IZ Policy Papers nr 8 - Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polaków w Niemczech

7/28/2019 IZ Policy Papers nr 8 - Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech

1/60

INSTYTUT ZACHODNIWEST-INSTITUT

INSTITUTE FOR WESTERN AFFAIRS

NR 8(I)

Dynamika niemieckiejopinii publicznej.

Wizerunek Polski

i Polakw w Niemczech

Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech wyaniajcy si z analizy bada opiniipublicznej oraz publikacji prasowych pozostaje niejednoznaczny cechuje sizoonoci i brakiem wewntrznej spjnoci.

Pozytywne aspekty wizerunku Polski i Polakw obecne s w wikszym stopniuna amach niemieckiej prasy ni w wynikach bada opinii publicznej.

Wyniki bada sondaowych wykazuj rwnie wiksz niespjno wizerunkuPolski i Polakw w Niemczech ni narracje prasowe.

W niemieckiej prasie szczeglnie warte uwagi s dwa elementy wizerunku Pol-ski: jako wanego aktora europejskiego oraz jako kraju o dynamicznie rozwi-jajcej si gospodarce. Z polskiego punktu widzenia te dwa elementy powinny

stanowi wan kotwic, swoisty punkt zaczepienia organizujcy dyskusjo Polsce w niemieckich mediach. Na tle wizerunku budowanego w mediach postrzeganie Polski i Polakw przezniemieckie spoeczestwo wydaje si w znacznej mierze uproszczone, schema-tyczne i obcione stereotypami. Wynika to przede wszystkim ze stosunkowosabej znajomoci wschodniego ssiada w RFN.

Polacy mieszkajcy w Niemczech nie stanowi przedmiotu specjalnego zain-teresowania ani niemieckich mediw, ani opinii publicznej. Sami take nie sobecni w dyskursie publicznym.

Stosunkowo najwikszym zainteresowaniem cieszyy si kwestie emigracji za-robkowej z Polski po otwarciu niemieckiego rynku pracy. Lokalnie due zain-teresowanie budzia rwnie problematyka emigracji na tereny przygraniczne szczeglnie Meklemburgii-Pomorza Przedniego.

Piotr CichockiAgata LewandowskaMicha Nowosielski

I Z P

o l i c y

P a p e

r s


2/60

IZ Policy Papers

W serii ukazay si:

Nr 1(I)Historia i pami: masowe przesiedlenia 1939-1945-1949

Nr 2 (I)Odradzanie si spoeczestwa obywatelskiego.Rozwj polskiego trzeciego sektora w latach 1989-2008

Nr 3(I)Midzynarodowa solidarno.Operacje pokojowe ONZ -NATO -UE

Nr 4 (I)Polska i Niemcy w Unii Europejskiej (2004-2009).Gwne problemy i wyzwania

Nr 5(I)Przyszo NATO trudne decyzje

Nr 6(I)Mocarstwowe aspiracje Niemiec w Europie XXI wieku:realia i perspektywy (Raport z bada)

Nr 7(I)Stany Zjednoczone wobec kryzysw regionalnych aspekt transatlantycki

W przygotowaniu:


3/60

Dynamika niemieckiejopinii publicznej.

Wizerunek Polskii Polakw w Niemczech

Piotr CichockiAgata Lewandowska

Micha Nowosielski

INSTYTUT ZACHODNI


4/60

IZ Policy Papers nr 8(I)

Joanna Dobrowolska-Polak (red. naczelna)Marta GtzMarcin Tujdowski

Anna MurawskaEwa Wsowska

Copyright by Instytut Zachodni

Pozna 2013 (wersja elektroniczna)Pozna 2013 (wersja drukowana)

INSTYTUT ZACHODNI61-854 Pozna, ul. Mostowa 27tel. 61 852 76 91tel 61 852 28 54 (wydawnictwo)fax 61 852 49 05e-mail: [email protected] www.iz.poznan.pl

ISBN 978-83-61736-39-4

Seria wydawnicza:

Redakcja serii:

Opracowanie redakcyjne:Koncepcja gra czna:

Wydawca:

Wydano w ramach projektu badawczegoDynamika niemieckiej opinii publicznej we wsppracy z Fundacj Konrada Adenauera


5/60

WSTP ............................................................................................ 7

Polacy jako ssiedzi Niemcw ........................................................... 9Stosunki polsko-niemieckiePolska w EuropieKondycja polskiej gospodarkiStereotypowy wizerunek Polski

Polacy mieszkajcy w RFN w niemieckim dyskursie publicznym .............................................. 41

Migracja zarobkowa z Polski do NiemiecPolskie osadnictwoPolacy w Niemczech niewidzialna mniejszo

Podsumowanie ............................................................................... 56

Spis treci


6/60


7/60

IZ Policy Papers 8(I) www.iz.poznan.pl 7

Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech

WSTP

Niniejsza publikacja stanowi podsumowanie projektu badawczego Dyna-mika niemieckiej opinii publicznej prowadzonego w Instytucie Zachodnimprzy wsppracy z Fundacj Konrada Adenauera w roku 20111. Bezporednimefektem dziaa badawczych podejmowanych w ramach projektu byy publi-kowane co dwa miesice Biuletyny Instytutu Zachodniego podsumowujcebiece wydarzenia polityczne w Niemczech oraz stosunkach polsko-niemiec-kich, ze szczeglnym uwzgldnieniem ich odbicia w wynikach bada opiniioraz dyskursie publicznym. Celem projektu byo przedstawienie polskiemuodbiorcy opracowania monitorujcego dynamik niemieckiej opinii publicz-nej. Zagadnienia te pozostaj w Polsce sabo rozpoznane, nawet specjalici

zajmujcy si problematyk niemieck zarwno publicyci, jak i naukowcy odnosz si do wynikw bada niemieckiej opinii publicznej na podstawie wyrywkowych danych czerpanych z prasy. Najwaniejsze problemy podjte w badaniu to: (1) zasadnicze wtki dyskusji publicznej o polityce i kwestiachspoecznych, (2) stosunki polsko-niemieckie w dyskursie publicznym, (3)biece wyniki bada niemieckiej opinii publicznej.

O ile poszczeglne biuletyny prezentoway analizy skoncentrowane nabiecych przemianach, o tyle koczce projekt publikacje wydawane w ra-mach IZ Policy Papers zawieraj re eksje o charakterze bardziej oglnym,dugofalowym i podsumowujcym. Analiza skupia si na dwch zasadniczych

wtkach. Piotr Kubiak i Piotr Cichocki w pracy Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Pozycja partii politycznych na podstawie sonday i wynikw wybo-rw do parlamentw krajowych (2011-2012)rekonstruuj przebieg wyborw regionalnych oraz analizuj uwarunkowania i konsekwencje wynikw dlastabilnoci systemu partyjnego, niniejsze opracowanie za podejmuje kwestiobecnoci Polski i Polakw w niemieckim dyskursie publicznym.

Na problem obrazu Polski i Polakw w oczach niemieckiego spoeczestwamona spojrze z dwch perspektyw. Po pierwsze, przez pryzmat spoecz-nych wyobrae Polski jako kraju za wschodni granic, oraz Polakw jakossiadw. Po drugie, poprzez zawenie perspektywy do wizerunku Polakw

mieszkajcych i migrujcych do RFN. Oba te wizerunki nie musz by spjne przeciwnie pewne ich elementy mog si wyranie od siebie rni. Polak jako ssiad niekoniecznie musi by opisywany za pomoc tego samego zesta- wu stereotypowych cech, jakie moe mie Polak wspobywatel (Mitbrger).Z tego powodu oba te przypadki bd analizowane osobno. Chocia nie zawszetakie rozrnienie wydaje si w praktyce moliwe do cisego utrzymania,szczeglnie w dobie zwikszonej mobilnoci, to jednak szczeglnie w kontek -cie historycznych uwarunkowa dyskursu wydaje si zasadne.1 Dodatkowo w pracy, w czci dotyczcej postaw wobec polskiej emigracji do Niemiec, wykorzy -

stano take wyniki projektu badawczego Polacy w Niemczech. Aspekty spoeczne, polityczne,

ekonomiczne i prawne NN116 31639, nansowanego przez Narodowe Centrum Nauki.


8/60

IZ Policy Papers nr 8(I) www.iz.poznan.pl8

Piotr Cichocki, Agata Lewandowska, Micha Nowosielski

Badania, ktrych wyniki prezentowane s w publikacji, nie byy prowadzonena podstawie systematycznej analizy zawartoci czy treci doniesie medial-nych. Miay one raczej charakter zwiadu badawczego, ktrego celem byonie tyle dokonanie penej diagnozy wizerunku Polski i Polakw w niemieckich

mediach, ile wskazanie na pewne trendy czy tendencje ksztatujce badanezjawisko. Tam, gdzie to moliwe, wyniki analiz wasnych zespou badawczegostarano si uzupeni wynikami bada zastanych.


9/60



Polacy jako ssiedzi Niemcw Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech jest kwesti zoon. Wynika

to z faktu, i z jednej strony jest on obciony silnymi negatywnymi stereo-typami, mocno osadzonymi historycznie w niemieckiej wiadomoci, a coza tym idzie, take w opinii i dyskursie publicznym. Z drugiej jednak strony,sposb, w jaki Niemcy postrzegaj swojego wschodniego ssiada, wydajesi z czasem zmienia, cho tempo zmian jest raczej powolne. Przemianomulega zaczynaj nawet tak silne elementy wizerunku jak polnischeWirt-schaft jeden z symboli niemieckich negatywnych stereotypw 2, ktry wraz z coraz wikszymi sukcesami polskiej gospodarki zaczyna przyjmowanowe przeciwne dotychczasowemu znaczenie. W niemieckich narracjacho biecych sukcesach gospodarczych Polski wystpuje czciej jako ironicznieprzywoywane wspomnienie, stojce w wyranym kontracie do jakociowoodmiennej teraniejszoci.

Niemniej jednak sigajc w bardziej odleg przeszo zasadne wydaje sistwierdzenie, i dugotrway kontakt midzy Polakami a Niemcami dopro- wadzi do wytworzenia u naszych zachodnich ssiadw silnego negatywnegostereotypu Polski. Polska przez dugi czas bya postrzegana jako kraj zaco-fany, saby, targany wewntrznymi kon iktami, nieuporzdkowany. Polacy z kolei uwaani byli czsto za ludzi prymitywnych, prostych, czsto brudnych,niezdolnych do podejmowania zada bardziej skomplikowanych ni jedynieproste prace zyczne. rde takiego stereotypu naley szuka w historii re-

lacji polsko-niemieckich. Jak zauwaa Andrzej Sakson Wiek XIX to pocztek okresu planowego i celowego znieksztacania wizerunku wschodniego ssiada.() wczesne pastwo polskie widziano przez pryzmat spoeczestwa szla-checkiego, pogronego w samowoli i anarchii, jako kraj, w ktrym panoszyasi ciemnota i fanatyzm religijny, kraj zacofany w rozwoju kulturalnym().Polak reprezentowa najbardziej ujemne cechy charakteru3. Rwnie EdmundDmitrw potwierdza tez o silnym historycznym zakorzenieniu niemieckiegostereotypu Polaka. Gwnym rdem negatywnych wyobrae i antypolskichuprzedze s od ponad dwustu lat stereotypy polnischeWirtschaft i polnischer Sejm. Ich niedajce si przeceni znaczenie wynikao przede wszystkim

z faktu, e stanowiy one jako karykatura modernizacji lub skarbnica de cy -tw modernizacji element konstytutywny dla wiadomoci narodowej Nie- miec4. Innymi sowy, zapoyczajc okrelenie z dyskursw postkolonialnych,to historyczne niemieckie patrzenie na wschd posiadao wszelkie przejawy orientalizmu, polegajcego na dyskursywnym wykluczaniu Wschodu legi-tymizujcym zarazem dominacj Zachodu.

2 Por. H. Orowski,Polnische Wirtschaft. Nowoczesny niemiecki dyskurs o Polsce , Olsztyn1998.

3 A. Saks on,Berlin Warszawa. Studia o Niemcach i relacjach z Polakami , Wrocaw 2010,s. 87-88.

4 E. Dmitrw,Rola mitw i stereotypw we wzajemnym postrzeganiu, w: A. Wolff-Powska,

D. Bingen (red.),Polacy Niemcy. Ssiedztwo z dystansu, Pozna, 2004, s. 500.


10/60



Mona take mwi o pozytywnych uksztatowanych historycznie skadnikach niemieckiego wizerunku Polakw. Gwnym z nich wydaje siby przywizanie do wolnoci; odwouje si do niego czsto nowy prezydentNiemiec Joachim Gauck nazywajc Polsk ojczyzn wolnoci. Wyobraenie

to ma znacznie dusze, sigajce epoki romantyzmu, korzenie. Komunaemkrcym w niemieckiej (i nie tylko) opinii publicznej jest przekonanie, e Pola-kw wyrnia jakie wyjtkowe denie do wolnoci. Przekonanie to objawiosi w entuzjazmie dla Kociuszki, w niemieckichPolenlieder po 1831 roku, w ywioowej sympatii dla Solidarnoci w latach 1980/1981. () Rwnieu Heinego mona znale godne zapamitania stwierdzenie: Jeeli ojczyznajest pierwszym sowem Polaka, to wolno jest drugim. Pikne sowo!5

Fakt historycznego zakorzenienia negatywnych elementw wizerunkunie sprawia bynajmniej, e stereotypy zbudowane na ich postawie nie s w niemieckim spoeczestwie ywe. Przeciwnie, cho pozornie wydaj sione wyparte z dyskursu publicznego, s cigle aktualne wystpuj zarwno w wyobraeniach potocznych co moe znajdowa odzwierciedlenie na przy -kad w polnischeWitzen jak i w mediach. Te ostatnie jednak s zazwyczajostrone w uywaniu stereotypw wprost, w zwizku z tym take wykazujtendencj do uywania ich w humorystycznej formie6. Analizy niemieckiejprasy prowadzone po 1989 r. potwierdzaj, e dla przekazu medialnego natemat Polski charakterystyczna jest stereotypizacja treci wywoana midzy innymi emocjonalnym angaowaniem si w kon ikty polsko-niemieckiepowstajce co jaki czas wok trudnych i nierozwizanych kwestii7.

Przechodzc do diagnozy osadzonej w bardziej systematycznej analiziedyskursu, wypada na wstpie wspomnie, i w swojej wybirczej analizieniemieckich artykuw przedrukowywanych na amach polskiego tygodnikaForum w latach 2004-2009 Agata Panas8 zauwaa, e ponad poowa branychpod uwag tekstw miaa zabarwienie negatywne w stosunku do Polski i Po-lakw, pozytywne za wykazywaa jedynie nieco wicej ni jedna czwarta. Dodominujcych negatywnych stereotypw pojawiajcych si w badanym mate-riale nale takie cechy, jak: apwkarstwo, zacofanie, katolicyzm (negatywnieoceniany, jako przejaw konserwatyzmu), nieudolno, chuligastwo. Dokadne wyszczeglnienie negatywnych stereotypw i czstoci ich pojawiania si w artykuach przedstawia tabela 19.

5 H. Ols chow sky,Typowo Polskie? Sarmatyzm, mesjanizm, emigracja, wolno , w: A. Lawaty,H. Orowski (red.),Polacy i Niemcy. Historia kultura polityka, Pozna 2008, s. 317-318.

6 Por. K. Ruchniewic z,Stehlen die Polen immer noch die deutschen Autos? Zur Aktualitt der polnisch-deutschen Stereotype , Polen Analysen Deutsches Polen Institut, nr 40, 21.10.2008,s. 3.

7 B. Ocie pka,Polacy i Niemcy w obrazie mediw , w: A. Wolff-Powska, D. Bingen (red.),op.cit., s. 275.

8 A. Panas,Polak, czyli kto? Obraz Polaka na podstawie artykuw niemieckojzycznych opu-blikowanych w tygodniku Forum , Kultura Media Teologia 2011(5), nr 2, s. 16.

9 Naley oczywicie wzi pod uwag, i prezentowane dane s materiaem jedynie w uproszczo-ny sposb ilustrujcym rzeczywisty obraz Polakw w prasie niemieckiej. Wynika to zarwnoz niedoskonaoci doboru (przedruki w tygodniku Forum), jak i stosunkowo niewielkiej liczby analizowanych artykuw. Wydaje si jednak, e warto przytoczy te badania jako rdo listy

stereotypw bez przywizywania szczeglnej uwagi do podanej czstoci ich wystpowania.


11/60



Tabela 1Negatywne stereotypy Polaka wystpujce w niemieckich artykuach prze-drukowanych na amach tygodnika Forum w latach 2004-2009

Stereotyp Procent apwkarz 20

Zacofany 9

Katolik 7

Nieudolny 6

Ignorant 6

Chuligan 6

Boi si Niemca 4

Gupi 4Zodziej 4

Oporny 4

Emigruje do Anglii 3

Barbarzyca 3

Brudny 3

Alkoholik 3

Krtacz 3

Pracuje nielegalnie 3

Naiwny 3

Nie potra pracowa zespoowo 2

Wsaty 2

Nieposuszny 2

Ma wstrt do biurokracji 1

rdo: A. Pan as,Polak, czyli kto? Obraz Polaka na podstawie artykuw niemieckojzycznych opublikowanychw tygodniku Forum, Kultura Media Teologia, 2011(5), nr 2, s. 16.

Krtsza jest lista pozytywnych stereotypw, wrd ktrych znajduj sitakie cechy, jak przedsibiorczo, robienie kariery, waleczno, czy otwartopolskiej modziey na Europ. Warto jednak zwrci uwag na fakt, i cztych pozytywnych stereotypw moe mie inny nie zawsze korzystny kon-tekst. Autorka analiz twierdzi na przykad, e o przedsibiorczoci Polakw czsto mwi si () w kontekcie, ktry sprawia, e nabiera ona wymowy negatywnej () gdy wskazuje na ni Niemiec w zwizku z wyjazdami Polakw do Niemiec w celach zarobkowych, utosamia si ze sprytem, w nastpnejkolejnoci z kombinatorstwem i zodziejstwem.10 Mona mie ponadto po-10

Ibidem, s. 17-18.


12/60



wane wtpliwoci co do tego, czy adne kobiety s w istocie pozytywnymstereotypem, biorc pod uwag szereg konotacji, jakie taka cecha moe zasob pociga.

Tabela 2Pozytywne stereotypy Polaka wystpujce w niemieckich artykuach przedru-kowanych na amach tygodnika Forum w latach 2004-2009

Stereotyp Procent

Przedsibiorczo 52

Robi karier 12

Modzie otwarta na Europ 8

Waleczno 8

adne kobiety 4

Bohatersko 4

Duma 4

Asertywno 4

Honor 4

rdo: A. Pan as ,op.cit., s. 17.

Te osadzone w analizie dyskursu konkluzje znajduj rozwinicie w son-daowych badaniach opinii publicznej. Dokadniejszego opisu wizerunkuPolski i Polakw w niemieckim spoeczestwie dostarczaj oparte na danychsondaowych badania Instytutu Spraw Publicznych z 2008, 2006 i 2000 r.11 Pokazuj one, e o ile sam zestaw skojarze (stworzony w odpowiedzi na py-tanie otwarte), jakie w naszych zachodnich ssiadach budz Polska i Polacy,pozostaje w zasadzie bez zmian, o tyle mona mwi o pewnych rnicach w czstotliwoci pojawiania si niektrych cech w odpowiedziach. Agnieszka

ada dzieli skojarzenia niemieckich respondentw na 8 grup. Najczciej wymieniana grupa to kwestie dotyczce ycia codziennego, nastpnie zapojawiaj si skojarzenia zwizane ze sfer stosunkw polsko-niemieckich,turystyk czy histori.

11 A. ada ,Polska i Polacy oraz polityka europejska w oczach Niemcw. Porwnanie z opiniami Polakw , w: L. Kolarska-Bobiska, A. ada,Polska Niemcy. Wzajemny wizerunek i wizja

Europy , Warszawa 2009.


13/60



Tabela 3Skojarzenia dotyczce Polski i Polakw, 2008 r.

Grupa skojarze Skojarzenia wraz z odsetkami Ocena

ycie codzienne,w tym praca (40)

kradziee (samochodw), przestpczo (17) -

korzystne ceny towarw konsumpcyjnych (9) +

korzystne koszty utrzymania (2) +

tania sia robocza (5), +/-

pomocnicy sezonowi (5) +/-

pracujcy na czarno (2) -

Wzajemne stosunkii polityka (34)

ssiad (na wschodzie) (17) +/-

czonek UE, rozszerzenie Unii na Wschd (9) +

otwarcie na Zachd (1) +

napite stosunki niemiecko-polskie (3) -

przyja niemiecko-polska (1) +

bracia Kaczyscy (2) -

tarcza antyrakietowa (1) +/-

Turystyka, kultura (20)

adne krajobrazy i miasta, urlop, Batyk (14) +

miasta (Warszawa, Krakw, Gdask) (3) +

polska kuchnia, wdka (3) +

Historia (16)

dawne ziemie niemieckie (3) -

II wojna wiatowa (6) -

(dawny) blok wschodni (4) +/-

znaczce wydarzenia historyczne,np. Solidarno (2)

+

obozy koncentracyjne (1) -

Kontakty osobiste (9)kontakty osobiste (7) +

ojczyzna (2) +

Sytuacja w Polsce (5) bieda, zacofanie (5)-

Religia (5)katolicyzm (2) +/-

Papie, Jan Pawe II (3) +/-

Cechy charakteru (1) przyjacielsko, gocinno (1) +

Inne (7) generalnie negatywne wypowiedzi (5)generalnie pozytywne wypowiedzi (2)

rdo: A. ad a,Polska i Polacy oraz polityka europejska w oczach Niemcw. Porwnanie z opiniami Polakw,w: L. Kolarska-Bobiska, A. ada,Polska Niemcy. Wzajemny wizerunek i wizja Europy , Warszawa 2009, s.168-169 oraz opracowanie wasne.


14/60



Oglny wydwik wymienianych przez respondentw cech, z ktrymikojarzy im si Polska i Polacy, jest trudny do podsumowania. Z jednej strony,jak zauwaa autorka raportu: Skojarzenia Niemcw dotyczce Polski i Po-lakw nie wykazuj konkretnych tendencji. Obraz naszego kraju, jaki si

z nich wyania, nie jest jednoznaczny. Pomidzy wieloma negatywnymi opisa-mi mona znale te pozytywne12. Naley jednak zwrci uwag, e wizeru-nek ten jest mocno ograniczony znaczeniowo lub te stosunkowo ubogi. Wida wyranie, e niemieccy respondenci w wikszoci wypadkw odwouj si dopopularnych klisz i stereotypw, za ich realna wiedza na temat wschodniegossiada jest raczej niewielka oraz schematyczna. Nie jest wic zaskoczeniem,e brak jest skojarze zwizanych ze sferami ycia tradycyjnie niekojarzcymisi z Polsk czy Polakami, takimi jak np. kultura czy sztuka.

Do ciekawych wnioskw mona doj analizujc, jak w czasie zmieniaasi intensywno pojawiania si grup skojarze Niemcw nt. Polski. Tegotypu analiza pozwala przede wszystkim wnosi o jakociowych przesuniciach w zakresie sposobw dowiadczania ssiedztwa.

Wykres 1Zmiany czstotliwoci wystpowania grup skojarze nt. Polski w latach 2000- -2008 (w %)

rdo: A. ad a,Polska i Polacy..., s. 169.

12

Ibidem, s. 170.


15/60



W 2008 r. do najczciej przywoywanych grup skojarze naleay yciecodzienne (30%) i sytuacja w Polsce (29%), rzadziej za pojawiay si od-niesienia do takich grup, jak wzajemne stosunki i polityka (18%), turystykai kultura (16%) oraz historia (16%). Z danych pochodzcych z bada Insty-

tutu Spraw Publicznych wynika, i zmiany dotyczce czstotliwoci pojawia-nia si poszczeglnych grup skojarze s dynamiczne. Np. w 2000 r. a 34%badanych Niemcw przywoywao skojarzenia dotyczce Polski i Polakw z grupy wzajemne stosunki i polityka. Podczas kolejnych fal bada odsetek ten spad do 16% w 2006 r., a nastpnie wzrs do zaledwie 18%. Wahaniao podobnej sile dotyczyy take takich grup skojarze jak sytuacja w Polsce(wzrost z 5% w 2000 r. do 29% w 2008 r.) czy religia (spadek z 13% w 2000 r.do 5% w 2008 r.). Naley zauway, e wahania te w niektrych przypadkachmog stanowi wiadectwo istnienia pewnego trendu, tak jak w przypadkuodniesie do religii, ktre cho s trwaym elementem wizerunku Polskii Polakw, to jednak z czasem bd najprawdopodobniej traci na znaczeniu.W innych przypadkach mona raczej mwi o chwilowych wahaniach wyni-kajcych z biecych zmian w nasileniu zainteresowania mediw niektrymitematami. Wydaje si, e dobrym przykadem takiej sytuacji jest czstotliwo wskazywania na skojarzenia z grupy sytuacja w Polsce, ktra osigna du warto w 2008 r. Moe to by wywoane zwikszonym zainteresowaniemniemieckich mediw wewntrzn sytuacj polityczn w Polsce w zwizkuze zmian rzdu z gabinetu Jarosawa Kaczyskiego na Donalda Tuska podkoniec 2007 r., co spowodowao wyran zmian w zakresie polskiej polityki wobec Niemiec i UE.

Bardziej stabilne wydaj si by opinie Niemcw na temat Polski ba-dane za pomoc pytania zamknitego, z prob o ustosunkowanie si dolisty twierdze opisujcych sytuacj w naszym kraju. Jak zauwaa A. ada:w wielu kwestiach opinie Niemcw s bardzo podobne do tych z 2006 roku.Tak samo jak przed trzema laty, wielu Niemcw uwaa, e w Polsce: Kocikatolicki ma za duy wpyw (59%), respektuje si swobody obywatelskie(30%), system parlamentarny jest podobny do istniejcego w krajach Europy Zachodniej (38%), funkcjonuje gospodarka rynkowa (21%), szanuje si prawamniejszoci etnicznych (22%), panuje dobrobyt (7%), biurokracja utrudniazaatwiane najprostszych spraw (30%)13.Wyrane zmiany w porwnaniuz wczeniejsz edycj bada zaszy w postrzeganiu Polski jako kraju w ktrymistnieje dobra organizacja pracy (spadek z 20% w 2006 r. do 12% do 2008 r.),panuje korupcja (wzrost z 47% w 2006 r. do 53% w 2008 r.) oraz politycy s niekompetentni (wzrost z 23 w 2006 r. do 27% w 2008 r.).

Wizerunek Polski i Polakw w oczach niemieckiej opinii publicznej stasi take tematem bada prowadzonych przez Instytut Demoskopii w Allens-bach14. Badacze niemieccy zwracaj uwag, e opis Polski wyaniajcy si ze13 Ibidem, s. 171.14 Powany krok w kierunku normalnoci. Stan stosunkw polsko-niemieckich. Wyniki re -

prezentatywnych bada opinii publicznej w Polsce i w Niemczech, Instytut Demoskopii w

Allensbach, Fundacja Wsppracy Polsko-Niemieckiej,Warszawa,2011.


16/60



spontanicznych skojarze badanych mieszkacw RFN jest czsto negatywny.Przewaaj wypowiedzi na temat przestpczoci, historii (szczeglnie II woj-ny wiatowej) oraz o piknych krajobrazach w Polsce lub o Polsce jako krajuinteresujcym pod wzgldem turystycznym. Zwaszcza wtek przestpczoci,

ktry by najczciej spontanicznie wymieniany, ujawnia, e skojarzeniowy wizerunek Polski w spoeczestwie niemieckim nadal ksztatowany jest raczejprzez uprzedzenia i stereotypy15. Z kolei podczas analizy wynikw badania wypowiedzi Niemcw na temat Polski z list gotowych odpowiedzi wyania siju nieco bardziej pozytywny wizerunek. Wrd omiu cech, na ktre wskazaoponad 50% badanych, jedynie dwie (wysoki wskanik przestpczoci 52%oraz znaczne rnice midzy biednymi i bogatymi 52%) s jednoznacznienegatywne. Wikszo pozostaych takich jak religia i wiara odgrywajbardzo wan rol (74%), wysoko rozwinite poczucie dumy narodowej(61%), czy duy nacisk kadzie si na tradycj (57%) ma charakter ambiwalentny. Z jednej strony bowiem odwouj si do stereotypowego wizerunkuPolski jako kraju tradycyjnego, nieco konserwatywnego, silnie zwizanegoz Kocioem. Z drugiej jednak strony przywoane okrelenia nie zawieraj w sobie ocen negatywnych. W omawianej grupie okrele znajduj si takedwa jednoznacznie pozytywne pikne zachwycajce krajobrazy (57%) orazludzie s bardzo gocinni (51%). Analiza pozostaych odpowiedzi pokazuje,e niektre stereotypowe sposoby postrzegania Polski pozostaj niezmienne,mimo i w rzeczywistoci w spoeczestwie Polskim zachodz due zmiany czsto take dostrzegane przez niemieckie rodki masowego przekazu. Zaprzykad takiej sytuacji moe suy stwierdzenie, e w Polsce gospodarkafunkcjonuje bardzo dobrze. Z takim stwierdzeniem zgodzio si zaledwie8% badanych. Kontrastuje to z generalnie dobrymi ocenami polskiej sytuacjigospodarczej, jakie mona znale w niemieckich mediach.

15

Ibidem, s. 60.


17/60



Wykres 2Wizerunek Polski w oczach Niemcw w 2011 r. (w %)

rdo:Powany krok w kierunku normalnoci. Stan stosunkw polsko-niemieckich. Wyniki reprezentatywnychbada opinii publicznej w Polsce i w Niemczech, Instytut Demoskopii w Allensbach, Fundacja Wsppracy Polsko-Niemieckiej,Warszawa 2011, s. 62.


18/60



O ile zdiagnozowany w ramach przywoywanych bada wizerunek Polski w Niemczech pozostaje ambiwalentny, o tyle obraz Polakw wydaje sibardziej pozytywny. Tradycyjnie najwaniejsz cech Polakw wskazywanprzez Niemcw jest religijno. A 71% z badanych wskazao na tak charak -

terystyk. Rwnie odniesienie do patriotyzmu jest czst asocjacj (55%).Stosunkowo duy odsetek badanych Niemcw wskazywa na takie cechy Polakw, jak: pracowito (37%), uczynno (30%), pewno siebie (28%),czy bystro (22%). Co ciekawe, stoj one w sprzecznoci z tradycyjnym po-strzeganiem Polaka jako osoby niezbyt rozgarnitej, leniwej i nieudolnej, cowiadczy moe o tym, e te elementy polskiego stereotypu powoli zaczynajulega przeksztaceniom.

Wykres 3Typowo polskie cechy w opinii Niemcw w 2011 r. (w%)

rdo:Powany krok, s. 71.

Odrbn kwesti dotyczc postrzegania przez Niemcw ich wschodnichssiadw jest odczuwanie sympatii wobec Polakw. Badania Instytutu Al-lensbach pokazuj, e odczucia Niemcw w stosunku do Polakw s ambi-

walentne. W latach 2000, 2006 i 2008 wikszo Niemcw deklarowaa, e


19/60



w stosunku do Polakw nie odczuwaj ani sympatii ani antypatii. Z czasemodsetek badanych deklarujcych odczuwanie obojtnoci wydaje si rosn(45% w 2000 r., 49% w 2006 r. i 57% w 2008 r.).

Wykres 4Sympatia Niemcw wobec Polakw w latach 2000-2008


Rwnie najnowsze dane wydaj si potwierdza odczucie obojtnoci. Au-torzy raportu z Instytutu Demoskopii w Allensbach tak opisuj wyniki badaz 2011 r.: Jeeli chodzi o Niemcy, to wikszoci trudno jest wyrazi przejawy emocji: 47 procent ludnoci niemieckiej nie moe albo nie chce sprecyzowaswojej opinii. Z tych pozostaych wikszo odczuwa sympati dla Polakw 32 procent ludnoci podaje, e lubi Polakw, 21 procent przejawia antypati.Dla wielu Niemcw Polska jest jeszcze w duej mierze nieznanym krajem.Prawie co drugi Niemiec jeszcze nigdy nie by w Polsce lub nie pozna bliejadnego Polaka. Std wielu z nich trudno przychodzi wyda jaka opini16.

Gdy zadano badanym pytanie Jak sympatyczna jest dla Pana(i) Polskai poproszono o wskazanie na 10 punktowej skali, gdzie +5 oznacza Polskajest Panu(i) bardzo sympatyczna, a 5 Polska/jest Panu(i) cakiem niesym-patyczna, rednia odpowiedzi niemieckich respondentw wyniosa zaledwie+0,24. Co wicej, bya ona stosunkowo niska w porwnaniu z innymi krajami,co moe dobrze obrazowa stosunek niemieckiego spoeczestwa do Polski.

16

Ibidem, s. 67.


20/60



Tabela 4Sympatia Niemcw do innych krajw w 2011 r. (w skali od -5 do 5)

Kraj rednia

Francja 2,58

Wochy 2,08

Anglia 1,63

Czechy 0,51

Polska 0,24

Rosja -0,07


Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech mona prbowa odtworzynie tylko na podstawie bada opinii publicznej. Pomoc suy moe takeanaliza dyskursu publicznego, szczeglnie za artykuw prasowych. Przegldtekstw publikowanych w niemieckich periodykach pozwala na wyodrb-nienie kilku grup tematycznych systematyzujcych doniesienia dotyczcePolski, ktre szczeglnie czsto ukazyway si na amach wydawanej w RFNprasy. Pierwsza z nich dotyczy problematyki stosunkw polsko-niemieckich,druga roli Polski w Europie, trzecia kondycji polskiej gospodarki, czwartastereotypw Polski i Polakw.

Stosunki polsko-niemieckie

Relacje midzy Polsk a Niemcami interpretowane tu przede wszystkimjako stosunki polityczne zajmoway istotne miejsce w prasowych doniesie-niach na temat Polski. Jest to zrozumiae, zwaywszy, e oba kraje, szczeglnie w ostatnich latach, silnie akcentuj wol politycznej wsppracy. W niemiec-kim dyskursie medialnym wida wyranie dwa wtki, ktre zdominoway opis wzajemnych relacji.

Pierwszym z nich jest dwudziesta rocznica podpisania Traktatu midzy Rzeczpospolit Polsk a Republik Federaln Niemiec o dobrym ssiedztwiei przyjaznej wsppracy z 17 czerwca 1991 r., ktra stanowia okazj nie tylkodo podsumowa dotyczcych realizacji jego zapisw, ale take do zakrelanianowych pespektyw wsppracy polsko-niemieckiej. Ze wzgldu na fakt, itraktat do pewnego stopnia wyznacza dynamik rozwoju stosunkw polsko-niemieckich, warto przeledzi uwanie jego recepcj w niemieckiej sferzepublicznej w duszym przedziale czasu.

Traktat z 17 czerwca 1991 r. regulowa caoksztat przyszych stosunkw polsko-niemieckich na podstawie zasad trwaego pokoju, przyjani i dobro-


21/60



ssiedzkiej wsppracy. W skadajcym si z 38 artykuw traktacie zapisanezostay np. regulacje w zakresie wsppracy gospodarczej i nansowej (art. 9i 10), rolnictwa (art. 12), pracy i polityki socjalnej (art. 14), wsppracy nauko- wej i technicznej (art. 15), wzajemnej pomocy w wypadku klsk ywioowych

(art. 17), komunikacji (art. 18) oraz uatwie w ruchu osobowym i turystyce(art. 19). Obie strony zapowiedziay intensy kacj wsppracy kulturalnej(art. 23 i 24), w tym peny dostp do jzyka i kultury drugiego kraju (art. 25),rozszerzenie wsppracy w dziedzinie nauki i szkolnictwa (art. 26) oraz ochronzabytkw i dziedzictwa kulturowego (art. 28). W myl artykuu smego trak -tatu Republika Federalna Niemiec bdzie wspiera przyczenie Polski doWsplnoty Europejskiej, gdy tylko powstan ku temu przesanki. Sporo uwagi(art. 12) powicono perspektywie polsko-niemieckiej wsppracy regionalnejw szczeglnoci na obszarach przygranicznych. Najwicej kontrowersji wywoa jednak art. 20 p. 1, ktry gwarantowa rny status ludnoci niemiec-kiej w Polsce i polskiej w Niemczech: Czonkowie mniejszoci niemieckiej w Rzeczypospolitej Polskiej, to znaczy osoby posiadajce polskie obywatelstwo,ktre s niemieckiego pochodzenia albo przyznaj si do jzyka, kultury lubtradycji niemieckiej, a take osoby w Republice Federalnej Niemiec, posiada-jce niemieckie obywatelstwo, ktre s polskiego pochodzenia, albo przyznajsi do jzyka, kultury lub tradycji polskiej, maj prawo, indywidualnie lub wesp z innymi czonkami swej grupy, do swobodnego wyraania, zachowaniai rozwijania swej tosamoci etnicznej, kulturalnej, jzykowej i religijnej bezjakiejkolwiek prby asymilacji wbrew ich woli. Maj oni prawo do penegoi skutecznego korzystania z praw czowieka i podstawowych wolnoci bezjakiejkolwiek dyskryminacji i w warunkach penej rwnoci wobec prawa.Ze wzgldu na rozbieno stanowisk wiele spraw nie zostao uregulowanych w traktacie, np. kwestie reparacji i odszkodowa (w tym roszcze majtkowychNiemcw wobec Polski), zwrotu dbr kultury, czy te wymogu dostosowaniaustawodawstwa do zapisw traktatowych.

Podpisanie traktatu o dobrym ssiedztwie i przyjaznej wsppracy z Polskzostao przyjte z zadowoleniem przez wikszo niemieckiej opinii publicz-nej. Helga Hirsch w przededniu podpisania traktatu w artykule pt.Vieles geklrt zauwaya: Od teraz w wielu szkoach na lsku bdzie si naucza poniemiecku, a w niektrych kocioach msze bd odprawiane po niemiecku.Od teraz katowicki orodek telewizji przez kilka dni w tygodniu bdzie nada- wa programy w jzyku niemieckim, a 4 czerwca ruszya pierwsza niemieckarozgonia radiowa17. Zwrcia jednoczenie uwag na nieuregulowan w trak -tacie kwesti podwjnego obywatelstwa Polakw i Niemcw oraz wice siz tym problemy. Chocia Niemcy nie uznaj podwjnego obywatelstwa, bdzieono po cichu akceptowane18. Autorka miaa rwnie wtpliwoci (podobniejak przedstawiciele opozycyjnejSPD ) co do sposobu przekazywania niemiec-kiej mniejszoci w Polsce rodkw federalnych za porednictwem Zwizku

17 H. Hirsch, Vieles geklrt , Die Zeit 07.06.1991.18

Ibidem.


22/60


23/60



W przededniu wstpienia Polski do Unii Europejskiej prasa niemieckasporo uwagi powicaa nie tylko obawom przed zalaniem niemieckiego ryn-ku pracy przez pracownikw z Polski. Pojawiy si take artykuy traktujceo niezapisanych w traktacie kwestiach, w szczeglnoci dotyczcych reparacji

wojennych i odszkodowa (w tym roszcze majtkowych Niemcw wobecPolski). Na tym polu aktywni byli przedstawicieleBdV , a zwaszcza Powiernic-twa Pruskiego, ktrych dania zdaniem Die Welt szkodziy ich wasnemu wizerunkowi24. Nie zabrako rwnie publikacji powiconych debacie wokprojektu Centrum Przeciwko Wypdzeniom.

Obok spraw wielkich, rozgrywajcych si na najwyszym szczeblu stosun-kw polsko-niemieckich, w prasie niemieckiej obecne byy rwnie relacjepokazujce ycie zwykych ludzi zamieszkujcych pogranicze polsko-nie-mieckie. Granica i rnice po obu jej stronach otwieray przed mieszkacamipogranicznych miejscowoci nowe perspektywy, co pobudzao ich kreatywno.Nie brakowao komentarzy na temat mniej chlubnych wydarze na pogra-niczu, zwizanych chociaby z dziaalnoci ugrupowa neofaszystowskich(np. sprawa antypolskich plakatw w Grlitz)25. Szerokim echem w prasieniemieckiej odbia si komentowana take przez pras polsk sprawa Woj-ciecha P. z Hamburga, ktremu urzdnicy niemieccy nakazali ze wzgldw pedagogicznych rozmawia tylko po niemiecku ze swoimi dziemi, ktrychmatka jest Niemk26.

Zainteresowanie prasy niemieckiej sprawami polskimi wzroso w momen-cie ochodzenia stosunkw na linii Berlin-Warszawa w latach 2006-2007, doktrego przyczyniy si np. prby ograniczenia praw mniejszoci niemieckiej w Polsce. We wrzeniu 2006 r. wsprzdzca w Polsce LPR przedstawiaprojekt ustawy, zgodnie z ktr mniejszo niemieck w Polsce (tak jak inneugrupowania polityczne) w trakcie wyborw do Sejmu obowizywaaby picio-procentowa klauzula, co w praktyce uniemoliwioby wejcie do Sejmu przed-stawicielom mniejszoci niemieckiej. U rde projektu tkwia dziaalnoBdV , a zwaszcza przewodniczcej Zwizku Eriki Steinbach, ktra w sierpniuotworzya w Berlinie kontrowersyjn wystaw Wymuszone drogi. Ucieczkai wypdzenie w Europie XX wieku. Premier Jarosaw Kaczyski (PiS) zwra-ca rwnie uwag na zapisan w traktacie z 17 czerwca 1991 r. asymetri w pooeniu Polakw w Niemczech i Niemcw w Polsce. Marek Cichocki,doradca prezydenta Lecha Kaczyskiego, by uspokoi napicie stwierdzi:Musimy koncentrowa si na poprawie pooenia Polakw w Niemczech,a nie na pogorszeniu pooenia Niemcw w Polsce27. Wydarzenia te wywoay na amach niemieckiej prasy debat na temat stosunkw polsko-niemieckichi pooenia mniejszoci niemieckiej w Polsce. W opinii niemieckich komen-tatorw premier J. Kaczyski posuy si mniejszoci niemieck, aby

24 H. Hirsch, Verzichten statt erpressen, Die Welt 14.09.2004.25 C. Mattern, Polenfeindliche Plakate bleiben hngen, Schsische Zeitung 29.05.2009.26 F. Drie schner,Deutsch nach Vorschrift , Die Zeit nr 43/2004.27

Rechte der Deutschen einschrnken , FAZ 9.09.2006.


24/60



wywrze presj na rzdzie niemieckim w istotnych dla Polski sprawach (spr wok Centrum i dziaalnoci E. Steinbach) i zwrci uwag na asymetri w pooeniu Polakw w Niemczech (Jeli kto w Polsce chce mie jakie prawa,musi gwarantowa to samo Polakom u siebie w domu) oraz nasilajc si

asymilacj Polakw po drugiej stronie Odry28. Doprowadzio to do kryzysu w stosunkach polsko-niemieckich, ktrego kulisy niemieckiemu czytelnikowistara si wyjani Thomas Urban29. 11 wrzenia podczas wsplnej rozmowy w Helsinkach J. Kaczyski zapewni kanclerz A. Merkel, e prawa mniejszociniemieckiej w Polsce nie zostan naruszone, a rzd polski nie dy do zmianzapisw traktatu z 1991 r.30

Zbliajce si obchody dwudziestej rocznicy podpisania polsko-niemieckie-go traktatu o dobrym ssiedztwie i przyjaznej wsppracy stay si impulsemdla zwikszonego zainteresowania prasy niemieckiej wzajemnymi relacjami.Co ciekawe, stosunkowo niewiele mwiono przy tej okazji o samym traktaciei jego realizacji. Wyjtek stanowi artyku zamieszczony w dzienniku Tages-spiegel, ktry omawia nie tylko cz zapisw Traktatu, ale take dyskutuje uwzgldniajc polsk perspektyw kwestie zwizane z praktyk stosunkw polsko-niemieckich31. Jednak w doniesieniach prasowych na ten temat domi-nuj relacje z obchodw rocznicy podpisania Traktatu. Np. Tageszeitung32 umieszcza opis rezolucji Bundestagu przyjtej w 20. rocznic podpisania Trak-tatu o dobrym ssiedztwie i przyjaznej wsppracy. Rezolucja zawieraa nie tylkobilans dotychczasowych relacji, ale take do pewnego stopnia czynia zadopolskim oczekiwaniom w zakresie uznania krzywd, jakich doznali przedstawiciele polskiej mniejszoci ze strony Trzeciej Rzeszy. W artykule zwraca siuwag na fakt, i nie wszystkie zapisy Traktatu zostay przez stron niemieckzrealizowane. Przede wszystkim dotyczy to nauczania jzyka polskiego w nie-mieckich szkoach oraz wsparcia dla polskich instytucji kultury.

Niemiecka prasa opisywaa ponadto wizyt prezydenta Bronisawa Komo-rowskiego oraz jego tzw.Berliner Rede , przemwienie wygoszone 17 czerwca2011 r. (Der Tagesspiegel, Die Zeit, FAZ). Mittelbayerische Zeitung cytujc sowa Komorowskiego akcentowaa z jednej strony niezwyky sukcespolsko-niemieckiego pojednania, ktrede facto koczyo okres zimnej wojny,z drugiej jednak podkrelaa fakt, e stosunki midzy oboma narodami si pozostan do pewnego stopnia obcione przeszoci, przy czym zestawionoze sob zbrodnie nazistowskie i krzywdy wypdzonych33.

Uwag niemieckich mediw przycigna wizyta Angeli Merkel, ktra21 czerwca 2011 r. wraz z czci swojego gabinetu przybya do Warszawy w ra-mach polsko-niemieckich konsultacji rzdowych. Obszerny materia powiecitej wizycie Frankfurter Allgemeine Zeitung, ktry podkrela ogromn rol

28 K. Schuller,Die deutsche Minderheit als Verhandlungsmasse , FAZ 11.09.2006.29 T. Urban , Eine Krise sorgsam verhllt , Sddeutsche Zeitung 11.09.2006.30 Deutsche Minderheit irritiert , Die Welt 11.09.2006.31 U. Thi ele, Zum europischen Zweigespann reicht es noch nicht , Tagesspiegel14.06.2011.32 C. Semler,Naucz sie polskiego lernt Polnisch!, Tageszeitung11.06.2011.33

Zwei gute Freunde , Mittelbayerische Zeitung17.06.2011.


25/60



polskiego premiera Donalda Tuska w utrzymaniu dobrych stosunkw polsko-niemieckich34. Przy tej okazji cytowane byy sowa Tuska Nigdy stosunkimidzy obydwoma krajami nie byy tak dobre jak teraz. Polski korespondentFAZ Konrad Schuller wskazuje, e dla dobrych stosunkw polsko-niemieckich

wany jest nie tylko tandem Tusk-Merkel, ale take Bronisaw Komorowskii wczesny prezydent RFN Christian Wulff oraz ministrowie spraw zagranicz-nych obu krajw: Guido Westerwelle i Radosaw Sikorski.

Niemieckie czasopisma zwracay take uwag na emocjonaln stronrelacji Tusk-Merkel. Pisa o tym zarwno cytowany FAZ jak i DieWelt35.Oba czasopisma zauwaay, e politykw czy zarwno podobiestwo losw (matka Merkel pochodzi z Sopotu) jak i pewna wraliwo. W obu przypad-kach cytowano wypowied Tuska dotyczc wsplnej wizyty pod pomnikiempowstania warszawskiego, gdzie obojgu towarzyszyo silne wzruszenie.

Die Welt zwraca uwag na pragmatyczny aspekt polsko-niemieckich kon-sultacji rzdowych36, podczas ktrych podjto decyzj o realizacji Programu wsppracy, obejmujacego 92 projekty. Szczegowo omawia je SddeutscheZeitung, wymieniajc midzy innymi ulepszenie infrastruktury trans-portowej czcej oba kraje, wspprac transgraniczn, a take wspprac w ramach UE37. Mrkische Oderzeitung opisujc plany dotyczce konsultacjizwraca uwag, i ich program jest ambitny, za klimat stosunkw polsko-niemieckich dobry38. Ten idylliczny wizerunek relacji polsko-niemieckichmalowany przez niemieckie media by dodatkowo podkrelony przez odwoa-nia do postawy Jarosawa Kaczyskiego, ktrego Mrkische Oderzeitung przy tej okazji nazywa notorycznie antyniemieckim przywdc opozycji39. Sd-deutsche Zeitung stwierdza natomiast, e postawa PiS wobec Traktatu moestanowi przesank do przewidywania, i stosunki polsko-niemieckie mogsi sta jedn w istotnych kwestii podczas najbliszej kampanii wyborczej40.

Pozytywny wizerunek Polski pojawia si rwnie w medialnych doniesie-niach dotyczcych polsko-niemieckich relacji dyplomatycznych w 2012 r.Stosunki pomidzy rzdami Polski i RFN najczciej okrelane s jako har-monijne, przyjacielskie, a nawet najlepsze od stuleci (Badische Zeitung41).Jak podajeDeutsche Welle za Eugeniuszem Smolarem, polsko-niemieckierelacje s dzi wielopoziomowe od osobistych kontaktw prezydentw,przez takowe midzy szefami rzdw, czyli kanclerz Merkel i premierem Tu-skiem, po relacje biznesowe i organizacji pozarzdowych (...)42. Z niemieckich

34 K. Schuller,Nie waren sie so eng wie heute , FAZ 22.06.2011.35 G. Gnauck, J. Hildebrand, Angela Merkels Kniefall war der Anfang , Die Welt 22.06.2011.36 Ibidem.37 Westerwelle wirbt fr enge Beziehung zu Polen, Sddeutsche Zeitung 22.06.2011.38 D. Schrder,Gutes Klima, Mrkische Oderzeitung 21.06.2011.39 Ibidem.40 T. Urban ,Nationale Tne vor dem Jubilum, Sddeutsche Zeitung 17.06.2011.41 U. Krkel ,Lorbeeren sind kein Ruhekissen, Badische Zeitung 12.09.2012.42 R. Roma niec,Jak ustpienie Wulffa odbije si na stosunkach Polski i Niemiec?, serwis inter-

netowy Deutsche Welle 17.02.2012. http://www.dw.de/jak-ust%C4%85pienie-wulffa-odbije-

si%C4%99-na-stosunkach-polski-i-niemiec/a-15748451 (data dostpu: luty 2013).


26/60



mediw wyania si rwnie entuzjastyczny obraz premiera Donalda Tuska,uznawanego za szefa rzdu wyranie opowiadajcego si za proeuropejskpolityk i polsko-niemieckim pojednaniem. Liczne pozytywne komentarze natemat Tuska pojawiay si w niemieckiej prasie w zwizku z przyznaniem mu

31 maja 2012 r. nagrody im. Waltera Rathenaua. Przy tej okazji Die Welt43 przedstawi sylwetk polskiego premiera, okrelajc go mianem mistrzaEuropy.

W ocenie niemieckich mediw przyjacielskie relacje dyplomatyczne Polskii Niemiec dodatkowo zacienione zostan za spraw wyboru na prezydentaRFN sympatyzujcego z Polsk Joachima Gaucka. W niemieckiej prasie sze-roko komentowana bya pierwsza prezydencka wizyta zagraniczna Gaucka, w ktr uda si do Warszawy. Decyzj t interpretowano jako manifest przy-jani oraz wany gest dyplomatyczny i sygna, i relacje polsko-niemieckiebd szczeglnie wanym punktem polityki zagranicznej nowego prezydenta(FrankfurterAllgemeine Zeitung44,Die Welt45, Der Tagesspiegel46, Deut-sche Welle 47). Gauck traktuje Polsk nie tylko jako wanego ssiada, alei w peni jako partnera przytacza sowa politologa Stephena BastosaDeut-sche Welle 48.

Drugim wtkiem dotyczcym relacji polsko-niemieckich, ktry w ostatnimczasie okaza si istotny, cho do tej pory nie cieszy si wikszym zaintere-sowaniem niemieckich mediw, jest kwestia budowy elektrowni atomowych w Polsce. Kwestia energii jdrowej bya w Niemczech zawsze przedmiotempublicznej debaty i kontrowersji, jednak po katastro e w Fukushimie i decy -zji rzdu RFN o rezygnacji z energii atomowej temat ten sta si szczeglniedraliwy. Plany Polski dotyczce rozwoju energetyki jdrowej spotkay si zezdecydowan krytyk. Der Spiegel49 pisze, e cho obecne stosunki polsko-niemieckie s dobre, temat ten musi wywoywa kontrowersje. Autor artykuuJan Puhl zwraca uwag, e Polacy nie przewiduj konsultacji w tej sprawiez zachodnimi ssiadami. Wynika to moe ze szczeglnej wraliwoci Pola-kw na wszelkie prby kurateli ze strony zachodniego ssiada. Jednoczenie w artykule opisane s apele zarwno politykw (np. posowie parlamentw krajw federacji Berlina, Brandenburgii i Meklemburgii - Pomorza Przedniego),jak i organizacji ekologicznych domagajcych si porzucenia planw budowy elektrowni. Take inne czasopisma zajmoway si tym problemem czsto w obszernych materiaach. Financial Times Deutschland opisywa zbiera-nie podpisw pod protestem skierowanym do polskich wadz przez Volkera

43 G. Gnauc k, Der Europameister , Die Welt 31.05.2012.44 K. Schuller,Gauck wrdigt Polen als Land der Freiheit , FAZ 28.03.2012.45 G. Gnauc k, Joachim Gauck im Reich der Freiheit , Die Welt 28.03.2012.46 G. Appenze ller,Die Freiheit, die er meint , Der Tagesspiegel 28.03.2012.47 R. Roman iec,Z pierwsza wizyt, serwis internetowy Deutsche Welle 26.03.2012. http://www.

dw.de/z-pierwsz%C4%85-wizyt%C4%85/a-15839067 (data dostpu: luty 2013)].48 R. Romaniec, Prezydent rozumiejcy Polakw , serwis internetowy Deutsche Welle

19.03.2012. http://www.dw.de/prezydent-rozumiej%C4%85cy-polak%C3%B3w/a-15816171(data dostpu: luty 2013).

49

J. Puh l,Zorn auf die Besserwisser , Der Spiegel12.03.2012.


27/60



Schmidta-Roya i jego wsppracownikw z inicjatywy obywatelskiej A um w Uckermark 50. Ponadto powici take uwag dziaaniom politycznym wypowiedziom premiera Brandenburgii Matthiasa Platzka (SPD ), czy te wahaniom Federalnego Ministerstwa Ochrony rodowiska, na ktrego czele

stoi Norbert Rttgen (CDU ). Z jednej bowiem strony Ministerstwo chciaoby wyj naprzeciw oczekiwaniom silnych niemieckich organizacji Zielonych,z drugiej jednak zdaje sobie spraw, e jego negatywna opinia na temat pol-skich elektrowni atomowych moe mie ze konsekwencje dla stosunkw polsko-niemieckich.

Analiza prasy pokazuje rwnie, e brak porozumienia obu pastw w sprawie polityki energetycznej UE by jednym z punktw zapalnych w polsko-niemieckich relacjach dyplomatycznych w 2012 r. Wedug doniesiemediw, zdecydowany sprzeciw strony niemieckiej wzbudziy polskie plany dotyczce budowy elektrowni atomowej w niedalekim ssiedztwie niemieckiejgranicy (Financial Times Deutschland51, Berliner Morgenpost52). Niemiec-ka prasa sceptycznie odnosia si rwnie do polskiego projektu pozyskiwaniaenergii z upkw gazowych, twierdzc, i ta metoda otrzymywania gazu moeokaza si niebezpieczna dla ekologii (Spiegel Online53). W niemieckim dys-kursie medialnym szerokim echem odbio si take weto Polski dla unijnychplanw w sprawie redukcji emisji CO2 z 20% do 30% do roku 2020. Polskisprzeciw w tej sprawie media okrelay mianem blokowania unijnej politykiklimatycznej i krytykoway jako przejaw narodowego partykularyzmu. Jak in-formujeDeutsche Welle : Organizacje ochrony rodowiska krytykuj postawpolskiego rzdu. Z oburzeniem zareagowaGreenpeace . Rzecznik ds. klimatu w tej organizacji, Boris den Blanken stwierdzi, e Polska utwierdzia tylkoswj wizerunek, jako kraju z przestarza gospodark, hamujcego postp nacaym kontynencie. Organizacja pomocowaOxfamokrelia postaw polskiejstrony jako denerwujc i nieodpowiedzialn54.

Oprcz tych dwch podstawowych wtkw prasa niemiecka poruszyatake mniej znaczce tematy z dziedziny stosunkw polsko-niemieckich.Dotyczyy one np. wsppracy przygranicznej czy wsppracy w ramach trjkta weimarskiego. Zazwyczaj ton tych wypowiedzi by albo wyranie pozytywny albo neutralny. Nawet tam, gdzie pojawiay si opisy sytuacji kontrowersyj-nych, przedstawiane one byy zazwyczaj w sposb obiektywny z wywaonymzaprezentowaniem stanowiska obu stron.

Stosunkowo rzadko natomiast analizuje si w niemieckich mediach relacjepomidzy spoeczestwami oraz wzajemny stosunek Polakw i Niemcw.50 R. Grim m, Blo keine strahlenden Nachbarn, Financial Times Deutschland 04.01.2012.51 Ibidem.52 Berlin wehrt sich gegen polnische Atomplne , Berliner Morgenpost 21.02.2012.53 J. Matte rn,Das schmutzige Gas , Spiegel Online 08.02.2012. http://www.spiegel.de/wirtschaft/

energie-gewinnung-in-polen-das-schmutzige-gas-a-813162.html (data dostpu: luty 2013).54 A. Jarecka ,Polska blokuje nowe cele klimatyczne UE , serwis internetowy Deutsche Welle

10.03.2012. http://www.dw.de/polska-blokuje-nowe-cele-klimatyczne-ue/a-15801797 (data

dostpu: luty 2013).


28/60



Zazwyczaj informacje opisujce wyniki bada opinii publicznej odnoszcesi do stosunkw polsko-niemieckich zamieszczane s jako dodatek do in-nych informacji. Przykadem moe by publikacja w Welt am Sonntag, ktraniejako przy okazji omawiania spoecznych skutkw katastrofy Smoleskiej

przywouje wyniki bada opisujce spoeczn ocen relacji midzy Polakamia Niemcami oraz ich przyszo.

Wykres 5Ocena stosunkw midzy polskimi i niemieckimi obywatelami na gruncieosobistym w 2010 r. (w %)

rdo: Badanie Infratest dla Welt am Sonntag, http://www.infratest-dimap.de/umfragen-analysen/bundes-

weit/umfragen/aktuell/gutes-verhaeltnis-zwischen-deutschen-und-polen/, dostp 16.04.2012.

Niezalenie od ocen politycznych stosunkw polsko-niemieckich wik-szo Niemcw ocenia relacje midzy Polakami a Niemcami na gruncieosobistym jako dobre (63%) oraz bardzo dobre (5%), za jedynie jedna czwartajako sabe (24%) lub ze (2%). Co wicej, zdecydowana wikszo Niemcw (84%) zapytanych o to, czy yczyliby sobie, aby stosunki polsko-niemieckiebyy tak dobre jak relacje midzy RFN a Francj, odpowiedziao twierdzco,za jedynie 12% utrzymuje, e nie jest to podane55.

55 Badanie Infratest dimap dla Welt am Sonntag, http://www.infratest-dimap.de/umfragen-analysen/bundesweit/umfragen/aktuell/gutes-verhaeltnis-zwischen-deutschen-und-polen/,

dostp 16.04.2012.


29/60



Polska w Europie

Niemiecka wizja dzisiejszej roli Polski w Europie, odtwarzana na podstawieartykuw w niemieckich czasopismach, rwnie wydaje si by pozytywna,by nie powiedzie entuzjastyczna. Zoyy si na to dwie kwestie po pierw -sze ocena polskiej prezydencji w UE w 2011 r., a take postawy Polski wobeckryzysu euro i jego konsekwencji.

Oceniajc medialny odbir prezydencji danego kraju w Unii Europejskiejpoza jego wasnymi granicami, trzeba mie na uwadze relatywnie nisk in-tensywno zainteresowania mediw i opinii publicznej t tematyk. Samoobjcie prezydencji stwarza dodatkowe moliwoci ekspozycji pogldw li-derw danego kraju. Nie naley jednak przecenia dugofalowego znaczeniatakiego nieznacznie tylko zwikszonego zainteresowania mediw. W przypad-ku odbioru polskiej prezydencji w niemieckiej sferze publicznej pouczajcmiar tego stosunkowo mao intensywnego zainteresowania wydaje si prosty do ustalenia fakt, i pod koniec padziernika 2011 r. liczba wzmiankowahasa polska prezydencja w niemieckojzycznych zasobach internetowych wynosia niecae 15 tys. Stosujc podobne wyszukiwanie do hase zwizanychz wczeniejsz prezydencj wgiersk osiga si podobne rezultaty. Natomiastposzukujc tymi samymi metodami treci dotyczcych kryzysu strefy euro,natra a si na kilka milionw zgosze, co w prosty sposb pokazuje zasad-nicz rnic skali zainteresowania.

Naturalnie nie sama medialna obecno prezydencji wydaje si istotna,a raczej nono problemw, ktre stawia przed sob pastwo sprawujceprezydencj. W czasie trwania polskiej prezydencji uwaga niemieckiej opiniipublicznej koncentrowaa si raczej na innych zwizanych z problematykeuropejsk tematach, a w szczeglnoci na kryzysie zaduenia w stre e euroi obawach o przyszo wsplnej waluty. Pozostajca poza uni walutow Polskaznajdowaa si na peryferiach tych problemw i debat, pomimo sprawowaniaprezydencji. Cho pewnym echem odbia si aktywno ministra Rostow -skiego, na przykad przy okazji przemwienia w Parlamencie Europejskim,to jednak doniesienia te miay charakter marginalny wobec gwnego nurtudebaty 56. Szczeglnie wyranie byo to widoczne w relacjach ze spotkania mi-nistrw nansw w ramach EUROFIN we Wrocawiu, gdzie oprcz wzmiankio lokalizacji spotkania oraz cytatu z wypowiedzi otwierajcego spotkanie mini-stra Rostowskiego, nie znalazy si adne inne elementy specy cznie polskiejagendy 57. Innymi sowy, w ograniczonym stopniu udao si polskiej prezydencjipozostawi w niemieckim dyskursie publicznym wraenie, i cho Polska nienaley do strefy euro, to angauje si w ratowanie wsplnej waluty.

Podkrelano rwnie polskie zainteresowanie polityk wschodni UE,zaznaczajc jednoczenie trudnoci, jakie napotyka ten priorytet zarwno ze

56 Euro-Finanzminister geben Milliarden-Tranche frei , Die Welt 02.07.2011.57 EU-Finanzminister streiten ber Transaktionssteuer , Die Zeit 17.09.2011, W. Mussler,

Griechenland macht erhebliche Fortschritte, FAZ 16.09.2011.


30/60



wzgldu na wydarzenia w Afryce Pnocnej, jak te i wzmacnianie si anty-demokratycznych tendencji w czci krajw objtych projektem PartnerstwaWschodniego (np. Die Welt58). W relacjach z warszawskiego szczytu Part-nerstwa Wschodniego kluczowe miejsce zajmowaa zatem midzy innymi

nieobecno prezydenta Biaorusi (taz.de59). Poza tym przewaajca wikszopublikowanych materiaw miaa przewanie charakter doniesie agencyj-nych, co odzwierciedlao stosunkowo niewielkie zainteresowanie t tematyk w niemieckiej sferze publicznej.

Szerokim echem odbio si natomiast zdecydowane, proeuropejskie sta-nowisko zaznaczone przez polski rzd przy okazji przejmowania prezydencji.Przede wszystkim w relacjach z otwierajcego polsk prezydencj przemwienia premiera Donalda Tuska w Parlamencie Europejskim podkrelanooptymizm pyncy z Warszawy w trudnych dla integracji europejskiej cza-sach. Szczeglnie mocno akcentowano t jednoznaczn postaw w relacjachnastawionej na midzynarodowego odbiorc stacjiDeutsche Welle , gdziepolskiego premiera nazwano ostatnim Europejczykiem: po serii obojtnychprezydencji stan przed parlamentem znowu czowiek obiecujcy entuzjazmi przekonanie dla Europy60. Zwrcono rwnie uwag na przesanie prze-strzegajce przed egoizmem nacjonalistycznych interesw (FAZ61).

Przekaz, prezentujcy Polsk jako kraj zdecydowanie proeuropejski, wzmocniony zosta rwnie przez seri wywiadw przeprowadzonychz kluczowymi polskimi politykami przy okazji obejmowania prezydencji.Opublikowano midzy innymi wywiad z ministrem Radosawem Sikorskimcharakteryzujcy cele polskiej prezydencji, odnoszcy si do zada wspl-nej polityki zagranicznej UE oraz kwestii klimatycznych62. Z kolei wywiadz premierem Donaldem Tuskiem powicony zosta polskim pomysomna europejskie przywdztwo w kontekcie kryzysu zaduenia63. Wikszotych wywiadw opublikowano jednak przy okazji przejmowania prezydencjii w zasadzie nie odbiegay one od oglnych i o cjalnych przekazw strony polskiej. Miay charakter informacyjny i zazwyczaj nie zawieray prb kry-tycznego ustosunkowania si do stanowiska strony polskiej.

Zaznaczy si pod tym wzgldem wyrany kontrast wobec odbioru wgier-skiej prezydencji, naznaczonej silnie dostrzeganymi w Niemczech tendencja-mi autorytarnymi rzdw Viktora Orbana. Stosunkowo najbardziej obrazowoprzedstawiono t opozycj w Die Zeit: Ulice Warszawy nawiedzaj koszma-ry prezydencji czeskiej, a w szczeglnoci dobiegajcej koca wgierskiej. Byy to pierwsze dwie wschodnioeuropejskie prby sterowania maszyneri bruk-selsk, no i obie s uwaane za poraki. Wgry miay przez poprzednie sze

58 G. Gnau ck, Polen will Ost-ffnung doch dort gibts Probleme , Die Welt 01.07.2011.59 Weirussland sorgt fr Eklat,taz.de, 30.09.2011.60 Deutsche Welle , 06.07.2011.61 N. Bus se,Tusk warnt vor Nationalismus , FAZ 06.07.2011.62 G. Gnauck, Gott hat uns nun mal die Kohle gegeben Interview mit Radoslaw Sikorski , Die

Welt 01.07.2011.63

Wir sollten falsche Tne vermeiden Donald Tusk im Gesprch, FAZ 30.06.2011.


31/60



miesicy waciwie tylko z pras, w szczeglnoci ze wzgldu na ustawy me-dialne. Polska musi teraz zrobi to lepiej, ale perspektywy nie wydaj si ze64.O ile jednak nietrudno byo polskiej prezydencji odrnia si od naznaczo-nej problemami dotyczcymi polityki wewntrznej prezydencji wgierskiej,

o tyle brak wikszych kontrowersji wok poczyna Warszawy zmniejszy ich wyrazisto w sferze publicznej.

Drugim tematem czsto poruszanym przez niemieck pras, szczeglnie w drugiej poowie 2011 r., by udzia Polski w dyskusjach nad reform insty-tucjonaln Unii Europejskiej. Reforma konieczna bya nie tylko ze wzglduna zawirowania kryzysowe, ale take ze wzgldu na coraz wiksze oddalaniesi od wsplnotowych metod dziaania na rzecz uzgodnie midzyrzdowych szczeglnie za rosnc dominacj Niemiec i Francji popularnie nazywanMerkozy . Handelsblatt opisuje propozycj szefa KE Jos Manuela Barrosoinstytucjonalnej reformy UE, bdc odpowiedzi na lki pastw spoza uka-du Berlin-Pary65. W tym kontekcie przywouje si take Polsk jako gracza,ktry mgby potencjalnie wyhamowa tandemMerkozy . Niemieckie media wydaj si take rozumie obawy Polski przed takimi zmianami UE, ktredoprowadziyby do stworzenia Europy dwch prdkoci. FrankfurterAll-gemeine Zeitungcytuje w tym kontekcie sowa Donalda Tuska wygoszone w Brukseli66, za Die Welt (22.10.2011) w komentarzu Europa obywateli67 zauwaa, i odbudowa instytucji europejskich moe odby si jedynie oddol-nie przez swoich obywateli, za kluczem do takiego rozwizania moe byPolska.

Punktem zwrotnym w tych dyskusjach byo wystpienie polskiego ministraspraw zagranicznych Radosawa Sikorskiego, nt. Polska i przyszo Euro-py, na forum Niemieckiego Towarzystwa Polityki Zagranicznej w Berlinie28 listopada 2012 r. W niemieckich komentarzach na temat przemwieniadominowa wtek reformy instytucjonalnej. Pisa o tym m.in FrankfurterAllgemeine Zeitung komentujc ide Sikorskiego, by wzmocni KomisjEuropejsk poprzez podporzdkowanie funkcji przewodniczcego Rady Europejskiej szefowi Komisji oraz zmniejszenie liczby komisarzy 68. W wizjiszefa polskiego MSZ przedstawionej przez FAZ istotne jest take pogbienieintegracji UE, przede wszystkim dziki metodom wsplnotowym. W opiniigazety takie postawienie sprawy zwizane jest z obaw Polski przed dominacjduych graczy w UE.

Wzmianki o Polsce pojawiay si take w kontekcie proponowanego przezszefa SPD Siegmara Gabriela zwikszenia integracji politycznej UE. Han-delsblatt przedstawi wizj politycznej federacji skadajcej si z niektrych

64 U. Krkel ,Europas Musterland bernimmt die Fhrung , Die Zeit 30.06.2011.65 T. Hanke, Dann geht Europas Philosophie verloren Interview mit Jean Asselborn, Han-

delsblatt 30.09.2011.66 N. Busse,Der nchste Konvent , FAZ 21.10.2011.67 C. C. Malzahn,Ein Europa der Brger , Die Welt 22.10.2011.68

M. Sattar,Merkel sieht Schwung fr EU-Vertragsreform, FAZ 29.11.2011.


32/60



pastw europejskich69. Jednym z elementw unii politycznej miaaby by wsplna polityka podatkowa i nansowa. Co istotne, Handelsblatt podkre-la, e konieczny jest udzia Polski w tak rozumianej Unii politycznej, co wicej udzia ten ley szczeglnie w interesie Niemiec.

Jednoczenie zwraca si jednak uwage, i euroentuzjazm Polakw niecoprzygasa, chocia nadal 59% mieszkacw Polski uwaa, e bez Unii yoby im si gorzej, co czyni Polsk najbardziej proeuropejskim krajem europejskiej wsplnoty (Die Welt70).

Kondycja polskiej gospodarki

Obraz polskiej gospodarki w niemieckiej prasie rysuje si bardzo pozy-tywnie. Pozostaje to w duym kontracie wobec powszechnego stereotypudotyczcego Polski i Polakw, jakim jest polnische Wirtschaft,odnoszcegosi do niegospodarnoci. Ton wypowiedzi niemieckich dziennikarzy pozwalaraczej mwi o gospodarczym cudzie nad Wis. Np. Der Spiegel71 powoujc si przede wszystkim na wskaniki makroekonomiczne, a take nadynamiczny rozwj polskich miast (np. Wrocawia, Warszawy czy Poznania)pisze, e gospodarczy wzrost, jaki sta si udziaem Polski jest szczeglnie wyrany , gdy dotyczy kraju niegdy gownie rolniczego i zacofanego. Autorartykuu Jan Puhl podkrela, i swoj obecn sytuacj gospodarcz Polskazawdzicza nie tyle zagranicznym inwestycjom, ile raczej postawie samych

Polakw aktywnych i ambitnych przedsibiorcw, a take rozwinitej kon-sumpcji i co za tym idzie, duemu rynkowi wewntrznemu.Na dobr sytuacj gospodarcz Polski Niemcy wydaj si patrze z na-

dziej. Moe to wynika z dwch powodw. Jednym z nich jest rozwj nie-mieckiego eksportu i wymiany handlowej z Polsk. Jak zauwaa FinancialTimes Deutschland, dziki stosunkowo wysokiemu PKB Polski oraz dobrymstosunkom gospodarczym ronie udzia niemieckiego eksportu do Polski, cosprawia, e stajemy si dla RFN coraz waniejszym partnerem handlowym72.Handelsblatt(26.03.2012) z kolei informuje, e wzrost obrotw handlowychNiemiec jest stymulowany midzy innymi wymian z Polsk (obok Chin,

Brazylii czy Bliskiego Wschodu).Drugim powodem, dla ktrego spojrzenie niemieckich dziennikarzy napolsk gospodark moe by tak przychylne, jest dobra sytuacja ekonomicznaPolski w porwnaniu z innymi krajami UE. Niemiecka prasa wyranie podkre-laa, i Polska wyrnia si spord krajw europejskich, jeli chodzi o wiele wskanikw i perspektywy rozwoju. W takim tonie utrzymane byy midzy

69 Gabriel will EU in politische Union verwandeln, Handelsblatt 27.12.2011.70 S. Bolz en,Deutsche glauben nicht mehr an Europa , Die Welt 17.09.2012.71 J. Puh l,Die ehrgeizige Nation, Der Spiegel 8/2011.72 M. Ohan ian, A. Khnlenz,Exporte nach China verdoppelt , Financial Times Deutschland

08.02.2012.


33/60



innymi artykuy we Frankfurter Allgemeine Zeitung73, czy Handelsblatt74.Obszerniejszy tekst omawiajcy sytuacj Polski zamieci Die Welt, ktry Polsk wymienia jako drugiego (obok Niemiec) konia pocigowego Europy 75.Wrd czynnikw, ktre spowodoway, i polska gospodarka staa si najsil-

niejsz w regionie Europy rodkowo-Wschodniej, autor artykuu wymieniam.in. brak recesji, siln gied oraz dobre perspektywy rozwoju zwizanez organizacj Euro 2012 czy zagranicznymi inwestycjami, ktrym sprzyjasilna zotwka.

Rwnie w 2012 r. media RFN ukazyway Polsk przede wszystkim jakopastwo o silnej i stabilnej gospodarce, ktre najlepiej ze wszystkich krajw Unii Europejskiej poradzio sobie z kryzysem gospodarczym. Financial TimesDeutschland nazywa Polsk lokomotyw gospodarcz regionu i podkrela,e: podczas gdy Europa Poudniowa tonie w recesji i nawet najwaniejszekraje strefy euro popadaj w tarapaty nansowe, Polska bije od lat rekordy.76 Z kolei Frankfurter Allgemeine Zeitung77 pisze, i dynamika polskiejgospodarki uznawana jest za najwysz w Europie, Handelsblatt78 przewi-duje za, i w cigu najbliszych 15 lat to wanie Polska przeyje najwyszy wzrost gospodarczy w Unii. Polskie obligacje,nazywane bezpiecznym portem w Europie (Brse Online79), oceniane s jako bardziej rentowne anieli papiery wartociowe RFN.

Polska ukazywana jest ponadto jako silny ssiad Niemiec (Die Welt80)i wany partner handlowy, z ktrym strona niemiecka powinna utrzymywacise stosunki gospodarcze. Przewodniczcy Parlamentu EuropejskiegoMartin Schulz podkrela, i Niemcy powinny zabiega, aby Polska jak najszybciej wstpia do unii walutowej, poniewa zyskayby w ten sposb wanego sojusznika opowiadajcego si za dyscyplin nansow w UE (DerTagesspiegel81).

73

W. Muss le r,Druck auf Deutschland wegen ESM-Ausweitung , FAZ 23.02.2012.74 S. Menzel,Euro-Krise steckt Osteuropa an, Handelsblatt30.11.2011.75 F. Stocker,Starker Nachbar im Osten, Die Welt 14.01.2011.76 N. Krei mei er,Das Wirtschaftswunder von Warschau, Financial Times Deutschland

27.04.2012. (tumaczenie cytatu za: A. Jarecka, serwis internetowy Deutsche Welle, http:// www.dw.de/echa-polskie-polski-cud-gospodarczy-oraz-berli%C5%84skie-biennale-pod-batu-t%C4%85-polskiego-artysty/a-15913030, data dostpu: luty 2013).

77 W. Muss le r,Druck auf Deutschland wegen ESM-Ausweitung , FAZ 24.02.2012.78 D. Hei lmann, Deutschland bleibt Exportmacht auf Dauer, Handelsblatt 26.03.2012.79 Go East, Anleger , serwis internetowy Brse Online 13.02.2012. http://www.boerse-online.

de/anleihen/nachrichten/meldungen/:Polen-Bonds--Go-East-Anleger/634599.html (datadostpu: luty 2013).

80 G. Gnauck, Starker Nachbar Polen, Die Welt 25.11.2012.81 A. Meier,Schulz: Polen sollte den Euro einfhren EU-Parlamentschef warnt , Der Tages-

spiegel 10.11.2012.


34/60



Stereotypowy wizerunek Polski

Omawiane wczeniej elementy wizerunku Polski w niemieckich mediachmiay raczej charakter pozytywny. Pojawiaj si jednak take teksty, ktre wprost odnosz si do tradycyjnych elementw negatywnego postrzeganiaprzez Niemcw wschodniego ssiada. O polskim stereotypie, czy te raczejo jego aktualnoci pisze na amach Sddeutsche Zeitung polski dziennikarzAdam Leszczyski82. Wymienia cechy, ktre stanowi elementy stereotypuPolaka: skonno do alkoholu, katolicyzm oraz antysemityzm. Dziennikarzna co dzie pracujcy dla Gazety Wyborczej zwraca uwag, e jednym z wa-niejszych elementw naszego wizerunku za zachodni granic jest katolicyzm.Przytacza dane z sondau przeprowadzonego jesieni 2011 r., w ktrym 95%badanych zadeklarowao si jako katolicy. Jednoczenie jednak jedynie jednaczwarta osb potwierdzia, e uczszcza na niedzielne msze. W tym kontekcieLeszczyski pisze o bigoterii oraz o nikej wiedzy Polakw na temat zasad wiary.Z kolei polski antysemityzm ocenia jako swego rodzaju klisz, ktra bierzesi z niewiadomoci raczej ni z realnego dziaania politycznego.

W doniesieniach prasy niemieckiej na pierwszy plan wysuwa si czstoproblem kradziey, na ktre szczeglnie naraeni s mieszkacy regionw gra-niczcych z Polsk. W niemieckiej prasie regularnie mona znale doniesieniadotyczce wzrostu przestpczoci, mnoenia si wama i kradziey, np.Frankfurter Allgemeine Zeitung w alarmistycznym tonie pisze o bezradnocipolicji i licznych obawach mieszkacw pnocno-wschodniego pograniczaNiemiec83. Mrkische Oderzeitung przytacza wystpienie brandenburskiegoministra spraw wewntrznych Dietmara Woidkego (SPD ), ktry informowaopini publiczn o podwyszonym poziomie przestpczoci, wzrastajcejliczbie kradziey oraz coraz niszym wskaniku wykrywalnoci przestpstw 84.Problemami tymi dotknite byy miejscowoci w pasie Odry i Nysy. W wielu wypadkach sprawcami tych przestpstw mieli by wanie Polacy, np. na 120 wykrytych kradziey pojazdw mechanicznych, trzy czwarte sprawcw toPolacy i Litwini. Take Die Welt porusza t kwesti, cytujc wypowiedniemieckiego ministra spraw wewntrznych, Hansa-Petera Friedricha(CSU ),ktry powoujc si na rosnce zaniepokojenie przedsibiorcw z Branderbur-gii, zapowiedzia rozmowy na ten temat ze swymi odpowiednikami w Polscei Czechach85.

Pewne zainteresowanie prasy niemieckiej wzbudzia wypowied ambasa-dora RP w Berlinie Marka Prawdy, ktry odnoszc si do licznych doniesient. kradziey niemieckich aut przez Polakw zauway, e by moe winnis nie Polacy, ale raczej Niemcy, ktrzy nie do dobrze zabezpieczaj swoj wasno. Poczdamski dziennik Mrkische Oderzeitung zamieszcza wywiad82 A. Leszczys ki,Die Polen: Trunkenbolde und Frmmler, Vorurteile und ihr wahrer Kern.

Nationen-Stereotype in Europa, Sddeutsche Zeitung 26.01.2012.83 S. Locke,Im Nu ber die Neie , FAZ 25.02.2012.84 Mehr Grenzkriminalitt: Woidke fordert den Bund , Mrkische Oderzeitung 09.03.2012.85

Grenzkriminalitt: Friedrich nimmt Bundeslnder in die P icht, Die Welt 02.02.2012.


35/60



z ambasadorem Prawd, ktry podkrela sukcesy Polski na polu walki z kra-dzieami86 i zwraca uwag, e polska policja cile wsppracuje z niemieck w celu zwalczania tego typu przestpczoci. Z kolei Badische Zeitung wska-zuje, e analiza statystyk prowadzi do wniosku, i stereotyp Polaka zodzieja

aut nie znajduje potwierdzenia w faktach. Dane wiadcz bowiem o spadkuliczby kradziey 87.

Inny element negatywnego wizerunku Polski i Polakw pojawi si w niemieckiej prasie przy okazji relacji z tragedii kolejowej w okolicach Szcze-kocina. Die Welt przytoczy sowa posa PSL Eugeniusza Kopotka, ktry przyczyn wypadku tumaczy zaniedbaniami, baaganiarstwem i dziaaniem w duchu powiedzenia jako to bdzie88. Ju w tytule materiau pojawia sisymptomatyczne sformuowanieChaos-Mentalitt . Artyku wspomina takeo innych tragicznych wypadkach, przywoujc take katastrof w Smoleskuoraz obietnic Donalda Tuska, e polski chaos nie powinien by duejtolerowany. Frankfurter Allgemeine Zeitungopisujc przebieg akcji ratow-niczej wspomina, i cho zostaa ona zorganizowana stosunkowo szybko, to w pierwszych chwilach po zderzeniu pocigw panowa zamt89.

Z analizy niemieckiej prasy wynika rwnie, i na paszczynie spoecznejrelacje polsko-niemieckie przedstawiaj si gorzej, anieli o cjalne kontak -ty elit politycznych Polski i RFN. W przestrzeni spoecznej bowiem nadalutrzymuj si pewne stereotypowe wyobraenia o Polsce i Polakach, a we wschodnich Niemczech dochodz do gosu nastroje antypolskie90. Do najcz-ciej pojawiajcych si stereotypowych opinii o Polakach nale: nadmierneprzywizanie do tradycji, przejawiajce si przede wszystkim w polskimkonserwatywnym katolicyzmie (Sddeutsche Zeitung91, Frankfurter Allge-meine Zeitung92), skonno do rasizmu, ksenofobii i antysemityzmu (DieWelt, Sdkurier93), a take problemy z korupcj oraz przede wszystkim z kradzieami. W 2012 r. w niemieckiej prasie bardzo czsto powraca tematkradziey samochodw, maszyn budowlanych i rolniczych na polsko-niemiec-kim pograniczu. Wedle doniesie mediw, liczba przestpstw rabunkowychna terenach transgranicznych znacznie wzrosa po przystpieniu Polski dostrefy Schengen.Frankfurter Allgemeine Zeitung informuje: na wschod-niej granicy Niemiec mno si wamania i kradziee. Policja jest bezsilna.

86 MOZ-Interview mit Polens Botschafter: Autodiebstahl in Deutschland zu einfach MrkischeOderzeitung 02.01.2012.

87 U. Krkel ,Besuche Polen dein Auto ist schon da, Badische Zeitung 20.01.2012.88 H. Schwartz,Polen streiten ber Billigzge und Chaos-Mentalitt , Die Welt 05.03.2012.89 K. Schuller,Zusammengequetscht wie Ziehharmonikas , FAZ 04.03.2012.90 R. Roma niec,Meklemburgia-Pomorze Przednie. Fenomen antypolskoci , serwis internetowy

Deutsche Welle 15.12.2012. http://www.dw.de/meklemburgia-pomorze-przednie-fenomen-antypolsko%C5%9Bci/a-16446656 (data dostpu: luty 2012).

91 A. Slavik,Gib Gummi , Sddeutsche Zeitung 08/09.09.2012.92 Polen in Abtreibungsfall verurteilt Straburg spricht Vergewaltigungsopfer Entschdigung zu,

FAZ 31.10.2012.93 Vom Trauma, Opfer zu sein (wywiad Gerharda Gnaucka z MagdalenTulli), Die Welt

27.01.2012; E. Krafczyk,Rechtsextreme Fans bei den EM-Gastgebern, Sdkurier24.05.2012; Der judenfeindliche Schwanengesang eines brillanten Geistes, oder ein Schrei

der Wahrheit?, Die Welt 07.04.2012.


36/60



Co gorsza, w niektrych miejscach policji w ogle nie ma94.SddeutscheZeitung95 donosi natomiast, e mieszkacy wschodnich landw uwaaj, iotwarcie polsko-niemieckiej granicy byo przedwczesne. Niemieckie mediainformoway rwnie o uprowadzeniu ciarwki przewocej 12 zwok prze-

znaczonych do kremacji, do ktrego doszo w nocy z 14 na 15 padziernika w miejscowoci Hoppegarten niedaleko Berlina (Deutsche Welle 96).

O trwaoci antypolskich uprzedze czci niemieckiego spoeczestwawiadczy moe rwnie oburzenie niemieckiej opinii publicznej wywoanestwierdzeniem Joachima Gaucka, i Polacy s bardziej pracowici ni Niemcy.Sowa te pady na spotkaniu prezydentw Polski, Niemiec i Woch w Neapolu,ktre odbyo sie 19 listopada 2012 r. Nastpnego dnia wypowied Gauckaopublikowa niemiecki tabloid Bild97, informujc, e nie jest ona pozbawio-na podstaw, poniewa wedug badaOECD Polacy przepracowuj rocznie wicej godzin ni Niemcy. Artyku wzbudzi wrd niemieckich internautw oburzenie i wywoa fal krytycznych opinii na temat Polakw i jakoci ichpracy. Wrd zamieszczonych na stronie internetowej Bild.de98 wypowiedziniejednokrotnie powraca temat niedbalstwa i bezproduktywnoci polskichpracownikw (polska fuszerka), a take padaj stwierdzenia, i Polacy pracujduej, gdy potrzebuj wicej czasu na to, co Niemcy potra zrobi szybko(np. uytkownik djcejar ). Podkrelano rwnie, i od iloci przepracowanychgodzin waniejsza jest jako wykonanej pracy (TechmanDreizehn ). Zdarzay si te obraliwe wypowiedzi pod adresem samego prezydenta Gaucka, okre-lanego jako czowiek, ktry najwyraniej cierpi na urojenia (MickyMaus )i straci poczucie rzeczywistoci (siegfriedeschinger ). Zarzucana jest mutake skandaliczna niewiedza ( Armin Hermnn ). Wrd komentarzy in-ternautw zdecydowanie najczciej pojawia si jednak stereotyp polskiegozodzieja. Uytkownicy pisali m.in.: Jeli Niemiec chce jedzi mercedesem,musi przez lata pracowa. Polak potra osign to w kilka minut (der wurm),Polacy bardziej pracowici ni Niemcy? W czym? W kradziey? (Bildzen-siertdieLeserkommentare ). Do wypowiedzi Joachima Gaucka sceptycznieustosunkoway si rwnie media RFN na amach FrankfurterAllgemeineZeitung99 pojawia si opinia, i Gauck nie do koca susznie zinterpretowa wyniki analizy przeprowadzonej przezOECD .

Zdaniem niemieckich mediw, daleki od ideau jest rwnie obraz sytuacji wewntrzpolitycznej w Polsce. Polskie spoeczestwo ukazywane jest czstojako podzielone, skon iktowane i nieufne wobec wadzy (Frankfurter Allge-

94 S. Locke,Im Nu ber.. .95 R. Meinhof,Bauernopfer , Sddeutsche Zeitung 09.07.2012.96 I. D. Me tz ner,Ju niedugo skradzione zwoki wrc z Polski do Niemiec , serwis internetowy

Deutsche Welle 25.10.2012. http://www.dw.de/ju%C5%BC-nied%C5%82ugo-skradzione-zw%C5%82oki-wr%C3%B3c%C4%85-z-polski-do-niemiec/a-16333581 (data dostpu: luty 2013).

97 A. Link ,Polen sind eiiger als Deutsche , Bild 20.11.2012.98 http://www.bild.de/ka/p/ugc/27269438/comment/popular (data dostpu: marzec 2013).99

S. Asth eimer,Von eiigen Polen und bequemen Deutschen , FAZ 21.11.2012.


37/60



meine Zeitung100). Niejednokrotnie podkrela si te, i pozycja polskiegorzdu sabnie, a premier Donald Tusk traci popularno (Frankfurter Allge- meine Zeitung101). Szczeglnie negatywny jest jednak wizerunek polskiejnarodowo-konserwatywnej opozycji skupionej wok Jarosawa Kaczyskiego.

Przewodniczcy Prawa i Sprawiedliwoci charakteryzowany jest jako polityk radykalnie antyniemiecki i wielokrotnie krytykowany za tworzenie niebez-piecznych teorii spiskowych, przede wszystkim w odniesieniu do przyczynkatastrofy samolotu prezydenckiego pod Smoleskiem (Frankfurter Allge-meine Zeitung102, Lausitzer Rundschau103, Neues Deutschland104). Szero-kim echem odbi si w niemieckich mediach artyku Cezarego GmyzaTrotyl na wraku Tupolewa opublikowany 30 padziernika 2012 r. w Rzeczpospo-litej.105. W Sddeutsche Zeitung106 i Neues Deutschland107 pojawiy sitake wzmianki o udziale polskiej prawicy w demonstracjach zwolenni-kw Viktora Orbna podczas obchodw wgierskiego Dnia Niepodlegoci w Budapeszcie.

Obok publikacji odwoujcych si do negatywnych stereotypw na tematPolski w prasie niemieckiej obecne s take artykuy obrazujce przemiany polskiego spoeczestwa i przyczyniajce si do poprawy wizerunku Polskii Polakw w RFN. Financial Times Deutschland108 opisuje fakt otrzyma-nia mandatu przez Ann Grodzk pierwsz transseksualn posank nawiecie. Autor tekstu zwraca uwag, i taki przypadek moe dziwi w kraju,ktry do tej pory by uznawany za ostoj konserwatyzmu, katolicyzmu i ktry kojarzy si raczej z antysemityzmem i homofobi ni z tolerancj. Std by

moe tytu artykuu Nowa tosamo Polski . Z kolei Frankfurter Allge-meine Zeitung opisuje zmian, jaka zasza w stosunku polskiego spoecze-stwa do ydw 109. Cytuje w tym kontekcie dane wiadczce o spadku postaw antysemickich zarwno w spoeczestwie, jak i w mediach. W analizieFAZ przyczyn takiej zmiany szuka przede wszystkim w spadku znaczeniaRadia Maryja oraz wspieranych przez t rozgoni narodowo-prawicowychpartii politycznych. Przywouje take opini polskiego socjologia AntoniegoSuka, ktry przyczyn zmniejszajcego si antysemityzmu Polakw upatruje w umocnieniu si postaw europejskich, otwarciu na Europ oraz umocnieniusi pastwa.100 K. Schuller,Das Gift des geheimen Wissens , FAZ 13.12.2012.101 K. Schuller,Die Nachsicht des Vaters. Polens Ministerprsident Tusk und die Geschfte

seines Sohne , FAZ 17.08.2012.102 K. Schuller,Verschwrungstheorien in Warschau, FAZ 11.04.2012.103 U. Krkel ,Polen erinnert an Kaczynski-Tod , Lausitzer Rundschau 11.04.2012104 J. Bart osz,Polen im Kampf um die Wahrheit, Neues Deutschland 11.04.2012.105M. Skaryska ,Po publikacji Rz o ladach trotylu we wraku tupolewa , serwis internetowy

Deutsche Welle 03.11.2012. http://www.dw.de/niemiecka-prasa-po-publikacji-rz-o-%C5%9Bla-dach-trotylu-we-wraku-tupolewa/a-16353278 (data dostpu: luty 2013).

106 Zehntausende Ungarn demonstrieren fr und gegen Orbn , Sddeutsche Zeitung16.03.2012.

107 Pro und kontra Orbn, Neues Deutschland 16.03.2012.108 A. Rybak,Polens neue Identitt , Financial Times Deutschland 28.12.2011.109

Weniger Antisemitismus in Polen, FAZ 07.02.2011.


38/60



Polska pojawiaa si w prasie niemieckiej take w innych ni wspomnianekonteksty: relacji polsko-niemieckich, sukcesw gospodarczych, Europy czy stereotypw. Co ciekawe szczeglnie biorc pod uwag, e Niemcom Polskanie kojarzy si specjalnie z t sfer aktywnoci do czsto mona byo zna-

le na amach niemieckich czasopism artykuy dotyczce polskiej kultury. Co wicej, dua cz z nich miaa wydwik pozytywny. Do przykadw monazaliczy recenzje niemieckiego wydania zbioru opowiadaTaksim (Hinter der Blechwand ) Andrzeja Stasiuka zamieszczon w Die Zeit110. Die Weltprzy okazji relacji z Jazzfest Berlin w samych superlatywach opisuje polskscen jazzow oraz jej przedstawicieli na berliskim festiwalu TomaszaStak i Leszka Modera111. Pojawiay si take wypowiedzi o negatywnym wydwiku. Np. Die Welt112, recenzujc wystp Rafaa Blechacza poza po-zytywn ocen umiejtnoci pianisty zwraca uwag na jego saby angielski,z fryzur czy te kpi z jego lozo cznych studiw na katolickiej uczelni.W tym samym czasopimie zamieszczona bya take negatywna recenzjalmu Agnieszki Holland W ciemnoci 113.

Niemieckie media informoway o licznych inicjatywach na polu kultury i owiaty, ktrych celem byo zacienianie relacji bilateralnych oraz polsko-niemieckie pojednanie. Do najwaniejszych wydarze tego rodzaju naleay w 2012 r.: publikacja ksikiPolenhilfe. Als Schmuggler fr Polen unterwegs, opisujcej pomoc niesion Polakom przez Niemcw w czasie stanu wojen-nego, zorganizowanie w berliskim Czerwonym Ratuszu wystawy Polacy z wyboru, powiconej niemieckim dobrowolnym imigrantom w WarszawieXIX i XX wieku, tworzenie wsplnego polsko-niemieckiego podrcznika donauczania historii, a take polski Sezonu Kultury Klopsztanga w NadreniiPnocnej-Westfalii. Niemieckie media pozytywnie oceniy rwnie plany wydobycia z jeziora Resko Przymorskie wraku samolotu z koca II wojny wiatowej ze szcztkami 75 dzieci niemieckich uciekinierw oraz pochowaniacia o ar katastrofy na cmentarzu w Starym Czarnowie (Die Welt114).

Liczne entuzjastyczne komentarze dotyczce Polski i Polakw pojawiay si w niemieckich mediach w zwizku z organizowanymi przez Polsk i UkrainMistrzostwami Europy w pice nonej. Pozytywne opinie o Polsce koncentro- way si przede wszystkim wok takich zagadnie, jak rozwj infrastruktury przed mistrzostwami, nowe stadiony uznawane za pikne i nowoczesne(Frankfurter Allgemeine Zeitung115), dobra organizacja czy gocinnopolskich gospodarzy. Polska charakteryzowana bya przez niemieckie mediajako pastwo, ktre uwolnio si od stygmatu czonka bloku wschodniegoi jest zaprzeczeniem niemal wszystkich obiegowych frazesw(Die Tages-

110 K. Bader,Die Plattfe der Welt , Die Zeit 04.11.2011.111 J. Engels,In diesen Zeiten muss der Nachwuchs improvisieren, Die Welt 09.11.2011.112 K. Luehrs- Kaiser,Nicht von dieser Welt , Die Welt 25.02.2012.113 C. Lutz,Licht am Ende des Kanals , Die Welt 09.02.12.114 G. Gnauck, Die Sehnsucht nach den Toten aus dem Kamper See , Die Welt 30.01.2012.115

R. Schulze,Schnheit kennt keinen Termindruck , FAZ 28.01.2012.


39/60



zeitung116), nowoczesny europejski kraj, ktry w cigu ostatnich dwudziestulat przeszed gruntown przemian i nie rni si ju zasadniczo od innychzachodnioeuropejskich pastw. Podsumowujc turniej, Frankfurter Allge-meine Zeitung pisze: mistrzostwa te byy manifestacj pokolenia urodzonego

po 89 r., wolnego od historycznej traumy, euro-narodu charakteryzujcegosi radoci, autoironi i pozbawionego kompleksw.117. Jak podajeDeutsche Welle 118, Euro 2012 przyczynio si do wzmoonego zainteresowania Polskjako krajem atrakcyjnym turystycznie (szczeglnie dla mionikw tzw. tury -styki zdrowotnej), mogcym poszczyci si piknymi pejzaami i interesujchistori. W zwizku z mistrzostwami Europy manager magazin online 119pisate o urokach i atrakcjach turystycznych Poznania.

Wrd artykuw prasowych powiconych Euro 2012 pojawiay si rwnie negatywne opinie na temat Polski. Niemieckie media krytycznie odnosiy si do wygrowanych cen w hotelach i restauracjach (Deutsche Welle 120) orazbjek pomidzy polskimi i rosyjskimi kibicami, podkrelajc, i potwierdziy one wczeniejsze obawy o bezpieczestwo podczas turnieju (Die Welt121,Frankfurter Allgemeine Zeitung122). Krytykowano rwnie fakt, i Polskai Ukraina, pomimo o cjalnie deklarowanej wsppracy, w rzeczywistoci dzia-ay osobno. Po zakoczeniu mistrzostw w niemieckich mediach pojawiy site informacje o serii upadoci rm budowlanych w nastpstwie zanionychkosztw w ofertach na budow obiektw na mistrzostwa (Financial TimesDeutschland123).

Z analizy bada opinii publicznej oraz materiaw prasowych nie wyaniasi jednoznaczny wizerunek Polski i Polakw w Niemczech. Przeciwnie wy -daje si, e jest on zoony, a czasem wewntrznie niespjny. Jest to szczeglnie widoczne, gdy wemie si pod uwag wyniki bada sondaowych. Polska i Po-lacy wydaj si by obcieni stereotypowym postrzeganiem, przy czym mowatu zarwno o stereotypach negatywnych, jak i pozytywnych. Z pewnoci obrazPolaka w oczach spoeczestwa niemieckiego jest uproszczony i schematyczny,

116 M. Vlker,Ein stinknormales Land , Die Tageszeitung 03.07.2012. (tumaczenie cytatu za:A. Rycicka, serwis internetowy Deutsche Welle, http://www.dw.de/niemiecka-prasa-polska-banalnie-normalny-europejski-kraj/a-16068913, data dostpu: luty 2013).

Documents

IZ Policy Papers nr 8 - Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polaków w Niemczech