Informatiebrochure

Radiochirurgie

3

Radiochirurgie

1. Inleiding 42. Stereotaxie 53. Verloop van een bestralingsbehandeling 6 Inschrijving 6 Consultatie 7 De dag van de behandeling 84. Nevenwerkingen 17 Algemene nevenwerkingen 17 Lokale nevenwerkingen 17 Notities 19 Contact 20

Inhoud

4 5

Radi

ochi

rurg

ieRadiochirurgie

Inleiding

U bent door uw behandelende arts-specialist doorverwezen naar de afdeling radiotherapie van AZ Delta voor het uitvoeren van een craniële stereotactische bestraling of radiochirurgie. Met deze folder willen wij u informeren over het verloop van uw behandeling op onze afdeling. Deze brochure is een aanvulling op de gesprekken die u met uw radiotherapeut en de neurochirurg zal hebben. Als u tijdens uw behandeling nog bijkomende vragen hebt over uw situatie, stel deze gerust aan een van onze medewerkers.

1 2 Stereotaxie

Radiochirurgie of craniële stereotaxie is een eenmalige bestraling waarbij met heel grote nauwkeurigheid tot een hoge dosis bestraald wordt. Door de grote precisie kun-nen de omliggende weefsels gespaard worden zoals bijv. zenuwen, hersenweefsel of de hersenstam.

Het is een eenmalige behan-deling met op termijn hetzelf-de effect als een chirurgische behandeling. Het gebeurt echter, in tegenstelling tot chirurgie, op een niet-ingrij-pende wijze (geen algemene verdoving en zonder snijden).

Om de behandeling te kunnen toedienen moet de patiënt de

procedure begrijpen en ermee instemmen. Hiervoor dient u een toestemmingsformulier in te vullen.

Het te bestralen volume mag (afhankelijk van de ligging) maximaal 3 cm diameter zijn en er kunnen maximaal 3 ver-schillende plaatsen tegelijk bestraald worden.

De indicatiestelling en be-handeling gebeuren multi-disciplinair, wat wil zeggen dat de neurochirurg, de ra-diotherapeut, de fysicus, de bestralingsverpleegkundige en de radioloog nauw samen-werken.

vlnr: dr. Dimitri Vanhauwaert (neurochirurg), dr. Caroline Sweldens (radiotherapeut), dr. Olivier Van Damme

(neurochirurg), dr. Barbara Bussels (radiotherapeut).

6 7

Radi

ochi

rurg

ieRadiochirurgie

3 Verloop van een bestralingsbehandeling

Inschrijving

Bij uw eerste bezoek aan onze afdeling radiotherapie meldt u zich aan bij het secretariaat. De secretaresse registreert uw persoonlijke gegevens in de computer: uw ziekteverzeke-ring, uw doorverwijzende arts en uw huisarts.

Zorg ervoor dat u uw identi-teitskaart bij zich heeft.

Na het opnemen van deze gegevens mag u plaats nemen in de wachtzaal. Een van onze artsen komt u ophalen.

Consultatie

U komt op consultatie bij de radiotherapeut die u alle uit-leg geeft in verband met de indicatie, de procedure, het te verwachten resultaat en de mogelijke nevenwerkingen. Er wordt dan ook gevraagd naar uw medische voorge-schiedenis en medicatiege-bruik. U hebt dan ook tijd om vragen te stellen.

Nadat u instemt met de be-handeling, legt de radiothe-rapeut in samenspraak met de neurochirurg een behan-delingsdatum vast. Indien mogelijk wordt er vooraf een raadpleging gepland bij de neurochirurg voor bespreking van de behandeling.

Ter voorbereiding van de ra-diochirurgie dient er ook nog

een hersenscan te gebeuren in bestralingshouding. Deze scan gebeurt op een NMR-toestel op de dienst medische beeld-vorming. Deze NMR-scan wordt gebruikt om de risi-co-organen en het te bestra-len volume heel nauwkeurig af te lijnen. De NMR-scan gebeurt ongeveer 1 week voor de eigenlijke behandeling. De onderzoeksaanvragen worden door de radiotherapeut aan u meegegeven.

U zal ook door de radiothera-peut naar de opname gestuurd worden voor bespreking en reservering van een kamer in het dagziekenhuis op de dag van behandeling. De arts zal de betreffende dienst op de hoogte brengen van uw komst.

Aanmelden bij het secretariaat.

8 9

Radi

ochi

rurg

ieRadiochirurgie

De dag van de behandeling

DE VOORBEREIDING

Opname

U parkeert op de bezoekersparking of laat u brengen door een familielid of ziekenvervoer. U komt het ziekenhuis binnen via de hoofdingang waar u zich aanmeldt en ingeschreven wordt aan het onthaal. De onthaalmedewerkers verwijzen u dan naar het chirurgisch dagziekenhuis. U wordt daar verwacht om-streeks 8 uur ‘s morgens (tenzij anders vermeld). Operatiezaal

Er wordt eerst een infuus geprikt voor het toedienen van con-trastvloeistof voor de CT-scan. Als u allergisch bent aan con-traststof, meldt u dit vooraf aan de arts of verpleegkundige. Dit infuus wordt na het inlopen van de contrastvloeistof terug verwijderd.

Daarna plaatst de neurochirurg het stereotactisch kader onder lokale verdoving.

De hoofdhuid wordt lokaal ontsmet, wat koud aanvoelt. Er wordt nooit haar afgeschoren. De huid wordt dan op 4 plaatsen verdoofd (2 injecties ter hoogte van het voorhoofd en 2 injec-ties ter hoogte van het achterhoofd).

Het stereotactisch kader wordt op het hoofd bevestigd met 4 schroeven en dit onder lokale verdoving. Het is normaal dat hier-bij een toenemend spanningsgevoel rond het hoofd optreedt. Na enkele minuten verdwijnt dit gevoel spontaan. Tijdens het plaat-sen van het stereotactisch kader kan er steeds op vragen en op-merkingen antwoord gegeven worden. Bijv. bij aanvoelen van pijn kan er bijkomende lokale verdoving gegeven worden.

Plaatsen van het stereotactisch kader in het operatiekwartier.

10 11

Radi

ochi

rurg

ieRadiochirurgie

CT-scan

Rond 9 uur, na het plaatsen van het stereotactisch kader, wordt een CT-scan gemaakt waarvoor u naar de dienst medische beeldvorming wordt gebracht. Voor deze CT-scan wordt er op de hoofdring een plastic box geplaatst.

Op uw kamer

Na de CT-scan wordt u naar uw kamer gebracht door de verpleegkundigen, waar u een ontbijt kunt nemen. Aange-zien drinken uit een tas/glas moeilijk kan zijn door het kader, drinkt u in dat geval gemakkelijker via een rietje.

Het is aangeraden om niet alleen op te staan. De staven van het kader belemmeren een deel van uw gezichtsveld waardoor u ergens tegen kunt lopen. U kunt steeds een verpleegkundige bellen (met de belknop aan bed) om u te helpen bij het opstaan of stap-pen.

Als u een bril draagt, kan het moeilijk tot onmogelijk zijn om deze op te zetten zo lang het kader ter plaatse is. U mag een pyjama meebrengen, best voorzien van knopen of een grote halsopening gezien nau-we kleding moeilijk over uw hoofd en het kader kan.

De tijd tussen het plaatsen van het stereotactisch kader en de eigenlijke behandeling

duurt enkele uren. Het kan daarom aangenaam zijn als iemand u kan vergezellen die dag.

De radiotherapeut komt langs eenmaal het plan bijna klaar is om u mee te delen wanneer de eigenlijke behandeling zal starten.

Het kan zijn dat in de vol-gende uren bij sommige pa-tiënten wat hoofdpijn of een spanningsgevoel optreedt. U kunt van de verpleegkundige Dafalgan® krijgen, zo dikwijls als nodig (gemiddeld 0 tot 2x/dag).

Soms heeft de patiënt ook last van een zwaartegevoel in de hals door het gewicht van het kader.

Het is heel belangrijk dat u gedurende de dag niet steunt op het kader (niet platliggen in bed) gezien het hierdoor mogelijks zou kunnen ver-plaatsen.

CT-scan in bestralingshouding.

12 13

Radi

ochi

rurg

ieRadiochirurgie

Maken van een bestralingsplan

Na het nemen van de CT-scan worden de beelden verwerkt en door de radiotherapeut en de neurochirurg geïnterpreteerd. Het volume dat men wil bestralen en de risico-organen worden heel nauwkeurig ingetekend aan de hand van de NMR-scan die u vooraf onderging.

De fysici van de dienst radiotherapie gebruiken de scans en de intekening om de dosis te berekenen. De radiotherapeut en de neurochirurg kiezen het beste plan uit een aantal behande-lingsvoorstellen. Het opstellen en evalueren van een optimaal plan neemt 2 tot 3 uur in beslag.

Daarnaast wordt het bestralingstoestel voor elke stereotactische ingreep grondig gecontroleerd en opgemeten. Op deze manier kunnen we de grootste nauwkeurigheid garanderen. Ook dit neemt 1 tot 2 uur in beslag.

Wanneer het plan klaar is en de kwaliteitscontroles afgerond zijn, kunnen we starten met de behandeling.

De bestralingsbehandeling zelf begint meestal rond 16.30 uur en duurt ongeveer 1 tot 1,5 uur.

De beelden van de CT- en de NMR-scan worden op elkaar geprojecteerd. Maken van een behandelingsplan.

14 15

Radi

ochi

rurg

ieRadiochirurgie

DE BESTRALING

Net voor de eigenlijke behan-deling is het aan te raden om nog eens naar het toilet te gaan, zodat de behandeling daardoor niet meer onderbro-ken hoeft te worden. Indien nodig geeft de verpleegkundi-ge ook een rustgevend middel zodat u gemakkelijker stil kan liggen op onze tafel. De ver-pleegkundigen halen u op in uw kamer en brengen u naar het bestralingstoestel. U wordt dan met behulp van het kader op onze bestralingstafel geïn-stalleerd. De verpleegkundi-gen en de arts assisteren u bij het plaatsnemen. Hierbij wor-den uw schouders, knieën en rug goed ondersteund, zodat u zo comfortabel mogelijk ligt.

Ter controle van uw positie en die van het kader wordt net zoals ‘s morgens een CT-scan genomen met de plastic box op het kader. Deze scan wordt genomen terwijl u op onze bestralingstafel ligt. Er hoeft geen contrastvloeistof toege-diend te worden.

De radiochirurgie is een be-handeling die bestaat uit een

serie boogvormige bestraling- en, waarbij tijdens de bestra-ling de bestralingsmachine rond uw hoofd draait (= be-stralingsboog). Meestal zijn er een vijftal bestralingsbogen, soms meer of minder. Soms wordt er gewerkt met stati-sche (niet-bewegende) bestra-lingsbundels. Voordat er een bestralingsveld of -boog toegediend wordt, zal er telkens een zogenaamde targetbox op het kader ge-plaatst worden. Op deze box wordt voor elk bestralingsveld of elke bestralingsboog de juiste start- en stoppositie van de bestralingsbundel aange-geven.

De bestraling zelf duurt maar enkele minuten. Door de veel-vuldige tussentijdse controles duurt de totale behandeling 1 tot 1,5 uur. Tijdens de bestra-lingen zelf gaan de verpleeg-kundigen en de dokters naar de aanpalende bedienings-ruimte waar ze u via een ca-merasysteem kunnen horen en zien. De bestraling doet geen pijn, de machine maakt een zoemend geluid.

Plaatsen van de box voor toediening van een bestralingsboog.

Toediening van de bestraling..

16 17

Radi

ochi

rurg

ieRadiochirurgie

VERWIJDERING VAN HET KADER

Na afloop van de bestraling helpen de verpleegkundigen u om rechtop te gaan zitten op de rand van de bestralingstafel. De verpleegkundige ondersteunt het kader terwijl de neurochirurg het kader losschroeft. De wondjes, waar de schroeven vastza-ten, worden ontsmet en er worden 2 pleistertjes op de wondjes van het voorhoofd gekleefd. Deze mogen 2 dagen na de be-handeling verwijderd worden. Best worden de wondjes droog gehouden gedurende enkele dagen. Er dient thuis geen aanvul-lende ontsmetting of behandeling te gebeuren.

HET ONTSLAG

Tot slot krijgt u een afspraak voor controle en kunnen nog eventuele vragen beantwoord worden. De nodige voorschriften worden aan u meegegeven. Nadien wordt u door de verpleeg-kundige terug naar het dagziekenhuis gebracht. U mag zich daar aankleden en naar huis gaan. Indien u medicatie kreeg om rustig te zijn gedurende de bestralingsbehandeling mag u zelf geen wagen besturen.

4 Nevenwerkingen

De nevenwerkingen doen zich voor in het bestraalde lichaams-deel, in dit geval in het hoofd. Afhankelijk van de plaats in de hersenen waar de bestraling plaatsvond, kunnen de nevenwer-kingen verschillen.

Algemene nevenwerking

VERMOEIDHEID

Naarmate de dag van de behandeling vordert, neemt de ver-moeidheid meestal toe. Dit is te wijten aan de spanning op het hoofd door het kader, de eventuele spanning in de hals door het gewicht van het kader en het wachten op de therapie. Na de behandeling verdwijnt deze vermoeidheid als u de dag volgend op de behandeling voldoende rust neemt.

Lokale nevenwerkingen

INTRA-CRANIËLE OVERDRUK

Ten gevolge van uw behandeling kan er wat oedeem of zwel-ling ontstaan in het hoofd. Afhankelijk waar de zwelling op-treedt, kan dit symptomen geven van misselijkheid, braken, hoofdpijn, ... Om deze zwelling en de bijkomende nevenwerkingen te ver-mijden, zal er preventief cortisone (medrol®) gegeven worden gedurende een korte periode. Het behandelingsschema wordt door uw behandelende arts meegegeven. Deze nevenwerking is kortdurend en verdwijnt spontaan enkele weken na de behan-deling.

18 19

Radi

ochi

rurg

ieRadiochirurgie

MET BETREKKING TOT VESTIBULAIR SCHWANNOOM

Deze nevenwerkingen zijn specifiek voor patiënten die een behandeling krijgen voor een vestibulair schwannoom.

Gehoor

Gezien een vestibulair schwannoom na verloop van tijd aanlei-ding geeft tot doofheid wordt er een behandeling met radiothe-rapie uitgevoerd. In tegenstelling tot een operatie kan er bij de meerderheid van de patiënten verder gehoorsverlies tegenge-gaan worden. Bij een beperkt aantal patiënten is er echter een verdere gehoorsdaling en zelden is er een evolutie naar doof-heid. De gehoorsdaling en de oorsuizingen die al bestonden voor de behandeling zullen na de radiotherapie niet herstellen.

Evenwichtsorgaan

Bij patiënten die al af en toe last hebben van evenwichtsstoor-nissen kan er door zwelling ter hoogte van het evenwichtsor-gaan (in het binnenoor gelegen) tijdelijk een toename zijn van deze evenwichtsstoornissen. Deze nevenwerking verdwijnt spontaan na enkele dagen.

Functieverlies van zenuwen

Ondanks het zorgvuldig plannen en toedienen van de bestra-ling kan er door lokale zwelling soms een tijdelijke uitval zijn van naburig gelegen zenuwen, bijv. facialis verlamming na be-handeling voor een vestibulair schwannoom of brughoektumor. Meestal is er een spontane recuperatie en dient er enkel een behandeling met cortisone toegediend te worden. Deze recupe-ratie kan wel enkele dagen tot maanden in beslag nemen.

Notities

Contact

AZ Delta, campus Wilgenstraat Roeselare

RadiotherapieTelefonisch bereikbaar op werkdagen tussen 7.30 uur en 16.30 uurt 051 23 77 43

NeurochirurgieTelefonisch bereikbaar op werkdagen tussen 8 uur en 18 uurt 051 23 74 46

Na de werkuren, ‘s nachts en tijdens het weekend t 051 23 71 11

Consultatie enkel op afspraak via het secretariaat

H.-Hartziekenhuis Roeselare-Menen vzw Rode-Kruisstraat 20, 8800 Roeselare t 051 23 71 11 info@azdelta.beStedelijk Ziekenhuis Roeselare Brugsesteenweg 90, 8800 Roeselare t 051 23 61 11 www.azdelta.be 05

20 0

015

29/

09/2

014