iste marksizm

8/14/2019 iste marksizm

1/79

TEMARKSZM!

antikapitalist brorChris Harman

eviren: Bernar Kutlu


2/79


3/79

Chris Harman, ngilteredeki Socialist Workers Party'nin(Sosyalisti Partisi) nde gelen yelerindendir ve partinin gazetesi SocialistWorker'n (Sosyalist i) editrln yrtmektedir. Harman, TheLast Fire: 1968 and After(Son Yangn: 1968 ve Sonras),Explaining

the Crisis (Krizleri Aklamak), Class Struggles in Eastern Europe1945-83 (Dou Avrupa'da Snf Mcadeleleri 1945-83),Economicsof the Madhouse (Tmarhane Ekonomisi) ve The Lost Revolution:Germany 1918 to 1923 (Kaybedilen Devrim: Almanya 1918-1923)de aralarnda olmak zere saysz denecek oklukta makale, brorve kitap kaleme almtr. Harman'n Trke'ye evrilmi kitap vemakaleleri arasndaKadnlarn Kurtuluu ve Sosyalizm,Parti veSnf, Douda Frtna Koptu,Peygamber ve i Snf ve Alex

Callinicos'la birlikteDeien i Snfbulunmaktadr.

de Yaynlar, Uluslararas Akm, Yayn ve Tantm Yaynclk,Sahibi ve Yaz ileri Sorumlusu: Trkan Uzun, Adres: Gnl Sokak

No 31, Nil Han No 305, Asmal Mescit, stanbul,Bask: Yn Matbaaclk

antikapitalist eitim brorleri-4-

TE MARKSZM! Sayfa 3


4/79

indekilerSunu ..............................................................................................4

1. Neden Marksist Teoriye htiyacmz Var? ..............................7dealistler.....................................................................................9

2. Tarihi Anlamak ........................................................................12

3. Snf Mcadelesi .......................................................................21Snf mcadelesi ve devlet.........................................................24

4. Kapitalizm Sistem Nasl Balad? ........................................27Smr ve artk deer...............................................................29

Sermayenin z genilemesi.......................................................325. Emek Deer Kuram ...............................................................35

Rekabet ve birikim....................................................................38

6. Ekonomik Bunalm ..................................................................41Neden bunalmlar daha da ktleme eilimindeler?...............44

7. i Snf ...................................................................................47

8. Toplum Nasl Deitirilebilir? ...............................................50i devleti.................................................................................56Devletin snmlenmesi.............................................................58

9. iler Nasl Devrimcileirler? ................................................60

10. Devrimci Sosyalist Parti ........................................................63Ne tr bir parti?.........................................................................64

11. Emperyalizm ve Ulusal Kurtulu .........................................6512. Marksizm ve Feminizm .........................................................71

13. Sosyalizm ve Sava ...............................................................74

Sunu

Marksizmin kavranmasnn g olduuna ilikin kan toplumda hayli yaygn.Bu kany Marksizmin dmanlar yayyorlar ngiliz i Partisinin eskiliderlerinden Harold Wilson, Marksn Kapital balkl yaptnn ancak bir

TE M AR KS Z M! S ay fa 4


5/79

sayfasn okuyabildiini syler, bununla vn duyard. Marksist olduklarnsyleyen baz akademisyenler de bu yanl kannn olumasnda paysahibidirler: Bunlar, dier pek ok insann yoksun olduu zel bir bilgi vekavraya sahip olduklar izlenimi uyandrabilmek iin, kastl olarakkavranmas g, gizemli ifadeler kullanrlar.

Bu nedenle, haftann 40 saati fabrikalarda, madenlerde ya da brolarda alansosyalistlerin pek ounun Marksizmi asla kavrayamayacaklar ya da okuyupanlamaya zaman bulamayacaklarn varsaymalar artc deil.

Gerekte ise Marksizmin temel fikirleri kolayca kavranabilir yalnlktadr. Butemel fikirler, baka bir fikirler btnnn yapamad biimde, bize iindeyaadmz toplumu aklarlar. Dnyann neden ekonomik bunalmlarncenderesinden kamadna, nasl olup da bolluk iinde yoksulluunyaanabildiine, askeri darbelere ve diktatrlklere, heyecan verici teknolojik

bulularn nasl olup da milyonlarca insann isiz kalmasna yol atna,ikencecileri besleyip bunlara arka kan demokratik lkelere, birbirlerininkleer fzelerle tehdit eden sosyalist devletlere aklk getirirler.

Buna karlk, Marksist fikirleri aalayp alaya alan dzen yanls dnrler,hibir eyi kavramakszn ve hemen hibir eye aklama getirmeksizin, lgnve budalaca bir krebe oyununu andrr biimde, birbirlerine laf yetitiripdururlar.

Marksizm kavranmas g bir ey deil; ancak, Marksn yazlaryla ilk kezkarlaan okur asndan ortada bir sorun var. Marks, yaptlarn gnmzdenbir asr kadar nce kaleme ald. Kendi dneminin dilini kulland yaptlar, oyllarda herkesin aina olduu ama gnmzde hemen sadece tarihilertarafndan tannan insanlara ve olaylara ilikin pek ok konu ve referans ierir.

Henz gen bir renci olduum yllarda, onun Louis BonapartenOnsekizinci Brmeri balkl brorn okumaya giritiimde yaadm kafakarkln anmsyorum. Ne Brmerin ne olduunu, ne de LouisBonaparten kim olduunu biliyordum. Kim bilir ka sosyalist, bu trdeneyimlerden sonra Marksizmi anlamaya ynelik giriimlerde bulunmaktanvazgemitir!

Bu kitapn yazl gerekesi de bu. Kitap, Marksist fikirlere genel bir girinitelii tamay, sosyalistlerin Marksn zerine kafa yorduu sorunlar takipetmelerini, Markstan sonra Marksizmin Frederick Engels, Rosa Luxemburg,Vladimir Lenin, Leon Troki bata gelmek zere pek ok dnrn elindedaha sonralar nasl gelitiini kavramalarn kolaylatrmay ama ediniyor.

Kitapn ierdii yazlarn pek ou, ilk olarak, Marxism Made Easybal altnda Socialist Workerda bir dizi makale olarak yaymland. Fakat,yazlarn orijinallerini nemli saydm kimi eklemelerle yeniledim vegncelletirdim. Bunu yaparken, Marksist fikirlerin basit ve anlalr bir

TE MARKSZM! Sayfa 5


6/79

sunumu amacyla kaleme alnm iki almadan bir hayli yararlandm: DuncanHallasn The Meaning of Marxism (Marksizmin anlam) balkl almas veSWPnin Norwich yerel rgt tarafndan hazrlanm Marxist EducationSeries (Marksist Eitim Serisi.)

Son olarak belirtme istei duyduum ey, almam bir kitapk boyutundatutma isteinin beni gnmz dnyasnn Marksist zmlemesinin kiminemli boyutlarna yer verme olanandan alkoyduu. Kitabn arkasnda, buboluu giderecei dncesiyle, bu alanda okunmasnda yarar grdm birdizi almay ekledim.



7/79

1. Neden Marksist Teoriye htiyacmz Var?"Neden teoriye gereksinimiz olsun ki? Ekonomik bir kriz yaandn biliyoruz. verenlerimiz tarafndan smrldmzn farkndayz.

Hepimizin fkeli olduunu da biliyoruz. Bunlar yeter bizim iin, gerisiaydnlarn ii."

Sk sk, militan sosyalistlerden ve sendikaclardan bu tr szler iitiriz.Marksizmi soyut, karmak ve can skc bir reti gibi gstermeye alansosyalizm kart kiiler de bu tr ifadeleri ellerinden geldiince tevik ederler.

Bunlar, sosyalist fikirlerin soyut olduunu sylerler. Bu kiiler teoride haklgrnebilirler, fakat gerek yaamda saduyu bize bundan tamamen farkl bireyi anlatr.

Bu tr argmanlarn kendi iindeki tutarszl udur: Bu argmanlarsavunanlar, kabul etmeseler bile genellikle kendileri de bir 'teori'ye sahiptirler.Bunlara topluma ilikin bir soru sorun, sorunuzu u ya da bu genellemedebulunarak yantladklarn grrsnz. Hemen birka rnek verelim:

nsanlar doalar gerei bencildirler.

Yeterince aba harcayan her insan merdivenin en st basamaklarna kabilir.

Zengin kiiler olmasayd, dier insanlara i olana salayacak para daolmazd.

Eer sadece iileri eitebilseydik, toplumu deitirmek mmkn olurdu.

Toplumu bugnk durumuna getirmi olan ey, ahlaki deerleringerilemesidir.

Caddede, otobste, kahvehanelerde insanlarn ne srdkleri argmanlarakulak verin, buna benzer onlarca ifade iitirsiniz. Bu tr argmanlardan her

biri, toplumun neden bugnk gibi olduuna ve insanlarn kendi yaamstandartlarn nasl gelitirebileceklerine ilikin bir gr ierir. Btn bugrlerin hepsi topluma ilikin teoriler'dir.

nsanlar bir teoriye sahip olmadklarn sylediklerinde, gerekte, kendigrlerini sistematik biimde netletirmemi olduklarn sylemektedirler.

Bu, toplumu deitirmeye alanlar iin zellikle tehlikelidir. nk,gazeteler, radyo, televizyon durmakszn zihinlerimizi toplumun iinde bulunduu bu karmakarkla kendilerince aklama getiren fikirlerle

doldurma abasndalar. Bizden, meseleler zerine hi kafa yormadan kendisylediklerini olduu gibi kabul etmemizi bekliyorlar.

TE MARKSZM! Sayfa 7


8/79

Btn bu farkl yorum ve argmanlarn neden yanl olduunu grmeksizin,toplumu deitirme mcadelesinde etkin hale gelmek olanaksz.

Bunun nasl olaca ilk kez bundan 150 yl kadar nce gsterildi. 1830 ve1840l yllarda, ngilterenin kuzeyi ve bats gibi sanayinin gelitii blgelerde, yzbinlerce erkek, kadn ve ocuk sefil cretlerle almayaitildiler. Ei grlmemi bir sefalet ve yoksulluk iinde yaamaya zorlandlar.

ine itildikleri bu koullara kar ilk kitlesel ii rgtlerini ina ederek (ilksendikalar ve ngilterede iilerin siyasal haklar kazanmasna ynelik ilktoplumsal hareket olan artizm) mcadeleye giritiler. Bunlarn yan sra, ilkkez sosyalizmi gerekletirmeye kararl dar ii gruplar domaya balad.

Bu, hemen beraberinde u sorunun karlk bulmasn gerektirdi: i hareketikendi amacna nasleriebilir?

Bazlar barl aralarla toplumu ynetenlerin kkl deiiklikler yapmayaikna edilebileceini dndler. ilerin moral gc ve barl bir toplumsalhareket, iilerin yararna olacak deiimleri olanakl klacakt. Yzbinlerceinsan rgtlendi, gsteriler dzenledi, byle bir anlaya dayanan bir toplumsalhareket ina etmek iin var gcyle abalad. Ama sonu yenilgi ve hsranoldu.

Bazlar fiziksel g kullanmann gereini grdler. zlenen toplumsaldeiikliin toplumun btnnden kopuk, suikast gibi aralara bavuran dar

gruplarla baarlabileceini dndler. Bu anlay da onbinlerce iiyimcadele iine ekti, ama sonu yine yenilgi ve hsran oldu.

Bazlar ise iyerini esas alan, ekonomik eylemlerle, ordu ve polis gleriyleatmaya girmeden iilerin amalarn baarabileceine inandlar. Bunlarnileri srdkleri argmanlar da kitlesel eylemlere kap aralad. 1842 ylnda,ngilterenin kuzeyindeki sanayi blgelerinde dnyann ilk genel grevigerekleti; onbinlerce ii, yoksulluk ve alk nedeniyle yeniden ibayapmak zorunda kalana kadar, drt hafta boyunca grevde kaldlar.

Alman sosyalisti Karl Marks, yenilgiyle sonulanan bu ilk ii mcadelelerininbirinci safhasnn bitimine doru, 1848 ylnda, kendi dncelerini sistematikve net olarakKomnistManifesto balkl brornde dile getirdi.

Marksn fikirleri yoktan var olmu, gkten zembille inmi fikirler deildi.Bunlar, zamann ii hareketinin beraberinde getirdii tm sorunlarnstesinden gelmeyi amalayan bir dnsel temel oluturmaya ynelikgiriimlerin rnyd.

Marksn gelitirdii fikirler, geerliklerini gnmzde de koruyorlar. Bazinsanlarn ileri srd gibi Marksn bu fikirleri bundan 150 yl nce kalemealm olmasna bakp bunlarn geerliini yitirmi eski dnceler olduunu



9/79

sylemek, budalalk olur. Gerekte, Marksn tartt topluma ilikin btnfikirler bugn de son derece yaygn. O yllarda artist hareket yandalarmoral g ve fiziksel gten sz ediyor, bunlardan birinin savunusunuyapyorlard; gnmz sosyalistleri ise parlamenter yol ya da devrimci yolyanls argmanlarn savunuyorlar. Bugn devrimciler arasnda rastlanan

terrizm yanls ya da kart argmanlar, en az 1848 ylnda olduu kadarcanl.

dealistler

Marks, toplumda yanl olan eylere iaret edip bunlar aklamaya girien ilkinsan deildi. Onun dncelerini kaleme ald gnlerde, retim alanndagerekletirilen yeni teknolojik bulular, daha nceki kuaklarn hayal bileedemeyecekleri muazzam bir zenginlik yaratyordu. nsanlk, tarihte ilk kez,

daha nceki kuaklarn nnde hep bir ayak ba olmu doal felaketlere,kstlanmla kar kendini savunabilecei aralara nihayet erimigrnyordu.

Ne var ki bu teknolojik yenilikler, toplumda ounluu oluturan insankitlesinin yaamnda iyileme anlamna gelmedi. Tam aksine; yeni fabrikalardaie koulan erkek, kadn ve ocuklar, geimini topra ileyerek salam dedeve ninelerinden ok daha kt koullarda bir yaam sryorlard. cret olarakellerine geen para, ancak ekmek almaya, yani sa kalmaya yetecek kadard.

Periyodik olarak yinelenen kitlesel isizlik dnemlerinde, bir anda isiz kalp bu sefil yaam dzeyinin bile altna dyorlard. Her trl salkkoullarndan yoksun, pis, sefil barakalarda yayor, sk sk salgn hastalklarnpenesine dyorlard.

Yaanan ey, toplumun geneline mutluluk ve refah getiren bir uygarlk geliimiyerine, daha ok sefalet getiren bir gelime idi.

Marks, bu elikinin farkna varm yegane kii deildi; ngiliz airleri Blakeve Shelley, Fransz Fourier ve Proudhon, Alman filozoflar Hegel ve Feuerbachgibi dnemin byk dnrlerinden bazlar da bunun zerine kafayormulard.

Hegel ve Feuerbach, insanln kendini iinde bulduu bu mutsuz durumuyabanclama szc ile ifade ettiler. Hl ska iitilen bir terimdir bu.Hegel ve Feuerbachn yabanclama terimi ile kast ettikleri ey, insanlarnsrekli olarak gemite kendilerinin yaptklar eylerin egemenlii ve basksaltna girdikleri idi. Bu balamda, Feuerbach, insanlarn rnein Tanrdncesini gelitirdiklerini, ardndan, kendi yarattklar bir eyin taleplerini

yerine getiremeyip kendilerini sefil ve zayf hissederek onun nnde eilmeyebaladklarn sylyordu. Toplum gelitike, insanlar daha da sefil, daha dayabanclam hale geliyorlard.

TE MARKSZM! Sayfa 9


10/79

Marks, kaleme ald ilk almalarnda, bu yabanclama olgusunu dnalarak onu toplumda zenginlii yaratanlarn yaamlarna uyarlad:

i, daha ok zenginlik rettii, retimsel gc artt ve retimieitlilik kazand lde daha da yoksullar... Nesneler dnyasnn

deerindeki arta kout olarak, insann kendi dnyas ayn orandadeer yitirir... Emein rn olan nesne, onun karsna yabanc,reticiden bamsz bir g olarak dikilir...

Marksn yaad dnemde, toplumda yanl giden eylerin en popleraklamalar hl dinsel bir ierik tayordu. nsanlar, Tanrnn kendilerindenistediklerini yerine getirmedikleri iin toplumda sefalet yaanyordu. Herkesgnah ilemeyi reddedip knam olsa, her ey yoluna girerdi.

Buna benzer bir bak as, genellikle dinsel bir ierik tamad ileri

srlmekle birlikte, gnmzde de sk sk iitiliyor. Bu bak as, ifadesini uszlerde buluyor: Toplumu deitirmek iin ilkin kendini deitirmelisin. Bufikri paylaanlara gre, tek tek insanlar kendilerini bencillik ve maddideerlere dknlkten arndrsalar (ya da duygularna gem vurmaktanvazgeseler) toplum otomatik olarak daha iyiye gider.

Buna benzer bir inan, herkesi deitirmek yerine, toplumda kritik yerlerde bulunan birka insan yani iktidar elinde tutanlar deitirmenin yeterliolacan neriyordu. Buna gre, zengin ve gl olanlar akla ve insafa davet

etmek iin abalamak gerekirdi.

lk ngiliz sosyalistlerinden Robert Owen, bu inantan hareketle, sanayicileriiilerine kar adil ve insafl olmaya ikna etmeye giriti. Ayn bak as,gnmzde, partinin sol kanad da dahil olmak zere i Partisinin liderleriarasnda egemenliini hl srdryor. Bunlarn her zaman iverenlerinsularn hata olarak nitelediklerine, birazck eletirel bir tutum taknmakla idnyasnn patronlarn toplum zerindeki basklarn hafifletmeye iknaedebileceklermi gibi davrandklarna dikkat edin.

Marks, btn bu bak alarn idealist olarak nitelendirdi. Bunun nedeni,Marksn insanlarn bir fikre sahip olmalarna kar kmas deildi kukusuz;Marks, bu tr bak alarn, bunlar fikirleri insanlarn gerek yaamkoullarndan soyutlayarak ele aldklar iin eletiriyor, bu nedenle onlaridealist olarak nitelendiriyordu.

nsanlarn dnceleri, sahip olduklar yaam biimiyle sk biimde ilikilidir.rnein, bencillik olgusunu alalm. Gnmzn kapitalist toplumu, kendinden ok dierlerini dnp kayg duyan insanlarda bile bencilliikkrtrve tevikeder. ocuklar iin daha iyi bir gelecek hazrlamak, emeklimaayla geinmeye alan anne-babasna ekonomik adan destek olmakisteyen bir ii, bunlar baarabilmek iin dier insanlara kar srekli



11/79

mcadele iinde olmaktan baka bir yol bulamaz: Daha iyi bir ie kavumak,daha ok mesaiye kalmak, iten karmalar srasnda isten atlacaklarn isimlistesinde olmamak iin abalamak vb. Byle bir toplumda, salt tek tekbireylerin zihinlerini deitirerek bencillik ya da agzlln stesindengelemezsiniz.

Toplumun en tepesinde yer tutmu insanlarn fikirlerini deitirerek toplumunkendisini dnme uratmaktan sz etmek, daha da gln bir savdr. Bir aniin, nde gelen iverenlerden birini sosyalist fikirlere kazanmay baardmz, bu iverenin iilerini smrmekten vazgetiini varsayalm.Byle bir durumda, bu insan rakibi iverenlerle rekabet savan yitirecek vekendisini i dnyasnn dna itilmi halde bulacaktr.

Toplumu ynetenler asndan bile temel sorun bunlarn sahip olduklar fikirlerdeil, toplumun onlar belli fikirlere ynelten yaplan biimidir.

Bunu bir baka yoldan ifade etmek de mmkn. Eer toplumu deitiren eyfikirler ise, bu durumda u soruyu sormak kanlmaz hale gelir: Peki amafikirler nereden douyor? Belli, somut bir toplumda yayoruz. Basnn,televizyonun, eitim sisteminin vb. retip yayd fikirler, o toplumunsavunusunu yapan fikirler. Bu koullarda, nasl oluyor da bir insan bunlardantamamen farkl dnceler gelitirebiliyor? Yant u: nk, o insann gndelikyaamdaki deneyimleri, toplumda kendisine empoze edilen fikirlerle eliiyor.

Bunu bir rnekle aklayalm. Gl dinsel inanlara sahip olan insanlarnsaysnn gnmzde bundan 100 yl nce olandan ok daha az oluunu salttanrtanmazc (ateist) propagandann baars etrafnda aklayamazsnz.nsanlarn neden 100 yl nce deil de gnmzde tanrtanmazc fikirleredaha ok kulak verdiklerini aklamak zorundasnz.

Benzer ekilde, byk, deha adamlarn toplum zerindeki etkisini aklamakistiyorsanz, toplumda kitle dediimiz dier insanlarn neden onlarn ardndangitmeyi kabul ettiklerini aklamanz gerekir. rnein, Napolyon ya daLeninin tarihin akn deitirdiini sylemek, neden milyonlarca insannbunlarn ne srdkleri fikirleri benimsediklerini aklamazsanz eer, fazlaca bir anlam ifade etmez. yle ya, en nihayet bu iki insan, btn toplumuhipnotize edip arkalarndan srkleyecek bysel bir gce sahip deillerdi.Toplumsal yaamn belli bir noktasnda, bir eyler, insanlara, bu liderlerinsyledikleri eylerin doru olduunu hissettirdi.

Fikirlerin tarihi nasl deitirdiini, ancak o fikirlerin nereden geldiklerini veinsanlarn o fikirleri neden benimsediklerini anlayabilirseniz kavrayabilirsiniz.Bu, fikirlerin tesine bakp, o fikirlerin ortaya ktklar maddi koullarn nelerolduunu grebilmek anlamna geliyor. Marksn u szlerindeki srarcolmasnn nedeni de bu: Varoluu belirleyen ey bilin deil, bilinci belirleyeney toplumsal varolutur.

TE MARKSZM! Sayfa 11


12/79

2. Tarihi AnlamakFikirler kendi balarna toplumu deitiremezler. Bu, Marksn ilkkarsamalarndan biriydi. Marks, kendisinden nce gelmi dnrlerden

bazlar gibi, toplumun gerekten anlalabilmesi iin insanlarn maddidnyann bir paras olarak grlmesinin bir zorunluluk olduunudnyordu.

nsann davran, tpk bir dier doal varln davran gibi, maddi glertarafndan belirleniyordu. nsanln incelenmesi, doal dnyann bilimselincelemesinin bir parasyd. Bu tr yaklamlara sahip dnrler,materyalistlerolarak adlandrldlar.

Marks, materyalizmi, eitli dinsel ve idealist toplum anlaylarn aan, ileridoru atlm byk bir adm olarak deerlendirdi. Bu, tanrya dua etmebamllndan, ya da insanlar ruhsal ve ahlaki olarak deitirme abasndanzgrleerek toplumsal koullar deitirme konusunda bilimsel argmanlaradayanma anlamna geliyordu.

dealizmin yerini materyalizmin almas, gizemciliin yerini bilimin almas idi.Ne var ki, insan davranna ilikin materyalist aklamalarn hepsinin doruolduu da sylenemez. Tpk biyoloji, kimya ya da fizik alannda yanl bilimsel kuramlarn olmas gibi, bilimsel toplum kuramlar gelitirmeyeynelik kimi yanl giriimler de var oldular kukusuz. Bunlara birka rnekverelim.

Marksist olmayan ve kendisine hayli sk rastlanlan materyalist bir bakasna gre, insanlar, belli yollardan doal olarak davranan hayvanlardr. Nasl ldrmek kurtlarn ya da uysallk koyunlarn kendi doalarnn bir parasysa, saldrgan, buyurgan, rekabeti, agzl olmak da insanlarndoasndadr. Ayn bak as, rtk olarak, kadnlarn doalar gereiyumuak huylu, itaatkar, hrmetkar ve pasif olduklarn ileri srer.

Bu bak asnn formlasyonlarndan biri, The Naked Ape (plak Maymun)adl ok satan bir kitapta karmza kar. Bu tr argmanlardan yola klarakvarlan karsamalar hemen her zaman gerici niteliktedirler: nsanlar doalargerei saldrgan olduklarna gre, toplumu iyiye doru gtrme abasanlamszdr. Ne yaplrsa yaplsn her ey yine eski haline geri dnecektir.Devrimler her zaman baarszla urayacaktr.

Oysa, insan doas denilen ey, gerekte bir toplumdan dierine deiimgsterir. rnein, bugn iinde yaadmz toplumda insann ayrlmaz birparas olduu dnlen rekabet, daha nceki toplumlarda hemen hi yoktu.Bilim adamlar, Sioux Yerlilerine IQ testi uygulamaya giritiklerinde, yerlilerin



13/79

sorulara yant verirken kendilerinden birbirlerine yardm etmemelerininistenmesinin nedenini anlayamadklarn grdler. Bu anlalr bir durumdurnk yerlilerin iinde yaadklar toplum rekabete deil, ibirliinedayanyordu.

Saldrganlk olgusu iin de benzeri bir durum sz konusu. EskimolarAvrupallarla ilk karlatklarnda, sava teriminden hibir ey anlamadlar.Bir grup insann bir dier insan grubunu yok etmeye almas onlarakavranmas g bir lgnlk olarak grnd.

Gnmz toplumunda, anne-babalarn ocuklarn sevip korumalar doalsaylyor. Ne var ki, Eski Yunan kentlerinden biri olan Spartada, anne-babalarbebeklerini daa terk ederek onlarn soua kar dayankl olup olmadklarnsnarlard.

Deimeden kalan insan doas kuramlar, tarihin nemli olaylarna hibiraklama getirmez. Msr piramitleri, Eski Yunann grkemi, Roma ya da nkaimparatorluklar, modern sanayi kenti, Karanlk alarn amurdankulbelerde yaam cahil kyllerinin dnyas olarak ayn kefeye konur.Bunlar iin mesele plak maymundur o maymunun ina etmi olduugrkemli uygarlklar deil. Bu tr kuramlar asndan, baz toplum biimlerinino maymunlar fazlasyla besleyip doyurabilecekken dier bazlarnn bunlarnmilyonlarcasnn alktan krlmasna yol amas hibir neme sahip deildir.

Pek ok insan, insan davranlarn deitirmenin mmkn olduunuvurgulayan farkl bir materyalist kuram benimser. Bu kuramn yandalar,insan davranlarnn, sirk hayvanlarnn sirkte ormandan farkl davranmayrenmeleri gibi bir yoldan deitirilebileceini savunurlar. Bunlara gre,toplumun konrol doru insanlarn ellerine verilse, insan doasdeitirilebilir.

Bu bak as, kukusuz plak maymun yaklamna gre, ileri doru atlm byk bir adm temsil eder. Fakat, toplumun bir btn olarak nasldeitirilebilecei sorusuna yant getirmede baarsz kalr. Eer gnmztoplumunda herkes tamamen koullanm durumda ise, baz insanlarntoplumun tesine geip bu koullandrma mekanizmalarn deitirebilmelerinasl mmkn olabilir? Toplumda, herkesi egemenlii altna alan basntanmucizevi ekilde muaf olan, tanrsal gle donanm bir aznlk m var? Eerhepimiz sirk hayvanlarndan farkl deilsek, bu durumda aslan terbiyecisiolacaklarn varlndan nasl sz edilebilir?

Bu kuram benimsemi olanlar, nihai olarak ya (plak maymun yaklamnnyandalar gibi) toplumun deitirilemeyecei sonucuna varrlar, ya da,deiimin ancak toplum dnda bir kaynaktan geldiini sylerler: Tanr,byk bir adam, bireysel fikirlerin kudreti vb. Bunlarn materyalizmi, nkapdan kovduu idealizmin yeni bir versiyonunun arka kapdan girmesine izin



14/79

verir.

Marksn syledii gibi, bu doktrin, kanlmaz olarak, toplumu birinindierinden stn grnd iki paraya bler. Bu materyalist bak as, sksk gerici bir nitelik tar. Gnmzde bu bak asnn en tannmsavunucularndan biri, sac Amerikal sosyolog Skinnerdir. Skinner, insanlarbelli ekillerde davranmaya koullandrlmalarn ister. Fakat, bizzat kendisikapitalist Amerikan toplumunun bir rn olduu iin, onun koullandrmas,insanlar o toplumun talepleri dorultusunda hareket etmeye almaktan bakabir anlam ifade etmez.

Bir dier materyalist bak as, nfus basncn dnyadaki tm sefaletinsorumlusu olarak grr (18. yzyl sonlarnn ngiliz iktisats Malthus bukuram ilk gelitiren kii olduu iin, bu tr kuramlar Malthusu kuramlarolarak anlrlar). Ancak, bu yaklam, rnein Amerika Birleik Devletlerinde

tonlarca msr yaklarak yok edilirken Hindistanda insanlarn alktankvrandn aklayamaz. Tpk, bundan 150 yl kadar nce Amerikada 10milyon insan doyuracak gda maddesi retilemezken, nasl olup da bugn aynlkede 200 milyon insan doyurmaya yetecek gda maddesi retilebildiiniaklayamamas gibi.

Bu kuram, toplum nfusuna eklenen ve beslenme gereksinimi duyan herbireyin ayrca alma ve deer retme kapasitesine de sahip olduunu unutur.

Marks, btn bu yanl aklama biimlerini mekanik materyalizm ya dakaba materyalizm olarak nitelendirmitir. Bunlarn tm, insanlarn maddidnyann bir paras olmalarnn yan sra, eylemleriyle o maddi dnyaydeitiren canl ve yaratc yaratklar olduklarn unuturlar.



15/79

Tarihin materyalist yorumu

nsan, bilin, din ya da aklnza gelebilecek bir baka eylehayvanlardan ayrt edilebilir. nsanlar, kendi geim aralarn gda,mesken, giyecek retmeye balar balamaz, kendi kendilerini

hayvanlardan ayrt etmi olurlar.Karl Marks, bu ifadelerle, toplumun nasl gelitiine ilikin aklamasnnkendi toplum kuramnn ayrt edici zellii olduunu vurguluyordu. nsanlar,maymunsu bir canl trnden evrilmi hayvanlardr. Bunlarn ilk eldekikayglar, tpk dier hayvanlar gibi, kendi kendilerini beslemek ve iindeyaadklar iklimsel koullara kar kendilerini korumaktr.

Bu, dier hayvanlarda, nesilden nesile miras olarak aktarlm biyolojik yaptemelinde gerekleir. Bir tilki, biyolojik doasnda ikinlemi igdlertarafndan belirlenen yollardan avn kovalayp ldrerek hayatta kalmaysrdrr. Postu sayesinde souk k gecelerinde bedenini scak tutar. Nesildennesile aktarlm davran modelleri temelinde yavrular.

nsan yaam, bunun gibi sabit ve deimez bir nitelik gstermez. Gnmzden100.000 ya da 30.000 yl nce yaam insanlarn yaam koullar imdikindenok farklyd. Onlar maaralarda, ya da yeraltna inen oyuklarda yayorlard.Yiyecek ya da su depolarndan yoksunlard; besin kaynaklar doada hazrbulup tkettikleri bitkilerle ta savurup avlayabildikleri hayvanlard. Ne yaz

yazmay, ne de ellerindeki parmaklarn adedini geen saylar biliyorlard.Yakn evrelerinin dnda neler olup bittiine, ya da kendilerinden nceyaam atalarna dair bir bilgileri yoktu.

Oysa, 100.000 yl nce yaam insanlarn fiziksel yaplar gnmzdekiinsanlarn fiziksel yaplarna hayli yaknd; 30.000 yl nce yaam olanlarlaayn idi. Bir maara insan ykanp tra olsa, takm elbiseler giyip caddedeyrse, hi kimse onun farkllnn ayrdna varmazd.

Arkeolog C. Gordon Childen belirttii gibi: nsansal atalarmza ait en eski iskeletler, son buzul ana aittir...Homo sapiens ad verilen insan trne ait iskeletlerin soybilimselkaytlarda ilk belirdii zamandan bu yana insann bedensel evrimifiilen sona ermi bulunmakla birlikte, kltrel geliimi henz yeni yenibalamaktadr.

Arkeolog Leakey de ayn geree iaret eder:

Yukar Paleolitik a kltrlerinden Aurignasyan ve Magdelenyan(25.000 sene nce) insan ile gnmz insan arasndaki fizikselfarkllklar gz ard edilebilecek kadar nemsizken, bunlar arasndaki



16/79

kltrel farkllklar karlatrlamayacak kadar byktr.

Arkeolog, buradaki kltr szc ile, hayvanlarn igdsel olarak bildikleri eylerden farkl olarak, kadn ve erkeklerin rendikleri vebirbirlerine rettikleri eyleri kast eder (hayvan postundan ya da ynden giysi,

kilden mlek yapma, ate yakma, ev ina etme vb.)lk insanlarn yaamlar bile hayvanlarnkinden byk lde farklyd. Bununnedeni, sadece kendilerine zg olan, onlara bulunduklar doal evreyi kendigereksinmelerine uygun biimde biimlendirme yetenei kazandran fizikselniteliklere sahip bulunmalaryd: byk bir beyin, nesneleri istedikleri gibikavramalarn salayan kol, el ve parmaklar vb. Bu, insanlarn, kendi fizikselyaplarn deitirme gerei duymakszn kendilerini birbirinden farkl evreselkoullara uyarlayabilme yeteneine sahip olmalar anlamna geliyordu. Artksadece doal evrelerine kar tepkide bulunmakla kalmayp doal koullarkendi yararlarna olacak biimde deitirmeye balyorlard.

lkin, yaban hayvanlar avlamak iin ta ve sopa kullandlar; k ve ssalamak iin, doal biimde ortaya kan alevlerden yararlanp kendilerinemealeler yaptlar; bitkilere ve hayvan postlarna sarnarak bedenlerinikorudular. Bundan onbinlerce yl sonra, ate yakmay, dier talar kullanaraktalara ekil vermeyi, ardndan tohum ekip sebze yetitirmeyi, kilden yaptklarmlekler iinde gda maddesi depolamay, baz hayvanlar evcilletirmeyirendiler.

Greli olarak hayli ksa bir zaman olan 5.000 yl kadar nce (insanlk tarihininbtn yarm milyon gibi ok uzun bir zamana yaylr), maden cevherlerinimetale evirmeyi, bylece metalden salam el aralar ve eitli silahlaryapmay rendiler.

Bu ilerlemelerden her biri, insan zerinde muazzam bir etkiye sahipti; bunlar,sadece insanlarn kendilerini beslemelerini ve giysi retmelerinikolaylatrmakla kalmadlar, insan yaamnn yaplann da dnme

urattlar. Yabanl hayvanlarn avlanmas, yiyecek retimi, atein sreklikorunmas ancak ortak abalarla mmkn olabilirdi. Dolaysyla, insanlaribirlii yapmak zorundaydlar.

Bu yakn ilikiler, ilkin sesli, ardndan dilsel iletiimin gelimesine yol at.Balangta insan gruplar olduka basit bir yapdayd. evresel ortamdakidoal geim kaynaklar, ancak birka dzine insandan oluan gruplarnvarlna izin veriyordu. Btn abalar, yiyecek teminine dayal iler zerindeyounlamt, dolaysyla herkes ayn ii yapyor, ayn biimde yayordu.

Yiyecek depolama becerisinden henz yoksun olunan koullarda, ne zelmlkiyet ya da snfsal blnmeler, ne de dierlerinin depolanm yiyecekleriniele geirmenin tek motivasyon olabilecei savalar vard.



17/79

Daha birka yl ncesine kadar, dnyann eitli yerlerinde bu modele uygunyaayan yzlerce insan topluluu vard: Kuzey ve Gney Amerikayerlilerinden baz gruplar, Ekvatoral Afrika ve Pasifik Okyanusunda yerleikkimi kabileler, Avustralyann yerli halklar gibi.

Bunun nedeni, o insanlarn bizler kadar zeki olmamalar ya da ilkel birmentaliteye sahip bulunmalar deildi. rnein, Avustralya yerlileri,yaamlarn srdrebilmek iin, fiilen binlerce bitki trn ayrt etmeyi,yzlerce hayvann birbirinden farkl davran alkanlklarn renmekzorundaydlar.

Antropolog Profesr Firth, bu konuda unlar syler:

Avustralya kabileleri, kendi avlanma blgelerinde eti yenebilir olantm hayvanlarn alkanlklarn, yavruladklar yerleri, mevsimsel yer

deitirme zamanlarn bilirler. Kayalarn, talarn cilann, yapkanmaddelerin, bitkilerin, liflerin, kabuklarn tm yapsal zelliklerini,nasl ate yaklacan, bedensel acnn nasl dindirilebileceini, akankann nasl durdurulacan, taze gda maddelerinin bozuluprmesinin nasl geciktirilebileceini, ate ve s araclyla bazaalarn nasl sertletirip dierlerine nasl yumuaklkkazandrlabileceini bilirler... Ayn grnmsel safhalarnn, denizdekigel-git hareketlerinin, dnyann gezegensel hareketinin, mevsimlerinhangi sklkla yaandnn ve ne kadar srdnn farkndaydlar;rzgar sistemleri gibi iklimsel olaylarn yer deitirme zamanlarnn,yllk nem ve scaklk modellerinin bitki ve hayvanlarn yetimelerindenasl bir etkiye sahip olduunu da bilirler... Yiyecek iin ldrdklerihayvanlarn bedenlerinden yan-rn elde ederek onlardan akllca veekonomik biimde yararlanrlar: Kangurunun etini yerler, ayakkemiklerinden balta sap, mil, ine retirler, hayvann sinirlerindenmzrak ularn balamak iin sicim gibi yararlanrlar, trnaklarndancila ve lifler yardmyla gerdanlk yaparlar, hayvann yan krmz

toprak ile kartrp kozmetik madde, kann ise kmr tozu ilekartrp boya olarak kullanrlar... Temel mekanik ilkelerdenbazlarnn bilgisine sahip durumdadrlar ve bumerang doru eimikazanncaya kadar rendeleyip ona gereken biimi kazandracaklardr...

Bu yerliler, Avustralya llerinde yaamann beraberinde getirdii sorunlarlabaa kma konusunda bizlerden ok daha zeki idiler. Bunlarn renmemiolduklar ey, bitkilerin tohumlarn yeniden topraa ekip kendi bitki vesebzelerini yetitirmek idi bu, bizim atalarmzn yarm milyon yl dnya

zerinde var olduktan sonra ancak sadece 5.000 yl nce renebilmiolduklar bir ey.

Deer yani insan yaamnn geim aralar retiminde yeni tekniklerin



18/79

gelimesi, her zaman insanlar arasnda yeni ibirlii biimlerinin, yani yenitoplumsal ilikilerin domasna yol amtr.

rnein, insanlar kendi yiyeceklerini yetitirmesini (tohum ekerek vehayvanlar evcilletirerek) ve bunlar depolamay (toprak mleklerle)rendiklerinde, toplumsal yaamda, arkeologlarn neolitik devrim adnverdikleri tam bir devrim yaand. nsanlar, imdi, hayvan avlamann yan sratopra temizleyip srmek, hasad kaldrmak iin de ibirlii yapmakdurumundaydlar. Bu, onlarn daha ncekinden daha geni gruplar halindeyaamalarna olanak tand; imdi yiyeceklerini depolayabilir, dier insangruplaryla yiyecek ve mal dei-tokuunda bulunabilirlerdi.

lk kasabalar bu ekilde ortaya kt. Tarihte ilk kez, baz insanlarn yiyecekretimine katlma zorunluluundan bak kalmalar mmkn hale geldi:Bazlar anak mlek yapmnda, bazlar ilkin akl tandan ara, daha

sonralar da metalden ara ve silah yapmnda uzmanlarlarken, dier bazlarda topluluun idari grevlerini yerine getirmede uzmanlatlar. Daha kts,depolanan artk rn, sava iin bir motivasyon kayna olarak ortaya kt.

nsanlar, kendilerini evreleyen dnya ile baa kmann, ya da doay kendigereksinimlerine gre deitirmenin yeni yollarn kefetmeye baladlar. Busre iinde, bilinli olarak amalamadklar halde, hem iinde yaadklartoplumu hem de kendilerini dnme urattlar. Marks, bu sreci u ifadelerlezetler: retim glerindeki bir deiiklik retim ilikilerini, bu da

toplumun kendisini deitirmitir.

Daha yakn tarihsel dnemlerden buna ilikin pek ok rnek verebiliriz.

300 yl kadar nce ngilterede insanlarn ok byk ounluu hl toprakzerinde alyor, yzyllar boyunca hemen hi deimeden kalm tekniklerkullanyorlard. Ufuklar, iinde yaadklar ky ile snrlyd ve sahip olduklarfikirler gl biimde yerel kilise tarafndan biimleniyordu. ok bykounluk ne okuma yazma biliyor, ne de buna gereksinim duyuyordu.

Sonra, 200 yl kadar nce, sanayi gelimeye balad. Onbinlerce insanfabrikalara dolutu. Yaamlar tepeden trnaa deiime urad. imdi artkkk kylerde deil, byk kasabalarda yayorlard. Okuma ve yazma dadahil olmak zere, kendilerinden bir kuak nce yaam olan insanlarntasavvur bile edemeyecekleri beceriler kazanmak zorundaydlar. Demiryolu vebuharl gemiler, dnyann yarsna yakn blgeye seyahat etmeyi olanakl kld.Rahiplerin kafalarna ilemi olduklar eski fikirler, bunlarn yaamdeneyimleriyle hi akmyordu artk. retim alanndaki maddi devrim, hemyaam biimlerinde hem de fikirler alannda bir devrim anlamna geliyordu.

Benzer deiiklikler, bugn hl yz binlerce insan etkiliyor. Banglade ya daTrkiyenin kylerinden gelip ngiltere ya da Almanyadaki fabrikalarda i



19/79

arayan insanlarn yaamna bir gz atn. Bunlarn pek ounun, sahip olduklareski geleneklerinin ya da dinsel tavrlarnn artk yaamn gerekleriylebadamadn nasl grdklerini gzleyin.

Ya da, son 50 yllk dnem iinde kadnlarn ounluunun nasl ev dndailerde almaya baladn, nasl kocalarnn birer mal gibi grlmektenkurtulup yeni tavrlar ve dnceler iine girdiklerini hatrlayn.

nsanlarn beslenmek, giyinmek, barnmak iin gereksindikleri eyleri retmesrasndaki birlikte alma biimleri, toplumun rgtleni biimini ve otoplumda yaayan insanlarn tavrlarn deitirir. Bu, toplumsal deiimin vedolaysyla tarihin Markstan nceki dnrler (ve Markstan sonra gelenpek ou), idealistler, mekanikmateryalistlertarafndan kavranamam gizinioluturur.

dealistler, toplumsal yaamda bir deiim olduunu grdler, fakat bunungkten inen ilahi glerle aklamaya altlar. Mekanik materyalistler,insanlarn maddi evre tarafndan koullandrldklarn grdler, fakatkoullarn nasl deitiini aklayamadlar. Marks da insanlarn kendilerinievreleyen maddi dnya tarafndan koullandrldklarn grd, ne var ki,onun grp yakalad nemli gerek, insanlarn o dnya ile etkin bir karlkletkileim iinde olduklar, o dnyay kendileri iin daha uygun hale getirmekiin altklar gerei idi. Bu aba iinde, insanlar hem yaadklar maddikoullar, hem de kendilerini dnme uratyorlard.

Toplumdaki deiimi anlamann anahtar, insanlarn yiyecek, barnma vegiyinme sorunlaryla nasl baa ktklarn kavramaktr. Bu, Marksn knoktas idi. Ancak, bu, Marksistlerin teknolojideki gelimelerin otomatikolarak daha iyi bir toplum yarattna, ya da yeni keiflerin otomatik olaraktoplumda deiikliklere yol atna inandklar anlamna gelmez. Marks, (kimizaman teknolojik determinizm olarak isimlenen) bu bak asnreddetmitir. nsanlarn, mevcut toplumda yerlemi tavrlarla atma iindeolduu iin yiyecek, barnak, giysi retiminde ileri gitmeyi hedefleyen fikirleri

reddetmeleri tarihte tekrar tekrar yaanm bir durumdur.rnein, Roma mparatorluunda, belli bir toprak parasndan nasl daha fazlatahl elde edilebileceini gsteren pek ok fikir vard, fakat, insanlar, krbakorkusuyla alan klelerin retimini, ie daha ok zaman ayrp kafa yormaklfetine ye tuttuklar iin o fikirleri reddettiler. ngilizler 18. yzyldarlanday bir smrge olarak ynettiklerinde, Londradaki iadamlarnnkarlaryla kartlk iinde kalaca iin, bu lkede sanayinin gelimesini fiilendurdurdular.

Hindistanda bir insan bu lkede kutsal saylan inekleri kesmek suretiyle alksorununu zmeyi nerse, ya da ngilterede biri kp besili farelerin etindenbiftek retilebileceini sylese, yerleik inan ve kanaatler yznden bunlarn



20/79

sylediklerine hemen hi kimse kulak asmaz.

retimdeki gelimeler, eski nyarglar ve eski toplumsal rgtleni biimlerinizorlar, fakat, bunlar o nyarglar ve toplumsal biimleri otomatik olarakortadan kaldrmaz. Pek ok insan, deiimi engellemek iin mcadeleetmektedir ve yeni retim biimlerini kullanmak isteyenler deiim iinmcadele etmek zorundadrlar. Eer mcadeleyi deiime kar kanlarkazanrlarsa, yeni retim biimleri ilerlik kazanamaz ve retim olduu yerdesayar ve hatta geri bile gider.

Marksist terminoloji ile ifade edersek: retim gleri gelitike, geliimlerininbir aamasnda, eski retim gleri temelinde gelimi toplumsal ilikiler vefikirlerle atma iine girerler. Ya yeni retim glerinden yana olan insanlar,ya da eski sistemin yandalar bu atmadan galibiyetle karlar. Bunlardanbirincisinde toplum ileriye doru gider, ikinci durumda ise yerinde sayar ve

hatta kimi durumlarda geriye gider.



21/79

3. Snf Mcadelesiki snfa blnm bir toplumda yayoruz; kk bir aznlk muazzam birzel mlkiyete sahipken, pek oumuz fiilen byle bir varlktan yoksunuz.

Doal olarak, bu durumun zaten hep byle yaana geldiini varsaymaeilimindeyiz. Oysa, gerekte, insanlk tarihinin byk bir blmnde, insantopluluu iinde ne snf, ne zel mlkiyet, ne ordu ne de polis vard. 5.000 yada bilemediniz 10.000 yl ncesine kadar, insan geliiminin yaana geldiiyarm milyon yl boyunca durum buydu.

Bir insan kendi yaamn srdrebilmek ve alr durumda kalabilmek iingereksindii yiyecekten daha fazlasn retebilir dzeye gelinceye kadar,toplumun snflara blnmesi mmkn olamazd. Eer klelerin rettikleri

sadece onlar hayatta tutabilecek kadar olsayd, onlar kle olarak muhafazaetmenin ne anlam olurdu?

Belli bir geliim aamasndan sonra, retim alanndaki ilerleme snfsalblnmeleri sadece olanakl deil, ayn zamanda kanlmaz kld. Kendisineartk rn denilen ve dorudan reticilerin kendi yaamlarn srdrebilmeleriiin gerekli olan miktar ayrldktan sonra geriye kalan miktar ifade eden birartk, retilebilir hale geldi. Bu artk rnn depolanmas, bir yerden bir bakayere nakledilmesi iin gerekli aralar yaratld.

Emei bu rnleri yaratm olan insanlar, kukusuz bu artk rn detketebilirlerdi. stelik, hep kt kanaat bir yaam srdkleri iin, bu fazlaltketmeleri iin ortada yeterince kkrtc neden de vard. Ne var ki, bufazlal tketmek demek, bir sonraki yl kapy almas olas kuraklk, selbaskn gibi doal felaketler karsnda kendileriniala mahkum etmek, ya daalktan kvranan dier kabilelerin saldrlar karsnda kendi kendilerinisavunmasz durumda brakmak anlamna gelirdi.

Bu fazlal olas doal felaketlere kar tedbir olarak depolamak, idaresini zel

bir grup insann yetkisine brakmak, bu artk ile kabile iindeki zanaatkarlar beslemek, saldrlara kar kendilerini savunmak iin mevziler ina etmek,kendilerinden uzakta yaayan kabilelerle bu art kendileri iin yararl bulduklar nesneler karlnda dei-toku etmek, balangta herkesinyararna olan bir durumdu. Bu tr etkinlikler, zamanla ilkin kentyneticilerinin, tccarlarn ve zanaatkarlarn yaadklar kentlerdesrdrlmeye baland. Farkl trden rn ve mallarn kaydn tutmak iintabletler zerine izilen iaretler, giderek yaznn douuna kap aralad.

Bunlar, uygarlk dediimiz eye giden yolda atlm ilk admlard. Fakat kibu vurgulanmay hak eden kritik bir fakat szc, btn bunlar, giderek artanbir zenginliin nfusun kk bir kesimi tarafndan kontrol edilmesi temelinde



22/79

geliiyordu. Aznlk, bu zenginlii, nceleri hem kendi, hem de topluluungeneli yararna olacak ekilde kulland.

retim gelitike, bu aznln elinde toplanan zenginlik de bymeye baladve sz konusu zenginlik byd lde, aznlk kendisini toplumun gerikalanndan ayrmaya balad. Balangta toplumun yararna olmas iingelitirilmi kurallar, o artk zenginliin ve onu yaratm olan topranaznln zel mlkiyeti olduunu ileri sren yasalar haline geldiler. Byleceegemen snfve onun iktidarn koruyanyasalarortaya km oldu.

Burada, aklnza yle bir sorunun gelmesi olas: Toplumun bir baka ekildegelimesi, topra srp ileyen emekilerin emeklerinin rn zerinde kendikontrollerini kurmalar mmkn olabilir miydi?

Bu sorunun Hayr eklinde yantlanmas gerekir. Ama, bunun nedeni insan

doas deil, o aamada toplumun hl bir hayli fakir dzeyde bulunuyoroluudur. O aamada, dnya nfusunun byk ounluu, yazma ve okumayetenekleri gelitirmeye, sanat eserleri yaratmaya, ticaret iin gemiler inaetmeye, gkyzndeki yldzlarn haritasn karmaya, matematik kurallargelitirmeye, su taknlarnn yaanaca zamanlar nceden hesap etmeye,sulama kanallarnn ne ekilde ina edilmesi gerektiini hesaplamalaradayanarak kefetmeye zaman ayramayacak kadar toprakla ve doayla hayattakalma mcadelesi veriyor, ancak varln srdrebilecek kadar retebiliyordu.Bu tr eyler, ancak, topluluun ounluundan arlan bir artkla yaamn

dayatt gerekliliklerden zgrlemi, gn doumundan gn batmna kadartoprak zerinde apa sallama gereinden kurtulmu ayrcalkl bir aznlnvarl durumunda mmkn olabilirdi.

Ne var ki, bu, snflara blnmln gnmzde de zorunlu ve kanlmazolduu anlamna gelmiyor. Geride braktmz yzyl, insanlk tarihinin dahanceki yzyllarnda tasavvur bile edilemeyecek bir gelimeye tank oldu.Doal koullardan kaynaklanan ktlk bugn artk alm durumda;gnmzdeki ktlk, yapay bir ktlk ve buna neden olan ey, yiyecek

stoklarnn imha edilmesine karar veren hkmetler.Gnmzde, snfl toplum, insanl ileri gtrmyor, aksine, onun ileri dorugeliiminin nnde bir engel olarak duruyor.

Btnyle tarmsal nitelikli topluluklardan kasaba ve kentlerde merkezlemitopluluklara doru olan deiim, snfsal blnmelere yol aan yegane deiimolarak kalmad. Zenginliin yaratlmasnn yeni yol ve yntemlerinin gelitiiher dnemde, benzeri sre tekrar tekrar yaand.

ngilterede, bundan 1000 yl kadar nce egemen snf feodal beylerdenoluuyordu; bunlar, toprak mlkiyetini kendi kontrolleri altnda tutuyor,serflerin srtndan geiniyorlard. Ticaret serpilip gelitike, feodal beylerin



23/79

yan sra kentlerde zengin tccarlardan oluan yeni bir ayrcalkl snf dahatredi. Ve, sanayinin dikkate deer lekte gelimesiyle birlikte, bunlarniktidar sanayi yatrmlarnn sahibi olanlar tarafndan sorgulanmaya baland.

Toplumsal gelime srecinin her bir aamasnda, maddi emei ile deer yaratanve ezilen bir snf ile, o deeri kontrol eden bir egemen snf vard. Toplumsalgelimenin daha da ilerlemesiyle birlikte, hem ezilen hem de ezen snf bir dizideiiklie urad.

Antik Roma dneminin kleci toplumunda, kleler egemen snfn kiiselmlkiyetindeydiler. Kle sahibi, kle tarafndan retilmi rn ve mallarnmlkiyetine sahipti, nk bunlar reten kle onun kiisel mlkdurumundayd tpk, inein mlkiyetine sahip olduu iin inekten retilenste de sahip olmas gibi.

Ortaan feodal toplumunda, serf kendi toprann kullanm hakkna ve otopraktan elde ettii rnn mlkiyetine sahip bulunuyordu; ancak, toprankullanm hakknn karl olarak, her yl belli sayda gn boyunca o topranmlkiyetine sahip olan feodal bey iin almak zorundayd. ou kere ylnbir yars feodal bey iin, dier yarsnda kendisi iin alrd. Feodal bey,kendisi iin almay reddeden bir serfi (kamlama, hapsetme, ve bunlardandaha da ar yaptrmlarla) cezalandrma yetkisine sahipti.

Modern kapitalisttoplumda, patron ne iinin maddi varlnn mlkiyetine, ne

de kendisi iin cretsiz almay reddeden bir iiyi fiziksel olarakcezalandrma yetkisine sahiptir. Ne var ki, hayatta kalmak iin almakzorunda olan iinin gidip alaca fabrikalar patronun mlkiyetindedir.Dolaysyla, patronun, iiyi, fabrikada alarak yaratt mallarn deerindenok daha az bir cret karl kendisi iin almaya zorlamas grece kolaydr.

Bu durumlarn her birinde, egemen snf, emekilerin en temelgereksinmelerinin karlanmasna giden miktar dnda kalan tm deerinkontrolne sahiptir. Kle sahibi kendi mlk durumundaki kleyi i grrhalde tutmak ister, dolaysyla, tpk sizin arabanza yakt koyup onu iler haldetutmanz gibi, klesine yaamas iin gerekli besini temin eder. Ancak, bunundnda klenin rettii her eyi kendi yararna kullanr. Feodal serf, kendikullanmna braklm toprak paras zerinde, yemek, imek, giyecek gibi entemel gereksinmelerini karlamak zere alr. Bunun dnda, feodal beyinarazisi zerindeki tm emeinin rnleri dorudan feodal beye gider.

Modern ii, emeinin karl olarak cret alr. Yaratt tm deer, cretolarak kendisine verilen kk ksm dnda, kar, faiz ya da rant olarak iverensnfnn cebine gider.



24/79

Snf mcadelesi ve devlet

Emekilerin mcadele etmeden kendi yazglarna sessizce boyun ediklerinetarihte ender olarak rastlanlr. Eski Msr ve Antik Roma kleayaklanmalarna, in mparatorluu kyl ayaklanmalarna sahne olmu, Antik

Yunan, Roma ve Rnesans Avrupa's kentlerinde zenginlerle yoksullar arasndai savalar yaanmtr.

Karl Marksn Komnist Manifestoda, Bugne kadar varolmu toplumlarntarihi, snf mcadeleleri tarihidir diye yazyor olmasnn nedeni de budur.Uygarln geliimi, bir snfn dierini smrmesi, dolaysyla da bunlararasndaki mcadeleler temelinde gelimiti.

Bir Msr firavunu, bir Roma imparatoru ya da bir ortaa prensi, ne kadarkudretli olursa olsun, ne kadar lks iinde yaarsa yaasn, yaad saray ne

kadar grkemli olursa olsun, sefalet iinde yaayan kyllerin ya da klelerinyaratm olduklar deerin kendi mlkiyetine geiini gvence altnaalmadka, sahip olduu o ayrcalklar koruyamazd. Bunu salayabilmek iin,toplumda snfsal blnmenin yan sra bir baka eyin daha gelimesigerekiyordu: kendilerinin ve yandalarnn iddet aralar zerindeki kontrol.

Daha nceki toplumlarda, toplumu oluturan ounluktan ayr bir ordu, polis,hkmet kurumu yoktu. Hatta, rnein bundan 50 ya da 60 yl kadar nce,Afrikann kimi yerlerinde bu tr topluluklara rastlamak hl mmknd.

Bugn yaadmz toplumda devlet tarafndan yerine getirilen kamusal ilerin pek ou, gayr-resmi bir yoldan ya topluluk yelerinin btn, ya datemsilcilerin bir araya geldikleri toplantlar araclyla yerine getiriliyordu.

nemli bir toplumsal kural ihlal ettii dnlen bir topluluk yesinindavranlar bu tr toplantlar srasnda grlr, bir karara varlrd. Ceza,topluluun btn tarafndan uygulanrd huzur bozucu kiilerin topluluuterk etmeye zorlanmas gibi. Gerekli ceza konusunda herkes hemfikir olduuiin, cezann uygulanmas iin ayr bir polis kurumunun varl gereksizdi.

Sava halinde, topluluun tm gen erkekleri, o durum iin seilmi liderlerinidaresi altnda savaa katlrlard; topluluktan ayr bir ordusal yap yoktu.

Aznlk bir grubun zenginliin byk blmn kontrol ettii bir toplumda,gvenlik ve asayiin salanmasn, sava gcnn rgtleniini bylesi basityollardan salamak artk mmkn deildi. Temsilcilerin bir araya geldikleri hermeclis, silahl erkeklerin bir araya geldikleri her toplant, giderek snfsal hatlartemelinde yaplanmaya balad.

Ayrcalkl grup, ancak ceza yasalar ve genel olarak hukuk, ordunun

yaplandrlmas, silah retimi zerinde kendi tekelini kurmaya balamashalinde varln srdrebilirdi. Bylece, bir hakimler, ynetici polisler, gizli polis tekilat yneticileri, generaller, brokratlar gibi toplumsal gruplarn



25/79

ortaya k, toplumun snflara blnmesine elik etti btn bu gruplar,ayrcalkl snfn ynetimini koruyup kollama hizmetlerinin karl olarak,ayrcalkl snfn kontrolndeki toplumsal zenginlikten bir pay alyorlard.

Bu devletin kadrolarnda memur olarak alanlar, stlerinden gelecek emirve direktiflere tereddtsz itaat edecek biimde eitiliyorlar, smrlen eziciounlukla olan toplumsal balarndan koparlyorlard. Devlet, bu ayrcalklsnfn elinde bir lm aygt olarak geliti. Bu, istendiinde son derece etkinbir ilev grebilen bir aygtt.

Kukusuz, bu aygt ileten generaller, sk sk u ya da bu imparator ile karatmas iine girip onun yerini almaya yeltenebiliyorlard. Egemen snf, sksk bu silahlandrlm aygt zerindeki kontroln yitirebiliyordu. Ancak, buaygt iler halde tutabilmek iin gerekli olan zenginlik emeki ynlarnsmrsnden geldii iin, bu trden her ayaklanma, yine toplum iindeki

snfsal blnmelere ve g ilikilerine bal bir seyir izliyordu.

Tarih boyunca, toplumu gerekten ounluun yararna olacak biimdedeitirmek istemi insanlar, karlarnda sadece egemen snf deil, fakatayrca onun karlarna hizmet eden, silahl bir aygt temsil eden devletibulmulardr.

Egemen snflar, kendilerine arka kan din adamlar, generaller, polis efleri vehukuk sistemi ile birlikte, uygarla giden yolda ilk ortaya kan toplumsalolgular oldular, nk, bunlarn yokluunda uygarlk geliemezdi. Fakat,bunlar toplumda kendi iktidarlarn gl biimde kurumsallatrdktan sonra,uygarln daha da gelimesini engellemekten kar olan toplumsal kesimlerdurumuna gelirler. ktidarlarnn devam, deer yaratan snf bu deerikendilerine aktarmaya zorlama yeteneine baldr. Toplum zerindekikontrollerini elden yitirme korkusuyla, yeni deer yaratma yntemlerine karbunlar daha etkin yntemler olsalar bile temkinli ve muhafazakar bir tutumtaknrlar.

Smrlen ynlarn kendi insiyatifini gelitirip bamszlamasna yol

aabilecek her eyden korkarlar. Dier bir korkular, kendi ordularn besleyiponlar kendilerine ekecek kadar zengin yeni ayrcalkl snflarn ortayakmasdr. Dolaysyla, belli bir noktadan sonra, retimin gelimesineyardmc olmak yerine onun geliimini engellemeye ynelirler.

rnein, in mparatorluunda, egemen snfn iktidar toprak mlkiyetine,tarmsal retimin gerekli kld sulama kanallar, sel basknlarna karyaplm bentler vb. zerinde kontrol sahibi olmaya dayanyordu. Bu kontrol,2000 yl kadar srm bir uygarla temel oldu. Ne var ki, bu uygarln son

dnemlerinde retim yntemleri, in sanat dikkate deer dzeyde geliipzenginlemi, Avrupann Karanlk aa gmlp kalm olduu bir zamandamatbaa ve barut icat edilmi olmakla birlikte balang dnemlerindekilerden



26/79

fazlaca ileri gitmi deildi.

Bunun nedeni, tccarlarn ve zanaatkarlarn giriimiyle yeni retim biimlerikentlerde gelimeye balad zaman, egemen snfn tamamen kendi kontrolaltnda olmayan bu yeni toplumsal gruplarn giderek g kazanmasndankorkmu olmasyd. mparatorlua bal otorite ve kurumlar, sistematik olarak,kentlerin gelien ekonomisini kertmek, retimi geriletmek ve yeni toplumsalsnflarn gcn krmak iin gce ve sert nlemlere ba vurdular.

Yeni retim glerinin gelimesi yani yeni deer yaratma biimleri, eskiegemen snfn karlaryla atma iine girdi. Bu, sonucu toplumun btngeleceini belirleyecek olan bir mcadelenin ortaya kmasna yol at.

Bu sonu, kimi zaman, in rneinde olduu gibi, yeni retim biimlerinindoup gelimesinin nlenmesi ve toplumun uzun yllar boyunca duraanlkiinde kalmasna yol at.

Kimi zaman, Roma mparatorluunda olduu gibi, yeni retim biimlerigelitirme kapasitesine sahip olmay, toplumu halihazrdaki biimiylemuhafaza etmeye yetecek zenginliin retilemedii bir noktaya gelinmesianlamna geldi. Uygarlk kt, kentler ykma urad, insanlar kaba, tarmsaltoplum biimlerine geri dndler.

Kimi zaman ise, yeni bir retim biimi temeline dayanan yeni bir snf, eskiegemen snfn gcn zayflatp nihai olarak hukuk dzeni, ordular, ideolojisive dini ile onu iktidardan drecek gce ve yetenee ulat. Bu durumda,

toplumun geliimini ileri doru srdrmesi olanakl oldu.Toplum ister geri ister ileri doru gitmi olsun, ksaca deindiimiz bu herdurumu belirleyen faktr, snflar arasndaki sava kazanan tarafn kim olduuidi. Ve, her savata olduu gibi, savan nasl sonulanaca nceden belirlenmi deildi; sonu, rgtllk dzeyine, rakip snflarn liderliinintutarllk ve yeteneklerine bal kald.



27/79

4. Kapitalizm Sistem Nasl Balad?Ska iitilen en gln iddialardan biri, eylerin bugnknden farkl olmasnnzaten dnlemeyeceidir. Oysa, eskiden pek ok ey farklyd. stelik,

dnyann uzak bir kesinde deil, bu lkede, ve gnmzden hi de uzakolmayan bir gemite. Bundan sadece 250 yl kadar nce, o zamanninsanlarna, btn bu byk kentleriyle, fabrikalaryla, uaklaryla, uzaygemileriyle imdi iinde yayor olduumuz dnyay tasvir etmi olsanz,herkes size gler geerdi. O insanlar iin, gnmzn demiryolu a biletasavvur edilemez bir durumdu.

nk, o insanlar tamamen krsal bir toplum iinde yayorlard; pek ou,kendi kynden 15-20 km uzakta bir yere bile gitmemiti; hemen sadece

mevsimsel farkllklarla ksmen bir deiim gsteren yaam tarzlar, binlerceyl boyunca olduu gibi, duraan ve sk biimde belirlenmi durumdayd.

Fakat, 700 ya da 800 yl kadar nce, sonradan btn toplumsal sistemiderinden sarsacak bir gelime halihazrda balam bulunuyordu. Zanaatkar vetccar gruplar kasabalarda kk salmaya balamlard; bunlar, nfusun gerikalanndan farkl olarak, karlnda bir ey almadan feodal beye hibirhizmette bulunmuyorlar, yiyecek karlnda rnlerini feodal bey ve serflereveriyorlard. Giderek artan lde, deerli metalleri bu dei-tokuun lt

olarak kullanlmaya baladlar. Kar elde etmek iin her dei-tokuu deerlimetalden biraz daha fazla edinmenin frsat olarak grmek, ok byk bir admdeildi.

Balangta, kasabalar, ancak bir feodal beyi bir dierine kar kullanmaksuretiyle varlklarn srdrebiliyorlard. Fakat, zanaatkarlarn retim becerilerigelitike, bunlar daha fazla deer yaratmaya, daha gl bir nfuz sahibiolmaya baladlar. Bylece, Ortaa feodal toplumunun barnda, burjuvaziya da orta snf olarak anlan yeni bir snf geliti. Bunlar, kendi

zenginliklerini, o toplumu kendi egemenlikleri altnda tutan feodal beylerdenfarkl bir ekilde elde eden kiilerdi.

Bir feodal bey, kendi zenginliini, dorudan doruya kendi topraklar zerindetarmsal faaliyette bulunan serflerin yarattklar rnden elde ediyordu. Serflerebelli bir cret demiyor, sahip olduu kiisel iktidar araclyla onlar kendisiiin almaya zorlayabiliyordu. Buna karlk, kasabalarda giderekzenginleen snf, kendi zenginliini tarmsal olmayan mallar satarak teminediyordu. Bunlar, yanlarnda alan ve kendileri iin bu mallar retenemekilere gnlk ya da haftalk bir cret dyorlard.

ou feodal beyin toprandan kaarak kasabaya gelmi serfler olan bu iiler,karlnda cret aldklar ii bitirdikten sonra, istedikleri yere gitmekte



28/79

serbestti. Bunlar zerindeki yegane zorlama, birinin yannda i bulamamalar durumunda ala mahkum dmekti. O koullarda, zenginancak daha da zenginleirdi, nk, a kalmaktan korkan zgr ii, rettiimallarn deerinden daha az olan bir miktarda cret karl almay kabuletmeye hazrd.

Bu noktaya birazdan geri dneceiz. Bu aamada nemli olan, orta snf olarakanlan yeni snfn yeleri ile feodal beylerin kendi zenginliklerini birbirindenhayli farkl yollardan elde ettikleri. Sz konusu farkllk, toplumun naslrgtlenecei konusunda bunlarn birbirlerinden farkl isteklere sahip olmalarsonucunu dourdu.

Feodal bey asndan ideal olan, kendi topraklar zerinde kendisinin mutlakiktidar olduu, yazya dklm yasalarla snrlanmad, dsal bir kurumun basncn hissetmedii, serflerinin topran brakp gitme hakkna sahip

bulunmad bir toplumdu. Feodal beyin istei, her eyin tpk babasnn vededesinin zamannda olduu gibi kalmas, herkesin iinde doduu sosyalstaty itiraz etmeden kabullenmesiydi.

Zenginlemekte olan burjuvazi, kanlmaz olarak, toplumsal olgulara farkl birgzle bakyordu. Feodal beylerin ve krallarn, onlara kendi ticari faaliyetlerinemdahale etme ve zenginliklerini alma frsat veren bireysel iktidarlarnasnrlamalar getirilmesini istiyorlard. Bunu, kendi temsilcileri tarafndanhazrlanp uygulanan yazya geirilmi yasal dzenlemelerle baarmak

arzusundaydlar. Yoksul snflar serfliin getirdii kstlamalardanzgrletirmek istiyorlard, bylece bunlar kasabalarda ii olarak kendiyanlarnda alabilecek ve karlarna yeni karlar ekleyebileceklerdi.

Kendilerine gelince; babalar ve dedeleri hemen her zaman feodal beylerinkontrol altnda yaamlard ve bu durumun olduu gibi srmesini hiistemiyorlard.

Uzun szn ksas, burjuvalar toplumu devrimciletirmekistiyorlard. Bunlarneski dzenle olan atmalar sadece ekonomik deil, fakat ayn zamandaideolojik ve siyasald. Topluma ilikin genel fikirlerin kaynann kilisedekipapazlarn vaazlar olduu cahil bir toplumda, ideolojik olan dinsel bir ieriesahipti.

Ortaa kilisesi, kendileri de feodal egemenliin paras olan papazlar vemanastr rahipleri tarafndan ekip evriliyordu; kilise, feodal deerlerin propagandasn yapyor, kentli burjuvalarn pek ok pratiini yeripktlyordu.

Bunun sonucu, 16. ve 17. yzyllarda, Almanya, Hollanda, ngiltere veFransada orta snflar kendi dinleri etrafnda rgtlenmeye giritiler:Protestanlk. Bu, tutumlu ve ll olmay, kendini ie vermeyi (zellikle



29/79

iiler iin!) ycelten bir dinsel ideoloji idi ve orta snflarn, papazlarlamanastr rahiplerinin iktidarndan bamsz dinsel topluluunu amalyordu.

Orta snf, Ortaan Tanr anlayna kar, kendi Tanr imgesini yaratt.

Bugn, okullarda ya da televizyonda o dneme ait byk din savalar ve i

savalar, sanki bunlar salt dinsel farkllklardan kaynaklanm, sanki onbinlerceinsan salt sa Peygamberin kan ve bedeninin Hristiyanlktaki rolkonusundaki fikir ayrlklar nedeniyle savap lecek kadar lgnlarm gibianlatlyor. Oysa, o savalarn temelinde yatan, bundan ok daha fazla bireydi: zenginliin retiminin birbirinden ayr rgtleniine dayanan,birbirinden tamamen farkl iki toplum biimi arasndaki atma.

ngilterede bu atmay kazanan taraf burjuvazi oldu. Gnmzn egemensnfnn atalar, kendi iktidarlarn kraln ban keserek kutsadlar ve bu

korkun eylemlerini Eski Ahit olarak anlan dinsel kitaptaki samalklartemelinde merulatrdlar.

Fakat, dier lkelerde kavgann ilk raundunu kazanan taraf feodalizm oldu.Fransa ve Almanyada, Protestan burjuva devrimciler (Protestanln feodal birversiyonu Almanyann kuzeyinde bir din olarak varln srdrm olmakla birlikte) kanl i savalar sonrasnda yok edildiler. Buralarda, burjuvazi,baarya ulaabilmek iin iki yzyl akn bir sre beklemek zorunda kald;kavgann ikinci raundu 1789da Pariste, ve bu kez zerindeki din rtsn

karp atm halde balad.

Smr ve artk deer

Kleci ve feodal toplum biimlerinde, egemen snflar, alan snflar zerindeonlarn mlk edinilmesine dayal bir kontrole sahip olmak zorundaydlar. Aksitaktirde, feodal bey ya da kle sahibi iin alanlar bulunduklar yerlerdenkaarlard ve ayrcalkl snflar kendileri iin zenginlik reten emekkaynandan yoksun kalrlard.

Kapitalist, bundan farkl olarak, alan kii zerinde byle bir mlkiyetilikisine gereksinim duymaz. alan kii, almay reddetmesi durumundaala mahkum hale geldii srece, kapitalistin o kii zerinde mlk sahibiolmasna gerek yoktur. Kapitalist, iiyi mlk edinmek yerine, onun geimkaynaklarn yani makine ve fabrikalar mlk edinmek suretiylezenginleebilir.

Yaamn maddi gereksinmeleri, insann emei tarafndan retilir. Ancak, emek,topra ileyecek, doada ham olarak bulunan maddeleri ileyip onlar

kullanlr hale getirecek aralardan yoksun olduu srece, yararszdr. Aralar,snrsz denecek kadar byk bir eitlilik gsterir; saban gibi basit tarmsalgerelerden bugn modern fabrikalarda grdmz karmak makinelere



30/79

varncaya kadar her tr gere bir retim aracdr. Bu aralarn yokluunda, enkalifiye ii bile yaamn fiziksel idamesi iin gerekli eyleri retmeolanandan yoksundur.

Modern insan Ta anda yaam atalarndan ayrt eden ey, genellikleretim aralar ad verilen bu aralarn geliimidir. Kapitalizm, bir avuinsann bu retim aralar zerindeki kiisel mlkiyetine dayanr. rnein,gnmz ngiltere'sinde nfusun sadece yzde1i, sanayide toplam sermaye vehisselerin yzde 84ne sahiptir. retim aralarnn makineler, fabrikalar,petrol sahalar, en iyi tarmsal topraklar ok byk bir ounluu zerindekikontrol, bunlarn elinde younlamtr. Nfusun geri kalan ezici ounluu,ancak kapitalistlerin kendilerine sz konusu retim aralaryla almalarnaizin vermesi durumunda yaamn srdrebilmektedir. Bu, kapitalistlere, dierinsanlarn emeini smrebilmeleri iin muazzam bir g kazandrr yasal

adan kat zerinde tm insanlar eittir dense bile.Kapitalistlerin retim aralarnn kontrol zerinde kendi tekellerini kurmalar birka yzyl almtr. rnein, ngilterede, 17. ve 18. yzyldakiparlamentolar, kylleri kendi geim aralar olan topraktan koparan ve itYasalar olarak anlan bir dizi yasa karmlardr. Bylece, toprak kapitalistsnfn bir kesiminin zel mlk haline gelmi, krsal nfus, kendi emeini bukapitalistlere satmakla alktan lmek arasnda bir seim yapmaya zorlanmtr.

Kapitalizm, retim aralar zerindeki bu tekelini kurduktan sonra, nfusun

geri kalan kesimlerinin kat zerinde zgr olmasna ve kapitalistlerle aynsiyasal haklara sahip olmasna izin vermitir. Ancak, iiler ne kadar zgrolurlarsa olsunlar, fiili olarak hl yaamlarn srdrebilmek iin almakzorunda kalmlardr.

Kapitalizm yanls ekonomistler, bundan sonra olanlara basit, yzeysel biraklama getirirler. Bunlar, kapitalistlerin cret demek suretiyle iininemeini satn aldn sylerler. inin emeini satmaya devam etmesi iin,kapitalistin iiye adil bir cret demesi gerekir. Aksi taktirde, ii o kapitalisti

terk edecek ve gidip bakas iin alacaktr. Kapitalist, adil bir gndelikdedii iin, iinin de adil bir gnlk alma ile ald cretin karlnvermesi gerekir.

Peki bu ekonomistler kar olgusunu nasl aklyorlar? Bunlara gre, kapitalist,retim aralarn (sermayesini) kullanma sunmas zverisi gsterdii iin,bunun karlnda bir dl almaldr. Bu, mesele zerinde birazck dnenbir ii iin hi de ikna edici bir argman deildir.

rnek olarak, yllk net kar orannn yzde 10 olduunu ilan etmi bir irketidnelim. irket, sahibi olduu makinelerin, fabrikann vb. maliyetinin 100milyon ngiliz sterlini olduunu, ii cretleri, hammadde giderleri,makinelerin bir yllk anma pay maliyeti ktktan sonra elde ettii toplam



31/79

yllk karn 10 milyon sterlin olduunu sylesin.

Bu irketin on yl iinde toplam 100 milyon sterlin kar elde edeceini, bununda onun balangtaki yatrm masraflarnn tamamna eit olduunu grmemiziin bir dahi olmamz gerekmiyor.

Eer, ileri srld gibi dllendirilen ey kapitalistin zverisi ise, budurumda, ilk on yln sonunda tm karn ortadan kalmas gerekir. nk,onuncu yln sonunda, kapitalist balangta koyduu parann tamamn gerialm durumda olacaktr. Gerekte ise, kapitalist imdi on yl ncekinden ikikat daha fazla zengindir. Hem retim aralarna hl sahip durumdadr, hem debirikmi kara sahiptir.

O arada geen zaman iinde, iiler, gnde sekiz saat, ylda 48 hafta almaksuretiyle, yaamlarnn nemli bir blm boyunca enerjilerini kapitalist iin

tketmi olacaklardr. On yln sonuna gelindiinde, iiler debalangtakinden iki kat daha zengin olacaklar mdr? Elbette ki hayr. Bir iilgnlar gibi ald cretin bir ksmn tasarruf etse bile, renkli bir televizyon,ucuz bir merkezi stma sisteminden, ikinci el bir otomobilden daha fazla birey satn alamayacaktr. i, hibir zaman alt fabrikay satn alabileceibir ekonomik gce ulaamayacaktr.

Adil bir cret karl adil bir alma, kapitaliste sermayesini ikiye katlamafrsat verirken, iiye ne sermaye, ne de aa yukar deimeden kalan cret

karl gidip kapitalist iin almaya devam etmekten baka bir seenekkazandrr. Kapitalist ile iinin eit haklar, bu ikisi arasndaki eitsizliizaman iinde giderek artrm olacaktr.

Karl Marksn en byk keiflerinden biri, bu gzle grlr anormalliegetirdii aklamadr. Kapitalisti, iinin emeinin tam karln vermeyezorlayacak hibir mekanizma yoktur. rnein, bugn makine sanayiindealan bir ii, haftada yaklak 400 sterlinlik bir deer retir. Fakat, bu hibirzaman onun haftalk cretinin bununla ayn olduu anlamna gelmez. 100durumdan 99unda, iiler yarattklar deerin ok ok gerisinde kalan bir cretalmaktadrlar.

alma zorunluluunun alternatifi, alktr (ya da isizlik deneiyle sefil biryaam srmektir). Dolaysyla, iiler emeklerinin tam karl olan bir crettalep edebilecek durumda deillerdir; kendilerine az ok kabul edilebilir biryaam standard salayacak bir cret karl almaya hazrlardr. iyeyaplan deme, ona her gn kapitaliste alabilmesi iin gerekli eyleri teminedebilecei, yani alma kapasitesini (Marks buna emek gc adn verir)yeniden kazandracak eyleri alabilecei kadardr.

Kapitalistin bak asyla, iilere alabilecek konumda kalmalar, yeni iikua anlamna gelen ocuklarn besleyip bytebilecekleri kadar bir cret



32/79

demek, bunlarn emek glerinin karln vermi olmak anlamna gelir.Ancak, bir iiyi alabilir durumda tutmak iin gereksinilen deer, bunlarnalma srasnda yarattklar deerden dikkate deer lde daha azdr dierbir ifadeyle, iinin emek gcnn deeri, emeinin yaratt deerden dikkatedeer oranda daha azdr.

Bu ikisi arasndaki fark, kar olarak kapitalistin cebine gider. Marks buna artkdeer adn vermitir.

Sermayenin z genilemesi

Bugnk sistemin savunucularnn yazdklarn okursanz, bunlarn tuhaf birinanc paylatklar hemen dikkatinizi ekecektir. Onlara gre, para, sihirli birvarlktr. Bir bitki ya da hayvan gibi kendi kendine geliip byyebilir.

Bir kapitalist bankaya belli bir miktar para yatrdnda, parasnn bankadamiktar olarak artmasn umar kukusuz. Hisse senedi satn alarak ICI ya daUnilever irketine yatrmda bulunduunda, bu taze parann her yl kar hissesiolarak kendisine bir art getirmesini bekler. Karl Marks, sermayenin zgenilemesi olarak isimlendirdii bu olguyu aklamaya girimitir. Dahance grdmz gibi, Marksn aklamas para ile deil, emek ve retimaralar ile balar. Gnmz toplumunda, yeterli zenginlie sahip olanlar,retim aralarnn kontroln satn alabilirler. Bylece, dier insanlar, sahibiolduklar retim aralarnn deer yaratmak iin gereksindikleri emek glerinisatmaya zorlama olanan elde ederler. Sermayenin z genilemesiolgusunun, yani parann buna bolca sahip olanlar iin mucizevi biimdeoalmasnn gizi, emek alm-satm srecinde yatar.

Bay Browning Browne adl bir kapitalistin iyerinde ie balayan Jack isimlibir iiyi rnek olarak alalm. Jackin sekiz saatlik ign boyunca yaptalma, art bir zenginlik yaratacaktr bunun deerinin 48 sterlin olduunuvarsayalm. Jack, almamann seenei isizlik paras ile sefil bir yaamsrmek olduu iin, bu miktarn ok daha altnda bir cretle almay kabuledecektir. ren bir insan olan Muhafazakar milletvekili Peter Lilley gibikapitalizm yanls milletvekillerinin abalaryla, Jack, isiz olmas halindekendisinin ve ailesinin geimi iin gnde sadece 12 sterlin isizlik deneialabilir. Bunlar, bunun zerinde bir isizlik paras verilmesinin alma istekve nedenini ykma uratacan iddia ederler.

Eer Jack gnde 12 sterlinden fazla bir parayla geinmek istiyorsa, alaraksekiz saatte yaratabilecei deer olan 48 sterlinden daha az bir gnlk cretkarl alma yeteneini yani emek gcn satmak zorundadr. Gnde

diyelim 28 sterlin kadar bir cret karl almaya raz olacaktr. Bu ikirakam arasndaki fark olan 20 sterlin, Bay Browningin cebine gider. Bu,Browningin artk deeridir.



33/79

Browning, retim aralarnn kontroln satn alacak zenginlie sahip olduuiin, yannda altrd her iiden gnde 20 sterlinlik bir kar elde ederekgiderek daha da zenginlemesinin koullarn gvence altna almtr.Browningin paras, ortada doal bir yasa olduundan falan deil, retimaralarnn kontrol ona dier insanlarn emeini ucuz olarak satn alma

olana verdii iin, artmaya devam eder, bylece Browningin sermayesigeniler.

Kukusuz, Browningin bu 20 sterlinin hepsini kendi kiisel harcamas iinkullandn syleyemeyiz belki fabrikasnn binasn kiralamtr, ya da en bata yatrmda bulunurken egemen snfn dier yelerinden bor paraalmtr. Bunlar, artk deerde bir azalmaya neden olurlar. Dolaysyla,Browning bu artk deerin 10 sterlinlik bir blmn kira, faiz, kar hissesi gibigiderlere,sadece geriye kalan 10 sterlini kar olarak kendine ayrmaktadr.

Hisse senetleri zerinden yaayanlar, muhtemelen Jack yaamlar boyunca birkez bile grmemilerdir. Ne var ki, onlara gelir getiren ey, sterlinin mucizeviekilde durduu yerde oalmas deil, Jackn aln teridir. Temettler(hissesenedi kar pay), faiz demeleri ve kar hepsi birden artk deerden gelir.

Jackin alaca cret nasl belirlenir? veren, Jackin cretini olabildiincedk tutmaya alacaktr. Fakat, pratikte, daha altna inemeyecei snrlarvardr. Bu snrlarn bazlar fizikseldir: ilere, beslenme yetersizlii ekecekkadar sefil bir cret vermek akllca deildir, nk, byle bir durumda iiler

ite gerektiince enerjik biimde alamazlar. Ayrca, ie gelip giderkenseyahat etmek, gece dinlenip uyuyabilecekleri bir yer bulmak durumundadrlarki iyerinde geceleyip makineler zerinde uyumasnlar.

Bu bak asndan bakldnda, iilere, onlarn kk lksler olarakgrebilecekleri eyleri (akamlar birka ie bira, televizyon, zaman zamanksa bir tatil vb.) temin edebilecekleri bir cret demek akllcadr. Btnbunlar iiyi daha zinde tutar ve daha fazla i retmesini temin eder.Onun emekgcnn yenilenmesini salar. cretlerin ar dk tutulduu yerlerde emek

retkenliinin de dk olduu nemli bir gerektir.Kapitalistin dikkate almak zorunda olduu bir ey daha vardr. Sahip olduuirket, i dnyasnda yllarca, halihazrdaki iiler emekli olduktan ya da lpgittikten sonra da var olacaktr. irket, halihazrdaki iilerin ocuklarnnemeine de gereksinim duyacaktr. Dolaysyla, kapitalistler, iilereocuklarna bakp bytebilecekleri bir cret vermek zorundadrlar. Yine,devletin bu ocuklara eitim sistemi araclyla gerekli retim becerileri(okuma-yazma gibi) kazandrmasn da salamak durumundadrlar.

Pratikte sz konusu olan bir dier olgu, iinin ald cretin makul bir cretolduunu dnmesidir. Ald cret ak biimde bunun altnda kalan bir ii,sahip olduu iin zaten yararsz olduunu dnd iin, iini yitirme



34/79


35/79

5. EmekDeerKuramMakineler, yani sermaye de emek gibi mal retiyor. Eer byleyse, sermayenin de emek gibi retilmi deerden pay almas adil birdurumdur. Her retim faktr hissesine den dl almaldr.

Kapitalizm yanls ekonomi eitimi alm bir kimsenin Marksist smr veartk deer zmlemesine verecei karlk budur. lk bakta, bu itiraz birhakllk payna sahip gibi grnyor. yle ya, sermaye olmadan mal retmeniznasl mmkn olabilir?

Marksistler, asla bunun mmkn olduunu ileri srmemilerdir. Fakat, bizimk noktamz bir hayli farkl. Biz, meseleye u sorularla balyoruz: Sermaye

nereden geliyor? retim aralar balangta nasl ortaya ktlar?Bu sorularn yantlarn bulmak g deil. nsanlarn zenginlik retmek iintarihsel olarak kullanm olduklar her ey (bu ister neolitik dneme ait bir tabalta isterse modern bir bilgisayar olsun), insan emei tarafndan yaratlmtr.Bir baltaya ekil verirken kullanlm aralar da daha nceki emeinrnydler.

Karl Marksn retim aralarndan l emek olarak sz etmi olmasnnnedeni de budur. adamlar sahip olduklar sermaye ile vndkleri zaman,aslnda, daha nceki kuaklarn ok geni emek havuzu zerinde kontrolkendi ellerine geirmi olmakla vnmektedirler ve bu, kendi atalarnngemite onlarn bugn yaptndan daha fazla alp abalam olduklaranlamna gelmez.

Emein zenginliin kayna olduu fikri (ki bu fikir genellikle emek deerkuram olarak anlr), Marksn orijinal bir kefi deildi. Marksa kadar,kapitalizm yanls btn byk ekonomistler bunu kabul etmilerdi.

skoyal ekonomist Adam Smith ya da ngiliz ekonomisti David Ricardo gibikuramclar, yazlarn sanayi kapitalizminin henz genlik yllarnda olduudnemlerde kaleme almlard Fransz Devriminin hemen ncesi vesonrasna karlk den yllarda. Kapitalistler henz toplum zerinde kendiegemenliklerini kurmamlard, ve bunu gerekletirebilmek iin sahipolduklar zenginliin gerek kaynann ne olduunu renmeye gereksinimduyuyorlard. Smith ve Ricardo, zenginlii yaratan eyin emek olduunu,zenginliklerini artrp pekitirmek iin emei eski feodal yneticilerinkontrolnden zgrletirmeleri gerektiini anlatarak bu konuda kapitalistlere

yardmc oldular.Fakat, ok gemeden, ii snfna yakn dnrler, Smith ve Ricardonun



36/79

arkadalarna kar bir argman gelitirdiler: Eer zenginlii yaratan ey emekise, sermayeyi yaratan ey de emektir. Ve, sermayenin haklar gaspedilmiemein haklarndan daha fazla deildir.

Bir sre sonra, sermayenin destekisi ekonomistler, emek deer kuramnn birsamalktan ibaret olduunu sylemeye baladlar. Ne var ki, n kapdan zorlakarlan gerein bu kez arka kapdan ieri girme alkanl vardr.

Radyonuzu an. Bir sre sonra, programlardan birinde, ngiliz ekonomisininzaafn oluturan eyin insanlarn yeterince sk almamalar olduu iddiasile karlarsnz; ayn eyin bir baka yoldan dile getirilii, retkenliin okdk olduu iddiasdr. Bir an iin, bu iddiann doru olup olmadna boverin. Bunun yerine, bunun nasl dile getirildiine dikkat edin. nsanlarn,makineler yeterince sk almyorlar dediini asla duymayacaksnz. Hayr,iyi almad sylenenlerher zaman insanlar, yani iiler.

Bunlara gre, iiler daha sk alm olsalar daha ok zenginlik retilecek, bu ise beraberinde daha yeni makinelere yatrm olana getirecek. Buargman kullanan insanlar, farknda olsunlar ya da olmasnlar, aslnda unusylemi oluyorlar: Daha ok i, daha ok sermaye yaratacaktr. , emek,zenginliin kaynadr.

Cebimde 5 sterlin olduunu dnelim. Bunun bana ne tr bir yarar olabilir?En nihayet, bu, zerinde kimi motifler olan, matbaada baslm bir kat

parasndan baka bir ey deil. Bu kat parann bana yarar, karlk olarakbana bir kimsenin emei tarafndan yaratlm yararl bir eye sahip olma ansvermesidir. Dolaysyla, 5 sterlinlik bir banknot, gerekte, bu deere sahipemek rnlerini elde edilebilir klan bir aratan baka bir ey deildir. ki adet5 sterlinlik banknot, iki kat daha fazla emein rnlerinin elde edilebilir olmasanlamna gelir, vb.

u halde, zenginlii lerken, gerekte, onun yaratl srasnda harcanmemei lm oluyoruz.

Kukusuz, belli bir zamanda, bir insann kendi emeiyle rettii bir bakainsann rettii ile ayn dzeyde deildir. rnein, eer ben bir tahta masayapmaya giriirsem, bunun iin gereksinim duyacam zaman, usta birmarangozun gereksinecei zamandan be ya da alt kez daha fazla olacaktr.Fakat, hi kimse, harcadm zamana bakarak benim yaptm masannmarangozun yapt masadan be ya da alt kat daha deerli olduunudnmeyecektir. Bunlar, masann deerine ilikin bir kestirimde bulunurken,o masann retiminin bir marangozun emeinin ne kadarn gerektirdiinidikkate alacaklardr, benim emeimi deil.

Bir marangozun byle bir masa iin bir saate gereksinim duyduunuvarsayalm; bu durumda, insanlar o masann deerinin bir saatlik emee eit



37/79

olduunu syleyeceklerdir. Bu, mevcut toplumda verili olan teknik ve becerikoullarnda, masann retimi iingerekli emek zamann ifade eder.

Bu nedenle, Marks, bir eyin deerinin lsnn salt o eyin retiminin birinsana ne kadar emek zaman gerektirdii ile llmediini, kstas alnan eyin,ortalama beceriye sahip bir bireyin ortalama bir teknik kullanarak harcadzaman olduunu sylemitir: Marks, gereksinim duyulan bu ortalama emekdzeyini, toplumsal olarak gerekli emek zaman olarak tanmlamtr. Bu,nemli bir nokta; nk, kapitalizm altnda teknolojik gelimeler srekliyaanyor ve bu mallarn retiminde giderek daha az emek harcanmasanlamna geliyor.

rnein, lambal radyolar ok pahal rnlerdi, nk bu lambalar retmek vebirbirlerine balamak byk emek gerektiriyordu. Daha sonra transistr icatedildi; transistrlerin retimi ve birbirlerine balanmas ok daha az emee mal

oluyordu. Hl lambal radyo reten fabrikalarda alan iiler, rettiklerilambalarn anszn deer yitirdiini grdler; radyonun deeri artk lambalradyo retimi iin gerekli emek zaman tarafndan deil, transistrl radyo iingerekli emek zaman tarafndan belirleniyordu.

Son bir nokta. Baz mallarn fiyatlar gndelik ya da haftalk olarak sreklidalgalanr. Bu tr deiimler, bunlarn retimi iin gerekli emek zamannnyansra, bakaca etkenlerin sonucu olarak da ortaya kabilir.

Don, Brezilyada tm kahve aalarn ldrd zaman, kahvenin fiyatbirden ykselmiti, nk, dnya leinde yaanan kahve ktl yzndeninsanlar kahve iin daha fazla para demeye razlard. Eer doal bir felaketyarn ngilteredeki tm televizyonlar harap etse, hi kuskusuz televizyonfiyatlar ayn yoldan birden art gsterir. Ekonomistlerin arz ve talep adnverdikleri mekanizma, srekli olarak fiyatlarda alal-ykselilere neden olur.

Bu nedenden tr, kapitalizm yanls ekonomistlerin pek ou, emek deerkuramnn sama olduunu ileri srerler. Bunlara gre, fiyat belirleyen faktrarz ve taleptir. Asl sama olan da budur. nk, bu argman, eyleringenellikle ortalama bir dzey etrafnda dalgalandklarn unutur. Deniz, gelgitnedeniyle alalr ve ykselir, ancak, bu, denizin adna deniz seviyesidediimiz belli bir nokta etrafnda alalp ykseldiini syleyemeyeceimizanlamna gelmez.

Benzer ekilde, fiyatlarn gnlk olarak alalp ykselmesi, bu dalgalanmannetrafnda gerekletii sabit deerlerin olmad anlamna gelmez. rnein,tm televizyonlar tahrip olsa, retilecek ilk televizyonlara ynelik byk birtalep olacaktr ve bunlar yksek fiyatlar zerinden alc bulacaktr. Fakat,pazara birbiriyle rekabet halindeki yeni televizyonlarn srlmesi ve bunlarnfiyatlarnn televizyon retimi iin gerekli emek zaman temelinde kendideerlerine yakn bir noktaya ekilmesi fazla zaman almayacaktr.



38/79

Rekabet ve birikim

Gemite, kapitalizmin dinamik ve ilerici bir sistem olarak grnd birdnem yaand. nsanlk tarihinin nemli bir blm boyunca, pek ok insannyaam, kle gibi alma ve smr tarafndan belirlendi. Tarih sahnesine 18.

ve 19.yzyllarda km olan sanayi kapitalizmi, bu durumu deitirmedi.Fakat, kapitalizm, bu kle gibi alma ve smrye yararl saylabilecek birama kazandrm grnd. Kapitalizm muazzam lekte zenginlii, birkaparazit aristokratn lksne, ya da lm gitmi hkmdarlariin ina edilenantlara, veya bir imparatorun oullarndan hangisinin tahta oturacan belirlemek iin yaplan savalara heba etmek yerine, daha ok zenginlikyaratmann aralarn ina etmek iin kulland. Kapitalizmin ykseli dnemi,sanayinin, kentlerin, ulam aralarnn insanlk tarihinde daha nce higrlmemi lekte gelitii bir dnem oldu.

Bugn bize tuhaf grnebilir, ama, Oldham, Halifax, Bingley gibi kentler birzamanlar mucizevi gelimelere evsahiplii yapm merkezlerdi. nsanlk, dahance, milyonlarca insann giysi gereksinimini karlamak zere ksack sredeelbise haline gelen tonlarca pamuk yn ve yn grmemiti. Bu, kapitalistlerzel bir erdeme sahip olduu iin yaanmad kukusuz. Aksine, bunlar,genellikle, emee olabildiince az cret deyerek zenginlii kendi ellerinegeirmekten baka bir ey dnmeyen iren insanlard.

Bu adan, daha nceki egemen snflar da aynyd. Fakat, kapitalistler nemliiki adan farklydlar.

Bunlardan birincisine daha nce deindik: Kapitalistler, iilerin kendisinimlk edinmediler, bunun yerine emek gc karl olarak onlara cretdediler. Dier bir deyile, kle deil, cretli kleler kullandlar. kincisi,iilerinin rettikleri mallar kendileri tketmediler. Feodal toprak sahibi,dorudan serflerinin rettii et, ekmek, peynir ve araptan geiniyordu. Oysa,kapitalist, iiler tarafndan retilmi mallar dier insanlara satarak

geiniyordu.Bu durum, tek tek kapitalistlere, keyfine gre hareket etmek konusunda klesahibinden ya da feodal beyden daha snrl bir zgrlk veriyordu. rnlerisatabilmek iin, kapitalistin bunlar mmkn olduu kadar ucuza retmesigerekiyordu. Kapitalist fabrikaya sahipti ve fabrika iinde iktidar sahibiydi. Nevar ki, bu iktidar keyfince kullanabilir durumda deildi. Dier fabrikalarlaolan rekabetin gerekleri karsnda boyun emek zorundayd.

Bu noktada, favori kapitalistimiz Bay Browning Brownea geri dnelim. Belli

miktarda pamuklu giysinin Brownen fabrikasnda iiler tarafndan on saatteretildiini, buna karlk bir dier fabrikada ayn miktarda pamuklu giysi iiniilerin be saate gereksinimleri olduunu varsayalm. Bay Browning,



39/79

giysilerin sat fiyatn on saatlik emek maliyetine gre belirleme ansna sahipdeildir. nk, akl banda hi kimse, yolun dier tarafnda bundan dahaucuz olan dier fabrikann rettii mal dururken gidip Browningin pahalgiysisini satn almaz.

Pazarda varln srdrmek isteyen her kapitalist, iilerin olabildiince hzlalmasn salamak zorundayd. Ama, her ey bundan ibaret deildi.Kapitalist, bunun yan sra, iilerinin en ada makinelerle almasn dasalamak durumundayd; kendi iilerinin dier fabrikalarda baka kapitalistleriin alan iilerden bir saat iinde daha fazla mal retebilmesi bu koulabalyd. Pazarda yaamak isteyen kapitalistin yapmas gereken bir baka ey,daha fazla miktarda retim aracna sahip olmaldr Marksn kullandterimle ifade edersek, sermaye biriktirmelidir!

Marks, en temel yapt olan Kapitalde, kapitalistin, akln hep daha ok

zenginlie sahip olmaya takm cimri bir kimse olduunu yazar:

Kapitalistin doasndaki kiisel zellik olan cimrilik, kendisinin de birdiliden baka bir ey olmad toplumsal mekanizmann birsonucudur... Kapitalist retimin gelimesi, belli bir sanayi giriimineyatrlm sermaye miktarnn durmakszn artrlmasn zorunlu klar;rekabet, her kapitaliste, kapitalist retimin doal yasalarn dsal,zorlayc yasalar olarak hissettirir. Kapitalisti, sermayesini muhafazaedebilmek iin, sermayesini durmakszn geniletmeye zorlar. Sreklibirikime ynelmeksizin, kapitalist sermayesini geniletemez.

Birikim, birikim! Sermayenin dini ve peygamberi budur!

retim, insan gereksinmelerini karlamak iin deil, bir kapitalistin dierkapitalistlerle rekabette ayakta kalmasn salamak iin yaplr. Kapitalistiniyerinde alan iiler, iverenlerinin rakiplerinden daha hzl sermaye birikimi salama drtsnn kendi yaamlarna nasl egemen olduunugrrler.

MarksnKomnist Manifestoda syledii gibi:

Burjuva toplumunda, canl emek, l emek birikiminin bir aracndanbaka bir ey deildir... Sermaye, bamsz ve bir bireysellie sahipken,yaayan insan baml ve bireysellikten yoksun durumdadr.

Kapitalistlerin birbirleriyle olan rekabette srekli sermaye birikimindebulunmaya zorlanmalar, sistemin ilk yllarnda sanayinin neden muazzam

lekte gelimi olduuna da aklk getirir. Fakat, sz konusu sre bir eyidaha yaratmtr: srekli yinelenen ekonomik bunalm. Ekonomik bunalm,yeni bir olgu deildir. Sistemin kendisi kadar eskidir.



40/79



41/79

6. Ekonomik BunalmBir yanda zenginliin birikimi, dier yanda yoksulluk.

Marks, kapitalizmin eilimini bu ekilde zetlemitir. Her kapitalist, birdierinin rekabetinden korkar, dolaysyla, istihdam ettii iileri mmknolduunca sk altrr ve onlara olabildiince dk bir cret der.

Sonu, retim aralarnn ynsal geliimi ile, cretlerin ve alan iisaysnn snrl art arasndaki oranszlktr. Marks, bunun ekonomikbunalmn temel nedeni olduunu syler.

Bu olguyu anlamann en iyi yolu, u soruya yant aramaktr: Miktar olarak ok byk bir genileme gsteren mallar satn alanlar kimlerdir? ilerincretlerinin dk olmas, onlarn kendi emeklerinin rn olan mallar satnalacak ekonomik gce sahip olmamalar anlamna gelir. Kapitalistler cretleriykseltemezler, nk, bu, sistemin itici gc olan kar ykma uratmaklaedeer anlama sahiptir.

Eer irketler rettikleri mallar satamazlarsa, bu durumda baz fabrikalarnkapatmak ve iileri iten karmak zorunda kalrlar. cretler toplam budurumda daha da der, ancak irketler hl mallarn satamaz durumdadrlar.Ar retim bunalm denilen durum ba gsterir; bir yandan ekonomininbtnnde satlamayan mallar depolarda istiflenirken, dier yandan insanlarnalm gc bu mallar satn almaya yetmez.

Bu, son 160 yl boyunca kapitalist toplumda tekrar tekrar yaanan birdurumdur.

Sistemin uyank savunucular, ok gemeden, bunalmdan kmann kestirmebir yolu olduunu sylemeye balayacaklardr. Buna gre, yaplacak yeganeey, kapitalistlerin elde ettikleri karlar yatrma dntrp yeni fabrikalar

amalar ve yeni makineler almalardr. Bu, daha ok insana i temin edecek,bylece daha ok sayda insan satlmam mallar almaya balayacaktr. Bu,yeni yatrmlar devam ettii srece retilen mallarn hepsinin satlabilecei, vesistemin tam istihdam salayabilecei anlamna gelir.

Marks, bunu grmeyecek kadar budala bir insan deildi. Daha nce grmolduumuz gibi, rekabet basncnn kapitalistleri srekli yatrmda bulunmayazorlamasnn sistemin merkezi zelliklerinden biri olduunu o da grmt.Fakat, Marks u soruyu sordu: Bu, kapitalistlerin tm karlarn her zamanyatrma yneltecekleri anlamna gelir mi?

Kapitalist, ancak makul bir karn garanti altnda olduuna inandzaman yatrmda bulunur.



42/79

Eer byle bir karn olabilirliine inanmazsa, parasn yatrmda bulunarakriske sokmayacaktr. Onu bankaya yatracak ve orada bekletecektir.

Kapitalistin yeni yatrmda bulunup bulunmamas, onun ekonomik durumunasl deerlendirdiine baldr. Koullar uygun grndnde, kapitalistlerhep birden yatrma ynelirler; birbirleri ardndan uygun inaat alanlar ararlar,makineler satn alrlar, dnyann drt bir kesinde hammadde araynagirerler, kalifiye iilere her zamankinden biraz daha yksek cretler derler.

Bu durum, genellikle ekonomik ykseli olarak isimlendirilir.

Fakat, toprak, hammadde ve kalifiye emek iin giriilen bu lgnca rekabet, buretim unsurlarnn fiyatlarn ykseltir. Ve, giderek, baz irketlerin birdenmaliyetlerinin karlarn eritecek dzeye kadar ykselmi olduunu kefettikleribir noktaya varlr.

Yatrm patlamas, bu kez bir yatrm durgunluuna yol aar. Kimse yenifabrikalar istemez hale gelir inaat iileri iten karlrlar. Kimse yenimakineler satn almak istemez makine sanayii bunalma girer. Kimseretilmekte olan demir ve elie talepte bulunmaz elik sanayii birdenkendisini kapasitesinin altnda alr halde bulur ve kar getirmez durumader. Bir sanayiden dierine fabrikalar birer birer kapanr, iiler ilerindenedilir bylece iilerin dier sanayilerin rettikleri mallar satn almakapasiteleri de yok olur.

Kapitalizmin tarihi, periyodik olarak yaanan durgunluktan bunalmasrklenilerin, bo fabrikalarn, isiz kalp ala mahkum dm iilerin,satlamayp depolandklar raflarda ryp kflenen mallarn tarihidir.

Kapitalizm, periyodik olarak bu ar retim bunalmlarna yol aar; bununnedeni, ekonomide bir planlamann olmamas, dolaysyla, sermayenin panikhalinde birden yatrma ynelmesi ya da yatrmdan kamasnn kontroledilememesidir.

Daha nceleri, insanlar devletin bu tr bunalmlar durdurabileceinidnyorlard. Devlet, zel sermaye yatrmlar dtnde kamuyatrmlarn artrarak, zel sermaye yatrmlar beklenen dzeye eritiinde bukez kamu yatrmlarn azaltarak retimi bir dengede tutabilirdi. Ne var ki,imdilerde devlet yatrmlar da bu lgnln bir paras haline gelmibulunuyor.

rnein, British Steeladl ngiliz elik iletmesine bakn. irketin henz birkamu irketi olduu birka yl nce, iilere, daha ok elii daha ucuza maledecek modern, otomatik ocaklar satn alnabilmesi iin bazlarnn itenkarlmasnn kanlmaz olduu sylenmiti. Bugn, hl daha ok saydaiinin iten karlmasnn kanlmaz olduu syleniyor ngilterenin bugeni apl yatrm atana giren yegane lke olmamas buna gereke olarak



43/79

gsteriliyor. Fransa, Almanya, Amerika Birleik Devletleri, Brezilya, DouAvrupa lkeleri, hatta Gney Kore ayn eyi yaptlar. Bunun sonucu olarak,bugn dnya leinde bir elik fazlas yaanyor bir ar retim bunalm.Kamu yatrmlar kslyor.

Kukusuz, elik iileri iki durumda da sknt ekiyorlar.

Bu, insanln, ynsal bir zenginlik retiminin sadece kar ile ilgilenen kk,ayrcalkl bir snf tarafndan kontrol edildii bir ekonomik sistem hatrnadedii bir bedel. Bu ayrcalkl gruplarn sanayii dorudan kendi mlkiyetlerialtnda m tuttuklar, yoksa (British Steel rneinde olduu gibi) sanayizerindeki kontrollerini devlet zerindeki kontrolleri araclyla mgerekletirdikleri fark etmiyor. Bu kontrol, en yksek kar payn kapmakhrsyla birbirleriyle ulusal ya da uluslararas dzeyde rekabette kullandklariin, kaybeden ve skntya denler hep iiler oluyorlar.

Sistemin son lgnl u ki, ar retim bunalm gerekte ar retim fa

Documents

iste marksizm