ITS150 Лекц 1

Лекц 1

ÊÎÌÏÜÞÒÅÐÈÉÍ ÁҮÒÝÖ ÁҮÐÝËÄÝÕҮҮÍ,

ÒÅÕÍÈÊ ÁÀ ÏÐÎÃÐÀÌ ÕÀÍÃÀÌÆ

ÊÎÌÏÜÞÒÅÐÈÉÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ ÄÀÕÜ ÕӨÃÆÈË

ªíººäðèéí áàéäëààð 5 òºðëèéí êîìïüþòåð áàéíà:

1. Microcontroller: àõóéí öàõèëãààí áàðàà, àâòîìàøèí çýðýãò

ñóóðèëëàãääàã. Òóõàéëáàë øàðàã÷ çóóõíû òîõèðóóëãûí ºãºãäëèéã õýðõýí

õàäãàëàõ ãýõ ìýò.

2. Microcomputer: Øèðýýí äýýð áàãòàõóéö áóþó æèæã õýìæýýíèé

êîìïüþòåðèéã õýëíý. PC (Personnal Computer) áîëîí Workstation ãýñýí õî¸ð

ÿíç áàéæ áîëíî.

2. 1. Персонал компьютер : Микропроцессор дээр суурилагдсан хувь хїн

ашиглахад зориулсан жижиг хэмжээний компьютерийг хэлнэ.

Персонал компьютерийг дотор нь дараах байдлаар хуваадаг.

- Desktop

- Laptop / notebook буюу зєєврийн компьютер

- PDA буюу жижиг хэмжээний Palm компьютер

a. Desktop компьютер

Энэ персонал компьютерийг ширээн дээр байрлуулах зориулалтаар

гаргадаг учраас ширээний компьютер гэж нэрлэдэг.

b. Laptop /notebook/portable компьютер

Laptop буюу зєєврийн компьютерийг їйлдвэрлэгчид нь Notebook гэж

нэрлэдэг бєгєєд тэжээлд залгахаас гадна батерейгаар ажиллах

боломжтой овор хэмжээ багатай тул нэг газраас нєгєє рїї зєєж авч явахад

тохиромжтой. Зєєврийн компьютерийн дэлгэцийг ихэвчлэн thin-screen

technology буюу нимгэн дэлгэцийн технологиор хийсэн байдаг. Нимгэн

дэлгэцийн трансистор буюу (Thin Film Transistor) эсвэл актив матрицан

дэлгэц нь гарч байгаа дїрсийг илїї тод їзїїлэхээс гадна аль ч талаас нь

харахад уг дїрсэнд

єєрчлєлт ордоггїй.

Laptop: Õàâòãàé äýëãýö á¿õèé 纺âðèéí êîìïüþòåð. Ëàïòîï êîìïüþòåð íü

notebook & subnotebook ãýñýí 2 òºðëèéíõ áàéíà.

1

ITS150 Лекц 1

Notebook: ÿëüã¿é çóçààí 纺âðèéí êîìïüþòåð. Ýäãýýð íü àâ÷ ÿâàõ

çîðèóëàëòààð ö¿íõýíä áàãтàõ áºãººä ýíãèéí Desktop êîìïüþòåð¿¿ä øèã õ¿÷èí

÷àäàëòàé áàéäàã.

Subnotebook: 1.8-4 ôóíòûí æèíòýé, æèíã õýìíýõ ¿¿äíýýñ õàòóó äèñê íü ãîëäóó

ñàëàíãèä áàéðëàäàã.

c. Palm êîìïüþòåð

Palm нь сїїлийн їед єргєн хэрэглэгдэж байгаа Personal Digital Assistant

(PDA) буюу жижиг хэмжээний тоон системийн тєхєєрємж юм. Гартаа

бариад авч явж болохуйц уг жижиг тєхєєрємжийг Palmtop компьютер ч

гэж нэрлэдэг. 1996 онд анх удаа Palm Computing компани энэ

тєхєєрємжийг имэйл илгээх, тэмдэглэл бичих, тоглоом тоглоход зориулж

Palm Pilot гэсэн нэртэйгээр гаргажээ. Palm дээр зєвхєн єгєгдлийг

боловсруулж, хадгалаад зогсохгїй мєн desktop эсвэл laptop компьютерээс

файл татаж авч єєр дээрээ боловсруулаад дараа нь эргээд компьютер лїї

хуулах боломжтой.

2.2.Workstation

Персонал компьютерийг бодоход илїї хїчин чадалтай мєн дэлгэцийн

чанар нь илїї сайн байдаг. Workstation нь ердийн персонал компьютертэй

харьцуулахад хурд, хїчин чадлын хувьд илїї байдаг. Хувь хїний хэрэгцээнд

гэхээсээ илїї бизнесийн чиглэл, мэргэжлийн тївшинд илїї ашиглагддаг. Их

хэмжээний санах ой, хурд ихтэй процессор, єндєр хурдын график адаптер

бїхий workstation шаардагддаг ямар ч байгууллага хувь хїн хэрэглэж

болно. Жишээ нь компьютер графикын дизайнер, барилгын зургын

архитектор г.м.

IBM, DEC, Hewlett - Packard болон Sun Microsystems компаниуд Workstation

їйлдвэрлэн гаргадаг.

3. Minicomputer: Хэмжээгээрээ microcomputer, mainframe 2

компьютерийн завсрын компьютер юм. IBM пїїсийн AS/400e загвар нь

minicomputer-ийн нэг жишээ юм.

4. Mainframe: Овор хэмжээгээрээ том, асар олон хэрэглэгч нэгэн зэрэг

хандаж ажиллах боломжтой компьютерийг хэлнэ. Ихэвчлэн IBM пїїс

їйлдвэрлэдэг байсан бєгєєд нисэх буудал, банк, санхїїгийн томоохон

пїїсїїд, их сургуулиуд толгой компьютерээр ашигладаг байв.

5. Supercomputer: Асар том хэмжээтэй ба ихэвчлэн эрдэм шинжилгээний

зориулалтаар ашигладаг. Їїнийг тусгай зориулалтын агааржуулах

2

ITS150 Лекц 1

системтэй єрєєнд байрлуулах бєгєєд ердийн персонал компьютерээс

50000 дахин илїї хурдтай. Батлан хамгаалах, цаг уурын алба, эрдэм

шинжилгээний институт, томоохон их дээд сургуулиуд энэ

суперкомпьютерийг ашигладаг.

Ñåðâåð

Ñåðâåð ãýäýã îéëãîëòûí òóõàéä êîìïüþòåðèéí îâîð õýìæýý ÿðèãäàõã¿é. Ñåðâåð

áóþó ñ¿ëæýýíèé ñåðâåð ãýäýã íü ñ¿ëæýýíä õîëáîãäñîí îëîí êîìïüþòåð¿¿äèéí

(êëèåíò êîìïüþòåð¿¿ä) õóâüä ºãºãäëèéí áààç, ïðîãðàììóóäûã õàäãàëäàã òºâ

êîìïüþòåð (çàðèìäàà òîëãîé êîìïüþòåð ÷ ãýæ íýðëýäýã ) þì.

Компьютерийн їндсэн ойлголт

Электроник болон электромеханик хэсгїїдээс бїрдсэн тєхєєрємжийг

компьютер гэнэ.

Энэ тєхєєрємжийг дангаар нь ашиглах боломжгїй бєгєєд дараах зїйлїїд

нэгдэж, компьютерийн системийг бїрэлдїїлдэг. Ингэснээр бид єєрийн

хэрэгцээндээ ашиглах боломжтой болдог.

Òîîí ñèñòåì äýýð ñóóðèëñàí êîìïüþòåð

Êîìïüþòåð íü íýëýýä òºâºãòýé òºõººðºìæ øèã ñàíàãäàâ÷ ¿íäñýí çàð÷èì íü ìàø

ýíãèéí áàéäàã. Àíõ êîìïüþòåðèéã íýýõýä ýëåêòðîí ã¿éäë¿¿äèéã îëæ õàðíà. Ýíýõ¿¿

ã¿éäýë íü çºâõºí àñàõ, ýñâýë óíòðàõ ãýñýí õð¸ð óòãûã àãóóëíà. Ó÷èð íü

êîìïüþòåð 0,1 ãýñýí õî¸ðòûí òîîëëûí ñèñòåì äýýð ¿íäýñëýãääýã. Ýíý íü binaries

ãýñýí ëàòèí ¿ãíýýñ ãàðàëòàé. Èéíõ¿¿ òîîí áóþó äèæèòàë ñèãíàë íü ìýäýýëëèéã

õî¸ðòûí òîîëëûí ñèñòåì äýýð ä¿ðñýëäýã áàéíà. Äèæèòàëûí îéðîëöîî óòãàòàé ¿ã íü

computer-based þì. Ýíä õýðýãëýãäýæ áóþó 0 áóþó 1-èéã áèò(bit) ãýíý. Îëîí òîîíû

áèò¿¿äèéí õîñëîëîîð òîî, ¿ñýã, òýìäýãò¿¿ä á¿ðäýíý. Æèøýý íü: H ¿ñýã-

01001000(off-on-off-off…) 8bit=1Byte

Õî¸ðòûí òîîí ñèñèòåì íü êîìïüþòåðèéã áîëîâñðóóëàëò õèéõ, ºãºãäºë õàäãàëàõ, íýã

íýãýíòýé õîëáîãäîõ á¿õ ïðîöåññò ºãºãäëèéã ä¿ðñëýõ àðãà áîëäîã.

Àíàëîã ñèñòåì äýýð ñóóðèëñàí àìüäðàë

Íàðíû òóñãàë, øóâóóíû íèñëýã, äóó÷íû õîîëîé ãýõ ìýò ç¿éëèéã õî¸ðòûí òîëîëëîð

áóþó çºâõºí õàð øàãààíààð ä¿ðñëýõýä õýö¿¿. ªºðººð õýëáýë õóãàöàà áîëîí çàìûí

òóðøèä ººð÷ëºãäºí õóâüñ÷ áàéäàã àíàëîã ñèñòåì äýýð òóëãóóðëàäàã. Äóó,

ãýðýë, äàðàëò, òåìïåðàóð øýðýã áàéæ áîëíî. Íàì áîëîí ºíäºð ò¿âøèí ìºí äóíä ò¿âøèí

áøãä àíàëîã ¸è¸òåñèéí õóâüä ä¿ðñëýãäýíý. Òóõàéëáàë åðäèéí öàãíû õóâüä öàã,

ìèíóò, ñåêóíäûã õàðóóëæ áàéãàà íü àíàëîã øèã, çºâõºí õýäýí öàã ìèíóò áîëæ

áàéãààã òîîãîîð ¿ç¿¿ëæ áóé íü òîîí ñèñòåìèéí íýã æèøýý áîëíî.

3

ITS150 Лекц 1

Áîäèò ç¿éëñèéã òîîí õýëáýðò õóâèðãàõ íü

Äóó÷íûã äóóëæ áàéõàä íü ýíãèéí òóóçàí õàëüñàí äýýð áè÷ëýã õèéæ

áàéíà ãýæ òºñººëüå. Àíàëîã ïðîöåññ íü äóóã øóóä òýð õýëáýðýýð íü õóóëíà. Ýíý

¿åä äîòíû áîëîí ãàäíû íºëºº áîëîõ ñàðíèë, çàìõðàë, óíòðàë, øóóãèàí çýðãèéã

àãóóëíà.

Õàðèí òîîí áè÷ëýãèéí ïðîöåññ áîë íýëýýä ÿëãààòàé. Æèøýý íü: õºãæìèéí CD’ä

õºãæìèéã õóóëàõ ïðîöåññ àíàëîãòàé àäèëã¿é. Òîîí ïðîöåññèéí ¿åä äóóíû òîäîðõîé

òºëººëëèéã ñîíãîí àâ÷ âèðòóàëààð ò¿¿íèéãýý õóóëäàã áºãººä ýíä ÿìàð íýãýí

äîòîîä áîëîí ãàäààä íºëºº îðäîãã¿é. Êîìïüþòåð äýýð ñóóðèëñàí òºõººðºìæ íü

ñåêóíäýä äóíäæààð 44100 óäàà òîãîìîë èíòåðâàëä äóóã òºëººëºë áîëãîí àâäàã.

Ýíýõ¿¿ òîî íü ñîíñãîëûí ýðõòýí åðäèéí äóó ìýòýýð õ¿ëýýí àâàõàä õàíãàëòòàé òîî þì.

¯¿í øèã ìàòåðèàëûí ºíãèéã ãýðýë, ºí㺠(brightness, color) –èéí òóñëàìæòàé áîäèò

ºíãºíèé õýìæýýíä ä¿ðñýëäýã áàéíà.

HARDWARE БУЮУ ТЕХНИК ХАНГАМЖИЙН ЇНДЭС

Компьютерийн техник хангамж нь дараах 5 хэсэгт хуваагддаг:

- Input (оролтын)

- Processing (боловсруулалт хийх)

- Storage (мэдээлэл хадгалах)

- Output (гаралтын)

- Communications (xолболтын)

Оролтын тєхєєрємжийн гол їїрэг нь єгєгдлийг цуглуулж, компьютерт

боловсруулах боломжтой болгон хєрвїїлэх явдал юм.

- Гар

- Хулгана

- Микрофон

Боловсруулалт хийх тєхєєрємж нь компьютерийн программ хангамжаас

ирж буй командыг хїлээн авч, гїйцэтгэх їїрэгтэй. Жишээ нь хїснэгтэн

мэдээлэл дээрх мєнгєний дїнг нэгтгэж

гаргах гэх мэт.

- Central Processing Unit (CPU)

- Random Access Memory(RAM)

Мэдээлэл хадгалах тєхєєрємжийн їїрэг нь єгєгдєл, программ хангамж

зэрэг бїх тєрлийн мэдээллийг удаан болон тїр хугацаагаар хадгалах

їїрэгтэй.

4

ITS150 Лекц 1

- Уян диск

- Хатуу диск

- Оптик диск

- Zip диск

- Tape тєхєєрємж

Гаралтын тєхєєрємжийн їїрэг нь компьютер дээр боловсруулсан

мэдээллийг хэрэглэгчдэд ямар нэгэн байдлаар хїргэх явдал юм. Жишээ нь

дэлгэц дээр харах, цаасан дээр хэвлэх, дуу

сонсох г.м

- Дэлгэц

- Принтер

- Чанга яригч

Холболтын тєхєєрємжийг нэг компьютерээс нєгєє рїї холбогдон мэдээлэл

солилцоход ашигладаг.

- Модем

- Кабель

Ïðîöåññîðûí ¿íäýñ

Êîìïüþòåð íü àíõëàí âàêóì õîîëîéã àøèãëàäàã áàéñíàà òðàíçèñòîðûã

õýðýãëýäýã áîëñîí. Õàìãèéí ñ¿¿ëä áèäíèé îäîîãèéí õýðýãëýäýã

èíòåãðàëü÷ëàãäñàí õýëõýý áóþó ìèêðîñõåì, ÷èï àøèãëàõ áîëæýý.

Ìèêðîêîìïüþòåð, ìèêðîïðîöåññîð íü ìèêðî÷èïýýñ á¿ðäýíý. Òåëåâèç, óòñàíä

õýðýãëýäýã ìèêðîêîíòðîëë¸ð íü ìºí ìèêðî÷èïèéã àøèãëàíà.

Âàêóì õîîëîé-> Transistor-> Ìèêðî÷èï

Äýýð ¿åä ðàäèîíóóä æèæèг ãýðëèéí ÷èéäýíãèéí õýìæýýòýé õóðö ãýðýëòäýã

óòàñ á¿õèé âàêóìæñàí ýëåêòðîí õîîëîéã ýëåêòðîí óðñãàëûã õÿíàõàä àøèãëàäàã

áàéæýý. ENIAC òºðëèéí êîìïüþòåð íü ýäãýýð õîîëîéã 18000-ã switch-èéí ¿¿ðýã

ã¿éöýòã¿¿ëýõ çîðèëãîîð àøèãëàæ áàéâ. Õàðàìñàëòàé íü 7 ìèíóò òóòàìä õîîëîé íü

øàòàæ ýâäýðäýã áàéâ. (ENIAC íü 1500 ôóò òàëáàéòàé, 30òîí æèòýé áàéæýý).

Òðàíçèñòîð ãàðñíààð á¿õíèéã ýðã¿¿ëýâ. Òðàíçèñòîð íü “on” áà “off” ãýñýí

¿éëäëèéã õýäýí àðâàí ñàÿàð ã¿éöýòãýæ ÷àäàõ íèìãýí öàõèëãààí óíòðààëãà þì.

Òðàíçèñòîð íü ýëåêòðîíûã ðåçèñòîðîîð ºíãºð¿¿ëýõ áºãººä ýíý íü öàõèëãààí

ã¿éäëèéã ýñýðã¿¿öýõ ìàòåðèàëààð õèéãäýíý. Òðàíçèñòîð íü ëîãèê ãàðöûã

á¿ðä¿¿ëýõ áºãººä ãàðö íü õýëõýýã ¿¿ñãýíý.

Ýëåêòðîí ñèñòåì äýõ òîäîðõîé ôóíêöóóäûã ã¿éöýòãýõ ýëåêòðîí

5

ITS150 Лекц 1

á¿ðýëäýõ¿¿í¿¿äèéí áàãö áîëîõ ýëåêòðîí çàìûã õýëõýý ãýíý. Ýíýõ¿¿ õýëõýý íü CPU

ìýòèéí ëîãèê òºõººðºìæèéã áèé áîëãîíî.

Àíõíû òðàíçèñòîðóóä âàêóì õîîëîéíîîñ 100 äàõèí áàãà, õàëààõ õóãàöàà

øààðäëàãàã¿é, áàãà ýíåðãè çàðöóóëäàã, àðàé õóðäàí íàéäâàðòàé áàéâ. 1960 îí

ãýõýä òðàíçèñòîð íü õàãàñ ñì òàëáàéòàé áîëîâ. Îð÷èí ¿åä 3 ñàÿ òðàíçèñòîð

åð人 õàãàñ ñì òàëáàéä áàãòàõ áîëîâ.

ªíºº ¿åä òðàíçèñòîð íü åð人 ìèêðîñõåìèéí íýã õýñýã áîëñîí áàéíà. Ýíä ýëåêòðîí

õýëõýý, çàì, òðàíçèñòîðîî îðóóëààä íýã êîìïüþòåðò áàãòààõ áîëæýý. Õàðèí

èõýâ÷ëýí ¿¿íèéã ñèëèêîíîí ìàòåðèàëààð ¿éëäâýðëýõ áîëîâ. Èíòåãðàë ñõåìèéã

õèéæ áóé òåõíîëîãèéã solid-state technology áóþó ýëåêòðîí õàòóó ìàòåðèàëààð

äàìæèí ºíãºð÷ áàéíà ãýñýí ¿ã þì. ªºðººð õýëáýë ýëåêòðîí íü âàêóìààð ºíãºðºõ áóñ

õàòóó ìàòåðèàëààð óðñàíà ãýñýí ¿ã.

Ñèëèêîí ãýæ þó âý? ßàãààä çààâàë ñèëèêîíûã õýðýãëýæ áàéíà âý?

Ñèëèêîíûã øîðîî áà ýëñíýýñ ãàðãàæ àâ÷ýý. Ýíý íü çºâõºí õÿìä òºñºð áîëãîõ

òºäèéã¿é õàãàñ äàìæóóëàã÷ þì.

Õàãàñ äàìæóóëàã÷ ãýäýã íü öàõèëãààíûã äàìæóóëàã÷, äàìæèõã¿é ìàòåðèàëûí

çàâñðûí ìàòåðèàë þì. Æ: äàìæóóëàã÷ ìàòåðèàëä çýñ îðíî. Äàìæóóëàã÷ áèø

ìàòåðèàëä ïëàñòèê îðíî.

Ñèëèêîí äýýð äàìæóóëàã÷ ìåòàëëûã ñóóðèëóóëñíààð èíòåãðàë ñõåìèéí ýëåêòðîí

õýëõýý ¿¿ñíý.

Ìèêðî÷èïèéí îëîí òºðºë áàéäàã. ¯¿íä: ìèêðîïðîöåññîð, ñàíàõ îé, ëîãèê, õîëáîîíóóä

ãðàôèê,ìàтåìàòèê ïðîöåññîðûí ÷èï¿¿ä.

¯¿íýýñ õàìãèéí ÷óõàë íü ìèêðîïðîöåññîðèéí ÷èï þì. Ìèêðîïðîöåññîð íü êîìïüþòåðèéí

ïðîöåññîðûí áàãàñãàñàí õýëõýý áºãººä ºãºãäëèéã ìýäýýëýë ¿ð¿¿ áîëîâñðóóëàõ

õýñýã þì. Êîìïüþòåðýýñ áóñàä ç¿éëñò õýðýãëýæ áóé ìèêðîïðîöåññîðûг

ìèêðîêîíòðîëë¸ð ãýæ íýðëýäýã.

CPU & Main Memory

CPU

Компьютер болгон CPU chip буюу микропроцессортой байдаг.

Микропроцессор нь компьютерийн тархи нь юм. Микропроцессорыг Intel

болон Motorola фирмїїд їйлдвэрлэдэг. Єндєр хурд шаардагддаг сервер

компьютерт RISC чипийг ашигладаг. IBM тєрлийн болон IBM

компьютертэй зохицохуйц Compaq, Dell, Gateway, Toshiba зэрэг

компьютерїїд Intel чипийг ашигладаг бол Apple Macintosh тєрлийн

6

ITS150 Лекц 1

компьютерїїд Motorola чипийг хэрэглэдэг.

RISC (Reduced Insruction Set Computing) чиптэй компьютер нь ердийн

компьютерээс 10 дахин хурдтай тул Sun

Microsystem, Hewlett-Packard болон Digital

Equipment (DEC) зэрэг Workstation буюу

хурд их шаардагдсан компьютерт

ашигладаг байв.

CPU íü êîìïüþòåðèéí ãîë öºì áºãººä control

unit, àðèôìåòèê ëîãèê unit (ALU)-ãààñ

á¿ðäýíý. Main memory íü ºãºãäëèéã ò¿ð

õàäãàëàõ áºãººä êîìïüþòåð á¿ðä õ¿÷èí ÷àäàë íü ÿëãààòàé áàéäàã. Register íü

CPU äýõ çàâñðûí ¿å áºãººä áîëîâñðóóëàõ ÿâöàä ºãºãäëèéã õàäãàëäàã. Íýã

ïðîãðàììûã á¿ðýí ã¿éöýòãýõ ¿åèéã ìàøèí öèêëü ãýíý. Ïðîöåññîðûí õóðä íü 3 çàìààð

òîäîðõîéëîãäîíî. ¯¿íä: ñåêóíäýä íîãäîõ õóâü (fraction), MIPS, flops (óíàëò)

ALU áà control unit. Ýíý 2 íü ýëåêòðîí çàì áóþó bus-ààð õîëáîãäîíî.

Ñîntrol unit: Ïðîãðàììûí àæèëëàõ çàð÷ìûã õýðõýí ã¿éöýòãýõèéã êîìïüþòåðèéí

áóñàä õýñã¿¿äýä õýëýõ ¿¿ðýãòýé. ªºðººð õýëáýë ýíý íü main memory áà ALU-

ãèéí õîîðîíä ýëåêòðîí ñèãíàëûí õºäºë㺺íèéã ÷èãë¿¿ëæ ºãäºã. ̺í main memory

áà îðîëò ãàðàëòûí òºõººðºìæèéí õîîðîíäûí ñèãíàëûã çîõèîí áàéãóóëäàã.

ALU: Ýíý íü àðèôìåòèê áà ëîãèê ¿éëäëèéã ã¿éöýòãýæ ýäãýýð ¿éëäëèéí õóðäûã

õÿíàäàã.

Àðèôìåòèê ¿éëäýëä ìàòåìàòèêèéí ¿íäñýí ¿éëäýë áîëîõ íýìýõ, õàñàõ, ¿ðæèõ,

õóâààõ,

(+, -, *, /)

Ëîãèê ¿éëäýëä õàðüöóóëàëò îðíî. (=, >, <, =>, <=).

CPU-ãèéí õ¿÷èí ÷àäëûã word ãýñýí õýìæýýãýýð èëýðõèéëíý. Word ãýäýã íü

CPU-ãýýð òóõàéí àãøèíä õàäãàëàãäàæ òîîöîîëîãäîæ áóé áèòèéí òîîã õýëíý. Èõ

òîîíû word êîìïüþòåðèéí õóðä òºäèé õóðäàí áàéãààã çààíà.

8 bit êîìïüþòåð ãýäýã íü òóõàéí àãøèíä CPU íü äýýä òàë íü 8 bit-èéí ºãºãäëèéí

äàìæóóëàõ ÷àäâàðûã èëýðõèéëíý. 32 bit-èéí êîìïüþòåð ãýâýë 4 byte-èéã

áîëîâñðóóëíà ãýñýí ¿ã.

Main memory: Main memory-èéã primary storage, internal memory, or RAM –

working storage ãýõ ìýòýýð íýðëýäýã. Ýíý íü 3 ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýíý.

1. Áîëîâñðóóëàõ ºãºãäëèéã õàäãàëàõ

7

ITS150 Лекц 1

2. ªãºãäºë áîëîâñðóóëàõûí òóëä ïðîãðàììûí çààâðûã ººðòºº áàðèõ

3. Áîëîâñðóóëñàí ìýäýýëýëýý ãàðàëò ýñâýë õàäãàëàõ òºõººðºìæ

¿ð¿¿ ÿâóóëòàë íü áàðüæ áàéõ

Ñàíàõ îéí õýìæýý íü òóõàéí àãøèíä êîìïüþòåð íü õýäèé õýìæýýíèé ïðîãðàìì áà

ºãºãäºë, ôàéëóóäòàé àæèëëàõ õýìæýýã òîäîðõîéëíî.

Main memory-èéí õóâüä 2 ãîë îéëãîëò áàéäàã.

1. ¯¿íä àãóóëàãäàæ áóé ºãºãäºë íü ò¿ð çóóðûíõ áàéíà. Êîìïüþòåðèéí

òýæýýëèéã ñàëàíãóóò ò¿¿íä îðøèõ á¿õèé ë ºãºãäë¿¿ä, ïðîãðàìì àðèëíà.

Òèéì ó÷ðààñ òóõàéí ºãºãäëèéã õàäãàëúÿ ãýâýë õî¸ðäîã÷ õàäãàëàõ

òºõººðºìæ áîëîõ äèñê, tape-ä õàäãàëíà.

2. Ñàíàõ îé õýìæýý èõ ÷óõàë. Ýíý íü òóõàéí àãøèíä õýäèé õýðèéí ºãºãäºë

ïðîãðàìì àøèãëàõ áîëîìæèéã õàðóóëíà.

Registers:

Control unit áîëîí ALU íü êîìïüþòåðèéí ã¿éöýòãýëèéã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð

ðåãèñòðèéã àøèãëàäàã. Ðåãèñòð áîëîâñðóóëàõ ÿâöàä ºãºãäëèéã ò¿ð

õàäãàëàõàä çîðèóëñàí ºíäºð õóðäòàé ìóæ þì.

ªºðººð õýëáýë RAM íü öààøèä õýðýãëýãäýõ ìàòåðèàëûã áàðüæ áàéäàã áîë

ðåãèñòð íü áîëîâñðóóëàëòûí ÿâöàä öààøèä ò¿¿íèéã áàðüæ áàéäàã.

Êîìïüþòåð íü ïðîãðàìì áîëîí ºãºãäëèéã RAM-ààñ ðåãèñòð ¿ð¿¿ áîëîâñðóóëòûí òóëä

à÷ààëàõ áºãººä ýíý íü ïðîöåññîðûã õóðäàñãàõàä òóñëàäàã. Ðåãèñòð íü

ïðîãðàììûí ðåãèñòð (instruction register), õàÿãèéí ðåãèñòð (address register),

storage register, accumulator register ãýñýí òºðë¿¿ä áàéäàã.

Ìàøèí öèêë:

Êîìïüþòåð íü õýðõýí ñàíàõ îé äýýð áàéãàà ºãºãäëèéí çàìûã õàäãàëäàã âý?

Øóóäàíãèéí õàÿã øèã ýíý íü õàÿã àøèãëàäàã. Ñàíàõ îé íü òîäîðõîé òîîãîîð

ä¿ðñëýãäýõ áàéðøèë çààñàí õàÿã àøèãëàõ áºãººä áîëîâñðóóëàõ ÿâöàä ºãºãäºë

ýñâýë ïðîãðàììûí òýìäýãòèéã õàäãàëæ áóé áàéðøèë þì.

Òýìäýãòèéã áîëîâñðóóëàõäàà CPU-èéí control unit íü ñàíàõ îé äàõü ò¿¿íèé

õàÿãààñ òýìäýãòèéã ñýðãýýæ ðåãèñòðò áàéðëóóëäàã. Ýíý íü ìàøèí öèêëèéí

àíõíû àëõàì þì.

Ìàøèí öèêë ãýäýã íü íýã ïðîãðàììûã áèåë¿¿ëýõýä ã¿éöýòãýõ ¿éëäëèéí äàðààëàë

þì. Ìàøèí öèêë íü:

- Instruction cycle (fetches, decodes)

8

ITS150 Лекц 1

- Execution cycle (executes, stores)

Instruction cycle:

1. Ñàíàõ îéãîîñ заавар (instruction) –èéã àâàõ

2. Instruction-èéã õºðâ¿¿ëýõ (þó áîëîõûã íü òîäîðõîéëîõ)

Execution cycle

3. ALU íü instruction –èéã ã¿éöýòãýíý. (ºãºãäºëä ¿éëäýë õèéõ)

4. Áîëîâñðîãäñîí ¿ð ä¿íã ñàíàõ îé ýñâýë ðåãèñòðò õàäãàëàõ

Ìàøèí öèêëèéí ýäãýýð ¿éëäýë íü ñèñòåì clock-òîé çýðýãöýí ÿâàãäàíà.

Ìèêðîïðîöåññîðûí öàãíû õóðä MGZ – ýýð õýìæèãäýõ áºãººä êîìïüþòåðèéã

õóäàëäàí àâàõàä ýíý íü àíõààðàõ ¸ñòîé õ¿÷èí ç¿éë áîëäîã þì.

Ñèñòåìèéí öàã: Õ¿ì¿¿ñ êîìïüþòåðèéí õóðäíû òàëààð ÿðüäàã. Ýíý íü ºãºãäëèéã

ìýäýýëýë ¿ð¿¿ õýð õóðäàí áîëîâñðóóëàí ãàðãàæ áóéã èëòãýäýã þì. Êîìïüþòåð

á¿ð ñèñòåìèéí öàãòàé áàéäàã. Ñèñòåìèéí öàã íü êîìïüþòåðèéí äîòîðõ ¿éëäë¿¿ä

õýð õóðäàí áàéãààã õÿíàäàã. Ñèñòåìèéí öàã íü êâàðö òàëñòòàé òîãòìîë

÷è÷èðõèéëëýýð áèé áîëíî.

Òîîí ïóëüñûí áàò áºõ òºâ ïðîöåññîðûí óðñãàë óðóó äàìæóóëàõ õóðä íü MHz –ýýð

õýìæèãäýõ áºãººä 1MHz ãýäýã íü ñåêóíäýä 1 ñàÿ ìàøèí öèêä ã¿éöýòãýæ

áàéãààã èëýðõèéëíý

Êîìïüþòåðò ºãºãäºë, ïðîãðàììóóä íü õýðõýí ä¿ðñëýãääýã âý?

Êîìïüþòåð íü õî¸ðòûí ò/ñ-ýýð ºãºãäëèéã ä¿ðñëýäýã. ªãºãäºë íü áèò, byte, kb,

mb, gbyte, TB-ààð õýìæèãääýã. Áèíàð êîäíû EBCDIC, ASCII – 8 , Unicode ãýñýí

ò¿ãýýìýë ñõåì¿¿ä áàéäàã.

Áèíàð ñèñòåì: 2-òûí òîîëëûí ñèñòåìèéã àøèãëàíà.

Àðàâòûí òîîëëûí ñèñòåì íü 10 õ¿ðòýëõ òîîã àøèãëàäàã. (0, 1 … 9 ) ¯¿íòýé

òºñººòýé 2-òûí ñèñòåì òîîëëûí ñèñòåì íü 0 áà 1-èéã õýðýãëýíý. Ýíäýýñ 0 íü

öàõèëãààí ã¿éäýë áàéõã¿éã 1 íü áàéãààã èëýðõèéëíý.

Æíü: Í ¿ñãèéã ýëåêòðîí ñèãíàëä õºðâ¿¿ëáýë 01001000 áóþó off- on- off- off –

on- off-off- off. Êîìïüþòåðèéí ãàð äýýðõ Í ¿ñãèéã äàðàíãóóò ýíýõ¿¿ òýìäýãò

êîìïüþòåð îéëãîöõóéö ýëåêòðîí èìïóëüñûí äàðààëàëä õóâèðäàã.

Êîìïüþòåð íü õýäèé õýìæýý 0 áà 1 –èéã õàòóó äèñê, êîìïüþòåðò àãóóëæ ÷àäàõ

âý? Äîîðõ íýãæýýð õýìæýýã èëýðõèéëíý.

Bit: 0 áà 1 – èéí áèò

Byte: 8 áèòèéí íýãäýë = 1 byte

Kilobyte: (kb)= 1000 byte (¿íýí õýðýãòýý 1024 byte-òàé òýíö¿¿)

Megabyte: (mb)= 1000 kbyte

9

ITS150 Лекц 1

Gigabyte: (Gb)= 1000 Mkbyte

Tegabyte: (Tb)= 1000 Gbyte

8 òðàíçèñòðûí õîñëîëîîð êîìïüþòåðò byte íü ä¿ðñëýãääýã. Òýìäýãòèéã êîäëîõ 3

òºðëèéí ñõåìèéí òóõàé ÿðèëöúÿ. EBCDIC, ASCII – 8 íü 8 áèòèéã, Unicode íü 16

áèòèéã êîäûí ñèñòåìä àøèãëàäàã.

EBCDIC – Extended Binary Coded Decimal Interchange Code – Ýíý íü

mainframe êîìïüþòåðò õýðýãëýãäýíý.

ASCII – 8 : American Standart Code for Information Interchange – Ýíýõ¿¿ áèíàð

êîä íü èõýâ÷ëýí ìèêðîêîìïüþòåðò àøèãëàäàã. ASCII íü ¿íäñýíäýý 7 áèòèéã

àøèãëàõ áîëîâ÷ ßïîí, Õÿòàä õýëèéã ä¿ðñýëæ ÷àääàãã¿é.

Unicode: Ýíý íü òýìäýãò á¿ðä 16 áèòèéã àøèãëàäàã. Èíãýñíýýð 256 òýìäýãò

ä¿ðñëýõ ASCII – 8 – ààñ 65536 òýìäýãòýýñ ä¿ðñýëæ ÷àäàõóéö áîëîìæòîé

áîëäîã.

Õýäèé òèéì áîëîâ÷ Unicode íü 2 äàõèí èõ. Ñàíàõ îéí çàì õàòóó äèñêíèé çàé

ýçýëäýã. ̺í èõýíõ ïðîãðàìì õàíãàìæ, ºãºãäëèéí áààç íü 8 áèòèéí ñòàíäàðò

õýðýãëýäýã òóë õºðâ¿¿ëýëòýä òîäîðõîé õóãàöàà çàðöóóëäàã.

Parity bit

Öàã àãààð, öàõèëãààíû õýëáýëçýë ãýõ ìýò îëîí õ¿÷èí ç¿éëñ áèòèéã äàìæóóëæ

áóé öàõèëãààí ã¿éäýëä èíòåðôåðåíö ¿ç¿¿ëæ áîëçîøã¿é. Èéìýðõ¿¿ àëäàà

èëýðâýë êîìïüþòåðèéí õýðõýí ìýäýõ âý? Parity Bit –èéã àøèãëàí ¿¿íýýñ

ñýðãèéëíý. Parity Bit-èéã check bit ãýæ íýðëýõ áà àëäààã¿é äàìæóóëàëòûí

òóëä byte-èéí òºãñãºëä 4 bit çàëãàäàã. Parity íü òýãø ýñâýë ñîíäãîé ãýæ

áàéäàã.

Parity òýãø õýìèéí òóõàé ÿðüÿ.

Í ¿ñýã íü 01001000. Ýíý íü 2 øèðõýã 1- ò áàéíà. 1-òèéí íèéëáýð òýãø áàéëãàõûí

òóëä 9 äýõ áèòèéã 0 –èéã ñîíãîíî.

Î ¿ñãèéí òóõàéä 01001111 òàâàí øèðõýã 1 –ò áàéíà. Òýãø áàéëãàõûí òóëä

äàõèí íýã 1 –èéã parity bit – ýýð ñîíãîíî.

Ñèñòåìèéí ïðîãðàìì õàíãàìæ êîìïüþòåðèéí íÿãò àëäààã¿é áàéäëûí òóëä áàéíãà

àâòîìàòààð øàëãàíà. Õýðýâ àëäàà èëýðâýë “ Parity Error “ þóíààñ àëäàà áèé

áîëãîñîíûã òîäîðõîéëîõ çîðèëãîîð òåõíèê÷èä õàíäàõ õýðýãòýé.

Ìàøèíû õýë

Apple Macintosh äýýð àæèëëàäàã ïðîãðàìì õàíãàìæ ÿàãààä øóóä IBM êîìïüþòåð

10

ITS150 Лекц 1

äýýð àæèëëàäàãã¿é âý? Ó÷èð íü ìàøèí á¿ð ººðèéí õýëòýé áàéäàã.

Ìàøèíû õýë ãýæ êîìïüþòåð äýýð øóóä àæèëëàõóéö áèíîð òºðëèéí ïðîãðàìì÷ëëûí

õýë þì. Èõýíõ õ¿ì¿¿ñ ìàøèíû õýë äýýð

áè÷ñýí instruction èõ òºâºãòýé, çºâõºí

0 áà 1 áàéäàã ãýäýã. Ãýâ÷ êîìïüþòåð

¿¿íèéã ë îéëãîæ, áàéðøèë, ¿éëäëèéã 0,

1 –ýýð èëýðõèéëäýã. Òýãýõýýð

õ¿ì¿¿ñò èë¿¿ îéð, îéëãîìæòîé áîëãîõûí

òóëä õýëíèé õºðâ¿¿ëýã÷ òóñãàé ñèñòåìèéí ïðîãðàììûí áèé áîëãîñîí.

Ìèêðîêîìïüþòåðèéí ñèñòåìèéí õýñýã

Ñèñòåìèéí õýñýã, êàáèíåò ýä, òýæýýëèéí áëîê, ýõ õàâòàí, CPU ãýõ òóñãàé

ïðîöåññîðûí ÷èï, RAM,ROM, áóñàä ñàíàõ îé ( cache,VRAM,flash ), expansion slot

& boards, bus lines, ports, PCMCIA slots & cards ãýõ ìýò ýëåêòðîí

á¿ðýëäýõ¿¿í¿¿ä áàéíà.

Òýæýýëèéí áëîê

Çàëãóóðààñ àâàõ òýæýýë õóâüñàõ ã¿éäýë áàéäàã. (ÀÑ) Õàðèí ìèêðîêîì íü DC

áóþó òîãòìîë ã¿éäëèéã àøèãëàäàã. Òýæýýëèéí áëîê ãýõ òºõººðºìæ íü ÀÑ-ã DC-

ð¿¿ õºðâ¿¿ëæ êîìïüþòåðèéã àæèëëàõàä áýëýí áîëãîäîã. Êîìïüþòåðèéí õàéðöàãíû

ãàäíà áàéðëàõ on/off òîâ÷èí äýýð äàðñíààð òýæýýë êîìïüþòåðèéí ýä

õàíãàìæóóä î÷èæ àæèëä áýëýí áîëíî.

Ìèêðîêîìïüþòåðèéí äîòîð öàõèëãààí áèé áîëñíîîð äóëààí ÿëãàðóóëàõ áºãººä õýò

õàëóóí áîëãîõîîñ ñýðãèéëýõ õºðãºã÷, ñýíñèéã áà áóñàä ýä àíãèóä

áàéðëóóëäàã.

Ãàäíààñ èðæ áóé ÀÑ ã¿éäýë íü áàéíãà õýëáýëçýëòýé áàйäàã. Ãýíýò õ¿÷äýë

èõñýõ, áàãàññàíààñ áîëæ êîìïüþòåð øàòàõ ( ýõ õàâòàí øàòàõ ) àþóëòàé áàéäàã.

Èéìä õ¿÷äýëèéí õýëáýëçýëýýñ ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð 3-í òºðëèéí õ¿÷äýëèéí

õàìãààëàëò õèéæ áîëäîã. ¯¿íä:Surge protector, voltage regulator, UPS units.

Surge protector: Ãýíýòèéí ºíäºð õ¿÷äýëèéí óëìààñ êîìïüþòåð ýâäðýõ

àþóëààñ ñýðãèéëýõ òºõººðºìæ. Êîìïüþòåð íü surge protector ðóó çàëãàãäàæ,

protector íü òîãíû çàëãóóð ðóó çàëãàãäàíà. ( spike, surge )

Voltage regulator: Õàíãàëòòàé òýæýýë èðýõã¿éí óëìààñ ýâäðýõ àþóëààñ

õàìãààëàõ òºõººðºìæ. ( brow nouts, sags )

11

ITS150 Лекц 1

UPS: unitinterruptible power suply: Áàòåðåé á¿õèé òºõººðºìæ. Òîã

òàñðàõàä êîìïüþòåðèéã òýæýýëýýð õàíãàñàí õýâýýð, ìºí õýò ºíäºð õ¿÷äýëýýñ

ñýðãèéëíý. UPS íü îéðîëöîîãîîð 5-30 ìèí òîãîîð õàíãàíà. Êîìïüþòåðò èðýõ ¸ñòîé òîã

óíàíãóóò àæèëëàæ ýõýëäýã.

Motherboard

Motherboard гэдэг їгийг орчуулбал їндсэн буюу эх хавтан гэсэн їг бєгєєд

энэхїї хавтан нь персонал

компьютерийн системийн олонх

элементїїдийг агуулдаг,

хамгийн чухал хэсэг нь юм.

Анхны персонал

компьютер зохион бїтээгдэж

байхад ихэнх элемент,

дагалдах тєхєєрємжїїд

Motherboard руу ямар нэг

байдлаар залгагддаг байв.

Харин орчин їеийн персонал

компьютерийн motherboard нь

уян болоод хатуу дискний

тєхєєрємжєєс бусад бїх л

дагалдах хэрэгслээ єєр дээрээ

агуулах боломжтой болсон. Motherboard дээр суурилагдсан тєхєєрємжийг

onboard гэж нэрлэдэг. Гэвч хєгжлийн ийм тївшинд хїрсэн явдал

компьютер їйлдвэрлэгчид болоод хэрэглэгчдэд нэгэн адил хоёрдмол їр

дагавар єгсєн юм. Юуны ємнє їйлдвэрлэхэд эдийн засгийн хувьд їр

ашигтай, эцсийн шатны угсралт хялбар, дизайны хувьд овор хэмжээ

багассан, технологийн процессийн

хувьд хурд тодорхой хэмжээгээр

нэмэгдсэн гээд ашигтай

талууд их бий.

Харин ямар сєрєг їр дагаврууд гарсан

бэ? Хамгийн энгийнээс эхэлбэл зарим

нэгэн эвдрэл, системээс єгєх алдааг

оношлоход хїндрэл учирч эхэлсэн

байна. Эвдрэл гэмтлийг богино хугацаанд олж засах нь жирийн

12

ITS150 Лекц 1

компьютер, электроникийн инженерїїдийн хувьд амаргїй болж иржээ.

Эцсийн шатны оношийг тавьлаа гэхэд дагалдах тєхєєрємжїїдээ (жишээ

нь:дэлгэцийн адаптер, дууны карт г.м) тус тусад нь сольж шинэчлэх

боломж хомс болсон байна. Гэхдээ техникийн хєгжлийн єндєр тївшинд

хийгдсэн гэдэг утгаараа тийм ч "бодолцоогїй їхлїїт" тєхєєрємж биш юм.

Дагалдах тєхєєрємжїїд motherboard дээр байрлахдаа тус бїртээ оролт

гаралтын хаяг (I/O), тасалдлын нэг утга (IRQ) авдаг бєгєєд энэ хаягуудыг

давхардуулахгїйгээр, expansion slot дээр нэмж карт суулган

ажиллуулж болдог байна.

Desktop компьютерт єнєє їед єргєнєєр ашиглагдаж байгаа мotherboard нь

AT загварынх юм. Хамгийн сїїлийн їеийнх нь AT motherboard-ын

сайжруулсан загвар болох ATX юм.

Motherboard дээрх компьютерийн элементїїд:

- Микропроцессор (CPU)

- BIOS

- Санах ой

- Expansion slot

BIOS гэж юу вэ?

Энэ нь basic input/output system буюу орчуулбал оролт гаралтын їндсэн

систем гэсэн утгатай. BIOS нь микросхем дээр тусгайлан бичсэн программ

бєгєєд персонал компьютер дахь микропроцессор нь компьютерийг

асаасны дараа системийг ачаалахад BIOS-г ашигладаг. Тїїнчлэн

компьютер дэхь їйлдлийн систем болон компьютерт холбогддог дагалдах

тєхєєрємжїїдийн (хатуу диск, видео адаптер, гар, хулгана болон принтер)

хоорондох єгєгдлийн дамжуулалтыг зохицуулдаг байна.

Єєр нэг утгаараа бол BIOS нь EEPROM (electrically-erasable, programmable

read-only memory) микросхем дээрх микропроцессорт хандах боломжтой

программ юм.

Санах ойн хэмжээ нь 128K байдаг байна.Энэхїї BIOS ROM нь motherboard

дээр суурилагддаг ба ихэвчлэн Award, American Megatrends (AMI) мєн

Phoenix-ийн гэх BIOS-ууд тохиолддог. BIOS нь компьютерийн салшгїй хэсэг

бєгєєд таныг компьютер худалдан авахад їйлдвэрээсээ дагалдаж ирдэг.

BIOS ямар їїрэгтэй вэ?

BIOS-ын биелїїлдэг олон функцуудийн нэг бол системийг ачаалахад

гїйцэтгэх тїїний їїрэг юм. Компьютерыг асаахад системийн їндсэн санах ой

13

ITS150 Лекц 1

хоосон байх бєгєєд нэн тїрїїнд бїх дагалдах тєхєєрємжїїдийг шалгаад

дараа нь їйлдлийн системийг хатуу диск эсвэл бусад дискний

тєхєєрємжєєс дуудан уншиж, мotherboard дээр суурилагдсан тогтмол

санах ой болох (RAM) -д ачаалдаг. Энэ їйлдлийг Boot гэнэ. Дагалдах

тєхєєрємжїїдийн хаяглалтыг єєрчлєх нєхцєлд їїнийг BIOS л зєвхєн

гїйцэтгэж чадахаас бус їйлдлийн систем болон хэрэглээний

программуудын аль нь хийх боломжгїй. BIOS ажиллаж эхэлмэгцээ

хамгийн тїрїїнд эхний шалгах хэсгийн їйлдлийг хийж эхлэх ба їїнийг POST

(Power-On Self-Test) гэнэ. Хэрэв таны компьютерийн аль нэг дагалдах

тєхєєрємж, элемент гэмтэлтэй байвал энэ нь уг тестийн явцад илэрч

дэлгэцийн адаптор хянагдсаны дараа дэлгэц дээр мэдээлэгдэнэ. Харин

дэлгэцийн адаптор єєрєє гэмтэлтэй бол энэ тухайгаа сигнал хэлбэрээр

мэдэгдэнэ.

BIOS-ын мэдээлэл

BIOS ажиллаж эхлэх їед та дэлгэц дээр BIOS-оос єгєх мэдээллийг харах

болно. Эдгээрийг жагсаавал:

BIOS ийн хувилбар ба їйлдвэрлэсэн компанийн нэр

BIOS-ийг їйлдвэрлэсэн он

Процессорын нэр, хурд

Setup программ руу орох товчлуурын нэр (ихэвчлэн del, Ctrl+Alt+Esc, Del,

зарим їед F2 буюу єєр ч товчлуур байх нь бий)

Системийн тэмдэгт буюу BIOS-г эсвэл motherboard-ийг їйлдвэрлэсэн

компанийн барааны тэмдэг

BIOS ийн сериалын дугаар

Системийн тухай мэдээлэл

BIOS дискнээс їйлдлийн системийг ачаалахын ємнє таны компьютерийн

системийн бїтцийн тухай товч мэдээлэл єгдєг. Їїнд:

Processor: (Процессорын (CPU)тєрєл): 486 DX-4 100MHz, PENTIUM II 350MHZ

гэх мэт

Coprocessor (дагалдах процессор суурилагдсан эсэх): Ихэвчлэн "Installed"

эсвэл "Integrated" гэсэн тодотголтой байдаг.

Floppy drive A: Tанигдсан А дискний хэмжээ, багтаамж

Floppy drive В: Tанигдсан В дискний хэмжээ, багтаамж

IDE/ATA Drives: Энэ нь компьютерт суурилагдсан primary master, primary

slave эсвэл secondary master, secondary slave дискний тухай мэдээлэл байх

14

ITS150 Лекц 1

ба єєрєєр хэлбэл энэ хэсэг таны компьютерийн хатуу дискний хэмжээ,

тєрлийг харуулдаг байна.

Їндсэн санах ойн хэмжээ: Энэ нь тогтмол 640 К байдаг

Єргєтгєсєн санах ойн хэмжээ:

Cache-ийн хэмжээ

Санах ойн тєрєл: Ихэнх системийн хувьд санах ойн (RAM) хэмжээ болоод

тєрлїїдийг харуулдаг

Display -ний тєрєл: VGA/SVGA гэх мэтээр бичигдэх ба энэ нь дэлгэцний

талаарх хамгийн ерєнхий мэдээлэл байдаг.

Serial ports: Энэ бол таны компьютерийн оролт ба гаралтын сериал (I/O

COM) портын хаягийн тухай мэдээлэл юм. Хэвийн сонголтоор бол энэ нь

3F8h, 2F8h гэсэн утга авдаг.

Parallel ports: Таны компьютерийн оролт ба гаралтын параллел (I/O LPT)

портын хаягийн тухай мэдээлэл юм. Хэвийн сонголтоор бол энэ нь 378h

гэсэн утга авдаг. Зарим їед 278h, 3BCh гэсэн хаягтай байдаг.

CMOS BIOS

Ємнєх хэсгїїдэд BIOS-ийн їїрэг, дэлгэцэнд харуулах мэдээллїїдийн талаар

тодорхой бичигдсэн. Тэгвэл эдгээр мэдээллийг шалгаж дэлгэцэнд

гаргахын тулд BIOS уг компьютерийг анх ажилд бэлэн болгох їед бїх

мэдээллээ єєрийн CMOS (Complementary Metal Oxide Semiconductor) ойдоо

хадгалсан байдаг. Энэ бол BIOS дотор 64К зай эзлэж байдаг логик ой юм.

Харин хадгалагдсан мэдээллээ алдахгїй байхын тулд BIOS-ын

микросхемийг 3.5V-ийн батарейгаар тэжээж байдаг ба энэ нь мєн

motherboard дээр байрладаг байна. Уг мэдээллийг уншихын тулд

компьютерийн setup-ын программыг ажиллуулна.

Memory (санах ой)

Санах ой нь персонал компьютерийн микропроцессор єгєгдєлд богино

хугацаанд хїрэх, командыг тїргэн гїйцэтгэх їїрэг бїхий микросхем юм. Энэ

нь персонал компьютерийн хурд, хїчин чадлыг тодорхойлох бас нэгэн

чухал їзїїлэлт болдог. Компьютерийг асаахад їйлдлийн системийг санах

ойд ачаалдаг.

Санах ойг RAM гэж нэрлэдэг. Санах ой нь хэд хэдэн тєрєлтэй байдаг:

RAM (Random Access Memory)

15

ITS150 Лекц 1

RAM íü ìèêðîïðîöåññîð øèã ñèëèêîí äýýð ñóóðèëñàí ýëåêòðîí ã¿éäýë àãóóëäàã

áºãººä ýõ õàâòàíä ñóóðèëóóëæ ºãäºã.

Персонал компьютер ажиллаж байх їед мэдээллийг хаана хадгалах эсвэл

хааш нь шилжїїлэх зэргийг RAM буюу шуурхай санах ой зохицуулж

байдаг.RAM нь процессороос єгсєн командын дагуу єгєгдлийг асар хурдан

хугацаанд уян болон хатуу диск рїї бичих эсвэл эдгээрээс болон CDROM-с

уншдаг. Гэхдээ эдгээр уншсан мэдээлэл нь зєвхєн таны компьютерийг

асаалттай байх хугацаанд л хадгалагдаж байх ба унтраасан тохиолдолд

мэдээллээ бїрэн алддаг байна. Харин дахин асаахад їйлдлийн систем

болоод зарим хэрэгцээт файл болон командуудыг хатуу дискнээсээ дахин

ачаалдаг. RAM-д хадгалагдаж байгаа эдгээр мэдээллїїд хэт ихэссэн єєрєєр

хэлбэл тїїний багтаамжаас хэтэрсэн тохиолдолд хатуу дискэн дээр бичилт

хийдэг ба їїнийг virtual memory гэнэ. Харин хатуу дискний сул зай

багассан їед компьютер удаан ажиллах, гацах нь ихсэх буюу "out of

memory" гэсэн алдааг єгдєг байна.

RAM íü :

SIMM ( çºâõºí íýã òàëò) – ìèêðîñõåì íü íýã òàëä ñóóðèëñàí

DIMM ( õî¸ð òàëò )- ìèêðîñõåì íü õî¸ð òàëä ñóóðèëñàí

Ñàíàõ îéí áóñàä õýëáýð¿¿ä:

Cache memory: Òóñãàé ºíäºð õóðäíû ñàíàõ îéí ìóæ áºãººä CPU íü õóðäàí

õàíäàõ áîëîìæèéã áèé áîëãîíî. Ýíý íü ìèêðîïðîöåññîð äîòîð ýñâýë ýõ õàâòàíãèéí àëü

íýã õýñýãò áàéðëàñàí áàéíà. Cache memory íü CPU-ã èë¿¿ õóðäòàé áîëãîäîã.

Ó÷èð íü CPU-èéí áàéíãà õýðýãëýãääýã ãîë instruction-íóóä cache memory-ä

õàäãàëàãääàã òóë àíõ àñààõàä instruction-èéã à÷ààëàõàä öàã çàðöóóëäàã

èë¿¿ íèéëìýë ïðîãðàììûí õóâüä cache memory-èéí àøèã òóñûã ìýäðýõ áîëíî.

Flash memory: Flash íü åðäèéí RAM øèã áóñ òýæýýë ñàëãàõàä ÷

ºãºãä뺺 õàäãàëñàí õýâýýð áàéäàã. Flash íü òîãòìîë ìýäýýëëèéã õàäãàëàõàä

õàòóó äèñêíèé îðîíä àøèãëàãäàæ áîëäîã.

ROM (Read Only Memory)

Тогтмол санах ой руу єгєгдлийг бичих боломжгїй зєвхєн уншдаг бєгєєд

компьютерийг асаахад ажиллуулдаг boot программ хадгалагддаг. Тїїний

RAM-аас ялгагдах гол онцлог нь компьютерийг унтраасан байхад ч єєр

дээрх мэдээллээ алдалгїй хадгалсаар байдагт оршино. Учир нь тогтмол

санах ойг таны компьютер дотор байрлах 3.5 V-ийн зай тэжээж байдаг.

16

ITS150 Лекц 1

PROM (Programmable read-only memory)

Энэ тєрлийн санах ойд программийг хадгалж болох бєгєєд хэрвээ PROM

нь ашиглагдаж байвал энэ программийг устгаж цэвэрлэх боломжгїй

зєвхєн єєр тийшээ зєєж хадгалах боломжтой.

EPROM (Erasible programmable read-only memory)

PROM-н нэг тєрєл бєгєєд программийг бичиж мєн устгаж болдог. Хэт

ягаан туяаны тусламжтайгаар программийг устгадаг.

EEPROM (Electrically erasable programmable read-only memory)

Мєн PROM-н нэг тєрєл бєгєєд цахилгаан цэнэгийн тусламжтайгаар

мэдээллийг нь устгах, дахин програмчилж болох нэгэн тєрлийн тогтмол

санах ой юм. Программчлахын тулд motherboard-с суглах шаардлага

байдаггїй. Учир нь компьютерт хэрэглэгддэг ердийн хїчдэл тїїнийг

програмчлахад хангалттай байдаг. Энэ тєрлийн санах ойн хамгийн энгийн

жишээ бол BIOS-ын микросхем юм.

Гэхдээ RAM, ROM-г зєвхєн персонал компьютерт байдаг гэж їзвэл энэ нь

буруу ойлголт юм. Mодем, принтер, CD-ROM зэрэг олон дагалдах

тєхєєрємжїїд єєртєє санах ойтой байдаг байна.

Expansion slot & boards

ªíººãèéí á¿õèé ë ìèêðîêîìïüþòåðèéí ñèñòåì¿¿äèéã ºðãºòãºæ áîëíî. ªðãºòãºíº

ãýäýã íü êîìïüþòåðèéí õ¿÷èí ÷àäëûã нýìýгä¿¿ëýõèéí òóëä ñàíàõ îé áîëîí áóñàä

òºõººðºìæ íýìýõèéã îéëãîæ áîëíî. ªðãºòãºëèéã expasion slot & board-èéí

òóñëàìæòàé õèéíý.

Expansion slot ãýäýã íü ýõ õàâòàí äýýð áàéðëàñàí ñóóðèóä áºãººä

ýíýõ¿¿ ñóóðèí äýýð ºðãºòãºñºí êàðòóóäûã íýìæ ñóóëãàæ áîëíî. Íýìýëò êàðò

ãýäýã íü êò õýëõýý á¿õèé ñàìáàð áºãººä íýìýëò îé, áóñàä íýìýëò òºõººðºìæèéã

àãóóëíà.

Çàðèì íýã íýìýëò êàðòóóäûí òàëààð ÿðèëöúÿ.

Expanded memory: ºðãºòãºñºí ñàíàõ îé (SIMM or DIMM) íü ñàíàõ îéí õ¿÷èí

÷àäëûã íýìýãä¿¿ëäýã.

Display adapter or graphics adapter cards: ýíý êàðòààð ºíãºò âèäåî

äýëãýöèéã áóé áîëãîíî.

Controller cards: Ïðîöåññîðûã òºðºë á¿ðèéí òºõººðºìæòýé õîëáîõîä

òóñàëäàã.

Other add-ons: áóñàä êàðòóóä áîëîõ ìîäåì, ôàêñ, äóóíû, ñ¿ëæýýíèé êàðò

çýðýã îðíî.

17

ITS150 Лекц 1

Bus Lines

Bus Lines ãýæ ïðîöåññîð äîòîð áîëîí ñèñòåìèéí áóñàä òºõººðºìæ¿¿äòýé áèòýý

ñîëèëöîõîä õýðýãëýãäýõ ýëåêòðîí çàì þì. Ýíä address bus, control bus, data bus

ãýæ áàéõààñ ãàäíà expansion bus ãýæ áèé. Ýíý bus íü íýìýëò ñëîòóóäûí õîîðîíä

ºãºãäºë ñîëèëöîõîä õýðýãëýãäýíý. Expansion slot-îîñ ïðîöåññîð ðóó øóóä

õîëáîãäñîí bus-èéã local bus ãýíý. Bus-èéí ºðãºíººð ò¿¿íèé õóðäûã òîîäðõîéëæ

áîëíî. Æ: 8 áèòèéí bus íü 32 áèòèéí bus-ààñ óäààí ºãºãäëèéã äàìæóóëíà.

Ports

Ïîðò ãýäýã íü ñèñòåìèéí ãàäíà òàëä áàéðëàõ çàëãóóðûí ñóóðèóä áºãººä ýíý íü

ñèñòåìèéí unit äýýð áàéðëàõ õàâòàíãóóä ðóó õîëáîãääîã. Á¿õ ïîðòóóäûã ãàäíû

òºõººðºìæèéã êàáåëü óòñààð äàìæóóëàí õîëáîõîä õýðýãëýãäýõ áºãººä

èíãýñíýýð ýäãýýð íü êîìïüþòåðèéí ñèñòåìòýéãýý õàðèëöàæ ÷àääàã. Ïîðò íü

äàðààõ 6 òºðëèéí ïîðò áàéíà:

Game ports: òîãëîîìûí ïîðò íü joystick ìýòèéí òîãëîîìûí òºõººðºìæ¿¿äèéã

õîëáîõîä çîðèóëàãäñàí.

Parallel ports: íýãýí çýðýã 8 áèòèéã äàìæóóëàõ ÷àäâàðòàé ïîðò. Ñåðèàë

ïîðòûã áîäîõîä èë¿¿ õóðäàí äàìæóóëíà.

Serial Ports/RS-232 ports: íýã øóãàìûã àøèãëàí íýãýýñ íºãºº ð¿¿ áèò¿¿äèéã

äàìæóóëíà. Ýíý ïîðòûã COM ãýæ èõýâ÷ëýí íýðëýíý. 9pin-òýé çàëãóóð COM1-ä

õýðýãëýãääýã áºãººä ýíý íü ñåðèàë õóëãàíàä, 25 pin-òýé COM2-íü ìîäåìä

õýðýãëýãäýíý.

Video adapter ports: âèäåî àäàïòåð ïîðò íü ìîíèòîðò çîðèóëàãäàõ áºãººä ýíý

íü âèäåî àäàïòåð êàðòòàé öóã áàéíà.

SCSI ports (short for small computer system interface):Ýíý ïîðò íü 7-15

õ¿ðòýëõ SCSI-ä çîõèöñîí òºõººðºìæèéã ºíäºð õóðäààð äàìæóóëàõàä çîèóëñàí

èíòåðôåéñ þì. Ýíä CDROM, scanner, hard-disk drives îðíî. SCSI òºõººðºìæ¿¿ä íü

ºðãºòãºñºí êàáåë¿¿ääèéí äàãóó õîëáîãäñîí á¿ëýã òºõººðºìæ¿¿äèéí ãèíæèí

õýëõýý þì.

Infrared ports: Ýíý ïîðò íü óòàñã¿é òºõººðºìæèä êàáåëüã¿é õîëáîëò õèéõýä

õýðýãëýãäýíý.

USB ports (universal serial bus): 127 òºðëèéí òºõººðºìæ¿¿ä ýíý ïîðò ðóó

õîëáîãäîæ îðäîã.

18

ITS150 Лекц 1

Plug-In Cards: PC (PCMCIA) Slots & Cards

PCMCIA íü áóñàä òåõíîëîãèîñ èë¿¿òýéãýýð 纺âðèéí òîîöîîëîõ òºõººðºìæèä

÷óõàë íºëºº ¿ç¿¿ëæ áàéíà. Short Personal Computer Memory Card International

Association áîë 纺âðèéí êîìïüþòåðò çîðèóëñàí øèíý òºðëèéí bus standard þì. Pc

card íü 2.1-3.4 èí÷ áàéõ áºãººä ººðèéí ãýñýí äðàéâåðòàé áàéíà. ĺðâºí ÿíçûí PC

card-ûã ºíºº ¿åä ºðãºí õýðýãëýæ áàéíà:

PC Card-I (thin)-flash memory cards

PC Card-II (thick)- fax modem/ LAN

PC Card-III (thicker)- rotating device (hard-disk)

PC Card-IV (thickest)- large-capacity hard-disk drive

Õàòóó äèñê- HDD (Hard Disk Drive)

Хатуу дискийн тєхєєрємж нь хатуу дискийг байрлуулах, файл бичих,

унших зэргийг хянадаг механизм юм. Хатуу дискийн тєхєєрємжийг

ихэвчлэн "hard drive" гэж дууддаг ба їїнийг хїмїїс ихэвчлэн хатуу диск гэж

ойлгодог. Энэ хоёр нь нэг дор байдаг боловч тус тусдаа їїрэгтэй 2 зїйл юм.

HD (Hard disk)

Хатуу диск нь Hard

Disk Drive буюу HDD

томоохон хэмжээний

єгєгдлийг хадгалах

зориулалт бїхий

тєхєєрємж юм. Ихэнх

компьютер ганц

хатуу дисктэй байдаг

ба тїїнийг С диск гэж

нэрлэдэг. Хатуу диск

ажиллаж байх їед

тїїний дохиоллын

гэрэл асч байдаг. Хатуу дискний тєхєєрємж нь мэдээлэл унших, бичих хэд

хэдэн толгойтой байна. Компьютерт хэрэглэгдэж байгаа бїх программууд

энд хадгалагдана. Шинэ программ хангамжийг ашиглахаасаа ємнє хатуу

дискэнд бичиж, компьютерт суулгаж єгдєг. Хатуу дискэн дээрх

мэдээллийг эмх цэгцтэй хадгалахын тулд тєрєлжсєн нэр бїхий

директорыг ашиглана. Хатуу дискэнд хадгалагдах мэдээллийг байтаар

хэмжинэ.

19

ITS150 Лекц 1

Äèñêòýé àäèë, õàòóó äèñê íü õàÿãëàëò õèéõ ¿¿äíýýñ çàìóóäààð ìºí ¿ë ¿çýãäýõ

9 ñåêòîðò õóâààãäàíà. ªãºãäëèéã õàäãàëàõûí òóëä çàì, ñåêòîð äîòîðõ

êëàñòåðóóäàä õàäãàëíà. Êëàñòå ãýäýã íü êîìïüþòåðèéí õàíäàæ ÷àäàõ õàìãèéí

áàãà õàäãàëàõ íýãæ áºãººä ýíý íü íýëýýä õýäýí ñåêòîð ðóó (2-îîñ 8 õ¿ðòýë)

õàíäàíà. (Êëàñòåðèéí õýìæýý íü ¿éëäëèéí ñèñòìýýñýý ãîëäóó õàìààðäàã.)

Øèíý õàòóó äèñêýíä ºãºãäëèéã õàäãàëàõàä ýõíýýñ íü êëàñòåðóóäàä

õàäãàëæ ýõýëäýã. Äèñê ä¿¿ðýíã¿¿ò íü ¿éëäëèéí ñèñòåì íü àëü ÷ºëººòýé çàéíä

ºãºãäëèéã õàäãàëäàã. ¯¿íèéã fragment ãýõ áóþó ººðººð õýëáýë ºãºãäëèéã

õàòóó äèñêíèé àëü ñóë çàéíä áàéðøóóëàõûã õýëíý. Fragmented file-óóä íü

ºãºãäëèéã õàéõäàà íýìýëò õºäºëãººí¿¿äèéã õèéäýã òóë ºãºãäºëä õàíäàëò óäààí

áàéíà. Äèñêèéí õàíäàëòûã ò¿ðãýòãýõèéí òóëä defragment õèéõ õýðýãòýé.

Ýíý íü õàòóó äèñêýí äýýðõ ôàéëóóäûã àõèí öýãöýëæ äàðààëñàí êëàñòåðóóäàä

áàéðëóóëàõûã õýëíý. Defragment-èéã çàðèì ¿éëäëèéí ñèñòåì ººðºº õèéõ

áîëîìæòîé áàéäàã áîë çàðèì íü òóñãàé ïðîãðàìì õàíãàìæ øààðääàã.

Âèðòóàëü ñàíàõ îé

RAM-ûã íýìýãä¿¿ëýõèéí òóëä âèðòóàëü ñàíàõ îé ãýãäýõ õàòóó äèñêíèé ñóë

çàéã êîìïüþòåð àøèãëàõ òîõèîëäîë

ãàðäàã. Õýðýâ êîìïüþòåðèéí

ïðîöåññîð áîëîí ¿éëäëèéí ñèñòåì íü

âèðòóàëü ñàíàõ îéã àøèãëàõàä

çîðèóëàãäñàí áîë RAM-ûí çàé

õÿçãààðëàãäìàë áàéãàà ¿åä

âèðòóàëü ñàíàõ îéã àøèãëàí

òóõàéí àãøèíä îëîí ïðîãðàìì õàíãàìæ

àøèãëàõ áîëîìæòîé. ¯¿íèéã õèéõäýý êîìïüþòåðèéí ñèñòåì íü ºðãºòãºñºí Ram

ìýòýýð äèñêíèé ñóë çàéã àøèãëàõ áºãººä ýíý íü õàòóó äèñê áà Ram õîîðîíä

ïðîãðàìì ºãºãäëèéí swaps õýñýã þì. Âèðòóàëü ñàíàõ îé íü êýø ñàíàõ îéòîé

õàðüöóóëàõàä êîìïüþòåðèéí àæèëëàãààã èë¿¿ óäààí áîëãîäîã.

Optic disk

Оптик дискэн дээрх мэдээллийг лазерийн гэрлийн тусламжтайгаар

уншиж бичдэг. Оптик дискэнд CD-ROM(Compact Disk- Read Only Memory),

CD-Recordable, CD-ReWritable, DVD (Digital Versatile Disk) диск орно.

CDROM-ын компакт дискийг унших хурд нь 1x, 2x, 4x, 8x, 16x, 32x, 40x,

50x, 52x зэрэг байдаг.

1х гэдэг нь єгєгдєлд хандах хурд нь секундэд 150 килобайт юм.

20

ITS150 Лекц 1

2х нь секундэд 300 килобайт, 4х - 600Kb гэх мэт.

ПРОГРАММ ХАНГАМЖИЙН ЇНДСЭН ОЙЛГОЛТ

Компьютерийн программ хангамж нь 2 тєрєлтэй байдаг.

- Хэрэглээний программ хангамж

- Системийн программ хангамж

Хэрэглэгчийн тодорхой шаардлагуудад нийцсэн, компьютер дээр

ажиллах боломжтой програмийг хэрэглээний програм хангамж гэдэг.

Жишээ нь аж ахуйн нэгжийн сар, жилийн тайлан баланс гаргах,

ажилчдын цалин хєлс бодох санхїїгийн программ, тесктэн мэдээлэл

боловсруулах программ, мэдээллийн сангийн программ гэх мэт.

Энэ мэдлэгийн санд бид хэрэглээний программ хангамжийг дотор нь

доорх байдлаар 2 хуваасан.

- Хэрэглэгчийн хэрэглээний программууд

- Интернэтийн хэрэглээний программууд

Харин системийн программ хангамж нь компьютерийг эхлїїлж, бусад

хэрэглээний программ хангамжийг ажиллахад бэлэн болгодгоос гадна

компьютерт єгєгдсєн командыг гїйцэтгэх, принтер, гар, уян диск зэрэг

дагалдах тєхєєрємжїїдийн ажиллагааг зохицуулдаг. Системийн программ

хангамжгїйгээр хэрэглээний программ ажиллах боломжгїй. Ийм учраас

системийн программ хангамж нь компьютерийн гол їндэс суурь нь болдог.

Системийн программ хангамж нь 3 хэсгээс бїрддэг:

- Їйлдлийн систем

- Утилит программууд

- Программ хєрвїїлэгч

Office

Office нь єгєгдєлтэй ажиллахдаа компьютерийг оюуны чадавхи,

боломжийг нэмэгдїїлэгч холбооны хэрэгсэл болгон ашиглагч хїн бїхэнд

зориулагдсан. Уг багц программ нь таван хувилбартай бєгєєд, хэрэглэгч

єєрийн хэрэгцээ, боломжид тохируулан сонголт хийх боломжтой юм.

Office багц програмд бидний єдєр тутам хэрэглэдэг Access, Word, Excel,

Power Point, Outlook программуудаас гадна HTML ба Вэб сайтыг їїсгэн

засварлах Front Page, бизнес-графикийн Photo Draw болон Publisher

програм орсноороо онцлог юм.

21

ITS150 Лекц 1

Word Processing

Уг ойлголт нь компьютер ашиглан документуудыг хэвлэх, засварлах, бий

болгох явцыг илэрхийлнэ. Бvхий л компьютеруудын программуудын хувьд

Word Processing нь элбэг тохиолддог бєгєєд , vvнийг хэрэглэхийн тулд

компьютер болон принтертэй байх шаардлагатай юм. Word processing нь

танд документ vvсгэх, автоматаар дискэн дээр хадгалах, дэлгэц дээр

харуулах, командууд ашиглан vсгvvдийг бичих ,принтлэх зэрэг

vйлдлvvдийг хийх боломж олгоно. Word processing -ийн хамгийн гол давуу

тал нь бичсэн зvйлээ дахин бичиж, арилгахгvйгээр єєрчлєлт хийж болох

юм. Хэрэв та алдаа хийлээ гэж бодоход курсороор хялбар шилжиж

арилган , хэрэггvй параграфыг устгах, дунд нь шинээр vг оруулах, нэг

документээс нєгєє рvv хялбар хуулах, бvх єєрчлєлт хийгдсэний дараа

хадгалан принтлэх боломжтой юм. Бvх word prcessor-д байдаг vндсэн

шинжvvдэд:

Текст оруулах

Текст устгах

Нэгээс нєгєєд хэсэгчлэн зєєх, хуулах,хэмжээг єєрчлєх ,

Хайлт хийх орлуулах г.м.

Full-featured word processors нь энгийн word processors-ийг бодвол

дараах шинжvvдээр илvv байдаг.

Файлын зохицуулалт хийх

Фонд єєрчлєх, ишлэл оруулах

График дvрслэл хийх, толгойн текст оруулах

Файлуудыг нэгтгэх, vг vсгийн алдаа хянах, хvснэгт оруулах

Нэг зэрэг нэгээс дээш документэд засвар оруулах

Текстийг хэвлэгдээд гарах байдлаар харуулах г.м.

Database (мэдээллийн сан)

Мэдээллийн сан нь компьютер дээр тусгай зориулалтын программд

оруулсан єгєгдлийн цуглуулга бєгєєд їїн рїї хандах, засварлах болон

нэмэхэд хялбар байдлаар хийгдсэн байдаг. Мэдээллийн сан нь талбар

(fields), бичилтїїд (records) болон файлаас (files) бїрддэг. Талбар гэдэг нь

багана бїхий мэдээлэл бєгєєд бичилт нь нэг мєрєнд байгаа нийт

мэдээллийг хэлдэг. Нийт оруулсан мэдээллээ нэр єгч сануулан, файл

22

ITS150 Лекц 1

болгодог. Єєрєєр хэлбэл нэг мэдээллийн санг файл гэнэ. Жишээлбэл: нэг

байгууллага ажилчдынхаа телефон утасны жагсаалтыг мэдээллийн санд

оруулсан бол ажилчдын нэр, хаяг, утасны дугаар нь талбар болох бєгєєд

эдгээр талбарын дор оруулсан мэдээлэл нь бичилтїїд болдог. Ингээд

мэдээллийг сануулж нэр єгєхєд файл болж хадгалагдана.

Мэдээллийн сан нь мэдээлэл хайх, статистик мэдээ гаргаж авахад хялбар

байдгаараа давуу талтай. Хувь хїн єєрийн гэсэн мэдээллийн сан нээж

ашиглаж болохоос гадна дотоод сїлжээнд байгууллагын ажилчид дундаа

ашиглах боломжтой. Мєн вэб хуудсан дээр байрлуулсан мэдээллийн сан

руу ямар ч хїн хаанаас ч хандах боломжтой байдаг.

Мэдээллийн сан боловсруулдаг программууд нь MS Access, DB2, SQL,

Oracle, Sybase зэрэг юм.

Graphics

График нь компьютерын тєхєєрємж болон программуудыг ашиглан

зургийн файлыг дэлгэцэнд vзvvлэхтэй холбогдсон ойлголт юм. Жишээ нь:

Лазерын принтер болон плоттер нь зургийг компьютерээс хэвлэн vзvvлэх

зориулалттай график тєхєєрємж юм. График монитор гэсэн ойлголт нь

тухайн зургийг дэлгэцэнд харуулах гэсэн vг ба энэ vvргийг компьютерын

дэлгэц гvйцэтгэдэг. Тэгвэл график карт /graphics board/ нь компьютерт

суурилагдах ба видео сигналыг график хэлбэрт оруулан дэлгэцэнд гаргах

vvрэгтэй байдаг. Ихэнх хэрэглээний программууд график дvрслэлийг

23

ITS150 Лекц 1

агуулдаг.

Жишээ нь: Документ файл vvсгэдэг программуудад зургийн файлд

агуулагдах зураг оруулах боломжтой байдаг. Мэдээллийн баазыг

зохицуулах систем болон хvснэгтэн мэдээлэл боловсруулах программууд

ч мэдээллийг график хэлбэрт оруулан vзvvлэх боломжтой байдаг.

Графиктай хэдий их ажиллахыг эрмэлзэнэ тєдий хэмжээний хvчтэй

процессор (CPU), их хэмжээний санах ой шаарддаг.

Fonts(Фонтын программ)

Фонт нь компьютер хэрэглэдэг хэн бїхний текст бичихэд ашигладаг їсгийн

шрифтїїд (хэлбэр хэмжээ) юм. Харин бидний сайн мэдэх Times New

Roman Mon, Arial Mon, Ncc.com, Updncc.com гэх зэрэг фонтуудыг

Windows, болон MS Office-ийн программууд дээр (бусад текст

боловсруулах программд ч) гарч ирдгээр тохируулан суулгасан

программыг фонтын программ гэнэ.

Vсэг, тэмдэгтvvдийн єргєн, нарийн, шрифтийн хэлбэрээс хамааран єєр єєр

хэлбэрийн фонтууд байдаг бєгєєд нэг фонтын программ гэхэд л дотроо

хэд хэдэн фонттой байдаг.

Windows їйлдлийн системийн хувьд фонтын олон улсын стандартын

байгууллагаар (Unicode) стандартчилагдсан улс улсын фонтуудыг

агуулсан байдаг. Харин улс орон болгон єєрийн улсынхаа хэмжээнд

стандартчилагдсан фонтын программтай байдаг. Тухайн улсын хэл, їсгэнд

зориулж бичсэн фонтууд болон гарын байрлалыг агуулсан фонтын

програмыг гарын драйвер гэж нэрлэдэг.

Games

Персональ компьютер тvvний vйлдлийн систем программ хангамж vvссэн

цагаас эхлэн дагалдаж ирсэн нэг зvйл бол компьютерийн тоглоом юм.

Анхны тоглоомууд MS-DOS vйлдлийн системд тохирдог єєрєєр хэлбэл

DOS-ын орчны гэгдэж байсан бол MS-Windows зохиогдсоноос хойш

тоглоомын хєгжилд асар том vсрэлт гарсан нь график горимд цаашилбал

гурван хэмжээст хавтгай дээр multimedia функц ашиглан тоглох болсон

явдал юм. Энэ нь дан ганц программ хангамжийн хєгжил бус

компьютерийн техникийн дэвшилтэй шууд холбоотой байсан байна.

Тоглоом ингэж хєгжиж чадсан нь программ хангамжийн зах зээлд ч

24

ITS150 Лекц 1

тодорхой байр суурь эзлэн томоохон компаниудын єрсєлдєєний нэг том

салбар болж чаджээ.

Їйлдлийн систем

Boot буюу компьютерийг эхлїїлдэг програмийг уншиж дууссаны дараа

ажилладаг їйлдлийн систем нь бусад хэрэглээний программийг

ажиллуулахад гол їїрэг гїйцэтгэдэг. Їйлдлийн систем нь санах ой руу

ачаалагддаг бєгєєд компьютерийн хїчин чадлыг зохицуулж, хувиарлахаас

гадна компьютерийн гарнаас єгєгдсєн командыг дэлгэц рїї илгээх, дискэн

дээр файл болон директоруудыг хадгалах мєн дагалдах тєхєєрємжїїд

болох принтер, хулгана, уян болон хатуу дискний ажиллагааг хянадаг.

Томоохон систем дээр їйлдлийн систем нь хэрэглэгчдэд нэг нь бусдын

хийж буй їйлдэлд нєлєєлєхгїйгээр систем рїї зэрэг хандаж чадахуйц

нєхцлийг олгож, ачааллыг нь зохицуулж єгдєг. Мєн їйлдлийн системийн

нууцлал нь маш сайн байх шаардлагатай байдаг.

Їйлдлийн системийг доорх тєрлїїдээр ангилдаг:

Multitasking- Олон тєрлийн программуудыг нэгэн зэрэг ажиллуулахад

аль программ нь ямар горимоор хэдий хэрийн хугацаанд ажиллахыг

їйлдлийн систем зохицуулдаг.

Multiuser- Нэгэн зэрэг олон хэрэглэгч хандаж ажиллах. Зарим їйлдлийн

систем нь мянга мянган хэрэглэгч зэрэг хандаж чадахуйц боломжтой

байдаг.

Multiprocessing - Нэгээс дээш тооны процессор дээр ажиллаж чадахуйц

Multithreading - Нэг программ дээр олон талаас нь зэрэг ажиллах

боломж.

Їйлдлийн системїїдийн тєрєл:

· DOS

· Windows

· OS/2

· Unix

· Linux

· Mac OS

· Sun OS

· Palm OS

25

ITS150 Лекц 1

Windows їйлдлийн системїїдийн їндсэн тєрх нь Start товчлуур болон

taskbar-с бїрддэг бол MacOS -ынх бїхэлдээ єєр байдаг.

Хэрэглэгч їйлдлийн системтэй тєрєл бїрийн командын тусламжтайгаар

харьцдаг. Жишээ нь: DOS їйлдлийн систем дээр COPY гэсэн командаар

файлыг єєр тийшээ хуулахад їїнийг їйлдлийн системийн нэг хэсэг болох

Command processor эсвэл Command line interpreter ч гэж нэрлэгддэг

командын тусламжтайгаар гїйцэтгэдэг. Харин Graphical User Interface

(GUI) нь дэлгэц дээр байгаа дїрсийг дарснаар їйлдлийг гїйцэтгэдэг.

DOS (Disk Operating System)

Disk Operating System нь персонал компьютерт зориулж гаргасан,

компьютер хэрэглэгчдийн дунд єргєн тархсан анхны їйлдлийн систем

байв. Персонал компьютер гарахаас ємнє Bill Gates IBM компьютерт

зориулж DOS їйлдлийн системийг гаргасан бєгєєд энэ їйлдлийн

системийнхээ эрхийг Microsoft корпорацийн дор аваад нэрийг MS-DOS гэж

єєрчилсєн. Персонал компьютерт зориулсан учраас анхны нэр нь PC-DOS

буюу Personal Computer Disk Operating System гэж байв. Гэвч ихэнх

хэрэглэгчид энэ їйлдлийн системийг DOS гэж нэрлэдэг. DOS нь графикан

бус, командын горимын їйлдлийн систем юм. Командыг prompt буюу

командын мєрнєєс оруулдаг.

С:\>

Файлтай ажиллах командууд:

26

ITS150 Лекц 1

DIR команд

Дэлгэц дээр файл, каталогийн жагсаалтыг гаргана.

Жишээ: C:\>DIR

ERASE ба DEL команд

ERASE командаар хэрэггїй файлыг устгаж болно. Энэ командын оронд DEL

(DELETE) командыг хэрэглэж болно. Энэ хоёр команд нь ижил їїрэг

гїйцэтгэдэг.

Жишээ: C:\>ERASE INTRODUCTION.TXT

RENAME команд

Уг командаар файлын нэрийг єєрчилдєг. RENAME командыг REN гэж

товчилж бичиж болно. Файлын нэрийг єєрчлєхийн тулд єєрчлєх файлын

хуучин нэр болон шинэ нэрийг хооронд нь нэг зай авч бичнэ.

Жишээ: C:\>REN OLD.TXT NEW.TXT

TYPE команд

Уг командын тусламжтай дэлгэцэн дээр файлыг уншдаг. Файлын нэрийг

єргєтгєлийн хамт бичих шаардлагатай.

Жишээ: C:\>TYPE INTRODUCTION.TXT

Программыг ажиллуулах

Программ ажиллуулахын тулд тїїний файлын нэрийг оруулна. Єргєтгєлийг

бичих шаардлагагїй.

Жишээ: C:\>DIGGER

Нэг дискийн тєхєєрємжєєс нєгєєд шилжих.

Жишээ: C:\>A:

FORMAT команд

FORMAT командаар дискийг форматлаж, ажилд бэлтгэнэ. Энэ команд нь

дискэн дээр зам гаргаж, зам тус бїрийг секторт хуваадаг. Хэрэв дискийн

аль нэг хэсэг нь гэмтэлтэй байвал энэ хэсгийг бичлэг бичигдэхгїй болгон

тусгаарладаг.

Жишээ: C:\>FORMAT A:

C:\>FORMAT A:/S - дискийг форматлаад, дээр нь системийн файлуудыг

бичнэ.

COPY команд

COPY команд нь файлыг нэг дискнээс нєгєє рїї, нэг каталогоос нєгєєд

хуулах, гадны тєхєєрємжїїдийн хооронд мэдээлэл солилцох, хуулах явцад

мэдээллийг нэгтгэх їйлдлийг гїйцэтгэнэ.

27

ITS150 Лекц 1

Жишээ: C:\>COPY OLD.TXT A:NEW.TXT гэсэн команд нь C хатуу дискэн дэхь

OLD.TXT файлыг A гэсэн уян диск рїї NEW.TXT нэртэйгээр хуулна.

DISKCOPY команд

DISKCOPY командын тусламжтайгаар уян дискийг бїхлээр нь єєр диск дээр

хуулна.

CHKDSK команд

CHKDSK командаар диск тєхєєрємжид байгаа дискийг шалгана.

COMP команд

Уг командаар дискийн файлуудыг харьцуулна. Файлыг хуулсны дараа DIR

командаар їр дїнгээ харж болно. Тїїнээс гадна файл зєв хуулагдсаныг

COMP командаар шалгаж болно. Энэ команд файлыг байт байтаар

харьцуулж, ялгаатай байтын тухай мэдээлнэ.

DISKCOMP команд

Уг командаар хоёр уян дискийг харьцуулна.

RECOVER команд

Уг командаар файлыг сэргээнэ. Дискийн сектор нь алдаатай байвал

дискийн файлыг ашиглах боломжгїй болгодог. Энэ тохиолдолд RECOVER

командыг ашигладаг.

VERSION команд

VERSION командаар MS-DOS їйлдлийн системийн хувилбарыг шалгана.

Їйлдлийн системийн боломжийг єєрчлєх командууд:

ASSIGN - Диск тєхєєрємжийн нэрийг єєрчлєх

CLS - Дэлгэцийг цэвэрлэх

DATE - Он, сар, єдрийг тохируулах

MODE - Гаргах тєхєєрємжийн ажлын горимыг єєрчлєх

PROMPT - Системийг мэдээг єєрчлєх

TIME - Цаг тохируулах

VERIFY - Мэдээг шалгах

Каталог єргєтгєх командууд:

MKDIR - Дэд каталог їїсгэх

CHDIR - Дэд каталогт шилжих

PATH - Каталогуудын хооронд зам заах

28

ITS150 Лекц 1

RMDIR - Дэд каталогийг устгах

TREE -Дэд каталогуудын бїтцийг гаргах

Windows 98

Windows 98 нь 32 битийн FAT(File Allocation Table - файл байршлийн

хїснэгт)-ийг хэрэглэх болсноор файлыг 4Кбайтаас ч бага хэмжээтэй

кластеруудад хувааж хадгалах боломж олгосон. 16 битийн FAT бїхий

хатуу дискний хувьд багтаамж нь ихсэх тутам бїтээмж нь багасдаг. Учир

нь 16 битийн FAT 65536-аас олон кластерттай байж чаддаггїй бєгєєд их

багтаамжтай дисктэй ажиллахын тулд кластер бїрийг томруулах

шаардлага тулгардаг. Windows 98 системд гарсан хамгийн чухал

єєрчлєлтїїдийн нэг бол USB (Universal Serial Bus)-г нэмсэн явдал юм.

Windows 98 SE (Second Edition)

Уг хувилбарт цомхон байгууллага болон хэд хэдэн айлын компьютерїїдийн

хоорондох ерєнхий модемыг хуваах зориулалт бїхий Internet Connection

Sharing (ICS) механизм болон USB модем ба IEEE 1394 (FireWire) г.м.

тєхєєрємжїїдийг улам боловсронгуй болгох зарим нэмэлтїїд орсон.

Windows ME

Microsoft Windows Me (Millennium Edition) нь албан байгууллагад бус

гэрийн хэрэглэгчдэд зориулсан їйлдлийн систем юм. Windows 98 Second

Edition системтэй харьцуулахад видео камераас дїрс оруулах энгийн арга,

шахах хэрэгсэл бїхий автоматжуулагдсан видео редактор, фото камераас

дїрс оруулах, камердах хэрэгсэл зэрэг мультимедиа функцїїдээрээ

ялгаатай. Интернэт холболтыг хангах TCP/IP протокол, зарим нэг кодын

хэсгийг Windows 2000 системээс авсан ч, Windows Me нь DOS дээр

їндэслэгдсэн Windows 9x системийн їргэлжлэл юм.

Windows 2000

Windows vйлдлийн системийн нэг хувилбар болох Windows 2000 нь

Windows NT4.0 vйлдлийн систем дээр суурилан зохиогдсон бєгєєд хэд

хэдэн хувилбараар хийгдсэн. Microsoft корпораци Windows 2000

vйлдлийн системийг хэрэглэгчийнхээ онцлогоос хамааруулан дараах

байдлаар худалдаж эхэлсэн. Гэхдээ гэрийн хэрэглэгчидэд бус голчлон

албаны буюу бизнесийн хvрээний хэрэглэгчидэд зориулан гаргажээ.

Windows 2000 Personal Edition

Windows 2000 Server Edition

29

ITS150 Лекц 1

Windows 2000 Advanced Server Edition

Windows 2000 Datacenter Server

Windows CE

Windows системийн нэг хувилбар болох Windows CE нь жижиг хэмжээний

тоон системийн тєхєєрємжинд (PDA) зориулсан їйлдлийн систем юм. Уг

їйлдлийн систем нь Windows 95-тай тєстэй тул ашиглахад хялбар байдаг.

Windows NT 4.0

Микрософт фирмийн Windows vйлдлийн системийн серверт зориулан

гаргасан хувилбар болох Windows NT3.5-ийн дараагийн хувилбар

WindowsNT4.0 нь Windows 2000-ийг гарахаас ємнє ихэнх сервeрт

хэрэглэгдэж байсан.

OS/2

Персонал компьютерт зориулсан IBM корпорацийн OS/2 їйлдлийн систем

нь 80-аад оны сїїлээр анх гарсан.

Linux

Linux нь сїїлийн жилїїдэд нилээн єргєн хэрэглэгдэж буй персонал

компьютерт зориулсан їнэгїй їйлдлийн систем юм. Linux-н Kernel (їйлдлийн

системийн гол хэсэг нь юм) -г Linus Torvalds гэдэг Финлянд хїн анх

зохиож, дараа нь GNU тєслийнFree Software Foundation буюу їнэгїй

програм хангамжийн сан-гийн гишїїдтэй хамтран бїрэн тєгс їйлдлийн

системийг гаргасан. Unix їйлдлийн системд байдаг Graphic User interface,

X Window систем, TCP/IP протокол болон Emacs editor программ зэргїїд нь

мєн энэ їйлдлийн системд байдаг. Unix системээс ялгаатай нь Linux-н

програмийн бичилт нь бэлэн байдаг бєгєєд хэн нэг программист їїнийг нь

аваад єєрийн шаардлагад нийцїїлэн бичих бїрэн боломжтойгоос гадна гол

гол микропроцессорын платформууд болох Intel, Sparc болон Alpha

зэргїїдэд зохицуулан гаргасандаа юм.

MAC OS

Mac OS нь Apple Macintosh тєрлийн бїх компьютерт зориулсан їйлдлийн

систем юм. Энэ їйлдлийн системийг АНУ болон Япон улсад тїгээмэл

хэрэглэдэг. Макинтошийн анхны їйлдлийн систем нь Apple DOS байсан

бєгєєд нэг удаад зєвхєн ганц їйлдлийг гїйцэтгэх чадалтай байлаа. Їїний

дараа Mac OS 7.1, 7.5 гарсан нь олон їйлдлийг зэрэг гїйцэтгэхээс гадна

MS-DOS болон Windows системийн файлуудтай ажиллах боломжтой

болсон.

30

ITS150 Лекц 1

Palm OS

Гарын алганд багтах хэмжээний жижиг PalmPilot компьютерт зориулсан

їйлдлийн систем юм. 3Com компанийн Palm Computing нь жижиг

хэмжээний тєрєл бїрийн тоон системийн тєхєєрємжїїдийг (PDA- Personal

Digital Assistans) їйлдвэрлэдэг юм. Palm OS нь олон їйлдлийг зэрэг

гїйцэтгэж чаддаггїй бєгєєд зєвхєн нэг удаад ганц л їйлдлийг хийдэг

байна.

Windows XP

31