Teresa 10:3 (2013)

Imsejnin gnall-qadi tal~komunita Nisranija permezz tal-ministeru sacerdotali Il-hasil tas-saqajn tal-ahwa kollha: il-liturgija u I-vokazzjoni fOptatam Totius; Presbyterorum Ordinis u Christus Dominus Fr Hector Scerri Koptad-Dipartiment tat-Teologija Dommatika fl-Universita ta' Malta, President tal-KummissjoniTeologika Interdjocesana u tal-Kummissjoni Ekumenika Djocesana, Teologu Censur tal-Arcidjocesi, Lettur tad­Dommatika fis-Seminarju t'Ghawdex u Direttur tal-Fondazzjoni ghall­Istudji T eologici

For"'" 11 J.them, glia'heldc Jluotta; farela'" J.eliu fuqu, gliCJ.he''', Jldlio. belia is-swalHa;

farela' " Jgliadd' bU-Ii'ewwa minn tUq .d ferita, 'mma fI-istess Ii'n Jipprepora r-rig.eJn gliall-pass 11 Jmiss.

1. DaftIQ: Azzjoni profetikQ Ii ttenni .rulihQ - il-IiQsil tos-sQqQjn ll-punt tat-tluq u I-punt tal-wasla taghna fdan I-artiklu jikkonvergu fl-ikona straordinarja ta' Gesu, il-Midluk tal-Missier bil-qawwa tal­Ispirtu s-Santu, fil-gest profetiku ta' hasil is-saqajn tad-dixxipli tieghu. Is-silta mill-Evangelju skont San Gwann (13:1-20)1 hija wahdamimlija verbi li jindikaw azzjoni. F'dan jispikkaw il-versi 4 u 5: "Qam minn fuq il-mejda, neMa I-man tar minn fuqu, na fardal u rabtu ma' qaddu. Imbaghad ferragn l-ilma fil-Ienbija, u beda jansel saqajn id-dixxipli u jixxuttahomlhom bil-fardal li kellu ma' qaddu": fiha xejn anqas minn seba' azzjonijiet li l-Evangelista jaghtina biex jiddeskrivi bl-akbar reqqa

1 Ara kummentarll dwar I-Evangelju skont San Gwann, nghidu alina Frands J. MOLONEY, The Gospel of/ohn, Sacra Pagina 4, liturgical Press, CoUegeville/mn 1998, 370-379.

186 Fr Hector Seem

I-azzjoni profetika ta' Gesil, azzjoni li, minnabba r-radikalita tagnha, tansad lid-dixxipli, partikularment lil Pietru (13 : 6-9) .

Don I-artiklu jiffoka fuq tliet dokumenti tal-Koncilju Vatikan II: id-digrieti Christus Dominus dwar I-ufficcju pastorali tal-Isqfijiet (28 ta ' Ottubru 1965), Optatam Totius dwar il-formazzjoni tas-sacerdoti (28 ta' Ottubru 1965) u Presbyterorum Ordinis dwar il-ministeru u I-najja tal­Presbiteri (7 ta' Dicembru 1965). Don I-artiklu la jfittex li jagnti sintesi tal-kontenut ta' dawn id-digrieti konciljari, u lanqas ma hu xi studju komparattiv jew sinottiku tagnhom. Dwar id-dokumenti konciljari nkitbu mijiet ta' xognlijiet f'dawn I-anhar namsin sena. Minflok, minnabba I-gncin un-natura specifika ta' din ir-rivista, se nkun qiegned niffoka fuq aspett centrali u partikulari fil-najja u I-ministeru tal­isqfijiet u tal-presbiteri, uta' dawk li qegMin fil-mixja· tal-formazzjoni sacerdotali - il-qadi tal-anwa kollha f'rabta intrinsika mal-liturgija li hum a jiccelebraw.

Il-kmand ta' Gesil Kristu lid-dixxipli tiegnu huwa car: "Mela jekk jien, li jien il-Mulej .u I-Imgnallem, nsiltilkom saqajkom, hekk intom . gnandkom tanslu saqajn xulxin. Gnax jien tajtkom eiempju, biex kif gnamilt jien magnkom, hekk tagnmlu intom ukoll .... Jekk dawn il­nwejjeg tafuhom, henjin intom jekk tagnmluhom" (Gw 13: 14-15.17). Din is-silta rriflettejna dwarha kemm-il draba fit-Tifkira Solenni tal-Ikla tal­Mulej, fil-bidu tat-Tridu tal-Gnid, kif ukoll bosta drabi fic-celebrazzjoni tas-sagrament tal-Ordni Sagri. It-tliet digrieti konciljari li huma s-suggett ta' don I-artiklu kollha jirreferu kemm-il darba gnall-qadi tal-Poplu ta' Alia. Hemm element qawwi, u fl-istess nin kommoventi, fl-ikona mlewna li jagntina San Gwann fis-silta tal-Evangelju li semmejna (13:1-20). Fil-Kon-Katidral ta' San Gwann, il-Ienbija tinsab f'idejn I-ArCisqof

li jqiegMa tant ir-riglejn ta' dak is-sacerdot li fuqu jkun jixtieq isawwab ilma li jiffriska, inaddaf, idewwi. U dak I-ilma jaqa' fil­lenbija .. .ilma issa mimli b'dak kollu li ggib magnha I-najja sacerdotali, gnejja, xognol, dgnufija, negga, storja, u min jaf, x'aktar! Dik il-Ienbija, I-Arcisqof jerga' jpoggiha tant riglejn sacerdot ienor u dak I-ilma li jaqa' minn tat-tieni jitnallat ma' tal-ewwel, fl­istess lenbija fejn isiru naga waMa. U dik il-Ienbija tibqa' tilqa' fiha u tgnaqqad is-sacerdoti kollha f'sacerdozju wiened quddiem il­Missier, bi Kristu, ma' Kristu u fi Kristu. Il-fardal, dejjem marbut ma' qadd I-Arcisqof, isegwi dak li gnandhom bionn dawk ir-riglejn, dak is-sacerdot, il-bionriijiet ta' dak li hu "menud minn fost il-bnedmin I

Imsejl'lin ghall-qadi tal-komunita Nisranija ... 187

u mqiegned gnall~bnedmin f'dak li gnandu x'jaqsam ma' Alia". · Fardal li jifhem, gnalhekk jixxotta; fardal li jienu fuqu, gnalhekk jidhol bejn is-swaba; fardalli jgliaddi bil-nlewwa minn fuq xi ferita imma fl-istess hin jipprepara r-riglejn ghall-pass li jmiss. Z

2. 'Ii:-i:elebrazzloni tal-Uturgila: Chain ta' vokazzJonilietghall-ministeru orclnat fil-Knisla Fl-ewwel eneiklika tieghu, Deus Caritas Est, il-Papa Benedittu XVI jisnaq fuq ir-rabta bejn il~liturgija u t-twegiba ta' kull Nisrani lil Alia. Huwa jghallem li "fil-liturgija tal-Knisja, fit-talb tagnha, fil-komunita ta' dawk li jemmnu, ahna ngarrbu I-imhabba ta' Alia, nilmhu I-prezenza tiegliu u hekk · ukoll nitghallmu naglirfuha fil-hajja ta' kuljum. Kien hu I-ewwelli liabbna u jibqa' I-ewwelli jhobbna; ghalhekk ahna wkoll nistghu nwegbuh bl-imhabba".3 Dan il-kliem nistghu napplikawh ghal dawk li kuljum qeghdin iwiegbu lil Alia, huma u jgliixu I-vokazzjoni taghhom bhala seminaristi fil-formazzjoni saeerdotali taghhom, Jew bhala presbiteri, Jew isqfijiet. Permezz tad-don tal-grazzja ta' Alia fie­celebrazzjoni tal-liturgija, dawn I-irgiel li glia\ina kemm semmejna jaglimlu hilithom li jwiegbu bil-qalb ghas-sequela Christi fil-hajja taghhom ta' kuljum.

Fl-Ezortazzjoni Appostolika tieghu Pastores Dabo Vobis, il-Papa Gwanni Pawlu 11 jitkellem dwar ir-rabta li hemm bejn ie-eelebrazzjoni tal-liturgija u I-vokazzjoni ghall-qadi fil-Knisja permezz tal-ministeru ordnat. Huwa jelabora dwar id-dimensjoni pedagogika tal-liturgija, filwaqt li jsejliilha skola mill-aqwa fejn dawk li qeghdin iwiegbu ghas­sejha ta' Alia fil-ministeru ordnat jistghu jaghmlu dan. Huwa jghid li

l-liturgijCi hi esperjenza liajja tad-don ta' Alia u skola mill-aqwa tat­twegiba li tinghatCi lis-sejha ta' Alia. B'dan il-mod, kull eelebrazzjoni liturgika, u qabel kollox, ie-eelebrazzjoni ewkaristika, turina I-wiee veru ta' Alia, isseliibna fil-misteru tal-Ghid, jigifieri fdik is-"sieglia" li glialiha Gesu gie fid-dinja u lejhamexab'rieda shilia u b'mod hieles fatt ta' ubbidjenza ghas-sejha tal-Missier (ara Gw 13); u turina wkoll wiee il-Knisja bhala poplu ta' sacerdoti u komunita maghquda fija nfisha bil-liafna karizmi u I-hafna vokazzjonijiet taghha lijaMmu flimkien ghall-gid ta' kulhadd.4

2 Dun Frons ABOIIl.A, "L11l'luti Saeerdoti", f'Lilkom Presbiteri 12 (Settembru-Ottubru 2010) 11. 3 Papa 8£NEOrrru XVI, Ittra EnClkllka Alia huwa Ml!abba (25 ta' Dlcembru 2005) 17. • Papa GWANNI PAWLU 11, Etortazzjonl. Appostolika PQ$tores Dabo Vobis (25 ta' Marzu 1992) 38.

188 Fr Hector Scerri

lC-celebrazzjoni tal-liturgija, u partikularrnent I-Ewkaristija, tistimola u tfieggeg lil dawk li qeghdin jitnejjew gnall-ministeru ordnat, kif ukoll lill-presbiteri u lill-isqfijiet fl-gnixien tal-vokazzjoni tagnhom bil-fern u b'generoZita kbira. Fil-Messagg tiegnu gnas-37 Jum Dinji ta' Talb gnall-Vokazzjonijiet iccelebrat fis-sena 2000,il-Papa Gwanni Pawlu 11 kiteb li "dak li jemmen isib fl-Ewkaristija mhux biss il-muftien biex jifhem I-eiistenza tiegnu, imma wkoll il-kuragg biex ipoggiha fil­prattika, tabilnaqq li jibniha, fid-diversita tal-kariimi u I-vokazzjonijiet, il-gisem uniku ta' Kristu fl-istorja".s Dan it-tagnlim tal-Papa Pollakk li gie mognti I-gieh tal-altari jitfa' dawl prezzjui fuq ir-rabta najja bejn it-twegiba gnas-sejna minn Alla u s-sagrament tal-Ewkaristija. Dan inkomplu nifhmuh, minn hawn u ftit ienor, meta nisiltu xi partijiet mid­Digriet Optatam Totius dwar il-forrnazzjoni tas-sacerdoti. L-Ewkaristija, kif se naraw, tfieggeg il-kandidati gnall-Ordni Sagri biex iwiegbu gnall­vokazzjoni li Alia jkun qed jagnmlilhom biex mallu kollox u jimxu warajh, u tagntihom I-energija biex jimxu fit-triq tal-forrnazzjoni.

Fl-istess Messagg, il-Papa Gwanni Pawlu 11 jirrifletti fuq I-esperjenza tad-dixxipli ta' Gnemmaws li gnarfu 'I Gesu fil-kelma tiegnu u fil-qsim tal-nobz. Dan il-Papa jistqarr li "fdawk il-qlub mkebbso nistgnu naraw I-istorja u l-iskoperta ta' kull vokazzjoni, li mhijiex emozzjoni transitorja, imma gnarfien aktar igur u aktar b'sanfitu li I-Ewkaristija u I-Gnid tal­Iben jridu jsiru dejjem aktar I-Ewkaristija u I-Gfiid tad-dixxipli tiegnu".6 Ta' min ninnutaw certi espressjonijiet li juia I-Papa: qlub imkebbsa; I-istorja u I-iskoperta ta' kul/ vokazzjoni; u mhijiex emozzjoni transitorja. Din il-laqgna mal-Mulej li jagnmel kull min iwiegeb gnas-sejna sacerdotali tinsab fil-qalba ta' kull sejna. Fil-genesi ta' kull vokazzjoni sacerdotali hemm relazzjoni najja bejn qaddej u l-Imgnallem tiegnu. Il-qaddej jisma' l-vuci tal-Imgnallem, jirtifletti fuq dak li sema', jitlob, jienu parir, jagnmel dixxerniment, jilqa' l-istedina u jkompli jitlob biex isostni dik is-sejna.7 Il-preienza reali fl-Ewkaristija tgfiin lill-kandidat gnas­sacerdozju biex jagnraf anjar in-natura tas-sejna tiegnu, u jifhem anjar li s-sejna tissarraf fl-gnotja ta' kuljum. ,

Il-liturgista Taljan Achille Triacca (1935-2002) isostni li l-liturgija hija luogo di vocazione: 8 fi kliem ienor, fic-celebrazzjoni tal-liturgija, H-

5 Papa GWANNI PAWLU 11, Messaqq ghas·37 lurn Oinji ta' Talb ghaU·Yokazzjonijiet, 2: ara L'Osservatore Romano (edlzzjoni l'fgliza, 1 ta' Oicernbru 1999) 2. • Ibid. , Ara Hector SCERRI, "Liturgy and catechesis at the genesis of the call to the priesthood", rSeminarium 46 (2006) 201. . • Ara Achille TRlACCA, "Liturgia", f'Oizionario di Pastorale Vocazionale, a cura del Centre lnternazionale Yocazionale Rogate, Rurna 2002, 624.

Imsejllin gllall-qadi tal-komunita Nisranija ... 189

vokazzjoni - kemm ta' min gnadu fil-formazzjoni inizjali, kif ukoll min ilu jgfiix il-mixja vokazzjonali tiegnu bnala presbiteru u isqof - tkompli tixxettel u tircievi sosteniment. Ic-celebrazzjoni liturgika, minnha nfisha twassal gnall-qadi. Naturalment, din il-verita tgnodd glial kull membru tal-Poplu ta' Alla Ji jieliu sehem attiv u liaj fil-liturgija. Hawn, f'dan l-artiklu, qegndin naraw kif il-najja tas-seminarista, tal-presbiteru u tal-isqof - fid-dawl tad-digrieti konciljari Optatam Totius, Presbyterorum Ordinis u Christus Dominus - hija minsuga mal-Jiturgija Ji twassalhom biex kuljum jaglitu liajjithom biex jaqdu lilliuthom il-bnedmin.

2.1 Optatam Totius. Iffurmati mill-Ewkaristija Id-Digriet dwar il-formazzjoni sacerdotali Optatam Totius jgfiid li

is-Seminarji Magguri huma mefitiega gnall-formazzjoni sacerdotali. Bihom l-edukazzjoni kollha tal-istudenti . trid timmira biex tagnmilhom tassewrgnajja tal-erwien fuq il-mudell ta' Sidna Gesu Kristu, Sacerdot u Ragliaj. Gnalhekk huma gnandhom jitfiejjew gnall-ministeru tal-kelma billi jifhmu dejjem alijar il-kelma rivelata ta' Alia, jaglimluha taghhom bil-medltazzjoni, ifissruha b'kelmithom u b'liajjithom; jitfiejjew ghall-ministeru tal-kult u tat­tqaddis billi bit-talb u bic-celebrazzjonijiet imqaddsa tal-liturgija jkomplu I-opra tas-salvazzjoni permezz tas-Sagrificcju Ewkaristiku u tas-Sagramenti; jitliejjew gliall-ministeru ta' rghajja billi jaglirfu jirrapprezentaw fost il-bnedmin lil Kristu Ji "ma giex biex ikun · moqdi izda biex jaqdi u biex jagfiti hajtu b'fidwa gliall-kotra" (Mk 10:45; ara Gw 13:12-17) u jaghrfu jsiru I-ilsiera ta' kulliadd biex jirbhu Jil nafna (ara 1 Kor 9:19).9

Minn dan jidher car li dawk li qeglidin jithejjew biex jaqdulill­komunita Nisranija bnala presbiteri gnandhom isammru I-attenzjoni u I-impenn taghhom fuq Kristu li hu I-mudell per ecce/lenza ta' kull presbiteru. Gesu huwa s-Sacerdot il-Kbir tal-Patt il-Gdid li jibqa' gnal dejjem. Huwa fl-istess hin is-Sacerdot u I-Vittma. Huwa ta Jilu nnifsu b'mod snm u perfett - gnax I-ubbidjenza tiegnu lill-Missier hija sniha u perfetta - fil-Misteru tal-Gnid tiegnu meta "hu, li kien liabb Jil tiegliu li kienu fid-dinja, nabbhom ghall-annar" (Gw 13:1). Il-kandidati gnas­sacerdozju jimxu 'I quddiem u jikbru fil-formazzjoni taghhom billi I-kelma ta' Alia u c-celebrazzjoni tal-liturgija jkunu fic-centru tal-najja

, K ONOLIU ExUMENIKU V ATlI<AN 11, Digriet dwar i1-formazzjoni sacerdotall Optatam Totius (28 ta' Ottubru 1965) 4. F'dan I-artiklu, 'led jintuZaw konsistentement it-testi konCiltari ppubblikati bil-Malti mill-Moviment AzzJoni Sotjali fil-volum Id-Dokumenti tal-Koncilju Ekumeniku Vatikan 11, Edizzjoni Studia, Malta 1982.

190 Fr Hector Seerrl

taghhom. Dan mhux semplici dover jew ordinament fis-seminarju Magguri, imma ghandu jsir ghalihom I-istil ta' ha.jjithom, dak li jmexxihom, in-nifs tagfihom u t-tafibit ta' qalbhom. Id-Digriet Optatam Totius, meta jitkelIem dwar iI-formazzjoni spiritwali tal-kandidati ghas­sacerdozju jisfiaq fuq ir-relazzjoni taghhom mal-Mulej, I-aktar permezz tat-talb fuq I-Iskrittura Mqaddsa, is-sehem taghhom fl-Ewkaristija u fic­celebrazzjoni tal-Liturgija tas-Sighat. Barra minn dan,l-istessdokument jaghmeI emfasi dwar iI-formazzjoni tal-kandidati fl-ekklezjalita billi jikbru fir-rabta mal-isqof djocesan li, wara I-ordinazzjoni sacerdotali, jaghtihom iI-mandat - li huma jilqghu b'ubbidjenza - biex jaMmu f'postijiet u oqsma differenti tad-djocesi. Il-kandidati ghas-sacerdozju

ghandhom ikunu mgfialIma jfittxu lil Kristu fil-meditazzjoni fidila tal-kelma ta' AlIa, fis-sehem attiv tagfihom fil-Misteri mqaddsa tal­Knisja u qabel xejn fl-Ewkaristija u fl-Ufficcju divin; ifittxu lil Kristu fl-Isqof tagfihom li jibghathom gfiand iI-bnedmin u jfittxuh fil­bnedmin li fosthom jintbaghtu, I-izjed fil-fqar, fiz-zgfiar, fil-morda, fil_midinbin u f'dawk li ma jemmnux . .. .Is-seminaristi gfiandhom ikunu mgfialIma jghixu skont iI-mudelI tal-Evangelju, jitwettqu fil-fidi, fit-tama u fil-karita, b'mod li fit-tahrig ta' dawn iI-virtujiet jiksbu spirtu ta' talb, isafifiu I-virtujiet I-ohra, u jikbru fil-hegga biex jirbhu I-bnedmin kolIha ghal Kristu. 10

Kien fid-dawl ta' Optatam Totius u tad-dokumenti post-konciljari dwar iI-formazzjoni sacerdotali li s-Seminarju Magguri tal-Arcidjocesi ta' Malta ppubblika gfiadd ta' dokumenti li jservu ta ' gwida . gfialI­formazzjoni sacerdotali fil-kuntest lokali. Wiefied minn dawn id­dokumenti jismu Mixja Flimkien fi Kristu Ragnaj. Fis-sezzjoni dwar iI­formazzjoni spiritwali, naqraw li

ic-centru tal-fiajja fis-Seminarju ghandha tkun ic-celebrazzjoni tal-Ewkaristija. Is-sehem attiv tas-seminaristi f'din ic-celebrazzjoni huwa s-sigriet ta' Ewkaristija li tfisser fiafna gfialI-hajja taghhom . . ,. Il-Iaqgfiat mal-ImghalIem Gesu fl-adorazzjoni tal-Ewkaristija huma skola mill-isbah ta' formazzjoni gfias-seminaristi. Il-kappella gfiandha tkun iI-post li s-seminaristi jiffrekwentaw ta' spissghax hemmhekk isibu "I-Verita, it-Triq u I-hajja"."

Dokument iehor tas-Seminarju huwa Ir-Regola Personali tal"najja.

10 Optatam ToNus, 8. . 11 Mixja Flimkien fi Kristu Ragllaj, Semlnarju tal-ArCisqof, Malta 1997, 22:2.1 u 22.2.2.

Imsejhin ghall-qadi tal-komunita Nisranlja ... 191

F'elaborazzjoni fuq dak li gnadna kemm rajna fid-Digriet konciljari, id­dokument lokali jissuggerixxi 11 kull seminarista "qabel koHox jagniel pagna tal-Bibbja, (li) aktar ma tkun kristologika (ikun) anjar, li trid isservih bnala ikona li fuqha jibni I-najja tiegnu gnal imien determinat, skont il-kai u I-gnaila tal-individwu .. . Hu minn hawn li trid titfassal mixja preciia gnall-najja tal-individwu li tipprova tigbor fiha I-aspetti kollha tal-najja".12

. Bnal dokumenti onra formattivi minn Knejjes Jew Konferenzi Episkopali onra, [r-Regola Personali tal-hajja tagnmel emfasi fuq ie­centralita tal-kelma ta' Alia u fuq ic-celebrazzjoni tas-Sagramenti. Dwar ic-celebrazzjoni tal-Ewkaristija, dan id-dokument ta'. formazzjoni, anke permezz tal-istil li bih hti miktub, jgnin lis-seminarista biex jidentifika lilu nnifsu ma' dak 1i qiegned jigi propost lilu. Tintuia I-ewwel persuna tas-singular biex min jaqra u jikkommetti runu, aktar facilment jidnol fl-ispirtu tar-Regola:

Aktar ma jmur aktar irrid inpoggi fic-centru ta' najti c-celebrazzjoni tal-Quddiesa. Dan ifisser li I-atteggjamenti ta' Gesu quddiem ir­rieda tal-Missier isiru I-atteggjamenti tiegfii (ara Fil 2:5); I-imnabba ta' Kristu ssir il-mod kifjien nibni relazzjoni mal-onrajn; hekk kif il­gisem ta' Kristu nqasam u d-Demm tiegnu xtered gnalija, hekk jien irrid ngnix il-granet tiegni gnall-gid tal-onrajn. Nagnmelsforz biex inkun naf anjar ir-rit tal-Quddiesa u nienu sehem b'mod snin fic­celebrazzjoni. ... Fuq kollox irrid nara li kull darba li nienu sehem fl-Ewkaristija, runi tkun tassew imnejjija u ppurifikata biex tiltaqa' ma' Gesu. Dan flimkien max-xewqa u r-rieda li najti tkun tassew imfassla fuq dak li jki.m iccelebrat... Jt-talba ta' adorazzjoni,lipermezz tagnha npoggi lili nnifsi quddiE~m Gesu: quddiemu nitlob li nagnraf it-tifsira u l-prezz tal-preienza reali ta' Gesu: gnax nabb sal-annar ried jagnti lilu nnifsu gnalija u gnal kulnadd. Anke jien imsejjan biex nagnmel bnalu. Li nadura I-Ewkaristija jfisser li nnalli li nigiffurmat mill-misteru ecelebrat fil­quddiesa, nimita lil Gesu, nitgnallem mill-mixja ta' ubbidjenza lejn ir-rieda tal-Missier.13

Dokument ienor mill-Knisja lokali, did-darba ffukat fuq il­formazzjoni spiritwali jgnid li "l-Ewkaristija gnandha tkun ic-centru tal-najja tan-Nisrani, imma partikularment ta' dak li qed iwiegeb gnas-

12 Ir-R%$ola Personali tal-Hajja, Semlnarju tal-Arcisqof, Malta 1998, 2. 13 Ibid., 5-6.

192 ~,

Fr Hector Scerri

sejli.a gli.as-sacerdozju ministerjali. Hu jrid jitgli.allem biex ma' Kristu u fi Kristu jagli.mel minn li.ajtu offerta sli.ili.a lil Alia fl-gli.otja tiegli.u fil-Knisja" .14

2.2 Presbyterorum Ordinis. Fl-ispirtu ta' Kristu Dawn l-atteggjamenti spiritwali li gli.adna kemm rajna fis-sezzjoni ta' qabel jsawru qalb sacerdotali fil-kandidat gli.all-Ordinazzjoni presbiterali. Ikun tajjeb li nkomplu niffukaw fuq kif it-talb u l-liturgija, jum wara I-ieli.or, jagli.mlu mill-presbiteru qaddej awtentiku li, fuq I-eiempju ta' Gesu, jali.sel saqajn li.utu I-bnedmin u jasal biex anke jagli.ti li.ajtu gli.alihom. Dan nistgli.u narawh f'aktar dettall fid-Digriet tal-Koncilju Vatikan II dwar il-ministeru u I-li.ajja tal-Presbiteri, Presbyterorum Ordinis. Dwar dan id-dokument inkitbu mijiet ta' kotba, artikli u teiijiet. Mhuwiex possibbli minli.abba I-limitazzjonijiet tat-tul f'din ir-rivista li naraw I-influss u l-kontribut tad-dokument kollu kemm hu. Hu gli.alhekk li fil-bidu ta' dan l-artikIu fissirt I-gli.aila necessarja li kelli nagli.mel. Fil-kai ta' Presbyterorum Ordinis ukoll, se nkun qiegli.ed niffoka fuq ir-rabta bejn il-kelma ta' Alia, ic-celebrazzjoni tal-liturgija u I-li.ajja ta' qadi li huwa msejjan jgnix il-presbiteru.

Fit-tieni kapitlu tad-Digriet, "Il-ministeru tal-Presbiteri", il-Padri Konciljari elenkaw id-dmirijiet tal-presbiteri: ifakkruna li I-presbiteri huma ministri tal-kelma ta' Alia, ministri tas-sagramenti u tal­Ewkaristija, u edukaturi tal-Poplu ta' Alia. Il-presbiteri huma kooperaturi tal-isqfijiet, u gnalhekk gnandhom id-dmir li jnabbru l-kelma ta' Alia lil kulli.add. Bnala xandara fidili ta' din I-Anbar, hum a jaqsmu t-tagnlim tal-Evangelju. Id-dokument jgli.idilna:

Gnalhekk, kemm meta bl-eiempju ta' najja tajba jigbru I-gnus li.a jsebbli.u I-Mulej, kemm meta bil-predikazzjoni bil-miftun tagli.hom

. ifiabbru I-Misteru ta' Kristu lil min ma jemminx, kemm meta jagntu t-tagnlim Nisrani u jfissru d-duttrina tal-Knisja jew ifiabirku btex jeiaminaw il-problemi ta' imienhom fid-dawl ta' Kristu, f'dan kolh,l dmirhom ma jkunx li jagntu mill-gnerf tagnhom infushom, iida li jgnallmu I-kelma ta' Alia u jistiednu bil-li.erqa '1 kulli.add gli.all-' . konverijoni u gli.all-qdusija.1s

Hawnhekk ukoll huwa car li I-missjoni tal-presbiteri fil-Knisja hi li jaqdu I-Poplu ta' Alia billi huma stess ikunu qaddejja tal-kelma ta' Ana. Aktar ma jgli.ixu b'mod awtentiku din il-kelma "li.ajja u qawwija, " Programm ta' Formazzjoni Spiritwali, Seminarju tal-Arcisqof, Malta 2004, 4.3. 15 K ONCIllU &'UMENIKU V ATIKAN 11, Digriet dwar il-ministeru u I-hajja tal-Presbiteri, Presbyterorum Ordinis (7 ta' Dicembru 1965) 4.

Imsejhin gnall-qadi tal-komunita Nisranija .. . 193

(li) taqta' aktar minn xabla b'zewgt ixfar" (Lhud 4: 12), aktar tkun tidher f'hajjithom, u aktar ikunu habbara effikaei taghha. Id-Digriet jispjega kif il-presbiteru ghandu japplika I-kelma ta' Alia u jfissirha skont ie-eirkustanzi li I-Poplu ta' Alia jkun fihom u I-htigijiet tieghu. Juri wkoll ir-rabta li hemm bejn ix-xandir tal-kelma ta' Alia u l-ministeru tas-sagramenti. Fil-fatt, il-predikazzjoni mhegga thejji t-triq ghal, eelebrazzjoni aktar hajja u awtentika tas-sagramenti, speejalment fost dawk in-nies li mhumiex wisq ta' gewwa mal-liturgija li jieeelebraw: /lil-predikazzjoni tal-Kelma hija mehtiega ghall-istess ministeru tas­Sagramenti, ghax dawn huma Sagramenti tal-fidi, u l-fidi tin bet u tissaqqa bil-Kelma. Dan jghodd l-izjed ghal-liturgija tal-kelma fie­eelebrazzjoni tal-Quddiesa .. . " .16

Id-Digriet jitkellem fit-tul dwar il-presbiteru fil-missjoni tieghu bhala ministru tas-sagramenti u tal-Ewkaristija. Fil-bidu tal-paragrafu 5, il-Padri Koneiljari, hafif hafif, jirreferu ghae-eelebrazzjoni tas­sagramenti mill-presbiteru fil-mumenti ewlenija tal-hajja tal-Insara. Imbaghad, jghaddu biex jittrattaw fid-dettall il-missjoni tal-presbiteru fie-eelebrazzjoni tal-Ewkaristija. Peress li f'don is-sograment, kif jghid S. Tumas ta' Aquino, jinsab il-gid spiritwali kollu tal-Knisja - Kristu nnifsu, il-Haruf tal-Ghid taghna - I-Insara kollha huma mistiedna jersqu lejn dan is-sagrament biex fih jiltaqgnu wiee imb wiee mal-Mulej li hu naj u rebbien. ll-presbiteru, bnala I-president taI-gemgha liturgika, gnandu dmir speejali ta' responsabbilta. Fil-fatt, id-Digriet Presbyterorum Ordinis jgnidilna:

Il-Ioqgha ewkaristika, meIa, hija e-centru taI-komunita taI-fidili tant il-presidenza taI-presbiteru. Gnalhekk il-presbiteri gnandhom jgnallmu lill-fidili joffru I-vittma qaddisa 'I Alia I-Missier fis­sagrifieeju tal-Quddiesa u magnha joffru I-istess najja tagnhom. .. . Hekk (il-presbiteri). .. jgnallmuhom kif jiehdu sehem fie­eelebrazzjonijiet tal-liturgija mqaddsa b'mod li fihom isibu mezz ta' talb mill-qalb; imexxuhom biex tul najjithom kollha jitnarrgu fl-ispirtu ta' talb dejjem aktar perfett, skont il-grazzji u I-ntigijiet ta ' kull runY

Oak li qiegned jagflti najtu biex ikun ta' servizz ghall-Poplu ta' Alia bnala presbiteru, kif gnadna kemm rajna, gnandu joffri hajtu stess f'ghaqda mal-offerta tal-nobz u tal-inbid. Dan fakkarni f'dak li kiteb saeerdot huwa u jirrifletti fuq dan il-mument ferm sinifikattiv waqt il-

16 Presbyterorum Ordinis, 4 . " Presbyterorum Ordinis, 5.

194 Fr Hector Seerri

Quddiesa: "Oejjem kien jolqotni I-mument tal-Offertorju fil-quddiesa . Kont innoss ir-rabta ta' dan il-mument ma' najjitna. Hu I-mument meta toffri lil Alia I-nidma, il-fern un-niket li jinsgu I-najja taglina. Gl'Ialija kien il-mument meta noffri lil Alia l-l'Iidma sacerdotali tieglii".18

It-tielet Kapitlu tad-Digriet Presbyterorum Ordinis jitkellem dwar "Il-najja tal-Presbiteri". Wara li f'paragrafu 12 jigi ttrattat id-dmir li I~presbiteri jixxennqu gnall-perfezzjoni u jandmu gl'laliha, fil­paragrafu ta' wara, I-isqfijiet fil-Koncilju ffukaw dwar kif il-presbiteru jikber fil-qdusija. Aktar ma jagl'lmel dan, aktarikun jixbah lil Gesu, u gnaldaqstant aktar jista' jnaddan il-qadi u jagnmlu I-istil ta' l'Iajtu. Kif rajna qabel, ic-centralito trid tkun fuq il-kelma ta' Alia u I-Ewkaristija. FI-istess paragrafu li qegl'ldin insemmu (13), it-test jibda billi jUia espressjoni importanti b'referenza glias-sacerdoti: l-ispirtu ta' Kristu . Id­dokument jgliid li I-presbiteri jitqaddsu kemm-il darba jaqdu d-dmirijiet kollha tagnhom "fl-ispirtu ta' Kristu" . Wara li jingnad kemm il-presbiteru gnandu jilqa' I-kelma ta' Alia qabel ma jxandarha lill-olirajn, id-Digriet jisl'laq fuq I-azzjoni tiegnu meta jiccelebra in persona Christi:

Bnala ministri tal-liwejjeg qaddisa, I-aktar fis-sagrificcju tal­Quddiesa, il-presbiteri jagixxu b'mod specjali fil-persuna ta' Kristu li ta lilu nnifsu bliala vittma biex iqaddes il-bnedmin; u hu gl'lalhekk li I-presbiteri huma mistiedna biex ifasslu najjithom fuq dak li jkollhom f'idejhom ... U b'hekk, waqt li I-presbiteri jingl'laqdu mal-att ta' Kristu sacerdot, ta' kuljum joffru lilhom infushom kollha kemm huma lil Alia u, permezz tat-tqarbina tagnhom bil-gisem ta' Kristu, jielidu sehem bil-qalb mill-imnabba ta' Oak li jagliti lilu nnifsu bnala ikellill-fidili. 19

Minn dan naraw kemm il-presbiteru huwa kontinwament imsejjan biex jitwannad mal-Mulej li sejjanlu, u jibqa' jsejjahlu kuljum. Biex il-qadi jkun I-istil ta' najtu - dejjem fuq I-eiempju ta' Gesu li nasel saqajn id-dixxipli tiegnu - irid ifannad ir-relazzjoni personali tiegnu mal­Imgliallem li sejjanlu gnal warajh. Isir jixbah dejjem aktar lir-Ragliaj it-tajjeb, u bnalu jagliti najtu gnall-nrief tiegliu. L-gnaqda personali tiegl'lu ma' Kristu Sacerdot u Vittma, specjalment waqt li jgnix mill­gdid (ri-attwalizzazzjom) ic-celebrazzjoni tal-Misteru tal~Gnid flimkien mal-komunita Nisranija, issenn fis-sagramenti. Taghmel minnu wkoll "sacerdot u vittma" tassew, li kuljum jinghata gliall-bnedmin kollha. Tant huwa importanti dan I-aspett li d-Digriet Presbyterorum Ordinis,

.. Dun Guiepp MIFSUD BONNlCl, "L-Offertorju ... li hu I\aljitna", fMingllajr Ve/u, ed. roe Felice Pace, Klabb Qari Nisrani 77, Media Centre, Malta 2001, 71. 19 Presbyterorum Ordinis, 13.

,

Imsejhin ghaIl-qadi tal-komunita Nisranija ... 195

aktar '1 isfel jerga' jitkellem dwar iJ-mezzi li jgibu '1 quddiem iJ-liajja spiritwali tal-presbiteru. L-espressjonijiet li nsibu fit-test konciJjari huma mill-ifejn u mill-isban. Kemm ikunu tassew sbien u fini dawn l-atteggjamenti kieku jingnexu b'mod aktar awtentiku mill-presbiteri tad-dinja kollha! Id-Digriet jgliid:

Biex jibqgnu fidili gnall-ministeru tagnhom, ikollhom gnal qalbhom iJ-konveriazzjoni ta' kuljum ma' Kristu I-Mulej fii-ijajjar u I-qima personali tagnhom lill-Ewkaristija Mqaddsa; ... B'diversi modi, imma I-aktar bit-talb mentali ... , u b'nafna gnamliet ta' talb li hum a jagnilu kif iridu, iJ-presbiteri jfittxu u jitolbu b'nerqa ~bira mingnand Alia dak I-ispirtu ta' adorazzjoni vera li bih huma, flimkien mal-Poplu fdat Jilhom, jingliaqdu intimament ma' Kristu ... 20

Hija din I-intimito ta' kuljum mal-Mulej li tagnmel mill-presbiteru xbieha najja u ri-preientazzjoni fii-imien u fl-ispazju tal-medjazzjoni unika ta' Gesu Kristu. Ilafna dokumenti tal-Magisteru Pontificju, tad­Dikasteri kompetenti tas-Santa Sede (speqalment iJ-Kongregazzjoni gnall-Kleru, u dik gnall-Edukazzjoni Kattolika u s-Seminarji) uta' bosta Konferenzi Episkopali jitliaddtu dwar dan I-aspett mill-aktar essenzjali fil-najja tal.presbiteri. Dokument ielior tal-Knisja lokali huwa dak li qed

, jitnejja biex ikun Id-Direttorju ta/-K/eru. Dan id-Direttorju jibni fuq I-ewwel wiened li kien approvat fl-1979, u li kienet iJha tinnass iJ-ntiega li jigi aggomat. Waqt li din ir-rivista qeglidha tigi ppubbllkata, id-Direttorju gliadu fil-faii tar-redazzjoni, u huwa ttamat li jkun ippubblikat fil-bidu tas-sena 2014. Pero dan ma jiommniex milli nirreferu gnall-pre-draft tiegliu, fejn hemm sezzjoni dwar iJ-kura tar-relazzjoni tal-presbiteru ma' Alia. Jitkellem dwar ir-relazzjoni konkreta tiegliu ma' Alia, u li huwa msejjan biex "jagnmel dak kollu possibbli biex din ir-relazzjoni tinbena u tissannali. ... Gliandu jitlob spiss lil Alia (biex) iferih bl-imnabba tiegnu (ara S. Gorg Preea, Is-Sena tas-Sinjur, 72). Kristu gnandu jkun gnalih I-aqwa u I-akbar nabib, u Iluh I-aktar gnaiii (ara Ibid., I/-Ktieb il-Kbir, Konkluijoni). Hekk biss jista' jkebbes fih id-don Ii ngnatalu bit­tqegnid tal-idejn".21

20 Ibid., 18. 2J AR~IDJOasl TA ' MALTA, Segretarjat gl'lal1-Kleru, Direttorju tal-Kleru (Pre-draft, Frar 2013) para. 7. Gl'lalkemm dan id-aokument lokall ghadu mhux ufflCjall u mhux IppubbUkat, l'Iassejt Ii ma stajtx nibqa' gl'laddej mingl'lajr ma nirreferi gl'lal1-kontenut tlegl'lu mlnhabba I-ispirtu l'Iaj ta' Vatlkan 11 Ii bih huwa mdakkar, partlkularment id-Oigrlet Presbyterorum Ordinis. Waqt Ii kien qiegl'led jlnldteb dan l-artlklu (Awwlssu 2013), i1-l'IIdma fuq id­Direttorju gl'iadha ghaadejja, bil-l'Isieb Ii qabel tmiem 1-2013 jitressaq gl'lad-cliskussjoni quddiem if-Kunsill Presbiterali tal-Artidjocesi ta' Malta, bit-tama Ii leln II-bidu tal-2014 dan id-dokument ikun fidejn il-presbiteri Maltln.

196 Fr Hector Scerri

F'rabta ma' dak li smajna qabel fir-rigward tal-Quddiesa ta' kuljum, il-pre-draft tal-istess dokument gnaU-Kleru Malti jghid li

kuU saeerdot hu msejjan biex kuljum, mill-qalb u b'devozzjoni jieeelebra s-Sagrifieeju tal-Quddiesa. Dan il-mument gnandu jkun eentrali gnas-saeerdot. lrid joqgnod attent nafna li l-Quddiesa -speejalment meta mhix l-ewwel wdnda fil-gumata - tibqa' dejjem laqgna speejali tal-qalb tiegnu mal-Qalb ta' AUa, u qatt ma ssir sempliei eerimonja, rutina jew piz pastorali. Gnalhekk gnandu jnabrek biex jersaq ghal kuU Quddiesa daqs li kieku kienet l-ewwel, l-annar u l-unika Quddiesa ta' najtu.22

2.3 Christus Dominus. Isqofbil-buqar, bii-iingla u bil-fardaI Wara li tkellimna fit-tul dwar il-hajja sagramentali tal-presbiteri f'rabta mal-qadi li huma jagntu lill-Poplu ta' AUa, issa jonqos li nistudjaw dan l-istess aspett fil-najja u fil-missjoni tal-isqfijiet. Id-Digriet tal-Koneilju Vatikan II dwar l-uffieeju pastorali tal-Isqfijiet, Christus Dominus, wiened irid jaqrah fid-dawl tal-Kostituzzjoni Dommatika Koneiljari dwar il-Knisja, Lumen Gentium, speejalment fejn din titkeUem fid-dettaU dwarhom (ara paragrafi 20 sa 27). Hawnhekk ukoU, gnal ragunijiet ta' spazju, se nkun qiegned insammar narsti fuq l-isqof bnala qaddej, u dan f'rabta mae-celebrazzjoni tal-liturgija.

Hawnhekk ta' min nagnmlu referenza importanti gnal dak li tgnallem il-Kostituzzjoni · tal-Koneilju Vatikan II dwar il-Liturgija, Sacrosanctum Concilium, meta titkeUem dwar l-ognla espressjoni tae­eelebrazzjoni tal-liturgija fid-djoeesi. Il-Koneilju jgnidilna li

l-isqof gnandu jitqies bnala l-Qassis il-kbir tal-mernla tiegnu, li minnu gejja u b'eertu mod tiddependi I-najja tal-fidili tiegnu fi Kristu. Gnalhekk jefitieg li kulnadd jagnti l-akbar importanza lill-najja liturgika tad-djoeesi madwar l-isqof, l-aktar fil-Knisja Katidrali, fil-konvinzjoni li l-akbar dehra tal-Knisja tinsab fis-sehem snili. u naj ta' kollha kemm hi l-gemgna mqaddsa ta' Alla fl-istess eelebrazzjonijiet liturgiei, l-aktar fl-istess Ewkaristija, f'talba wafida, madwar altar wiened, fejn jippresiedi l-isqof imdawwar mis­saeerdoti u I-ministri tiegnu.23

Meta d-Digriet Christus Dominus jitnaddet dwar il-missjoni tal­isqfijiet djoeesani,jispjega x'inhi djoeesi - parti mill-Poplu ta' Alla - u jgnid li din hija "fdata lill-nsieb pastorali tal-isqof mgnejjun 22 Ibid., para.9. 21 KONtIL,U EKUMENIKU VATlKAN 11, Kostitu22joni dwar il-Liturgija Mqaddsa, Sacrosanctum Concilium ,(4 ta' Dicembru 1963) 41.

Imsejhin ghall-qadi tal-komunita Nisranija ... 197

mill-presbiterju tiegfiu, hekk li filwaqt li tibqa' marbuta mar-ragfiaj tagfiha u magfiquda fl-Ispirtu s-Santu permezz tal-Evangelju u tal­Ewkaristija Mqaddsa, tifforma Knisja partikulari Ii fiha tinsab prezenti u attiva I-Knisja ta' Kristu, wafida, qaddisa, kattolika u appostolika".24

Huwa f'dan il-kuntest ekkleijali li I-isqfijiet jaqdu I-missjoni tagfiha li essenzjalment hija wafida ta' xandir tal-kelma ta' Alla, ta' presidenza waqt ic-celebrazzjoni tal-liturgija, uta' tmexxija fuq I-ezempju tar­Raghaj it-tajjeb li jfittex in-naghga I-mitlufa u li jaghti hajtu ghall­merhla.

Wara li jitkellem dwar id-dmir kateketiku tal-isqfijiet, id-Digriet jishaq dwar id-dmir taghhom li jqaddsu I-Poplu ta' Alia fdat f'idejhom ghax, permezz tal-ordinazzjoni episkopali, huma ghandhom il-milja tas-sagrament tal-Ordni Sagri. Minhabba li ghandhom dan id-don partikulari - il-milja tal-Ordni - minnhom jiddependu I-presbiteri u d-djakni li huma stess jordnaw, bit-tqegfiid ta' idejhom u permezz tat­talba konsagratorja rispettiva. Id-Digriet ikompli jgfiallem li

l-isqfijiet ghalhekk huma d-dispensaturi ewlenin tal-misteri ta' Alla u fl-istess hin dawk li jirregolaw, igibu 'I quddiem u jfiarsu I-hajja liturgika kollha fil-Knisja (lokali) fdata lilhom. Jaghmlu ghalhekk fiilithom kollha sabiex il-fidili, permezz tal-Ewkaristija, jaghrfu dejjem aktar fil-fond u jghixu I-Misteru tal-Gfiid sabiex jiffurmaw gisem mibni f'ghaqda shina, fl-unito tal-karito ta' Kristu.25

F'rabta ma' dak li ghidna qabel meta semmejna I-quccata tal­hajja liturgika fid-djocesi (ara Sacrosanctum Concilium, 41), nifhmu li wiehed mill-modi kif l-isqof djocesan jaqdi I-Poplu ta' Alia huwa fic­celebrazzjoni tal-liturgija, li ssir ghajn ta' qadi awtentiku u eiempju li jiddi lill-presbiteri, id-djakni, il-membri ta' fiajja kkonsagrata u l-lajci, fuq I-ezempju ta' Kristu li hasel saqajn id-dixxipli tieghu lejlet I-gfiotja shina tieghu fuq is-Salib. Dan il-qadi tal-isqof jiggenera xmara ta' qadi - fuq livelli differenti - fid-djocesi tieghu, ghax kull wiehed, skont il­ministeru, il-kariima u r-IWol tieghu, isir hu wkoll qaddej taI-ahwa.

Hemm grajja fil-hajja u l-esperjenza ta' Mose u tal-Poplu ta' Alla li huwa ghal kollox partikulari hafna. Wara li Mose jagfimel esperjenza mistika ta' Alla fuq il-muntanja, I-awtur tal-ktieb tal-Eiodu jghidilna Ii:

meta nizel minn fuq il-muntanja tas-Sinaj bii-zewg twavel tax­xhieda f'idu, Mose ma kienx jaf li l-gilda ta' wiccu kienet tiddi billi

:u KONCILJU EXUMENIXU VATlXAN 11, Digriet dwar I-ufficcju pastorali tal-Isqfijiet, Christus Dominus (28 ta' Ottubru 1965) 11. " Christus Dominus, 15.

198 Fr Hector Seerri

qorob lejn Alia. U meta Aron, u I-ulied kollha ta' Izrael raw Iil Mose bil-gilda ta' wiccu tiddi, beigliu jersqu lejh. lido Mose sejliilhom, u resqu lejh... u Mose qagliad ikellimhom... Meta Mose temm jitkellem maglihom, gliatta wiccu b'velu. Imma meta kien jidliol quddiem il-Mulej biex jitkellem miegliu, Mose kien ineliliil-velu sa ma kien jolirog ... Meta wlied lirael kienu jliarsu lejn Mose, kienu jarawlu I-gilda ta' wiceu tiddi, u Mose kien jerga' jqieglied il-velu fuq wiccu sa ma jerga' jidliol jitkellem mal-Mulej (Ei 34:29-35) .

Kull meta kien jidliol b'ruliu u gismu fil-preienza ta' Alia I-liaj, Mose kien jgliaddi millcesperjenza li gliadna kemm rajna d-dettalji tagliha. Glialih kienet esperjenza trasformanti. Tant kien jimtela spiritwalment bil-preienza tal-Mulej li d-dehra fiiika ta' wiccu kienet tarmi d-dija. Oak li hu kien ikun gliex, f'mumenti partlkulari, b'mod hekk intimu u profond ma' Alia kien jestendi ruliu fil-liin ta' wara. Irreferejt glial din is-silta gliax ic-celebrazzjoni tal-Ewkaristija wkoll hija trasformanti gliall-isqof u glial kuIl Nisrani. Oak li alina ngliixu spiritwalment waqt ic~celebrazzjoni tal-Quddiesa ma jiqafx meta noliorgu mill-knisja. Ghandu jkompli fl-esperjenzi I-olira koIlha tal-liajja, u jaglitihom toghma differenti. Minjiccelebra I-Ewkaristija u jidliol 'il gewwa fiha, ma jistax jibqa' I-istess jew indifferenti. Ghax il­qawwa liajja ta' Kristu Rxoxt, preienti sagramentalment taM l-ispeci tal-liobi u tal-in bid, tassew tittrasforma I-bniedem; L-isqof - il-qaddej tal-qaddejja tal-komunita Nisranija - gliandu dan ir-rwolpartikulari fi lidan il-komunita ta' fidi, ta' tama uta' mliabba.

Il-Papa Benedittu XVI, fl-Eiortazzjoni Appostolika tal-2007 dwar I-Ewkaristija, Sacramentum Caritatis, juia espressjoni li tkompli ssaliliali dak li qeglidin ngnidu. Jissellef eiempju straordinarju mill-energija nukleari biex jiddeskrivi I-qawwa tal-Ewkaristija fuq I-Univers:

'Gesu 'jigbidna lejh' . Il-bidla sustanzjali tal-liobi u tal-inbid fil­Gisem u d-Oemm tiegliu tintroduci fil-liolqien il-principju ta' bidla radikali, blial 'fissjoni nukleari' (nuclear fission), biex nuia xbieha li hija familjari glialina Ilum, li tinfed sal-qalba ta' kolloXi din hija bidla li ggib process li jittrasforma r-realta, process li fl-aliliar mill­aliliar iwassal gliat-trasfigurazzjoni tad-dinja kollha, sal-punt li Alia jkun kollox f'koIlox (ara 1 Kor 15:28).26

Din hija I-qawwa tal-Ewkaristija, il-gisem veru u d-Oemm veru ta' Kristu Rxoxt li huwa tassew prezenti bir-ruli tiegliu u bid-divinita tiegliu. Issa, fid-dawl ta' dak li gliidna dwar il-missjoni specifika tal-isqof

Imsejliin gliall-qadi tal-komunita Nisranija ... 199

fil-komunita djotesana, nifhmu ahjar li r-rwol tiegJiu bhala l-/iturgista prinCipa/i fil-Knisja lokaH huwa H permezz tat-telebrazzjonijiet liturgiti fil-Knisja katidrali u fil -parrotti u f'postijiet ohra, huwa juri li qieghed hemm biex jaqdi, u biex ilieggeg u janima lill-membri I-ohra kollha tad-djotesi biex jaqdu lilhuthom. Ghalhekk, huwa importanti li nifhmu

' li I-isqof, gJialkemm jippresiedi (u jippontifika, ghax huwa I-pontifex, il­qassis il-kbir) u narawh fuq il-katedra minn fejn huwa jghallem f'isem Kristu, narawh fit-tentru tal-altar liebes paramenti mill-ifjen, huwa jibqa' essenzjalment il-qaddejpereccellenza tal-membri kollha tal-Knisja. Fdan il-kuntest, ma nistax ma nsemmix silta evokattiva Jiafna mill­esperjenza u mill-Jiajja tal-IsqofTonino Bello (1935-1993) tad-djotesi ta' Molfetta gewwa I-Italja. Infakkar f'dik is-silta (Gw 13:1-20) li bdejt biha dan I-artiklu meta dJialna mal-Mulej ... fil-kamra ta' gewwa ... il-kamra tal-intimita ... il-kamra fejn Gesu hasel saqajn id-dixxipli tiegJiu, inkluii saqajn dak li kien se jittradih. Bello, li hareg bil-fraii emblematika 'I-Knisja tal-fardal', jistqarr:

Il-Knisja, li torbot il-fardal, bi Jiwejjigha merfugJia '1 fuq, qisha xbieha li gJiandha wisq mill-qaddejja, ma tixraqx il-kobor taghha: bil-maqlub, hi xbieha mill-isbah. Ghall-ordinazzjoni saterdotali, is-sorijiet tal-Iokal Jew il-hbieb taWna bhala rigal spellizza, stola rrakkmata bid-deheb ... iida -hadd ma tana fardal Jew xugaman. Madankollu dan hu I-ilbies wahdieni saterdotali mfakkar ft­Evangelju. [/-Knisja tal-fardal tistedinna biex nikkonvertu minn rasna sa saqajna: miIl-Erbgha tar-Rmied fuq ir-ras ghall-hasil tas-saqajn, mil-ras taghna nfusna sas-saqajn tal-ohrajn. Skont I-Evangelju, Gesu "qam u libes hwejgu mill-gdid", iida ma neliliiex ix-xugaman, iammu fuqu. L-istola tad-djaknu (li jilbisha la genbha, bhala sinjal ta ' qadi) ma ghandha qatt tinbidelY

Silta ohra li tkompli titfa' dawl fuq il-konvinzjoni ta' Tonino Bello dwar dan I-aspett hija din: "Meta kont mahtur isqof, dahhlu t-turkett f'sebglii u tawni I-baklu bejn idejja, il-Bibbja u xeddewli I-mitra. Huma simboli tal-isqof. Kien ikun tajjeb H ... jinghataw lill-isqof buqar, iingla u fardal.Biex jahselsaqajn id-dinja ... Int, Knisja, ahsel saqajn id-dinja, imbaghad thabbilx rasek: I-Ispirtu ta' Alia jwassal il-vjaggaturi kollha fejn irid hu". 28 .

1. Aglituhom intom x'jieklu. :(s-solidarjeta ta' Alia Fid-dawl tas-suggett ta' dan I-artiklu fejn qeghdin nirriftettu dwar

26 Papa BENEDITTU XVI, EZortazzjoni Appostolika Sacramentum Carltatis (22 ta' Frar 2007) 11 . 27 Isqof Tonino BULO, ll-Knisja tal-Fardal. Antologija ta' Hsibijiet, Klabb Qari Nisrani 75, Media Centre, Malta 2000, 95. 28 Ibid., 43.

200 Fr Hector Scerri

il-qadi f'rabta mal-liturgija fl-isfond tad-digrieti konciljari Optatam Totius, Presbyterorum Ordinis u Christus Dominus, il-Mulej kontinwament jistieden lil dawk li ngnataw il-kariima tal-qadi permezz tal­ordinazzjoni sagramentali biex jinvolvu runhom b'mod snift fis­sagrificcju Ewkaristiku, hekk li dan mhux biss jimla I-najja tagnhom, imma jittrasformahom u jagnmilhom bnedmin gnall-onrajn. Qabel ma Gesu gnamel il-miraklu meta tema' I-folia li kienet bil-gun, huwa ried jinvolvi d-dixxipli tiegnu: "Agntuhom intom x'jieklu" (Lq 9:13). F'dan il-miraklu Ii huwa anticipazzjoni u sinjal minn qabel tal-Ewkaristija, Gesu ried jirresponsabbi/izza lid-dixxipli tiegnu. L-Ewkaristija mhijiex biss rigal li I-Mulej ta lilna, il-Poplu tiegnu, biex jibqa' magnna. Hija wkoll responsabbiltil qawwija. L-Ewkaristija ma tl'lallix lis-seminarista, il-presbiteru jew lill-isqof f'qagnda newtrali. L-Ewkaristija tagntihom stimolu u energija spiritwali biex jaqdu jagntu najjithom. Fid-Diskors qabel it-talba tal-Angelus, nhar it-2 ta' Gunju 2013, iI-Papa Frangisku qal: "Id-dixxipli raw imma ma fehmux il-messagg. Kienu mankuma, bnall-folla, mill-entuijaimu tas-success. Gnal darb'onra jimxu bil­logika umana u mhux b'dik ta' Alia, Ii hija dik tal-qadi, tal-imnabba, tal-fidi. Il-festa ta' Corpus Domini titlob minna Ii nikkonvertu fil-fidi fil­Providenza, Ii nkunu nafu naqsmu bejnietna I-ftit Ii anna u Ii gnandna, u li ma ningnalqu qatt fina nfusna".29

Id-Digriet Christus Dominus tal-KonCilju Vatikan II jelabora dwar kif I-isqfijiet jistgnu jaqdu anjar il-knejjes lokali fdati f'idejhom. FiI-fatt, id-dokument jinsisti li "huma u jaqdu I-ufficcju tagnhom ta' missirijiet u rgnajja, l-isqfijiet, fost il-poplu tagnhom, gnandhom igibu runhom bnal dawk li jaqdu (ara Lq 22:26-27); bnala rgnajja tajbin Ii jagnrfu n-ngnag tagnhom u n-ngnag tagnhom jagnrfu lilhom, bnala missirijiet tassew Ii jingnailu gnall-ispirtu tagnhom ta' karito. uta' ielu gnal kulhadd".30 F'dan is-servizz fi ndan il-Knisja huma jkunu partikularment qrib tal-presbiteri billi jaqsmu magnhom I-inkwiet pastorali tagnhom u jakkumpanjawhom meta jnossu l-qtign il-qalb u t-toqol tal-missjoni ekkleijali. L-isqfijiet jghixu l-qadi Ii gnalih huma msejna billi jkunu qiib tal-membri kollha tad-djocesi, specjalment dawk li qeghdin inabbru wicchom ma' sfidi kbar, jew jinsabu fit-truf fiiiCi jew spiritwali tal­Knisja. Il-qadi tal-isqfijiet jidher ukoll fl-appogg tagnhom lill-gnaqdiet tal-appostolat tal-Iajci, u I-apprezzament tagnhom gnal din il-hidma fil-Knisja. 31

" Papa FRANCISKU, Diskors qabel it-talOO tal-Angelus, Vatikan (2 ta' Gunju 2013) . Ara http://Iwww.laikos.org/Papa_Frangisku_Angelus_02062013.htm (sit accessat 31.7.2013) . 30 Christus Dominus, r 6. 31 Ara ibid., 16-17.

Imsejnin ghall-qadi tal-komunita Nisranija .. . 201

Ic-celebrazzjoni tal-liturgija, partikularment is-sagrament tal­Ewkaristija, tagnti energija spiritwali lil dawk li qeglidin jitnejjew gnas­sacerdozju, lill-presbiteri u lill-isqfijiet biex permezz tal-grazzja tal-Mulej dak li huma jemmnu u jistqarru (fides quae creditur) isir impenn fil-najja, impenn eiistenzjali fil-Knisja u fis-socjeta (fides quacreditur) . Hu gnalhekk li huwa importanti li I-najja Nisranija ta' dawn il-persuni msejnin biex jaqdu I-Poplu ta' Alia permezz tal-ministeru ordnat tkun spiritwalment integrata u magliguna mill-Ispirtu I-Qaddis.32 Il-qalb tagnhom33 imsanna bil-virtujiet, qalb li tassew tIiobb, temmen u tittama, tagnmel li dak li huma jistqarru, jitgnallmu u jgnallmu jsir esperjenza liajja li tagliti l-liajja. Ma jibqgnux tavla minquxa jew ktieb stampat. Isiru ittra najja. Il-qalb tagnna - magnguna u miejna mill-virtujiet - issir it-tempju naj [ejn nistqarru I-fidi, [ejn niccelebraw liturgija Ewkaristika awtentika, attiva u partecipata, u [ejn il-morali Nisranija twassalna biex ngnixu l-nelsien veru li jaglitina Gesu Kristu Rxoxt u naj.

L-omelija tal-Papa Frangisku, fit-3~ ta' Mejju 2013, nhar is­Solennita tal-Gisem u d-Demm tal-Mulej, fiha nafna x'wiened jixtarr. Il-konkluijoni ta' din I-omelija tgninna nifhmu anjar it-tema ta' dan I-artiklu:

Il-lejla, gnal darb'onra, n-Mulej iqassmilna l-nobi li hu gismu, Hu jingnata bnala don lilna. U anki anna nnossu din is-''solidarjeta ta' AlIa" mal-bniedem, solidarjeta li ma tispicca qatt, solidarjeta li ma tiqafx tgnaggibna: Alia jersaq qrib tagnna, fis-sagrificcju tas-Salib jitbaxxa biex jidnol fid-dlam tal-mewt nalli jagntina I-najja tiegnu, li tirban il-naien, I-egoiimu u I-mewt. Gesu anki l-Iejla jingnata gnalina fl-Ewkaristija, jaqsam fl-istess mixja tagnna, anzi, isir ikel, l-ikel tassew li jmantni I-najja tagnna anki fil-mumenti fejn it-triq issir iktar iebsa, dik tas-servizz, tal-kondiviijoni, tal-gnotja, u dak il-ftit li gnandna, dak il-ftit li anna, jekk naqsmuh, isir gnana, gnax iJ-qawwa ta' Alia, li hi dik ta' I-imnabba, tiniel fil-faqar tagnna biex tibdlu.

32 Owar is-sejna universali gnall-qdusija, ara Hector SCERRI, "Seeking Sanctity in our Contemporary World", fThe Way 50/2 (2011) 85-93, spec. 87-88. 33 Jean Corbon (1924-2001), Oumnlkan u aktar tard membru tar-Rit Grieg Kattoliku, espert tal-liturgija u tal-ekumeniZmu, gnalliem fl-Universitajiet ta' St Joseph, Beirut u St Esprit, Kaslik, fil-Libanu. Corbon, Ii ta kontribut importanti fir-redazzjoni tar-Raba' Parti taI-Katekiimu tal-Knisja Kattollka, jistarr: ."It is througn the prayer of the heart that liturgy becomes life. This is the personal threshold that must be crossed and at which everything is dedded, but it also represents a call to which we find it hard to respond ... We pray as we live, and we live as we rove .. . Only in the heart are we ourselves; only there do we become ourselves. The heart is the place of authentic encounter with ourselves, with others, and, above .all, with the living God" (CORBON, The Wellspring of Worship, reprint, Wipf and Stock Publishers, Eugene/oR 2001, 143).

202 Fr Hector Seerri

Mela I-Iejla ejjew nistaqsu lilna nfusna, ahna u nqimu lil Kristu preienti realment fl-Ewkaristija: Qed inhallih jibdilni? Lill-Mulej li jingliata glialija, qed inliallih imexxini biex nolirog dejjem iijed minn wara I-Iiajt tieglii, biex nolirog u ma nibqax ningliata, naqsam, inliobb lilu u lill-olirajn?

Huti: sequela, komunjoni, kondiviijoni. Nitolbu biex is-sehem taglina fl-Ewkaristija jservi dejjem biex iqanqalna: biex nimxu wara I-Mulej kuljum, biex inkunu strumenti ta' komunjoni, biex naqsmu miegliu u mal-proxxmu taglina dak kollu li alina. Hek~ I-eiistenza taglina tlialli tassew frott gliammiel. 34

2. Konkluijoni Minn dan li rajna f'dan I-artiklu fir-riflessjoni li gliamilna dwar dawk imsejliin biex jaqdu fil-Knisja permezz tal-grazzja sagramentali tal­Ordni 5agri, huwa car li I-pedament tal-Iiajja ta' dawn l-irgieI li qed joffru lilhom infushom lil Alia u lill-Poplu tiegliu, huwa I-qadi - qadi diiinteressat, generui u pro-attiv. Fil-bicca I-kbira, ikkoncentrajna fuq aspetti magliiula mid-digrieti konCiljari Optatam Totius, Presbyterorum Ordinis u Christus Dominus, b'xi referenzi glial materjal ielior relatat li jgliin biex wielied jifhem u japprezza I-konvergenza ta' dawn it­tliet dokumenti. Huwa u joqrob il-Iiamsin anniversarju ta' dawn it­tliet digrieti, fl-2015, tkun Iiaga mill-aktar opportuna li I-qarrejja ta' din ir-rivista jaqraw it-testi sliali taglihom, li glialkemm ghadda tant imien fuqhom, u gew ippubblikati bosta dokumenti postkonciljari dwar I-istess suggett, xorta walida jibqgliu prezzjuii uta' dawllill-komunita ekkleijali kollha.

Rajna wkoII kif ic-celebrazzjoni awtentika taI-liturgija tlialIi Iiafna frott, specjalment fl-gliaila impenjattiva ta' kuljum ta' qadi li hija tnissel fl-isqfijiet, il-presbiteri u dawk li qeglidin fil-mixja formattiva li twassalhom gliaII-Ordni 5agri. Il-kmand ta' Gesu Kristu lid-dixxipli tiegliu huwa car: "Mela jekk jien, · li jien il-Mulej u I-ImgliaIIem, Iisiltilkom saqajkom, hekk intom gliandkom tahslu saqajn xulxin. Ghax jien tajtkom eiempju, biex kif gliamilt jien maghkom, hekk taglimlu intom ukoII ... . Jekk dawn il-Iiwejjeg tafuhom, henjin intom jekk taglimluhom" (Gw 13:14-15.17). Jibqa' jidwi sal-ahliar tai-imien. Jibqa' jistenna twegiba Iiajja.

,. Papa Frangisku, Omelija nhar is-Solennita ta' Corpus Domini, Bazilika tal-Lateran, Ruma (30 ta' Melju 2013). Ara http://www.laikos.org/PapaJrangisku_Omelija_ Korpus_30052013.htm (sit accessat 31.7.20:13) .

Imsejnin gnall-qadi tal-komunita Nisranija ... 203

Biblijografija

BELLO Tonino, 1I-Knisja tal-fardal, Klabb Qari Nisrani 75, Media Centre, Malta 2000.

BORGONOVO Graziano - Kryszof CHARAMSA, a cura di, Percorsi di formazione sacerdotale, I. Perche si generi la "forma Christi", Libreria Editrice Vaticana, Citta del Vaticano 2005.

CONFERENZA EPISCOPALE iTALIANA, La formazione dei presbiteri nella Chiesa italiana. Orientamenti e norme per i seminari, Libreria Editrice Vaticana, Citta del Vaticano 2007.

Id-Dokumenti tal-Koncilju Ekumeniku Vatikan Il, Edizzjoni Studio, Malta 1982.

MANENTI Alessandro - Stefano GUARINELLI - Hans ZOLLNER, ed., Formation and the Person. Essays on Theory and Practice, Peeters Press, Leuven - Paris - DudleY/MA 2007.

Mixja Flimkien fi Kristu Ragfiaj. Dokument dwar il-formazzjoni fis­Seminarju tal-ArCidjocesi ta ' Malta, Seminarju tal-ArCisqof, Malta 1997. .

O'COLLINS Gerald, Living Vatican Il. The 21st Council for the 21st Century, Paulist Press, New York -Mahwah/nj 2006.

Program m ta ' Formazzjoni Spiritwali, Seminarju tal-Arcisqof, Malta 2004.

RATZINGER . Joseph, Theological Highlights of Vatican Il, Paulist Press, New York - Mahwah/NJ 2009.

Qassis, agfiraf lilek innifsek! Riflessjoni dwar l-identitd tal-Qassis Djocesan fMalta, Seminarju tal­Arcisqof, Malta 2006.

Ir-Regola Seminarju 1998.

Personali tal-fiajja, tal-Arcisqof, Malta

SCERRI Hector, "Liturgy and catechesis at the genesis of the call to the priesthood", fSeminarium 46 (2006) 185-217.

SITNNICO Tommaso, a cura di, 11 Concilio Vaticano Il. Carisma e profezia, Libreria Editrice Vaticana, Citta del Vaticano 1997.

ITn AMANZI Dionigi, La vita spirituale del prete, Piemme, Casale Monferrato 2002.