nka medeniyeti

nka medeniyeti

, Gney Amerika'nn bat kysndaki And Dalar blgesindeki Cuzco ehri civarnda kurulmulardr.Bakenti cuzcodur.. Bu blge ok deiik iklim ve doa koullarn iermektedir. And Dalarnn bat kysnda l ve vadiler yer alrken, yine bu dalarnn kuzey dou kesimlerinde ise tropikal bir yamur orman iklimi hakimdi.

nkalar, ehirlerini ve kalelerini ounlukla And Dalar'nn yksek kesimlerdeki dik ve sarp yamalara ina . nka evlerinin duvarlarda ta kullanlm ve atlar da otla yaplmtr.nka toplumu ok sk bir hiyerarik dzen iindeyd . Birok deiik toplum kademeleri vard ve bu kademelerin en stnde Sapa (Ba rahip ve ynetici) ve ordu kumandan bulunuyordu. Bunlarn altnda tapnaklardaki rahipler, mimarlar ve ordu komutanlar geliyorlard. En alttaki iki snf ise zanaatkarlar, ordudaki subaylar, iftiler ve obanlard. Vergilerini altn olarak demek durumundaydlar ve bu vergiler yksek snflara datlmaktayd.

nka ren yerlerinde yaplan kazlarda, nka kraliyet ailesine ait kiilerin mumyalam cesetleri bulunmutur. And Dalarnn yksek tepelerindeki buzlarn iinde kalarak gnmze kadar ulamlardr.

nkalar'n 40.000 nfuslu bir ordular vardGney Amerika'da, Andlar'daki kuru maaralarda yaplan aratrmalarda bulunan organik kalntlar M. 6500'l yllarda bitkilerin yetitirildiini gstermektedirBu kalntlar arasnda yerel patates trleri ile faslye ve yerel krmz biber trleri yamur ormanlarndan dou blgelerine uzanan yerlerde bulunmutur. Bu da Gney Amerika'daki ilk tarmn Amazon blgesinde baladn gstermektedir. Ancak blgenin nemli yaps nedeniyle yaplan bu tarmla ilgili gnmze ulam bir organik kant yoktur. Fakat blgede bulunan M. 2000'li yllardan kalma tarm ilenmesi ile ilgili anak-mlek kalntlar bunun ispat olmaktadr.Bu dnemde And blgesindeki kyller, yerel kaynaklar kullanmak adna deiik teknikler gelitirmilerdir; Ky blgelerinde balklk gelitirilmi, i blgelerde sulu tarm yaplm, daha yksekce blgelerde patates yetitirilmi ve dalk blgelerde ise lama ve alpakalardan yn ve et retimi yani hayvanclk yaplmtr. Dini inanlar

nkalarn tapndklar tanrlardan oluan ok tanrl bir dinleri vard. Yaratc konumunda bir tanr ve onun yaratt birok baka tanr vard. Ayrca toprak ana ve deniz ana konumunda bulunan tanralar da vard. Bu tanrlardan bir ksm:Viracocha - Yaratc tanrnti - Gne tanrsMama Quilla - Ay Ana , Ay tanraslyapa - Hava durumu tanrs (iklim tanrs)

nka mimarisi

nka mimarisi temel kavram zerine kurulmutur: hassaslk, kullanllk ve sadelik. nka mimarisinin temel anlay prensibi "Az oktur!" olmutur.nka mimarisindeki en baskn biim basit ancak zarif ve mkemmel bir ekilde kullanlm olan "ikizkenar yamuk" eklidir. kizkenar yamuk biimindeki kaplar, pencereler ve duvarlardaki niler her tipteki inka yapsnda grlmektedir.Aztek Uygarl

. On beinci yzyl ile on altnc yzyl balar arasnda, bugnk Meksikann orta ve gney kesimlerinde byk bir imparatorluk kurmu olan kavim. bakent Tenochtitlan dr.

Nabuva dili konuurlar.tm topraklarn entansif biimde ekildii, gelikin bir sulama ve bataklk kurutma sistemine dayal olaanst tarm dzenleri yatar. Bu yntemlerle salanan yksek verimlilik, zengin ve kalabalk bir lkenin domasn salamtr.

Aztek devleti, askerlerin egemenliindeki bir despotluktu. Kastlara ve snflara blnm ama dikey akkanln da koruyan Aztek toplumunda ykselmenin en gvenli yolu savata kahramanlk gstermekti. Devlet ilerini rahipler ve brokratlar yrtrd. Toplumun alt katmanlarnda, serfler, szlemeli hizmetkarlar ve kleler yer alrd.

Aztek dini, birok Orta Amerika kltrnden deiik unsurlar zmsemi, eitli inan sistemlerinden kart eleri bir araya getirmiti. nceki halklarn birok kozmolojik inancn paylaan bu din, zellikle evrenin bir dizi yaradln sonuncusu olduu ve 13 gk kat ile 9 yeralt dnyas arasnda bulunduu yolundaki Maya inancn benimsemiti. Aztek Takvimi, rahiplerin ura olan kapsaml bir ayinler ve trenler dngsnn temeliydi. Orta Amerikann byk blmnde kullanlan bu takvim, 365 gnlk (20er gnlk 18 ay, art 5 uursuz gn) bir gne takvimi ile 260 gnlk (20er gnlk 13 devre) bir dinsel yldan oluuyordu. Birbirine kout giden bu iki yl dngs, 52 yllk daha byk bir dngnn parasyd.

Arkeolojik kalntlar arasnda tanr heykelleri, dinsel ierikli ta alak kabartmalar, duvar resimleri, kilden yaplm insan heykelleri ve vazolar ile ta ve ahap maskeler bulunur. Aztek sanat temelde simgesel olduu iin bu kalntlar yardmyla nemli bilgiler elde edilebilir.

Maya uygarl

, Kzlderili Maya halklar tarafndan kurulan Kolomb ncesi Amerika uygarlklardan biridir. Bir Orta Amerika uygarl olan Maya uygarl, binlerce yl boyunca Meksika'nn gneydousundan, Honduras, El Salvador ve Guatemala'ya kadar uzanan Mezoamerika blgesinde hkm srmtr.

Maya uygarlnn en ilgi ekici antlar dinsel merkezlerdeki piramitlerdir.

Eski Mayalarn astronomi, matematik, mimari ve sanat gibi birok alanda ileri bir uygarlk dzeyinde olduklar grlmektedir. yaz, say sistemi ve Uzun Hesap (Cuenta Larga) [40] denilen takvim sistemidir.

Mayalarn ticari mallar arasnda yeim ta, kakao, msr, tuz ve obsidyen ta saylabilir.blgenin tamamnda ehirciliin gelimesi, ileri tarm sistemlerinin kullanlmaya balanmas, artan nfusu denetleyebilen bir tr siyasi rgtlenmenin olumas saylabilir. Bu nc siyasi rgtlenmede soylularn ve din adamlarnn otoriter konumda olduklar bir hiyerari szkonusuydu. Mesleki i blm de ortaya kmt: Tarmclk, avclk, balklk, meyvecilik, mlekilik, talk (ta sanayii), tekstilcilik ve din adaml. Topran ilenmesinde msr, fasulye, kakao ve balkaba ekimine ncelik verilmiti; avclk, balklk ve meyvecilik ikinci planda tutulan, tamamlayc etkinlikler konumundayd. Mayalarda temel besin maddesi msrd. Msrdan eitli iecekler elde ediyor ve hamurundan tamal denilen brekler ve gzlemeye benzeyen etli kk brekler yapyorlard. Bu breklerin iine et, sebze ya da her ikisi birlikte konurdu. Dier nemli besin maddelerinin kayna kakao idi; tohumundan salanan hamur, maddi durumu st alabilmeye msait olmayanlarca suyla kartrlarak bir iecek elde edilirdi.

Mayalar'n evlerde yaama dzeninde allm tek aileli evlerin (tek ailenin bireylerine mahsus ev) yan sra ok aileli evler (aralarnda kan ba olan, sosyal konumlar nemli kiilerin bir arada yaadklar ev) de grlr. Evlerde ina maddesi olarak tahta, ta ve bir tr har kullanlmaktayd. Konutlar esas olarak ksmdan oluurdu; yatak odas, mutfak ve ambar. Bunlara kimi zaman alma odas (atlye) ve banyo elik ederdi.Bu tr odalarda havalandrma ve aydnlk pek olmazd, nk pencere bulunmazd. Odalar genellikle uyumak ve eya veya mallar saklamak zere kullanlrd. Evler genellikle, meyve aalar olan bahelere sahipti. Rahipler ve soylular ise kent merkezindeki kalelerde, piramitlerde ve tren tapnaklarnda ikamet ederlerdi.

Halkn byk bir ksm zamanlarn tarm etkinliklerine ayrrd; bu yzden tarlada alma koullarna uygun giysiler giyerlerdi. Giyim, sosyal dzeye de balyd.ounluk genellikle sade giysileri tercih ederdi. Kadnlar genellikle bir huipil ya da bir etek ve manto, erkekler pat denilen bir ksa pantolon giyerlerdi.Buna karlk, ayaklarnda deri sandal olan, deerli talar ve tylerle ssl, desenleri zengin, ihtiaml giysiler giyen soylular, sedefle ve deerli talarla ssl ar kemerler, kolyeler ve balarna tylerden yaplm taklar takarlardEkonomik yapPara kullanmayan Mayalar'da kakao meyveleri para yerine kullanlmtr.Tarm Mayalarn temel etkinliini oluturduundan, spanyol igali ncesine kadar eitli tarm teknikleri gelitirmilerdir. Bunun yan sra avclk ve balklk da ihmal edilmemitir. Tropikal orman da onlar iin nemli bir besin kaynayd. klim deiiklikleri, toprak ve bitki rts, kukusuz doal kaynaklarn kullanmnn ve hangi tarm sisteminin uygulanacann belirlenmesinde belirleyici etkendi. Teknikler, kullanlabilir topran nicelik ve niteliine, kltr tipine ve sosyoekonomik etkenlere bal olarak ortaya kmt.

TicaretMaya corafi blgesinde retim byk olduundan, Toptanc tcarlar kk tccarlarla irtibat salamak iin uzun mesafeler katetmekteydiler. Kk tccarlar ise mallarn evden eve gezerek satyorlard. Bu mallardan Guatemalada yeim, kuzeydouda pamuk, kylarda deniz kabuu ve balk, kuzeyde tuz, Tabasco, Guatemala ve Hondurasta kakao, Puuc blgesinde ise akmakta daha ok satlyordu.ticaret vazgeilmez bir etkinliktiParaPara yoktu, ticaret parayla deil, takas (barter) sistemiyle yaplyor, bazen para yerine kakao meyvesi kullanlyordu. ToprakYnetenler (ahau), topra, tebaalarna, sosyal dzeye ve iblmne bal olarak veriyordu. Bir ilenebilir toprak parselinin verilme amac, o topra alan ailenin yaamn srdrebilmesi ve vergisini deyebilmesi iindi. Bununla birlikte retimin istenilenin zerinde olduu bereketli hallerde, topra ileyen aile, rnn fazlasn satmal ve edinilenle vaktiyle kendisine bu topra sunmu olanlara borcunu ksmen de olsa demeliydi. Toprak ahauya (aa) aitti ve istedii zaman o topra herhangi bir gereke gstermeden geri alabilirdiDinMaya dininin temel zellii; oktanrc (politeist), natralist (atmosferdeki olaylar ilahlatrma) ve dalist olmasdr. Eski Mayalarn din adamlarnn uygulamalar onlarn birer aman olduunu da gstermektedir..MMARbyk yaplar ina etmek iin gereken ileri teknolojiye sahip olmadklar halde Mayalarn yaplar ina edebilmi olmalardr. Mayalarn bu ilerde, gerekli olan metal aletleri, arklar ve muhtemelen tekerlei hi kullanmadklar sanlmaktadr. Piramitler ve tapnaklar gibi byk yaplarn temel yap malzemesi olan talar, genellikle yerel ta ocaklarndan salanmtr. Kullandklar ta, genellikle kire tayd. Bu, ta aletlerle zerinde allmaya elverili, kolay ilenilebilen yumuak bir tatr. Ayrca, nemini kaybettiinde katlama gibi, imentoyu andran zellikler gsterdiinden, Mayalarca ezilip toz haline getirilmek suretiyle har ve sva olarak da kullanlmtr. Talar birbirlerine bu harla tutturmulardr.Halk evlerinin temel yap malzemesi ise tahta kazklar, kamlar, kerpi ve samand. Az sayda olmakla birlikte, baz evlerde tan da kullanld grlmektedir. evrede ta kaynaklar bulunmadndan Comalco kentindeki byk yaplarda tan yerini pimi tulann ald grlmektedir.

SanatMayalarn zellikle klasik dnem sanat mkemmel bir iilik gsterir. Gnmze kadar gelen sanat eserleri arasnda en ok, mezarlarda kefedilmi, gnlk yaamda ve ayinlerde kullanlan mlekilik rnleri bulunur. Matematik, takvim ve astronomi

, Mayalar da on tabanyla deil yirmi tabanyla, yani yirminin kuvvetleriyle sayyorlard.[185] Bu sistemin taban deeri 5ti. Klasik-ncesi Mayalarda (ya da selefleri olan Olmeklerde) sfr kavramnn mevcut olduu bilinmektedir. Yaztlar, yz milyonlu saylarla hesaplar yaptklarn ve belirttikleri tarihlerin ok eski zamanlara uzandn ortaya koymaktadr.. Son derece kesin astronomik gzlemlerde bulunmular, Ay ve gezegenlerin hareketlerinin diyagramlarn yapmlar, Gne tutulmalarn nceden tahmin edebilmilerdir.[47] Dier Orta Amerika uygarlklar gibi, Avrupada kullanlan Jlyen takvimininkine kyasla ok daha kesin bir "gne yl"na dayal bir takvime sahiptiler.

N UYGARLIIin, corafi bakmdan Asyann en dousunda yer alr. inde byk bir uygarlk kurulmutur. in uygarl in yerlileri ile Hint ve Orta Asya gmenleri tarafndan oluturulmutur. M. 2400 yllarndan itibaren in Devletlerinin varlklar gzlenmektedir. lk yazl belgeler ise ancak M. 1500l yllara kadar gidebilmektedir.

- inliler Trk aknlarna kar M. 214de yapmna balanan 2400 km uzunluundaki in Seddini yapmlardr.- lkada inde feodal bir ynetim tarz vard ve gnein olu olarak adlandrlan kral feodallerin en by olarak ynetimi elinde bulundururdu.

- Barut, pusula, bask teknii, ipekten kat yapm, porselen ve mrekkep lkada inde gelitirilip kullanlmtr.- in alfabesini M. 1500lerde gelitirmilerdir. Bu alfabe yukardan aa yazlr. Trklerle ilgili ilk bilgilere de bu ince belgelerde ulalmaktadr

- Askeri tekilatlarn kurmakta Trklerden etkilenmilerdir. Trkler inlilerin etkisi ile yerleik hayatla tanmlardr.

Hunlara kar kendilerini savunmak amacyla in Sed dini (M III. yzyl sonlar) yapmlardr.

in Medeniyetinin bulularndan en nemlileriBarutKatPusula,MrekkepMatbaain medeniyeti tarafndan icat edilmitir.Mimari adan da in medeniyeti ok ileri gitmitir.Dnyann srekli 7 harikas listesine girmeyi baaran in seddi, Budist tapnaklar en nemli mimari eserleridir.inicilik ve seramik yine bu lkenin sanatlar arasndadr.

in Medeniyeti birok dine ev sahiplii yapmtr.BudizmTaoizmManiheizmKnfysizm dinlerinin ana kayna yine bu medeniyettir.

AKDENZ YUGARLIIkylar, medeniyetlerin ilk kurulduu alanlardan biridir. Tarm alanlarnn az olmas, akarsularn varl, kylarnda liman olmaya elverili ada ve yarmadalarn bulunmas bu blgede yonya, Lidya, Yunan, Fenike ve Roma gibi birbirinden farkl medeniyetlerin kurulmasna neden olmutur.Bu medeniyetlerden bazlar yer alt ve yer st kaynaklar bakmndan zengin olmadklarndan deniz ticaretine ynelmiler ve ihtiyalarnn bir blmn denizden karlayarak denizci karakterli uygarlklar kurmulardr.

yonlar ve Yunanllar zamanla gemi yapmnda ustalam ve Akdeniz kylarndaki rnleri toplayarak ihtiyac olan toplumlara pazarlamaya balamlardr. Bylece farkl uygarlklar arasnda, ticari mallar tanrken ayn zamanda kltrel gelimeler bir merkezden dierine nakledilmitirAkdeniz uygarlklar yeni ehirler ve koloniler kurarken buradaki insanlar bereketli tarm alanlarnn az olmas nedeniyle daha geni ticari imkn sunan sahalarda yerlemilerdir. Bylece kentleme Akdenizin dou kylarndan bat kylarna doru yaylmtr.

Bylece farkl uygarlklar arasnda, ticari mallar tanrken ayn zamanda kltrel gelimeler bir merkezden dierine nakledilmitir Akdeniz uygarlklar Arap, Pers, Msr medeniyetlerinden etkilenmilerdir.HNT UYGARLIIHint uygarl Hindistan, in'den sonra dnyann en kalabalk lkesidir. Dnya zerindeki en eski uygarlklardan birine sahip olan Hindistan'n ilk dnem tarihine ait bilgiler arkeolojik verilere dayanr. Yaplan arkeolojik almalar sonucunda, ndus Vadisi'nin batsnda M.. 3500lerde yaam yar gebe topluluklar ortaya kmtr. Daha sonra toprak ekiminin gelimesiyle M.. 2500l yllarda yerleik ky yaamna geilmitir.

M.. 2300lerde ndus Vadisi evresinde gelimi kentlerin ortaya kt bir uygarlk ykselmitir. Bu dnemde dzenli bir plna gre kurulan kentlerde, evlerin yan sra, tapnak, hamam, dkkn ve atlye gibi yaplar bulunuyordu.ndus Irma'nn evresindeki verimli ovalarda buday, arpa, pirin, hurma, susam, kavun ve pamuk yetitiriliyordu.Ayrca, komu uygarlklarla ticaret de yaplyordu. ndus blgesinin uygarlk merkezi olma zelliini kaybetmesinin ardndan, Ganj Vadisi'ne ynelik glerle yeni bir uygarln temelleri atld.

. Burada kabile sisteminin yerlemesiyle birlikte, toprak sahibi krallarn, rahiplerin ve aristokrat snfnn nemi artt. Bu dnemde kast sistemi biimlenmeye balad. Kast sisteminde toplumsal snflar; brahmanlar (din adamlar), katriyalar (asker ve asiller), vaysiyalar (sanat, tccar ve kyller), sdralar (iiler) ve paryalar (kleler) oluturmaktayd.