Inleiding Sociologie

Deel 2Blokken, apart en gestapeld

6.Moderne samenlevingen zijn altijd multicultureel

Over cultuurpatronen en hun componenten (én instituties)

4

Beoogde leercompetenties

• Kunnen uitleggen en illustreren dat “Sociaal handelen” in hoge mate (ook) bepaald is - naast het ‘netwerk’ waartoe mensen behoren - door ‘de’ cultuur die mensen als (onbewust) als “lid” aanstuurt, binnen hun sociale ruimte en tijd.

• De concepten en dimensies van cultuur- ‘met eigen woorden kunnen omschrijven en een voorbeeld

geven.• De ‘patroonvariabelen’ van Parsons kunnen toepassen en

illustreren.• Instituties en institutionalisering aks ‘ankers’ van cultuur kunnen

omschrijven, met eigen woorden en toepassen op de dagelijkse sociale realiteit.

5

Sociologische “premisse”

• Dat mensen lid zijn van groepen (en bij uitbreiding van netwerken) is maatschappelijk én wetenschappelijk uitermate relevant.

- Maatschappelijk• Mensen nemen niet als individuen deel aan het maatschappelijke

gebeuren, maar vooral als “leden” van netwerken en groepen.

- Wetenschappelijk (socio-logica) • “Sociaal handelen” is in hoge mate bepaald

- door de groepen / groeperingen, waarvan mensen al dan niet (onbewust) “lid” zijn.

- Door de culturele component van die samenlevinsgverbanden. • Sociologen zoeken naar verbanden / samenhangen tussen “lidmaatschap”

en “vormen van sociaal handelen”

6

Mensen die een cultuur / instituties met elkaar delen binnen een bepaalde territoriale ruimte en binnen een

bepaald tijdsbestek.

Sociaal handelen

Interactie

Communicatie

Sociale relaties

Positie

Rol en status

Netwerk

Samenleving

7

Twee dimensies binnen sociale handelen

• Positionele dimensie- ‘Plaatsen’ binnen samenlevingsverband en verbindingen

tussen mensen• Zichtbaar via interactie en communicatie, vaak gevolgd door relaties

- Geheel posities • = sociale netwerk (volgend hoofdstuk)

• Culturele dimensie (dit hoofdstuk)- ‘Zin’ die mensen geven aan sociale handelen en sociale

verbanden (‘verstehen’)• Uitdrukking cultuurpatronen (gestructureerde gehelen van

waarden, normen, verwachtingen en doelstellingen)

Netwerken en cultuurpatronen zijn altijd met elkaar verbonden.

Op uitstap in Nacirema Miner Horace (American Anthropologist, June 1956)

http://web.archive.org/web/20061004083040/http://www.aaanet.org/pubs/bodyrit.pdf

9

Nacirema

10

Miner leert …

• Bijna elke vertrouwde handeling komt ‘vreemd’ over, wanneer ze buiten haar “sociale context” wordt beschreven.

• Gedrag mensen verschilt wezenlijk van gedrag planeten, biljartballen of dieren.- Het wordt niet alleen door fysische energie gedreven, maar ook door

betekenissen. - Zingeving is minstens even belangrijk om het sociaal handelen te

begrijpen als de fysische kenmerken of omstandigheden van die handelingen.

- Het fysische substraat vervult zijn rol in het menselijk samenleven slechts via betekenissen.

Het totaal van betekenissen noemen wij in de sociologie: cultuur en instituties.

11

Een cultuurschok: de confrontatie met Yanomami suggereert een erg verschillende levenswijze in

vergelijking met het ‘Westen’.

http://nl.youtube.com/watch?v=pVm20kUVsKg

http://nl.youtube.com/watch?v=zd9JpVxiz9E

Wijze van (samen)leven en cultuur

12

Etnocentrisme

Wij

Zij

13

6.1Waar staat cultuur voor in de sociologie?

• ‘Colere’ (Latijn)• Ondertoon van actief “ingrijpen” in de omringende wereld, de

natuur ordenen en haar voor zichzelf ten nutte maken.

• Concept - Functionalisme en verstehende sociologie

14

Bouwwerken zijn de uitdrukking van

cultuur.

16

“Dood”, hoe sociologisch?

17

“Sterven” of “dood gaan”, “cultureel” situationeel gebonden

• Soldaat die sneuvelt (held ‘Vaderland’)

• Kanker• Zelfdoding • Ongeval• Hoge leeftijd • …

Deze begrippen tekenen een sociale realiteit, waarin

sociale feiten worden geclassificeerd (dichotomieën)

• Moreel/immoreel• Goed/slecht• Normaal/abnormaal.

18

6.2Cultuur met een grote en met een kleine ‘c’

Stuurt het leven en samenleven leden samenleving- Inbegrepen de trivialere aspecten of minder verfijnde

varianten.

- Immaterieels (een geheel van ‘opvattingen’) • (Eet)gewoonten, (omgangs)vormen, talen …

- Indirect ook materiële producten • Voorwerpen die een specifieke zingeving “uitdrukken”, zoals een

kruisbeeld, de vaderlandse vlag, een wit doek met enkele verfspatten (schilderij) … een symbolische méérwaarde.

Sociologisch is de ene cultuur niet beter of slechter dan een andere cultuur, wel verschillend.

19

Het verhaal van de 10 kleine apen en de bananen

20

Concept cultuurHet min of meer samenhangende geheel van waarden, normen,

verwachtingen en doeleinden• Door samenlevingsverbanden ‘gedragen’

• Gedeeld “conscience collective”- Geheel van overtuigingen, waarden en normen, doelstellingen en

verwachtingen dat aanduidt hoe we ons ten opzichte van elkaar horen te gedragen en wat we, op grond daarvan, van elkaar mogen verwachten.

• Zorgt voor de specificatie en verduurzaming van het sociale gedrag • Bestendigen / continuïteit

• Aangeleerd en doorgegeven• Socialisatie• Geen ‘natuurlijk’ gegeven (‘nature’ en ‘nurture’ discussie)

21

William Friedling Ogburn (1886-1959) ‘cultural lag’ (1922):

• De idee van dat “cultuurelementen” kunnen achterblijven- Op (veranderde) materiële situaties

• Snelle technologische innovaties en geen volgend socio-cultureel kader (industrialisatie en sociale uitbuiting)

• Of dat twee aspecten van één cultuur die oorspronkelijk op elkaar waren afgestemd- zich met verschillende snelheden ontwikkelen.

22

Cultural lag

De adoptie van nieuwe communicatievormen door

mensen die sinds lang afgesloten waren van ‘events’ in

de rest van de wereld, is een aspect dat de niet-

materiële cultuur verandert.

Hoe is deze man zijn cultuur en visie op de wereld

veranderd ?

23

6.3Een patroon van waarden, normen, doeleinden

en verwachtingen

Concrete spelregels

Doelstellingen

Gewenste resultaten

Waarden

Algemene (abstracte) principes

Normen

Verwachtingen (rol)

Hebben ze effect ?

Zin gevend en sturend sociaal handelen

24

Sociaal handelen

Cultuur

• Waarden

• Normen

• Doelstellingen

Metafoor: de ijsberg D

e “ze

lforg

anisatie” van

sam

enleving

sverb

and

en.

25

Metafoor: scholen vissen

Vissen zwemmen in scholen is een voorbeeld van zelforganisatie. Een vis probeert steeds op dezelfde afstand te blijven van diegenen rondom hem. Tevens geen idee van de totale structuur.

Dit vergelijkbaar met mensen of leden van een samenlevingsverband- Maar zij worden gestuurd door “cultuur” in de sociologie.

26

27

6.3.1Waarden

• Abstracte, collectieve voorstellingen / opvattingen over het wenselijke (impliciet + expliciet), gedragen door samenlevingsverbanden.

• Algemene / gedeelde opvattingen over wat ‘goed’, ‘juist’ en daarom ‘maatschappelijk’ nastrevenswaardig is. - Beginselen: rechtvaardigheid, democratie, vrijheid, solidariteit, tolerantie,

respect voor het menselijk leven, privacy ... • Sociale groepen (generaties) en samenlevingen

- Hebben eigen, gedifferentieerde waardeschalen.= Basis sociaal ordelijk samenleven

Patroon ? Neen in de conflictsociologie, ja bij Parsons

28

King: ‘I have a dream’

I have a dream that one day this nation will rise up and live out the true meaning of its creed: "We hold these truths to be self-evident: that all men are created equal.“ (…) This will be the day when all of God's children will be able to sing with a new meaning, "My country, 't is of thee, sweet land of liberty, of thee I sing. Land where my fathers died, land of the pilgrim's pride, from every mountainside, let freedom ring."

mms://video.ua.ac.be/Henderickx_Erik/ChangeMNGMT/MartinLutherKing2008.wmv

Bv. Creationisme versus DarwinismeVergelijk

http://www.creationism.org/

http://encarta.msn.com/encyclopedia_761579584/social_darwinism.html

Maak een vergelijking tussen de twee “waardenstelsels”

30

“Palin: 'Troepen in Irak door god gezonden‘”

• 04/09/2008 Sarah Palin, de kandidaat vicepresident van John McCain, heeft tijdens een seminarie in Alaska gezegd dat de Amerikaanse troepen in Irak door God zijn gezonden.

• Hoe kijkt een socioloog hier naar? En binnen welke waardenstelsel kan dit gesitueerd?

• Bekijk haar stellingname: - http://www.standaard.be/video/videoPlayer.aspx?videoId

=14246

31

“Waarden”

• Lees Peter van Aelst: - “We are a family”! De Standaard 05-09-08

• Welke “waarden” zijn prominent op de agenda in de USA?

33

Maria Jahoda: Marienthal studie Eerste onderzoek naar langdurige werkloosheid

Vraag wat zijn de functies van ‘arbeid’?

• Bekijk - mms://video.ua.ac.be/Henderickx_Erik/Jahoda1.wmv

- mms://video.ua.ac.be/Henderickx_Erik/Jahoda2.wmv

- mms://video.ua.ac.be/Henderickx_Erik/keepingup_Roseboyfriend.wmv

Enerzijds op basis van historisch onderzoek een overzicht van de manifeste en latente functies van arbeid, op basis van interviews met langdurig werklozen. Anderzijds een fragment gesitueerd in de lower

class UK omtrent een andere beleving van arbeid.

34

Toepassing functieconcept Merton op basis van Maria Jahoda

Werk

Manifeste functie Latente functies

Vaardigheden

Status en identiteit

Collectieve doeleinden

Sociale contacten

Structurering tijdsgebruik

Inkomen

Bekijk de actuele reeks studies omtrent “waarden” in Europa.Click

http://ess.nsd.uib.no/index.jsp?year=2007&module=main&country

36

8.3.3 Normen (1)

• Concrete richtlijnen voor het handelen (geboden/verboden).- Verbinding tussen

• Algemene waarden en concrete gedragsregels dagelijks samenleven• Een waarde kan meerdere normen geven.

Sanctionering

Hoog Laag

Belang Hoog Wetten, ‘Mores’, Muss-Erwartungen en Soll-Erwartungen, taboes

Laag ‘Folkways’ (tijdsgebonden)

37

8.3.3 Normen (2)

• Concrete richtlijnen voor het handelen (geboden/verboden).- Linton Ralph (1893–1953)

• ‘Universals’• ‘Specialties’• ‘Alternatives’

38

Civilisatietheorie (Elias), Über den Prozeß der

Zivilisation (1939) • Vraag

- Hoe kan verklaard worden hoe (genormeerde) omgangsvormen zich ontwikkeld hebben?

• Antwoord - “Beschaven" was een langdurig veranderingsproces van

persoonlijkheidsstructuren, dat Elias herleidt tot een veranderingsproces van de sociale structuren

- Hefboom: de verandering in positie en levenswijze in de maatschappelijke bovenlaag of elite (etiquettegedrag).

- Het was hierbij van belang om impulsen te beheersen= ‘Selbst-zwang’

Onbewuste, diepgewortelde angst voor socialisatie instituten en de sancties die zij kunnen opleggen, ook wel het geweten. Hierbij speelt de monopolisering van de geweldsuitoefening een grote rol.

39

Civilisatietheorie (Elias), Über den Prozeß der Zivilisation (1939)

• Het civilisatieproces was géén "gewilde ontwikkeling", wel het ongeplande resultaat van maatschappelijke processen.

• Het civilisatieproces is in latere eeuwen zelf meer en meer onderwerp van emancipatorisch beleid geworden- De ‘opvoeding’ van de ‘lagere’

volksklassen (verheffing)

Norbert Elias (1897-1990)

40

Normvervaging ?

41

6.3.3Doeleinden

• Waarden worden uitgedrukt in specifieke doelstellingen.- Gewenste resultaten van gedrag, afgeleid van bepaalde

waarden.- Sociaal bruikbare en hanteerbare vertalingen van de waarden.

Missie organisatie Organisatiecultuur Objectieven

medewerkers

42

6.3.4Verwachtingen

• Wat zal of kan gebeuren (anticiperen), ondanks de norm.

• Een norm die niet nageleefd, is ‘problematisch’.- Daarom

• Socialisatieproces (‘inlijving’ nieuwe leden of heropvoeding)• Sociale controle of disciplineringprocessen• Als ‘verwachtingen veranderen, zullen ook de normen wijzigen.

- Vraagstuk • Hoe zich aan de norm houden, als de omgeving andere

verwachtingen heeft?

43

Synthese

Concrete richtlijnen voor het handelen

(geboden/verboden).

Doelstellingen

Gewenste resultaten van gedrag

Waarden

Algemene / gedeelde opvattingen over wat ‘goed’,

‘juist’ en daarom ‘maatschappelijk’

nastrevenswaardig is.

Normen

Verwachtingen (rol)

Wat zal of kan gebeuren (anticiperen), ondanks de

norm

Zin gevend en sturend sociaal handelen

44

6.4Dominante en gedomineerde culturen,

tegenculturen en subculturen

Anders gaan leven, ecologie, eerlijke handel derde wereld (anders-globalisten), racisme…

Vrije marktdenken economie, individuele vrijheid, materialisme,

multiculturele samenleving …

Dominante cultuur

Tegen-cultuur

• Ethnische gemeenschap

• Sociale klasse

• Beroepsgroep

• Leeftijdsgroep (house)

• Levensbeschouwelijke groep

• …

De waarden en daarbij horend gedrag van

een (sub)groep, waarbij de leden ‘een’

onderscheid maken voor bepaalde normen,

opvattingen en levensaspecten met de leden

van de bredere cultuur. Een wereld binnen

een wereld.

Een groep wiens waarden, overtuigingen en

daarbij horend gedrag zijn leden in de oppositie

typeert van de brede, dominante cultuur.

Subcultuur

“School vissen”

45

   

         

    

Subcultuur

46

Subcultuur

47

Subcultuur (en het vraagstuk van de hoofddoek)

49

6.5Verschillen in de tijd (Elchardus)

• De hedendaagse moderne cultuur – die ook wel ‘postmodern’ wordt genoemd - verschilt, de traditionele premoderne cultuur. - Het ‘contingente’ karakter van waarden

• Product van ‘onze tijd’

- De differentiatie van ‘waardesferen’• Gevolg van de structurele differentiatie

- Het belang van het ‘zelf’• Wijze waarop de mensen zich tot waarden en gedragscodes verhouden is

gewijzigd. • Vandaag veeleer ‘persoonlijke keuze’

- Individualisering

50

Veranderende cultuur?

Post materieel? Post modern?

‘Core values’ blijven fundamenteel Minder ‘core values’, wel mix

Extra aandacht milieu, feminisme … zachtere waarden

Veel maatschappelijke discussie

Levenswaarden Waarden afhankelijk van de situatie (‘shopping’)

Geordend en volgens leefpatronen Mensen maken meer ‘eigen’ keuzes (denken zij)

Specifiek, uniek Mozaïek, flexibel, ongebonden

Stabiel In verandering

6.6Verschillen in de (sociale) ruimte

52

Het Müller-Lyer-effect: zijn deze lijnen even lang?

Opvallend hierbij is dat ‘wij in het Westen’ die zijn opgegroeid met strakke vormgeving en een ‘3D-wereld’ dit effect veel meer hebben dan mensen uit bijvoorbeeld Afrika. Zij zijn niet gewend om 3D-afbeeldingen te zien, waardoor ze eerder zullen stellen

dat beide lijnen precies even lang zijn.

53

De olifant rechts toont niet alleen groter, ook gelukkiger !

http://www.michaelbach.de/ot/sze_muelue/index.html

54

Howe C. Q., Purves D. PNAS 2005;102:1234-1239

Copyright © 2005, The National Academy of Sciences

Het Müller-Lyer-effect: Zijn deze lijnen even lang?

Zie Prof. Paul Verluyten (UA)http://www.ua.ac.be/Download.aspx?c=paul.verluyten&n=6114&ct=003024&e=118852

Bestudeer zelf drie voorbeelden die verschillen in cultuur kunnen zijn.

58

Dansen op het platteland en dansen in de stad, 16de eeuw Frankrijk: verschillen naar “sociale laag”

Laag

(Platteland)

Hoog

(Stad)

59

http://www.geert-hofstede.com/hofstede_dimensions.php

Kijk naar de diverse verschillen tussen landen!

60

8-jarig meisje wil scheiden (bron: e-standaard: 27-08-08)

Een 8-jarig meisje uit Saudi-Arabië wil scheiden van haar toekomstige man. De rechtbank in Saudi-Arabië zal volgende maand een uitspraak doen over de zaak.

Het meisje, dat nog niet beseft dat ze is uitgehuwelijkt aan een vijftigjarige man, woont bij

haar ouders in het dorpje Unayzah. Het meisje is in het geheim uitgehuwelijkt door haar vader. Volgens de krant Al-Watan heeft de moeder van het meisje de scheiding aangevraagd. Ook familieleden hebben geprobeerd om de scheiding door te voeren met de hulp van humanitaire organisaties in Saudi-Arabië.

De man waaraan het meisje is uitgehuwelijk is zich van geen kwaad bewust en wil niet ingaan op de vraag tot scheiding. De Saudische rechtbank zal volgende maand een uitspraak doen over de zaak.

In Saudi-Arabië komen polygamie en minderjarige huwelijken vaak voor. Volgens een rapport van de Verenigde Naties zijn de landen waar de meeste huwelijken met minderjarigen plaatsvinden Niger, Congo, Afghanistan, India en Bangladesh.

Evolueren wij naar een ‘globale’ cultuur? mms://video.ua.ac.be/Henderickx_Erik/globalculture.wmv

62

6.7Verschillen tussen ‘hoge’ en ‘lage’ cultuur

De vraag is waarom een bepaalde “smaak” en “leefstijlen” passen bij een zekere configuratie van sociale achtergrondkenmerken?

• Wie in een ‘cultuurrijk’ milieu opgroeit, zal ook aan hogere onderwijsconsumptie toekomen én belangstelling hebben voor kunstvormen.

• Maar: niet elkeen die hoger onderwijs volgt, komt uit een ‘cultuurrijk’ milieu.

• Omdat niet iedereen gelijke toegang heeft tot de hulpbronnen, die dienen als ’triggers’ voor participatie aan de (sociologisch hoger gewaardeerde) cultuur

• Opleiding (cultureel kapitaal)• Financiële bestedingsruimte• Bedrevenheid• Beschikbare vrije tijd en status(congruentie)

‘Des goûts et des couleurs on ne discute point’

High culture

63

Diverse sociale groepen (sociale categorieën) hebben een bepaalde

‘dress code’.

64

“Wie” definieert en legitimeert cultuur als ‘hoge’ cultuur ?

• Beperkt aantal ‘poortwachters’ in onze sociale netwerken “zegt” ons wat ‘Cultuur’ mag worden genoemd: - Recensenten- Cultuurcritici- Academici

• Deze gevestigde namen en werken worden via onderwijs doorgegeven en zo (her)bevestigd.

• Het onderwijs bezet een scharnierfunctie in deze (re)productie van de bestaande ongelijkheid inzake legitimering van cultuur.

Voorbeelden

66

                                   

Marcel Broodthaers: De Mosselpot (SMAK)

Banaal object? 't Is maar hoe je 't bekijkt. Het is een baksteenrode pot met een eerder plat deksel, een van die goedkope geëmaillerde pannen die in

de jaren '50 en '60 alom in gebruik waren. En … toch kunst!

Grande casserole de moules, 1966

afmetingen: 65 x 65 x 70 cmmaterialen: casserolle, mosselschelpen, verf

aankoopjaar: 1999

67

Nuages en pantalons ("Gebroekte wolk" of "Hulde aan Mayakovsky"), 1957

afmetingen: 97 x 195 cmmaterialen: olieverf op doek

aankoopjaar: 1965

Pierre AlechinskyDe titel van het schilderij verwijst naar een gedicht van de Russiche schrijver

Vladimir Mayakovsky waarin een tragisch relaas van een onbeantwoorde liefde

maar ook de revolte van de auteur tegenover zijn omgeving wordt verwoord.Het schilderij is één en al gepenseelde

schriftuur die over het beeldvlak kronkelt maar het terzelfdertijd afbakent. Het

zogenaamde automatisme dat als één der geloofspunten van het surrealisme

ook door Cobra gehuldigd werd, manifesteert zich duidelijk. De onrustige en aftastende penseelstreken vormen

bewegingen en schijnbewegingen in alle richtingen.

Maar uiteindelijk staan we toch voor een gave compositie waarin de kunstenaar

zijn fantasmen gestalte geeft.

68

Concept ‘cultuur’ voor mensen en onze paradigma’s?

Perspectief Focus Inzichten Functionalisme • Culturen hebben een belangrijek functie

om de ‘sociale orde’ te onderbouwen / versterken. • Focus op de samenhang tussen cultuur (‘conscience collective’) en de ‘sociale ruimte’. • Focus op de ideëele benadering.

In India stelt de Hindu cultuur dat een koe een ‘heilig’ wezenis, dus niet mag gedood worden, bijvoorbeeld in de context van de voedselproductie. Ultiem zelfs niet om honger te bannen, want “sociale orde en stabiliteit verzekeren” is belangrijker.

Conflict • Cultuur ondersteunt “sociale ongelijkheid”, door de ‘rijken’ en machthebbers voordeel te geven (en te legitimeren), als het bewaken van het “status quo” van de onderdrukte massa.• Focus op de dominantie van de “elites”, ten koste van zwakkeren.

“Competitiviteit” als cultuur stimuleert arbeidsproductiviteit, arbeidsflexibiliteit, bevordert winst voor ondernemers (aandeelhouders). Het ‘geloof’ dat competitie ‘de’ norm is, maakt dat armen er van overtuigd zijn dat de rijken hun welvaart en privileges hebben door: hun harde arbeid en intelligentie. Armezn zijn zelf ‘de’ schuld van hun situatie.

Symbolisch interactionisme

• Cultuur reflecteert een set van gedeelde spelregels (understandings), die als een kompas werken voor de sociale interactie en continu herbevestigd worden als product van die interacties. • Focus op hoe individuen ‘symbolen’ hanteren om de sociale realiteit te interpreteren en daarnaar te handelen.

Cultuur verduidelijkt mensen ‘hoe’ zij in een gegeven situatie moeten handelen. Bijvoorbeeld de toelaatbare fysieke afstand in diverse situaties (privaat / publiek). Cultuur verandert als mensen nieuwe wegen ontwikkelen om nieuwe situaties – in overleg – aan te kunnen.

69

6.8Institutionalisering en desinstitutionalisering

• Cultuur is verankerd in het sociale gebeuren- Deze ankerplaatsen zijn duidelijk zichtbaar

- = instituties

• Desinstitutionalisering- Erosieprocessen bestaande instituties

Een institutieloze samenleving of een maatschappij zonder instituties bestaat niet!

Tenzij - Revolutie

- Chaos

Concept Functionalisme en verstehende sociologie

72

6.8.1Instituties en institutionalisering (1)

• Instituties (concept functionalisme en ‘verstehende sociologie’)= Collectieve handelingsvormen of een “gevestigde” manier waarop het

sociale leven is georganiseerd (onafhankelijk handelende individuen)= Sociale structuren van gedeelde ideeën (cognitieve veronderstellingen;

normen …) en emoties (sentimenten en gevoelens), die de leden in staat stellen om sociale verbanden met elkaar aan te gaan, omdat ze elkaar kunnen begrijpen en aanvoelen.

= Gestructureerde en normgereguleerde gedachten, emoties en handelingen.

= Gewoonten / routines als ‘vanzelfsprekend’.

= Een programma waarnaar individuen (hebben te leren) leven. • Institituties kunnen afgeleid uit de uiterlijke gedragingen van mensen,

waarbij afgeleid in hoeverre instituties het denken, voelen en doen van de leden feitelijk beïnvloedt.

= Sociale feiten

73

6.8.1Instituties en institutionalisering (1)

• Sturend in het sociale samenleven (dwingend, objectief, voorgegeven)- Sociaal handelen speelt zich af binnen een “institutionele orde”- Een samenleving ZONDER instituties is geen samenleving.

• Oplossing voor de fundamentele vraagstukken van het ‘vreedzaam’ samenleven of antwoord hoe de essentiële functies van het samenleven moeten worden gerealiseerd.

• Elke institutie: specifieke spelregels en normen • Blijven voortbestaan van de ene generatie naar de andere generatie.• Gedragen / gewaardeerd door het samenlevingsverband

- Een groep, een gemeenschap of de hele samenleving.• Sociologie observeert geen gevoelens op zichzelf, wel de uitdrukkingsvormen,

die een maatschappelijke betekenis hebben voor de leden (bv. Collectieve emoties via een protestbetoging)

74

6.8.1Instituties en institutionalisering (2)

• Vrije tijd (theater … sport)

• Samenleven (huwelijk)

• Onderwijs (school)

• Politiek (gescheiden machten, zoals parlement)

• Recht en orde (rechtspraak …)

• Economie (bedrijf)

• Arbeidsmarkt

• Arbeidsverhoudingen

• Godsdienst / zingeving

• …

Instituties binnen een structureel

gedifferentieerde (moderne) samenleving

• Voorwaarde impliciete consensus

• Vervullen eigen, specifieke functie

• Interdependent

• ‘Dwingende’ sociale feiten

• Stabiliteit / duurzaamheid

• Zekerheid / voorspelbaarheid

• Rigiditeit

75

Institutie • Functionalisme

- Sociale structuren van gedeelde ideeën en emoties (sentimenten en gevoelens) die de leden in staat stellen om sociale verbanden met elkaar aan te gaan, omdat zij elkaar kunnen begrijpen en aanvoelen.

- Collectieve ideeën en emoties ontwikkelen zich door interactie met anderen, ontstaan in een maatschappelijk verband, door een bepaalde verhouding tussen de leden

- Sociologie bestudeert• NIET de gevoelens• WEL de uitdrukkingsvorm (die een maatschappelijke uitdrukkingsvorm

zijn)- Daaruit wordt een onderliggende impressie afgeleid in termen van denken,

voelen en doen, hoe ‘ik’ en ‘wij’ zich verhouden tot een ‘zij’.- Instituties hebben geen ‘mind’ of eigen geest, wel als vanzelfsprekend ervaren

(en dus vaak niet ter discussie staan)

76

Institutie • Verstehende sociologie (symbolisch interactionisme)

- Sociale structuren van gedeelde zingeving of betkenissen- Instituties zijn

• Signalen van betekenissen - In de ‘hoofden’ en ‘harten’ van de actoren

• Herkenbaar in de levenswijze van waarmede leden bepaalde gebeurtenissen en verschijnselen waarderen en normeren, deze juist of fout vinden, ze kennen, begrijpen en vertrouwen.

• Gewoonten en routines (als vanzelfsprekend)

- Gedeelde gewoonten en routines• Niet bewust doordacht (een ‘organisatie’ is dit wel)• Basis communicatie en interactie• Voorbeeld: taal (gedeelde betekenis van: klanken, symbolen, tongval …)

77

Concept ‘institutie’ en paradigma’s (3)? Perspectief Focus Inzichten Functionalisme • Ontmoetingen, contacten, interacties,

samenwerking, communicatie of groepsgedrag beïnvloeden de ideeën en emoties (ervaringen, kennis, voorstellingen, houdingen …) van de leden. Instituties leven ‘in de hoofden’ van mensen, zonder zich bewust te zijn. • Zijn ‘vanzelfsprekend’. • En bovenindividueel.

• Een bepaalde levenswijze• Handdruk, taal (= klanken, tonen, smaakk, waarden …), belasting betalen, kunst, slavernij, kloktijd (“we have the watch, in Africa they have the time”), sport, huwelijk, burgerschap, onderwijs, eten met vork en mes … indien “gedeelde” betekenissen.• Door het delen van betekenissen (“maken van geluid tijdens of na het eten”), kan je in een bepaalde cultuur duidelijk maken: “het was lekker!” communiceren.

Symbolisch interactionisme

• Een sociale structuur van gedeelde zingeving of betekenissen. • Instituties zijn de signalen van betekenissen. • Aanwezig in ‘de hoofden de harten’ van de mensen. • Herkenbaar in de levenswijze van de mensen, waarbij zij bepaalde verschijnselen waarderen en normeren, ze begrijpen of niet, wel of niet vertrouwen.

Een institutie schept ‘orde’ in het denken en het voelen van de leden van samenlevingsverbanden; en heeft bijgevolg invloed op de mentale en emotionele

‘toestand’.

78

6.8.1Instituties en institutionalisering

• Vraagstuk?- Hoe is het mogelijk dat subjectgebonden betekenissen worden

ervaren als ‘objectieve (sociale) feiten’ ? • Institutionalisering

- Hoe instituties zich ontwikkelen? (Berger & Luckmann)- Processen waarin individuele menselijke handelingen worden

geobjectiveerd tot “vaste, min of meer normatieve (dwingende) handelingspatronen”.

• Desinstitutionalisering- Instituties kunnen functies verliezen

• Het moderne gezin: onderwijs, bejaardenzorg, productie …• Nieuwe huwelijksvormen

79

Institutionalisering: hoe en waarom?

(Berger & Luckmann, The Social Construction of Reality: A Treatise its the Sociology of Knowledge (Garden City, New York: Anchor Books, 1966), pp. 51-55, 59-61)

Externalisering

Objectivering

Internalisering

Moment waarop leden door hun interacties, nieuwe sociale verbanden aangaan, vanuit een gegeven situatie

(Thomas theorema). Bv: ik ben sollicitant voor een vacature = is nieuwe

situatie. Sociale proces waarbij leden hun

dagdagelijkse bestaan als een ‘geordende’ en ‘gegeven’ ervaren, die

‘altijd’ leek geweest (vanzelfsprekendheid). Sollicitant

identificeert zich met de organisatie ‘als medewerker’ (‘wij’).

Verzekering legitimiteit institutie. Het functioneren is als ‘vanzelfsprekend’ (vereenzelviging). Conformering aan

‘de verwachtingen’. Externalisering: wij doen ‘alsof wij het ook zo bedoelden.

Institutie

80

De kerk?Een instituut in erosie?

81

Een impliciete consensus verhult vaak een latent conflict, soms plots doorbroken door onderzoek,

bv. Katholiek Vlaanderen

82

Religieuze praktijk in België: aan statistische analyse, Hooghe & Botterman 2008.

Doopsels

83

Doopsels volgens socio-economische

typologie: stad / platteland

84

Religieuze praktijk in België: aan statistische analyse, Hooghe & Botterman 2008.

Kerkelijke huwelijken

85

Huwelijken volgens socio-economische

typologie: stad / platteland

86

Religieuze praktijk in België: aan statistische analyse, Hooghe & Botterman 2008

Uitvaarten

87

Uitvaarten volgens socio-economische

typologie: stad / platteland

88

Kerstviering volgens socio-economische

typologie: stad / platteland

89

6.8.2Het gezin: een primaire groep én een

institutie• Prototype van de primaire groep

- Interne samenhang - Externe waardering en druk

• Functie (genormeerd)- Vooral socialisering en emotionele management (geen economie …) - Ondanks toename permissiviteit wordt seksualiteit nog hoofdzakelijk

met de institutie huwelijk verbonden (morele en juridische normen). - Ook reproductie (voortplanting) gebeurt vooral binnen het

tweeoudergezin. • Twee typen

- Kerngezin (“nuclear family”)- Uitgebreide gezin (“extended family”)

90

6.8.2Het gezin: een primaire groep én een

institutie: trends• Veranderde maatschappelijke omstandigheden als veranderde

opvattingen bij de gezinsleden wijzen op krachten van deïnstitutionalisering.- Toename van het aantal echtscheidingen- Toename eenoudergezinnen

• ‘Privatisering van het gezinsleven’ • Verhoging ruimtelijke mobiliteit (auto) = sociale netwerken (familie

en buurt) veelvuldig worden stukgetrokken. • Massale toename van thuisgerichte consumptiegoederen (vooral

de massamedia, vandaag TV ‘à la carte’)• Veranderden de verwachtingspatronen huwelijk (dat nu vrij

gekozen engagement is) en waarbij emotionele en fysische betrokkenheid vandaag belangrijk zijn i.p.v. een ‘praktisch arrangement’ (verzorging of behoud van het familiebezit).

91

Cultuur gezin / huwelijk?

Polygynie, polyandrie en polygamie

= de “culturele” eigenheid van de ‘lower-class

Negroes’

Onbetwiste monogame ideaal van de blanke

Amerikaanse samenleving (EU?)

Van ‘samen als paar’ naar ‘individueel met

anderen’?

92

Echtscheidingen Vlaanderen (CBG)

Echtscheidingen naar huwelijksduur, België (1970-2000)

0

5

10

15

20

25

30

35

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33

huwelijksduur

%

1970

1975

1980

1985

1990

1995

2000

93

ECHTSCHEIDINGEN PER GEWEST

0

5

10

15

20

25

2006(p)

2005(p)

2004200320022001200019991998199719961995(a)

19941993199219911990

Du

izen

den

Jaar

Aan

tal Vlaams Gewest

Waals Gewest

94

Sociale conditiesOnOnafhankelijke variabelen verklaren de afhankelijke variabele

Tweeverdienergezin

Echtgenoten economisch onafhankelijker Verminderde sociale

druk samen te blijven wegens kinderen

Dalende sociale controle op het privé-

leven van mensen vanwege de kerk en

de familie

Meer sociale contacten buiten gezin

Erosie klassieke ‘burgerlijke’

solidariteitsverbanden Langere levensverwachting (geen verweduwing)

Groei echtscheidingsfenomeen

Als sociaal feit gestuurd door de wijze waarop samenleving

ingericht is (recente wetgeving)

Maar:

‘serial monogamy’

95

6.8.3Desinstitutionalisering van de levensloop?

Levensloop- Minder gestandaardiseerd en voorspelbaar

- Kwetsbaarder voor verschillende soorten risico’s

Economisch / technologische transitie

Transitie industriële naar postindustriële samenleving, versterkt door globalisering.

Vertaald naar ‘onzekerheid’ (flexibele) arbeidsmarkt,

herstructuringen …

Demografische transformaties

(afname structurele en culturele vanzelfsprekendheid van het traditionele

gezinsmodel)

• Toename echtscheidingen en relatiebreuken

• Daling vruchtbaarheid beneden vervangingsniveau

• Toename aantal samenwonenden

• Toename aantal buitenechtelijke geboorten

Naar een synthese

97

Sociaal handelen

Interactie

Communicatie

Sociale relaties

Positie

Rol en status

Cultuur en instituties binnen een bepaalde sociale ruimte en een

bepaald tijdsbestek.

Netwerk

Samenleving

Lid

ma

atsch

ap

sgro

ep

erin

ge

n

Re

fere

ntie

gro

ep

en

98

Ter uitleiding

• Een cultuurpatroon is - een combinatie van onderling samenhangende cultuurelementen die

specifiek is voor een grotere groep / samenlevingsverband. • Waarden, normen, doeleinden en verwachtingen

• Cultuur is een collectief referentiekader dat steunt op een bepaald samenlevingsverband (ruimte/tijd)- Het “ene” kan niet zonder het “andere”. - Vandaar dat ‘culturele verschillen’ dikwijls tot

‘samenlevingsverschillen’ kunnen herleid.• Instituties zijn

- Collectieve handelingsvormen- “Gevestigde” manier waarop het sociale leven is georganiseerd