INFORMATIONRETRIEVAL SYSTEMConcepts and Future Directions

ระบบคนคนสารสนเทศแนวคดและแนวทางการพฒนาในอนาคต

ผศ.ดร.ไกรศกด เกษร

ระบบคนคนสารสนเทศ:แนวคดและแนวทางการพฒนาในอนาคต

เรยบเรยงโดย : ผศ.ดร.ไกรศกด เกษร

ภาควชาวทยาการคอมพวเตอรและเทคโนโลยสารสนเทศ

คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร

99 หม 9 ต.ทาโพธ อ.เมอง จ. พษณโลก 65000

kraisakk@nu.ac.th, kraisak@gmail.com

ระบบคนคนสารสนเทศ : แนวคดและแนวทางการพฒนาในอนาคต

(Information Retrieval System: Concepts and Future Directions).

พษณโลก: โฟกส พรนตง, 2558, 294 หนา.

1. หลกการคนคนสารสนเทศ 2. การคนคนมลตมเดย 3. Search

Engine I. ชอเรอง

ISBN: 978-974-8230-47-4

สงวนลขสทธ © 2558 โดย ผศ.ดร.ไกรศกด เกษร

ปรบปรงครงท 1 : กนยายน 2558

จ�ำนวนพมพ : 500 เลม

พสจนอกษร : ผศ.ดร.ไกรศกด เกษร

ออกแบบปก : สญญา จนทา

พมพและออกแบบกรำฟก : ดวงหทย มนแยม

จดพมพและจดจ�ำหนำย :

ภาควชาวทยาการคอมพวเตอร คณะวทยาศาสตร

มหาวทยาลยนเรศวร อ.เมอง จ.พษณโลก 65000

คำ�นำ�

P R E F A C E

ในยคแหงระบบสารสนเทศในปจจบนขอมลตางๆไดกระจายอยทวไปบนระบบเครอ

ขายอนเทอรเนต(Internet)และมแนวโนมทจะเพมมากขนอยางรวดเรวในอนาคตเนองจากการ

เผยแพรขอมลตางๆผานทางเครอขายอนเทอรเนตสามารถท�าไดงายและสะดวกมากขน โดยใช

เครองมอตางๆทมใหบรการบนอนเทอรเนตเชนบลอก(Blog)สกายไดรฟ(SkyDrive)กเกลไดรฟ

(Google Drive) ดรอปบอกซ (Dropbox) และเครอขายสงคมตางๆ (Social network) เชน

เฟสบค(Facebook)หรอทวตเตอร(Twitter)เปนตนปจจบนนอกจากขอมลประเภทตวอกษร

แลวขอมลมลตมเดย(Multimedia)เชนรปภาพ(Image)และวดโอ(Video)ยงเปนขอมลทนยม

ทจะเผยแพรบนระบบเครอขายอนเทอรเนตอกดวยเนองจากผใชสามารถใชอปกรณอเลคทรอนค

เชน มอถอหรอแทบเลต (Tablet) เผยแพรขอมลเหลานไดโดยตรง อยางไรกตามการมขอมล

จ�านวนมหาศาลบนเครอขายอนเทอรเนตน�าปญหามาสผใชดวยเชนกน นนคอผใชไมสามารถ

คนหาขอมลทตองการไดอยางสะดวกและรวดเรว โปรแกรมคนหาขอมล (Search engine)

ไมสามารถคนหาเอกสารทผใชตองการไดอยางถกตองและแมนย�า ปญหาดงกลาวท�าใหนกวจย

คดทจะพฒนาและปรบปรงวธการทางดานวทยาการคอมพวเตอรเรยกวา“ระบบคนคนสารสนเทศ

(InformationretrievalหรอIR)”ทมประสทธภาพมากขนเพอใหสามารถคนหาขอมลทตรงกบ

สงทผใชตองการมากทสดไดอยางรวดเรวและถกตอง

ดวยความส�าคญของปญหาระบบคนคนสารสนเทศหนงสอเลมนจงถกจดท�าขนและม

จดประสงคเพอเปนแนวทางใหกบนกศกษานกวจยตลอดจนผทสนใจใชเปนแหลงขอมลพนฐาน

ในการศกษาการท�างานของระบบคนคนสารสนเทศเนอหาส�าคญของหนงสอเลมนประกอบดวย

พนฐานความรของระบบคนคนสารสนเทศการค�านวณความคลายคลงกน(Similaritymeasure)

ระหวางเอกสารและขอค�าถาม (Query) หลกการท�างานของระบบคนคนสารสนเทศมลตมเดย

(Multimediainformationretrieval)ระบบคนคนสารสนเทศเชงความหมาย(Semantic-based

information retrieval) ซงเนอหาในหนงสอเลมนมการน�าเสนอเนอหาใหมความทนสมยโดย

จะแนะน�าถงงานวจยใหมๆ ทเกดขนในวงการวชาการ เชน การคนคนรปภาพเชงความหมาย

(Semantic-basedimageretrieval)เทคนคการตอบกลบจากผใช(Relevancefeedback)เทคนค

การใชออนโทโลยเพอแปลความหมายของรปภาพ(Ontology-basedimageinterpretation)

และแนวทางการพฒนาระบบคนคนสารสนเทศในอนาคต เชน ระบบคนคนสารสนเทศเฉพาะ

บคคล (Personalized information retrieval) และระบบคนคนสารสนเทศขามภาษา

(Cross-languageinformationretrieval)ซงเปนเทคนคทนกวจยทางดานการคนคนสารสเทศ

ใหความสนใจอยางมากในปจจบน

หนงสอเลมนจะมองคประกอบในแตละบทในลกษณะเดยวกนดงตอไปน

1) เนอหาหลกหมายถงเนอหาส�าคญประจ�าบทนนตามซงสอดคลองตามชอเรองของ

แตละบท โดยจะมการแบงเปนหวขอยอยๆทมความสมพนธและเชอมโยงกนใน

แตละหวขอยอยดงกลาว

2) ตวอยางแสดงขนตอนหรอวธการท�าเพอประกอบความเขาใจของผอานโดยจะม

การอธบายตางๆ เปนขนตอนพรอมทงบางตวอยางจะมรปภาพประกอบเพอใหผ

อานเขาใจงายขน

3) ประเดนนาสนใจ เปนการน�าเสนอและสอดแทรกความคดของผเขยนเพอช

ประเดนปญหาบางจดของเทคนคหรอวธการในบทนนๆ นอกจากนผเขยนยงให

แนวคดในการแกไขปญหากลาว เพอเปนแนวทางในการพฒนาตอยอดส�าหรบนก

วจยหรอนกศกษาทก�าลงหาแนวทางการท�าวจยในหวขอดงกลาว

4) SUMMARY บทสรปประจ�าบทเปนหวขอทสรปสาระส�าคญของแตบทเพอท�าใหผอานเหน

ภาพรวมของเนอหาภายในบทและเขาใจถงประเดนส�าคญๆทไดอานมาในบทนนๆ

5) แบบฝกหด เปนแบบฝกหดทมจดประสงคเพอทดสอบความเขาใจของผอานซง

ค�าตอบอาจจะมอยในเนอหาของบทนนๆ หรออาจจะเปนแบบฝกหดประยกตทผ

อานตองคนหาค�าตอบจากแหลงขอมลอนๆเชนเครอขายอนเทอรเนตหรอหนงสอ

อนๆนอกจากนแบบฝกหดบางขอยงเปนค�าถามทตองแสดงวธการค�านวณเพอหา

ค�าตอบทตองการ

6) เอกสารแนะน�าส�าหรบอานเพมเตมเปนสวนทแนะน�าแหลงคนควาหาขอมล

เพมเตมในเนอหาทนาสนใจซงอาจจะมการแนะน�าเวบไซตหนงสอหรอบทความ

วจย (Research papers) ทนาสนใจและเปนประโยชนตอการคนควาวจยของผ

อาน

7) เอกสารอางอง ในแตละบทจะมการอางองถงบทความหรอหนงสอซงเปน

เจาของแนวคดในเรองตางๆ ผอานสามารถหาขอมลเพมเตมในเรองทสนใจจาก

เอกสารอางองในแตละบท

แหลงขอมลประกอบหนงสอส�าหรบผอาน สามารถดาวนโหลดไฟลเอกสารประกอบ

เนอหาในแตละบทเชนสไลดเพอประกอบการสอนและเฉลยแบบฝกหดในแตละบทไดจากเวบไซต

http://student.nu.ac.th/kraisakk/IR

ผเขยนหวงเปนอยางยงวานกศกษานกวจยและผทสนใจจะใชความรและความเขาใจ

ทไดจากการอานหนงสอเลมนเปนแนวทางในการพฒนาตอยอดงานวจยเพอพฒนาระบบระบบ

คนคนสารสนเทศทมประสทธภาพมากขนตอไปในอนาคต

(ผศ.ดร.ไกรศกดเกษร)

กตตกรรมประก�ศA C K N O W L E D G E M E N T

หนงสอเลมนส�าเรจลงไดตองขอขอบคณผมสวนรวมทกทานทให

ความชวยเหลอดานตางๆ ใหค�าแนะน�าตางๆ ทเปนประโยชนในการปรบปรง

แกไขเนอหาใหเปนประโยชนและตรงกบเนอหาของรายวชาใหมากทสด

ขอขอบพระคณ รองศาสตราจารย ดร.จนทรบรณ สถตวรยวงศ ทเสยสละ

เวลาในการใหค�าแนะน�าในการปรบปรงเนอหาในหนงสอเลมน

ขอขอบคณ นางสาวดวงหทย มนแยม ทชวยเหลอในการตกแตง

รปภาพภายในหนงสอท�าใหมความสวยงามและประกอบความเขาใจเนอหา

ของหนงสอไดดมากยงขน และนายสญญา จนทา ทชวยออกออกแบบ

งานไดกราฟกในการออกแบบรปภาพหนาปกใหมความสวยงามนาสนใจ

ขอขอบคณนายสชน เขยวเนตร นายคมสน เดอนแจม และนายภาสวร อองรก

ทชวยชวยเหลอในการตรวจสอบความถกตองของเนอหาใหมความผดพลาด

นอยทสด ขอบคณแหลงอางองตางๆ ทถกรวบรวมและอางถงในหนงสอ

เลมน หากมขอความใดมการอางองทผดพลาด ผเขยนขออภยมา ณ ทน

ขอขอบคณภาควชาวทยาการคอมพวเตอรและเทคโนโลยสารสนเทศ

คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ทใหสถานทท�างานและสงอ�านวย

ความสะดวกตางๆ รวมถงแหลงทนวจยตางๆ เชน วช. สกอ. สกว. และ

มหาวทยาลยนเรศวรทสนบสนนทนในการท�าวจยในเรองตางๆ ทเกยวของ

กบการคนคนสารสนเทศ ท�าใหผเขยนรวบรวมองคความรทไดจากงานวจย

และถายทอดออกมาเปนหนงสอเลมนขนมาจนเสรจสมบรณไดอยางทเหนน