İnsan Bilgisayar Etkileşimi

İnsan Bilgisayar Etkileşimi Ders Sorumlusu: Dr. Hakan TüzünDers Adı: BTÖ416-İnsan Bilgisayar Etkileşimi

Hazırlayanlar;Yücel SALMANYavuz DÜNDARYücel BEDİRHüseyin DEMİRHANMuhammet SÜRÜCÜÜmit SERT

Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü 06532, Beytepe ANKARA

İnsan Bilgisayar EtkileşimiBölüm-1 İnsan

İçerik • İnsan Bilgisayar Etkileşimi• İnsan

Giriş-Çıkış Kanalları Görme

Duyma Dokunma Hareket

Bellek Duyusal Bellek Kısa Süreli Bellek Uzun Süreli Bellek

Düşünme:Muhakeme-Problem Çözme Muhakeme Problem Çözme Beceri Kazanma Hatalar ve Zihinsel Modeller

Duygu Bireysel Farklılıklar Psikoloji

19.04.23İnsan Bilgisayar Etkileşimi 3

İnsan Bilgisayar Etkileşimi

İnsanların bilgisayarla etkileşimini inceler. Disiplinlerarası bir alandır. İnsanın ve bilgisayarın etkileşimi arayüzler

aracılığı ile sağlanır. Kavram tarihsel adlandırma sıralaması ile

insan makine etkileşimi,bilgisayar insan etkileşimi ve son olarak da insan bilgisayar etkileşimi ile adlandırılmaktadır.

İnsan Bilgisayar Etkileşimi19.04.23 4

•İnsan

• İnsan dik duruşa, gelişmiş bir beyine,soyut düşünme yeteneğine,konuşma kabiliyetine,alet kullanma ve üretme becerisine sahip olan primat türüdür.

• Homo sapiens• İnsan bedeni yeryüzündeki en

karmaşık makinadır.• Hayatımız boyunca bu bedenle

görür,işitir,nefes alır, yürür,koşarız.

• Bedenimiz kemikleri,kasları,damarları,iç organları ile mükemmel bir düzen ve tasarıma sahiptir.


•İnsan

• İnsanlar bilgiyi işlemede kapasiteleri ile sınırlıdırlar ve tasarım için bu önemli bir unsurdur. İnsan-etkileşimli sistemler ile ilgili bütün tartışmaların merkez karakterinin insan olduğunu söyleyebiliriz.

• Burada geçen insan kavramını sadece tek bir kişi olarak düşünmemeliyiz. Herhangi bir kurumda çalışan ve aynı işle uğraşan insanlar,çalışma grupları gibi bir dizi insan da bu kavramı belirtebilir.


•İnsan

• Bilişsel psikolojinin alt basamağında yer alan insan psikolojisi her ne kadar etkileşimli tasarım konuları ile ilgili değilmiş gibi dursa da ve bu konuya uzak görünse de aslında oldukça ilgilidir.Çünkü etkileşimli bir tasarım yapabilmek için öncelikle kullanıcının becerilerini ve sınırlılıklarını bilmek gerekmektedir. İnsanlar dünyayı nasıl algılıyor? Bilgiyi nasıl işliyor ve nasıl saklıyorlar? Problemleri nasıl çözüyorlar? Fiziksel olarak nesneleri nasıl kullanıyorlar?


•İnsan

• Bu konuda mevcut modellerin olduğunu söyleyebiliriz. Örneğin 1983 yılında Card,Moran ve Newell’ın tanımladığı “İnsan İşlemci Modeli”dir. Bu modelde algısal sistem, hareket sistemi ve bilişsel sistem bulunmaktadır ve bütün bu sistemlerin her biri kendi işlemci ve belleklerine sahiptir.

• Kitabımızda ise kullanıcı, bilgi işleme sistemi gibi kullanılmaktadır. Bilgi gelir, saklanır,işlenir ve çıkar. Ancak insanlar dışsal faktörlerden de etkilenmektedirler(sosyal ve örgtsel çevre gibi).


Giriş-Çıkış Kanalları İnsanın dış dünyayı algılaması ve algıladığı

olaylara tepki vermesi çeşitli giriş/çıkış kanalları vasıtasıyla olmaktadır. İnsanlar bu girşi/çıkış kanalları vasıtasıyla bilgi alır ve cevap verir.

İnsanda esas olarak bilgi girişi duyular aracılığıyla,çıkış ise efektörlerin hareket kontrolü aracılığıyla meydana gelir.


Giriş-Çıkış Kanalları

5 ana duyumuz vardırGörme(Göz)Duyma(Kulak)Dokunma(Deri)Tat alma(Dil)Koklama(Koklama)


İlk üç duyu İBE için en önemlileridir ve merkez konumdadır. Tat alma ve koklama ise İBE’de önemli bir rol oynamamaktadır.

19.04.23 10

Giriş-Çıkış Kanalları

Benzer olarak kollar, parmaklar,gözler,baş ve ses sistemini içeren, insanı etkileyen birçok efektör bulunmaktadır.

Bilgisayar ile etkileşimde parmaklar başlıca rol oynamaktadırlar. Klavye ile yazı yazarken ya da mouse kullanırken.


Görme

Göz Görsel Algı

Boyut ve Derinliğin Algılanması Parlaklığın Algılanması Rengin Algılanması

Görsel İşlemenin Yetenekleri ve Sınırları Okuma


Göz

19.04.23İnsan Bilgisayar Etkileşimi -13-

Görme• Bireyin görmesi fiziksel ve algısal sınırlara sahip olan

yüksek düzeyde karmaşık bir etkinliktir ve ortalama bir insan için temel bilgi kaynağıdır.

• Görme kabaca 2 aşamaya ayrılabilir:1) Dış dünyadan gelen uyarıcıların fiziksel

karşılanması,görsel algılanması2) Bu uyarıcıların işlenmesi ve yorumlanması


Göz-Fiziksel Karşılama

Görme ışıkla başlar. Göz ışığı alan ve elektrik enerjisine dönüştüren bir mekanizmadır.

Dünyadaki ışık nesnelerden yansır ve görüntüsü gözün arka tarafında retina üzerinde baş aşağı şekilde odaklanır.

Gözdeki algılayıcılar bu görüntüyü beyine iletecek olan elektrik sinyallerine dönüştürür.


Görüntünün Beyindeki Hali…


Görsel Algılama

• Gözün temel işleyişini anlamak için fiziksel mekanizmin önemli olmasına rağmen görsel algılama daha önemli rol oynamaktadır.

• Görsel cihazdan alınan bilgi filtre edilmeli, uygun sahneler ve göreli uzaklıklar farklı renkleri tanımamıza izin veren işleme elemanlarına iletilmelidir.

• Bu yüzden öncelikle boyut ve derinlik, parlaklık ve renk gibi önemli noktaların her birine ayrı ayrı önem verilerek yapılan etkili görsel ara yüzler tasarlanmasında görsel algılamanın sınırlıklarına ve yeterliklerine dikkat edilmelidir.


Sinyalin yorumlanması

• Gözün boyut, derinlik ve göreli uzaklıkları nasıl algıladığını anlamak için retina üzerinde görüntünün nasıl oluştuğunu bilmemiz gerekir

• Nesneden yansıyan ışık retina üzerinde baş aşağı bir görüntü oluşturur. Bu görüntünün boyutu görüş açısı olarak belirlenir. Eğer gözün önündeki bir noktadan nesnenin üstündeki bir noktaya bir doğru, aynı noktadan nesnenin altındaki bir noktaya bir doğru çizersek, bu 2 doğru arasındaki açı bize görüş açısını verir.


Sinyalin Yorumlanması• Görüş açısı hem nesnenin büyüklüğünden hem de göze

olan uzaklığından etkilenir. Eğer iki nesne aynı uzaklıkta ise büyük olan daha büyük görüş açısına sahiptir. Benzer şekilde aynı büyüklükte fakat farklı uzaklıktaki nesnelerden ilerideki daha küçük görüş açısına sahiptir

• Bir nesnenin görüş açısı büyüklüğünü algılamamızı etkiler. Eğer görüş açısı çok küçükse bütünü algılamamız zorlaşır.


Gözün Görüş Açısı


Gözün Görüş Açısı


Sinyalin Yorumlanması

Boyut ve Derinliği Algılama Görüş açısı azaltılan yani uzaklaştırılan nesnenin daha

küçük algılanması beklenir. Gerçekte ise boyutları algılamamızda görüş açısı değişse bile kişinin yüksekliği aynı kalır. Buna boyut değişmezlik kanunu denir ve bu kanun boyutları algılamamızın başka faktörlere dayandığını gösterir

Bu faktörlerden biri derinliğin algılanmasıdır. Derinlik, benzer şekilde boyut ve yükseklik bize gördüğümüz nesnelerin göreli konumları ve uzaklıkları hakkında ipuçları verir.

Diğer bir faktörde benzerliktir. Eğer bir nesnenin belli bir boyutta olmasını beklersek, onun uzaklığını böylelikle kestirebiliriz.


Sinyalin Yorumlanması

Parlaklığı Algılama Işık düzeylerine gösterilen öznel tepkidir. Nesnenin yüzeyine düşen ışık miktarı ve yansımadan

yani parlaklığından etkilenir. Göze çarpan farklılıklar ölçülebilir Görüş keskinliği titreşerek değişen parlaklıkla artar. Göz

bunu sabit olarak bir ışığın hızlıca açılıp kapanması olarak algılayacaktır


Sinyalin yorumlanması• Rengi Algılama Renk yoğunluk ve doyumdan oluşur. Renk ışık tayfının dalga boyu tarafından belirlenir(mavi

kısa, yeşil orta, kırmızı uzun) 150 farklı rengi ayırt edebiliriz. Yoğunluk rengin parlaklığı,doyum ise renkteki

beyazlığın miktarıdır. Yoğunluk ve doyumun çeşitlenmesiyle 7 milyon farklı rengi algılayabiliriz.

Kadınların %8’i erkeklerin%1’i renk körüdür ve en çok kırmızı ile yeşili ayırt edememektedirler.


Görsel İşlemenin yeterlikleri ve sınırları

• Beklentilerimiz bir görüntünün algılanma şeklini etkiler. Eğer bir nesnenin büyüklüğünü biliyorsak, bizden ne kadar uzakta olduğu algılamamız için fark etmez

• Görme sistemi hareket ve parlaklıktaki değişiklikleri eşitler, dengeler ve telafi eder. Görsel yanılsamalar bazen fazla telafiden meydana gelir.

• Bağlam belirsizliği çözmede kullanılır. Nesnenin belirdiği bağlam nesnenin açıkça yorumlanmasında beklentilerimize izin verir. Tabi bu durum görmeyle ilgili yanılsamalar yaratabilir. Bu yüzden boyut algımız tamamıyla güvenilir değildir


Görsel Yanılsamalar


Şekil-1 Şekil-

2

Şekil-3

Şekil-419.04.23 26

Okuma Okuma sürecinde çeşitli aşamalar vardır:

Sayfa üzerindeki kelimenin görsel deseni algılanır dilin dahili temsili kullanılarak şifresi çözülür söz dizim, semantik(anlam) ve pragmatik (yarar)bilgi

kullanılarak yorumlanır Okuma sırasında gözler saccedes denilen ani

hareketler yapar ve yerleşir. Algılama yerleştirme süresince meydana gelir. Tanımlama için harf şekli önemlidir. Benzer

kelimeler, kelime kalıpları içerisinde kolaylıkla tanınır. (Örn: Dilimizi yeni öğrenen yabancıların söylediklerini hemen anlama)

Olumsuz zıtlık (açık ekranda koyu karakterler) yüksek parlaklık sağlar ve keskinliği artırarak bilgisayar ekranından okumayı geliştirir


Harf Sırası

Hfraliren srısaı: Bir ignliiz üvnsertsinede ypalın arşaıtramya gröe, kleimleirn hrfalreiinn hnagi srıdaa yzalıdkılraı ömneli dğeliimş. Oenlmi oaln brinci ve snonucnu hrfain yrenide omlsaımyış. Ardakai hfraliren srısaı krıaışk oslada ouknyuorumş. Çnükü kleimlrei hraf hraf dğeil bir btüün oalark oykuorumuşz.Bak nasıl da duzgun okudun, ilginç değilmi?


İşitme

• Görme ışıkla başlar, işitme ise ses dalgalarının ve havadaki titreşimlerle başlar. Kulak bu titreşimleri algılar ve onları dış, orta ve iç kulağa iletir

• Kulak çevre hakkında bilgi sağlar: uzaklıklar, yönler, nesneler vb.

• Ses, hava basıncı ve titreşimlerle değişir.– ton – ses frekansı– gürültü – genişlik– tını – tip veya kalite


İşitme Kulak bir bedensel alettir ve 3 bölümü

vardır:Harici kulak –iç kulağı korur ve sesi

yükseltir.

Orta kulak–ses dalgalarını iç kulağa titreşimler olarak gönderir.

İç kulak –işitsel sinirde itmelere neden olan kimyasal ileticiler serbest bırakılır.


İşitme İnsanlar 20Hz’dan 15kHz’a kadar olan

frekansları duyabilir.

Düşük frekanstaki 1.5Hz den küçük frekans değişiklikleri ayırt edilmesi yüksek frekanstakilerden daha kolaydır.

İşitsel sistem sesleri süzer.

İnsan duymada seçicidir. İnsan arka planda gürültü olsa dahi yeni sesleri duyabilir.Örneğin; bir partide kalabalığın ve gürültünün içinde kendi adını seçebilir.


Dokunma Çevre hakkında önemli bir geribildirim sağlar Görsel olarak zayıf birine anahtar duyu olabilir Uyarıcı ciltteki hazneler aracılığıyla alınır:

ısı hazneleri – sıcak ve soğuk ağrı haznesi – acı mekanik hazne – ısı

(bazısı bir anlık, bazısı devamlı)

Bazı alanlar diğerlerinden daha duyarlıdır. Örneğin; parmaklar

Kinethesis - bedenin durumunun farkındalığı Rahatlık ve performansı etkiler


Hareket Uyarıcıya cevap vermede geçen zaman:

tepki zamanı+hareket zamanı Hareket zamanı yaş, zindelik gibi değişkenlere

bağlıdır Tepki zamanı uyarıcı tipine bağlıdır:

Görsel sinyallere ~ 200ms İşitsel sinyallere ~ 150 ms ağrıya ~ 700ms

Tepki zamanı artarsa vasıfsız operatördeki doğruluk azalır, vasıflı operatördeki değilHareketin hızı ve kesinliği tasarımda ve etkileşimli

sistemlerde ekrandaki hedefe ulaşma isteği açısından önemlidir.


Hareket • Fitts' Law bir ekranın hedefine vurmada geçen zamanı

tanımlamaktadır:

Mt = a + b log2(D/S + 1)denklemde: a ve b deneysel olarak belirlenen sabitler,

Mt hareket zamanı, D uzaklık ve S hedefin büyüklüğüdür.

• Bu durum bizim tasarımımızın hedef tipini değiştirecektir. Kullanıcılar küçük objelere beceriyle ulaşmada güçlük çektiklerinden beri hedefler mümkün olduğunca büyük, uzaklıklar mümkün olduğunca küçük olmalıdır.


Bellek

İnsanda 3 tür bellek vardır: Duyusal bellek

Kısa Süreli bellek

Uzun süreli bellek


Dikkat

Tekrarlama

19.04.23 35

Duyusal Bellek

• Duyular tarafından alınan uyarıcılar için tampon görevi görürler. Bunlar:

– ikonik bellek: görsel uyarıcı– yankısal bellek: işitsel uyarıcı– dokunsal bellek: dokunsal uyarıcı

• Sürekli olarak üstüne yazılan bellektir. Bilgi buradan daha sürekli bir bellek deposuna geçer veya üzerine yazılır ve kaybolur.

• Bilgi duyusal bellekten kısa süreli belleğe dikkat aracılığıyla geçer.

• Dikkat, aklın birbiriyle yarışan bir çok uyarıcı veya görüşlerden biri üzerine konsantre olmasıdır.


Kısa Süreli Bellek• Bilginin geçici olarak geri çağrılması için bir bloknot gibi

davranır. Kısa süre için lazım olan bilgiyi saklamada kullanılır.– Belleğe yaklaşık 70ms de süratle erişilebilir

– Geçici olarak tutulan bilgi yaklaşık 200ms de süratle çürüyebilir.

– Sınırlı bir kapasiteye sahiptir: Bir kişi ortalama 7± 2 birimlik bilgiyi hafızada tutar.


Uzun Süreli Bellek

Bildiğimiz herşeyi sakladığımız ana depodur. Deneyimsel bilgiyi, kuralları, gerçeklere

dayanan davranışları kısaca herşeyi burada saklarız

Çok büyüktür ve sınırsız bir kapasitesi vardır. Yavaş erişimi vardır(saniyenin onda biri kadar

1/10sn) Unutma çok yavaş gerçekleşir Bilginin uzun süre saklandığı bellektir.


Uzun Süreli Bellek Yapısı

İki çeşittir; 1)Olaysal(Anısal): Bir dizi halindeki olaylar ve

deneyimleri sunan bellektir. 2)Anlamsal: Elde ettiğimiz gerçekler,

kavramlar ve becerilerin yapılandırılmış kaydıdır.

Anlamsal uzun süreli bellek olaysal uzun süreli bellekten elde edilir.


Uzun Süreli Bellek Anlamsal Bellek Yapısı: Bilgiyi hem görsel hem de sözel

olarak kodlanmış ve birbirlerine bağlanmış olan ağlarda depolar. Bilgiye erişim sağlar. Bilgi bitleri arasındaki ilişkileri gösterir. (Şemalar ve

önerme ağlarıyla) Çıkarım yapmayı destekler.

Uzun Süreli Bellek Modelleri: Anlamsal Ağ ModeliBilgi türlerinin nasıl saklandığını ve sunulduğunu açıklayan bir modeldir.

Miras-Çocuk ailesinin niteliklerini miras olarak alır. Bilgi bitleri arasındaki ilişki açıktır. Miras yoluyla çıkarım yapmayı destekler.


USB-Anlamsal Ağ modeli


USB-Çerçeveler Maddeler veya etkinliklerden oluşmuş daha

karmaşık nesne veya olayların sunumunda kullanılır

Çerçeveler, senaryolar olarak yapılandırılmış sunumlar bilgiyi veri yapıları olarak örgütler

Bu yapılardaki açıklıklar eklenecek değerlerin çerçeve ve senaryoya bağlanmasına izin verir

Tür - alt tür ilişkisi vardır


USB-Senaryolar

Durumların yorumlanmasında kalıplaşmış bilginin modellenmesidir

Senaryo bağlam için uygun bilgiyle doldurulabilir elemanlardan oluşmaktadır


Giriş koşulları: köpek hastaveteriner açıksahibin parası var

Sonuç: köpek daha iyisahibi biraz daha

fakirveteriner daha

zengin

Destekler: muayene çizelgesiilaçaraçlar

Roller: veteriner muayene eder tanıyı koyar tedavi edersahip köpeği getirir ödemeyi yapar köpeği alır

Sahneler: veterinere ulaşmaodada beklememuayeneödeme

İzler: köpeğin ilaca ihtiyacı varköpeğin ameliyataihtiyacı var19.04.23 43

USB-Üretim Kuralları

Yordamsal bilginin temsili

Durum/hareket kuralları KSB’e gelen bilgi kurallardan birindeki durum ile

eşleşirse,Harekete karar vermek için kuralı kullan


EĞER köpek kuyruğunu sallarİSE köpeği okşa

EĞER köpek hırlarİSE kaç19.04.23 44

USB Süreçleri

Üç ana süreç vardır: Bilginin saklanması Unutma Bilginin geri getirilmesi


USB Süreçleri-Bilginin Saklanması

Prova(tekrarlama) Bilgi KSB’den USB’ye prova yolu ile taşınır.Toplam zaman hipotezi

Öğrenilen miktar öğrenmeye harcanan zaman miktarı ile doğrudan orantılıdır.

Uygulama etkisinin dağılımıYapılan araştırmalar öğrenme için ayrılan

sürenin zaman içerisine yayıldığında daha etkili olduğunu göstermektedir.

Yapı, anlam ve benzerlikHatırlaması kolay bilgi: Eğer bilgi anlamlı ve

benzer ise bireyin var olan yapılarıyla ilişkilendirilebilir ve kolayca belleğe alınabilir. İnsan Bilgisayar Etkileşimi

19.04.23 46

USB Süreçleri-Bilginin Saklanması

Tekrarlama bilginin öğrenilmesi için yeterli değildir. Eğer bilgi anlamlı değilse hatırlanması daha zordur. Kavramlardan oluşan bir grup kelimenin hatırlanmasının nesnelerden oluşan bir grup kelimenin hatırlanmasından daha zor olduğu gibi. Eğer bilgi anlamlı ve benzer ise bireyin var olan yapılarıyla ilişkilendirilebilir ve kolayca belleğe alınabilir. Bu USB’nin anlamsal yapılanmasıyla ilgilidir.


USB Süreçleri-Unutma

Geri getirmedeki başarısızlıktır. Unutmanın 2 ana teorisi vardır; Gecikme

Bilgi azar azar fakat çok yavaş kaybedilir Karışma

Yeni bilgi eskisinin yerine geçer(geriye ket vurma)Eski telefon numaramız yenisi ile karışabilirEski yeni ile karışabilir(ileriye ket vurma)

Unutma duygulardan etkilenebilir, bazen de birey kendisi unutmayı seçebilir.(Bilinçaltı)


USB Süreçleri-Geri Getirme

Uzun sreli bellekten bilginin aranıp bulunarak etkin duruma getirilmesidir.

Geri Çağırma Bellekten geri çağırılan bilgi sınıflamalar,söz

sanatları gibi ipuçlarıyla desteklenebilir. Tanıma Daha önceden görülmüş bilgi tanımayı

kolaylaştırır. Geri çağırmadan daha basit bir bilimsel etkinliktir-burada bilgi ipucudur.


Düşünme

Muhakeme(Mantıklı Düşünme) Tümevarım Tümdengelim Kaçırma

Problem Çözme Beceri Kazanma


Mantıklı Düşünme

Aklımızda sonucunu oluşturan bilgiye gidiş yollarıdır. Her mantıklı düşünme yolunu günlük hayatımızda kullanırız fakat her biri, bizi farklı yollarla sonuca ulaştırır.

Mantıklı düşünme yolları Tümdengelim,Tümevarım ve Kaçırmadır.


Mantıklı Düşünme Yolları Tümdengelim:

Verilen dayanak noktalarından gerekli sonuç mantıksal olarak elde edilir.Örnek: Eğer günlerden Cuma ise işe gidecektir

Günlerden Cuma Bu yüzden işe gidecektir.

Mantıksal sonucun doğru olması zorunlu değildir:Örnek: Eğer yağmur yağıyor ise zemin kurudur

Yağmur yağıyorBu yüzden zemin kurudur.

Gerçek ve mantıksal doğru çatışabilir.Örnek: Bazı insanlar bebektir

Bazı bebekler ağlar O zaman “Bazı insanlar ağlar” çıkarımı

doğru mu?İnsan Bilgisayar Etkileşimi

19.04.23 52

Mantıklı Düşünme Yolları

Tümevarım

Gördüğümüz durumları genelleştirerek görmediğimiz durumlar hakkında çıkarım yapmaktır

Örnek: gördüğümüz bütün fillerin hortumu vardır bu yüzden bütün filler hortuma

sahiptir.

Güvenilmez fakat yararlıdır (Çevre hakkında bilgi öğrenirken) :Örnek: Bütün fillerin yaşadığı yeri görmesek de filler hakkında gerekli bilgilere sahibizdir.

Tümevarımın doğru olduğunu değil, sadece yanlış olduğunu kanıtlayabiliriz. İnsan Bilgisayar Etkileşimi

19.04.23 53

Mantıklı Düşünme Yolları

• Kaçırma Olaydan nedene muhakeme (gözlemlediğimiz

olaylar için açıklama yapmada kullandığımız bir yöntemdir).Örnek: Sam içkiliyken hızlı araba kullanır.

Eğer Sam’i hızlı araba kullanırken görürsem, içkili olduğunu varsayarım.

Güvenilmezdir; yanlış açıklamalara yol açabilir. Elbetteki yukarıdaki açıklama çok güvenilir bir açıklama değildir.


Problem Çözme

Sahip olduğumuz bilgiyi kullanarak bilinmeyen bir göreve çözüm bulma sürecidir.

Gestalt teorisi Problem çözme hem yaratıcı hem de çoğaltıcıdır Yaratıcı problem çözme kavrayış ve problemin

yeniden yapılandırılmasını içermektedir Yaratıcı problem çözme çekicidir fakat “kavrayış” vb.

açıklamada yeterli kanıt yoktur Çoğaltıcı problem çözme davranışçıların iddia ettiği

gibi eski deneyimlere dayanmaktadır Davranışçılıktan bilgi işleme teorilerine kaymaktadır


Problem Çözme Problem Alanı Teorisi:

Problem alanı problem durumlarından oluşmaktadır.

Problem büyük olabilir bu nedenle problem çözme yasal operatörler kullanmayı içerir. Problem bir başlangıç durumu ve bir de hedef durumuna sahiptir, insanlar operatörleri kullanarak baştan sona doğru ilerlerler. Operatörlerin seçiminde buluşsal yöntemler kullanılabilir. Araç-amaç analizi bu yöntemlerden biridir. Araç-amaç analizi ile asıl problem alanı karşılaştırılır ve ikisi arasında bir çözüm bulunur.

İnsan bilgi işleme sistemi çalıştırılır. Problem alanı kısa süreli belleğin kapasitesi ile sınırlıdır.

İyi tanımlanmış alanlarda problem çözmeyi uygulamak kabul edilebillir. Örnek: yap-bozların bilgi yoğunluklu alanlara tercih edilmesi


Problem Çözme

Benzerlik: Problem çözmenin üçüncü teoremidir. Burada önemli

olan yeni çıkmış problemleri insanların nasıl çözdüğüdür. Bunlardan birisi benzerlikleri haritalamadır.

Benzerlikleri Haritalama: Yeni probleme benzer bilinen bir alanla ilgili bilginin haritalanmasıyla yapılır.

– Bilinen ile yeni arasındaki benzerlikler kaydedilir.

– Sonra bilinen alandaki operatörler yeniye nakledilir.

Eğer alanlar anlamsal olarak farklı ise benzerlikleri haritalama zordur.


Beceri Kazanma Bildiğimiz bütün problem çözme yolları ele

alınan farklı problemlerle bir noktada toplanmıştır. Ancak tüm problemler yeni değildir. Becerilerin kazanılması ve kazanılan bu becerilerin davranışa dönüştürülmesi esastır.

Beceriye sahip olan insanlarda, bir çok bilgi kısa süreli bellekte yapılan yığınlama ile nitelendirilir.

Beceriye sahip insanlar problemleri gruplarken yüzeysel değil kavramsal gruplarlar.

Beceriye sahip insanlar bilgiyi daha etkili olarak yapılandırılır.İnsan Bilgisayar Etkileşimi

19.04.23 58

Hatalar ve Zihinsel Modeller

İnsan yetenekleri arasında bilgiyi yorumlamak ve beceriyle kullanmak için etkileyicidir. Ancak her koşulda hatalar yaparız. Bazı hatalar önemsizdir sonuçları geçicidir, can sıkmaz. Bazıları ise çok ciddi hatalardır düzeltilmesi için büyük çaba harcamak gerekir.

Neden hata yaparız ve kaçınmak neler yapmak gerekir? Bunu açıklamak için öncelikle hata yapma esnasında neler olduğuna bakmak gerekir.



Bazı hatalar davranışın bağlamındaki değişikliklerden meydana gelir. Eğer bir davranışın deseni otomatik hale gelmişse ve bazı yönlerini değiştirmişsek, daha tanıdık olan desen başarılı olacak ve hata meydana gelecektir. Buna kayma denir.Niyet doğru fakat yaparken başarısızlık vardır.Nedenleri zayıf fiziksel beceri ve dikkatsizlik olabilir.Deneyimli davranıştaki değişiklikte kaymaya neden olabilir.



Diğer hatalar bir sistemin veya durumun yanlış anlayışı veya modelidir. İnsanlar sistemlerin nedensel davranışını anlamada kendi teorilerini inşa ederler. Buna zihinsel modeller denir.İnsanlar davranışı açıklamada zihinsel modeller oluştururlar. Eğer yanlışsa (gerçek sistemden farklı ise) hatalar meydana gelir.


Duygu İnsanın deneyimlerini bilişsel yeteneklerinden çok

duygusal durumlar etkiler. Mesela; olumlu duygular insanın daha yaratıcı olmasını,

karışık problemlere çözüm üretebilmesini sağlarken, olumsuz duygular düşünce karışıklığına yol açarak insanı zora sokar.

Rahat olduğumuz ya da düşündüğümüz zaman problem çözmek daha kolay, sıkıntıda olduğumuz zaman daha zor olacaktır.


Duygu Duygu nasıl çalışıyor ile ilgili çeşitli teoriler

bulunmaktadır:

James-Lange: Duygu, uyarıcıya verdiğimiz psikolojik yanıta bizim yorumumuzdur.

Cannon: Duygu uyarıcıya verdiğimiz psikolojik bir yanıttır.

Schacter-Singer: Duygu içinde bulunduğumuz durumda psikolojik yanıtlarımızın değerlendirmemizin sonucudur.

Duygu kesinlikle uyarıcıya verilen hem bilişsel hem de fiziksel cevapları içermektedir.


Duygu Fiziksel uyarıcıya verilen biyolojik yanıta etki denir Etki durumları nasıl yanıtladığımızı etkiler.

olumlu yaratıcı problem çözmeolumsuz sınırlı düşünme

“Olumsuz etki kolay görevleri bile zor hale getirebilir, olumlu etki zor işleri yapmayı kolaylaştırabilir”. (Donald Norman)

Arayüz tasarımı için önerilerStres problem çözmenin zorluğunu artıracaktır.Rahatlamış kullanıcılar tasarımdaki kusurları daha fazla affedici olacaktır.Estetik olarak hoş ve tatmin edici arayüzler olumlu etkiyi artıracaktır


Bireysel Farklılıklar Her insanın yeterlikleri ve sınırlıkları farklıdır.

Bu bireysel farklılıkları beraberinde getirir. Bireysel farklılıklarımızın farkında olmamız gerekir. Bu farklıklar:

Uzun dönem– cinsiyet, fiziksel ve zihinsel yetenekler

Kısa dönem– stres ve yorgunluğun etkisi

Değişen– yaş

Tasarımcı kararını verirken bireysel farklılıklara dikkat etmelidir.


Psikoloji ve Etkileşimli Sistem Tasarımı

Bazı direk uygulamalar örnek: mavinin keskinliği fakirdir

mavi önemli detaylar için kullanılmamalıdır

Bununla birlikte doğru uygulama genellikle psikolojideki bağlam anlayışına ve belirli deneysel durumların anlayışına ihtiyaç duymaktadır

Birçok bilgiden ileriki bölümlerde bahsedilmiştir


Bölümde İşlenen Konular


Kaynakça http://www.psych.stanford.edu/~lera/psych115s/notes/

lecture2/figures.html http://www.psych.stanford.edu/~lera/psych115s/notes/

lecture2/figures.html hevpedia.files.wordpress.com/2009/04/bilgi-isleme-

kurami.pdf www.biyolojiegitim.yyu.edu.tr/ders/omk/bakep.pdf


İnsan Bilgisayar Etkileşimi -69-

Teşekkürler!!!

Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü

06532, Beytepe ANKARA

19.04.23

Documents

İnsan Bilgisayar Etkileşimi