INVESTIGESTION OF TRADITIONAL TURKISH HOUSES FROM … · Döşemeler ahşap dikmeler yardımıyla desteklenmiştir. Duvar yapımında yatay ve düşey ahşap hatıllar kullanılmıştır

ISPARTA’NIN SÜTÇÜLER İLÇESİNDE YER ALAN GELENEKSEL TÜRK EVLERİNİN İNCELENMESİ

INVESTIGESTION OF TRADITIONAL TURKISH HOUSES FROM SÜTÇÜLER IN

ISPARTA

M.İrem KARTLI1, Celalettin BAŞYİĞİT2, Şemsettin KILINÇARSLAN3

ÖZET Geleneksel Türk evlerinin oluşumunda toplumsal yapı, inanç ve ekonomi gibi unsurlar büyük rol oynamaktadır. Zaman içerisinde değişime uğrayan geleneksel Türk evleri, inşa edildikleri bölgenin ikliminden, kültüründen ve coğrafyasından etkilenerek çeşitlilik göstermiştir.

Çalışmada, Isparta ilinin güneyinde yer alan Sütçüler ilçesinde ki geleneksel Türk evlerinin özellikleri araştırılarak, bu yapıların mimari kültürmüz içindeki yerini vurgulama hedeflenmiştir. Konutların çoğu malzemelerin zarar görmesi, terk edilme, hatalı onarım gibi etkilerden dolayı kullanılamaz duruma gelmiştir. Aktif olarak kullanılan konutlarda ise, ihtiyaçlar dahilinde günümüz malzemeleriyle restore işlemleri yapılmıştır. Bölgenin inşa edildiği dönemdeki toplumsal yapısını yansıtmakta olan bu evler, bölgede o dönem yer alan mevcut kültürün anlaşılması ve korunması için önem taşımaktadır. Yapıların dokularını koruyarak ayakta kalabilmesi için özgün malzemeler kullanılarak restore edilmesi ve sürekli bakıma tabi tutulması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Geleneksel evler, Dam ev, Malzeme, Sütçüler, Isparta

ABSTRACT

Social structure, belief and economy have a big role in the formation of the traditional Turkish houses. These traditional Turkish houses, that have changed over time, show diversity because of the affect of climate, culture and geography.

In the study, features of traditional Turkish houses are examined in Sütçüler, south of Isparta. Also, location of these houses in our architectural culture is emphasized. But most of these houses became unusable due to damaged material, abandoned houses, defective repair etc. On the other hand, actively used houses were restored with daily materials according to needs. Traditional Turkish houses that reflect social structure of the area, have big importance to understand the culture in the past. Restoration with original materials and continuing maintenance are suggested to protect structure of houses.

Keywords: Traditional houses, Housetop, Material, Sütçüler, Isparta

1 Doktora Öğrencisi, Süleyman Demirel Üniversitesi Müh. Fak., Isparta, [email protected] 2 Profesör, Süleyman Demirel Üniversitesi Müh. Fak., Isparta, [email protected] 3 Profesör, Süleyman Demirel Üniversitesi Müh. Fak., Isparta, [email protected]

Uluslararası Katılımlı 6. Tarihi Yapıların Korunması ve Güçlendirilmesi Sempozyumu / 2-3-4 Kasım 2017

187

GİRİŞ Geleneksel Türk evlerinin oluşumu, farklı uygarlıklara ev sahipliği yapan Türklerin Anadolu’ya yerleşmesiyle başlamıştır. Osmanlı Devleti’nin Anadolu’da kurulması ve sınırlarını genişletmesiyle farklı kültürel ve mimari unsurlar bir araya gelmiştir. Zaman içerisinde bu unsurlar birbirinden etkilenmiş ve böylece Anadolu’da ki geleneksel Türk evi kimliği ortaya çıkmıştır (Demirci 2010). Geleneksel Türk evlerinde kullanılan süslemeler ve mekânlar yaygın olarak benzerlik gösterirken; kullanılan malzemeler, plan tipleri ve cephe özellikleri de evlerin bulundukları bölgelere göre farklılaşmasına sebep olmuştur (Demirci, 2015). Bu oluşumda, bölgenin sahip olduğu doğal yapı malzemeleri de büyük rol oynamaktadır.

Isparta’nın Sütçüler ilçesinde yer alan geleneksel evler de bölgenin sahip olduğu doğal yapı malzemelerinden, ikliminden ve kültüründen etkilenerek şekillenmiştir. İnşa edildikleri dönemde bölgede yer alan tüm evleri aynı plan ve malzeme ile yapılmıştır. Böylece, bölgede ortak bir mimari kültür oluşmuştur. Ancak zaman içerisinde değişime uğarayan ve sayıları günden güne azalan bu geleneksel evler, yok olmakta olan bir kültür mirasının korunması ve yaşatılması adına önem teşkil etmektedir.

SÜTÇÜLER’İN KONUMU VE TARİHÇESİ

Sütçüler ilçesi Isparta’nın güneyinde yer alan bir yerleşim merkezidir. Doğusunda Konya iline bağlı Beyşehir ve Derebucak, kuzey ve kuzeybatısında Eğirdir ilçesi, güneyinde Antalya iline bağlı Serik ve Manavgat ilçeleri, batısında Burdur ilinin Bucak ilçesi ile sınır durumundadır. Kapladığı alan bakımından Isparta’nın büyük bir ilçesidir (Sargın, 2006). Bölgenin topografik yapısı, Batı Torosların kollarının kesiştiği bölgede bulunmasından dolayı yaygın olarak dağlık ve engebelidir. Düz alanlar genellikle plato görünümünde ve dağların yüksek yerlerinde görülmektedir (Tuztaş, 2005).

Sütçüler ilçesinin kuruluşunun M.Ö. 200 yıllarına kadar dayandığı bilinmektedir. Hitit tabletlerinde bugünkü Sütçüler İlçesi topraklarının da içinde bulunduğu bölgenin adı Pitaşşa olarak geçmektedir. Hitit, Frig, Lidya ve Pers, Makedonya, Seleukoslar, Pergamon Krallığı, Roma ve Bizanslıların da bölgeye hakim olmuşlardır. Sütçüler ilçesinde bulunan Adada antik kentinin yer aldığı anlaşma ve eserler sayesinde ilçenin tarihi hakkında daha kesin bilgiler edinilmektedir. Kentin kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte şehrin adı ilk kez MÖ.II. yüzyılda yapılan bir anlaşmada geçmektedir. Romalılar MÖ. 102-49 yılları arasında bölgeyi Kilikia Eyaletine, sonra da Asia Eyaletine bağlamışlardır. MÖ.39 yılında Galat Kralı Amyntasın kontrolüne giren bölge MÖ.25 yılına kadar mevcut durumunu korumuş, daha sonra Galatia Eyaleti içine alınmıştır. Roma İmparatorluğu’nun MS.395 yılında ikiye ayrılmasıyla bölge Doğu Roma İmparatorluğu sınırları içinde kalmıştır (www.yesilsutculer.com).

Malazgirt Savaşı’nın ardından Oğuz boylarına mensup aşiretler bölgeye yerleştiği bilinmektedir. Bölge, Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılmasından sonra 1301 yılında kurulan Hamitoğulları Beyliği sınırları içine girmiştir. 1324-1327 yılları arasında İlhanlılar tarafından işgal edilen bölge, 1328 yılında Hızır Bey tarafından tekrar geri alınmıştır. Sütçüler ve çevresi, Sultan I. Murad zamanında Osmanlı topraklarına dahil edilmiştir. Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinde Hamid Sancağının Eğirdir Kazasına bağlı bir nahiye olan Sütçüler, daha sonra bağımsız bir kaza yapılarak, sancak merkezinin bulunduğu Isparta’ya bağlanmıştır. 1868 yılında Bucak, Cumhuriyetin ilanından sonra da Bavullu olarak adlandırılan nahiye merkezi, bulunduğu yerin dağlık ve engebeli olması nedeniyle, dağ anlamına gelen Cebel adını almıştır. 1938 yılında, belde halkının büyük şehirlerde sütçülük yapmaları üzerine ismi Sütçüler olarak değiştirilmiş ve Eğirdir'e bağlı bir nahiye iken ilçe statüsü verilmiştir(www.yesilsutculer.com). Şekil 1’de Sütçüler’in eski görünümü yer almaktadır.


188

http://www.yesilsutculer.com/

Şekil 1. Sütçüler Geleneksel Yerleşim Dokusu (Duyar, 1957)

GELENEKSEL SÜTÇÜLER EVLERİ VE YAPIM SİSTEMLERİ

Sütçüler ilçesinde yer alan ve sayısı giderek azalan geleneksel Sütçüler evleri yeni inşa edilen yapılar arasında kalmakta ve sahip olduğu dokuyu kaybetmektedir. Günümüze kadar sağlam ulaşabilen evler, ihtiyaçlar doğrultusunda değişiklikler geçirmiş, çatı, mutfak gibi mekanlar yenilenerek restore edilmiştir. Yenileme çalışmaları, yaygın olarak ahşap malzemelerin kullanılamaz duruma gelmesinden dolayı yapılmıştır.

Geleneksel Sütçüler evleri, bölgenin içinde bulunduğu coğrafyadan, iklimden, dini inanış ve kültürden büyük ölçüde etkilenmiştir. Bitişik nizamda inşa edilen evlerin yapımında taş, kerpiç ve ahşap kullanılmıştır. Şekil 2 ve Şekil 3’de geleneksel Sütçüler evi dış cephe görünümleri yer almaktadır.

Şekil 2-3. Geleneksel Sütçüler Evi Dış Cephe Görünümü

Genellikle iki katlı olan konutlarda, zemin katta kiler veya depo olarak kullanılan alanlar vardır. Bu alanlar iki adet giriş kapısına sahiptir. Üst katta ise, sofaya açılan yaşama alanı ve servis alanı vardır. Üst kata da iki oda yer almaktadır. Odalara girişte iki kapı bulunur ve bu kapılar sofaya açılmaktadır. Şekil 4’de geleneksel Sütçüler evi giriş kat planı, Şekil 5’de geleneksel Sütçüler evi ikinci kat planı yer almaktadır.


189

Şekil 4-5. Geleneksel Sütçüler Evi Giriş Kat (Soldaki) ve İkinci Kat (Sağdaki) Planı

İkinci kata yer alan bir oda oturma odası ya da yaşam odası olarak kullanılırken, diğeri mutfak olarak kullanılmaktadır. Her iki odada da ocak vardır. Bu iki odayı birbirinden ayıran ahşap ve içleri dolap olarak kullanılan bölmeler yapılmıştır. Bu bölmeler ebeveyn banyosu olarak da kullanılmaktadır. Şekil 6’da geleneksel Sütçüler evi ocak yapısı yer almaktadır.

Şekil 6. Geleneksel Sütçüler Evi Ocak Yapısı

Üst katta iki odanın açıldığı, tamamı ahşaptan yapılmış sofa bölümü mevcuttur. Bu bölüm de hayat ve yazlık mutfak olarak ayrılmaktadır. Hayat bölümü tamamen setli yaklaşık 40-50 cm yükseklikte bulunmaktadır. Bu bölüm yaz aylarında oturma, yeme-içme ve halı dokumaya uygundur. Açık mutfak ise, bir bakıma girişi temsil etmektedir. Ayrıca bu bölümde bulaşık yıkamak için 1 m yüksekliğinde bir set yerleştirilmiştir. Şekil 7 ve Şekil 8’de geleneksel Sütçüler evi hayat bölümü yer almaktadır.

Şekil 7. Geleneksel Sütçüler Evlerinde Hayat Girişi

Avlu

Sofa


190

Şekil 8. Geleneksel Sütçüler Evi Hayat Bölümü

Evler genellikle dikdörtgen biçimde inşa edilmiştir. Yaklaşık olarak evler 11-12 m boyunda ve 8-9 m eninde yapılmıştır. Arka cephe dağa yaslıyken ön cephe açıktır. Avlu ön cephede yer almaktadır. Evlerin giriş katı yaklaşık 2,5-3,0 m yüksekliğinde, üst katı ise 3,0-3,5 m yüksekliğinde yapılmıştır. Evlerin inşasında U biçimine taş duvar örümü yapılmıştır. Her evin yönü kıbleye bakmaktadır. Tuvaletler avlunun uç tarafına konumlandırılmıştır.

GELENEKSEL SÜTÇÜLER EVLERİ MALZEME KULLANIMI Sütçüler evlerinde ana inşaat malzemesi, yörede bulunan taş, kerpiç ve ahşaptır. Ahşap olarak bölgede bol bulunan sedir ağaçları kullanılmıştır. Evlerin ana taşıyıcı kısmı 1 metre genişliğinde ahşap hatıllı kerpiç bağlayıcılı taş duvarlardır. Dış duvarlarda settler arası taş duvar mesafesi yaklaşık 80-90 cm’dir. Şekil 9’da geleneksel Sütçüler evi dış cephe taş duvar görünümü yer almaktadır.

Şekil 9. Geleneksel Sütçüler Evi Dış Cephe Taş Duvar

Evlerde kullanılan ağaç türü sedir, taş malzeme ise kalsit taşıdır. Açıklıklar, silindir biçimli ve kabuğu soyulmuş ahşap malzeme ile geçilmiştir. Döşemeler ahşap dikmeler yardımıyla desteklenmiştir. Duvar yapımında yatay ve düşey ahşap hatıllar kullanılmıştır. Ara kısımlara ise, kalker kökenli taşlar koyulmuş ve bağlayıcı malzeme olarak toprak kullanılmıştır. Şekil 10 ve Şekil 11’de geleneksel Sütçüler evi ahşap kiriş ve dikmeler yer almaktadır.


191

Şekil 10-11. Geleneksel Sütçüler Evi Ahşap Kiriş ve Dikmeler

GELENEKSEL SÜTÇÜLER EVLERİ VE YAPI ELEMANLARI

Evlerin kapı, pencere ve dolapları genellikle işlenmiş durumdadır. Kapılar duvara bitişik ve ahşap malzemeden yapılmıştır. Kapılarda üst kattan bakıldığında gelen kişi görülebildiği için kapıya bağlanan ip yardımı ile yukarıdan açılması sağlayan bir mekanizma yapılmıştır. Ayrıca evlere özgü kilit sistemleride mevcuttur. Şekil 12’de geleneksel Sütçüler evi çift oda kapısı görülmektedir. Şekil 13’de ise, geleneksel Sütçüler evi kilit detayı yer almaktadır.

Şekil 12. Geleneksel Sütçüler Evi Çift Oda Kapısı

Şekil 13. Geleneksel Sütçüler Evi Kilit Detayı


192

Pencereler, üst katta mutfak ve yaşam alanında kullanılmış ve ahşap malzemeden yapılmıştır. Pencere sayısı çok olmamakla birlikte avluya doğru konumlandırılmıştır. Dış pencerelerde ahşap parmaklık detayları vardır. İçten bakıldığında girintili bir yapıya sahip olan pencereler, geleneksel evlerde yaygın görülen bir uygulamadır. Bu bölüm soğuk kış aylarında yiyeceklerin muhafazası içinde kullanılmaktadır. Şekil 14 ve Şekil 15’de geleneksel Sütçüler evi pencere sistemleri yer almaktadır. Şekil 16’da geleneksel Sütçüler evi merdiven görünümü yer almaktadır.

Şekil 14. Geleneksel Sütçüler Evi Pencere ve Ocak Sistemi

Şekil 15. Geleneksel Sütçüler Evi Pencere Sistemi

Şekil 16. Geleneksel Sütçüler Evi Merdiven Görünümü


193

Evlerin kendine özgü bir özelliği olan toprak dam yapımı bölge evlerinin tamamında görülmektedir. Dam, evin tamamını kaplayacak şekildedir. Damda, aralarında küçük çakıllar ve saman atıkları olan kil malzeme kullanılmıştır. Kullanılan toprak malzeme ahşap lentolarla sınırlandırılmıştır. Her evin damında yağmur yağdıktan sonra yuğka taşı ile zemin sıkıştırma işlemi yapılır. Yuğka taşı silindir yapıda çapı 40 cm, boyu 60 cm, baş ve son kısmı dairesel girintilidir. Taşın boşluklu kısmına ahşap mekanizma girerek taşın çekilmesi sağlanmaktadır. Ancak, günümüze bu uygulama farklı yapı malzemeleri ile desteklenmiş ve toprak dam görünümü kısmen özgünlüğünü kaybetmiştir. Ek olarak, her evde iki adet 1 m çapında silindir baca bulunmaktadır. Şekil 17’de günümüze ulaşan geleneksel Sütçüler evi toprak dam uygulaması ve Şekil 18’de toprak dam sıkıştırma işleminde kullanılan Yuğka taşı yer almaktadır. Şekil 19’da eski toprak dam görünümü ve Şekil 20’de ise, eski Yuğka taşı görülmektedir.

Şekil 17. Geleneksel Sütçüler Evi Toprak Dam Görünümü

Şekil 18. Geleneksel Sütçüler Evi Toprak Dam Sıkıştımada Kullanılan Yuğka Taşı

Şekil 19. Geleneksel Sütçüler Evi Toprak Dam Görünümü (Duyar, 1957)


194

Şekil 20. Geleneksel Sütçüler Evi Toprak Dam Sıkıştımada Kullanılan Yuğka Taşı (Duyar,1957)

SONUÇ

Isparta’nın Sütçüler ilçesinde yer alan geleneksel konutlar hakkında kapsamlı bir çalışmanın yapılmamış olması, bölge dokusunun bilimsel alanda incelenmesinin ve değerlendirilmesinin gereğini ortaya koymuştur. Geleneksel evler incelendiğinde, çoğu malzemenin zarar görmesi, terk edilme ve hatalı onarım gibi etkenlerden dolayı yapıların kullanılamaz duruma geldiği görülmüştür. Bölge evlerinde ki en büyük sorun, toprak damların bakımıdır. Bu nedenle birçok ev yapım kolaylığından dolayı çatı ile kaplanmıştır. Ayrıca, evlerin miras sorunu, ve yetersiz ekonomi nedeniyle onarımları da zorlaşmaktadır. Çatı uygulamaları görselliği ve özgünlüğü bozmasının yanısıra geleneksel konutları statik açıdan da zorladığı için toprak dam uygulamasına devam edilmelidir. Sütçüler ilçesi tarih öncesinden günümüze kadar çeşitli toplumlara ev sahipliği yapmış ve kendine özgü bir mimari kültür oluşturmuştur. Bölgede bulunan ve sayıları günden güne azalan bu geleneksel evlerin korunması ve gelecek nesillere aktarılması kültür mirası açısından önem teşkil etmektedir. Yapıların dokularını koruyarak ayakta kalabilmesi için acilen özgün malzemeler kullanılarak restore edilmesi ve sürekli bakıma tabi tutulması önerilmektedir. Boş ve terk edilmiş evlerin değerlendirilip, Sütçüler’e gelecek ziyaretçilerin konaklama ve yöresel değerleri tanıması adına mekansal olarak kullanımı da önerilmektedir.

KAYNAKLAR Demirci D (2015) “Isparta İlçelerindeki Geleneksel Konut Mimarisi”, Süleyman Demirel Üniversitesi

Sosyal Bilimler Dergisi, Isparta, 35:217-246 Demirci D (2010) Isparta Evleri, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,

Isparta Sargın S (2006) “Sütçüler’de Kır Yerleşmeleri ve Yerleşme Düzenine Etki Eden Faktörler”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ, 16(1):63-87 Tuztaş A H (2005) Günümüzde Isparta’da Yaşayan Yörükleri Siyasi ve Kültür Tarihleri, Yüksek Lisans Tezi,

İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul www.yesilsutculer.com Duyar, Ö. (1957) “Ömer Duyar Objektifinden Sütçüler Albümü”.


195

Documents

INVESTIGESTION OF TRADITIONAL TURKISH HOUSES FROM … · Döşemeler ahşap dikmeler yardımıyla desteklenmiştir. Duvar yapımında yatay ve düşey ahşap hatıllar kullanılmıştır