TURKiYEBAROIARinsan Haklafl Aragtrrma ve Uygulama Merkezi

BiRrie i

INSAN HAKLARI VE GWENUKHUMAN RIGTITS AND SECURITY

DROITS DE I]HOMME ET SECURITE

"xx Yruy lB{ id i i s ln H ik i , Ha,b ! , t -d . K soa l t'Lr s a,arai !k .rde HukukvaCsqer', D. BAzoiL! sezER'orvenlik ve atsi,rluk er: S yser rer!e{a! A';s rdan" D.ERClt

"Demo[,at k B r Rejifrd.Ic,it rne K]'1! zorunlu onlemle/ t,oRTlzeiio, sme diN uf res medimocntiqle

"Mi.adelc.i Demakas Avrupi Mettn'veTu,kye' r.sAeHM'Y!n:n nan d: Teii, zme Kia! Oilen dve l'\rn Hrl aa", [. stRcAKls

"n lanveAz n r l H i k n i O l r rd

D ryan lmas so tunu ' , B .oRAN"DcvlerLer Huklku Ac'lDdaf Tebrzm', c. AKIAN

'Ame, kan Hukrk5 emide H:kl:'Se.u,irt rnd rghts n rre Us ega synem'rri H*J €rsb zm', S.BA9EREN

"Fe sele,Insrn Haklr ve 3a, !", L KUCURAoI"sr! Hrkk',,.M. LAVTEILLE

iqiNDEKILER,

dzdeni.ozota. .... .. ' 6Nejat AiSEI'EN.. ..... -.... .." 12

xxl Yuzyn Baimda insan }{allan Ha.ilas " -- '

uuslamrd,ilitkil..de Eukuk ve Ge$ek Ktvramsal Biqdznlneleme....-............ -....Deat BAZOGLV SEZER

Miicadeleci Demok.asi: Avrupa Mekanl ve Tnfkive " 6l

Yunmisla!'da Te.drizme Karsr o.rmbf ve ican Esrdan T5

isar ve Azd* galrrannn D1sartdd Davahlmastsorunu:Tnrkiye 6.neEi

Tant9na., .. --.. ---.- .. -" - " 39

venlik ve dzgii.lnkrer: Siyaset FelsefesiAqstndan lls

fu ERGIL

ederHukukuAgFmdalTerit.izm....- . " 163

m

-

qInsan ve Aznltk Haklanntn Dtgartdan

Dayatrlmasr Sorunu: Tiirkiye 0rne!i

Bask'n oRAN

- : - ut

Elendim, hEla gelignekte olan bir Tnrkiye va. ve bu hrla

gelismanib gelirdigi sanc,lar sekmekle. Bu sanc a.dan

Siiniimiizde en ciddi ve Ciincel olan, Tnrkiye'nin r987'de AB'ye

eirmekle kamrl ol.tugunu ilan etnesinden sonra bagladl Bu

ilanda. son.a Avrupa, 6zellikle Avrupa Konseyi aractrEryla

Tiirkiye'deki insan haklan uygulanabrin, gok ciddi biqimde

eletti.meye basladl. Bu eleltirmenin iki lae sonucu oldugu

stylenebilir. Birisi TiirLiye nin kendi i9 din.niEiyle ii.etmeyi

baF.anad,B bhrakm hsan hakla.tn\ yul€rdan enpoz€ edilm€

nedeniyle veya sayesinde uygulamaya baaladl& Carrlldil; ikincisi

buna 1am tersi bir Seligme oldu: insar hakrannn Tnrkiye'nin

,:1yesi oldugu Avrupa Ko.seyi lardf,ndan yukardan dayahlmas

sonucu, Tnrkiye'de eok ciddi bir tepki olustu rc "bu hak

dayalmaladnh Tnrkiye'nin isi$erine niidahale te*il eLligl

iddiata.r €pey yayg,nlaStl.

Bu 193?'d€n son.a 1990'ln.da ortaya q&an bir olay dedildi.

Tirrkiye, Osnanll inparalo.lugu zananmda bu nni daha ijme

g6.mn5tii. Yani, insan haklann,n d\andan dayatlna! ve

tepki gO.mesi meselesini Nitekjn' Osnanlr

en azlndan son yiizv rnr iek bir terrmre

bir sorunla geeirdi: Questiotr dorienli lark

Meselesi n€ydi? Sark Mesel€si bu vall

kimin etkjsine alnaca$ soruruvdui Rusva nln

imparalorluEu! iqislerine nudah.lenin de bir serekeesi' bir

ianarcsi vard,i bu va.r leoklalik imparat'rlukbki

a.y.imiislinlerin haklaflm korumak Bu koruma iSi9lerne

Didahale iqi! milkemmal bi. bahale olutturnuqtu Yaintz b'z

.ada kendimizi ialnin ethek ve Tiirk ii' Tnrke

pagandasnr yspmak iein toplanhadrvsak iliraf etdek C"ehif

i bu epey saglan bir bahnevdi qijnkn, bir kere osn'nl'

paralo.luBu bir AvrupaL devlel olha iddia$ndavdri er azrnd'n

.yuzy n b65mdan bu vana ve bunrn geregi olarak da birtakrn

slara.asr bekel€r imzalamE ve uluslararas taahhn er ah"

i51i; da bunlan iutmuvo.d! Bunlarl kaEllta b''akhEtr ve

rihiislimleri elir saym,vordu qnnlln, ihparalorhaun hnkuki

€li olan *riar dilzeni gavrimnstnl e i e! il s avmava e ngel d i Eu

d. O.man l Impr ror l i cu n so r ' - v lnda sov" L"

uqlar demeti orlava qJ.tL:

Bi. kere n€gatit hallar verilhevince simdi salordakj

esin hukuk lerinle.ini bilme m€cburiveti olmadrEn dikkrle

k krsaca siiyleyeyin Negalit hakltr biitnn vaiandasl'ra

ilen hcudrdtr VllbrP' \""kr' ot \er' e hailkt J"ram4 hd*^

s 'e bu 8aJ ' im i rJ imle dre^ i uca s : lu le Y3oanc ' c lc ' l ' { rc -

rdra* p.ra kartl'C'nda nim.Je \"s'k.si d'net o' lak F

el€ri ele g€qirdiler te kapiiiilasvonladan vararranmava

m.n!e tunlt Hatdnn D!&dan 0av6t hd Sorutu Iud l/€ Om€qL

Kapi$layonlar, OsmanL inp.mtorluEunda Av.upauzakDoEu licaretini Osnan| topraklanndan trafti1 olarak gegirmekiein yabancr iiccarlara ve.ilmiq bi.takrm ayncal*la.dr. Negalifhaklann yadslnar nzerine Fbancrya deEil, Tnrkiye.in

v:l$da5l:r nr verlmeye br6lan.t bu

Ikincisi, lmparato.luk bu "garrimnslm h:}lan meselesi"ynznnden snrekli siyasal baskr allnda kaldr ve ieiilerineh0dahaleyi dnleyemedi. Ekononik bakrmdar zay,nanasryladogru oranhh oldak bu mndahal€ T ,.

Am4 sonuda osn3nL inpaErorluEu yaprA hatatt 4nau,ine yaph, neyi eladr? $unlln anladl Bi.incisi! ne8itil baklanve.nenek yoziinden poziiit haklar ve.dek zorunda kaldgnranbdl (Pozitif haklar, bntnn vatandallara verilmeyen, sadecedezavantqil olduEu dnrnniilen bi.takm vatanda$ara; dzelliklearnl*lara verilen haklddr. Ornegin, bntin Tii.kiye Cumhudyetivalandailan k€ndi okulunu a,l,p, kendi anadilini orada oiuthakhatr<,na sship deEildq ana azrnLk say an gatrimnslimler biiyl€bi. hakla Lozanln 40. Maddesi ger€gi sahipler.)

Bunun lhparalorluBun baEmszl,En doErudan doEruyatehditeltigini idrak.lri.

Uqtncns\ bir yande Avrupa devleri olmak isrenenin,lakal bi. yanda! da Avrupa hukukundan bu kadar s"!",""",nnnknn olnadrgr giirdn, Lani, ingilizce tabiriyle "he., pdrlytyiyeyiq hem pastann k.emar bozulmasn", bunun niinkiinolmadlgm idrak erd. Bir de honumuzla baElannsmr koruyoruzbrrada: Negalif haHan vermenenin sonunda ter6r yapanlaneli.e o giinkn E.n€.i teriiNnnn eune saElam bir ge.ekqevemek ..lamna geldiEinj C6rdii. ArkNnde da, bu reriirn

lisn wlzn N0[anfti 0 iandrn Dayat{mN 60ruru: fiddye omeb

b5sldlg1 zanan avrupanrn daha lazb mndah3le imk'nr ete

eeqirdiEinjn farkrna va.dr

OsmanL imparalo.lueuun 6u id.a}leri v€ r'rk1na

rarmddm simgsleyen en anemli olav nedi.? Osmanh

Hariciyesinin Tnrkiye'de pek bilinmeven, hatla hie bilinneven ve

Sevr Antlarnai TaslaEnn nntblikl€r tdafindan hazrlantp da

BabEli'ye empoze edilm€si nzerine Osn.nL Earicivesinin qok

onurlu, qok 6a! diki halta dik blgh cavabndaki bir konudur'

Burada mesele gudur efendim, Kapitnlasvonlar konusunda

Osn.nL Ea.iciyesi Sevr Tasansn.i bid iktisadi liapiulasvonlar'

digeri de yrE6al kapitnl.syonlar ha*ktnda iki cevapv€rm{lir'

iklkadi kapirnlasyonlar konusunda OsmsnL Eariciv€sinin

siiyledigi iudur "Osnan! diiknnefi devlelin uvruklanvla

yabancrlar arasnda ha}h olnavan bir elilsizlik kuraca& ve devrer

hrinesinin iyile$tirilmesine tinemli bir €ngel olu5lu'acak oran

ekonomik kapitiilsyonlann Ae.i getirilmesini kabul edemez'

Bunu yenilmjq bir Osnanl stivliivor] vani 'ekonomil

tapitiilasyonlrn geri Aelirilnesini kabrl edeneviz" divor' Nive

a€ri geti.ilmesi? qnnkn, ifiihat ve Te.ak]i 1914'de olafsk

bpilnlasyonlarr ieLtdall' kaldrh,lx.

Am4 hahn yargtsll kapitnlasvonlar konusunda bovle

rbylemiyo.i gnnnmnz€ bnynk bir de.s veren qu satdai vaztvor:'OnanL Hnknmeti adalei iElerinde buenn tatu.liikle oran

hpi lasyonladn yeri.e geeecek Yargr Refo.mu Tasanslnt

zenl€mek ve *endisi de nye bulundurmlk nze.e bi' konisvon

rulmtrmr kabul edef, Bn komisvonla OsmanL Enknmeti

'.od goru! b'd.Ei eld" "di.mc\en nokLal"r 'j?eirr il" Mrlle' e'

miyetinin kara.lafl baElayrcr olacaknr'" Ben size bunu

n.kqe'y€ le.ciime edeyin: DiJor ki "iltisadi kapitiilasvonlan

dediyoruz, Snnkn bunlaf bizin Seliqmemizi engelle.i ana

sal kapitnlasyodann geri Cetirilmesini reddehivo.uz Bir

ii$nvEarl Har nn D!!rdti DalatlmA Sontu: Tii*ive omeii

=

honisyon turalni biz bu rcfofn komisyonunda qeriat diizeninidegi$tirclin ve Auupa hukuk dnzanini t.bul edelimi giinL,i bi?buiedat dnzenini devah etti.diginiz sijrece siz bizim balrmudankapitiilasyon belasnl eksi! eheyecekiniz. Biz bu yargsalkapitnlasJonlar bel.slndan ancak, hukukumuzu refornra labiru -p da q"gdar b . ' d Lene g . rd e , r ' l r " \ ' . ' de \udu "b i l i r : . .

Demek ki Osmann imparalorlugu biraz g€S kalmakla bi.likleburu id.ak elmis. Aynr ieyi Ankar: Hntiimelinin LozanayolladtEl delesasyonun yaphg,tu gdrnyoruz. Lozangiirntmelerinde Ankara Delegastonunun en $k ve en ciddibiqinde kullandg silahlardan iki taesi vadr: Bunlardan bi.i"bu bize zorlad€rn,z husus Misakj Milliye qoL aykrrdr. Siz bizibu zo analar sonucu baz, leyleri k6bul etheye m€cbur €tsenizdahi, Anka.a'da TBBM bunlan onaylahayacaktr' Bu tad{ siir€zdt nda, ki, b.nt ohrai sekiz ay siirmiiqtii. Lozan Mizake.€le.i,nel olarak da bet buquk ay siifmnitiir- bilriin bu Fktidimiz, bukadar gdznuru ddkerek varmt olduEumu antlasma kabuledilherecektir 1ekr5r sdrdan baF dtneceEiz. Onun isin siz bizibu konuda fazla rkrllrnayD." Birinci silah budurve epey etkiliolaEk kullemDh. bu silahr

ikinci silahr Lonumuzla ilgili: Medeni kanun yapacaE,z. Ozamanki tabir budur; Medeni Kanun yapacaErz." Bu 9u dedek"Bizi bu konuda iazla s*rttimayn, ijzellikle kapitnl6yonla.konusunda fazla s rrlrmayrn. rapitiilasyonlan kaldrtn, snrkn

ka!irLasyonlara -bz.llikle ya!gFal

kapitnhsyonla.a AereLbtrakdayacak,saEdaqhukukdnzeni iginesokacaE -' Bu n€dedle Clmhu.iyelin kurulnaendan k s€Desotua si.aan h.slayarak ve srirdan blslamak ynzijnden vakitlaybetmenek iejn ata& yukan isviq.e Med€ni KeunununterciiDesini gelnerck- Tnrkiye'yi Medeni Kanuna kavuttumanDgereLlesi, aslnda i9 .eformlan yapnak kadar Lozan'da vedlmi!siiznn bo! laf olmad,gtn da kan,tlamaldr, Dolay$ryla Med€ni

lnsi !e An t Bata0n D!!rdan D!y!tlms SoflN: IiMye 0me6

Kanun bi.az da d,! poliiikayla ilgili bi. ollvdrr Bu da avnen

Sevfe cevap gjbi, kapiLnllsvon ve benzeri bel"hrdar

kurtulmanB, ancak qaEda! bir hukuk dnzeni kurm'kh

saglanabilecegini genq Tnrkivc Cuhhuivetinin de ta bai'n'ran

Efendim. $mdi zam.n,nnza gelelim Bngiln ilq ie'nP r'den

ynz[nden TLirkiye bir tilr paranovx iqinc gi i l) AsAl'An'n

D\itleri nensuplannua dnzenlediEi suikasllar' s!Lkasiaf

bi;iminde odaya CIkaD Ermeni nilliveisiliEi t€ritril: 2l PnKnin

GiineydoEu ve Dodu'da to.ntliEn 1erij4 3) knreselleimenin

Tilrk,ye'nin iktisadi ve sosyal dnzeniri allnstetdesi Bupa.anova

€n u9 noktasrna 1990lann odasr.d. uialnnllr; bueUn nrreren

azalm\ va2iy€11e. Bu pafanoyanrn adr basnd. !e kamrovund."Sevr Pafanoyasf d,r' O d. sdJle ilade edilebilir "Eae. ben

Bar ann b.na empoze edip, yukandan davaimak istedikleri bu

haklan kabul edersen, Tiirkiye parqalanr'

Bugin de dogrusu Tii.kive bu haklar tamdrk konrFrrnda

aEU €dilen niik€nmel noktada olnakian bnaz uzak H€m

b,rak,nz pozilif haklan negatil hlklar lam .la.ak lan'm'v!r(z

aynca uluslararas sdzl€sme ve bildirgelerde.. imzam'lx krbul

€ ln , t o ld i .mr / h " J " ' 7 O" F \ n i ' S /P _

Bi.incisi, 1960'lann orialanndan beri, a!a$ vukai t965 ten

beri Tn.kiye'deki gay.innsln vak,ll.rin mnlkiv.l hakk'n' gok

.tsik uJguluyoruz. Tabii, 'iokeksik uyguluvoruz der[en be. €pev

yumuFk bir iabir kullandrErm d. sizlere belirtmek isiiJorum

Bugnn gayrinnslim vakrflanntn mnlkiyet hakh vokluf qnnl|u,

1936 yrl,ndan sonra he.hangi bir bigimdc! gerek satrn ala.ak'

gerek vasiyetnameyle, gefekse benim qocukruEun.la,

!.nrlarsnlz ikramiye aparlhanlan vard! bankaladan qrkan

iLamiye apartmanla bi';iminde bu vaklnann mulkiv€rini

kydolurn$ gay.r nenkuller V.kn]lr Gcnel Mndijdndiinnn

insn w A?i'lN!kaf nn D!ard6n 0iyatlms SDrutu lrrlve 0melii 3 5

aqt,F davala. sonucu bi.er biro v€ hilabedet ge.i ahnma{udr..Kapitalist bir nlkede miilkiyet hakkrnn bundan daha fazla jhlaledilnesi mnmknn deBildif. Oysa Tii.kiye,nin kurucuantlalma$yla -ba*h1z Tnrkiye Cuhhuriyeti 29 Ekim 1923,tekuruldu; ama Tiirkiye Devleti 23 Tenmuz 1923,1e yani bi.kaq ay6nce Lozan'la ku.uldu- bu saynnenkutlerin mn&iy€i hakknnhiqe say nas,, yalnr kapiialist bir devlerin remel p.ensjplerinidegil, ayd zamanda Lozan Antlaamasnm 37. ve 42l€ Maddelerini

Ben baz leyleri !-ok ks3 ol.r.k saiyliiyoruq i.kar sorugeldigi hkrirde bunlan aqabilirim, mahkeme karartarmn sayr velarihl..ini ve de iiz elleri n i vereb il irim.

ikincisi, eayrinnslm v.k,na. arasmda da aynmcrkyaprJoruz. Mesela, Rum ve Museri Vak lan'dan safi i.ainz.inden ynzde 5 denetim gideri alnnamaklai fakat lg8t denbe.i E.me.iVak lanndan alhmakla.

Uqnnciisii, baqta Kn kijkenli varandatladmEa LozanAntlasmasnn 39/4 Maddesini uygulamryoruz, Oysa 39/4, ki aynrzananda Ankara Delegasyonunun Lozan'&ki retlilidi.! h€rhangjbi. Tii|k valandai basn ve yayD gibi he. tiirln laatiyerjndeistedigi bi. dili kullanabilir v€ kendhine bu konuda heftangi birkrsrrhma geiiilenez, diyo.. Ayfrca Lozan,n 37. Maddesinihalr.larsanr, 37. Madde de gdJle der ,.33 ila 44. Maddelerarasrndaki hiikiimler kanun vey3 hiqbj. resmj ittemtedeAisij.ilemez.' Yine 1.nri kijkenli vatandartrmEa 39/5.Madd€nin hnknrJeri 12 Eyl uygulanmahEif. Md. 39/5,Tn.kqe'den ba*a dil konulan Tii.kiye Cumhuriyerivatandaglann mahkehede stizu olarak her riido kolaylktanysni tercnhandan yararlanacagDr tingtiNr Oysa, Mehdi Zana'nDKii qe konugma lalebi ftabul edilmeniiti. ve konuanak kremesinedeniyle, o dava sraelda baska bi| dava daha agnarak bi. d€

ii$r ve lnm Nltlamn Dqandatr Daydr md Strtru riirrys dme!

Bu nS ihale isteEeniz bir tane daha eklevevin Siirvanr

kokenl' vatandlslandza Lozu\n

wgulanmamal:ladf. ennkii, nefeden ne9e1 ettiBini klliven bu

y.$md1 bu bilgirne ve bu trada. vndr mlavamadtem bir

bicimde: Lozan Antlasmasmdati "gav.imiislid' rabiri s'dece

M;sevi E.meni ve Run biqininde anlaq maktadrr' Ovsa Lozn

Antlasmasnm 143 maddesinin hiebi.inde ne Musevi, ne Ernen'

ne de Run sdzcngn geqer. 3? e 44 Maddel€' a'a{ndaki

Azml*lann Kotunmas lieiincii Kesiminde sadece ve sadece

Gayrimnslm hbni geeer ki. Oav.innslinin ne dcmek oldulunu

'e Sinyanileri iqerdigini konulmak bite anlamsrdr' Bugnn

Kelda , SiirYani, Nastui ama esas olarak Sijryd1

valandaslannc 40 Maddedeki kendi ohllan kuru' !e kendi

d . l :nd€eg: l :dydD- ' hcUurd .nvdddandn"naLradr ' " r '

Bu iblallerin, Tnrkive iein Sok pahal binakh sonuslafl va''

Bir ker€, itr5n ve azun,k hatrtlannn uvgulamaslndaki 6lrs:kliiar

ynznnden AB'ye almnahak Tnrkive'nin €konomik durumunun

daha da kdhneqnesine vol a9maktadrr ve bu iO iqin Bat' 'nsan

hakladfl bahane olarakLullannaktadrr.

ikjncisi! Bal , ijLlkeler Tnrkive'vi "Ins.n hauarr nedenivle

sdb.kJa'n'. d[eFk si,'P(li olc.ar asag ldmakldd ' a- in!"

hallannn uyguldmanashtn veva €ksik uvgulanmastn'n

Torlsye'ye bdyle bi. alag am avt geti.diE i kesindi.

Uqincnsii; biiyle bir hakla. bntnniilil eksik uvgulamak

yn2iinden, Tndnye sn.ekli oiarah iqilleri.€ niidahalevle kar!'

Diirdiinciisu; d$ polilika sn €klj olarak qelh€lenmekledir ve

lDk aEk olarak siiyleyeyim, Tnrkive Cumhu'iveti DDisle'i

BalanlEnm e! biiynk rakibi ne Yunsnistan'dt, ne Rusva'd'r' ne

6iI rakip nlkedir: Tnrtiye'deki Vabflar Cenel Miidningndiir' Bu

.n dnedli uyCllanalon vapan! €. ijnemli devler orga olan

mdnretun t Ha[annn D'landEn Dtyat ns'Soturu lrlae OnBqi

n I ' r u 4 e D i t r a

v_k , , t r u , " , v d : ' rN- - - , ; -Dh. t { , B , \ , . t . t s . B" r ,

".i", '", , n*'"*1'-", "::::l:";' ; a J' Do r ' h"k

r , .L \bd- { a"n ' : : .1 . . 11 i " . : " " - , . " . * , " * ' " *

' " r " ' ' " t t ' ' " . " ' l ' f l l - ^ , . . " . . " ". t i n zaY ' i t L r ' Tn rkvedeF u r6_"

d r i n p l ' P d , , . , . . " ^ " . l _ " " J . , , v " d r n , i , e

' : " s

* . * . , " i - ' , . - : * , ; , . . , . . , " " ,1er" - r : r " e

. . J E . l " . n " n A 1 - ^ r " - , p K < n , n e r " . . J ' ' d g '

* , - " ' " ' " 1 : : : ^ i : : ; e , o J l i d F o n s L r

s o f l q r - ! \ " n i r 1 ' - - - r r . "

s . d n . r ' a l " n , 1 r " . n - J , " : : ' � " , ; " ' d n d n r ' P \ " t e

i.,. r. ,, '" ' {'r ,. :" -:: ; ;;". i. -*.* ..r '".**"" . t . ' - " t" . i , , "- - , , - , "aa- ' ," "

i.i".""*"' ' '1 ": , 1"^". .ill.i.,l"*.r' *" trr +'aGknmj rc mndamr eu , . r ' .

; _ ^_ , bn5eydaha !d r- :e \ . P. ra oF i e" ' " " " *1. '

- - . ' - - , * , , * ' B ' d. s " , . p . , a . o r . i e " ' . " " " * 1 . ' . - - ^ . i - _ * . , , o , B , d "

Nr"',. t",*vr"d'1"1' l l . ' - -, t ,-*,* -, n* 'oa +," . rn6 . ' . | ' ' i l i ' ' l ' " , ' " , , -" . , .0n r"m "

; ;. ; *.-' .:l'1";"^,, ":1,i."" ' "- "'*"d" -"' ":* ' l ' : " ' : : - " ' . - - " -"" " ' " n"rdee: i ' r ' "

,. ";"*"";",_"; ."".i.." ":';l "i.;;,', h,n '^'r'L I

i'::;. ;""'"" -'"""'""'-"::':"',."".,$" or"l,":1:: ' . 'To"n: . i"r-+. *r" '"",

m1" r4 " . , r "p ' g - ' l ' . - - . , , . , , " d .h " -1 n o "h . l " '

;;;;;;," "'""' van, stra '�qD'eMc --..-

' ;'"':*':;'",""""'"''-

"! ka'rar' teseklur ederin {Nk'irarr

Ln$n r A?nLr f ildfnr 0L5ddr 0rr{Lmd SoruN Iulr!ebdeqr