Internet u F-ji Ucenja

8/14/2019 Internet u F-ji Ucenja

1/21

INTERNET U FUNKCIJI UENJA

Duan Kljaki, mr sc.Pedagoka akademija Sarajevo

Adresa: Skenderija 72, Sarajevo; Tel.: ++ 387 33 214 606; Email:[email protected]

Rezime. Rad Internet u funkciji uenja nastao je kao rezultat istraivanja na Internetu,pretraivanjem njegovih resursa i korienjem njegovog istraivakog instrumentarija. To jekao da je sam Internet prikazao sebe u funkciji uenja.U viemjesenom istraivanju pregledano je i analizirano vie od 2 000 relevantnihdokumenata objavljenih u posljednjih desetak godina, upravo u periodu burnog razvojaInterneta. Traeni su odgovori na pitanja: kako je definisano uenje podrano novomtehnologijom, koja se teorija uenja moe primijeniti, kakav je pedagoki okvir Web-okruenja, koja se tehnologija koristi, koje praktine aktivnosti se mogu izvoditi na mrei,

kakvi programi i kursevi se izuavaju na mrei, kakav put je prola implementacija takvoguenja?U toku analiziranja dokumenata otkrivala se i struktura sadraja ove teme. Od preko 2 000stranica sirovog teksta preuzetog s Interneta sintetiziran je reprezentativni tekst od oko 16stranica, sa citiranom literaturom.

Kljune rijei: Internet u funkciji uenja, online uenje, elektronsko uenje, nova paradigmauenja.

I UvodU toku posljednjih desetak godina Internet je fundamentalno izmijenio praksu uenja i

poduavanja, posebno na fakultetima i univerzitetima dobro opremljenim novomtehnologijom. Ova injenica nije nigdje tako evidentna kao u transformaciji univerziteta sauenjem na daljinu, koji nastoje da iskoriste beneficije izazovne infrastrukture informacione ikomunikacione tehnologije za svoju osnovnu djelatnost, sa izgledima da poboljaju kvalitet ismanje trokove nastave koju nude studentima.

ta je Internet i kakvo se uenje moe obezbijediti na njemu?

Internet

Internet je mrea velikih dimenzija povezana linijama za prenos podataka velikim brzinamapreko modema, telefonskih linija, kablova, satelita i korisnikih DSL (engl. digital subscriberline) linija.

Internet je rezultat vizionarskog razmiljanja ljudi koji su poetkom 1960-tih godina vidjeliveliku potencijalnu vrijednost u omoguavanju raunarima da razmjenjuju informaciju oistraivanju i razvoju na naunom i vojnom polju. esto se navode dva ovjeka kao otacInterneta: Leonard Kleinrock i J.C.R. Licklider. Prvi je prikazao proces povezivanja kao naInternetu u laboratoriji na Univerzitetu Kalifornija u Los Anelesu, pri odbrani svoje

doktorske disertacije. Drugi je iz Instituta za tehnologiju Masausec, i vai za prvog pokretaaInterneta.

1
mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]


2/21

Internet je poeo rad 1969. godine kao ARPANET, povezivanjem etiri velika univerzitetskaraunara na jugozapadu SAD. Internet je projektovan u periodu hladnog rata, sa ciljem daobezbijedi mreu komunikacija koja bi radila ak i kada bi neki njegov dio bio oteen unuklearnom napadu.

U poetku Internet su koristili eksperti za raunare, ininjeri, naunici i bibliotekari. Tada jebilo teko raditi. Nije bilo personalnih raunara, a malobrojni korisnici imali su da izueupotrebu veoma kompleksnog sistema. U prvim godinama Internetom su prenoeni samotekstualni dokumenti. Poetkom 1970-tih godina univerziteti su poeli da upotrebljavajuelektronske table (engl. bulletin board) na svojim time-sharing sistemima. One su posluile zarazmjenu informacije meu univerzitetima. Elektronsku potu, e-mail, za ARPANET je

prilagodio 1972. godine Ray Tomlinson.

World Wide Web

Godine 1989. desio se dogaaj koji je mreu Interneta uinio lakom za korienje. TimBerners-Lee i saradnici iz Evropske laboratorije za nuklearnu fiziku predloili su izradu

jednog sistema - protokola koji bi pomou raunara omoguio slobodan pristup raznimtipovima informacije i njihovo povezivanje. Taj sistem, koji je 1991. godine postao WorldWide Web, ili Web irom svijeta, baziran je na hipertekstu, sistemu ugraenih linkova u tekst,koji ga povezuju sa drugim tekstom. Obian tekst kodira se u hipertekst kada se izrazi

posebnim jezikom koji je nazvan hypertext markuplanguage, html. Takoe je razvijen iprotokol za prenos hiperteksta (engl. hypertext transfer protocol, http), kao i sistem zajedinstveno adresiranje mjesta na Webu (engl. uniform resource locator, URL).

Web je engleska rije koja oznaava tananu mreu, poput one koju pravi pauk. Ona asocira namreu informacije (informacija nema masu!) na Internetu. Web je hipermedij koji objedinjujeinformaciju pohranjenu na bezbrojnim raunarima povezanim na mreu Interneta. Ova dva

pojma nekada se koriste kao sinonimi. Kada se eli istai da se misli na informacijupohranjenu na Internetu, tada se upotrebljava termin Web. Kada se misli samo nakomunikaciju (e-mail) tada se upotrebljava termin Internet.

Interesovanje za Web i njegova ekspanzija ekali su na razvoj odgovarajueg softvera. MarkAndreessen sa Univerziteta Ilinois bio je prvi u kreiranju Mosaica, programa za itanjehiperteksta (engl. brouser) koji je transformisao viziju Weba u praktinu aplikaciju. Kasnije jeAndreessen saraivao i u kreaciji pretraivaa Netscape Navigator. Yahoo i AltaVista takoe

su meu prvim pretraivakim mainama. Mnogo kasnije, 1998. godine, pojavio se Google,danas najsavremenija maina za pretraivanje Weba, sa bazom od preko 8 milijardi web-stranica.

Kako je Internet upoetku finansirala Vlada SAD, on je tada bio korien za istraivanje,obrazovanje i potrebe Vlade. Komercijalno korienje bilo je zabranjeno ako nije direktnosluilo ciljevima istraivanja i obrazovanja. Ta politika nastavila se do 1990-tih godina kadasu nezavisne komercijalne mree poele da se ire.

Godine 2002. preko 600 miliona ljudi u svijetu koristilo se servisima Interneta, traenjeminformacije na Webu i elektronskom potom (e-mail). To je 10% od svjetske populacije.Tada

je u Bosni i Hercegovini manje od 5% populacije koristilo Internet (daleko ispod svjetskogprosjeka!). Danas je broj korisnika Interneta u svijetu, pa i procent, dvostruko vei.

2


3/21

Koje mogunosti za uenje prua Internet, a posebno Web, i kakva je praksa danas ukorienju Interneta za uenje u institucijama osnovnog, srednjeg i visokog obrazovanja?

Uenje podrano novom tehnologijom

iroki obim resursa, dinamika priroda sadraja i nezavisnost od vremena i lokacije stvorili suod Interneta veliki potencijal za uenje. Ali, kako sve to najbolje iskoristiti?Od svakodnevnih procesa koji se odvijaju u kolskoj uionici, fokusirajmo panju samo na tri:komunikacija i kolaboracija, istraivanje i publiciranje.

Komuniciranje sa uenicima je integralni dio procesa uenja. Tipino, ova komunikacija seobavlja u uionici i sastoji se od interakcije izmeu nastavnika i uenika u toj prostoriji.Internet raspolae mogunostima da proiri tu komunikaciju na druge razrede uenika, drugenastavnike i eksperte za sadraje. Ovakvi razgovori i resursi nisu uvijek neophodni u razredu,ali mogunost da se proiri podruje interakcija, razliitost pogleda i irina pristupa koju

uenici mogu uzeti u rjeavanju problema moe samo obogatiti okruenje uenja.

Istraivanje je svakako nova tema u kolama, ali opet Internet nudi uenicima i nastavnicimanovi nain pristupa informaciji i materijalima. Jedna od trenutnih beneficija je proliferacijaresursa i materijala koji su danas na raspolaganju uenicima i nastavnicima preko Weba.Detaljnije o istraivanju u poglavlju V. Praktine aktivnosti na Webu.

Publiciranje radova uenika odraava njihovo poznavanje saraja nastavnog predmeta iinjenica prouenih u konkretnom razredu. Internet omoguuje nastavnicima i uenicima da oizradi zadataka sada razmiljaju drugaije nego ranije kao o neemu to e vidjeti ljudiirom svijeta i to moe biti dodatak Internetu, kao upotrebljivi resurs.

Studenti koji stiu formalno univerzitetsko obrazovanje na mnogim fakultetima irom svijetave imaju odreene predmete koje izuavaju preko Interneta, tj. online. Mnogi zaposleni, kaoi oni iz udaljenih ruralnih krajeva, za svoje dokolovanje upisuju se na kolede i univerzitetekoji organizuju, dijelom ili u cjelini, online nastavu. U Sjedinjenim Amerikim Dravama65% fakulteta koji nude postdiplomske studije, takoe nude postdiplomski studij online. Zadodiplomske studije stanje je skoro isto: 63% fakulteta uz tradicionalni studij (face-to-face)nudi i dodiplomski studij online. Ovakvim oblikom studija online - na jedan ili vie kursevasamo na koledima i univerzitetima Sjedinjenih Amerikih Drava 2004. godine upisano je2,35 miliona studenata (The Sloan Consortium, 2005).

Najbrojniji univerzitet na svijetu sa organizovanom online nastavom, tj. uenjem na daljinu jeAnadolu Univerzitet u Turskoj sa preko 500 000 studenata. Dravni univerzitet u Njujorku(SUNY) je jedan od vodeih u svijetu koji nudi 100 kompletnih stepena i sertifikata, sa 4300online kurseva godinje, koji godinje upisuje 100 000 studenata iz itavog svijeta, a sakojima radi 2 000 instruktora svjetske klase (http://sln.suny.edu). Open University u HongKongu obezbjeuje kurseve i programe za 100 000 studenata. Universidad Nacional deEducacion a Distancia u paniji ima oko 130 000 studenata. Osim toga, velike svjetskekorporacije organizuju struno osposobljavanje svojih radnika irom svijeta izradom

programa za online uenje. Procijenjeno je da e u Sjedinjenim Amerikim Dravama 2004.godine trite e- uenja prevazii sumu od 23 milijarde dolara, to je znaajno poveanje u

odnosu na dvije milijarde iz 1999. godine (IDC, 2001)

3


4/21

Velike organizacione promjene i nova usavravanja u visokom obrazovanju ubrzani sudinamikim pomacima u globalnim digitalnim komunikacijama i sve sofisticiranijimtehnologijama uenja. Barijere za pristupanje mogunostima uenja globalno su reducirane

poboljavanjem tehnologija uenja (Hanna, 1999).

Definicije uenja podranog tehnologijom

Internet je unio u rjenike novi termin za uenje, uenje preko mree, tj. online uenje (engl.online learning). Online uenje je klasificirano kao jedan sveobuhvatni termin koji se odnosina uenje pomou raunara i Interneta ili intraneta. Nivoi ovog uenja variraju, poevi odosnovnih programa koji ukljuuju tekst i grafiku kursa, vjebe, testiranje i snimanje rezultatarada, kao to su rezultati testa, pa sve do visoke sofistikacije. Sofistikacija bi mogla ukljuitianimacije, simulacije, audio i video sekvence diskusionih grupa sa vrnjacima i ekspertima,online mentorstvo, linkove na materijale pohranjene na intranetu ili na Webu i druge resurseobrazovanja (Urdan & Weggen, 2000).

Uz online uenje formirao se i termin online obrazovanje.

Online obrazovanje omoguuje studiranje kurseva visokog obrazovanja kroz elektronskimedij Interneta. Svim materijalima kursa, ukljuujui referentnu dokumentaciju, tekontaktima sa tutorima i kolegama studentima, pristupa se preko personalnih raunara itelekomunikacija.

Online obrazovanje omoguuje studentima ranije nepoznatu slobodu da studiraju u virtuelnobilo kojoj lokaciji i bilo kojim tempom koji se moe prilagoditi njihovim drugim uslovima,kao to su rad i porodica. Za sticanje diplome, dodiplomskog i magistarskog stepena, kojimaksimalno traju pet godina, moe se studirati danju i nou u stanu, kancelariji, pa ak i uhotelskoj sobi, ako esto putujete (Kearsley, 1999).

Srodni termini online uenju su uenje bazirano na Webu (engl. Web-based learning), uenjebazirano na tehnologiji (engl. technology-based learning).

U posljednje vrijeme u trendu je upotreba termina elektronsko uenje, ili elektronski podranouenje, e-uenje (engl. e-learning, eLearning). Postoje razliite definicije ovog uenja.

Najkraa je definicija koju je dalo englesko Ministarstvo obrazovanja i vjetina 2003. godine:

Ako neko ui na nain da koristi informacionu i komunikacionu tehnologiju (IKT), on

upotrebljava elektronsko uenje (DfES, 2003).Ova se definicija moe razviti i po potrebi dopuniti sa vie detalja.

Elektronsko uenje je nain uenja pri kojem se koristi raunarska mrea za dostavljanjeinformacije, za interakciju i unapreivanje procesa uenja. Pritom se mogu koristiti razliitevrste raunarskih mrea kao to su LAN, WAN ili Internet, zatim audio i videotrake, satelitski

prenos, interaktivna TV i CD-ROM. Najavljeno je i skoro ukljuivanje mobilne mree.

Najzad, u uenju baziranom na novim tehnologijama spomenimo i oblik uenja nazvan uenjebazirano na resursu (engl. resource-based learning). Ovaj termin postao je popularan

djelimino i zato to reflektuje nove trendove i napredovanja, kao i to slui kao krovnikoncept koji pokriva termine kao to su otvoreno uenje (engl. open learning), fleksibilno

4


5/21

uenje (flexible learning), individualizirano uenje, uenje potpomognuto raunarom(computer aided learning), i uenje bazirano na projektu (project based learning). Termin jeirok i uopten, ali je dobar da oznai ta nije uenje bazirano na resursu: nastavnik koji

prezentira predavanja ili seminare za 2-3 studenta, ili grupe od 200-300 studenata.

U tradicionalnoj nastavi dodatni resursi nastavniku su udbenici i laboratorijska oprema.Meutim, uloga nastavnika je kljuna. On upravlja nastavnim sadrajima koji se izuavaju.Od njega se oekuje sposobnost da izlae nastavne sadraje, da poduava, da odgovara zanapredovanje studenata i da zna ocijeniti njihovo napredovanje. Iz ove perspektive, uenje

bazirano na resursu u kontrastu je sa centralnom ulogom nastavnika u uenju.

II Teorija online uenja

Uvoenje raunara u uionicu i pojava Interneta intenzivirali su debatu o tome ta poboljavauenje: upotreba posebne tehnologije ili primjena odgovarajue nastavne metode. Za

promociju miljenja vieg reda na Webu, online uenje mora kreirati izazovne aktivnosti kojeomoguuju uenicima/studentima da poveu novu informaciju sa starom, da usvoje novoznaenje i upotrijebe svoje kognitivne sposobnosti, jer je strategija nastave ta, a netehnologija, koja utie na kvalitet uenja (Ally, 2004).

Posebni atributi raunara potrebni su da prikau modele realnog ivota i simulacijeueniku/studentu, tako da medij utie na uenje. Ali raunar sam po sebi nije taj koji ini dauenik naui, ve su to modeli realnog ivota i simulacije, i uenikove interakcije sa timmodelima i simulacijama. Raunar je vie sredstvo koje omoguuje procesiranje i isporuujeinstrukciju uenicima/studentima (Clark, 2001).

Online uenje dozvoljava fleksibilnost pristupa u svako doba, sa svakog mjesta (engl.anytime & anywhere), Meutim, materijali za uenje moraju biti adekvatno izraeni daangauju uenika i unaprijede uenje. Prije izrade nastavnih materijala nastavnici bi moralieksplicitno znati principe uenja, posebno to su ovdje nastavnici i uenici fiziki rastavljeni.Izrada nastavnih materijala za efektivno online uenje trebala bi biti bazirana na provjerenim ivrstim teorijama uenja. Kao to je ranije naglaeno, medij nije determiniui faktor zakvalitet uenja; vie od toga, razrada programa odreuje efektivnost uenja.

Postoji vie kola miljenja o uenju, ali ni jedna ekskluzivno nije primjenljiva za razraduonline materijala za uenje. U takvoj situaciji ovjek mora upotrijebiti kombinaciju teorija za

izradu online materijala za uenje.

Teorije uenja, kojih ima vie od 50, mogu se razvrstati u tri glavna pravca, premateoretiarima koji ih zastupaju, a to su bihejvioristi, kognitivisti i konstruktivisti.

Bihejvioristi tvrde da je opservabilno ponaanje ono to indicira da li je, ili nije, uenik netonauio, a ne neto to se zbiva u uenikovoj glavi.Kognitivna psihologija kae da uenje ukljuuje upotrebu pamenja, motivacije i miljenja ida razmiljanje igra znaajnu ulogu u uenju. Oni vide uenje kao integralni proces i tvrde dakoliina nauenog zavisi od uenikovog kapaciteta procesiranja, koliine uloenog truda u

procesu uenja, dubine procesiranja i uenikove postojee strukture znanja (Craik & Tulving,1975; Ausubel, 1974).

5


6/21

U posljednje vrijeme napravljen je pomak prema konstruktivizmu. Teoretiari konstruktivistitvrde da uenici interpretiraju informaciju i svijet u skladu sa njihovom linom stvarnou i daoni ue opserviranjem, procesiranjem i interpretiranjem, a zatim personaliziraju informaciju u

personalno znanje (Cooper, 1993; Wilson, 1997),

Kada se blie analiziraju kole bihejviorista, kognitivista i konstruktivista, zapaaju se mnogapreklapanja ideja i principa. Razrada online materijala za uenje moe ukljuiti principe svihtriju teorija. Strategije bihejviorista mogu se upotrijebiti za uenje ta (injenice),kognitivne strategije mogu se upotrijebiti za uenje kako (procesi i principi), a strategijekonstruktivista mogu se upotrijebiti za uenje zato (miljenje vieg nivoa koje unapreuje

personalno znaenje i kontekstualno uenje).

Raunarski podrano kolaborativno uenje

Internet kao medij sa elektronikom potom i navigacijom hiperteksta moe pruiti uenikuansu da aktivno uestvuje u procesu uenja i lako komunicira sa drugim uenicima.Mogunosti interakcije i povratne informacije u obrazovnom procesu uenja na daljinu moguimati i kontraefekt sa negativnim reperkusijama, a esto i izolaciju koju osjeaju uenici.Uprkos injenici da su oni rastavljeni u prostoru i vremenu, uenici moraju biti ohrabreni dadjeluju kao grupa razvijanjem aktivnosti uenja koje uvruju interakciju i kolaboracijumeu partnerima. Isto tako je vano strukturirati pedagoke parametre u virtuelnom okruenjuna metodiki i logiki nain, kao i prezentirati sav materijal za uenje jasno i precizno(Harasim, 1993).

Personalizirano Web-okruenje za uenje

Uenje podrano Webom brzo se razvijalo u posljednjih nekoliko godina. Kreirani su. brojnimedijski podrani pristupi formalnom i neformalnom uenju, ukljuujui inovativne primjenemobilnih tehnologija.

Personalizirane tehnologije su definisane kao pristupi za adaptaciju obrazovnih sadraja,prezentacija i navigacione podrke tako da se prilagode specifinim potrebama,karakteristikama i preferencijama svakog uenika ili zajednice uenika. Personalizacija seobino primjenjuje na tri razliita naina: prilagoavanje nivoa sadraja, prilagoavanje nivoa

prezentacije i prilagoavanje nivoa navigacije.

Prvi pokuaji u personaliziranom, ili adaptiranom, okruenju uenja pojavili su se poetkom1990-tih godina, a 1996. godina se smatra prekretnom takom u podruju adaptivnih sistema(Brusilovsky, 2000). Projekti ovakvih sistema izraeni su u Evropi, Sjevernoj i JunojAmerici i Australiji.

III Pedagoki okvir Web-okruenja

Informaciona i komunikaciona tehnologija otvorila je iroke mogunosti za razvoj obrazovne

tehnologije, ali to ne garantuje njenu efektivnu primjenu u obrazovanju niti kvalitet procesauenja koji se eli postii.

6


7/21

Da bi se odgovorilo na brze promjene u drutvu, na poveani broj studenata i ekonomskeprobleme, visoko obrazovanje u znaajnom dijelu svijeta prolazi kroz tekoe sopstvenogadaptiranja. Predavai se sastaju sa sve brojnijim auditorijima, kvalitet poduavanja iocjenjivanja ponekad postaje nezadovoljavajui. Malo vremena preostaje za savladavanjenovih tehnologija za uenje.

Kako pomoi profesorima i predavaima na fakultetima da se suoe sa izazovima novihtehnologija i da odgovore zahtjevima vremena?

U okviru programa istraivanja i razvoja uenja na daljinu SOCRATES koji je sponzoriralaEvropska zajednica, posebnim projektom razvijen je pedagoki okvir prilagoen okruenju ukojem se odvija proces online uenja (Socrates, 1998).

Pedagoki okvir obuhvata tri glavna dijela: (a) situacija obrazovanja, (b) pedagoki okvir i (c)organizacioni kontekst, slika 1.

A. Situacija obrazovanja

Situacija obrazovanja slui da se prikae kako su u zajednici zadaci, aktivnosti i okruenje.Situacija obrazovanja moe sadravati, recimo, 10 studenata, jedan zadatak i jedan asaktivnosti uenja. Tipino, ona sadri stotine studenata koji rade na vie zadataka u tokunekoliko mjeseci.

Zadatakspecificira aktivnosti studenta. To mogu biti eseji, laboratorijske vjebe, diskusije,teme za istraivanje, izrada proizvoda. Zadatak treba da je dovoljno dobro specificiran da se

7

Filozofija

Pedagogija visokog

nivoaPedagoka strategija

Pedagoka taktika

Organizacionikontekst

Pedagoki okvir

Situacija obrazovanja

Zadaci

Okruenje(ukljuujui obrazovnutehnologiju)

Aktivnosti studenta

Postignua uenja

Slika 1. Pedagoki okvir, situacija obrazovanja i organizacioni kontekst


8/21

anse studenta angairanog na neproduktivnim aktivnostima tolerantno ogranie, ali moraimati i stepen otvorenosti da odgovori potrebama studenta i inicira kreativan odgovor.

Okruenje obuhvata fiziki prostor sa svim sadrajima, od papira i olovke do raunara iInterneta sa resursima. Uenje je pod snanim uplivom okruenja.

Aktivnosti uenja interpretiraju specifikacije zadatka. Ako elimo da student ima vieodgovornosti za svoje uenje, moramo prihvatiti njegove sopstvene interpretacije zadatkauenja.

Posljedica aktivnosti uenja je niz osvojenihpostignua uenja.

Aktivnosti i zadaci imaju dijalektiku povezanost sa okruenjem uenja. Okruenje bi moralobiti projektovano da podri aktivnosti studenta.

B. Pedagoki okvir

Pedagoki okvir sastoji se od etiri elementa meusobno povezana hijerarhijskim vezama.

Filozofija, na vrhu, sastavljena je od niza uvjerenja: o prirodi znanja i kompetencije, o tomekako dolazi do uenja, kako treba i kako ne treba sa studentima raditi, itd. Duboke ineapsolvirane filozofske rasprave u okviru jednog strunog tima mogu dovesti do fatalnihrazlika u svakodnevnom operativnom radu. Nije neobino da neki lanovi tima vjeruju da sustudenti osiromaeni ako se sami organizuju i najbolje ue ako se snabdijevaju malimkoliinama informacije, dok drugi lanovi tima ele da primijene aktivno uenje kojimstudenti upravljaju. to ranije se te razlike uklone, tim bolje.

Pedagogija visokog nivoabrine o uspostavi filozofskih stajalita u kontekstu kreiranja noveobrazovne situacije. Ima mnogo formi pedagogije visokog nivoa, kao uenje otkriem,uenje bazirano na problemu, raunarski podrano kolaborativno uenje. Sa stanovitanjihovog mjesta u pedagokom okviru, oni su na nivou apstakcije, izmeu filozofije i akcije.

Strategija je direktno povezana sa akcijom. Strategija je detaljan opis planova ta trebauraditi da se izvre odreeni zadaci. Ona podrava opis akcija i intencija na nivou gdje suskriveni elementi konfuzije. Opis akcija i intencija moe biti koristan i lanovima razvojnogtima, a kasnije i studentima.

Pedagoke taktike su detaljni pomaci kojima se ostvaruje strategija.Unutranja struktura pedagokog okvira sastoji se od etiri elementa koja su labavo povezana.Labava veza je realna, a ima i prednosti. Ona reflektuje potrebu da se radi sa nedovrenimkonceptom, posebno u prvim fazama izrade projekta.

C. Organizacioni kontekst

Organizacioni kontekst posebno je znaajan kada se podrka uenju obezbjeuje u velikim ikompleksnim institucijama kao to su univerziteti i korporacije. Ako ne poklonimo dunu

panju organizacionom kontekstu, tada postoji opasnost od idealiziranja procesa kroz koje se

kreiraju i razvijaju pedagoki okviri, obrazovne situacije, zadaci, okruenje za uenje, itd.

8


9/21

Organizacioni kontekst obezbjeuje brojne provjere u tim procesima, kao to su provjeralogistike, finansija idr.

Izrada modela pedagokog okvira rada u Web-okruenju namijenjena je za podrku lanovimastrunih timova angaovanih na izradi programa ili kurseva za online uenje. Ovaj model je

samo u funkciji prijedloga za diskusiju o njihovom sopstvenom projektu, a ne gotova matricaza rad.

IV Tehnologije Web-okruenja

Uenje je proces sticanja znanja, razvijanja vjetina, formiranja pogleda i stavova uindividualnom interaktivnom odnosu studenta sa informacijom i okruenjem. Uenje je isocio-kulturna aktivnost jer se odvija u manjim ili veim grupama i zajednicama studenatarazliitih kultura. U Web-okruenju komuniciranje meu studentima, kao i komuniciranje sanastavnikom / instruktorom, moe se obavljati jednostavno, bez obzira na geografskeudaljenosti meu njima. U Web-okruenju su i resursi za uenje, a raspoloive tehnologijeWeb-okruenja omoguuju i ocjenjivanje studentovih postignua u uenju.

Tehnologije Interneta od interesa za obrazovanje, prema Centru za akademsku praksu (Centrefor Academic Practice, CAP) Univerziteta u Varviku, Velika Britanija (www.warwick.ac.uk),mogu se grupisati u tri skupine, kao (1) resursi za uenje, (2) komunikacija preko raunara i(3) ocjenjivanje potpomognuto raunarom.

1. Resursi za uenje

Mogu biti jednostavno plasirani Word dokumenti na Webu koje studenti uitavaju i

tampaju, ili su to predavanja prezentirana u PowerPointu, digitalnomstreamingvideu idrugim interaktivnim programima..

2. Komunikacija preko raunara

Moe se obavljati bilo kojim sredstvom kojim pojedinci i grupe razgovarajumeusobno. Glavne tehnologije sainjavaju:

Elektronska pota (E-mail) najpopularniji servis Interneta koji se koristi za razmjenuporuka meu pojedincima. Korisnici alju i primaju poruke kroz programe kao to su MSOutlook Express, Hotmail, Yahoo Mail, Eudora i dr., instalirane na svojim raunarima.

Korisnik moe simultano poslati poruke na vie adresa i pridruiti im datoteke (Worddokument, elektronsku tablicu, sliku). Ovim se olakava kolaborativno online uenje.

Potanske liste (Mailing lists) komunikacioni kanali izmeu grupa (many-to-many) krozprograme kao to su Listserv, Majordomo i Listproc. Pojedinci alju poruke na potanskulistu, a primaju kopije svih poruka poslatih tamo.Moe se koristiti za kolaborativne diskusije,rasprave, pa i osposobljavanje u okviru zajednica za uenje. Meutim, suvie velike grupemogu vie ometati nego pomoi procesu uenja.

Novinske grupe (Usenet newsgroup) poseban sistem Interneta koji omoguuje korisnicimada proitaju i uestvuju u radu globalnih specijalizovanih novinskuh grupa; broj tema

novinskih grupa je ogroman, a predmeti rasprave se kreu od standardnih do potpunobizarnih.

9
http://www.warwick.ac.uk/http://www.warwick.ac.uk/


10/21

Raunarski konferensing (diskusiona tijela, liste vezanih diskusija) koji omoguujegrupama ljudi da vode diskusiju itanjem i postavljanjem tekstualnih poruka na raunarskisistem. Prednost u odnosu na potanske liste je to se poruke arhiviraju, a struktura diskusijese snima. Raunarski konferensing iroko se koristi za podrku uenju.

at (Internet Relay Chat, IRC)- jo jedan sistem Interneta koji omoguuje korisnicima dakomuniciraju sinhrono - uivo - kostei tekst ili telefon preko Interneta. Mnogi IRC

programi kao to su MSN Messenger, ICQ ili Yahoo Messenger nezavisni su od Weba, ali semogu lansirati neposredno sa web-stranica. Softver na serveru dri podatke kad ste vi, i ljudisa liste koje ste vi specifirali, online (na Internetu). Moete komunicirati pojedinano (one-to-one) ili na konferenciji. Neki noviji sistemi imaju elektronsku tablu (electronic whiteboard) nakojoj nastavnik moe ispisivati informaciju vidljivu svim uesnicima ata, simulirajuisituaciju u uionici.

Videokonferensing sredstvo pomou kojeg male grupe ljudi, geografski udaljene, mogu

voditi diskusije u realnom vremenu, u toku kojih mogu jedni druge uti i vidjeti i razmijenitirazne vrste podataka.

Hibridni sistemi (WebBoard,YahooGroups, SmartGroups, Forums) kombinuju listevoenih diskusija, at i potanske liste, omoguujui korisnicima da se lako prebace iz jedne udrugu grupu, u zavisnosti od prirode diskusije. Jedan od besplatnih Internet servisa jeYahooGroups koji korisniku omoguuje voenje diskusije sa standardne elektronske adrese.On takoe omoguuje razmjenu dokumenata i slika.

Komunikacija preko raunara moe biti sinhrona (razmjena poruka u realnom vremenu) iliasinhrona (poruke se postave u bilo koje vrijeme, a itaju ih i odgovaraju na njih drugikorisnici u vrijeme koje njima odgovara; drugim rijeima, korisnici ne moraju biti online uisto vrijeme, kao to moraju u sinhronoj razmjeni). Elektronska pota, potanske liste,raunarski konferensing sve su asinhrone, dok su at, telefon preko Interneta, ivideokonferensing sinhrone komunikacije. Svi ovi tipovi asinhronih i sinhronihkomunikacija preko raunara na raspolaganju su u Web-okruenju.

Koji tip komunikacije izabrati? Zavisi od vrste diskusije koju elite. Svaki tip ima svoju jakustranu i svoje slabosti, kako u pogledu tehnikih pogodnosti za softver, tako i u pogledu tipainterakcije koju ohrabruje.

3. Ocjenjivanje potpomognuto raunaromMoe li se u Web-okruenju omoguiti uenicima da samostalno ocijene svojenapredovanje i razumijevanje programskih sadraja? Bez povratne informacije odinstruktora ili veoma sofisticirane vjetake inteligencije, to obino znai neku formuobjektivnog testa, isporuenog u obliku online kviza. Kako je test objektivan i moguiodgovori su poznati, povratna informacija moe se automatizirati. Prema tome,uenici mogu odmah dobiti povratnu informaciju kao rezultat na testu. Ovakva

primjena ocjenjivanja potpomognutog raunarom za samostalno dijagnostikoocjenjivanje moe se obaviti brzo, a daje vrijednu povratnu informaciju o efektivnostiuenja.

10


11/21

V Praktine aktivnosti na Webu

Internet je snano sredstvo za angaovanje misaonih aktivnosti studenata. Pojedinci i grupestudenata mogu saraivati na projektima, studenti mogu izraziti svoja sopstvenainteresovanja, preuzimajui odgovornost za prikupljanje informacije, i svako moe

komunicirati sa svojim vrnjacima, pa i ekspertima irom svijeta. Za nastavnika / instruktoraInternet otvara elektronska vrata ka resursima za uenje i praktinim iskustvima ranijenedostupnim. Bez obzira koliko je specijalizirano podruje interesovanja, na Internetu uvijekima neko ko moe ukazati na upotrebljive resurse.

Puni potencijal Interneta kao sredstva za uenje jo se istrauje, a mogunosti su ogranienesamo naom matom. Koled Lewis & Clark iz Oregona, SAD (www.lclark.edu) navodi petvrsta, ili formata, praktinih aktivnosti uenja na Webu koje se mogu upotrijebiti u uionici.

1. Hotliste Izrada hotliste je prvi korak za tekuu aktivnost uenja, a sastoji se uprostom sastavljanju liste resursa na Webu. To je kao da za odreeni zadatak, ili temu,donesete iz biblioteke vie knjiga sa sadrajima koji su relevantni za izradu zadatka iliobradu teme. Time obezbjeujete:

- dopunjavanje tradicionalnih nastavnih materijala- izbjegavate da studenti gube vrijeme u surfanju po Webu- svjeu informaciju po izboru i interesovanju studenta- eliminaciju neophodnog fotokopiranja nastavnih materijala.

2. Multimedijska sveska (Multimedia Scrapbook) Prikupljanje raznih izvorainformacije i njihovo organizovanje u kategorije, kao to su fotografije, mape, izreke,injenice, prie, audioklipovi (audiozapisi), videoklipovi (videosekvence) itd.

Korisno kada su studenti ve stekli izvjesno znanje o temi koja se izuava. Studentizatim biraju informacije iz prikupljenih resursa i ugrauju ih u projekte, kao to suizvjetaji, kolske novine, web-stranice, PowerPoint prezentacije i dr.ta se ovim postie?

- Aktivnost centrirana na studentu- Studenti biraju aspekte teme koji lino njih interesuju- Omoguavanje studentima da kreiraju interesantnije izvjetaje i prezentacije- Studenti imaju mogunost da upotrebljavaju multimedijske alatke.

3. Predmetni uzorak(Subject Sampler) Kada studenti steknu odreeno znanje izpredmeta moete se zapitati da li su oni u tome afektivno angaovani. U tom cilju

kreirajte predmetni uzorak. Pronaite pet-est web-stranica o izabranoj temi kojesadre elemente prakse, neeg to treba uraditi, ili odsluati, ili razgledati. Zatraite dastudenti izaberu jednu ili dvije web-stranice koje ih najvie interesuju. ta time

postiete?- Ohrabrivanje studenata da se emotivno veu za temu koju izuavaju- Ostavljate studentima da izaberu resurse po sopstvenom interesu i stilu uenja- Izazivate afektivan interes za temu koju ete obraivati

4. Potraga za blagom (Treasure Hunt) Izaberite 10-15 web-stranica i za svaku od njihpripremite pitanje na koje se trai odgovor. Web-stranice i pitanja upuuju studente daproue kritine aspekte teme. Od studenata se zatim trai da sintetizuju ta su prouili,

da bi odgovorili na glavno pitanje na kraju Potrage za blagom.

11
http://www.lclark.edu/http://www.lclark.edu/


12/21

Korisno da pomogne studentima prouavanje teih injenica iz teme ili podrujastudiranja, i da sagledaju cjelinu. Efekti?

- Ohrabruje itanje za specijalnu namjenu- Osnauje izgraivanje saradnje i konsensusa meu grupama studenata- Trai od studenata produbljenu analizu i izvlaenje zakljuaka.

5. WebQuest (Rjeavanje problema) Moe se primijeniti na kompleksniju temu(problem), koja zahtijeva dublju analizu komponenata i rjeavanje. Prije dijeljenjaodjeljenja na grupe, svi studenti prouavaju osnovnu informaciju o temi (problemu).

Nastavnik / instruktor prikuplja web-stranice i kategorie ih prema posebnim ulogama,zadacima ili aspektima. Male grupe, pojedinci ili parovi studenata zaduuju se kaoeksperti za jedan aspekt problema za koji se osposobljavaju itanjem irazumijevanjem web-resursa . Kada se studenti ponovo okupe, oni otvaraju raspravu ucilju razmjene, vrednovanja i sintetiziranja informacije koju su obradili. Nakon togastudenti izvravaju aktivnosti kao to je slanje poruka elektronskom potom(konsultacije sa strunim licima).

Korisno da pomogne studentima da prevaziu simplicistiki prilaz rjeavanjukompleksnih problema. ta omoguuje rad u WebQuestu?

- Omoguuje savremene resurse iz razliitih aspekata kompleksnog problema- Ohrabruje itanje sa razumijevanjem i vrednovanjem (vjetine kritikog

itanja)- Zahtijeva razmjenu informacije i sintetiziranje materijala sa razliitih stajalita- Pomae studentima da vide kako se razmiljanja ljudi razlikuju u pogledu

rjeavanja kompleksnih problema- Proces ohrabruje respektovanje stajalita drugih studenata.

Primjeri za sve ove formate praktinih aktivnosti uenja na Webu mogu se nai naInternetu u velikom broju, traenjem pomou kljunih rijei (Hotlist, WebQuest),odnosno fraza (Multimedia Scrapbook, Subject Sampler, Treasure Hunt), naengleskom jeziku.

Koji format aktivnosti uenja na Webu izabrati?Zavisi od cilja. Ako je cilj prikupljanje resursa Internet linkova, kolekcijamultimedijskih materijala treba izabratiHotlistili Multimedia Scrapbook.

Za napredno uenje, moete se odluiti za izgraivanje, odnosno akumuliranje znanja(Treasure Hunt), promjenu ponaanja studenta (Subject Sampler) ili rjeavanje

problema (WebQuest).Jedna napomena. Svi materijali na Webu su, uglavnom, na engleskom jeziku. Studentikoji su poloili engleski jezik ovdje imaju ivotnu priliku da vide zato su to moraliuiti, kakvu korist od toga imaju. Uz rjenik, sada im je na raspolaganju neizmjerno

bogatstvo informacije na Internetu.

VI Programi i kursevi

Obrazovanje, tradicionalno ili bazirano na Webu, ukljuuje rad eksperata za organizovanje

sadraja, sekvence nastavnih aktivnosti, strukturu zadataka, set interakcija, i evaluacijuprocesa (Harasim i dr., 1995).

12


13/21

Kurs koji je projektovan ili adaptiran za isporuku preko Weba, isporuuje se u jednookruenje razliito od tradicionalne uionice, pa projektovani proces za ovo okruenjenamee razmiljanje o nizu pedagokih postavki, ukljuujui potrebu:

- promjene uloge instruktora od predavaa ka pomagau ili voditelju procesa,- voenja studenata kroz nelinearno, hipermedijsko okruenje koje im omoguava dakonstruiu znanje i znaenje na nov nain,

- izgraivanja osjeaja za razrednu zajednicu i snaenje uenja ugradnjomkolaborativnih elemenata,

- osiguranja akademskog integriteta.

Odabrana pedagogija mora biti odgovarajua za materijal, studente, instruktora i izabranimedij. Virtuelna uionica je nov medij i ima svoje jedinstvene karakteristike koje doprinoseodabiru odgovarajue pedagogije (McCormack & Jones, 1998).

Glavne paradigme koje su u upotrebi u ovom okruenju ukljuuju slijedee (Bourne, 1998):

- Upotrebu raunarskog konferensinga za podnoenje domaih zadataka, raspravljanje oidejama i pomo,

- Online materijale koji sadre nastavni program, zadatke, literaturu za itanje,probleme i interaktivne module uenja,

- Menadment kursa koji ukljuuje podnoenje domaih zadataka, trenutno rangiranje inapredovanje studenta,

- Interakcije sa studentima koje ukljuuju elektronsku potu, potanske liste, at,- Audiosekvence predavanja, uivo i sa mogunou uitavanja,- Videosekvence predavanja, uivo i sa mogunou uitavanja.

Jo jedan kritini faktor moe doprinijeti efektivnom online uenju. To je vebsajt razreda iliklase (The Class Web Site). Vebsajt razreda obezbjeuje organizacionu strukturu kroz koju seuesnici mogu angaovati za rad sa materijalom kursa i jedni sa drugim (Palloff & Pratt,1999).

Izrada materijala za Web razlikuje se od izrade tampanih materijala jer Web ukljuuje vieula (Porter, 1997). Projekt za Web mora biti itljiv za oi, informativan i imati jasnekonceptualne i intuitivne putanje meu dijelovima informacije. Korisnici ele navigaciju navebsajtu koja nee izazvati konfuziju (Hall, 1997). to je vie interaktivnosti na vebsajtu, tim

lake e studenti razumjeti sadraj kursa (Porter, 1997).Mnogi autori se slau da je interakcija znaajna komponenta u jednom nastavnom programu.To je sredstvo kojim ljudi ue (Hall, 1997). Dalje, to je kljuni sastavni element uspjenihkurseva i studenti ga moraju efektivno koristiti da bi postigli ciljeve uenja i bili zadovoljnisteenim iskustvom.

Interakcije u online uenju pojaane su alatkama koje su specijalno projektovane zaugraivanje interakcije u virtuelnu uionicu, za sugestije o pristupima uenju u Web-okruenju, za identifikaciju i selekciju specifinih aktivnosti uenja koje dobro slue uovakvom online okruenju. Svaka alatka prua specifine mogunosti i ima svoje zahtjeve

koji je ine odgovarajuom za odreenu namjenu, ali ne za druge (McCormack & Jones,1998).

13


14/21

Tako, uspjeh interakcija za uenje, bar jednim dijelom, zavisi od odabira odgovarajue alatke.U ovom prikazu ranije smo spomenuli te alatke (elektronska pota, potanske liste, novinskegrupe, at, hibridni sistemi...).

Mnogi primjeri kurseva nalaze se na Webu, predstavljajui razliite tipove komunikacije iinterakcije izmeu instruktora i studenata. Mogu se nai primjeri razliitih nastavnih pristupa,filozofija, aktivnosti i metodologija.

Softver za izradu programa

Softver koji se upotrebljava za izradu programa i kurseva razliitog je kvaliteta. Od prvihonline kurseva koji su samo isporuili postojee studijske programe na Web, softver je ustanju stalnog usavravanja. Postavljeni su novi zahtjevi za softver: da se studenti upisuju nakurs, da se prati njihovo napredovanje u elektronskom uenju, da se biljee rezultati rada i

uenja. Za takvo upravljanje procesom uenja, softver je dobio nazivLearning ManagementSystem (LMS). Ako se upravljanje odnosi na kurs u cjelini, softver se zove CourseManagement System (CMS).

Jedan od najveih proizvoaa softvera za online programe je organizacija Blackboard Inc.(www.blackboard.com). Njen softver (The Blackboard Learning System) upotrebljavaju

hiljade institucija i milioni korisnika u svijetu. Zatim, tu su WebCT (www.webct.com),

Trainersoft (www.trainersoft.com), i drugi. Sve su to veliki igrai sa skupom licencom zakorienje programa.

Moodleje besplatni (!) paket softvera projektovan na pedagokim principima, kao pomoedukatorima da kreiraju efektivne zajednice online uenja. Program se moe besplatno uitatisa Weba (http://moodle.org), i moe usluiti od jednog nastavnika, pa do 40 000 studenata.

Moodle ima veliku i raznovrsnu zajednicu korisnika sa vie od 50 000 registrovanihkorisnika, koji govore 60 jezika u 120 zemalja.

Moodleje dijete Martina Dougiamasa koji je projektovao program radei na svojojdoktorskoj disertaciji na Curtin University of Technology, Perth, Australia. On ga je izradiokao alatku (Course Management System) za svoj doktorat baziran na socio-konstruktivistikom pristupu online uenju.

Nedostatak veine ovakvih sistema je to su zatvoreni, pa sadraje kreirane u jednom sistemunije mogue koristiti u nekom drugom sistemu. Da bi se obezbijedila upotreba sadraja iz

jednog sistema u drugom, dogovoren je referentni model SCORM (Sharable CoursewareObjectReference Model) koji treba da poslui kao meunarodni standard za izradu online

programa.

Tipovi akademskih programa

Akademski programi za online uenje, izuzev onih na virtuelnim univerzitetima, uvijek serealiziraju jednim dijelom u tradicionalnoj uionici (lice-uz-lice, face-to-face). Ako se preko

14
http://www.webct.com/http://www.trainersoft.com/http://moodle.org/http://www.webct.com/http://www.trainersoft.com/http://moodle.org/


15/21

Weba realizira 80% i vie sadraja programa, smatra se da su to online programi (The SloanConsortium, 2005). Ako sadraji isporueni preko Weba obuhvataju 30...79% ukupnog

programa, takvi programi nazivaju se mijeani/hibridni programi (blended/hybrid programs),tabela 1.

Tabela 1. Tipovi akademskih programa (The Sloan Consortium, 2005)

Proporcija

sadraja

isporuenog

online

Tip

programa

Tipian opis

0% Tradicionalni Program se upotrebljava bez online tehnologije.Sadraj se prezentira usmeno ili pismeno

1 do 29% OlakanWebom

Program koji koristi Web tehnologiju da olaka upotrebuu sutini tradicionalnog programa. Koristi CourseManagement System (CMS) ili web-stranice da izloi

program i zadatke, naprimjer30 do 79% Blended/

HybridProgram koji mijea online i face-to-face isporuku.Znaajan dio sadraja isporuuje se online, tipino seupotrebljava online diskusija, a tipino ima i sastanke

face-to-face

80+% Online Program iji sadraj se veinom, ili u potpunosti,isporuuje online. Tipino, nema sastanaka face-to-face.

Uz blended/hibrid programe upotrebljava se i izraz blended/hybrid learning(mijeano/hibrid

uenje), o kojem e biti rijei u poglavlju VII.

VII Mijeano uenje (Blended learning)

Tradicionalna uionica bila je dominantna forma za transfer znanja najmanje 3 000 godina.Jo i danas skoro 80% tog transfera provodi se u uionici. Posljednja univerzalna tehnologijau uenju, tampana knjiga, stara je vie od 500 godina. Razvoj informacione i komunikacionetehnologije doveo je do brih promjena u obrazovanju. Samo u posljednjih 10 godina,uvedeno je vie od 10 novih tehnologija za uenje i kolaboraciju. Prva iskustva sa ovimtehnologijama otkrila su mogunosti za potpunije poboljanje kvaliteta uenja, njegoveefektivnosti, prilagoenosti i cijene. Sada postaje jasno da e iskustva uenja evolvirati doeksploatacije mijeanih kombinacija tradicionalnih metoda i metoda uenja baziranog natehnologiji (Singh & Reed, 2001).

Mijeano uenje je jedno od vodeih trendova dananjeg obrazovanja. Ustvari, mijeanouenje je kombinacija elektronskog uenja i tradicionalnog uenja u uionici, u cilju

postizanja maksimalne efektivnosti uenja. Mijeano uenje preuzima ono to je najbolje uisporuci elektronskog i tradicionalnog uenja, radi postizanja fleksibilnog, po cijeni

prihvatljivog obrazovanja i osposobljavanja, kojem moe pristupiti najiri auditorij, kako

geografski, tako i u pogledu stilova uenja i nivoa obrazovanja (Clark, 2003).

15


16/21

Klju mijeanog uenja je selekcija prave kombinacije medija koja e dovesti do optimalnogrjeenja. Mogu se kombinovati komponente online medija sa komponentama offline medija(tradicionalna uionica). Zatim ostaje problem selekcije prave smjese.

Offline komponente mijeanog uenja mogu se svrstati u est grupa:

1. Uenje samostalno (u kui, na radnom mjestu)2. Uenje uz tutora, voditelja ili mentora3. Uenje u uionici (predavanja, laboratorije, seminari)4. tampani mediji (udbenici, praktikumi, asopisi)5. Elektronski mediji (audiokasete, audio-CD, videotrake, CD-ROM, DVD)6. Radiotelevizijski mediji (TV, radio, interaktivna TV)

Online komponente mijeanog uenja mogu se, takoe, svrstati u est grupa:1. Online sadraj za uenje (prosti i interaktivni resursi za uenje)2. Elektronski tutor, voditelj ili mentor3. Online kolaborativno uenje (e-mail, potanske liste, at, audiokonferensing,

videokonferensing, virtuelna uionica)4. Online menadment znanja (pretraivanje baza, izvlaenje dokumenata)5. Web (pretraivake maine, vebsajtovi, korisnike grupe)6. Mobilno uenje (laptop, mobilni telefoni).

Selekcija komponenti za izradu smjese vri se po kriterijima koji e dati najbolju kombinacijukvaliteta uenja i cijene trokova. U projektovanju mijeanog uenja mora se voditi rauna o

planiranim postignuima uenja, uenicima, njihovoj kulturi, raspoloivim resursima zauenje, elektronskoj infrastrukturi, obimu i mogunostima opsluivanja predloenog rjeenja.

Dobri kokteli, normalno, nisu napravljeni od to veeg broja raspoloivih pia. Oni subriljivo sklopljena blenda komplementarnih ukusa, gdje suma nadmauje sastavne elemente.U nekim sluajevima, kao to je viski, prosta malta je superiornija od blende! (Clark, 2003).

VIII Implementiranje online uenja

Od poetka 1980-tih godina veliki pomaci su napravljeni u podruju informacione ikomunikacione tehnologije, sa brzim irenjem mikroraunara, razvojem kompakt diskova i

postepenom konvergencijom telekomunikacija, televizije i raunarske tehnologije. IzazovInterneta 1990-tih, kao jedne meunarodne mree informacije, naveliko raspoloive za

javnost, revolucionisao je miljenje o tome kako se informacija moe procesirati, distribuirati,prikupiti i upotrijebiti u svakoj sferi ovjekove aktivnosti. Danas je samo pitanje retorikegovoriti o informatikom drutvu, informatikoj eri ili informatikoj revoluciji, kadase analizira uticaj informacione i komunikacione tehnologije na ekonomski i drutveno-kulturni razvoj u zadnjoj polovini 20. stoljea (Byron & Gagliardi, 2002).

Raspoloivost snanih elektronskih mrea nudi mnoge nove mogunosti za uenje iformalnim obrazovnim institucijama i iroj zajednici. Elektronske mree ne samo da daju

pristup ogromnim koliinama informacije, nego one omoguuju i vrijedno dijeljenje resursa,ideja i iskustava izmeu zajednica studenata i nastavnika. U razvijenim zemljamauspostavljene su brojne formalne i neformalne mree za studente i nastavnike, kako na

regionalnom, tako i na nacionalnom, pa i na internacionalnom nivou.

16


17/21

Velika Britanija i SAD

U Velikoj Britaniji na inicijativu Vlade, poev od 1998. godine, izgrauje se nacionalna mreaza uenjeNational Grid for Learning, na kojoj se prezentiraju materijali za potrebe uenika ukolama, za nastavak kolovanja, za visoko obrazovanje, za bibliotekare, za doivotno uenje

(http://www.ngfl.gov.uk). Problemi obrazovanja povjereni su specijaliziranoj agencijiBECTA,British Educational Communications and Technology Agency(http://www.becta.org.uk). Stalna izloba proizvoda za kole i posebni sajmovi najnovijeopreme mogu se vidjeti na Internetu na adresihttp://www.bettshow.co.uk.

U Sjedinjenim Amerikim Dravama implementiranje novih tehnologija u obrazovanje pratiFondacija Sloan (The Sloan Consortium, http://www.sloan-c.org). Fondacija Sloan jenajrazvijenija nacionalna amerika asocijacija institucija i organizacija zainteresovanih zakvalitetno online obrazovanje. Ona sarauje sa Odborom za kolede (College Board,http://www.collegeboard.com), asocijacijom ija misija je da povee studente sa koledima.Okuplja vie od 5 000 kola, koleda, univerziteta i drugih obrazovnih institucija. Svake

godine Odbor za kolede opsluuje 3,5 miliona studenata, 23 000 srednjih kola i 3 500koleda kroz programe i servise za upis na kolede, vodie za studij, finansijsku pomo i dr.

Evropska zajednica

Nedavna studija Evropske zajednice New Learning Environments in School Educationidentificirala je postojanje inovativnih trendova u teoriji i praksi okruenja za uenje. Nalaziiz studije sugeriu jasan pomak prema novoj paradigmi uenja. Nova paradigma uenja

predstavlja pomak od instruktivizma ka konstruktivizmu. Izgleda da e vizije konstruktivistau buduem obrazovnom sistemu biti globalno prihvaene i dijeljene.

Nova paradigma uenja (elearningeuropa.info, 2005) ukazuje na niz potencijalnih promjena:

Uenici kao pojedinci: Postaju aktivniji i odgovorniji za svoj sopstveni procesuenja;

Planiranje uenja prema individualnim stilovima uenja: Planiranje uenja,razliito za razliite uenike, omoguujui im da rade po svom individualnom stiluuenja i svojim tempom uenja;

Fokus na socijalnu participaciju: Pojaan fokus na socijalnu participaciju, narazvijanje vjetina meusobne komunikacije i saradnje (kolaboracije);

Promjena uloge nastavnika: Od nastavnika kao izvora znanja, ka nastavniku savjetniku, voditelju, kontroloru procesa uenja u parovima (pupil-to-pupil) i uenjau grupi, te koji svojim uenicima obezbjeuje uslove za proces uenja;

Od reprodukcije ka konstrukciji znanja: Od sposobnosti reprodukcije nauenihinjenica i znanja, ka kreiranju znanja. Uenici moraju biti aktivni uesnici ukonstruiranju znanja kroz svoj sopstveni proces uenja, radei samostalno i zajednosa vrnjacima. Eksperimentisanje i istraivanje su znaajni aspekti ovog aktivnogkonstruisanja znanja;

Reorganiziranje situacije uenja: Nova paradigma uenja unosi vjerovanje da euenje dobiti reorganiziranjem situacije uenja na nain da se tradicionalni nain

miljenja vezan za nastavni program prevazie multidisciplinarnim pristupima i

17
http://www.ngfl.gov.uk/http://www.becta.org.uk/http://www.bettshow.co.uk/http://www.bettshow.co.uk/http://www.bettshow.co.uk/http://www.sloan-c.org/http://www.collegeboard.com/http://www.ngfl.gov.uk/http://www.becta.org.uk/http://www.bettshow.co.uk/http://www.sloan-c.org/http://www.collegeboard.com/


18/21

radikalno modificiranim planiranjem vremena - i organizacije, i uenja inastavnikovog rada.

Izgleda da je opteprihvaeno da upotreba informacione i komunikacione tehnologije (IKT)sadri veliki potencijal za podrku i transformisanje gore pomenutog pomaka ka novoj

paradigmi uenja.

Vijee ministara Evrope podralo je inicijativu elektronskog uenja (eLearning) i vanost IKTza obrazovanje i osposobljavanje u rezoluciji od 13. jula 2001. godine, podstiui zemlje-lanice da nastave u svojim naporima za efektivnu integraciju IKT u sistemima obrazovanjai osposobljavanja. Ovi napori ve daju ohrabrujue rezultate.

U izvjetaju Evropska mladost u digitalnom dobu za 2001. i 2002. godinu stoji da supostignuti inicijalni ciljevi programa eEurope o spajanju svih kola na Internet iosposobljavanju dovoljnog broja nastavnika, a da sada panju treba usmjeriti na obezbjeenje

boljeg okruenja za e-uenje, integrisanje IKT u sisteme obrazovanja i osposobljavanja i bolji

kvalitet infrastrukture telekomunikacija (irokopojasna konekcija na Internet).

U periodu 2004 2006. godina u toku je realizacija viegodinjeg programa za efektivnuintegraciju IKT u sisteme obrazovanja i osposobljavanja u Evropi (eLearning Programme)koji su 5. decembra 2003. godine usvojili Evropski parlament i Evropski savjet.

Strategija elektronski podranog obrazovanja u Bosni i Hercegovini (Preporuke)

U projektu eObrazovanje u BiH Preporuke koji je finansijski podrala Asocijacija WUSAustrija, radna grupa, preporuujui strategiju, navodi i slijedee (WUS Austria, 2005):

Elektronski podrano uenje, kao vaan aspekt u drutvu znanja e zauzimati sveznaajnije mjesto zbog razloga sve veeg pritiska na obrazovne institucije za

poveanjem obrazovnih mogunosti, bez poveanja budeta. Samo institucije sa dobrimkapacitetima u opremi i ljudstvu e moi odgovoriti takvim zahtjevima, i time senametnuti na tritu obrazovanja.

Da bi se omoguio to bri prelazak sa klasinog, na kombinaciju klasinog ielektronskog obrazovanja, neophodno je posjedovati opremu za podrku elektronskomuenju, te osposobiti nastavno osoblje za razvoj multimedijalnih sadraja. Za tu svrhu

na univerzitetima treba formirati centre koji e pruati tehniku, organizacionu ididaktiku podrku razvoju daljinskog obrazovanja.

Za razvoj elektronski podranog uenja na fakultetima / univerzitetima potrebno jedefinisati budetska sredstva za finansiranje centara za razvoj daljinskog obrazovanja,te za razvoj elektronskih obrazovnih sadraja. Razvoj elektronskih obrazovnih sadrajatreba potencirati na poslijediplomskim studijima, gdje se dio prikupljenih novanihsredstava od uplata kandidata treba striktno i namjenski koristiti u ove svrhe. Takoer je

potrebno definisati procenat sredstava prikupljenih od upisnina dodiplomskih studenatakoji e se uloiti u razvoj elektronski podranog uenja, u prvom redu obrazovnihsadraja.

18


19/21

Dodatni izvori za finansiranje ovih centara se mogu pronai u njihovom trinomdjelovanju, kroz ponudu namjenskih elektronskih kurseva razvijenih za potrebe

privatnih i javnih kompanija, iznajmljivanje postojee opreme, ponudu klasinihkurseva i seminara i sl.

IX Zakljuak

Internet je globalni medij sa neogranienim resursima za uenje i velikim mogunostima zaindividualnu i grupnu interakciju. Sadanje korienje Interneta za uenje moe se ocijenitikao faza djetinjstva kroz koju prolazi i sazrijeva ovaj gigant informacione i komunikacionetehnologije. Ne znamo kakva e sve tehnoloka i metodoloka usavravanja doivjeti Interneti teorije uenja, ali se ini izglednim predvianje jednog vizionara da e do 2025. godine vieod 90% programa i kurseva za obrazovanje i osposobljavanje u razvijenim zemljama biti

prilagoeno online uenju.

X Literatura

Ally, M. (2004). Foundations of Educational Theory for Online Learning. In T. Anderson & F.Elloumi (Eds.) Theory and Practice of Online Learning(pp. 3-30). Athabasca, AB: AthabascaUniversity

Ausubel, D. P. (1974). Educatinal Psychology: A Cognitive Wiew. New York: Holt, Rinehart

and WinstonBourne, J.R. (1998). Net Learning: Strategies for on-Campus and off-Campus Network-Enabled Learning.Journal of Asynchronous Learning Networks 2(2): 70-88. Preuzeto 4.februara 2000. sa adresehttp://www.aln.org/alnweb/journal/jaln_vol2issue2.htm.

Brusilovski, P. (2000). Web Lectures: Electronic Presentations in Web-Based Instruction.Syllabus, 13 (5), 18-23

Byron, I. & Gagliardi, R. (2002). Communities and the Information Society: The Role ofInformation and Communications Technologies in Education. Preuzeto 5. novembra 2002. saadrese http://www.idrc.ca/acacia/studies/ir-unes1.htm

Clark, D. (2003). Blended Learning. Preuzeto 25. novembra 2005. sa adresehttp://www.epic.co.uk .

Clark, R.E. (2001). A Summary of Dissagreements with the Mere Vehicles Argument. InR.E. Clark (Ed.) Learning from Media: Arguments, Analyses. and Evidence. Greenwich, CT:Information Age Publishing

Cooper, P. A. (1993). Paradigm Shifts in Designing Instruction: From Behaviorism toCognitivism to Constructivism.Educational Technology,33(5), 12-19

Craik, F.I.M. & Tulving, E. (1975). Depth of Processing and the Retention of Words in

Episodic Memory.Journal of Experimental Psychology: General, 104, 268-294

19
http://www.aln.org/alnweb/journal/jaln_vol2issue2.htmhttp://www.aln.org/alnweb/journal/jaln_vol2issue2.htmhttp://www.epic.co.uk/http://www.aln.org/alnweb/journal/jaln_vol2issue2.htmhttp://www.epic.co.uk/


20/21

DfES. (2003). Department for Education and Skills. Preuzeto 5. decembra 2005. sa adresehttp://www.dfes.gov.uk/

Elearningeuropa.info. (2005). The New Learning Paradigm in School Education. Preuzeto 19.januara 2005. sa adrese http://www.elearningeuropa.info/index.php

Hall, B. (1997). Web-Based Training cookbook. New York: John Wiley & Sons

Hanna, D.E. (1999). Higher Education in an Era of Digital Competition: Choices andChallenges. Madison, WI: Atwood Publishing

Harasim, L. (1993). Global Networks: Computers and International Communication.Cambridge, MA: MIT Press

Harasim, L., Hiltz, S.R.,Teles,L. & Turoff, M. (1995). Learning Networks: A Field Guide to

Teaching and Learning Online. Cambridge, MA: MIT Press

IDC (2004). International Data Corporation. Preuzeto 28. marta 2005. sa adrese http://www.idc.com/

Kearsley, G. (1999). Online Education: Learning and Teaching in Cyberspace. Wadsworth

McCormack, C. & Jones, D. (1998). Building a Web-Based Education System. New York:John Wiley & Sons

Palloff, R.M. & Pratt, K. (1999). Building Learning Communities in Cyberspace: Efective

Strategies for the Online Classroom. San Francisco, CA: Jossey-BassPorter, L.R. (1997). Creating Virtual Classroom: Distance Learning with the Internet. NewYork: John Wiley & Sons

Singh, H. & Reed, C. (2001). A White Paper: Achieving Success with Blended Learning.Preuzeto 30. novembra 2005. sa adresehttp://www.centra.com/download/whitepapers/blendedlearning.pdf

SOCRATES. (1998). Socrates. Preuzeto 15. septembra 2005. sa adresehttp://europa.eu.int/comm/education/programmes/socrates/socrates_en.html

The Sloan Consortium.(2005). Growing by Degrees: Online Education in the United States,2005. Preuzeto 10. decembra 2005. sa adrese http://www.sloan-c.org/

Urdan,T. & Weggen, C. (2000). Corporate e-learning: Exploring a new frontier. WRHambrecht & Co.

Wilson, B. G. (1997). Reflection on Constructivism ang Instructional Design. In C.R. Dills &A.J. Romiszowski (Eds.).Instructional Development Paradigms (pp. 63-80). EnglewoodCliffs, NJ: Educational Technology Publications

WUS Austria. (2005). eObrazovanje u Bosni i Hercegovini Preporuke. Banja Luka:

Europrint

20
http://www.elearningeuropa.info/index.phphttp://www.elearningeuropa.info/index.php


21/21

NAPOMENA. Ovaj tekst prvi put je objavljen u asopisu za teoriju i praksu odgoja iobrazovanja Naa kola (Sarajevo), broj 36, godina LII, 2006., str. 3 23.

21

Documents

Internet u F-ji Ucenja