Israil Filistin Sorunu Tez

8/4/2019 Israil Filistin Sorunu Tez

1/202

T.C.ATILIM NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTSULUSLARARASI LKLER ANABLM DALIYKSEK LSANS TEZ

ARAP-SRAL UYUMAZLIINDAFLSTN SORUNU

Demet GKINAR

Ankara, 2009
http://www.pdfonline.com/easypdf/?gad=CLjUiqcCEgjbNejkqKEugRjG27j-AyCw_-AP


2/202

T.C.ATILIM NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTSULUSLARARASI LKLER ANABLM DALI

YKSEK LSANS TEZ

ARAP-SRAL UYUMAZLIINDAFLSTN SORUNU

Demet GKINAR

TEZ DANIMANI

Do. Dr. dris BAL

Ankara, 2009(Fotokopi ile oaltlamaz.)


3/202


4/202

i

ZET

Filistinin bulunduu blge, jeopolitik, jeostratejik ve jeoekonomik

alardan deerlendirildiinde, gerek blge lkeleri ve gerekse kresel g

odaklar asndan olduka nem arz eden bir blgedir. Byle olmas

hasebiyle de bu blgede her zaman bir kaos ortam mevcut olmutur. Ancak

bu sefer ki ok daha uzun sren ve srecek olan Filistin Sorunudur ki bu

alma tam da bu noktada bir alma olmutur. Filistin Sorunu blgesel

deil, evrensel bir sorun ve sadece iki tarafl deil ok tarafl bir sorun olmazelliinden dolay neredeyse tm dnyay ilgilendiren bir sorun olmutur.

Bu corafyada yaayan insanlar ok skntlar ekmi ve ekmeye

devam etmektedirler. Yahudi diasporasnn bir yurt kurma ihtiyacndan hsl

olan bir vatan topra iin, evvelden beri istedikleri Filistinin seilmesi ile

balam olan Filistin-srail Sorunu, bu yurtta yzyllardr yaayan Filistinli

Araplarn, srailin yaylmac bir politika izlemesi sonucunda yurtlarn terk

etmesine sebep olmu ve buna benzer yeni sorunlar olumasyla bir gibi

byyerek ve eitli ekillerde deiime urayarak gnmze kadar gelmitir.

yle sanyorum ki bu sorun uzun yllar boyunca da gndemdeki yerini

korumaya devam edecektir.

Bu almada, Filistin-srail Sorununa Trkiyenin bak ve her iki lke

ile olan siyasi, askeri ve ekonomik ilikileri de incelenmeye allmtr.

Ayrca, blgede g sahibi devletlerin de ilikileri ele alnarak, bu

corafyadaki menfaatleri ve blgedeki etnik gruplarn mcadeleleri ve

blgedeki etkilerine de yer verilmitir.

Bu alma, Filistin-srail Sorununa bir zm nerisi almas olarak

deil, sorunun ortaya k ve geliimi ile blgedeki etkilerini inceleyen bir

alma olmutur. Temennim, srailde iki lke halknn beraberce bar

ierisinde yaamay baard, Neve alom / Vaha es Selam Kynn


5/202

ii

yaantsnn tm blgeye rnek olmas ve bu rnei tm blge halknn

uygulamasdr.

Anahtar Kelimeler: Filistin Sorunu, Direni rgtleri, Yaser Arafat, Filistin

Kurtulu rgt, Hamas, srail, ABD, Siyonizm, Bar Grmeleri


6/202

iii

ABSTRACT

When the location of Palestine is evaluated regarding its geopolitical,

geostrategical and geoeconomic aspects, it seems to be an important region

both for regional countries and global power groups. For this reason always a

chaos environment existed in this region. The subject of our study, arising

from deep conflict between Arabs-Israel, the Palestine question is realised

and developing in this chaos environment which initiated a century ago and

reached up today and surely improve in future too.Palestine Question haskept its importance until today as almost concerning whole world depending

its characteristics being not a regional but an universal issue, not bilateral but

multilateral question.

The Palestinian-Israeli Issue which began upon the selection of

Palestine as a homeland by Jewish diaspora that derived from the

requirement of a country desired for a long time caused Palestinian Arabs to

leave their country where they lived on for hundreds of years as a result of

adopted expansionist policy of Israel and with the formation of similar

problems, this issue reached up until today by snowballing and changing in

various ways and I assume that this issue will maintain its place on the

agenda for long years ahead.

In this study, an effort given for to examine the outlook of Turkey to the

question and politicial, military and economical relations with both

countries.Additionally, the relations of the powerful countries in the region is

discussed considering their profits in this geography and place given for the

struggles between ethnic groups and affects on the region.

This study is rendered not as a solution for Palestine-Israel question

but a survey examining the rise of the question and its development and the

affects in the region. My wish is that the life in Neve Shalom / Wahat al-


7/202

iv

Salaam Village serve as a model in all region where both countrys people

achieved to live in peace together and to be implemented by all inhabitants of

the region.

Key Words: Palestine Question, Resistance Organisations, Yaser

Arafat, Palestine Liberation Organisiation, Hamas, Israel, USA, Zionism,

Peace Talks


8/202

v

NSZ

Karmak ve ayn zamanda hassas ve duygusal bir konu olan, bir neviArap-srail uyumazlnn arka bahesi konumunda bulunan Filistin

Sorununun ekseninde, sorunun temelini, douunu, gelimesini ve blge

zerindeki etkilerini incelediim bu alma, benim iin uzun, yorucu, bir o

kadar da keyif duyduum ve ayn zamanda Filistin Sorunu ile ilgili bilmediim

pek ok eyi de rendiim bir aratrma oldu. Bu konuda tez yazmamn

sebeplerinden birisi de, ylardr blgede bir kaos ortamnda yaanan ve kimin

ne yapmak istediinin pek anlalamad bir blgedeki, menfaat hesaplarnnhangi boyutlarda, ne ekilde tezahr ettiinin daha detayl ve bilimsel veriler

nda daha anlalr olmasn umarak ve olaanst bir renme duygusu ile

bu konuyu incelemek arzumdu. almamn kendime ve ilgilenen herkese

faydal olmas dileiyle.

Tezim hakkndaki zenli ve hassas deerlendirmeleri iin ve

neredeyse vazgeeceim srada bana inanc ile sonsuz gven veren tez

danmanm Sayn Do. Dr. dris BALA, rportajlar ile almama katksalayan Filistin Trkiye Bykelisi Sayn Nabil MAAROUFa ve

rportajmn gereklemesinde bana yardmc olan Filistin Trkiye

Bykelilii Mstear Sayn M. Nabeel ALSARRAJa, bu tezi yazmam

srasnda bana inanan, her zaman desteklerini esirgemeyen ve en

zorlandm anlarda yardmma koan, alma artlarm kolaylatran

annem, babam ve yardmcm Leylaya, en nemlisi telkinleri ve fikirleri ile her

zaman yanmda hissettiim benden desteini esirgemeyen sevgili aabeyim

Levent UZUNA,

Ayrca, bu yorucu alma srasnda bandan sonuna kadar

yardmn, varln, gvenini ve zellikle sabrn esirgemeyen eim Hilmi

GKINARa ve bu tez yazlrken dnyaya gelen, ok kk olmasna

ramen beni inanlmaz bir ekilde anlamaya alan biricik kzm Zehraya,

ismini burada sayamadm byk kk ayrt etmeksizin yardm eden,

destek olan herkese yrekten kocaman teekkrler.


9/202

vi

NDEKLER

Sayfa No

ZET ............................................................................................... i

ABSTRACT .................................................................................... ii

NSZ ........................................................................................... iii

NDEKLER .................................................................................. vi

BRNC BLM

1. GR.. 1

KNC BLM

2. ARAP-SRAL UYUMAZLII ... 4

2.1. Giri ......................................................................................... 4

2.2. Uyumazln Temelleri 6

2.2.1. Yahudi G 10

2.2.2. Arap Ayaklanmas 12

2.2.3. II.Dnya Sava 13

2.2.4. BM Taksim Plan 15

2.3. Arap-srail Savalar 17

2.3.1.1948 Arap srail Sava 17

2.3.2. 1956 Svey Krizi 19

2.3.3. 1967 Sava 24

2.3.4. 1973 Sava 27

2.4. Sonu . 29

NC BLM

3. FLSTN SORUNU 31

3.1. Giri ........................................................................................ 31

3.2. Tarihi Arka Plan 31


10/202

vii

3.2.1. Filistin Neresidir ? 32

3.2.1.1. Filistin Tarihesi 32

3.2.1.2. Filistin Hakknda Genel Bilgiler . 35

3.3. Siyonist Hareketin Douu ..... 36

3.4. Filistinde ngiliz Ynetimi ve Soruna Etkileri . 40

3.4.1. ngiliz Manda Rejimi . 41

3.5. srailin Kuruluu . 47

3.5.1. srailin Kurulu Amac . 49

3.5.2. Theodor Herzl ve lk Siyonist Hareketler . 49

3.5.3. Balfour Bildirisi . 51

3.5.4. 1920-1948 Yllar Aras . 53

3.5.5. 14 Mays 1948 ........... 55

3.6. Sorunun Douu .. 57

3.6.1. Sorunu Douran Gelimeler 57

3.6.1.1. Diasporadan Aliyaha ........... 57

3.6.1.2. Kutsal Topraklara Dn (Aliyah) ........... 60

3.6.1.3. Smrge Miras . 66

3.6.1.4. Osmanl mparatorluunun Durumu . 67

3.6.1.5. BM Taksim Plan (29 Kasm 1947) .... 72

3.7. Mlteciler Sorunu 77

3.7.1. Srgndeki Filistinlilerin Daldklar Yerlerdeki Yaam artlar84

3.8. Kuds (Kutsal Mekanlar) Sorunu ......... 87

3.8.1. Kudsn nemi . 89

3.8.1.1. Mslmanlar in Kuds 893.8.1.2. Yahudiler in Kuds 91

3.8.1.3. Hristiyanlar in Kuds 92

3.8.2. Kudsn Stats 93

3.8.3. Kudsn gali . 95

3.8.4. Kutsal Mekanlara Yaklam 97

3.8.5. Kudsn Fiili Durumu .. 98

3.9. Sonu .. 99


11/202

viii

DRDNC BLM

4. SORUNUN BESLEYP BYTT RGTLER .. 101

4.1. Giri ..................................................... 101

4.2. El-Fetih 102

4.3. Filistin Kurtulu rgt (FK) 106

4.4. Filistin Halk Kurtulu Cephesi (FHKC) 110

4.5. Filistin Demokratik Kurtulu Cephesi (FDKC) 111

4.6. El-Saika (Bamszlk in Halk Savann ncleri) 112

4.7. Filistin slami Direni Hareketi (Hamas) . 114

4.8. slami Cihad ..... 118

4.9. Dier rgtler ..... 120

4.10. Sonu ............... 122

BENC BLM

5. BLGESEL VE KRESEL GLERN SORUNA BAKII 125

5.1. Giri ................................................................. 125

5.2. Trkiye .................................................................... 125

5.2.1. Trkiye-srail likileri ............................................................ 127

5.2.2. Trkiye-Filistin likileri ......................................................... 131

5.2.2.1. Trkiye-Filistin Siyasi likileri ......................................... 132

5.2.2.2. Trkiye-Filistin Ekonomik likileri ................................... 134

5.3. Amerika Birleik Devletleri (ABD) . 1365.4. Avrupa Birlii (AB) 139

5.5. Dier lkeler . 142

5.5.1. Msr . 142

5.5.2. rdn . 142

5.5.3. Lbnan . 143

5.5.4. Suriye . 144

5.5.5. ran .. 144


12/202

ix

5.6. Sonu .................................................................... 145

ALTINCI BLM

6. ZM GRMLER 146

6.1. Giri .. 146

6.1.1. Camp David Zirvesi . 146

6.1.2. EEC Deklarasyonu . 147

6.1.3. Fahd Plan ..148

6.1.4. Viyana Bildirisi ............ 148

6.1.5. Reagan Plan ............149

6.1.6. Fez Arap Bar Plan............ 149

6.1.7. Madrid Bar Konferans ............ 150

6.1.8. Oslo Anlamas 151

6.1.9. Gazze-Eriha (Kahire) Anlamas 151

6.1.10. Oslo II (Taba) Anlamas 152

6.1.11. El-Halil (Hebron) Protokol 152

6.1.12. Wye River Memorandumu 153

6.1.13. arm El eyh Anlamas 153

6.1.14. II. Camp David Zirvesi .. 154

6.1.15. Yol Haritas .. 155

6.2. Sonu .. 155

YEDNC BLM

7. SONU 157

7.1. Sonu .. 157

EKLER .................................................................................................... 161

Ek-1 Rportaj 161

Ek-2 Blge Tarihinin Kronolojik Sralamas . 164

Ek-3 BM Taksim Plan (29 Kasm 1947) . 168

Ek-4 srail-Filistin Sorunu Kronolojisi . 172

KAYNAKA ................................................ 186


13/202


14/202

2

Bu almann amac, dnya gndemini srekli megul eden

Ortadouya ilikin dengelerin bulunmasna engel nitelii tayan ve tarihte

gsterilen abalara ramen zme kavuturulamayan Filistin Sorununun

kaynann tespiti, siyasi temelleri, soruna ait blgesel ve uluslararas

aktrleri, yaanan sava ve bar srelerini ve bu sreler ierisinde aranan

zm alternatifleri zerinde durularak, gerek sorunun oluumunda ve

gerekse zm araylarnda kimlerin ya da nelerin etken bir unsur

olduunun aratrlmasdr.

Bu almada, aratrma yaplrken, Filistin-srail Sorununun kayna

ile gelimeleri ayrntl bir ekilde incelenmeye allm, blgesel ve kresel

g odaklarnn soruna etkileri ve bak alar zerinde durulmutur. Ayrca

sorunun ortaya kard rgtlenmelere de deinilmitir.

almada ok eitli basl ve sanal kaynaklardan yararlanlm ve

kaynak seiminde objektif yaklam as hedef alnmtr. Ayrca Filistin

Trkiye Bykelisi ile rportaj yaplarak Filistin tarafnn soruna bak as

tespit edilmeye allmtr.

alma, yedi blmden olumaktadr. Birinci blm, giri blmdr.

Bu blmde, konunun neminden, izlenen yntemden ve ulalan

kaynaklardan bahsedilmitir. kinci blmde; Filistin-srail Sorununun nemli

bir ksmn oluturan Arap-srail Uyumazlna deinilmi ve taraflar

arasnda yaanan savalar ayrntl bir ekilde incelenmitir.

nc blmde; Filistin Sorununun tarihsel arka plan, geliim

aamalar incelenmi, soruna etki eden unsurlar tek tek aklanmtr. Ayrca

sorunun en nemli paralarn oluturan Mlteciler Sorunu ve Kuds Sorunu

zerinde ayrntl olarak durulmutur.


15/202

3

Drdnc blmde; Sorunun besleyip bytt rgtler ele alnarak

yaplar ve yaptklar hakknda bilgi verilmitir. Beinci blmde; blgesel ve

kresel glerin soruna bak incelenerek, sz konusu lkelerin olaylar

karsndaki tutumlar ve almalar hakknda bilgiler verilmitir. Altnc

blmde; sorununun zmne ilikin gerekletirilen giriimlerden

bahsedilmitir.

Yedinci blm, sonu blm olup, Filistin-srail Sorunu hakkndaki bu

almann son blmn tekil etmektedir. Burada, sorunun douundan bu

yana gelien srelerin ve yaananlarn deerlendirmesi akademik bir

erevede yaplarak bir kanaate varlmaya allmtr.


16/202

4

KNC BLM

ARAP SRAL UYUMAZLII

2.1. Giri

Arap-srail uyumazl aktrleri ve corafyas asndan Ortadou ve

dnya siyasi tarihinin en karmak konularndan biridir. Bu uyumazlk,

biroklar tarafndan sadece dini motifli temellere dayandrlm olsa da,

aslnda sorunun kayna olarak 19. yy da etkili olan milliyetilik akmlarndan

da etkilendiini sylenebiliriz.

Uyumazln gnmzdeki etkisini kavrayabilmek iin tarihi sreci

bilmek gerekir. almann bu blmnde Arap-srail uyumazlnn

temelleri, tarihi arka plan, taraflar, yaanan savalar ve gelinen bar

sreleri ve bunlarn sonularnn Filistin Sorununa etkileri zerinde

durulacaktr.

Arap srail Savalar, srail ile blgedeki dier Arap devletleri arasnda

meydana gelen atmalardr. Bunlarn en nemlileri 1948-1949, 1956, 1967,

1973 ve 1982 savalar olmutur.

Balfour Bildirisi ile Filistin'de bir "ulusal yurt" sz alan Yahudiler

blgenin, I. Dnya Sava sonunda ngiltere'nin eline gemesi ile bu lke

zerindeki basky artrdlar. Manda ynetimi srasnda blgeye olan Yahudig sonucu da Filistin'deki Yahudi nfusu artmtr. Birlemi Milletler Genel

Kurulunun, Kasm 1947'de Filistin'de biri Arap dieri Yahudi iki devletin

kurulmas eklindeki karar dorultusunda, 14 Mays 1948'de srail Devleti'nin

ilan ile ilk Arap-srail sava balam oldu. Msr, Suriye, Lbnan, rdn ve

Irak kuvvetleri bu lkeye saldrdlar. Yaklak bir yl sren sava sonucu srail,

snrlarn ikiye katlayarak uluslararas tannan snrlarna ulamtr.


17/202

5

kinci sava, Msr Devlet Bakan Abdl Nasr'n Temmuz 1956'da

Svey Kanal'n milliletirdiini aklamas sonucu doan bunalm

sonrasnda balam olup, ngiltere ve Fransa Msr'n bu kararn

tanmadklarn bildirmesiyle devam etmitir. Ekim aynda Londra'da toplanan

konferanstan da bir sonu kmaynca ngiltere ve Fransa srail ile gizli bir

anlama yapt ve Ekim aynn sonunda srail kuvvetleri Sina Yarmadasna

ulamaya balad. Ancak A.B.D. ve Sovyetler Birlii'nin basks ile atekes

ilan etmek zorunda kald ve kuvvetlerini 6 Kasm'da geri ekmeye balad.

Sava sonucunda Msr-srail snrna Birlemi Milletler Gc yerletirildi ve

srail Akabe Krfezi'ne bir k kazanm oldu.

1967 ylnda Abdulnasr Birlemi Milletler Gcnn artk ekilmesini

istedi ve srail gemilerinin Akabe Krfezi'ne girmesini nlemeyi baard. Daha

nce ise srail-Suriye snrnda eitli atmalar oluyordu. srail kendisinden

daha fazla kuvvete sahip olduunu anlad Arap devletlerinin ani bir

saldrsn nlemek amacyla ilk saldry gerekletirmeye karar verdi. 5

Haziran'da srail Hava Kuvvetleri'nin Msr Hava Kuvvetleri'nin bulunduu

slere saldrs ile balayan sava alt gn srd ve "Alt Gn Sava" olarak

anld.

Alt Gn Sava Arap devletlerinde byk bir kzgnla yol at.

Diplomatik abalar srail'in igal ettii topraklar geri vermeyi reddetmesi ile

sonuland. Bunun zerine Ekim 1973'te Yahudilerin kutsal ay olan Yom

Kippur'da Msr ve Suriye birlikleri egdml birani saldr gerekletirdiler.srail, Golan ve Sina'da ilk bata gerilemek zorunda kald ama ikinci haftann

sonunda Golan Tepelerini geri ald ve Msr birliklerini Sina'dan geri

pskrtt. Bu sava ile srail'in yenilmezlik efsanesi sarsld.

5 Haziran 1982'de srail ile Filistin Kurtulu rgt arasnda trmanan

gerginlik sonucu srail F.K. kamplarnn bulunduu Beyrut ve Gney

Lbnan' bombalad. srail birlikleri Lbnan'n gneyini igal etti ve Beyrut'un


18/202

6

kenar mahallelerine kadar ilerledi. Kentteki Filistinli mlteciler kenti terk

ederek mlteci kamplarna gnderildi. srail kentten ekildikten sonra 14

Eyll'de tekrar Beyrut'a girdi. 16 Eyll gn srail destekli Falanjist gerillalar

Beyrut'taki Sabra ve atilla kamplarna girerek yzlerce Filistinli mlteciyi

ldrdler.2

Arap-srail Savalar, 20. yzyln ikinci yarsnda Ortadou blgesinde

yaanan savalar dizisidir. kinci Dnya Sava'nn bitmesinin ardndan

kurulan srail ile evresindeki Arap Devletleri (balca Msr, Suriye, rdn ve

Filistin) arasnda yaplmtr. Bu savalarn sonucunda doan F ilistin Sorunu

hala zlememi ve gnmze kadar gelmitir.3

Bu blmde, Arap-srail uyumazlnn temelleri, uyumazlk

srecinde yaanan savalar ve bu savalarn soruna etkileri incelenmeye

allacaktr.

2.2. Uyumazln Temelleri

Arap-srail uyumazlnn temelleri 1800lerin sonlarnda milliyeti

akmlarn ykselmesine dayanm olsa da, kutsal topraklarn tarihi yaklak

4000 yl ncesine gider.4 Filistin ad ilk alardan sonra blgede yaam

kavmin adna balanr. braniler bu halka Pelishtin ve blgelerine de

Filistinlerin lkesi anlamna gelen Peliesheth diyorlard.5

zerinde hkm sren farkl kavim ve hkimiyet kuran siyasi glerle

tarihi ok gerilere uzanan Filistin, birok medeniyete beiklik etmesi ve

2 http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/Arap_%C4%B0srail_Sava%C5%9Flar%C4%B1,08.04.20093 http://www.bibilgi.com/Arap-srail-Savalar, 08.04.20094 Berna SER, Aye mr ATMACA, Arap-srail Uyumazl, Ankara, ODT yaynlar, s.15

Fahir ARMAOLU, Filistin Meselesi ve Arap-srail Savalar, Ankara, T. BankasKl.Yay., 1991, s.3


19/202

7

medeniyetlerin gei blgeleri zerinde nemli bir yere sahip olmasyla da

dikkat ekmitir. Filistinin 3 dince de nemi yadsnamaz.

Arap tarihiler ve ou aratrmaclarn kabul ettii zere bu

topraklarn bilinen ilk sahipleri Amalika kavmidir. Uyumazln temellerini

daha iyi anlayabilmek iin I. Dnya Sava ve sonrasnda Ortadouda oluan

dengelere de gz atmak gerekir:

I. Dnya Sava milliyetilik akmlarndan etkilenen Arap ve

Yahudilerin amalarnn gereklemesi iin Ortadouda uygun bir zemin

yaratmaktayd. ngiltereden destek alan Mekke Emiri erif Hseyin 1916-

1918 yllar arasnda Osmanl mparatorluunu zor durumda brakan Arap

Ayaklanmasna nclk etti. erif Hseyinin oullar Faysal ve Abdullahn

liderliindeki Araplar, ngilizler ile ibirlii yaparak savan sonuna kadar

Suriye, rdn ve Arap Yarmadasn Osmanldan ald. Bu sayede Osmanl

mparatorluunun blgede yenilgisi kolay bir hal alrken, I. Dnya Savann

galipleri ngiltere ve Fransa blgedeki egemenliklerini kesinletirdi.6

Savata yenilen Osmanl mparatorluu ittifak devletlerinin amalar

dorultusunda paraland. Savan sonunda yaplan paylam, sava

srasnda ve sonrasnda ittifak devletleri arasnda yaplm olan gizli ve ak

anlamalara dayandrlmaktayd.7

Btn bu gizli ve ak anlamalara bakldnda, Osmanlmparatorluunun Ortadoudaki topraklarnn farkl aktrler arasnda eitli

ekillerde paylald grlmektedir. lk olarak 14 Temmuz 1915- 10 Mart

1916 tarihleri arasndaki Mekke Emiri erif Hseyin ve ngilterenin Msr

Valisi Henry McMahan arasndaki yazmalardan anlald zere, McMahan

ngiltere Hkmetinin, erif Hseyinin, Filistinin de iinde bulunduu Arap

6

SER, ATMACA, Arap-srail , s.197 SER, ATMACA, Arap-srail , s.20


20/202

8

topraklar zerinde kurmak istedii bamsz bir Arap Devletini tanyacan

ve destekleyeceini de dorulamaktadr.

ngiltere bir yandan erif Hseyine bamsz bir Arap Devleti iin

garanti verirken dier yandan da Fransa, Rusya ve bu ittifaka daha sonradan

katlacak olan talya ile grerek sava sonras Osmanl topraklar

zerindeki nfuz blgelerini belirliyordu. Bu gizli paylam Mays 1916da

imzalanan Sykes-Picot Anlamas ile netleti. Ancak, Ekim 1917 Bolevik

Devrimi sonrasnda kurulan yeni Sovyet rejimi eski arlk ynetiminin katld

bu gizli paylam plann tm dnyaya aklad. Bu gizli paylam ile ngiltere;

Irak ve rdn, Fransa ise Gneydou Anadolu, Suriye, Lbnan ve Kuzey

Irak nfuzu altna alyordu. Hayfa ve evresi ngiliz nfuz blgesi haline

getirilirken, Filistinin dier ksmlar iin de uluslararas ynetim

ngrlyordu.8

Dier taraftan 1. yzyln sonlarndan beri bir yurt araynda olan

Yahudilerin bu arayna cevaben Balfour Bildirgesinde Filistin topraklar

Yahudilere bir yurt olarak gsteriliyordu. Arap-srail uyumazlnn en temel

belgelerinden biri olan bu bildirge dnemin ngiltere Dileri Bakan Lord

Arthur James Balfourun Siyonist federasyonuna iletilmek zere ngiliz

Yahudi topluluunun lideri olan Lord Rothschilde gnderdii bir mektuptur.

Bu mektup 31 Ekim 1917 tarihinde ngiliz Hkmetince alnan bir karar

bildirmekteydi. Alnm olan bu karar ile ngiliz Hkmeti Siyonistlerin

Filistinin bir Yahudi yurdu olmas ynndeki planlarn, orada yaayan halknhaklarnn ihlal edilmemesi kouluyla desteklemekteydi.

Savan bitiminden sonra bu paylamlar, 19-26 Nisan 1920 tarihleri

arasnda toplanan San Remo Konferansnda da grlmtr. Sykes Picot

Anlamas ve Balfour Bildirgesini temel alan bu grmeler sonucunda

Filistin, rdn ve Iraka ngiliz; Suriye ve Lbnanda ise Fransz manda

8 SER, ATMACA, Arap-srail , s.21


21/202

9

ynetimlerinin kurulmas kararlatrlmtr. I. Dnya savandan sonra

kurulan Milletler Cemiyeti bu manda ynetimi kararlarn 24 Temmuz 1924

tarihinde onaylamtr.

Bylece ngilizlerce Araplara verilen szler tutulmam oldu. nemli bir

dier nokta ise, bu anlamalar ile nfuz blgeleri belirlenirken kesin snrlar

baka anlamalara braklmt. Henz zlemeyen snr problemleri Arap-

srail uyumazlnn en temel sorunlarn biri olmaya devam etmektedir.9

San Remo Konferansnda tanmlanan Filistindeki manda ynetimi

bugnk Filistin topraklar ile rdn kapsyordu. Manda ynetimi 1922

ylnda Trans-rdn ve Filistin Blgesi olarak ikiye ayrlarak rdn Nehrinin

dou ksm olan Trans rdn erif Hseyinin oullarndan Abdullahn

ynetimi altna verildi. rdn Nehrinin batsnda ngiliz mandas altnda

oluan Filistin blgesinde de tarihte ilk defa hem Yahudileri hem de Araplar

iine alan birleik bir Filistin siyasi ynetimi olutu. Bu dnemde blgede

gerekleen gelimeler Arap-srail uyumazlndaki ilk scak atmalara

neden oldu. Kendi kaderlerini tayin hakk verilmeyen Araplar, ngiliz ve

Franszlara kar tepkiliydi. Balfour Bildirgesinin bir sonucu olarak da

dnyann eitli yerlerinden Filistine Yahudi gnn artmas ile iki toplum

arasndaki tansiyon ykselmeye balad.

Yahudiler blgede nemli miktarda toprak satn alyorlard ve

genellikle Arap toprak aalarndan satn aldklar bu topraklardan kirackonumundaki Araplar zor kullanarak karmaya alrken de Arap ve

Yahudiler arasnda scak atmalara kanlmaz bir hal alyordu.10

9

SER, ATMACA, Arap-srail , s.2110 SER, ATMACA, Arap-srail , s.23


22/202

10

Tm bu gerginliklere ramen blgeye gerekletirilen Yahudi g

artarak devam ediyor ve Yiuv11 denilen yerleim birimler oluturuluyordu.

2.2.1 Yahudi G

Filistine yaplan Yahudi glerine Aliyah ad verilmektedir. Siyonist

hareketin en byk arzularndan birisidir. srail dndaki Yahudilerin szde

vaat edilmi topraklara dnmesi demektir. Siyonist grn temelini oluturur

nk Yahudilerin szde vaat edilmi topraklara dnmesi dini bir

ykmllktr.

Aada tarihteki toplu aliyah rneklerinden bazlar verilmitir.

1882-1903: Osmanl mparatorluu snrlar iindeki 35.000 Yahudi Filistin

topraklarna g eder.

1904-1914: 40.000 Yahudi Rusya'dan Filistin topraklarna g eder. Bu g

birinci dnya sava'nn balamas ile son bulur.

1919-1923: ngilterenin Filistini ele geirmesi ile Dou Avrupa lkelerinden

40.000 Yahudi ngiliz kontrol altnda Filistin'e g eder.

1924-1929: Polonya, Macaristan ve ABD'den toplam 82.000 Yahudi ngiliz

mandasndaki Filistin topraklarna g eder.

1929-1939: Almanya'da Nazi akmnn glenmesi ile 250.000 Yahudi

Almanya'dan ngiliz mandasndaki Filistin'e g eder.

11 Yiuv: Siyonist hareket iinde yerleim manasnda kullanlan bir terimdir. zellikle

kastedilen srail Devletinin 1948 ylnda kurulmasndan nce Filistine yerleen Yahudilereve onlarn yerleimlerine verilen addr.


23/202

11

1933-1948: Nazi partisinin iktidara gemesi ile ngiltere Filistin'e g'

snrlar. Bunun zerine Almanya'daki 110.000 Yahudi ngiltere'nin izni dnda

Filistin'e g eder. Bu g dalgas ikinci g diye bilinir.

1948-1950: Dou Avrupa ve Arap lkelerindeki 500.000 Yahudi srail

topraklarna g eder. Bu g srasnda Yemen'deki btn Yahudi nfusu

(49.000) uaklarla sraile getirilir. Ayn ekilde Irak'tan 114.000, ran'dan

30.000 Yahudi srail'e getirilir.

1985-1991: 1985 ve 1991 yllarnda iki ayr operasyonla Etiyopya'daki btn

Yahudiler srail'e getirilir. 1985'deki Musa operasyonunda 6 haftada 8.000,

1991'deki Sleyman operasyonunda ise 1 (bir) gnde 15.000 Yahudi

Etiyopya'dan srail'e tanr.

Sonraki yllarda da Arjantin, Fransa ve ABD'den de orta apta g

dalgalar srail'e ular.12 Dou Avrupadaki antisemitizm ve Rusyadaki 1905

devrimi sonras gerekletirilen pogromlar13 sebebiyle bu blgelerden gelen

Yahudiler Osmanl mparatorluu denetimindeki Filistine yerlemiti. 2.

Aliyah ile beraber ilk kibbutzlar yani tarma dayal toplu yerleim birimleri

kuruldu. rnein o dnemde Yafa yaknlarnda kurulmaya balanan Ahuzat

Beyit kibutzu bugnk Tel Avivin temellerini oluturmutur.

Aliyahlarla gelen Yahudiler blgede sosyal ve askeri rgtlenmeler

oluturdular. Hisdetnut denilen ii rgtlenmesi, Haganah denilenparamiliter sava rgt 3.Aliyah dneminde oluturuldu. Bylece

Yahudiler 1948 ylnda resmen ilan edilecek olan srail Devletinin temellerini

atmaktayd.

12 http://www.itusozluk.com/goster.php/aliya13

pogrom: Kelime anlam olarak yok etmek olan pogrom bir grubun yaad evre ileberaber imha edilmesi demektir.


24/202

12

ABDnin kendi lkesine gelecek gmenlere kota uygulamas

4.Aliyahda Filistine olan g artrrken, 1933 ylnda Almanyada Nazilerin

anti-semitik politikalar sebebiyle 5. Aliyah ile g edenlerin says 170.000 i

amt. Btn bu gler sonucunda Filistinde Yahudi nfusu 1940 tarihi

itibariyle 450.000 e ulamt.14

2.2.2. Arap Ayaklanmas

Artarak devam eden Yahudi gleri Filistinli Araplarn tepkisine neden

oluyordu. 1929 ylnda Yahudilerin Alama Duvarna ulamak istemeleri

sebebiyle kanl atmalar yaanm ve yzlerce insan hayatn kaybetmiti.

Daha byk atmalar 19361939 yllar arasnda yaanacakt. G

protesto etmek amacyla, 1936 ylnda Kuds Mfts Hac Emin El

Hseyinin nderliinde Araplar genel bir grev balatt. Bu durum ksa

zamanda kanl atmalara dnt. Burada aslnda en nemli hedeflerden

biri de Yahudi gne izin veren ngilizlerdi.

Araplarn en nemli isteklerinden biri hemen bir seim yaplmas ve

kendi kontrolleri altnda bir hkmetin oluturulmasyd. 1938 ylnda doruk

noktasna ulaan atmalar bastrrken Haganah ve rgun15 gibi gruplarda

ngilizlere yardm ediyordu. rgun zellikle terrist saldrlarla Araplar

sindirmeye alyordu. Bu byk ayaklanma Araplarn ellerindeki silahlara el

konulmas marifetiyle sonlandrlabildi.16

14 SER, ATMACA, Arap-srail , s.2515 Haganah bugnk srail ordusunun ncs olan 1920-1948 yllar arasnda faaliyetgstermi paramiliter bir rgttr.1920-1921 de ki Arap ayaklanmalarnda ngiliz mandaynetiminin Yahudilere yaplan saldrlara ses karmamas zerine Filistindeki Yahudileri veyerleimleri korumak iin oluturulmutur. 1931 ylnda Haganah iindeki radikal grup

ayrlarak rgunu oluturdu16 SER, ATMACA, Arap-srail , s.26


25/202

13

ki toplum arasndaki bu atmalar karsnda ngiltere soruna zm

bulmak amacyla kurduu komisyonlarla ayaklanmann nedenini aratrm

ve eitli raporlar ile zm yollar retmeye almtr.

Bunlardan ngiltere Hkmetinin grevlendirdii Pell Komisyonu

Filistinde iki ay sren incelemeler yapp, Arap ve Yahudi pek ok kimse ile

grmtr ve Peel Komisyonu raporu adn alan 404 sayfalk raporu 1937

Temmuzun da hazrlamtr. Bu rapor Filistinin Araplar ile Yahudiler

arasnda taksimini ngryordu. Bunun iin bu rapora taksim raporu da denir.

Peel raporu otuz yl nce Ugandann Yahudi yurdu yaplmas teklifi kadar

tepkiyle karland.17

ngiltere Alman tehlikesine kar Araplarn desteini almak iin bir

zm plan hazrlama karar ald. ngiltere Smrgeler Bakan Malcolm Mac

Donald tarafndan 17 Mays 1930 ylnda hazrlanan The MacDonald White

Paper (Beyaz Belge Raporu) adl raporda Filistinin taksiminden

vazgeildiini ve on yl iinde bamsz bir Filistin Devleti kurulmasn

ngryordu. Bu belgeye gre gei dneminde Yahudiler ve Araplarn

ynetimindeki arlnn arttrlmasna ve be yl ierisinde 75.000 kiilik

Yahudi gne izin veriliyordu. Beyaz Belge Raporu Kuds Mftsnn

bakanlndaki Arap Yksek Komitesi tarafndan Yahudi nfusunun art

gsterecei ve Yahudi toplumunun resmen tannm olaca gerekesiyle

reddedilmitir.18

2.2.3. II. Dnya Sava

Blgede tm bu gelimeler yaanrken uluslararas toplum yeni bir

dnya savann balamasna tanklk ediyordu. Hitler Almanyasnn 1 Eyll

1939 ylnda Polonyay igali ile II. Dnya sava balad ve bu sava

17 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.5618

Malike Bileydi KO, srail Devletinin Kuruluu ve Blgesel Etkileri 1948-2006, GniziYaynclk, s.112


26/202

14

sonrasnda blgedeki ve dnyadaki dengeler yeniden ekillenmeye balad.

Bu gelimeler Arap-srail sorununa da ok farkl boyutlar kazandrd.

lk olarak savata Filistinli Araplarn ve dier Arap devletlerinin bir

ksmnn Nazi Almanyasna, Yahudilerin ise yaynlanan Beyaz Belgeye

ramen ngiltere ve Fransaya destek vermesi sava sonras kurulan yeni

dzende gz nne alnan bir unsur oldu. kinci olarak Hitlerin yaklak alt

milyon Avrupa Yahudisini yok etmesi, Yahudilerin kendilerini koruyabilmek

adna tek yolun kendilerine ait bir devlet kurmak olduunu perinledi.19

1939 ylnda yaynlanan Beyaz Belge II. Dnya sava dneminde

olduka nemli gelimelere neden oldu. Yahudi Ajans Bakan Ben

Gurionun Beyaz kitap yokmu gibi ngilizlere savata yardm etmemiz

gerekir ve sanki hi sava yokmu gibi Beyaz Kitap'a kar kmamz gerekir

tavsiyesi ile sava srasnda ngiltereye ballklarn bildirip ibirlii yapan

Yahudiler bu sre zarfnda kaak Yahudi gn hzlandrmlar ayn

zamanda silah ve cephane kararak sava sonrasna hazrlk yapmaya

balamlardr.20

Sava dneminde holocaust21 sonucu on binlerce Yahudinin Filistine

g konusunda byk bir bask oluturulmu olsa da bu g 1939 Belgesi

yznden engellendi.

Bylece blgeye Aliyah Beth denilen yasad gler balad. YahudiAjans tarafndan organize edilen bu gler 1939 ve 1942 yllar arasnda ok

baarl olmasa da 1945 ve 1948 yllar arasnda engellemeler olmasna ve k

ayplar verilmesine ramen on binlerce Yahudiyi blgeye ulatrmay

baard.22

19 SER, ATMACA, Arap-srail , s.2920 KO, srail Devletinin , s.11321

2.Dnya Savann sonunda, sava iinde yaplan Yahudi katliam22 SER, ATMACA, Arap-srail , s.25


27/202

15

Savan sonunda Ortadouda deien g dengelerinin uyumazl

etkilemesi kanlmazd. Blgede manda ynetimi kuran ngilterenin

hkimiyeti sona ererken, onun yerine ABD Ortadouda yeni egemen g

olarak ortaya kmas kanlmaz sonlardan birisidir.

2.2.4. Birlemi Milletler Taksim Plan

ngiltere Filistinden ekilmek istemesi nedeniyle 2 Nisan 1947

tarihinde sorunun zm iin Birlemi Milletlere resmen bavurdu.

Birlemi Milletler Genel Kurulu 28 Nisanda, ngilterenin isteiyle topland ve

15 Maysta, 7 oya kar 45 oyla Birlemi Milletler Filistin zel Komitesi

(UNSCOP)nin kurulmasna, bu komitenin 11 yeden olumasna ve raporun

en ge 1 Eyll 1947de sunulmasna karar verdi.23

Arap Yksek Komitesi Birlemi Milletler altnda kurulan bu komite ile

grmeyi reddetti.

Komite ayn yln Haziran ve Temmuz aylarnda gerek Filistinde

Yahudilerle gerekse Msr, Irak,Lbnan, Suudi Arabistan ve Suriye ile eitli

grmeler yapt.BMFK tm bu grmelerin sonucunda hazrlad raporu

1 Eyll 1947de BM Genel Sekreterliine sundu. Komisyonun raporu iki plan

iermekteydi. Birincisi, komisyon yelerinin ounluunun kabul ettii;

blgeyi e blen ounluk plan, ikincisi, dier ye devletlerin nerdii

federal bir devletin kurulmasn ngren aznlk plan idi.24

Raporda ayrca Kudsn BM tarafndan ynetilmesi, blgenin

ekonomik olarak btnlnn korunmas, hangi plan uygulanrsa

uygulansn Filistinin bamszlnn salanmas gibi konularda yer

almaktayd.

23

ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.8424 SER, ATMACA, Arap-srail , s.31


28/202

16

25 Kasm 1947de BM nezdinde kurulan geici komite ounluk

plann kabul etti. Bu plandaki temel anlay; Yahudilerin ve Araplarn

ounlukta olduu blgelere gre bir taksim yaplmas ve bu erevede ayr

birer Arap ve Yahudi devletinin kurulmasyd. Plana gre kurulacak Arap

Devletine Gazze ve Refah Sahil eridi, Celile, Nablus, El Halil ve Bereva

civar; Yahudi Devletine ise Tel Aviv ve hayfa civarndaki sahil blgesi, Necef,

Yizreel ve Hule Vadisi veriliyordu. Plann nc blmnde Kuds ehri her

din iin kutsal olmasndan dolay Corpus Seperatum25 statsnde kabul

ediliyordu.

Kuds ehri corpus seperatum altnda kurulacak ve Birlemi Milletler

tarafndan ynetilecekti. Dominyon Konseyi yetkisinin sorumluluklarn

Birlemi Milletler adna yklenecekti.

Kuds ehrinin snrlar mevcut Kuds belediyesi ile evresindeki

kasaba ve kyleri ierecek, en douda Ebu Dis, en gneyde Betlehem, en

batda Ein Karim (Motsa ina alan da dahil olmak zere) ve kuzeyde

Shufata kadar haritadaki gibi uzanacakt.26

Yahudiler Birlemi Milletlerin bu plann her ne kadar Kuds ve

snrlar konusunda itirazlar olsa da bamszlklarn kazanmak adna kabul

ettiler. Blgedeki Arap nfusu ve dier Arap devletleri bu plan reddettiler.

Birlemi Milletler Taksim Plan 29 Kasm 1947 ylnda BM Genel

Kurulunda oyland. 33 kabul, 13 ret ve 10 ekimser oyla Birlemi Milletler181 Sayl Genel Kurul Karar olarak kabul edildi.

25 Corpus Seperatum: Uluslararas kontrol altnda ayr bir birim olma durumudur. BM GenelKurulunun 181 sayl kararnda Kudse bu stat verilmitir26

Tayyar ARI, Gemiten gnmze Ortadou siyaset, sava ve diplomasi, Alfa Yaynlar,2.basm Austos 2005, s.220-221


29/202

17

2.3. Arap srail Savalar

Arap-srail ihtilafnn k nedeni, tm dinlere ak ynetimiyle,

blgede tam be yzyl bar salayan Osmanl mparatorluunun, d

glerin tahrik ettii milliyetilik akmlaryla paralanmasn takiben, kurulan

dzenin bozulmasdr. Yapay snrlar iinde oluturulan Arap Devletleri, daha

kendi aralarndaki ekimeleri gideremeden, soykrmdan kaan veya g

eden Yahudilerin kurduu srail ile atmaya girmi ve o dneme damgasn

vuran souk savan da etkisiyle dou Akdeniz sava alanna dnmtr.27

1948-1949 Arap-srail Sava srail iin bir kurulu sava niteliinde

olmutur. 1956 Sava daha geni kapsaml olarak Msr Bat ile kar

karya getirmitir. srail iin yardmc ve yan kuvvet rol oynamtr. Ancak

1967 Arap-srail Sava dier iki savatan farkl olarak srail ile Arap

dnyasn kar karya getirmitir. Bu savan sonular incelendiinde

Ortadouda etkisinin gnmze kadar devam ettii bir dnem almtr.28

Birinci Dnya Sava sonunda ngilterenin mandasna braklan

Filistin, Yahudilerle Araplar arasndaki atmalar nedeniyle ngiltereye sorun

olmutur. ki sava aras dnemde ngilterenin Araplarla Yahudileri

uzlatrmak iin harcad abalar bir sonu vermedii gibi, Filistin

topraklarn bu iki millet arasnda pay etmek istemesi de bir zm

getirmemitir.29

2.3.1. 1948 Arap-srail Sava

Filistinde ngiliz manda rejiminin sona ermesinden hemen sonra, 14

Mays 1948 de Tel-Avivde toplanan Yahudi Milli Konseyi yaynlad bildiriyle

27 Hikmet ERDODU, Byk srail Stratejisi, IQ Kltr Sanata Yaynclk 2.bask Aralk 2005stanbul, s.10728

ERDODU, Byk srail , s.10729 Prof.Dr.Fahir ARMAOLU 20.Yzyl Siyasi Tarihi Alkm Yaynevi 15.Bask 2005 s.484


30/202

18

Yahudi Devletinin kuruluunu ilan etti. Bunun hemen akabinde Amerika

Birleik Devletleri ve daha sonra Sovyetler Birlii bu devleti tandn btn

dnyaya ilan etti. Bu gelimelerin hemen ncesinde ngiliz birlikleri blgeyi

terk etmeye balamlard.30

15 Mays 1948 gn son ngiliz askeri birliklerinin ve ngiliz Yksek

ngiliz Komiserinin trenle ayrlmasnn ardndan Arap Birliine Bal

Devletler Msr rdn Suriye Irak ve Lbnan ordular Filistin topraklarna

girmeye balad. Bylelikle 1. Arap-srail Savalar balam oldu.31

Msr Suriye Lbnan ve Irakn gnderdii kuvvetlerin tamam 50.000

kadard. Fakat bunlar iyi eitilmi askerler deildi. zellikle Msr askerleri

eitli disiplinsizliklerden dolay hi iyi deillerdi. srail iin en rktc kuvvet

rdnn 75.000 kiilik lejyonuydu.32

rdn ve Msr 1947 Birlemi Milletler taksim planna gre Filistine

braklan topraklarda srasyla Bat eria ve Gazze eridini igal ettiler.

Yalnzca Suriye bu plan ile Yahudilere verilen topraklarn kk bir ksmn

igal etmeyi baarabilmiti. Kendi aralarnda birlik oluturamayan Araplar iin

yenilgi kanlmaz oldu. Araplar kaybettikleri bu savaa al Nakba (ykm)

adn verdiler, Yahudilerde kendilerini savan tartmasz galibi olarak grp

sava Bamszlk Sava olarak adlandrdlar.33

Sava kt andan itibaren Birlemi Milletler bir atekes salamakiin taraflar arasnda arabuluculuk abalar yapmaya balad. Bu abalara

Araplarn beceriksizlii ve yenilgisi de eklenince atekes kanlmaz oldu.34

30 http://www.tarihonline.org/2009/131 Sleyman ZMEN, srail ve Etnik Dini atmalar, IQ Kltr Sanat Yaynclk, 1.BaskTemmuz 2006 stanbul, s.20732 ZMEN, srail ve Etnik , s.21433

SER, ATMACA, Arap srail , s.3634 ARMAOLU, 20.Yzyl , s.486


31/202

19

Birlemi Milletlerin giriimleriyle atekes grmelerine 13 Ocak

1949da BM arabulucusu Ralph Bunche bakanlnda, Rodos Adasnda

baland. Grmeler sonucunda Arap Devletleri ile srail arasnda atekes

imzaland. Savan sonucunda srail taksim planna gre topraklarn %21

geniletti. Bunun sonucunda bu topraklarda yaayan Filistinlilerin 150.000i

srail, 450.000i rdn, 200.000i Msr, 90.000i Suriye ynetimi altna girdi.

1948 Savann sonucunda ortaya kan Filistinli mltecilerin stats ve geri

dn sorunu Arap-srail Uyumazlnn en hassas sorunlarndan biri olarak

halen devam etmektedir.35

2.3.2 1956 Svey Krizi

Msr lideri Nasr'n Svey Kanaln milliletirdiini aklamasndan

sonra 1956 ylnda kan bu sava, srail, ngiltere ve Fransa'nn oluturduu

gizli ittifak ile Msr arasnda yaplmtr.36

Arap Devletleri 1948 Savann neticesinde kendi i muhalefetleriyle

yzlemek zorunda kald. Btn bunlarn yan sra balayan souk savan

sonrasnda ortaya kan Filistinli mlteciler problemi, blgede gerginliin

artmasna neden oldu.37

Kral Farukun smrgeci glerle olan yakn ilikisi ve 1948

Savanda Msr ordusuna sraili yok etmek iin gereken destei vermemesi

darbenin temel nedenlerinden saylabilir. Tm bu gelimeler yaanrken 23Temmuz 1952de Msrda Hr Subaylar Hareketi tarafndan bir darbe

yaplarak monariye son verildi.

Hr Subaylar darbesinden sonra Msrda iktidara Muhammed Naguib

ve yardmcs Cemal Abdl Nasr gelirken, yeni ynetim Kral Faruku derhal

35 SER, ATMACA, Arap srail , s.3736

ERDODU, Byk srail , s.11837 SER, ATMACA, Arap srail , s.37


32/202

20

srgne gnderdi. 1954 ylna gelindiinde Albay Nasr, Naguibin yerini

alarak devlet bakan oldu. Bu tarihten sonra 16 yl boyunca Camal Abdl

Nasr sraile kar Arap kampnn en nemli liderlerinden biri oldu ve

iktidarda kald sre ierisinde Msr balantszlk Pan-Arabizm38 ve Arap

sosyalizmi ile Ortadouda lider konuma getirdi.

Albay Nasrn iktidarnn ilk dnemlerinde bat yanls politikalar

izlediini sylemek mmkn olsa da, Msrn 1955 ylnda imzalanan Badat

Paktna katlmay reddetmesi bu politikalarn deimesine neden oldu. lk

olarak Nasrn lml bir lider olarak ortaya kmas sonucunda yeni rejim bat,

zellikle de ABD tarafndan olumlu karland. srail de yeni kurulan hkmeti

Filistin topraklarna yerlemek iin bir frsat olarak grd.Ancak ngilterenin

Msr dlayp 1955te tek Arap yesi Irak olan Badat Pakt ile blgede

gvenlik an kurmas Nasrn blgedeki politikalarn deitirmesine sebep

oldu. Bunun sonucunda Nasr, Mart 1955 Bandung Konferansnda

balantszlk hareketine katlarak ABDden ve dolaysyla batdan uzaklat.

Bunun en nemli kant Msrn 30 Eyll 1955te Dou Blou yesi

ekoslovakya ile silah anlamas imzalamasdr.

Bu ortamda bamsz ve milliyeti Arap kimliini savunan Msr

ynetimi ile Avrupal devletlerin, blgenin stratejik ve ekonomik olarak en

nemli varl olan Svey Kanal konusunda kar karya gelmeleri

kanlmazd. Svey Kanal 1869da bir Fransz irket tarafndan ald.

Ancak daha sonra Hindistan, Uzak Dou smrgeleri, Ortadou ve KuzeyAfrikaya ulamasnda Kanaln kendisi iin hayati nem tamas sebebiyle

ngiltere 1875te Kanal irketi hisselerinin bir ksmn alarak kontrolde sz

sahibi oldu. Ayn amala ngiltere, 1882de Msr ve dolaysyla da Svey

Kanaln igal ederek Kanal tmyle kontrol altna ald. Daha sonra 1936da

ngiltere bir anlama ile Msra bamszln verirken, Kanal blgesinde

asker bulundurma hakkn sakl tuttu. Kanal blgesinin nemi II. Dnya

38 Pan Arabizm: Arap halknn birliini savunan laik ve sosyalist bir akmdr.


33/202

21

Savanda bir kez daha ortaya kt. talya ve Almanyann 1940ta Kanal ele

geirmek istemesi zerine ngiltere 1936 ttifakna dayanarak Msra 200.000

kiilik asker yollad. 1942 ylnda blgede atmalar bitmi olmasna ramen

ngiltere Kanaldan ekilmedi.39

Araplar ile srailliler arasnda 1948 Sava ile Msrn eline geen

Gazze eridinde gerekleen snr atmalar 1950li yllar boyunca devam

etti.40 Msrda General Necip ve arkadalar, 1952 ylnda Kral Faruk

ynetimini devirdi. 1954 ylnda da, Cemal Abdl Nasr iktidar ele geirdi ve

ngiliz birliklerinin Kanal blgesinden ekilmesini istedi.41 28 ubat 1955te

gerekleen Gazze ayaklanmas ile atmalar dorua ulat. Ancak Svey

Kanalnn milliletirilmesini ngiltere ve Fransa, ekoslovakya ile yaplan

silah anlamasn ve Tiran Boaznn Eyll 1955te kapatlmasn ise srail

sava nedeni kabul etti.

Nasrn 26 Temmuz 1956 ylnda, Kanal milliletirdiini duyurmasnn

ardndan, 22 Eyll-4 Ekim tarihleri arasnda Kanal ileten irketin de

yardmyla srail, Fransa ve ngiltere Sevrde gizli bir toplant tertip ettiler. Bu

toplantda Silahor Operasyon ad verilen harektla Msrn srail tarafndan

igal edilmesi, ngiltere ve Fransann bu duruma arabulucu olarak mdahale

etmesi, srail gleri ile Msr glerinin Kanaln her iki tarafndan ekilmeye

zorlanmas ve ardndan buraya ngiliz ve Fransz birliklerinin yerletirilmesi

kararlatrld. Bu planla srail gvenliini glendirmek ve Msr evrelemek,

Avrupal devletler ise Nasr devirerek Kanaln kontroln tekrar elegeirmek istiyordu.42

29 Ekim 1956da srail, Gazze eridi ve Sina Yarmadasn igal etti

ve iki gn iinde Sina Yarmadasnn igalini tamamlad ve Svey

39 SER, ATMACA, Arap srail , s.3940 SER, ATMACA, Arap srail , s.4041

ZMEN, srail ve Etnik , s.22342 SER, ATMACA, Arap srail , s.40


34/202

22

Kanalnn dou yakasna ulat. Yaplan gizli anlamaya gre ngiltere ve

Fransa atekes teklif etti. Msrn bu teklifi kabul etmemesi zerine daha

nceden anlald gibi bu iki lke Msr havadan bombardmana balad ve

5-6 Kasm tarihlerinde kanala asker karmlard.43

Msr, 7 Kasmda atekesi kabul etmek zorunda kald. BM Genel

Kurulunda alnan kararla; Svey Kanalna bar gc yerletirildi ve

ABDnin basksyla ngiltere ve Fransa Msr topraklarndan geri ekildi. 44

ABD Msra olan bu mdahalenin Bat kartl yaratarak dengeyi

Sovyetler Birlii lehine deitirebilecei endiesi ile ngiltere, Fransa ve

sraile tepki gsterdi ve 2 Kasm 1956da BM 997 Sayl Genel Kurul Karar

ile taraflar derhal atekese ve Msr topraklarndan ekilmeye ard.

srail 1957 ylnda ABDnin basksyla birliklerini Sina Yarmadasndan

ekti. BM Acil Durum Gc atekesi korumak amacyla Sinaya yerleti.45

Nasr Svey Savandan glenmi olarak kt. Batya kar direnen

Nasr Msrn Arap dnyasnda lider konuma gelmesini salad. lerleyen

yllarda ise Suriye ile ittifak halinde askeri gcn geniletmeye ve sraile

kar byk bir saldr iin frsat kollamaya balad. Nasrn bu ykselii

srailin tedirginliini daha da arttryordu.46

Svey Sava ngilizlerin askeri gcn gstermesi bakmndan tambir zaferdi. Ancak siyasi adan ise tm operasyon tam anlamyla bir felaket

oldu. Babakan Anthony Eden istifa etti. ngiliz Ekonomisi bir anda krize girdi.

srail 8 gn ierisinde kazand topraklardan BM karar gerei Mart 1957ye

43 ERDODU, Byk srail , s.12144 http://www.tarihonline.org/2009/01/1956-arap-israil-sava.html45

SER, ATMACA, Arap srail , s.4146 ERDODU, Byk srail , s.122


35/202

23

kadar etap etap ekilmek zorunda kald. Ancak buna karlk Svey

Kanalndan snrsz gei hakk elde etti.47

Dier nemli bir sonuta; Nasr Kanal elinde tutmay baard. Kanal

millileirken, Avsan Baraj ve Msrn modernizasyonu iin gerekli para da

saland.48

srail, yenilmesine ramen bu savatan kazanl kt. BM Acil Durum

Gc srailin Akabe Krfezinde serbest dolamasn gvenceye ald. Ayrca,

Svey Kanaln ok byk bir hzla ele geirmesi, onun askeri gcn

ispatlayarak blgede ciddi g haline getirdi.49

Bu sava Sovyetler Birlii'nin Londra ve Paris'e atom bombas atma

tehdidi karsnda ngiltere ve Fransa'nn geri adm atmasyla sonlanmtr.

Svey Krizi, II. Dnya Sava ncesinde dnyaya egemen olan Bat

Avrupal devletlerin mutlak egemenliinin son bulduunu ve artk Amerika'nn

destei olmadan hareket edemeyeceklerini gstermitir.50

Bu sava iki sper devleti yani ABD ile Sovyetler Birliini Ortadouya

sokarken bundan sonraki Ortadou gelimelerine bu iki sper gn rekabet

mdahale ve atmalar hakim olacakt.51

ngiltere ve Fransa, savata kaybeden taraf oldular. Blgede

stnln kaybeden bu lkeler yerini ABD ve Sovyetler Birliine brakt.Bunun sonucu olarak da Arap-srail uyumazl blgede Souk Savan bir

paras haline gelirken, ayn zamanda Svey Krizi Arap-srail

uyumazlndaki gerilimi ve blgede srail dmanln daha da artrd.52

47 http://www.pusula.tv/modul_haber/ozelmetin/savaslar.htm, 08.04.200948 SER, ATMACA, Arap srail , s.4249 SER, ATMACA, Arap srail , s.4250 http://www.wikipedia.savaslar51

ERDODU, Byk srail , s.12352 SER, ATMACA, Arap srail , s.42


36/202

24

2.3.3 1967 Sava

Msr ve Suriyenin sraile kar srdrd dmanln yan sra

devam eden snr atmalar yeni bir sava kanlmaz klyordu.

1967 Sava yerel, kk apl ve daha ok su kaynaklar iin yaplan

atmalarn yol at bir sava olarak tarihteki yerini almtr. Savaa

gtren nedenlere baklrsa; 1949 atekes anlamas ile Celile Glnn

kuzeyindeki stratejik topraklar elinde bulunduran Suriye ve srailin bir

gvenlik darboazna girdii grlmektedir.53

Ayn zamanda Suriye ve srail, rdn Nehri sularndan daha fazla

yararlanmann yollarn aramaya balamlard. Ocak 1964de Kahirede

toplanan ilk Arap Zirvesinde srailin abalarna karlk rdn Nehrinin dier

paydalar olan Suriye, rdn ve Lbnann nehir sularn kendi topraklarna

evirmeleri ynnde bir karar alnd. rdn ve Lbnan, srailin bunu sava

sebebi sayaca endiesi ile bu karar uymadlar.

Suriye tam tersine sraile kar saldrgan bir tavr sergilerken, Filistinli

gerillalara olan desteini de artryordu. Suriyenin bu tavrnda 1966da darbe

ile iktidara gelen Baaslarn rol yadsnamazd.

1963 ylndan bu yana Suriyenin sraile kar topyekn bir sava

abasn nlemeye alan; Arap devletlerinin ilk nce birliinin salanmasn,sosyalist devrimin yaylmasn, Arap ordularnn hazrlanmasn savunan

Msr bu stratejinin Arap dnyasndaki prestijini sarstn fark edince srail ile

savan kanlmaz olduunu anlad. Cemal Abdl Nasrn temel amac,

srail karsnda bir zafer kazanarak prestijini salamlatrmakt.54

53

SER, ATMACA, Arap srail , s.4254 SER, ATMACA, Arap srail , s.43


37/202

25

Bylece Msr, BM Acil Durum Gcn Sinadan kartt, buraya kendi

birliklerini yerletirdi ve Tiran Boazn srail gemilerine kapatt, bu sayede de

sreci hzlandrd. Bu durum, srailde Arap milliyetiliini daha byk bir

tehlike olmadan yok etmek isteyen radikallerin ykseliine neden oldu.

Filistinli gerillalar kontrol altna almas iin bask yapmak ve 7 Kasm 1966

tarihli Msr-Suriye ortak savunma paktna katlmn engellemek amacyla,

srail ilk olarak rdne sava at.55

13 Kasm 1966 tarihinde srailin yapt Samu Saldrs btn

Ortadouda birdenbire gerginliin patlak vermesine sebep oldu. 12 Kasm

1966 gn bir srail zrhl arac bir mayna arpm ve arata bulunan 9

askerden 3 lm, 6s yaralanmt. Yola mayn koyma iini, rdnn

Samu kasabasnda bulunan El-Fetih tarafndan yapldna inanan srail, 13

Kasm 1966 sabah, rdnn iddiasna gre, havadan Mirage uaklar ve

karadan da 20 tank tarafndan desteklenen bir tugaylk kuvvetle, Hebron

gneyindeki 4000 nfuslu Samu kasabasna saldrmtr. BM Genel

Sekreterinin raporuna gre, srail birlikleri Samuda 135 evi, bir okulu ve bir

klinii yerle bir etmilerdir. Bir dier kyde de 15 evi tahrip etmilerdir. Bu

arpmalarda 15 rdn askeri ile 3 sivil lm ve 37 rdn askeri ile 17 sivil

yaralanmtr.56

Samu hadisesi Arap dnyasnda byk tepki ile karlanrken,

Gvenlik Konseyi de rdnn ikyeti zerine yapt dokuz oturum

sonucunda, sraili ar ekilde sulayan karar tasars, 1 ekimsere (YeniZelanda) 14 oyla kabul edildi. Gvenlik Konseyinin 228 (1966) sayl bu

karar, srailin geni apl askeri harekt ile hem BM anlamasn hem de

mtareke anlamalarn ihlal ettiini sylyor ve srailin bu ekildeki askeri

mdahalelerin msamaha ile karlanamayacan belirtiyordu. Samu

hadisesinde Suriye hari tm Arap lkeleri rdnn yannda yer ald.

55

SER, ATMACA, Arap srail , s.4356 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.237


38/202

26

Suriyeye gre Samu hadisesi, srailin Suriyeye kar planlad saldrdan

dikkatleri baka yne ekmek iin dzenlenmi bir oyundu.57

Ocak 1967den itibaren srail-Suriye snrlarnda atmalar artm ve

savaa kadar gidecek gelimeler balamt. 7 Nisan 1967 gn meydana

gelen srail-Suriye atmas, 1956 ylndan bu yana yaanan atmalarn en

iddetlisi oldu. nk bu bir hava muharebesi idi. srail ile Suriye arasndaki

gayri askeri blgede tarla srmekte olan sraillilere Suriye topusunun ve

tanklarnn ate amas zerine, srail kuvvetleri de Suriye mevzilerine

saldrd. Bunun zerine Suriye MG uaklar havaland ve arkasndan da

srail jetleri havaland. Yaplan hava muharebesinde, srail uaklar hi kayp

vermeden 6 Suriye MG uan drdler. Suriyeliler ise, kendilerinin 4 MG

ua kaybetmesine karn, srailinde 4 MRAGE uan drdklerini iddia

ettiler. Tabii bu hadise de taraflarn birbirlerini Gvenlik Konseyine ikyet

etmelerine sebep olmutur. Dier taraftan, srail ile rdn arasnda da ubat-

Mays aylar arasnda zellikle Hebron (El-Halil) blgesinde olaylar eksik

olmamtr.58

4 Haziran 1967de balayan savan ilk gnlerinde Msr ve rdn

ordularnn rahatlkla yenildiini gren Suriye, sava ncesi abalarn sava

srasnda gstermedi.59

Sovyet mdahalesinden ekinen srail Golan Tepelerine hemen

saldrmakta tereddt etti. Daha sonra Golan Tepelerinin en nemli kentiKneytreyi ve Golan Tepelerini 10 Haziranda ele geirdi. srail alt gn

iinde Msrn elinde olan Sina Yarmadas ile Gazze eridini, rdnn

elinde bulunan Dou Kuds ve Bat eriay igal etti.

57 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.23758

ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.239-24059 SER, ATMACA, Arap srail , s.44


39/202

27

Bu igallerle srail eskisinden ok daha fazla topra kontrol altna

alarak, bir milyondan fazla Arap nfusu barndrma ve Araplarn daha da

byyen dmanl gibi problemlerle kar karya kalacakt. Bu sava

blgede yeni bir sayfann ald tarihtir.60

1967 Sava blgeyi derinden etkileyen sonular dourdu; blgede

snrlar deiti, srailin snrlar genilerken yeni mlteciler olutu. Msr bu

byk yenilgiyle blgedeki Arap liderliini kaybetti. Pan Arabizm giderek

etkisini yitirmeye balad ve yerini Pan slamizm ve yeni yeni glenen Filistin

milliyetilii gibi yerel akmlara brakt.61

2.3.4 1973 Sava

Blge iin dnm noktas nitelii tayan 1967 sava sonras Araplar

bu yenilgi nedeni ile srail ise kazandklarndan taviz vermemek iin bar

grmeleri yaplamad ve Filistin sorununa zm getirilemedi.

Bu arada blgenin iki nemli lkesi olan Msr ve Suriyede iktidar

deiti. Msrda Enver Sedat, Suriyede Hafz Esad baa geti. srail stratejik

ve askeri stnlne ve ABDnin desteine gvenerek Suriye ve Msrn

kendisine kar savama cesaretini gsteremeyeceini, ama Araplarn bu

mcadeleden asla vazgemeyeceklerini de ok iyi biliyordu.62

Drdnc Arap-srail Sava; Msr, Suriye ve srail kuvvetleri ara-

snda oldu. Arap Cephesi'nde; Msr'n 325.000, Suriye'nin 112.000' lik

kuvvetine karlk srail ortalama 100.000'lik bar mevcudunu kademeli

seferberlikle 300.000'e karmak zere gerekli dzenlemeler yapmt.

60 SER, ATMACA, Arap srail , s.4461

SER, ATMACA, Arap srail , s.4562 SER, ATMACA, Arap srail , s.46


40/202

28

srail'in "Yom Kippur ad verilen dinsel bayramn kutlad bir srada 6

Ekim 1973 gn saat 14.00'te, Msr ve Suriye kuvvetleri baskn taarruzu

ile harekt balattlar.

srail, Yahudiler iin en kutsal gn olan Yom Kippur gnnde63 ve

Mslmanlar iin kutsal olan Ramazan aynda bu saldry beklemiyordu.

Saldrnn ilk gnnde Msr Svey Kanalna, Suriye Golan

Tepelerine hcum etti. lk gnlerde yenik olan srail 10 Ekimde Suriye

birliklerini geri pskrtt. srail hava kuvvetlerinin hkimiyeti ve Msrn pasif

tutumu srailin btn gcyle Suriyeye saldrmasnda olduka etkili oldu.

Araplar, bu savan ilk gnlerinde elde ettikleri baarya ramen,

Ortadou ve Filistinlilerin kaderini deitirecek bir sonu

gerekletirememilerdir.64

Savan tehlikeli boyutlar almas ve giderek dou-bat atmasna

dnme ihtimali karsnda BM Gvenlik Konseyi, ABD ve Sovyetler Birliinin

de youn diplomatik abalar ile, 22 Ekim 1973te 242 Sayl Kararn

uygulanmas arsn yapan, 338 Sayl Karar ald. srail ile Msr karar

hemen onaylad. Suriye reddetti. srailde bunu frsat bilerek Suriye

topraklarnda daha fazla ilerleme bahanesi yaratt.65

Savan sonucunda askeri bir zafer kazanm olan srail sarsld.Savunma stratejisi kerken, Msr ve Suriyenin ani saldrsyla caydrclk

doktrini de kt. Ayn zamanda uluslararas toplumda diplomatik adan

tecrit edilen srail, askeri ve ekonomik adan ABDye daha da baml oldu.

63 Yom Kippur Gn: Yahudilerin en kutsal gn olan Yom Kippur bir zr dileme gndr.25 saat tutulan oru ile beraber o gn ibadetle geirilir. Yahudi aylarndan Tiri aynn 10.gnne denk gelir.64

KO, srail Devletinin , s.11365 SER, ATMACA, Arap srail , s.47


41/202

29

1973 Sava sadece blgeyi etkilemekle kalmayp, btn dnyay

etkileyen bir sava olmutur. Sava esnasnda Suudi Arabistann

ncln yapt Arap devletleri zellikle ABD ve Hollanday sraile destek

olduklar iin hedef alarak petrol ambargosu uyguladlar. Bu ambargo Arap

devletlerinin petrol siyasi bir g ve silah olarak kullanabileceklerinin bir

gstergesi oldu.

2.4. Sonu

Kk tarihin derinliklerine inen ve yaklak 3500 yllk bir gemie

sahip bulunan Arap-srail Sorunu; 1850 yllk bir aradan sonra, 1917 ylndan

itibaren tekrar balam ve 1948 ylnda srail Devleti'nin kurulmasyla

iddetlenmitir. Taraflar amalarn gerekletirmek iin Milli G Unsurlarn

her alanda ve frsatta kullanmlarsa da; bu konuda verilen 4 sava dahi

kesin sonu almalarna yetmemitir. Keza Msr'n ABD'nin yannda yer

almas ve Camp David Antlamalar dahi soruna kesin ve kalc zm

getirememitir.66

Arap-srail uyumazl uluslararas ve blgesel gelimelerden

etkilenen, ayn zamanda uluslararas ve blgesel politikalar derinden

etkileyen, ok boyutlu, ok tarafl ve hala zm bekleyen bir sorundur.

Milliyetilik akm, 1. Dnya Sava, 2. Dnya Sava, Souk Sava, Krfez

Sava gibi uluslararas ve blgesel olaylarn yn vermesiyle Arap-srailuyumazl gemi yzyla damgasn vurduu gibi gnmzde de

gndemin zirvesinde yer almaya devam etmektedir. Bu sorun, hem blgesel

hem de uluslararas boyutta siyasi ve askeri sorunlarn yannda ekonomik,

evresel ve insani sorunlar da iermektedir. Bu sorun da sadece Arap

66

http://www.uyurgezer.net/arap-israil-savaslari-t23239.html?s=7b185cd9bca21b30177... ,18.04.2009


42/202

30

Devletlerini ve srail deil, Filistinli mltecileri, yerel ve blgesel direni

gruplarn ve Yahudi yerleimcileri de taraf olarak kabul etmek gerekir.67

Bu Arap-srail uyumazl neticesinde meydana gelen savalarn

sonucunda, Arap Devletleri baarsz olmu ve srail topraklarn sava

ncesinden daha da fazla olarak geniletmitir.

67 SER, ATMACA, Arap srail , s.121-122


43/202

31

NC BLM

FLSTN SORUNU

3.1. Giri

zerinde hkm sren farkl kavim ve hkimiyet kuran siyasi glerle

tarihi olarak ok gerilere uzanana Filistin, birok medeniyete beiklik etmesi

ve medeniyetlerin gei blgeleri zerinde bir kavak noktas grevi srm

olmas ile bilinir. Filistinin semavi dinlerce de nemi son derece byktr.1

Filistin bir ok peygamberin yaam olduu nemli bir beldedir. Filistin

topraklarnn peygamberler diyar olmas, bu topraklarn vahye dayanan

btn dinlerde kutsal saylmasn ve kendisine ok zel bir deer verilmesini

salamtr.2

Hitit, Mezopotamya ve Msr uygarlklarnn ortasnda yer alan ve

bunlar arasnda bir gei blgesi oluturan Filistin, gemii ok eskiye

dayanan bir yerleim alandr.3 Yaplan arkeolojik kazlarda, insanlk tarihinin

en eski zamanlardan bu tarafa btn zaman dilimlerini yaadklar

grlmektedir.4 En az drt bin yldan beri tarih sahnesi ierisinde yer alan

Filistin, fetih ve istilalara ok maruz kalmtr.5

3.2. Tarihi Arka Plan

Gnmzde uluslararas gndemin her daim st sralarnda bulunanFilistin Sorunu aslnda ok eski bir gemie sahiptir. Sorunun gnmze

kadar gelen biiminin, 19. yzyl sonlarndan balayarak 20 yzylda daha da

younlaan Yahudi G sonucunda, 1948 ylnda srail Devletinin kurulmas

1 http://home.arcor.de.\filistin\tarihi.html.,16.03.20082 http://vahdet.com.tr/filistin /dosya1/0094.html,18.03.20093 http://geocities.com/begunay/z30.htm,18.12.20074

Ali NER, Dnden Bugne Filistin, Ekin Yaynlar, Mart 2006, s.175 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.3


44/202

32

ile ilgili olduu sylenebilir. Yahudilerin gznde ve gnlnde, tarihin

silsilesiyle ayrlmak zorunda olduklar Filistinden baka yerde devlet kurmak

mmkn deildi.

3.2.1. Filistin Neresidir?

3.2.1.1. Filistin Tarihesi

Bu corafya, tarih ncesi devirlerden itibaren, eitli kavimlerin

glerle ve istilalarla gelip buraya yerlemesine maruz braklmtr. Bu

durumun en nemli sebebi, blgenin Arap corafyas iinde sahip olduu

zengin ve stratejik konum ve bunun yannda byk ilahi dinin gerek ortaya

k, gerekse gelimesinde oynad rol ve barndrd kutsal olan yerlerdir.

Belki de bu sebeple bu blge arz- mevud ya da arz- mukaddes biiminde

adlandrlmtr.6

Filistin ad, Milattan nceki zamanlarda burada yaayan kavmin adna

balanmaktadr. braniler bu halka Pelishtin ve blgelerine de Pelesheth

diyorlard. Pelesheth, Filistinlilerin lkesi manasna geliyordu. Bu nedenledir

ki lke Filistin adn almtr. Filistinlilerin Milattan nce 12.Yzylda Girit ve ya

Gney Anadolu kylarndan bugnk Filistin kylarna g ettiklerin

sylenmektedir. Romallar ise bu topraklara Palestina adn vermiler.7

Filistin kelimesinin kkeni, Yunanca Philistia szcdr ve Filistinlileryurdu manasna gelmektedir. Antik Filistinliler, Milattan nce 12. Yzylda

gney sahilinde, Tel-Aviv ve Yafa ve Gazze arasndaki kk bir blgeyi ele

geirmeyi baarmlar ve ilk kez Antik Yunan yazarlar bu blge iin Philistia

ismini kullanmlardr. Roma mparatorluundan sonra Filistin adnn resmi

6 Selim OKUYAN, Aslan ve Androcles, Filistinin Glgesinde Abdlhamit ve Thedor Herzl,

Selis Kitaplar, 1.Bask Nisan 2008, s.1417 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.3


45/202

33

olarak kullanm, Osmanl mparatorluu yklp, blge ngiliz manda rejimi

ynetimine braklncaya kadar kalkt.8

Filistinde yaplan arkeolojik kazlarda, Milattan nce 50.000-12.000

yllarna ait baz insan kalntlarna rastlamakla birlikte, ilk medeniyet eserleri

Milattan nce 10.000-5.000 yllar arasnda grlmektedir. Bununla birlikte,

Filistinin bilinen tarihi dnemi Bronz ana rastlamaktadr ki, bu da Milattan

nce 3.000-2.000 yllar arasndaki dneme tekabl etmektedir.9

Filistinin ilk yerleen halk, Arabistan Yarmadasndan buralara g

eden Sami (Semitic) rkndandr. Bir iddiaya gre buzul ann sonunda

Arabistan Yarmadasnda ani bir iklim deiiklii olmu, yamurlar kesilmi,

nehirler kurumu ve topraklar l haline gelmiti. Bu olaylar zerine Arabistan

Yarmadas halk baka yerlere g etmeye balamlard. Filistine ilk gelen

g dalgas Milattan nce 5.000-3.000 yllar arasnda Kenanilerin (Canaans)

olduu anlalmaktayd. Gerekten de ncilde Filistinin ad, Kenaneli ve ya

Kenan Diyar olarak gemekte.10 Milattan nce 20.Yzylda Filistin

blgesinin durumuna bakldnda Kenanllarn bu blgede yerleik bir toplum

olduklar anlalmaktadr. Yahudilerin Milattan nce 12.Yzylda bu blgeye

g ettiklerinde, buralarda Kenanllar, Gibonlular ve Filistinliler

yaamaktayd.11 Bu da gstermektedir ki, bu yerleim yerinin en eski

sahipleri Yahudilerdeildir.

Milattan nce 8.Yzylda blgeye Asurlulara hkim olmu, Milattannce 720 lerde Yahudi Krallnn Asurlular tarafndan yklmasyla nce

Babil, daha sonra Pers, Grek ve Romen igalleri olmutur. Bu igallerden

sonra Yahudi toplumu bu blgede bir hayli zayflamtr. Yahudilerin hemen

hepsi Filistini terk ederek dnyann her tarafna daldlar. Ancak ok kk

8 http://tr.wikipedia.org./wiki/Filistin9 ZMEN, srail ve Etnik , s.2610

ZMEN, srail ve Etnik , s.2911 OKUYAN, Aslan ve Androcles , s.235


46/202

34

bir ksm Filistinde kald.12 Milattan Sonra Hristiyan hakimiyeti, 637 ylnda

blgedeki halkn ounluunun Mslman olmasyla slam-Arap hakimiyeti,

daha sonra Hal Seferleri ile Hristiyan uyan, bunun zerinden fazla

gemeden Selahaddin Eyyubinin Hallara kar kazand zafer ve Milattan

Sonra 1516 ylndan sonra da Osmanl-slam Hakimiyeti grlmektedir.13

Hal Seferlerinden sonra iki yzyl kadar srecek olan Memluk-Msr

hakimiyetinden sonra 1516da Yavuz Sultan Selimin kumandas altndaki

fetihle (O zamanki Suriye-Lbnann byk ksmn da iine alacak biimde)

Filistin topraklarnn bir ksm, Kanuni Sultan Sleyman dneminde ise

tamam, Osmanl hakimiyetine girecek ve bu Osmanl mparatorluunun

paraland I. Dnya Sava sonlarna kadar devam edecekti.14

Filistin manda rejimi altnda 1922 de ngilterenin ynetimine verildii

zaman, Filistin Mandas, hem bugn srailin elinde bulunan eski Filistin

topraklarn, hem de rdn iine almaktayd. Bununla beraber ngiliz

Hkmeti, Filistin ile rdn birbirinden ayran kesin snrlar izmiti ki,

Filistin snrlar ok az bir farkla, bugn fiilen srailin elinde bulunan topraklar

iine almaktayd.15 ngiltere, 1922-1939 yllar arasnda Arap-Yahudi

uyumazlklar karsnda, Filistin sorununa zm ararken ve Yahudi g

ile urarken, rdn topraklarna Yahudi gnn kabul hibir zaman sz

konusu olmamtr. Yahudiler sadece Filistine gzlerini dikmilerdir.

Birlemi Milletler Genel Kuruluda 1947 Kasmnda, Filistini Araplarla

Yahudiler arasnda paylatrlan taksim plannda da ngilterenin Filistin iinizmi olduu snrlar kullanlmt.

12 http://www.forumcampus.com/index.php?showtopic=9403, 09.09.0813 Halis EVK, Kadim Topraklarn Trajedisi Uluslararas Politikada Ortadou, Nve KltrMerkezi Yaynlar, s.235-23614 M.Ltfullah KARAMAN, Uluslararas likiler kmaznda Filistin Sorunu, z Yaynclk,stanbul 1991, s.1415

ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.4


47/202

35

3.2.1.2. Filistin Hakknda Genel Bilgiler

Filistin blgesi corafi bakmdan Suriye ile btnlk arz ettiinden

blgenin birlikte incelenmesi gerekir. Blge, kuzeyde Anadolu, douda

Mezopotamya, gneyde Arap Yarmadas, gney-batda Svey Kanal,

batda ise Akdeniz ile evrilidir. Filistinin lke koular ise, Lbnan, Suriye

rdn ve Msrdr.

Filistin blgesi, aa Lotanu ve Heru blgesi olarak ikiye ayrlmtr.

Blgede gnmzde ky ovalar olan blgelerin eski dnemlerde denizle

kapl olduu anlalmaktadr. Ky ovalar kuzeyden gneye doru geniler.

Kormel da eteklerinde Hayfa koyu hari, bu kylar son derece dz olmakla

beraber ou yerinde kumla rtldr.

Douda eria Vadisi bulunur. Bu blgenin en ok nemli akarsuyudur.

Lut Glnn gney kenarndan geen paralelin daha da gneyinde Necef

blgesi bulunur. Blge tipik bir Akdeniz iklim koullarna sahiptir. Yazlar

scak ve kurak, klar lk ve olduka yal gemektedir. Ya miktar ie

doru hzlanr ve Necef blgesi bir ldr.16

Nfusu 2000 yl tahminlerine gre yaklak 8.500.000 kiidir. Bu

nfusun 6 milyonu yeil hat ierisindeki blgede, 1 milyonu Gazzede, 1

milyon 500 bini Bat Yakas blgesinde yaam srmektedir. Yeil Hattn17

iindeki nfusun yaklak 1 milyonu Filistin halk, kalan Yahudi halkdr. YeilHat iinde yaayan Filistinlilere srail Vatanda sfat ve srail kimlii

verilmektedir. Gazzedeki Yahudi yerleim birimlerinde 5-6 bin kadar Yahudi

yaam srmektedir. Geriye kalan nfusun tamam Mslmandr.

16 http://site.mynet.com/bucatarih/seminer/karma/filistin.html, 25.01.200817 Yeil Hat : BM kararlarnda "srail" olarak gsterilen blge. Toplam 20 bin km2'den ibaretolan bu blge Bat Kuds' de iine alr. Ancak srail, Mescid-i Aksa'nin bulunduu Dou

Kuds' de bu blgeye ilhak etmitir. srail, bu blgenin etrafina izdii snr "yeil hat"olarak adlandrr.


48/202

36

Yzlm, 28.220 kilometrekare (200.000 kilometrekarelik ksm

yeil hat iinde) kalan ksm bu hattn dndadr. Yeil ha t iinde kalan

blge Birlemi Milletler kararlarda srail olarak yer almaktadr.

nemli ehirleri; Kuds (Nfusu 550.000) Yafa, Hayfa, Gazze, Nablus,

Eriha ve Akka ehirleridir.

3.3. Siyonist Hareketin Douu

Yahudiler Hristiyan Avrupada yzyllar boyunca dlanarak yaadlar.

Modern aa kadar hemen hibir Avrupa lkesine Hristiyanlarla eit haklara

ve dorudan siyasi gce sahip olamadlar. Hristiyan Avrupa, Hz. sann

Katilleri dedii Yahudilere mesafeli davranmay semiti.18

Ancak modernizmle birlikte Avrupann kat Hristiyan kimlii de hzl bir

ekilde erozyona urad. Kilisenin retileri etkisini yitirip yerine seklerdnce ve ideolojiler hakim olduka, Yahudilerin zerindeki hukukikstlamalarn nedeni de ortadan kalkt.19

Ve Fransz Devriminin ardndan Avrupada bir eit Yahudi

zgrlemesinin yaand sylenebilir. Hatta Yahudiler bu dnemde devlette

var olmaya, st kademelerde grev almaya balamlardr. Buda Yahudilerin

ileride nasl bir siyasi gce sahip olacaklarnn sinyallerini o zamanlardan

vermektedir.

Modernizmin Yahudiler asndan farkl bir sonucu da ulus devletler

kavramnn ortaya kmas. Modernizm ncesi Avrupada millet kavram ve

millete dayal ulus devlet modeli yoktu.Dini kimliin yok edilmesiyle doan

boluk milliyetilik akmyla doldurulmaya allm ve bunun neticesinde

18

lyas KARA, HAMAS Bir Direniin Perde Arkas,RA yaynclk,2006,STANBUL, s.1319 KARA, HAMAS , s.14


49/202

37

kendisini tek milletin hakimi sayan ulus devletler ortaya kt.20 Homojen bir

millet kurma amac gden bu devletler Yahudiler iin ciddi bir soruyu

gndeme getirdi: Yahudiler de Franszlar, ngilizler gibi mstakil birer ulus

muydular?

Kimi Yahudiler millet deil sadece dini bir grup olduklarn iddia ettiler.

Fakat kendilerinin bir ulus olarak tanmlayan milliyeti Yahudiler bu

asimilasyona onay vermediler. Bu konuda onlar gibi dnen ikinci bir grup

daha vard: Antisemitler. Antisemitler Yahudileri iinde yaadklar lkelerin

etnik ve rksal homojenliini bozan zararl bir unsur olarak gryorlard.

Yahudilik bir ulus olarak kabul edildiinde ister istemez bir soru ile

karlalyordu; Avrupadaki tm uluslar az ok homojen bir devlet olduuna

gre, Yahudiler iin de bir devlet oluturulmalyd. Ama bu devlet nerede

olacakt.?

Ve bu soruya Theodor Herzl adl Avusturyal bir Yahudi gazeteci

tarafndan 19. yzyl sonlarnda balatlan Siyonist Hareket cevap buldu.

Evet Yahudi ulusunun asimilasyonda ve antisemitizmden kurtularak devam

edebilmesi iin Yahudilere ait bir lke ve devlete ihtiyalar vard. Peki bu

devlet nerede kurulacakt? Yahudiler ngiltere tarafndan nerilen Uganda

gibi opsiyonlara fazla rabet etmeyip Filistin zerinde karar kldlar. 1900 yl

nce Roma tarafndan bu kutsal topraklardan srlerek diasporaya

dalmlard. imdi 1900 yl sonra buraya dnmeye karar veriyorlard.

Bylelikle hareketin ismi Filistini dahas kutsal ehri artryordu:Siyonizm kelimesi, Kudsn yan bandaki Siyon Dandan geliyordu.21

Siyonizm teriminin kkn oluturan Siyon szc Musevi

tarihinin ilk alarndan beri Kuds ile eanlaml kullanlmtr. Bu kelimeye

Filistindeki birinci Musevi tapnann Babiller tarafndan yklmasndan sonra

20

KARA, HAMAS , s.1421 KARA, HAMAS , s.15


50/202

38

bir anlam verilmi ve Siyon yurtlarndan kovulmu Yahudi halknn Filistine

dnme arzusunu ve zlemini benliinde toplayan bir duygu olmutur.22

Siyonizm Musevilerin Siyon dedikleri Kuds ve dolaylarna dnme ve o

kutsal topraklarda Sleyman tapnan yeniden ina etme ryas olarak, Eski

Ahitin ana prensibini oluturur.23

Herzl gre Yahudi sorunu Anti-semitizmin bir sonucu olarak gelimiti.

Yahudilerin iinde yaad btn milletler ya gizliden gizliye ya da aktan

aa Anti-semittir dncesine sahipti. Aslnda yzyllar sren basklar

altnda Yahudiler milli gururlarn yitirmilerdi.24 Yani halkn gznde

Yahudileri onurlu yurttalar haline getirmek amacyla Herzl, nce Papaya

bavurarak Musevilerin toplu halde vaftiz olmalarnn Yahudi sorununu

zeceini dnd. Ancak, bunun mmkn olmadn, Yahudilerin

kendilerine ait olan bir lkeye g etmeden bu sorunun

zmlenemeyeceini biliyordu. 1895de yaymlad Yahudi Devleti adl

kitabnda:

Biz bir devlet hem de rnek bir devlet kuracak kadar glyz. Bu amaiin gerekli beeri ve maddi malzemeye sahibizBir lkenin tm hakl ihtiyalarn tatmin edecek byklkte dnya zerindebir yerde bize egemenlik verin, gerisinikendimiz tamamlarz.25

derken Yahudilerin bir ulus meydana getirecek ve bir devlet

kurabilecek zellie sahip olduklarna olan inancn da yinelemi oluyordu.

Anlalaca ve bilindii zere Yahudi Sorunu uluslararas bir sorun,

zm ise; meselenin uluslararas arenaya karlp, devletlerin dikkatini

ekmek ve bu dorultuda destek salamakt. Bunun iin Herzl bu sorunu

22 Mim Kemal KE, Siyonizmden Uygarlklar atmasna Filistin Sorunu, STANBUL,UfukKitaplar,2002, s.2223 KE, Siyonizmden Uygarlklar , s.2324

KE, Siyonizmden Uygarlklar , s.2325 KE, Siyonizmden Uygarlklar , s.34


51/202

39

ortaya koyacak ve gerekli destei salayabilecek bir rgtn ihtiyacn

hissediyordu.26

Kitabnda izdii plana gre, iki kuruma ihtiya duyulacan

ngryordu. Birincisi: Yahudi Cemiyeti; amac Avrupa Devletleriyle

grp Siyonistlere Filistinde devlet kurma hakknn tannmas iin

diplomatik mcadele vermekti. kincisi: Yahudilerin Filistine glerini ve

orada yerlemelerini salamak iin kurulacak ticari bir irketti. Herzl irketin

Filistinde ticareti ve sanayilemeyi de tevik edeceini dnyordu.

Filistinde bir Yahudi devleti tesis edebilmek iin Ortadou ve dnya

politikasnda yeni dzenlemeler gerekeceine inanan Herzl, uluslararas

ilikilerde en nemli eyin g ve g odakl birimler olduunu dnyordu.

Anlarnda Uluslararasndaki ilikiler bir kuvvet sorunudur diye not den

Herzl, Bugn ve gelecekte, belki de kyamete kadar gl, daima hakl

karsnda galebe alacaktr diyordu.27

G gereini kendince ok iyi kavrayan Herzl, ilk olarak Siyonizmi

devletleraras politikada hatr saylr bir aktr olarak oluturmann gereine

inanyordu. Bu nedenle ilk olarak zengin Yahudilere bavurdu, fakat

giriimleri boa kan Herzl, umduu ilgiyi zenginlerde bulamaynca halkta

aramaya giriti. Aradn halkta bulan Herzl halkn cokusu karsnda daha

da heyecanland. Hemen dnya Musevilerinden Siyonizme yatkn olanlar bir

at altnda toplayacak bir kongrenin hazrlklarna balad.

27 Austos 1897de svirenin Basel kentinde Birinci Siyonist

Kongresi topland. Kongrenin yapld Stadt Gazinosunun giriine alt keli

yldzl Siyonist bayra ekilmi; delegeler fraklaryla salonu doldurmulard.

Herzl, Siyonist hareketi yasama yetkisini zerine alacak bir temsilciler meclisi

gibi dnyordu. Ona gre, bu meclisin yaps ve eylemleri herhangi bir milli

26

KE, Siyonizmden Uygarlklar , s.3427 KE, Siyonizmden Uygarlklar , s.36


52/202

40

meclis gibi olmalyd. Shekel ad verilen, vergi nitelii tayan mebla

mahalli Siyonist cemiyetlerine yatran her Musevi, mecliste temsilcilerini

seme hakkna sahip olacakt.28

Bu koullara uygun olarak toplanan ilk kongre, egemen bir parlamento

gibi davranarak Siyonist hareketin amalarn, bu amalarn gereklemesi

iin gerekli aralar ve bu aralar kullanacak yrtme heyetini tespit etti.

Kongre bittikten sonra Herzl, gnlne unlar yazar;

Baselde Yahudi Devletini kurdum. Eer bugn bunu aklarsam,herkes beni alaya alr. Oysa, belki 5 fakat phesiz 50 yl iinde herkes bugerei grecektir. Yahudi Devletinin varl manevi temellereoturtulmutur, bu devlet Yahudi halknn bu konudaki istek ve azmi ilekurulmutur.29

3.4. Filistinde ngiliz Ynetimi Ve Soruna Etkileri

Filistinde ngiliz ynetimi, fiilen 1917 sonlarnda, General Allenby

kumandasndaki kuvvetlerin Gney Filistine girmelerinden itibarenbalamtr denilebilir. 1920lerden sonra ise 2. Dnya Savann ardndan

son bulacak manda ynetimi balayacaktr. zellikle manda dnemi,

ngilizlerin Filistinde Yahudi yerleimini ve devletlemeye gidilerini

kolaylatrmak, Siyonist hareketin Filistine kesin ve hkim bir ekilde

yerlemek, Araplarn ise onlarn Filistinde oalmalarna kar durmak iin

uratklar bir dnemdir. Otuz yl akn ynetimi altnda ngiltere, nce igal

kuvveti daha sonra da manda yneticisi olarak bulunduu Filistindeelikilerle dolu bir siyaset izlemitir. Yine de bu dneme damgasn vuran

ngiliz siyaseti temelde Yahudilerden taraf olacaktr.30

28 KE, Siyonizmden Uygarlklar , s.3629

KE, Siyonizmden Uygarlklar , s.3630 KARAMAN, Uluslararas lkikiler , s.23


53/202

41

3.4.1. ngiliz Manda Rejimi

Filistinde manda idaresini yerletiren ngilterenin ii hi kolay deildi.

Filistini Osmanl mparatorluundan kopartm, ancak geleneksel bl ve

ynet siyasetine ramen blgede huzuru salayamamt.31

ngilterenin Filistin zerinde manda ynetimine sahip olmas, hem

Mekke emiri ile olan antlamalarna hem de Emir Faysal ile Weizmann

arasndaki 3 Ocak 1919 antlamasna ters dmekteydi. Bu durumun hem

Araplarda hem de Yahudilerde ve bilhassa Araplarda tepkilere neden olmas

tabii idi.32 ngilterenin i ie gemi Ortadouyu yutma planlar, Pandorann

kutusundan kar gibi kyor, bir yerden Filistine Yahudiler yerleirken, dier

bir yandan da Arap Milliyetilik akm kkrtlyordu.33

Filistinin tarihe iki kere vaat edilen toprak diye gemesine neden

olan ngiliz-Arap ilikileri asker gcnn en yksek olanaklar kullanarak ele

geirmenin yannda, yerel nfuzlu yneticilerin gnln kazanmaya ve

onlarla iyi geinmeye de son derece nem veren ngiliz siyasetinin gzel bir

rneidir. Bu ok ynl siyaseti uygulayan ngilizler, istihbarat ayla da

dalacak Osmanl mparatorluu topraklarndan, temel karlarna ulamak

iin Arap milliyetilii faaliyetlerine destek vermitir. Bu destein ve

uyguladklar siyasetin temel amac, Filistin topraklar zerinde hkimiyet

kurmakt. Dolaysyla bu dnemin nemli kilometre talarnn balangc

saylabilecek olay, Mslman-Arap dnyasnn savata Osmanlmparatorluu yannda savamalarn engellemekti. Burada bamszlk

dncesine yatkn Mekke Emiri erif Hseyin tarih sahnesinde n plana

kmaktadr.

31 KE, Siyonizmden Uygarlklar , s.41532 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.3633

Ersal YAV, Krsel glerin petrole eriiminde srail-Filistin-Krt amazndan hedeftekiadam Saddam, Yazc yaynevi 1.basm Nisan 2002, s.69


54/202

42

Tarihe erif Hseyin-Mc Mahon Yazmas olarak geen 1915-1916

yllar arasndaki yazmalarda, Msrdaki ngiliz Yksek Komiseri Hkmeti

adna, Araplarn mttefikler safnda savaa katlmalar halinde, ngilterenin

Arap vilayetlerinde erif Hseyinin halifeliini ve Arap bamszln

tanyacan ve destekleyeceini vaat etmitir. Bu, tarih sahnesinde, Osmanl

mparatorluunun yenilgisinde bir para rol bulunacak, erif Hseyin

isyannn k demektir.34

Aslnda ngilizlerin 20.Yzyln balarna dein Ortadouya bir Yahudi,

halknn yerleimi konusunda gereki ve resmi tavr olmad aktr. Ancak

1902de elinde bulunan Sinann el-Ari blgesinde bir Yahudi yerleimini

kabul etmesi ve 1903te Dou Afrikada hakimiyeti altnda bulunan bir toprak

parasn Siyonistlere vermeyi teklif etmesi, ngilizlerin Filistine ilgisinin

arttnn bir gstergesidir.

Bu ilgi, savan balamas ve gelimesi, sava kabinesinde Musevi bir

bakan olan Herbert Samuel ile srmtr. Filistinin ngiliz himayesinde

olmas dncesinde olan Samuel, ksa srede kendisine yanda olarak

Siyonist hareketin nclerinden Chaim Weizmann bulacaktr. Weizmann,

ksa srede Lloyd George ve Lord Balfour gibi hkmet yeleriyle yaknlk

kurarak, ngiliz-Musevi ibirliinin temellerini atmaya balamlardr. Bu

abalarn iine Siyonizmin bir baka nemli ismi, Nahum Sokolowun da

eklenmesi, Yahudi emelleri lehine kamuoyunda byk lde etki yapacak

gce ulamt.

Filistinde uluslararas bir idareyi ngren, 16 Mays 1916 tarihli, gizli

ngiliz-Fransz Sykes-Picot anlamasndan sonra, karlkl karlarn

uyutuu ngiliz-Musevi ibirlii zellikle ayn yln sonlarndan Yahudilere

yaknl ile bilinen Lloyd Georgeun babakan ve Balfourun Dileri Bakan

34 KARAMAN, Uluslaras likiler , s.24


55/202

43

oluuyla birlikte daha bir olgunlaacak ve gelimeler, Balfour Bildirisine kadar

uzanacaktr.35

Balfour Bildirisi adn alan belge, Siyonist almalarda bir dnm

noktas tekil etmitir. ngiltere Dileri Bakan Balfour, 2 Kasm 1917de

Siyonist Federasyon Bakan zengin bir bankac olan Lord Rothshilde

yazd mektupta, ngilterenin Filistinde bir Yahudi yurdu kurulmasn kabul

ettiini resmen bildirmitir. Bu bildiri, srasyla Fransa, talya ve Amerika

Birleik Devletleri tarafndan da kabul edilmi ve destek grmtr.

19.Yzyln sonlarndan itibaren Filistine balam olan Musevi g, Balfour

Bildirisinden sonra iyice hzlanmtr.36

Savan bitiminde ngiltere ile Fransann Ortadouyu paylama

planlar kendi aralarnda baz anlamazlklara yol atysa da, geekleti.

Bunu yaparken Wilson prensiplerine aykr dmemek iin manda rejimini

uyguladlar. Paris Bar Konferansnda Emir Faysal, Halepten Mekkeye

kadar uzanan Arap mparatorluu iinde Balfour Bildirisine uygun olarak

Yahudilere mahalli muhtariyet verilebileceini bildirdiyse de bu hi dikkate

alnmad. Zaten bu Arap mparatorluu da kurulamad. San Remo

Konferansnda, Filistin Irakla ngilterenin manda ynetimine verildi.37

Savan galiplerinin 1919 yl k aynda bir araya geldii Paris Bar

Konferansndan sonraki gelimeler ilgintir. 1. Dnya Sava sonunda

ngiltere, Milletler Cemiyetinden, Filistini bamszla hazrlamak zere,ngiliz mandasna verilmesini talep etti. 25 Nisan 1920de Milletler Cemiyeti,

Filistinin manda idaresini ngiltereye verdi.38 Filistin mandas ngiltereye

verildii srada 1918lerde nfusun %93n (708.000) Araplar, %7sini

35 KARAMAN, Uluslaras likiler , s.2636 http://strateji.cukurova.edu.tr/ORTA DOU/02.php, 26/02/200837 http://strateji.cukurova.edu.tr/ORTA DOU/02.php, 26/02/200838

A.ner PEHLVANOLU, Ortadou ve Trkiye, Kasta Yaynevi, 1.bask Temmuz 2004,s.220


56/202

4

Documents

Israil Filistin Sorunu Tez