this cover and their final version of the extended essay to

is are not

is

a not

use

Examiner 1 Examiner 2 Examiner 3

A research 2 D 2

B introduction 2 2 D c D 4

D 4 4

E reasoned 4 4

F and evaluation 4 4 CJ G use of 4 [~ 4

H conclusion 2 2 D formal 4 D 4

J abstract 2 2 D K holistic 4 D 4

BiR ADAM YARA TMAK'TA CEMiYET VE SANATKAR

GiRi~

Necip Faztl Ktsakiirek, Bir Adam Y aratmak adh tiyatro yapttmda yazdtgt bir tiyatro

eseriyle giindeme oturan ve hayatt insanlar tarafmdan 90k merak edilen bir yazarm, Hiisrev'in,

eserini yazdtktan sonra b~mdan geyen olaylan konu ahyor. Necip Fazll'm 1937 yllmda

memurluk gorevine devam ederken Zonguldak'ta, bir maden ocagmda, yazd1g1 bu eserinde,

babas1 kendisini o heniiz 9ocukken bahvedeki bir incir agacma asmt;; olan me;;hur yazar

Hiisrev 'in "6liim Korkusu" adh eserinde kendi yaratt1g1 karakterin kaderine ortak olmasm1,

ayru dili konu~an fakat birbirlerinin neyi anlatttklanm anlayamayan insanlann ortaya

ytkardtgt bir diizensizlik halini anlatthyor. Necip Fazll Ktsakiirek Bir Adam Y aratmak adh bu

tiyatro eseriyle, bir sanatkann herkes tarafindan bilinmeyen hayatmt ve i9 diinyasm1

resmediyor. Eserin onsoziinde de belirttigi iizere "oziin ozU olarak; sanatkar, yani kemale

ermi~ insan"t anlatmay1 amaylayan Necip Fazll Ktsakiirek, gayesine ula~mak iyin bu eseri

kaleme almt~ttr. Ben de eserdeki cemiyeti ve sanata bakt~1 makalemde inceleyecegim.

1

BOLUMI

CEMiYET

Birey-cemiyet, kadm-erkek, irade-kader, olum-ya~am ve kul-Yaradan gibi kavramlann

arasmda ki mana ztthgmdan ve yah~malardan yararlamyor. Bir sanatkarm gozlinden cemiyet,

kadm, kader, ollim ve yaratlCl portreleri yiziyor.

Babasm1 dalm <_;:ocukken kaybeden Husrev annesi Ulviye, halasmm gen<; ve olduk<;a

glizel laz1 Selma ve birka9 yardimctstyla birlikte istanbul' da ya~amaktadtr. Bir yazar olan

Hiisrev bir kaza eseri annesini oldiirdUkten sonra t1pk1 babas1 gibi kendini bir incir agacma

asm1~ bir adam1 anlatan "01\im Korkusu" isminde bir piyes yazar. Husrev'in hikayesi de bu

piyesle b~lar. Herkesin Husrev'in bu piyeste kendi hayatmdan bir ~eyler oldugunu

dii~iinmesi basmm ve halkm Husrev'in hayatm1 siirekli ara~t1rarak yazd1g1 piyesle bir baglant1

kurma 9abas1 ve hakikaten de boyle bir baglantmm mevcutlugu Husrev'in muvazenesinin

bozulmasma sebep olmu~; bir sohbet strasmda yazdtgt piyesin gen;ek<;iligini gostermek i<;in

silaht annesine dogrultmul? bu Strada kazara ate~ alan silahtan ~akan kur~un ,halasmm laz1

Selma'ya isabet etmi~ ve Selma'nm ollimline sebep olmu~tur. Bu olaydan sonra Hiisrev zaten

bozuk olan muvazenesini tamamen yitirmi~, babasmm kendini ast1g1 incir agac1 onun i9in bir

fikr-i sabit halini almt~tlr. Bu fikr-i sabit O'nu buhrandan buhrana siiriiklemi~, hayatla olan

ili~igini kesmesine ve bir siire sonra aktl hastanesine yatmasma sebep olmu~tur.

Eserin ba~mda toplumun Husrev'in yazd1gm1 ya~amt~ olmas1 ongoriisu bir gazeteci

olan Turgut'un sozleriyle ifadesini bulmu~tur. Turgut Husrev'le yaptlgl bir roportaj Slrasmda

~oyle sormu~tur:

2

TURGUT - Derler ki, bazz sanatkdrlar eserlerindeki vak'alarz, 90k kere kendi

hayatlarmdan alzrlar. Hi9 olmazsa gordiikleri, tesadiif ettikleri hadiselerden 9zkarzrlar.

Benim en 90k merak ettigim nedir, biliyor musunuz? Acaba piyesinizin vak'aszyle hususf

hayatmzz arasmda bir yakmhk var mz? (Kzsakiirek, 14)

Bu sual Husrev'in buhrarurun, zihninde olu~an fikr-i sabitin ba~langtct niteligindedir

adeta. Turgut'un bu sorusundan sonra Htisrev ona bah~ede duran incir agactru gostenni~tir,

Turgut'un bu agact gordtikten sonra;

TURGUT - Ostadzm, istihzamzz anlamzyor degilim. Fakat bu incir agacz bence 90k

manalz. Bah9enizde boyle bir aga9 olmasaydz, piyesinizdeki kahraman herhalde kendisini bir

incir dalma asmayacaktz. Babasz daha evvelce aym agaca aszlmz~ olmayacaktz.

(Kzsakiirek, 15)

~eklinde ki sozleri Hlisrev'in eserinin en btiytik stmru if~a ediyor olmast baktmmdan

can ahc1 bir ehemmiyet ta~tmakta ve Husrev'in ruhunun derinliklerinde bir patlama etkisi

yaratmaktadtr.

Necip Faztl'a gore sanatkart, cemiyeti olu~turan diger insanlardan aytran en onemli

ozellik -ki Necip Fazil bu ozelligi sanat~1 fttratma has olarak degerlendirir- bitmek bilmeyen

fikri sancllar ve act ~ekmeye olan yatkmhkttr. Sanat~1, cemiyetin fertlerinin bilemeyecegi,

bilse bile anlamaya muktedir olamayacagt strlara maliktir. i~te Hlisrev de sanatkar olmasmdan

kaynaklan kendine ait bir strdan soz eder. Ona hayat veren ve karakter kazandtran, bu strdrr.

Bu oyle bir strdtr ki btittin varhgmt, blitlin i~ alemini etkisi altmda tutabilmektedir. Kendisine

derin acdar ~ektiren, onu kati bir yalruzhgm i~ine atan ve benliginde bir mtihtir gibi t~Idtgi

3

bu stm anlatmanm, aktannanm, ifade etmenin, payla§manm imkfuu yoktur. Bir ba§ma

katlanmak zorunda oldugu "i9indeki kiyametidir" o.'

Hiisrev: "Alemden gizli tek bir szrnm kaldz. kimdeki kzyamet! Kimse bir ~ey bilmiyor.

Bakma kzvram#arzma. Bakma agzzmm diki~lerinden szzan hzrzltzlara! Bakma beni 91ldzrzyor

sanmalarma! Bilmiyorlar. Soyleyemiyorum. istesem de soyleyemem. Soylesem de bir ~ey

anla~zlmaz. " (Kzsak:Urek, 70).

Kendi i9inden bir tiirlii Otekine dogru akmayan, a9Ilmayan bu 'kati sir', Hiisrev tipinin

tiim eylemlerini gerek9elendirerek eserin omurgasmi olu§turan biiyiik ac1ya da kaynakhk

eder. Necip Faztl, Hiisrev'in biiyiik actsma, bitmek bilmeyen fikir 9ilesine sebep olarak onda

mevcut olan sanatkar ruhu gosterir. O'na gore sanatkar sahip oldugu ozellikler baktmmdan

sokaktaki diger insanlardan farkltdtr. Ve sanatkar da bu farkm farkmdadtr.

Hiisrev: Zeynep! Ben ~ehirleri, sokaklarz, kahveleri dolduran seri malz insanlardan

degilim. Ke~ke onlardan olsaydzm. Onlar szhhatli, tabif, mukemmel mahlflklar. Benim en

lcizzm tarafim sakat. Ben Allah 'zn yalmz acz 9eksin, yalnzz kzvranszn diye yarattzgz bir aletim

galiba. Kciinatz dolduran her ~ey, her hcidise, her hareket, benim i9in bir i~kence vesilesi. Bir

turlU roliimu ve rahatzmz bulamzyorum. Tabif zevkleriyle yasayan hayvanlara bakzyorum da,

ne giizel, ne emniyetli bir vasztanzn oksuzu oldugumu anlzyorum. Ben, i9indeki hayvanz

urkutmu~, incitmi~ bir hastayzm. (Kzsakurek, 70)

Bu sozler sanat91mn kendini cemiyetin diger fertleriyle mukayese etmesi cihetiyle

onemlidir. Bu ktyasm sonunda Necip Faztl Hiisrev'in ki§iliginde sanat91yla toplum arasmdaki

farklan ortaya koymaktadtr. Hiisrev'in "sthhatli, tabii, miikemmel varhklar" olarak niteledigi

4

insanlardan en onemli farla fikir 9ilesidit. J3u noktada Necip Fazil'm, yazd1g1 karakterle olan

benzerligi dikkat 9ekmektedir. <;iinkil o da gen91iginden itibaren bir fikir buhrammn i9ine

dii:;;mii:;; ve oliinceye kadar da bu buhrandan kurtulamami:;;ttr. Necip Faz!l Ktsakiirek'in pek

90k eserinde i:;;ledigi fikir 9ilesi-sanatkar temas1, en giizel ifadelerinden birini 1939 ythnda,

Bir Adam Yaratmak 'tan iki yil sonra yazd1gt "<;ile" isimli :;;iirinde bulur. Bu :;;iirde 9ektigi

actyt :;;oyle tarif eder ~airier Sultam:

Akrep, nokta nokta ruhumu sokmu~,

Mevsimden mevsime girdim boylece.

Gordiim ki, ate:;;te, cimbtzda yokmu:;;,

Fikir 9ilesinden biiyiik i:;;kence.

Bu ~iirde Dstat Necip Fazil'm anlattigt 9ile, Hiisrev'in 9ektigi 9ileyle aym

mahiyettedir. ~iirin devammda sanatkara ait bir talam ozellikleri tasvir eden Klsakiirek, biitiin

actlanna kaynak olarak da kendinde mevcut olan sanatkar yaratili~I gormektedir. Necip Fazil

~oyle der:

Ben ki, toz kanath bir kelebegim,

Minicik govdeme yiiklii Kafdagt,

Bir zerrecigim ki, Ar~'a gebeyim,

Dev sancilarimm budur kaynagi!

Necip Fazll'm bu dize de tasvir ettigi ozellikler sanatkara ait olan ozelliklerdir. Necip

Faztl'm nokta-1 nazannda sanatkar; oz olarak bir kelebek kadar hassas olmasma ragmen,

omuzlannda 90k biiyiik sorumluluklar ta~1yan, goriiniir de etkisinin 90k hafif olmasma kar~m,

5

ktsmi olarak yaratma yetisine sahip dolaJistyla da son derece kudretli olan insandu. Ancak

Necip Fazll sanatkarm ~ektigi biitiin actlarda da bu kudreti bizzat m~ahede eder. Eser

boyunca Hiisrev'in ~ektigi act da onun ruhunda bir arada bulunan zaafve kudret <;;eli~kisinden

kaynaklaru!i. Bu durum Hiisrev'in agzmdan ~oyle kelimelere dokiili.ir;

Hiisrev: Bak, bu benim eserim! Olum korkusu. Nedir bu? Bir talam kelimeler, vilcutsuz

hayaller, aszlszz rivayetler ... (Orta yerde ve dimdik durur. Kitap elinde.) iyi bak! Bu da

onun eseri. Ben! Elimdeki kitapla, bir yangma benzeyen manzaramla, bu r;zrr;zplak

hakikatimle ben! (Kzsakilrek, 134)

Oyundaki temel karakterin boyle bir ruh haline sahip olmast ve hemen her ciimlede kendini

sarsan bir actdan, azaptan ve tstlraptan soz etmesi ve iistelik bunu yer yer kendi actsmt

yiicelten bir tarzda yapmast, neredeyse act <;;ekmenin bir imtiyaz, hem de yalmz ona ozgii bir

imtiyaz oldugu hissini uyandmr insanda.

Necip Fazil'a gore sanat<;;tyt toplumdaki diger insanlardan aytran bir diger ozellik ise

"dii~iinmek" eylemidir. Ktsaki.irek 1 dii~iinmek i~inin sanat<;;I i9in vazge<;;ilmez oldugunu

savunur. Oyle ki dii~iinmek sanat<;;tya act verse, hatta sanat<;;t dii~iinmek istemese bile bundan

kendisini alamaz. Hiisrev'in, evindeki ihtiyar u~ak Osman ile yapttgt konu~ma Necip Fazil'm

nazarmda bir sanatkarm "dii~iinmek" eyleminin ne derece vazge<;;ilmez oldugunu gozler

oniine serer.

Hiisrev: Herkesi dil~ilndurmege r;all~, dil~ilndu-remezsin. Beni dil~ilndurmemege r;alz~,

yine elinden bir ~ey gelmez! Ben ba~kalarmm du~ilnmemege mahkUm oldugu kadar

6

du~iinmege mahkUmum. Osman! Pencereleri a(fmak istiyorum. Ba~zmz soguk havaya uzatmak

ve kOpekler gibi haykzrarak halkz penceremin altma toplamak istiyorum. Du~unmek

istemiyorum diye bagzrmak, ulumak istiyorum. Osman du~unmek istemiyorum. Du~unmek

istemiyorum. (Kzsakurek, 112)

Hiisrev'e ait bu temel act, savunma mekanizmastru yok etmi~, Hiisrev adeta her tiirlii

etkiye a91k, yalm ve 91plak bir benlik haline gelmi~tir. Bir adam ki, i9inin cehenneminde

yamyor; herkesin malik oldugu en basit miidafaa silahlanru, maskelerini kaybetmi~

vaziyettedir. ~ektigi act ve stkmtllann, bir b19agm de~tigi yaradan bo~anan kan gibi dogal bir

~ey oldugunu dii~iiniir ve

Hiisrev: Osman, hi9 bz9agm de~tigi yerden kan akmaz olur mu? Benim de beynimden

kan akzyor. Ben du~unmuyorum, beynim kaymyor, gozlerimi yumunca goruyorum. Beynimin

etten yuvarlagz ustunde her du~unce bir dam/a siyah kan gibi yuvarlamyor. Ben istemiyorum

Osman! Fakat hi9 bz9agm de~tigiyerden kan akmaz olur mu? (Kzsakurek,JJO)

Diye_ sorar. Diger taraftan insan, iiretmek, kendi iradesini ve giiciinii eserinde

seyretmek isteyen bir varhkttr. Bununla kendinden kurtulup kendi kar~Isma ge9mek, kendisini

algtlamak ve kendi bilincine varmak ister. Ama bu ayni zamanda ilah! bir nitelik de ta~Ir.

~iinkii Allah'm yaratma eylemini de ayni ~ekilde a9tklayanlar vard1r. 0, evreni ve insam

yaratm1~, eserinde kendini ve kendi kudretini seyretmek istemi~tir. Bu iki tiir yaratimi kar~I

kar~tya getirmek ve sanatsal bir yaratlm i9indeki insam bir tiir sirk i9inde gormek, ku~kusuz

tartt~Ilacak bir konu degildir. insanin sanatsal yarattcthgt ile Allah'm yoktan var ediciligini

kar~tla~tirmaya kalki~mak, sonu9 vermeyecek bir 9aba i9ine girmektir. Bu iki eylem arasmda

ozce bir ba~kahk vardtr. Ote yandan Allah, kendi ozelliklerinden insanlara da vermi~tir.

7

Mutlak ve goreli arasmdaki bir ilgidir bu. Bu nedenle, eski bilginler ve filozoflar, insanin

yerytiztinde ula~abilecegi en ileri olgunluk (kemal) derecesinin ancak Allah'a benzemek

suretiyle olabilecegini soylemi~lerdir. "Bir Adam Y aratmak" bu konuda ~eli~kili bir gortinfun

sunuyor gibidir. Sanatsal yarattmi bir yandan "Allahhk taslamak", "yalanc1 ilahhk" gibi

deyi~lerle nitelendirirken, ote yandan bu ttir bir yaratlm i~inde bulunan ki~iyi, kemal

derecesinde gosterir. Hiisrev "Olfun Korkusu" isimli piyesinde b~rolii oynayan yakm

arkad~I Mansur ile bir konu~masmda bu durumu ~oyle anlatrr.

"Ben sanatz hayattan ba~ka bir ~ey sanzyordum. Hiirriyetlerin sonu. Aciz bahtzmm

ula~amadzgz bir yer. Orasz irademin bahr;esiydi. Orada oyuncaklarzyla oynayan bir r;ocuk

gibi ba~zbo~tum. Orada kulluktan r;zkzyo'r gibiydim. " "Bir adam yaratmaga kalkz~tzm. Bir

adam yaratmak. Bir adam yaratmak. .. Ona bir kafa, bir r;ift goz, bir burun, bir agzz

uydurmak. Ona gore bir beyin yapmak ve gogsiiniin ir;ine bir kalp takmak. Saat gibi i~lesin,

kamm viicudunda dondiiren bir kalp. Bir kalp, an!zyor musun? Giiya duyan ve aczlarma,

sevinr;lerine yatakllk eden yer de orasz. Bir kalp. Bitti mi? Biter mi? Bu adama bir de kader

r;izmek lazzm. Bu adam ya~ayacak, gezecek, tozacak, ba~mdan bir ~eyler ger;ecek. Bu adamm

meseta bir babasz olacak. 0 baba bir incir dalma a~zlmz~ bulunacak. Sonra da ... Eeee? Ben

Allah mzyzm?" (Ktsakiirek,l32)

Bir b~ka yerde de ~unu soyler:

"Ben ne yaptzm? Bir hududu zorladzm. Kendimin dz~ma r;zkmak isterken kendime rast

geldim. Meger kul oldugumu anlamak ir;in Allahlzk taslamallymz~zm. Meger naszl

yaratzldzgzmz anlamak ir;in bir adam yaratmaya kalkz~mallymz~zm. Ben ne yaptzm? En saglam

basamagz ayagzmdan kaydzrdzm. Korliigu zedeledim. Simdi goriinen ~eye naszl bakayzm?

8

jnsan kaderini bir riiya gibi uykuda bulur. Bu riiyayz uyanzk naszl seyredeyim? Allah 'la

kalababk arasmda kaldzm. Bo,#ukta naszl durayzm?" (Kzsakiirek, 70-71).

Oyun siiresince bu maraz! ruh ha.linin propagandasma maruz kalan ki~i, 'annmak'

(katharsis) bir yana, i9inde biriken kayg1, stkmtt ve bunahm ile iyice sarsilmt§ bir §ekilde terk

eder salonu. Ama Necip Faztl'm tarztdtr bu. Ger9ekten, onun pi~irdigi yemege ba§tan sona tat

veren bu ruh hillidir. Bu ruhtan 91kan bunahm, stkmtt ve karamsarhk biitiin eseri ba§tan sona

sarar. Ve bu karanhk ruh hali, 'biiyiik meselelere dolarup durur. Oyle dolantr ki, hangisinin

fikir, hangisinin fikr-i sabit, hangisinin bunahm, hangisinin dim duyarhhk oldugu belirsiz hale

gelir. Baudelaire, "Kurban da benim cellat da ben" der bir §iirinde. Hiisrev de, "Kimse bana

kendim kadar dU§man degil", "Ke§ke ben de kendimden gizlenebilsem" diyerek kurbaru ve

celladt kendi i9inde, kendi ki§iliginde birle§tirdigini ilan eder (Ktsakiirek,36, 129).

Ote yandan, "Ben de bir insanzm. Hi9 bir fevkaladeligim yok. Bir kadere baglzyzm. Bir

takzm zaaflarla doluyum. Belki herkesten daha zayif." (Ktsakiirek,23) dese de, ileri derecede

farklt oldugu bilincine sahiptir.

"Ben ~ehirleri, sokaklan, kahveleri dolduran seri mali insanlardan degilim. Ke~ke

onlardan olsaydzm. Onlar szhhatli, tabii, miikemmel mahluklar. Benim en lazzm tarafim sakat.

Ben Allah 'm yalnzz acz 9eksin, yalmz kzvransm diye yarattzgz bir ale tim galiba. "

Ben bilinci oylesine ileridir ki, bu ba§kahgm ate§le su gibi iki ztt maddenin arasmda

dahi olmadtgma inantr.

9

HUSREV -Bak ne demek bunlar! Seninle aramda oyle bir ba{kahk var ki, bu ba~kalzk

ate~le suyun arasznda yok Bu bir maya farktdzr. Bu kadar farklz iki ~ey uyu~amaz, anla~amaz.

Bir arada hi9bir ahenk kuramaz.

ZEYNEP- (l)rkek) Hiisrev! Nereye gidiyorsun?

HUSREV - Sen tam bir kadmsm. Cinsiyetinin kor hamlelerinden ba~ka bir ~ey

gormiiyorsun. Haklzsm. r.;unkii tabiatm 90cugusun. Bense ...

ZEYNEP - Evet, ya sen ...

HUSREV - En azgm bir hayvan biinyesinin i9ine oturtulmu~, oyle celldt bir ruh

ta~zyorum ki, biitiin insiyaklarzmz koreltiyor. Beni yiyor. Beni pa9avra haline getiriyor.

ZEYNEP - (jsyankdr) Anlamzyorum, anlamzyorum.

HUSREV - (Garip bir istihza dhengiyle) Bir dakika sabret! Birazdan hi9bir ~ey

anlamayacaksm. Bendeki bu ruh her ~eyin i9yiiziinii kurcalzyor, tzrmzklzyor. Gozii bagll hi9bir

istege izin vermiyor.

En sevdigi ~eylerden bir anda igreniyor. En dii~iiniilmeyecek yerde, birdenbire

dii~iinmege, hesap yapmaga kalkzyor. Kendisine gore, kanunlarz, 6l9iileri var. Miithi~ bir

9irkinlik korkusu ve giizellik kaygzsz i9inde 91rpmzyor. Aradzgmz bulamzyor. Bulduguna razz

olamzyor. Saadetlerin yiizde yiizii olan hayvanf saffetleri, bir sansarm pilici bogmasz gibi

bogu-veriyor .

. "Tabiatm yocugusun" der Zeynep'e. "Bense ... " ciimlenin gerisini getirmez. Belli ki,

'bedenini yitirmi~ tedirgin bir ruhum' demek ister. Bunun karuti bir onceki sayfadaki

"jr;indeki hayvam iirkiitmii~, incitmi~ bir hastayzm" soziinde gizlidir (Kzsakiirek, 7 4-7 5). Onun

her sozii kendi tstirabmm ve ba~kahgmm bir ifadesi olarak ortaya yikar. Bu tstlrabm ve

b~kahgm yanstmadtgt pek az diyalogu vardtr.

10

. "Ben, demek kimsey/e mii-$ferek olr;iisii kalmamz-$ bir zavallzyzm. Demek ben bu

topragm iistiinde ya-$amzyorum. Demek ki benim beynim, kimsede olmayan bir talam vehim

nebatlarz yefi-$firen bir vehim tarlasz" (s83).

incir agac1 hakkmda anlatllanlar, babastmn etkileyici oliimii, Hiisrev'in iizerinde derin etkiler

btrakmt~ttr. Belki de bu etkilerin sonucu olarak <Hiim dii~iincesi bir 'fikri sabit' halini almt~tlr

kafasmda. Psikiyatrideki tabiriyle bu takmti ivinde giderek derinle~mi~ ve tiim hayattm

temelinden sarsacak noktaya gelmi~tir. Bunun da etkisiyle, "varolu~un insani iirperten

olasthgt ve Oliim" konularmda canh sahneler 9izer ve giiniin birinde "C>liim Korkusu" diye bir

pi yes yazar. Biiyiik ba~anlar kazamr. Ama asll sorun bundan sonra b~lar. Y azd1g1 piyeste

kendini, kendi korkulanm ve kaygilanm anlatmi~tir. Boylece, ttpb riiya ivinde riiya gibi pi yes

i9inde piyes ba~lar. Yazd1g1 piyese kendini, kendi diinyasm1 aktarmi~tlr. Piyesteki kahramamn

babas1 da kendisini incir agacma asm1~t1r. Bu kahraman bir giin annesini tabancadan 91kan bir

kur~unla oldiiriir. Kaza oldugu i9in beraat eder. Piyesin burasmda ve edebiyatta en yetkin

ifadesini Dostoyevski'nin Raskolnikov tipinde bulan geleneksel tez olan asll cezanm insamn

vicdani tsttrabt oldugu yoniindeki fikir yinelenir: Kendi kendisine oyle bir ceza vermi~tir ki,

ondan kurtulu~ yoktur. Vicdan azabt giinden giine pen~j:esini beyninde derinle~tiriyor.

Birdenbire goziinde, o zamana kadar hiv dikkat etmedigi bir ~ey canlamyor. Babastmn

abbeti! ikide bir, babam kendisini bir incir dalma asmi~ti, diye soyleniyor. Muvazenesi

gittik9e bozuluyor. Artik annesinin actsi onda miicerret bir oliim korkusu halinde tecelliye

b~hyor. Oliim ... Sagt, solu, onii, arkast, her taraft oliim. Piyes ba~tan ba~a oliim korkusu ile

dolu.

11

Ald1g1 felsefe egitimini eserlerine ba~anyla yansttan Necip Fazll K1sakiirek, Bir

sanat~mm i~inde bulundugu ~aresiz ruh halini "olfun" ve "yok olu§" temas1 iizerinden i§liyor.

Hiisrev de bir fikr-i sabit halini almi§ olan babasmm kendini incir agacma asmas1, eserde ki

Olfun fikrinin de temelini olu§turuyor. Ba§tan sona bir Olfun korkusunu anlatan "Bir Adam

Yaratmak" adh eserde, eserin ba~kahramam olan Hiisrev'in yazd1g1 piyesin isminin "Olfun

Korkusu" olmas1 bu nazarla degerlendirildiginde onem arz etmektedir.

Bu gozler, baktzgz zaman goren, gordiigu §eyin hayalini ayna gibi it;ine aksettiren bu

gozler nerede? Onlar hirer fincan renkli suydu. Topraga dokiildii. Buhar olup bulutlara

kart§fl. Yiiziinii, ellerini, yiiziinii, ellerini, ayaklarmz bzrak biitiin terkibiyle, terkibinin tek ve

yegane manisiyle nerede bu adam? Eridi dagzldz, kurudu, ufalandz, silindi degil mi? Ya

erimek, dagzlmak, kurumak, ufalanmak, silinmek de ne demek? Her §ey erir, dagzlzr, kurur,

ufalanzr, silinir. Fakat bu adamm terkibinden t;zkan terkibinin mihrak noktasmdan fi§kzran

hayat alevleri, varlzk sevk ve kudreti, var olmak haz ve emniyeti naszl silinir? Bu haz ve

emniyet iradesi naszl olur da miskin eczamzzz birbirine lehimlemez? Le§imizi ensesinden

kavrayzp ayaga kaldzrmaz? Yoksa aszl giden, silinen o mu? Hayzr! 0 silinmiyor. Belki degil,

yiizde yiiz silinmiyor. 9atlarzm, yine inanamam. Silinemez. Fakat nereye gittigine, nerede

gezdigine, nasrl olduguna aklzmzz ermiyor. Osman! Aklzmzz yetmiyor. Onun it;in t;zldmyoruz.

Su resme bak! Bir takzm nebatlardan t;zkarzlmz§ boyalarzyla, mu§ambasz ve t;ert;evesi

kar§zmzzda. 0 bir §eyin kendisi degil, taklidi. 0 §eyin kendisi yok, taklidi var. Bu nasrl giine§

ki kendisi yok, dalgalarda aksi var? {SiikUt, miizik.) Yasamzyoruz. Resimlerimiz,

fotograflanmzz kadar yasamzyoruz. Mendilimiz, gomlegimiz, potinlerimiz kadar yasamzyoruz.

(Hzzla doniip masaszm gosterir.) Bir sigara kdgzdzm §U masaya koy, iistiine bir ta§ bzrak,

kapzlarz kapa ve git! Ut; yiiz sene sonra gel, yerinde bulursun. Belki sararml§, belki buru§mU§,

fakat yine o. Bir sigara kdgzdz kadar yasayamzyoruz. Kefenimizden evvel t;iiriiyoruz.

12

Duyuyorum! Kulak ver, sen de duyarsm! Toprak altmda, milyarlarca kurdun, rztzr rztzr dut

yapraklarzm yiyen milyarlarca ipek bocegi gibi, milyarlarca o!Uyii yedigini duyuyorum.

(9llgm) Oluler! Gozsiiz kulakszz kurtlarm irtigi k6piiklii §ampanya damlalarz! Tozun topragm

mezeleri! Korkunr bir saklambacm korkunr oyuncularz. Kurtarm beni ebedilikten! Oldiim sizf

araya araya. Kurtarm beni dii§iinmekten! (Kzsakiirek,Jl2)

Husrev burada kendi ac1sma mistik bir nitelik kazandmnaktan da geri kalmaz. Bir anda,

kendisi ve Allah arasmdaki ili~kiyi, hiv de kendisinden umulmayan bir tarzda 90k ileri

derecede dim bir terminoloji ile ifadeye koyulur. Bu durum eserin ozii ayismdan bir sorun

te~kil edebilir.

"Biz bu diinyada her §ey, en sefil nebattan tut, en uzak yzldzzdan tut, en kudretli

insana kadar biitiin mevcutlar, bilerek bilmeyerek Allah 'tan gelen cazibenin kaszrgasz

irindeyiz. Sonbaharda yapraklar naszl boranm rektigi istikamete rullamrsa, hepimiz, her §ey,

Allah'a dogru gidiyoruz." (Ktsakiirek,134).

Bir ba~ka yerde de ~unu soyler;

"Allah gayedir. Her varzlan §ey gaye olabilir mi? Yollar uzun, yollar sonsuz, yollar

arzk .. Bilerek bilmeyerek Allaha dogru yol almak vardzr, varmak yoktur. Varabildigimiz

hirbir §ey, hi9bir ufuk Allah degildir. Allah sonsuzluktur. Hir sonsuzlukla boy olf(ii§mek olur

mu? Hir adetler, milyonlar ve milyarlar sonsuzluklayarz§abilir mi?" (Ktsakiirek,l09, 133).

Husrev bu sozleriyle 9ektigi ac1ya giderek artan bir dozda dinsel bir nitelik

kazandirmaya vah~Ir. Hatta insan onun 9ektigi acilann sahip oldugu dim duygudan, yasad1g1

13

mistik tecrlibeden kaynaklandtgi hissine bile kap1labilir. Aslmda o da bu tllr bir anlam1 ima

edecek ifadeler sarf etmekten geri kalmaz:

"j~te yazdzgzm ya~ayan adam! Beni bu gilliim; kadere insan iradesi sokmadz. Tepemde

ba~ka bir irade var. Onu bir kanat golgesi gibi iizerimde duyuyorum." "Anlaym bu azabz! Bir

azap ki kul oldugum i9in 9ekiyorum. 9ekmemek i9in Allah olmak liizzm. jnsana gore degil bu;

yok bunu 9ekecek aza insanda! Yeti~ir! Gelsin artzk her ~ey yerli yerine! Verin bana artzk

diinyamz! Salzverin beni kalabalzklara!" (Kzsakiirek, 70, 71).

14

SONU<;

Oyunun ba~hca sorunu Hiisrev tipidir. 0, "Bir Adam Y aratma"nm tum giiyltiklerini iizerinde

ta~rr. Sanki bir kuyudan sesleniyor gibidir. D1~ diinyayt kendi iyindeki bulamk suda

kaybetmi~tir. Oyun, bu temel sorunu ile hayatm canh dokusunu tskalamt~tlr. Boyle bir tip

hayat1 ne kadar temsil edebilir, insan varolu~unu ne kadar yansttabilir? insanlardan onu

anlamalanm, onu sevmelerini ve onunla hemhai olmalartm nastl bekleyebiliriz? Onun

yangtmndan Slyrayacak bir ktvilctm, 'korltiklerinin zedelenmesine' ve varhk saraylarmm

tutu~masma neden olmaz mt?

Burada, yaztyt sonuylandtracak paragraf1 yazmadan once Bir Adam Y aratmak'm belki de en

muhte~em, en parlak ve eserin karamsar yiiziinii bir Olyiide yumu~atacak bir yoniinden soz

edebiliriz: 'V ar olma i~tiyakl' diyebilecegimiz bir duygu, hiylikten delice kayi~ ve var olmaya

duyulan stmrstz bir tutkudur bu. Hiisrev'in dilinde, oliimiin ve yok olmanm uyandtrdtgt

deh~et kar~tsmda, yok olmaktansa herhangi bir ~ey, sozgelimi 'ye~il strth bir kertenkele'

olmaya duyulan ozlem kendisini agtr bir ~ekilde hissettirir:

"Allah 'zm, ben yak alamam! Her ~ey alurum yak alamam. Par9a dagranabilirim.

Nakta nakta lekelere donebilirim. Tutun gibi kurutulabilir, ince ince klyzllr, bir 9ubuga

daldurulur, i9ilir, havaya savrulabilirim. Mademki bu kadar korkuyarum, yak alamam. (. . .)

Razzyzm bir taz par9asz alayzm. insanlar uzerime basarak ge9sin. Camm aczszn, duyayzm.

Cammzn aczdzgzm duyayzm. Razzyzm bir kertenkele alayzm. Kzzgzn yaz gilnlerinde bir bah9e

duvarzna tzrmanayzm. Tzrnaklarzmz tuglalara ge9ireyim. Ye~il ve zslak szrtzmz gilne~e vereyim.

Fakat gune~le szrtzm araszndaki opu~meyi duyayzm. Tuglalarzn incecik zerrelerini sayayzm.

Kavuklardaki boceklerin, bir baru i9inden bakar gibi bana baktzklarznz goreyim ve

15

dii~iineyim. Razzyzm bir nokta olayzm. Fakat o noktaya biitiin kainat, biitiin mevcudiyet

dolsun. Ben yok olamam. Aglarzm, tepinirim, t;atlanm, t;zldmrzm, oliiriim, fakat yok olamam"

(Kzsakiirek, 113).

Oliim korkusunun ve yok olma kaygtsmm ul~tigi bu ileri noktada varolu~un derin

akl~1 duyulur. V ar olma isteginin ve var olma degerinin bu iisttin ifadesi, eserin en gorkemli

noktastm olu~turur.

Passal, " Ben bir harabe degil, goren bir adam1m" der. "Bir Adam Yaratmak" tan yaztmn

b~ma koydugumuz epigrafi, benzer bir duyarhgt, hatta bir ruh akrabahgtm haber verir

gibidir. Oyunda Hiisrev'in kendi derdini anlatma giri~imlerinin ba~artstzhkla sonu<;landtgmi

goriiriiz. Bir tiirlii kendisini ifade edecek ciimleyi kuramaz. Oliimden soz eder, sabit fikirden

soz eder, bunahmdan soz eder, kiyametten soz eder. Belli ki, soyledigi hi<;bir soz, ashnda

soylemek istedigini kar~Ilamamaktadtr. Bu soz denemelerinden birinde, 'korliigu zedelemek'

ifadesi ge<;er. Galiba bu onun anlatmak istediginin tam ifadesidir. 'Korliigu zedelemek',

mutluluk iilkesinden go<;tin ve <;ollere dogru ilerleyi~in ilantdtr. Korliik zedelenmi~se, riiya da

bitmi~tir. Nietzsche, "Zerdii~t bir kez uyanmt~tir, simdi bu uyuyanlar arasmda ne yapacak?"

diye sorarken, aym ~eye, yani 'zedelenen korliige' i~aret eder. Casus, aym ruh iilkesinin

vatanda~I olarak aym dilden cevap verir onlara: "Zamanm cehennemi onun iilkesidir artik."

i~te "Bir Adam Yaratmak", zamanm cehennem oldugu iilkeden gelen bir esindir. Necip Faz1l

bu oyunu yazmakla t1pk1 ~iddetli bir yagmurdan sonra havamn sakinle~mesi gibi, kendi i<;inde

biiyiik bir dinginlik yasam1~t1r muhtemelen. Ama biz, okuyucular ve seyirciler, bu devasa

'azap ve cinnet binas1' kar~Ismda, onun bu dinginliginin bedelini gerilerek odiiyoruz.

16

KAYNAKLAR

1. Klsakiirek, Necip FaZJ.l. Bir Adam Yaratmak. istanbul: BUytik Dogu Yaymlan,

2008

17