Intercomeen onderzoek over de werkwijze en het gebruik in theaters

Hendrik Waltherhendrik.walther@student.ahk.nl Opleiding Theater en Techniek Groep U Vak: Nederlands Docent: Han Buhrs

Amsterdam, November 2011

Inhoudsopgave1 Inleiding

1.1 Dit onderzoek 1.2 Wat doet een intercom? 1.3 Geschiedenis van de intercom 3 3 3 3 4 4 6 7 7 7 8 9 9 9 10

2 Onderdelen en opbouw van een intercom-systeem 2.1 onderdelen 2.2 aansluiting van het intercom-systeem 2.3 draadloze systemen 2.4 matrixsystemen 3 Werkwijze van Intercoms

3.1 signaal overdracht 3.2 voeding en stekkers 3.3 call functie 3.4 draadloze intercoms

4 Toepassing bij voorstellingen

4.1 gebruik van intercom bij voorstelling Reiziger zonder bagage 10 11 11 11 12 12 12 12

5 Alternatieven

5.1 Teamspeak 5.2 Skype 5.3 koptelefoon versterker 5.4 mobilofoons 5.5 telefoons

6 Conclusie Bijlagen 7 Beeldmateriaal 8 Literatuur index2

13 16

1 Inleiding1.1 Dit onderzoekDit onderzoek is het werkstuk van de lessen Nederlands aan de Theaterschool in Amsterdam. De docent is Han Buhrs. Het doel van het onderzoek is een kort verslag maken over de werkwijze van intercoms en het gebruik daarvan in theaters. Ik heb dit onderwerp gekozen, omdat ik al vaker met Intercoms gewerkt heb, maar niet wist hoe het technisch in elkaar zit, hoe ik het moest opbouwen en wat de mogelijkheden van een intercomsysteem zijn. Deze tekst is voornamelijk gericht aan technici met een basiskennis over geluids- en theatertechniek. Voor dit werkstuk bouwde ik met hulp van Jeroen Hoekstra het Intercomsysteem van de Theaterschool op. Mijn informatie is deels baseert op dit opbouw en op het gesprek met hem.

1.2 Wat doet een intercom?Een intercom is een netwerk dat ervoor zorgt, dat mensen over afstand met elkaar kunnen praten. Er bestaan verschillende soorten intercoms: aan de deurbel, op kantoren, ziekenhuizen maar ook in theaters en op evenementen. Het voordeel ten opzichte van het telefoonnetwerk of het internet is dat er geen kosten voor het gebruik bestaan omdat het een gesloten netwerk is met een eigen transmissieweg.

1.3 Geschiedenis van de intercomNa de uitvinding van de telefoon aan het einde van het 19e eeuw, werd het intercomsysteem ontwikkeld om telefoonkosten te besparen. De eerste patent aanvraag werd in 1899 gedaan door een bedrijf in Berlijn. Dit toestel werd echter gebruikt om binnen een huishouden iemand op te roepen. Het was niet mogelijk om een gesprek via dit toestel te voeren. In de jaren 30 van de vorige eeuw werd de intercom, die wij vandaag ook kennen, in Scandinavi uitgevonden. Dit systeem was ontwikkeld voor enkel kantoorgebruik. In Duitsland was in 1935 het eerste intercomtoestel te koop; dit bestond grotendeels uit bouwdelen van de telefoon. Maar de ontwikkeling hield niet op. Het apparaat werkte namelijk nog niet perfect; er waren problemen met de volume van spraak en er kon altijd maar een persoon praten. De nieuwe uitvinding van Ericsson in 1956 was een apparaat met een centrale, waardoor al deze problemen werden opgelost. Er kwamen vele verschillende versies van verschillende fabrikanten op de markt. Technisch waren intercoms zelfs de3

telefoons vooruit door de toevoeging van microprocessors. Hedendaagse intercoms kunnen ook andere apparatuur sturen en ze zijn toepasbaar op veel verschillende werkterreinen.1 In 1968 werd het eerste intercomsysteem voor de evenementenbranche ontwikkeld.2 Toen werd deze technologie voor het eerst gebruikt op grote commercile rockconcerten. Wanneer intercoms voor het eerst in theaters werden gebruikt is niet precies duidelijk, maar dit was in ieder geval nadat ze bij rockconcerten werden gebruikt.

2 Onderdelen en opbouw van intercom-systemen2.1 OnderdelenDe opbouw en benodigdheden verschillen naargelang merk en uitvoering. Onderdelen, die natuurlijk bij alle systemen hetzelfde zijn, zijn microfoons, luidsprekers of headsets. Dit hoofdstuk richt zich op het toestel van Clear-Com, een vooraanstaand bedrijf in de wereld. Daarnaast wordt er voornamelijk gekeken naar Party-Line Intercom systemen. Party-Line betekent dat binnen een lijn van de intercom iedereen, die op deze lijn aangesloten is, alles kan meeluisteren wat op de lijn gezegd wordt. Hierdoor lijkt het alsof de gebruikers allemaal een groot feest met elkaar hebben, vandaar de naam Party-Line. Een party-line systeem is een duplex systeem. Dat betekent dat de gebruikers tegelijk kunnen praten en luisteren. 2.1.1 Onderdelen voor gebruikers met vrije handen Elke technicus die zijn handen vrij wil hebben, heeft een eigen headset (bijlage, afb. 7.1) nodig. Een headset is eigenlijk een koptelefoon met een beugel, waaraan een microfoon hangt. Sommige headsets hebben twee oorschelpen, sommige maar een. Deze laatste worden gebruikt wanneer het nodig is dat met het vrije oor het toneel moet horen. De headset moet worden verbonden met een beltpack (bijlage, afb.7.2). Zoals de naam al zegt, is dit een blokje aan je riem. Aan een beltpack kan men het volume van zijn kooptelefoon instellen en een CALL aan alle medegebruikers zenden. Je kan je een CALL voorstellen, als het bellen van je telefoon; wordt er een CALL verzonden, dan knippert bij elke gebruiker een lampje aan zijn beltpack. Als iemand zijn headset niet draagt, kan hij zien dat iemand wil communiceren. Wordt de CALL knop langer dan vijf seconden ingedrukt, dan komt er naast het knipperen ook nog een geluid op je koptelefoon bij. De belangrijkste toets op je beltpack is de TALK-knop, die geactiveerd moet worden om te kunnen praten. Door deze functie4

wordt er onnodig geluid van je intercomlijn afgehouden. Per fabrikant werken de TALK-knoppen verschillend. Sommige klikken vast en sommige moet je ingedrukt houden om te praten. Verder zijn er ook Beltpacks waar het mogelijk is dit in te stellen. Deze functie heet Talk/Latch disable. 2.1.2 stationaire intercoms Als de communicerende persoon alleen maar hoeft te zitten, dan is het makkelijker om gebruik te maken van een stationaire intercom (een userstation). (bijlage, afb. 7.3). Er zijn eigenlijk geen andere onderdelen als bij de Beltpacks aanwezig, behalve een zwanenhals microfoon en een luidspreker. Maar er kan ook een headset worden aangesloten. Er zijn verschillende uitvoeringen van stationaire intercoms. Zij bestaan in 19 duim formaat voor rackinstallaties en in tafeluitvoering. 2.1.3 Onderdelen voor voorstellingsleiders De voorstellingsleider zit meestal aan een groter userstation, een zogenaamd mainstation (bijlage, afb.7.4). De mainstation zorgt voor de voeding en biedt verschillende mogelijkheden om je systeem aan je eisen aan te passen. Aan de mainstation komen je intercomlijnen samen. Elke groep gebruikers, die met elkaar moet communiceren, heeft een eigen lijn. De voorstellingsleider kan met de mainstation kiezen met welke groep hij wil praten of verschillende dingen instellen die voor het hele netwerk gelden. De voorstellingsleider kan bijvoorbeeld een link instellen. Daarmee worden de verschillende lijnen verbonden, waardoor iedereen met elkaar kan praten. Bovendien kan men ervoor kiezen een Program uit te zenden. Dat is een basissignaal wat door elke lijn gestuurd wordt. Men zou dit kunnen gebruiken om het geluid van het toneel op de intercomlijnen te overdragen. 2.1.4 Zonder station Het is ook mogelijk, in plaats van een mainstation of een userstation alleen een voedingsbron aan te sluiten. Dat is vooral handig, als er maar een eenvoudig intercomsysteem nodig is; dus maar n kanaal en zonder voorstellingsleider, die met verschillende groepen moet communiceren. 2.1.5 Garderobe-installaties / installaties voor acteurs Soms is het nodig, dat de acteurs in hun kleedkamers door de voorstellingsleider moeten worden opgeroepen. Dan zijn er inbouwde luidsprekers of CALL lampjes in5

de kleedkamer te vinden. Soms staat er ook een luidspreker achter het decor, als de voorstellingsleider in de zaal moet zitten en zo geen directe commandos aan de acteurs kan geven. 2.1.6 call lights Er zijn ook toestellen verkrijgbaar, die maar een Call lamp (bijlage, afb.7.5) zijn, dus een bij een CALL knipperend lamp. Bij dit toestel kan je dan de helderheid regelen. Er zijn verschillende uitvoeringen, qua kleur en sterkte van de lamp.

2.2 Aansluiting van het intercom-systeemElk mainstation heeft meerdere kanalen. Een kanaal staat gelijk aan een lijn met gebruikers. Het is dus handig om mensen, die met elkaar moeten praten, op een kanaal te plaatsen. Men kan zowel het signaal door de beltpacks doorlussen als splitters (bijlage, afb.7.6) gebruiken. Het is theoretisch mogelijk 30 beltpacks op een kanaal te hebben, maar in de praktijk is het betrouwbaarder om bij een groter aantal beltpacks een booster tussen te schakelen. De booster versterkt het signaal zodanig dat elke beltpack in de lijn een beter signaal ontvangt en bovendien genoeg voeding krijgt.

afb.1 l: 1 kanaal systeem met alleen voeding, r: 2 kanaal systeem met mainstation In theaters is meestal een vaste bekabeling ingebouwd. In de muren zijn op verschillende plekken (zoals toneel, Front of House, lichtbruggen, foyer) contacten ingebouwd, waar iedereen zijn beltpack in kan prikken. Dit bespaart tijd en moeite. Bij producties, die ingewikkelder zijn (bijvoorbeeld musicals met veel changementen)

6

brengt een tournee-gezelschap hun eigen intercom-systeem mee en moet dan ook voor de bekabeling zorgen. De XLR- stekkers bij een intercom zijn andersom, dan bij de geluidstechniek; het uitgaande signaal komt uit een mannelijke stekker. Dat wordt zo gedaan, om niet per ongeluk microfoons op de intercom-lijn aan te sluiten en zo wellicht het microfoon stuk te maken.

2.3 draadloze systemenDraadloze systemen zijn handig voor mensen, die zich moeten kunnen bewegen tijdens de voorstelling. Bijvoorbeeld de technici, die de changementen maken. Maar voor draadloze systemen heb je een ander soort beltpacks, mainstation en zender nodig. Misschien moet je, als je over grote afstanden werkt, antennes plaatsen om de scope van je systeem groter te maken. Draadloze systemen zijn veel gevoeliger voor storingen.. Je moet ervoor zorgen, dat je op frequenties werkt, die niemand anders in je buurt gebruikt. Verder moet je er altijd op bedacht zijn, dat je beltpacks batterijen nodig hebben. Als je een mix uit draadgebonden en draadloze systemen wilt maken heb je een transformator nodig, die het signaal voor de draadloze zender omzet.

2.4 MatrixsystemenEen matrixsysteem hoort eigenlijk niet bij de party-line intercoms. De werking lijkt veel meer op een echt telefoonnetwerk. Je kan de mensen met wie je wilt praten opbellen of iedereen kan conferenties met verschillende groepen voeren. Dit systeem is dus veel ingewikkelder, want je moet bijvoorbeeld ervoor zorg dragen, dat een bezet-teken op de apparaat te horen is, als je iemand wilt opbellen die al in een gesprek met iemand is. Dit systeem is elektronisch en in de bediening ingewikkelder en ook veel duurder dan een Party Line systeem.

3 Werkwijze van IntercomsIn dit hoofdstuk wordt de werkwijze van gewone intercoms, die in het theater gebruikt worden, uitgelegd. De focus ligt, net als in hoofdstuk 2, op het intercomsysteem van Clear-Com.

7

3.1 Signaal overdrachtBij gewone overdracht van spraak gaat een kabel van elke microfoon naar een mengtafel. Van deze mengtafel gaat een andere kabel naar een luidspreker. Hier zijn dus tenminste twee kabels nodig; n om geluid te verzenden en n om te versterken (z. afb. 1.1).

afb. 2 signaalweg bij eenvoudige geluidssystemen De microfoon zendt een stroom op een niveau van 1mV uit, die van de geluidstafel op line-niveau van 1 V versterkt wordt. Dit signaal gaat de luidsprekers in. Bij Clear-Com werkt de overdracht anders. Het signaal van elke microfoon wordt gelijk aan de station van de enkele gebruiker versterkt, en over hetzelfde kabel naar de koptelefoons gestuurd. Dus er is maar een lijn nodig die de microfoon met de luidsprekers verbindt. Hier gaat dus maar over een lijn het signaal van je koptelefoon en tegelijk ook het signaal van het microfoon. Een schema voor een beter inzicht bevindt zich in de bijlage (bijlage, afb.7.7). De nadelen van deze techniek zijn dat je ook altijd jezelf door je eigen koptelefoon kan horen praten en door de zogenaamde aidetone de feedback onderbind? moet worden. Het signaal wordt door de sidetoneinstelling uit fase gebracht, om het feedback te vermijden.? Een voordeel van deze techniek is dat je direct merkt wanneer je toevallig stoorgeluiden maakt. Bijvoorbeeld als je in je microfoon ademt, kan je zelf de storing meteen oplossen zonder dat stoort. Bij deze overdracht is het signaal is ongebalanceerd, dus voor storingen van buiten, bijvoorbeeld door mobiele telefoons, extreem gevoelig. Deze storingen kunnen, in het geval dat de storing uit het publiek komt, niet opgelost worden. Wil men een gebalanceerd signaal, dan is dit via een tweedraads intercom niet mogelijk. Andere bedrijven gebruiken een vierdraadse overdracht. Dit heeft het nadeel dat men niet iemand anders hoeft te vertellen dat je microfoon

8

gewone microfoonkabels kan gebruiken, maar speciale, duurdere kabels moet gebruiken. Het signaal wordt door het voedingstoestel of de mainstation getermineerd. Er zit een afsluit-weerstand in, die storingen op je lijn voorkomen zal. De signaaloverdracht bij Clear-Com werkt volledig analoog. Natuurlijk zijn er ook nieuwe uitvindingen voor de signaaloverdracht. Het signaal is dan compleet digitaal en wordt dan via Wifi, of Ethernet verstuurd.

3.2 Voeding en stekkersOmdat niet elk station een eigen stroomtoevoer nodig heeft, wordt deze ook over hetzelfde kabel als het signaal gestuurd, maar dan over een eigen draad. Er zijn twee draden nodig, om een Clear-com intercom te gebruiken, men spreekt dus van twee-draad intercoms. Het is natuurlijk ook altijd nog een aarde nodig, dus zijn het eigenlijk 3 draden. Bij Clear-Com System kunnen dus gewone microfoonkabels gebruikt worden. De belegging van de pins is: 1 - aarde, 2 - 30V voeding, 3 - audio signaal. De headset van Clear Com heeft een 4 pol XLR, aansluiting. De belegging van deze pins is: 1 - Microfoon aarde 2- Microfoon signaal 3- Koptelefoon aarde 4Koptelefoon signaal.

3.3 Call - functieBij het drukken van de Call Button wordt een blok-spanning over het audiosignaal gelegd. Deze spanning laadt een condensator op, die met de CALL lamp verbonden is. Door de condensator wordt het knipperen van de lamp realiseert. Sommige systemen zenden ook een ton van 20kHZ over het audiosignaal, die niet voor het menselijke oor hoorbaar is. Deze ton veroorzaakt dan, dat de CALL lamp knippert.

3.4 draadloze intercomsAls je een draadloos duplex intercom systeem hebt, is dit een ingewikkeld verhaal. Want je mainstation heeft een transmitter, via die het signaal naar de Wireless beltpacks gestuurd wordt en, bepaald van je aantal beltpacks, een aantal receivers. Elke beltpack heeft dus zowel een transmitter als een receiver. Als je in je draadgebonden systeem een draadloos systeem mee wilt aansluiten, moet je een transformator hebben. Deze zet het intercomsignaal met voeding in een gewoon line signaal om, dat naar de beltpacks gestuurd wordt.9

4 Toepassing bij voorstellingenWelk intercomsysteem je het best kan gebruiken, wordt bepaald door de voorstelling. Hoe groter de voorstelling, hoe meer mensen tijdens de voorstelling met elkaar moeten communiceren. Misschien begeleiden elke avond andere mensen de voorstelling. Dan heb je een voorstellingsleider nodig. Misschien is het intercomsysteem alleen voor de communicatie tijdens de repetities nodig, omdat de regisseur met de technici of ontwerpers wil praten. Bij de planning van je intercomsysteem is het handig een schema te tekenen van wie met wie moet communiceren.

4.1 Gebruik van intercom voor voorstelling Reiziger zonder BagageBij de voorstelling Reiziger zonder Bagage op 19 november 2011 mocht ik op de Intercom van de techniek meeluisteren. Er waren 5 technici aanwezig. Er waren technici voor het licht, video, het geluid en de trekkenwand. Daarnaast was ook Marianne aanwezig. Zij was hoofd techniek en voorstellingsleider. Zij geeft commandos (in het theaterjargon: Cues) aan alle andere technici. De video- en de geluidstechnicus zitten in de zaal naast Marianne, dus zij hoeven geen headset te dragen. Daarentegen zitten de lichttechnicus en de trekkenwand-technicus in de lichtbrug. Tijdens de voorstelling kunnen zij dus niet altijd zien wat op toneel gebeurt. Daarom geeft Marianne cues aan hen via de intercom. Het intercomsysteem voor deze voorstelling heeft dus eigenlijk maar een voedingsbron nodig, maar hier werd met een gewone mainstation gewerkt, die vanwege ruimtegebrek niet bij de voorstellingsleiding, maar op de brug stond.

afb. 3 communicatie bij voorstelling Reiziger zonder bagage10

Marianne geeft vooral de trekkenwand technicus aanwijzingen, de lichttechnicus kan qua geluid de volgende lichtstemming infaden. Een commando verloopt meestal zo: Voorstellingsleider: Attentie voor de Spiegel, trekkenwand! Trekkenwand-technicus: Ja. Voorstellingsleider: Spiegel omlaag, in 3 - 2 - 1! (De trekkenwand-technicus laat de spiegel naar beneden.) Iets rustiger ja, en stop! Dankjewel! Trekkenwand-technicus: Alsjeblieft! Maar Marianne geeft ook commandos, als video, geluid en licht tegelijk moeten inzetten. Een voorbeeld: Bij het commando Deuren dicht in het begin, dan stopt de video, het wordt donker in de zaal en een geluid wordt afgespeeld. Iedereen weet wat elk commando betekend. De hele sfeer van de voorstelling hangt af van een goede verstandhouding onder elkaar. Deze voorstelling zou zonder intercomsysteem moeilijk te realiseren zijn.

5 AlternatievenWat als er niet genoeg geld is om een intercomsysteem te huren en het toch nodig is om tijdens de voorstelling over afstand met elkaar te communiceren? Voor dit geval zijn er andere mogelijkheden.

5.1 TeamspeakTeamspeak is een computerprogramma wat voor communicatie via Internet of LAN netwerken gebruikt wordt. Je zet een wifi netwerk op en verbindt elke client met dit netwerk. Je moet ook een server hebben, waarop de server-software loopt. Verder heb je dan ook nog de mogelijkheid om te chatten. Nadelen zijn, dat men Teamspeak niet voor commercile doelen mag gebruiken, het systeem heel instabiel is, en de kwaliteit van audio niet heel goed is.

5.2 SkypeAls internet beschikbaar is, zou het een mogelijkheid zijn, via Skype met elkaar te praten. Het nadeel daarvan is een grote latentie.

5.3 koptelefoon versterkerHet zou ook mogelijk zijn als er maar een voorstellingsleider is, die de cues geeft en geen antwoord nodig heeft, om een koptelefoon versterker te gebruiken. Deze wordt11

bij de voorstellingsleider geplaatst en meerdere koptelefoons met de versterker verbonden. De voorstellingsleider praat dan in een microfoon, wat op de koptelefoon versterker aangesloten is.

5.4 mobilofoonsVoor voorstellingen op locatie worden meestal mobilofoons gebruikt, omdat deze voor dit doel gemaakt zijn. Zij zijn heel robuust en hebben een grot scope. Het nadeel is, dat het signaal niet duplex maar simplex is. Dus je kan alleen maar praten of luisteren.

5.5 telefoonsSommige draadloze huistelefoons hebben ook de mogelijkheid om interne gesprekken te voeren en een headset aan te sluiten. Ze zijn natuurlijk niet voor grote afstanden gemaakt en ook niet voor een voortdurende conferentie gemaakt. Maar voor een oproep voor het begin van het stuk zijn ze wel een goede mogelijkheid.

6 ConclusieVoor grotere theaterproducties met meerdere technici is het bij na niet mogelijk om zonder intercomsysteem de voorstelling te draaien. Goede communicatie is heel belangrijk voor theater, want ook theater maken zelf is met de toeschouwer communiceren. Het systeem is zo breed ontwikkelt om het goed aan je eisen aan te passen: Als je technici moeten kunnen bewegen, je acteurs ergens anders in het gebouw zijn of je met verschillende groepen moet communiceren. Voor bijna elke eisen zijn er oplossingen. Er bestaan ook systemen, die je heel eenvoudig met weinig geld kan realiseren.

12

Bijlagen 7 Afbeeldingen7.1 Headset

Bron: http://www.riedel.net/LinkClick.aspx?link=pic-products%2FPRO Headset_thumb.jpg&mid=0&language=de-DE

7.2 Beltpack

Bron:Foto van Hendrik Walther

7.3 Userstation

Bron: http://asl-inter.com/images/uploads/products/ASL_ps-130.jpg

13

7.4 Mainstation

Bron:Foto van Hendrik Walther

7.5 Callstation

Bron: http://www.clearcom.com/upload/product/1247374935FL_7.jpg

7.6 Splitter

Bron: Foto van Hendrik Walther

14

7.7 Signaalschema intercom

bron: The Handbook of Intercom Systems Engeneering, Chapter 2, p 19

15

8 Literatuur indexInternet 1. 2. http://de.wikipedia.org/wiki/Gegensprechanlage (in het Duits)

16