Jaarverslag en jaarrekening 2017 - Heuvelrug Wonen · reparatieverzoeken 1.697 1.682 1.718 1.648 1.762 Aantal gevallen mutatie onderhoud 220 222 232 249 221 Kosten planmatig onderhoud

Samen werken aan wonen

Jaarverslag en jaarrekening

2017 Doorn, 25 juni 2018

INHOUDSOPGAVEPagina

SAMENVATTING

1 Resultaat 22 Financiële positie 33 Fiscale positie 4

JAARVERSLAG

1 Kengetallen 62 Bestuursverslag 83 Volkshuisvestelijk verslag 36

JAARREKENING

4 Balans per 31 december 2017 545 Winst-en-verliesrekening over 2017 566 Kasstroomoverzicht 2017 577 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling 598 Toelichting op de balans per 31 december 2017 739 Toelichting op de winst-en-verliesrekening over 2017 9410 Toelichting op het kasstroomoverzicht 2017 10111 Overige informatie 102

OVERIGE GEGEVENS

1 Statutaire regeling resultaatbestemming 1082 Openingsbalans DAEB en niet-DAEB 1083 Openingsbalans DAEB 1094 Openingsbalans Niet-DAEB 111

SAMENVATTING

1 RESULTAAT

1.1 Vergelijkend overzicht

Het resultaat over 2017 bedraagt € 26.665.575 tegenover € 39.180.347 over 2016. De resultaten overbeide jaren kunnen als volgt worden samengevat:

€

2017

% €

2016

%

Verschil

€

Huuropbrengsten 22.797.113 85,5 22.486.741 57,4 310.372Opbrengsten servicecontracten 477.472 1,8 451.071 1,2 26.401Lasten servicecontracten -462.863 -1,7 -443.176 -1,1 -19.687Lasten verhuur en beheeractiviteiten -1.645.013 -6,2 -3.214.705 -8,2 1.569.692Lasten onderhoudsactiviteiten -6.912.411 -25,9 -5.025.284 -12,8 -1.887.127Overige directe operationele lastenexploitatie bezit -3.850.072 -14,4 -3.492.880 -8,9 -357.192

Nettoresultaat exploitatievastgoedportefeuille 10.404.226 39,0 10.761.767 27,5 -357.541

Verkoopopbrengst vastgoedportefeuille 1.730.000 6,5 516.000 1,3 1.214.000Toegerekende organisatiekosten -32.855 -0,1 -16.454 - -16.401Boekwaarde verkochtevastgoedportefeuille -1.426.181 -5,4 -212.029 -0,5 -1.214.152

Netto gerealiseerd resultaatverkoop vastgoedportefeuille 270.964 1,0 287.517 0,7 -16.553

Overige waardeveranderingenvastgoedportefeuille -1.119.594 -4,2 24.950 0,1 -1.144.544Niet-gerealiseerdewaardeveranderingenvastgoedportefeuille 22.115.704 82,9 32.771.326 83,6 -10.655.622Niet-gerealiseerdewaardeveranderingenvastgoedportefeuille verkocht ondervoorwaarden 26.361 0,1 10.038 - 16.323

Waardeveranderingenvastgoedportefeuille 21.022.471 78,8 32.806.314 83,7 -11.783.843

Overige bedrijfsopbrengsten 373.578 1,4 491.281 1,3 -117.703Kosten overige activiteiten -201.073 -0,8 -93.850 -0,2 -107.223

Nettoresultaat overige activiteiten 172.505 0,7 397.431 1,0 -224.926

Overige organisatiekosten -501.501 -1,9 -304.227 -0,8 -197.274Leefbaarheid -475.802 -1,8 -397.584 -1,0 -78.218Financiële baten en lasten -2.840.187 -10,7 -2.873.305 -7,3 33.118

Resultaat voor belastingen 28.052.676 105,2 40.677.913 103,8 -12.625.237

Belastingen -1.396.307 -5,2 -1.666.414 -4,3 270.107

Resultaat deelnemingen 9.206 - 168.848 0,4 -159.642

Resultaat na belastingen 26.665.575 100,0 39.180.347 100,0 -12.514.772

Heuvelrug Wonen te Doorn_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 2 -

___________________________________________________________________________________________________________

2 FINANCIËLE POSITIE

Uit de balans is de volgende financieringsstructuur af te leiden:

31-12-2017

€

31-12-2016

€Beschikbaar op lange termijn:

Eigen vermogen 381.892.768 355.227.193Voorzieningen 9.228.893 7.541.911Langlopende schulden 71.142.986 72.066.523

462.264.647 434.835.627

Waarvan vastgelegd op lange termijn:

Materiële vaste activa 2.825.100 2.963.314Vastgoedbeleggingen 453.099.280 430.589.841Financiële vaste activa 1.925.391 1.980.577

457.849.771 435.533.732

Werkkapitaal 4.414.876 -698.105

Dit bedrag is als volgt aangewend:

Voorraden - 591.182Vorderingen 426.328 514.108Liquide middelen 7.169.840 2.095.198

7.596.168 3.200.488

Af: kortlopende schulden 3.181.292 3.898.593

Werkkapitaal 4.414.876 -698.105


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 3 -

___________________________________________________________________________________________________________

3 FISCALE POSITIE

3.1 Fiscale eenheid

Heuvelrug Wonen vormt tezamen met haar dochtermaatschappijen: - Heuvelrug Wonen Commandiet B.V.- Heuvelrug Energiediensten B.V.

een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting.

Aangezien de vennootschap deel uitmaakt van een fiscale eenheid met Heuvelrug Wonen is zij nietzelfstandig belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting. De vennootschapsbelasting wordt berekendalsof de vennootschap zelfstandig belastingplichtig zou zijn en wordt in rekening-courant met HeuvelrugWonen verrekend.

3.2 Berekening belastbaar bedrag 2017

Het belastbaar bedrag voor de vennootschapsbelasting over 2017 is als volgt berekend:2017

€ €

Resultaat 28.052.676

Waarderingsverschillen:

Onderhoud, investering en afschijving vastgoed in exploitatie 42.121Waardeveranderingen vastgoedportefeuille -6.604.902Resultaat verkoop vastgoed -512.989Vrijval disagiolening, financieringskosten en voorziening jubileum -197.444

-7.273.214

Fiscale verschillen:

Dotatie herinvesteringsreserve -13.064

Fiscaal resultaat 2017 20.766.398Compensabele verliezen -20.766.398

Belastbaar bedrag 2017 -

Over het belastbare bedrag is geen vennootschapsbelasting verschuldigd.

Tot het verstrekken van nadere toelichtingen zijn wij gaarne bereid.

Hoogachtend,UNIT4Accountants en Belastingadviseurs

Robert Buitenhuis Director RA


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 4 -

___________________________________________________________________________________________________________

JAARVERSLAG

1 KENGETALLEN

1.1 Woningbezit

Aantal verhuureenheden (vhe)2017 2016 2015 2014 2013

Woningen (zelfstandigen onzelfstandig) 3.454 3.453 3.409 3.382 3.310BOG/MOG 3 5 5 5 5Garages 27 27 27 27 27Parkeerplaatsen 8 8 8 8 8

3.492 3.493 3.449 3.422 3.350

1.2 Mutaties in woningbezit

2017 2016 2015 2014 2013

Aantal opgeleverd - 46 32 88 76Aantal verkocht - 2 5 5 17Aantal uit exploitatiedoor sloop - - - 11 -Aantal herbestemd MOG -1 - - - -

1.3 Huurklasse (aantal woningen)

2017 2016 2015 2014 2013

Huurtoeslaggrensjongeren tot 23 jaar 390 390 360 336 353Kwaliteitsgrens 1 en 2-persoonshuishoudens 1.889 1.858 1.768 1.688 1.697Kwaliteitskortingsgrens3 en meerpersoons-huishoudens 292 330 380 444 501Aftoppingsgrens 540 676 773 815 646Boven liberalisatiegrens 343 199 128 99 113

1.4 Kwaliteit

2017 2016 2015 2014 2013

Aantal gevallenreparatieverzoeken 1.697 1.682 1.718 1.648 1.762Aantal gevallen mutatieonderhoud 220 222 232 249 221Kosten planmatigonderhoud per vhe 1.073 788 519 981 918Kosten dagelijksonderhoud (klachten enmutatie) per vhe 504 453 528 467 459

1.5 Prijs-kwaliteit

2017 2016 2015 2014 2013

Gemiddeld aantalpunten WWS 159,87 159,27 154,21 158,52 157,50Gemiddeld nettohuurprijs per eindeverslagjaar 554,27 547,38 541,23 530,20 502,17Gemiddeldehuurverhoging in % 0,46 0,87 1,95 4,00 4,30


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 6 -

___________________________________________________________________________________________________________

1.6 Het verhuren van woningen

2017 2016 2015 2014 2013

Mutatiegraad in %woningbezit 6,37 6,43 6,81 7,36 6,68Huurachterstand in %jaarhuur 0,71 0,65 0,62 0,53 0,64Huurderving in %jaarhuur 0,92 0,84 0,12 1,05 0,96Aantal verhuringen 220 222 232 249 221

1.7 Financiële continuïteit (WSW-normen o.b.v. bedrijfswaarde)

2017 2016 2015 2014 2013

ICR (norm > 1,40) 3,21 2,57 2,85 - -DSCR (norm > 1,00) 2,36 2,09 1,99 - -LtV (norm < 75%) 0,46 0,46 0,52 - -Solvabiliteit (norm >20%) 0,49 0,52 0,48 - -Dekkingsratio (norm <50%) 0,12 - - - -Solvabiliteit obvmarktwaarde 0,82 0,81 0,77 - -

Vóór de stelselwijziging zijn andere normen gehanteerd, die niet geheel vergelijkbaar zijn met de WSW-normen. Naast de WSW-normen wordt de solvabiliteit op basis van marktwaarde gepresenteerd.

1.8 Balans en winst-en-verliesrekening

2017 2016 2015 2014 2013

Genormaliseerdresultaat per vhe 1.937 2.168 2.154 939 1.074Jaarresultaat per vhe 7.636 11.217 6.037 -1.364 463Eigen vermogen per vhe 109.362 101.697 91.634 27.600 28.540Overige voorzieningenper vhe 93 63 58 61 66Langlopende lening pervhe 20.373 20.632 21.276 21.733 22.387

De trendbreuk van de overige voorzieningen tussen 2017 en 2016 hangt samen met deconsolidatievrijstelling. Als gevolg hiervan is de overige voorzieningen toegenomen met de voorzieningdeelnemingen. De berekening van het genormaliseerde resultaat staat toegelicht onder paragraaf 2.4.4 van hetbestuursverslag.1.9 Personele bezetting

2017 2016 2015 2014 2013

Aantal formatieplaatsen (fte) 29,24 29,28 30,63 30,69 29,78Aantal fte per 100 vhe 0,84 0,84 0,89 0,90 0,90


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 7 -

___________________________________________________________________________________________________________

2 BESTUURSVERSLAG

2.1 Vooraf

Verslagjaar 2017 was het laatste jaar van ons ondernemingsplan 'Samen doen we meer'. Maar meer noghet jaar waarin we een nieuw ondernemingsplan opstelden. Na alle wijzigingen door de woningwet 2015was hier behoefte aan. Sommige doelen uit Samen doen we meer waren niet meer aan de orde. Maar onsgedachtegoed is ongewijzigd.

2.1.1 Nieuw ondernemingsplan

'Nieuwe balans' loopt van 2018 tot 2021. In 2017 hebben we veel belanghebbenden gevraagd mee tedenken in het opstellen van ons nieuwe plan. Deze bijdrage, zowel intern als extern, was groot.

2.1.2 Kwetsbaarheid

Afgelopen jaar hebben we de kwetsbaarheid van onze organisatie ervaren. Dit heeft tot nu toe vooralgeleid tot gesprekken met collega-corporaties met als doel dingen zoveel mogelijk samen te doen.

2.1.3 Samenwerking

Binnen projecten en in de uitwisseling van kennis, zoeken we nadrukkelijk de samenwerking met anderecorporaties. Dit doen we binnen heel Nederland. We gebruiken de regionale contacten voor het uitwisselenvan informatie. De samenwerking met collega's is het sterkst binnen de gemeente. Met Rhenam Wonen en Woningbouwvereniging Maarn vormen we de Federatie Woningcorporaties Heuvelrug, kortweg deFederatie. In 2017 hebben we elkaar weer meer opgezocht. Binnen de drie corporaties is op alle niveaus zeer frequent contact. Dit ging met name over deprestatieafspraken. Maar ook de samenwerking is regelmatig aan de orde gekomen. Met uitzondering vande bestuurstaken voeren wij sinds 2017 alle werkzaamheden uit voor Wbv Maarn. Met Rhenam Wonenzoeken we zowel op bestuurs- en managementniveau als in de uitvoerende taken de samenwerking. In2018 verwachten we hier meer vorm aan te geven.

2.1.4 Prestatieafspraken

Het opstellen van de prestatieafspraken is elk jaar een groot samenwerkingsproject met collega-corporaties van de Federatie, hun en onze huurdersorganisaties en de gemeente Utrechtse Heuvelrug. Wemaken afspraken op alle relevante beleidsterreinen: betaalbaarheid en bereikbaarheid, duurzaamheid,huisvesten van specifieke doelgroepen, leefbaarheid en wonen en zorg. Dit proces brengt de partijensteeds dichter bij elkaar. Als corporaties hebben we een stevige rol bij het invullen van de woonambities van de gemeente.

2.1.5 Projecten

Bouwen is onze grootste ambitie. Binnen de gemeente Utrechtse Heuvelrug zijn hiertoe weinigmogelijkheden. We zien kansen en benutten ze als ze voorbij komen. Op de locatie van de kerk bij de Groene tuinen in Driebergen zien we mogelijkheden tot woningbouw.Hierover zijn we met de gemeente in gesprek. Aan de Hoofdstraat in Driebergen transformeren we eenkantoorgebouw tot 34 woningen. Verder zetten we in 2017 in op grootonderhoud en verduurzaming.

2.1.6 Duurzaamheid

Na het vaststellen van ons duurzaamheidsbeleidsplan in 2016 zijn in 2017 de eerste concrete stappengezet. Voor bijna alle 800 woningen met een energie-index (EI) groter dan 1,8 is het aanbod uitgewerktom te komen tot een EI kleiner dan 1,2. Met dit aanbod gaan we naar de huurders. Hiermee zijn we in2017 gestart. In 2018, 2019, 2020 en 2021 gaan we hiermee verder. Na akkoord door de bewonersworden de woningen uitgevoerd. Hiervoor hebben we afspraken met twee aannemers gemaakt. In 2017zijn de eerste acht woningen uitgevoerd.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 8 -

___________________________________________________________________________________________________________

Van de totale investering van circa € 20 miljoen uit ons duurzaamheidsbeleidsplan wordt ongeveer € 15miljoen aan de verduurzaming van de 800 woningen besteed. De resterende € 5 miljoen is bestemd voorde andere onderdelen van ons duurzaamheidsbeleid:- Plaatsen PV en andere opwekkers, individueel en collectief;- Verduurzaming eigen organisatie;- Verduurzaming ketelhuizen.Het plaatsen van PV zijn we in 2017 onder nieuwe aantrekkelijker voorwaarden volop aan onze huurdersgaan aanbieden. Met de verdere verduurzaming van de eigen organisatie, met elementen uit onsduurzaamheidsbeleidsplan, is in 2017 een voorzichtig begin gemaakt. De andere onderdelen in hetbeleidsplan gaan we in 2018 oppakken.Met het duurzaamheidsbeleidsplan voldoen we aan de wensen en normen zoals door de overheid en hetEuropese parlement wordt opgelegd. Met onze ambitieuze opgaven zoeken we binnen onze mogelijkhedenaansluiting bij de ambitie van de gemeente. Dit is nog niet altijd gemakkelijk omdat verplichtingen vaakniet synchroon lopen. Naast de 800 woningen uit ons duurzaamheidsbeleidsplan worden nog circa 500 woningen verduurzaamdvia grootonderhoudsprojecten. Hiervan is het eerste project van 120 woningen begin 2017 opgeleverd. Ditwas de Sitiolaan in Doorn. De andere woningen maken deel uit van het Centrumplan en de Groenhoek inDriebergen.

2.1.7 Privacy en informatiebeveiliging

We hebben in 2017 voorbereidingen getroffen om halverwege 2018 te voldoen aan de AVG. Behalve het oporde brengen van nieuwe documenten, zoals verwerkingsovereenkomsten en beleidsstukken, hebben weook processen nader bekeken en een risicoanalyse uitgevoerd. De acties die hieruit zijn gekomen, wordenin 2018 opgepakt. Voor het bieden van de juiste hulp of dienstverlening aan onze huurders, soms in samenwerking metgemeente, zorg- of welzijnspartijen, zoeken we naar de juiste manier van werken. Zonder dat hierbijprivacy wordt geschaad. De implementatie van de AVG krijgt in 2018 een vervolg.

2.1.8 Tot slot

Terugkijkend op 2017 kom ik tot de conclusie dat het maatschappelijk middenveld in 2017 diverseontwikkelingen doormaakte. We hadden te maken met ontwikkelingen in onze eigen sector, maar ook ophet gebied van privacy, informatiebeveiliging, zorg en duurzaamheid. Deze ontwikkelingen raken niet dekerntaak van bouwen en beheren, maar het heeft wel direct invloed op ons werk. Want het raakt onzehuurders. We hebben kleine en soms ook hele grote stappen gemaakt binnen deze ontwikkelingen.

Doorn, 25 juni 2018

Jos Sleyferdirecteur-bestuurder

Hoe we onze doelstellingen in 2017 realiseerden, leest u in dit jaarverslag. Ik nodig u graag uit ons verslag te lezen en ben benieuwd naar uw reacties. U kunt ze kwijt op ons e-mailadres: [email protected].

2.2 Leeswijzer

Het verslagjaar 2017 is het laatste jaar van ons ondernemingsplan 2013-2018 Samen doen we meer. Indit jaarverslag laten we zien hoe we onze visie overeind houden, welke doelen we hebben gerealiseerd enof er meer ambities zijn die we hebben waargemaakt.

2.2.1 De wereld om ons heen

Hierin beschrijven we de wereld waarin wij verkeren. En vooral met wie we werken. Samenwerking is voorons erg belangrijk, want samen met andere partijen kunnen we een betere invulling geven aan onzewoonopgaven. Een belangrijk document hierin is de prestatieafspraken. Hierin verwoorden we degezamenlijke ambities op woongebied, van de gemeente, Federatie, de verschillende huurdersorganisaties.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 9 -

___________________________________________________________________________________________________________

2.2.2 Financiële continuïteit

Hierin leest u de achtergronden van ons financiële beleid. Om goede en betaalbare huisvesting te kunnenblijven bieden aan onze doelgroep, nu en in de toekomst, is financiële continuïteit van groot belang. Dezeparagraaf besteedt ook aandacht aan de veranderingen vanuit de Woningwet 2015, de Governancecode ende Wet bescherming persoonsgegevens.

2.2.3 De organisatie

We doen het samen. Het is leuk en ook belangrijk om te weten waar de ander mee bezig is, kennis enervaringen uit te wisselen en informatie bij elkaar op te halen. Tijdens de personeelsbijeenkomsten,workshops en andere gezamenlijke sessies hebben we hier in 2017 veel aandacht aan besteed. In dithoofdstuk is te lezen welke onderwerpen voorbij zijn gekomen.

2.2.4 Verslag Raad van Commissarissen

In deze paragraaf is te lezen waar de raad van commissarissen in 2017 aandacht aan besteedde en hoe hijtoezicht houdt. Hoe is de rolverdeling, wat is veranderd, waarvoor kwamen de commissies bij elkaar?Naast het houden van toezicht, wil de raad ook betrokken zijn bij inhoudelijke beleidskeuzen. Naast deformele afspraken heeft de raad van commissarissen ook verschillende informele ontmoetingen metmanagement en organisatie.

2.2.5 Verslag huurdervertegenwoordiging

In deze paragraaf leest u waar de huurdervertegenwoordiging (HBV) in het afgelopen jaar aandacht aanbesteedde. In 2017 is frequent contact geweest tussen de huurdervertegenwoordigers en HeuvelrugWonen over vaste beleidszaken, zoals het jaarverslag, de prestatieafspraken en de huurverhoging. In 2017heeft de huurdervertegenwoordiging input geleverd voor het ondernemingsplan van Heuvelrug Wonen enhebben ze gereageerd op het sociaal plan. De huurdervertegenwoordiging en Heuvelrug Wonen hebbensamen stevig invulling gegeven aan participatie en samenwerking.

2.2.6 Verslag ondernemingsraad

In 2017 is de ondernemingsraad verder gegaan op de ingeslagen weg. Dit houdt in dat deondernemingsraad door een proactieve houding probeert tijdig aan te geven waar ze het met debestuurder over wil hebben. Zodra de leden op de hoogte zijn van een toekomstig plan, beraden zij zich ofzij hier instemming of advies over willen geven en in welke fase zij betrokken willen worden in deplanvorming. De ondernemingsraad heeft ook in 2017 een stem gehad in diverse gemaakte keuzes. Indeze paragraaf is te lezen welke gespreksonderwerpen aan de orde kwamen.

2.2.7 Volkshuisvestelijk verslag

Hier leest u over het huisvesten van onze doelgroep aan de hand van de kernbegrippen woningtoewijzingen doorstroming, betaalbaarheid, huisvesting van specifieke doelgroepen, woningkwaliteit, kwaliteitdienstverlening, energie en duurzaamheid, (des)investeringen in vastgoed, leefbaarheid, wijk- enbuurtbeheer en aanpak overlast. We zetten in op zoveel mogelijk betaalbare en kwalitatief goedewoningen.Het duurzaamheidsbeleidsplan komt aan de orde. Het plan is in 2016 opgesteld en beslaat eenuitvoeringsperiode van vijf jaar. Hiermee sluiten we aan bij de landelijke en gemeentelijke doelstellingenen ook bij het SER-Energieakkoord.Huurders hebben meer invloed op het beleid van corporaties. Heuvelrug Wonen zet zich in voor eenprofessionalisering van de huurdervertegenwoordiging en betrekt hen bij veel (beleids)keuzes.In het volkshuisvestelijke verslag is ook de communicatie van Heuvelrug Wonen beschreven. Verder isaandacht voor bezwaren en geschillen.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 10 -

___________________________________________________________________________________________________________

2.2.8 Jaarrekening

De cijfers van Heuvelrug Wonen op een rij. De jaarrekening geeft ons het beeld van hoe Heuvelrug Wonener financieel voorstaat.

2.3 De wereld om ons heen

We hebben de laatste hand gelegd aan de implementatie van de woningwet 2015. Dit is nu afgerond enwordt jaarlijks geactualiseerd. De administratieve last die is voortgevloeid uit de woningwet is een van deverzwaringen van de verantwoordingsplichten die we kennen. Dit jaar hebben we een nieuwondernemingsplan opgesteld, hebben we ons gefocust op het verbeteren van de huurderstevredenheid enbereiden we ons voor om AVG-compliant te zijn. Het zijn enkele voorbeelden van projecten waar we in2017, samen met en/of voor onze stakeholders, aan hebben gewerkt.

2.3.1 Woningwet

In 2017 hebben we de woningwet 2015 nog meer verankerd in de organisatie. De implementatie van de'nieuwe' wet was grotendeels in 2016 afgerond. In 2017 hebben we de laatste stappen van deimplementatie gezet. Voor 1 mei hebben we het definitieve plan van de scheiding daeb/niet-daebingediend, hanteren we de huursombenadering en hebben we de beleidsstukken conform de wetgeüpdatet. Om goed te voldoen aan de nieuwe wet en aangepaste wet (Veegwet) moesten de reglementenen statuten meerdere keren aangepast worden. In 2018 verwachten we hier opnieuw mee aan de slag temoeten. De datum voor het opleveren van het jaarverslag 2016 zou per 1 januari 2017 naar voren worden gehaald,maar de minister besloot corporaties de gebruikelijke zes maanden tijd te geven. Bij de jaarrekeningmoesten we ons voor het eerst op marktwaarden baseren. We raken gewend aan de nieuwe regels en werkwijzen. Langzaam vinden we een nieuwe balans. Zobehoort het opstellen van prestatieafspraken tot een van de jaarlijkse activiteiten en is het passendtoewijzen de nieuwe manier van werken geworden.

2.3.2 Stakeholders

Onze huurders zijn de belangrijkste stakeholders. Daarnaast zoeken we onder meer de samenwerking metcollega-corporaties, zorgen welzijnspartijen en de gemeente. Samenwerking staat hoog op de agendavan Heuvelrug Wonen. Onze stakeholders beïnvloeden in hoge mate ons doen en laten; hun mening telt.In 2017 waren zij daarom ook nauw betrokken bij het opstellen van ons nieuwe ondernemingsplan.

Gemeente Utrechtse Heuvelrug Op verschillende niveaus en terreinen werken we samen met de gemeente. Zowel op ambtelijk als opbestuurlijk niveau was er in het verslagjaar regelmatig contact. Het directe contact droeg afhankelijk vande onderwerpen wisselend een formeel of informeel karakter. Beide zijn nodig en beide maakten desamenwerking tussen gemeente en Heuvelrug Wonen plezierig en efficiënt. Zaken werden gemakkelijk ingang gezet of soms al direct afgehandeld. Naast de één op één contacten waren er de bestuurlijkeoverleggen waar ook de woningcorporaties Rhenam Wonen en Wbv Maarn bij betrokken waren. Eenbelangrijk agendapunt was, net als in 2016, de prestatieafspraken.

Federatie Woningcorporaties Heuvelrug Rhenam Wonen, Woningbouwvereniging Maarn en Heuvelrug Wonen vormen samen de FederatieWoningcorporaties Heuvelrug, kortweg de Federatie. Gezamenlijk trekken we op richting de gemeente.Samen doen we een bod op de woonvisie aan de gemeente voor het maken van prestatieafspraken. Enhouden we themabijeenkomsten voor de lokale politiek. De Federatie is inmiddels een begrip op de Utrechtse Heuvelrug en wordt in diverse stukken genoemd. Metde woningwet 2015 wordt de huidige Federatie gezien als een verbonden organisatie aan de driecorporaties. Deze verbondenheid geeft een aantal verplichtingen die nooit worden aangesproken. Omonnodige juridische constructies/verbindingen zoveel als mogelijk te ontmantelen is in 2017 'De FederatieUtrechtse Heuvelrug Corporaties' officieel ontbonden en uitgeschreven. In de praktijk maakt dit geenverschil want de naam en samenwerking blijft bestaan.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 11 -

___________________________________________________________________________________________________________

Binnen de drie corporaties is op alle niveaus zeer frequent contact. Dit ging met name over deprestatieafspraken. Maar ook de samenwerking als onderwerp is regelmatig aan de orde gekomen. Wijvoeren sinds 2017 alle werkzaamheden uit voor Wbv Maarn, met uitzondering van de bestuurstaken. MetRhenam Wonen zoeken we de samenwerking op alle niveaus. In 2018 verwachten we hier meer vorm aante geven.

Samenwerking met andere corporaties Naast de samenwerking binnen de Federatie zoekt Heuvelrug Wonen nadrukkelijk de samenwerking metandere corporaties. Dit doen we binnen projecten en netwerken. We wisselen kennis en ervaringen metelkaar uit. Dit doen we onder andere ter voorbereiding van de implementatie van de nieuwe Europese wetAlgemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), maar ook op het gebied van financiën en ICT voerenwij overleg met corporaties buiten de regio.

Samenwerking op gebied van wonen en zorg We willen in goed overleg blijven met de grote maatschappelijke zorgen welzijnspartijen die in degemeente Utrechtse Heuvelrug actief zijn. Met verschillende partijen hebben we eensamenwerkingsovereenkomst of convenant afgesloten. We hebben een samenwerkingsovereenkomst voor het huisvesten van kwetsbare doelgroepen: hetInterventieteam. Onze partners hierin zijn de gemeente Utrechtse Heuvelrug, Wbv Maarn, Rhenam Wonen,Kwintes, Stichting de Instap, politie, Propersona, GGZ Centraal, BAC/Vitras CMD, Inforsa enverslavingszorg. Met stichting Bartiméus hebben we een convenant ten behoeve van de woningtoewijzingvan statushouders in combinatie met het opleiden tot vrijwilliger/begeleiders van cliënten van Bartiméus. Door alle veranderingen in de zorg is het van belang goed in gesprek te blijven met de gemeente overwonen en zorg. Hiervoor zijn we aangehaakt bij het Platform Wonen & Zorg van de gemeente. Ons eerdergestarte project Meerwaarde samenwerking met zorgpartijen Kwintes, QuaRijn en ISZ de Brug, is hier inopgegaan.

Regionale samenwerking: RWU en SWRU De contacten en samenwerking met de andere corporaties in de provincie Utrecht zijn het afgelopen jaargeïntensiveerd. Heuvelrug Wonen is werkzaam in de Regio Utrecht, de zogenaamde U-16, eensamenwerkingsverband van zestien gemeenten in de provincie Utrecht die een gemeenschappelijkewoningmarkt hebben. We participeren zowel in de RWU (Regioplatform Woningcorporaties Utrecht) als inde SWRU (Stichting Woonruimteverdeling Regio Utrecht) en zijn zo sterk betrokken bij uitvoering enregelgeving van woonruimteverdeling. In het afgelopen jaar werd de agenda van de RWU vaakgedomineerd door de plannen van de minister voor de corporatiesector. Er werd op verschillende niveausintensief gediscussieerd om gezamenlijk, gedegen en tijdig te kunnen reageren op de plannen van deminister. Aan dit laatste namen wij vooral op bestuurlijk niveau deel vanuit de RWU.

2.3.3 Werken voor derden

Op 1 mei 2017 hebben we een raamovereenkomst gesloten met Wbv Maarn voor een periode tot 31december 2020. In de raamovereenkomst is opgenomen dat Heuvelrug Wonen alle financiële enbeheeractiviteiten voor de woningbouwvereniging zal verrichten. Op 1 juni startten we met dedienstverlening aan de huurders van Wbv Maarn na een geslaagde kennismakingsbijeenkomst met dehuurders in Maarn.Twee medewerkers van Heuvelrug Wonen zijn voor een deel van hun tijd gedetacheerd bij de Lange DreefC.V..

2.3.4 Politieke verantwoording

Vanaf 1 juli 2015 houdt de Autoriteit woningcorporaties (Aw) toezicht op alle woningcorporaties inNederland. Aw valt onder de politieke verantwoordelijkheid van de minister voor Wonen en Rijksdienst enis onder gebracht bij de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). De Aw beoordeelt en rapporteertjaarlijks over de sector als geheel, als ook individueel. De Aw heeft als opdracht toezicht te houden op decorporaties op onderwerpen als rechtmatigheid, financiële continuïteit, governance en integriteit. Denieuwe Governancecode biedt hierbij handvatten.In 2017 hebben we bezoek gehad van de governance-inspectie. Meer hierover in paragraaf 2.6.2.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 12 -

___________________________________________________________________________________________________________

2.3.5 Toezicht

In de woningwet 2015 zijn de eisen aan het houden van toezicht aangescherpt. Voor nieuwe leden van hetbestuur en van de raad van commissarissen van de woningcorporatie geldt een 'geschiktheidstoets'. Dezogenaamde fit- en propertest. Hierbij wordt gekeken naar competenties en antecedenten. Heuvelrug Wonen had hier in 2017 alleen mee te maken in de voorbereiding van de werving van een nieuwlid van de raad van commissarissen, met huurderszetel, in 2018. Omdat het een huurderscommissarisbetreft, wordt het proces vooral uitgevoerd door de huurdervertegenwoordiging. De raad vancommissarissen is zijdelings betrokken. De huurdervertegenwoordiging is gevraagd in de selectie alrekening te houden met de eisen van de geschiktheidstoets en te voldoen aan de eisen zoals gesteld in deGovernancecode. Bij de herbenoeming van twee leden in 2018 speelt de fit- en propertest ook een rol.

2.3.6 Visitatie

Eens in de vier jaar laat Heuvelrug Wonen zich visiteren. In 2018 speelt dit opnieuw. Vanwege degemeenteraadsverkiezingen in maart 2018, is Heuvelrug Wonen eind 2017 begonnen met het nieuwevisitatietraject. Na een selectieprocedure is gekozen voor visitatiebureau Cognitum. Eind december isbegonnen met de eerste voorbereidingen.

2.3.7 Prestatieafspraken 2017 en 2018-2020

Jaarlijks brengt de Federatie een 'bod' uit op de prestatieafspraken, waaraan dehuurdervertegenwoordigingen als een volwaardige partij deelnemen. In 2017 kwamen de afspraken op eenzelfde manier tot stand als in 2016. Een tijdrovend proces. Door de herhaling van vorig jaar ging dit welgemakkelijker. We zoeken naar de beste en meest efficiënte manier van samenwerken hierin. Naast het opstellen van nieuwe afspraken, monitoren we ook het realiseren van de huidige afspraken.

Het bodHet bod is officieel een aanbieding van de corporaties op de Woonvisie van de gemeente om te komen totgezamenlijke afspraken. Woningcorporaties moeten een overzicht met de voorgenomen werkzaamhedenop het grondgebied van de gemeente opstellen. Dit overzicht moet uiterlijk op 1 juli in het bezit zijn van degemeente en de huurdersvertegenwoordiging. Omdat wij erg geloven in de samenwerking en het uitvoerenvan de woonvisie een gezamenlijke taak is, zijn de huurders en de gemeente al bij het opstellen van hetbod betrokken. Het bod is voor 1 juli ingediend bij de gemeente. Voor een breed draagvlak is het voor dietijd uitgebreid met de achterbannen besproken.

Betrekken van de achterban We zoeken elk jaar naar effectieve en efficiënte manieren om de achterbannen mee te krijgen. Denieuwigheid is er in 2017 vanaf. Het vinden van een goede vorm, welke jaarlijks herhaald kan worden, is in2017 onvoldoende gelukt. Met name voor de huurdervertegenwoordiging blijft het betrekken van deachterban bij de prestatieafspraken lastig.

Van bod naar prestatieafspraken Aan de hand van het bod zijn alle afspraken over volkshuisvestelijke zaken tegen het licht gehouden, waarnodig geactualiseerd, voorzien van eigenaar (gemeente, huurders of Federatie/corporatie) en gedefinieerdals type afspraak (intentie, proces- of resultaatafspraak). Hierbij hebben de corporaties hun zorg naar degemeente uitgesproken, dat zij vinden dat de balans tussen de gemeente en corporaties in intentie enresultaatafspraken niet goed is. In 2018 is hier meer aandacht voor. Streven is meer gelijkwaardigheid inde afspraken te brengen. Hierbij wordt nog beter gekeken naar de haalbaarheid van de afspraken envervolgens nog meer ingezet op het realiseren van de afspraken. De prestatieafspraken 2018 zijn in december door alle betrokkenen ondertekend, voor 15 decemberopgestuurd naar de Autoriteit woningcorporaties en op de websites van de betrokkenen geplaatst.

2.3.8 Bijeenkomst met de politiek

De jaarlijkse bijeenkomst met de politiek stond in het teken van de sociale huisvesting op de UtrechtseHeuvelrug. De presentatie had als doel de lokale partijen te informeren over de actuele ontwikkelingen ophet gebied van wonen in de gemeente Utrechtse Heuvelrug en de heersende woonbehoefte. Aan de handvan een presentatie, hebben we met elkaar van gedachte gewisseld over wat de gemeenteraad kan en wilbereiken op het gebied van wonen in de gemeente.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 13 -

___________________________________________________________________________________________________________

De Federatie wilde met deze presentatie invloed uitoefenen op de partijprogramma's ten behoeve van deaanstaande gemeenteraadsverkiezingen.

Eerder dat jaar, maart 2017, hebben we een bijeenkomst gehad met de lokale politiek om te praten overduurzaamheid. Duurzaamheid is een belangrijk onderdeel van het Bod en de prestatieafspraken. HeuvelrugWonen heeft tijdens deze bijeenkomst uitvoerig haar eigen duurzaamheidsplannen gepresenteerd. Degemeente heeft op het gebied van duurzaamheid erg hoge ambities. Gesproken is over de invulling vandeze ambities, de keuze die dit vraagt, de gevolgen en de kosten die dit met zich meebrengt. Tijdens debijeenkomst bleek dat de gemeente mogelijk te ambitieuze plannen heeft, voor het opgenomen budget.

2.4 Financiële continuïteit

Heuvelrug Wonen is financieel gezond. Dit is een conclusie die elk jaar weer getrokken wordt. Dit blijktonder andere uit de cijfers van de jaarrekeningen. We hebben jaarlijks een gezonde operationelekasstroom. Deze kasstroom wordt zoveel mogelijk geïnvesteerd in ons eigen bezit of geïnvesteerd innieuwbouw. In de jaren 2014 tot en met 2017 is er circa € 27 miljoen uitgegeven aan nieuwbouw enrenovatie. Dit bedrag is volledig intern gefinancierd. Onze leningenportefeuille is laag. Gemiddeld is pervhe € 20.000 geleend. Onze solvabiliteit schommelt rond de 50% op basis van bedrijfswaarde en rond de80% op basis van marktwaarde. In de benchmark scoren wij goed in de bedrijfslasten. Op basis van de jaarrekening 2016 behaalden wijeen A-score.

2.4.1 Verantwoording

In 2017 heeft Heuvelrug Wonen door het uitvallen van de coördinator Financiën, verantwoordelijk voor deoplevering van de jaarrekening, vertraging opgelopen in het jaarrekeningproces 2016. Naast decomplexiteit van de jaarrekening 2016 (marktwaarde, functionele indeling verlies en winst, berekeningstelselwijziging) was het uitvallen van de coördinator Financiën mede de oorzaak dat de jaarrekening 2016niet op tijd kon worden opgeleverd aan de Aw en het WSW. Op ons verzoek voor uitstel voor het indienenvan de jaarrekening en de dVi aan de Aw, is ons uitstel verleend tot 15 september 2017. Door het uitvallen van de coördinator financiën is de kwetsbaarheid gebleken van de organisatie. Zowel inhet MT als in de raad van commissarissen is de kwetsbaarheid besproken en gezocht naar mogelijkhedenom deze kwetsbaarheid te ondervangen.

RJ-645De jaarrekening is opgesteld volgens de RJ-645. Heuvelrug Wonen waardeert haar Daeb en niet-Daebvastgoed op marktwaarde in verhuurde staat. Voor de bepaling van deze marktwaarde op basis van deDCF-methode wordt het handboek marktwaardering 2017 gebruikt. De winst en verliesrekening van 2017 is ingericht volgens het functionele model. Dat betekent dat debedrijfslasten worden toegerekend naar functies zoals verhuur, onderhoud, leefbaarheid e.d.

Financieel beleid en beheerIn 2017 is het reglement Financieel beleid en beheer aangepast en goedgekeurd door de Aw. Hiermee isvoldaan aan de woningwet en aan de Veegwet die per 1 juli 2017 van kracht is. Onderdelen van hetfinancieel reglement zijn geborgd in statuten en reglementen. Als gevolg van de Veegwet zijn ook destatuten van onze dochterondernemingen aangepast en inmiddels goedgekeurd door de Aw.

2.4.2 Beleidsmatige beschouwing over verschil tussen bedrijfswaarde en marktwaarde

Per 31 december 2017 bedraagt de marktwaarde van het daeb en niet-daeb vastgoed in exploitatie intotaal € 451,8 miljoen (2016: € 428,7 miljoen). Het verschil tussen de marktwaarde van het vastgoed ende kostprijs is opgenomen in de herwaarderingsreserve. De waardering tegen marktwaarde van hetvastgoed is in overeenstemming met het Handboek modelmatig waarderen marktwaarde bepaald. Derealisatie van de marktwaarde van het vastgoed is sterk afhankelijk van het te voeren beleid.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 14 -

___________________________________________________________________________________________________________

De mogelijkheden voor de corporatie om vrijelijk door (complexgewijze) verkoop of huurstijgingen demarktwaarde in verhuurde staat van het daeb vastgoed in exploitatie te realiseren zijn beperkt doorwettelijke maatregelen en maatschappelijke ontwikkelingen zoals demografie en ontwikkeling van debehoefte aan daeb huurwoningen. Het bestuur heeft een inschatting gemaakt van het gedeelte van deherwaarderingsreserve dat bij ongewijzigd beleid niet of eerst op zeer lange termijn realiseerbaar is. Dezeschatting ligt in lijn met het verschil tussen de WSW-bedrijfswaarde van het daeb vastgoed in exploitatieen de marktwaarde in verhuurde staat en bedraagt € 279,8 miljoen (2016: € 256,0 miljoen). Dit impliceertdat 73,3% (2016: 72,1%) van het totale eigen vermogen niet of eerst op zeer lange termijn realiseerbaaris door verkoop dit is exclusief het verschil tussen de WSW-bedrijfswaarde van het niet daeb vastgoed inexploitatie en de markwaarde in verhuurde staat.

2.4.3 Risicomanagement

Heuvelrug Wonen is in het najaar van 2017 gestart met de implementatie van eenrisicomanagementsysteem. Bij de inrichting hiervan wordt Heuvelrug Wonen ondersteund door BDO. Doormiddel van gehouden workshops, hebben wij gewerkt aan het creëren van bewustwording van risico's enhebben we geïnventariseerd waar met name de procesrisico's liggen en hoe zwaar deze risico's wegen.Ook is er specifieke aandacht besteed aan de softcontrols. Aan deze workshops hebben alle medewerkersdeelgenomen. In 2018 worden er naast vijftien strategische risico's, de meest belangrijke procedurele risico's en derisico's op het gebied van privacy en informatiebeveiliging samengevoegd in eenrisicomanagementsysteem waarin ook de te benoemen beheermaatregelen worden opgenomen. Daarnaastmonitoren we de 24 risico's die het WSW heeft benoemd.Twee keer per jaar bespreekt de bestuurder het onderwerp risicobeheersing met de raad vancommissarissen.

Governancecode Het bestuur is verantwoordelijk en de raad van commissarissen houdt toezicht - volgens principe 5 van deGovernancecode (bestuur en raad van commissarissen beheersen de risico's verbonden aan hunactiviteiten) - op de risico's die verband houden met de activiteiten van de corporatie. Daarbij wordt metname aandacht gegeven aan de grotere financiële transacties.Bij het opdrachtgeverschap van grotere uitgaven wordt in zijn algemeenheid een vereiste van meerdereoffertes gesteld. Waarbij de aanloop naar aanbesteding in meerdere procedures is vastgelegd. Met namenieuwbouw- en verbouwprojecten kennen een uitgebreid verantwoordingsproces welke altijd één ofmeerdere toetsingsmomenten kent door de raad van commissarissen. Indien de samenloop van projectenkritisch wordt qua volume, wordt er separaat met risicorapportages gewerkt die een totaal risico bepalen.Het sluiten van contracten wordt bij substantiële bedragen binnen het managementteam besproken en inhet geval van nieuwbouw- en/of verbouwprojecten wordt over het projectplan aan de raad vancommissarissen goedkeuring gevraagd voordat er wordt overgegaan tot aanbesteding.Er worden geen samenwerkingsverbanden met derden aangegaan, zonder dat de raad van commissarissenhiervoor vooraf goedkeuring geeft.Grote transacties met derden vallen financieel over het algemeen onder projecten. Verder is er een geheelvan voorschriften en procuratie en overige administratieve organisatorische maatregelen waaraan deoverige aanbestedingen moeten voldoen en waarmee de generieke risico's beheerst worden.Heuvelrug Wonen is bereid om risico's te accepteren waarvan de impact en de kans dat iets voor komtklein is zonder daar extra maatregelen voor te nemen. Risico's waarvan de impact groot is en de kans dathet voor komt ook zeker aanwezig is, proberen wij te vermijden of nemen daarvoor de nodigemaatregelen. Dit kan zijn door het risico te verzekeren of hiervoor een voorziening op te nemen.

Projectrisico'sIn 2017 hebben we een nieuw Investeringsstatuut vastgesteld waaraan nieuwe projecten getoetst worden.Over projecten rapporteren we periodiek in de projectenrapportage. Hierin worden gesignaleerde risico's inde tekst benoemd. Van de Groene tuinen wordt door de Lange Dreef C.V. een uitgebreidere risicoanalysegemaakt.Projecten waar we op dit moment mee bezig zijn, zijn twee grootonderhoudsprojecten (Groenhoek enCentrumplan in Driebergen) en twee nieuwbouwprojecten (Hoofdstraat 82 in Driebergen enKrommestelakker in Cothen).Aannemers worden volgens het protocol Uitbesteden en inkopen bij Heuvelrug Wonen geselecteerd. Hierbijwordt ook getoetst op kredietwaardigheid. Van aannemers bij lopende projecten wordt dekredietwaardigheid permanent bewaakt middels een abonnement op het bewakingssysteem van Graydon.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 15 -

___________________________________________________________________________________________________________

De aannemer van het duurzaamheidsproject is ook middels dit protocol geselecteerd en getoetst opkredietwaardigheid. Het duurzaamheidsproject heeft een doorlooptijd van vijf jaar. Hiervoor is jaarlijks € 4miljoen begroot.

Financiële risico's Veel aandacht is in 2017 gegeven aan de financiële risico's. In ons toetsingskader, opgenomen in debegroting, zijn de financiële uitgangspunten opgenomen waaraan Heuvelrug Wonen minimaal moetvoldoen om de financiële continuïteit te kunnen waarborgen. Toetsing hiervan vindt continu plaats.Maandelijks wordt er gecontroleerd of wij in de pas lopen met onze begroting. De financiële kengetallenworden in deze paragraaf toegelicht.

Liquiditeitsrisico In het treasuryjaarplan is aandacht gegeven aan de rente- en liquiditeitsrisico's op korte termijn. Eén keerper kwartaal worden door de treasurycommissie de risico's beoordeeld en acties vanuit hettreasuryjaarplan besproken. De risico's waren in 2017 niet groot, omdat er geen transacties op degeldmarkt hebben plaatsgevonden. Drie keer per jaar wordt er verslag uitgebracht aan de auditcommissie.De liquide middelen waren voldoende om de nieuwe investeringen te kunnen betalen. Als ondergrens voorde liquide middelen hanteert Heuvelrug Wonen € 1 miljoen.

Kasstroomrisico De belangrijkste bron van inkomsten betreft de huur van onze woningen. Leegstand enbetalingsachterstanden zijn risico's die de kasstroom negatief kunnen beïnvloeden. De kans op leegstand isechter gering. Het aantal woningzoekenden blijft groot en de verhuurbaarheid is hoog.Betalingsachterstanden zijn licht gestegen maar blijven relatief laag, te weten 0,71% van de jaarhuur (2016: 0,65%). Procedureel wordt er bij betalingsachterstanden snel actie ondernomen om de huurder teattenderen op achterstand. Indien nodig wordt er een betalingsregeling getroffen of wordt de huurderverwezen naar schuldhulpinstanties.Voor derving is in de begroting rekening gehouden met 0,7% van de jaarhuur.Voor afboeking van niet te innen vorderingen is een voorziening getroffen ad € 65.000.De operationele kasstromen in de komende jaren zijn ruim voldoende om aan onze betalingsverplichtingente kunnen voldoen. Positieve saldi worden gebruikt voor het financieren van investeringen.

Beleggingsrisico In het treasurystatuut wordt het beleid voor eventuele overtollige liquide middelen gekenmerkt als inprincipe risicomijdend. Voor Heuvelrug Wonen betekent dit dat zij haar overtollige middelen uitsluitendbelegt in deposito's en/of spaarrekeningen. Per 31 december 2017 was 100% van onze liquide middelenbelegd in spaar- en rekening-courant gelden. Heuvelrug Wonen heeft geen derivatenportefeuille.

Beheersen renterisico's en rentemanagement Met rentemanagement bedoelen we alle maatregelen ter beheersing van renteresultaten en terbescherming van balansverhoudingen tegen nadelige invloeden van rentebewegingen. De omvang van hetrenterisico wordt gemeten aan de hand van het geldvolume dat in een aaneengesloten periode van twaalfmaanden gevoelig is voor rentebewegingen. Doel hiervan is de jaarlijkse renterisico's door (her)financiering of renteconversie te beperken. Daarnaast het tegengaan van onaanvaardbaretegenvallers in het jaarlijkse renteresultaat. Het renterisico mag in een bepaald jaar niet hoger zijn dan15% van de restant hoofdsom van de leningenportefeuille.Onder renterisico verstaat het WSW de optelsom van:- De schuldrestanten van de langlopende leningen die (deels) worden geherfinancierd in het betreffendejaar;- Variabele hoofdsomleningen (roll-over) voor zover er geen renteplafond (cap) op rust (voor HeuvelrugWonen niet van toepassing);- Leningen met renteconversies;- Leningen met een variabele rente zonder cap (voor Heuvelrug Wonen niet van toepassing);- Kortgeld (voor Heuvelrug Wonen niet van toepassing);Verminderd met:- De som van de schuldrestanten van de leningen waarvan de renterisico's afgedekt zijn met derivaten (voor Heuvelrug Wonen niet van toepassing).


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 16 -

___________________________________________________________________________________________________________

In de grafiek zijn de renterisico's als gevolg van renteherzieningen en aflossingen inzichtelijk gemaakt. Hetrenterisico WSW mag maximaal 15% zijn. Voor de genoemde periode 2018-2028 lopen de risico's uiteenvan circa 0% in 2018 tot maximaal 4,2% in 2028. Heuvelrug Wonen voldoet hiermee ruimschoots aan deWSW norm. Het WSW beoordeelt tenminste eenmaal per jaar of wij hieraan voldoen. Hiervoor worden degegevens uit de dVi (de Verantwoordingsinformatie; jaarlijkse aanlevering vóór 1 juli en vanaf 2018: vóór1 mei) en de eigen leningenadministratie gebruikt.

Operationele risico's In het kader van operationele risico's besteden wij aandacht aan personeel en informatiesysteem enbeveiliging.- PersoneelHeuvelrug Wonen heeft ook het afgelopen jaar weer te kampen gehad met een hoog ziekteverzuim. Omwerkdruk te voorkomen en de continuïteit van de werkzaamheden te borgen werd gebruik gemaakt vanexterne personen en partijen. Vanwege de kwetsbaarheid van een kleine organisatie is dit onvermijdelijk.Voor het langdurig ziekteverzuim is een verzekering afgesloten. Deze verzekering kent een eigen risico vantien werkdagen. In de begroting wordt jaarlijks rekening gehouden met het inlenen van personeel inverband met ziekte waardoor het risico grotendeels is afgedekt.- Informatiesysteem en beveiligingHet risico bestaat uit ontoereikende beschikbaarheid en betrouwbaarheid van het informatiesysteem, debeveiliging van gegevens en de toegankelijkheid. Heuvelrug Wonen maakt gebruik van het primairsysteem van NCCW. Wij hebben hiervan niets op locatie. Van de databestanden wordt dagelijks doorNCCW een back-upbestand gemaakt. De toegankelijkheid wordt intern bewaakt. Wachtwoorden zijn slechtsbekend bij de medewerkers en deze zijn drie maanden geldig. De ICT-infrastructuur, inclusief het beheerdaarvan is volledig geoutsourcet. Met de leverancier is een Service Level Agreement gesloten waarinafspraken zijn gemaakt rondom de beschikbaarheid van het netwerk. In 2017 is het netwerk > 95%beschikbaar geweest. Voor de toegankelijkheid tot het netwerk is het wachtwoordenbeleid van deleverancier van het netwerk van toepassing.Beveiliging van gegevens en automatiseringsoplossingen is de bescherming tegen een breed scala aanbedreigingen om bedrijfscontinuïteit te waarborgen en bedrijfsrisico's te minimaliseren.Informatiebeveiliging is gebaseerd op de drie criteria:* Vertrouwelijkheid: het beschermen van gevoelige informatie tegen ongeautoriseerde kennisname engebruik (misbruik); Heuvelrug Wonen borgt dat gegevens op een zorgvuldige manier worden opgeslagenen gebruikt enkel voor het doel waarvoor deze zijn verstrekt door klanten of worden gegenereerd uit hetproces;* Integriteit: het waarborgen van de correctheid en de volledigheid van informatie encomputerprogrammatuur voor gebruikers en klanten;* Beschikbaarheid: zekerstellen dat informatiesystemen op het juiste moment en op de juiste plaatsbeschikbaar zijn voor gebruikers, waardoor iedereen zijn/haar werk kan doen. Daaronder vallen ookverschillende calamiteiten zoals brand of inbraak.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 17 -

___________________________________________________________________________________________________________

Verder willen we de gegevens veilig stellen tegen verlies, verminking (opzettelijk of niet opzettelijk), tegenongeoorloofd gebruik (binnen én buiten de organisatie) en willen we misbruik of fraude tegengaan.

Bescherming van Persoonsgegevens en Informatiebeveiliging Sinds 1 januari 2016 is de Wet Bescherming Persoonsgegevens (Wbp) aangescherpt door de wetgever.Deze aanpassingen lopen vooruit op de nieuwe Europese wet Algemene VerordeningGegevensbescherming (AVG). Deze AVG is mei 2016 in werking getreden. Organisaties binnen de EUhebben tot mei 2018 de tijd om te voldoen aan de regels binnen deze wet. De Wbp vervalt daarna.Heuvelrug Wonen heeft hierin de samenwerking gezocht met NEH. NEH is onze netwerkbeheerder. Ook ophet gebied van privacy en informatiebeveiliging worden wij door NEH ondersteund. Daarnaast werken wesamen met collega-corporaties. Het traject met NEH zijn we samen met corporatie Lekstede gestart. Daarnaast heeft Heuvelrug Wonen zich aangesloten bij de klankbordgroep Informatiebeveiliging & Privacyvan Aedes en wisselen we informatie uit binnen de Federatie.Binnen de klankbordgroep heeft Heuvelrug Wonen haar bijdrage geleverd aan het opstellen van derouteplanner voor de sector, ter ondersteuning om tijdig AVG-compliance te zijn. Hier wordt binnen desector goed gebruik van gemaakt.In 2017 zijn we gestart met het vergroten van de interne bewustwording op het gebied van privacy eninformatiebeveiliging. Hiervoor hebben alle medewerkers een klassicale training gevolgd. En is iedereengestart met een e-learning. Hiervoor wordt elke maand een nieuwe aflevering aangeboden. Onderwerpendie voorbij komen zijn bijvoorbeeld het omgaan en gebruik van wachtwoorden, veilig gebruik maken vanwebsites en e-mail en het gebruik van wifi-netwerken.We hebben privacy impact assessments (PIA's) uitgevoerd op de bedrijfsprocessen verhuur/mutatie,overlast en incasso en het HRM-proces. Met een groep medewerkers is geanalyseerd welke risico's verdereen rol spelen binnen de organisatie op het gebied van informatiebeveiliging en privacy. De uitkomstenvan deze sessies worden samengevoegd en in 2018 verder besproken. De hieruit voorkomende actiesworden dan opgepakt.Met stakeholders zijn en worden bewerkersovereenkomsten of convenanten afgesloten. Verder hebben weeen procedure melden datalek opgesteld en geldt binnen Heuvelrug Wonen vanaf 1 januari 2018 eencleandeskbeleid. In 2017 is slechts een datalek geconstateerd. Het inbreukrisico is ingeschat als laag. Er is geen meldinggedaan bij de Autoriteit Persoonsgegevens (AP).Heuvelrug Wonen heeft ervoor gekozen om officieel een Functionaris Gegevensbescherming te benoemen.En deze ook aan te melden bij de Autoriteit Persoonsgegevens. Dit is een rol die de beleidsadviseur heeftgekregen. De manager Financiën heeft de rol van Focushouder gekregen en heeft hiermee een lijntje metde directie en MT.

Externe risico's Externe risico's doen zich voor bij de waarde vastgoed en verantwoording.- Waarde vastgoedPer 1 januari 2016 wordt ons bezit volledig gewaardeerd op marktwaarde. Het jaarlijkse resultaat endaardoor onze solvabiliteit is sterk afhankelijk van deze waardering en kan jaarlijks sterk stijgen maar ookdalen.Heuvelrug Wonen waardeert op basis van de basisvariant. Dat betekent dat de parameters voor deberekening van de marktwaarde grotendeels worden vastgesteld door de overheid. Sommige elementenworden bepaald door de markt. Bijvoorbeeld de eindwaarde van een woning. Het risico dat demarktwaarde daalt of stijgt is aanwezig. Dit heeft echter geen grote invloed op de financiële kengetallenvan Heuvelrug Wonen.De economische waarde van het vastgoed wordt mede bepaald door vraag en aanbod. Door eenverbetering van de huizenmarkt, onder andere een gevolg van de zeer lage hypotheekrente, stijgen deWOZ-waardes van onze woningen. De consequentie hiervan is een stijgende OZB-heffing, een stijgendeverhuurderheffing en een hogere fiscale winst doordat wij de eerdere daling van de vastgoedwaardes vanmeer dan 15% als verlies hebben verrekend (zie ook paragraaf 2.4.5 Vennootschapsbelasting bijHeuvelrug Wonen). In 2017 was de WOZ-waardestijging 6,0% (2016: 3,5%). - VerantwoordingIn 2017 werd verantwoording afgelegd aan de raad van commissarissen door middel vanviermaandsrapportages. Deze rapportage bestaat onder meer uit:* de rapportage over de voortgang van de gestelde doelen en het jaarplan;* de stand van zaken in de financiële voortgang en de relatie met de goedgekeurde en vastgesteldebegroting;* de resultaten van verhuur, onderhoud en sociaal beheer;


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 18 -

___________________________________________________________________________________________________________

* de voortgang van de projectontwikkeling;* treasuryaangelegenheden en de wijze waarop het treasurybeleid is uitgevoerd;* de projectenrapportage.Deze rapportage is een belangrijk instrument voor het kunnen volgen van de prestaties van de organisatie.Dit geldt voor zowel de raad van commissarissen als voor de directie en werkorganisatie.Met betrekking tot treasury wordt jaarlijks een zogenaamd treasuryjaarplan opgesteld en voorgelegd aande directie en aan de raad van commissarissen. Het treasuryjaarplan regelt de invulling van liquiditeiten enrentemanagement. Belangrijk is de toets aan het treasurystatuut en de daarin gestelde uitgangspunten engrenzen.

2.4.4 Resultaat

Het resultaat over het verslagjaar bedraagt na belasting € 26,7 miljoen (2016: € 39,2 miljoen). Hetresultaat is met € 12,5 miljoen afgenomen ten opzichte van 2016 (zie overzicht verlies-en winstrekening inde jaarrekening).Het genormaliseerde resultaat (resultaat exclusief de op-/afwaarderingen van het vastgoed en exclusief deverkoopopbrengsten) is € 809.133 lager ten opzichte van 2016. De belangrijkste oorzaken zijn de hogereonderhoudslasten en verhuurderheffing.De waardeveranderingen van de vaste activa veroorzaken de grote afwijking in het resultaat. Deze isafgenomen met € 12,0 miljoen ten opzichte van 2016. Dit wordt vooral veroorzaakt door de onrendabeletop van vastgoed in ontwikkeling en de beperkte toename van marktwaarde van vastgoedbeleggingen (ziede toelichting op de vastgoedbeleggingen in de jaarrekening).De bedrijfslasten (lonen en salarissen, overige bedrijfskosten en sanerings- en verhuurderheffing) staanonder druk. In de benchmark wordt hier kritisch naar gekeken en veel aandacht aan besteed. Door deveranderende regelgeving en het toenemend toezicht van de Aw en het WSW nemen de interneadministratieve kosten en de externe controlekosten toe. In 2017 zijn de totale lasten per vhe toegenomenvan € 2.249 tot € 2.412.

2017

€

2016

€Genormaliseerd resultaat

Bedrijfsopbrengsten 23.724.834 23.506.307

BedrijfslastenAfschrijvingen -191.618 -230.258Lonen en salarissen -2.150.818 -2.142.109Onderhoud -5.507.825 -4.976.611Overige bedrijfskosten -3.357.815 -3.131.551Saneringsheffing en verhuurderheffing -2.913.776 -2.580.543Financiële baten en lasten -2.840.186 -2.873.306

Totale lasten -16.962.038 -15.934.378

Genormaliseerd resultaat 6.762.796 7.571.929

Netto verkoopresultaat vastgoedportefeuille 276.615 287.517Overige waardeveranderingen vaste activa -1.119.594 205.950Niet gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille 22.142.065 32.781.364Belastingen -1.396.307 -1.666.414

19.902.779 31.608.417

Resultaat 26.665.575 39.180.346

2.4.5 Vermogen en solvabiliteit

De marktwaarde van het daeb vastgoed (sociaal vastgoed) in exploitatie bedroeg € 424,3 miljoen eind2017 (2016: € 408,2 miljoen). De waarde van het niet-daeb vastgoed (commercieel vastgoed) bedraagt€ 27,5 miljoen (2016: € 20,6 miljoen). Voor de uitgangspunten voor de marktwaarde verwijzen wij naar degrondslagen en toelichting in de jaarrekening.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 19 -

___________________________________________________________________________________________________________

Het eigen vermogen bedraagt € 381,9 miljoen (2016: € 355,2 miljoen) per 31 december 2017. Desolvabiliteit (uitgedrukt als percentage van het eigen vermogen ten opzichte van het balanstotaal) op basisvan de marktwaarde bedraagt 82,0% eind 2017 (2016: 80,5%).Uit deze jaarcijfers concluderen we dat Heuvelrug Wonen er financieel goed voorstaat. De reserves zijnvoldoende om de financiële continuïteit te kunnen waarborgen.Vanaf 2016 speelt de huursombenadering een rol bij de jaarlijkse huurverhoging. Bij dit huurbeleid bepaaltde overheid een plafond (huursom) voor de jaarlijkse huurverhoging van alle woningen samen. Dehuurstijging mag per woning variëren, als die over alle woningen maar onder het plafond blijft.Heuvelrug Wonen volgt een inflatievolgend huurbeleid. Ook wordt er rekening gehouden metinkomensafhankelijke huurverhoging voor inkomens hoger dan € 39.000. In de begroting is eveneensrekening gehouden met de verhuurderheffing. Vanaf 2018 bedraagt de jaarlijkse verhuurderheffing meerdan € 3 miljoen per jaar.Op basis van de begroting laat onderstaande grafiek zien dat de solvabiliteit (op basis van demarktwaarde) in de komende jaren varieert tussen 77% en 84%. Deze grafiek is afgeleid uit de begroting2018. Voor de beoordeling van de solvabiliteit wordt uitgegaan van de WSW-normen (op basis vankasstromen).

Beoordeling Autoriteit woningcorporaties (Aw) 2016 Op grond van artikel 61 lid 3 van de woningwet 2015 beoordeelt de Aw jaarlijks integraal HeuvelrugWonen. De Aw maakt hierbij gebruik van de dVi 2016 en dPi 2017, het jaarverslag, de jaarrekening,stukken van de accountant en andere informatie ten aanzien van deelactiviteiten. Het integrale toezicht isgericht op de governance, integriteit, rechtmatigheid en de bescherming van het maatschappelijkvermogen. Hierbij wordt het functioneren van de corporatie in samenhang bezien en afgezet tegen normen(vanuit wetgeving en beleidsregels) en het risicoprofiel van Heuvelrug Wonen. De integrale beoordeling2017 heeft nog niet plaatsgevonden.

Vennootschapsbelasting bij Heuvelrug Wonen De VSO2 biedt woningcorporaties de mogelijkheid om voor de bepaling van het fiscale resultaat voor deVpb huurwoningen tijdelijk af te waarderen. Conform VSO2 zijn huurwoningen per 1 januari 2008 fiscaalgewaardeerd op een bepaald percentage (70% of 80%) van de WOZ-waarde. Op grond van de VSO2 kanbij een daling van de WOZ-waarde een tijdelijk afwaarderingsverlies ten laste van het resultaat wordengebracht. Heuvelrug Wonen heeft er voor gekozen van deze regeling gebruik te maken en de afwaardering WOZ van15% en meer als afwaarderingsverlies ten laste van het belastbare resultaat te brengen. Dit betekent voorHeuvelrug Wonen dat er een verrekenbaar verlies ontstaat van € 58 miljoen per 31 december 2015. Ditverlies is in de aangifte vanaf 2012 opgevoerd. Stijgt de WOZ-waardering weer, dan dient er eenopwaardering plaats te vinden tot maximaal de waarde op de openingsbalans. De fiscus heeft de aanslagenVpb tot en met het jaar 2014 vastgesteld.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 20 -

___________________________________________________________________________________________________________

Financiële ondersteuning buitenlandse instellingen Heuvelrug Wonen heeft geen samenwerkingsverbanden noch andere financiële betrekkingen metorganisaties buiten Nederland.

2.4.6 Treasury

Met inachtneming van artikel 55a van de woningwet heeft Heuvelrug Wonen in 2016 het treasurystatuutgeactualiseerd om te voldoen aan 'een zodanig financieel beleid en beheer dat de financiële continuïteitniet in gevaar wordt gebracht'. Ook streeft Heuvelrug Wonen naar het bieden van een adequaat inzicht inde risico's die samenhangen met het financierings- en beleggingsbeleid. Het treasurystatuut vormt eenonderdeel van het Financieel reglement beleid en beheer dat in 2017 is geactualiseerd.

Liquiditeiten Het saldo van de operationele kasstromen bedroeg € 6,5 miljoen in 2017 (2016: €7,2 miljoen). Dekasstroom uit verkopen bedraagt € 1,7 miljoen (2016: € 0,5 miljoen). Uit deze kasstromen is € 2,2 miljoen(2016 € 8,2 miljoen) geïnvesteerd in nieuwbouw en renovatie. Er is geen nieuwe financiering in 2017aangetrokken.

Vaststellen Borgingsplafond Het WSW bepaalt jaarlijks het borgingsplafond voor Heuvelrug Wonen. Het borgingsplafond is hetmaximale bedrag aan geborgde leningen dat Heuvelrug Wonen per einde van het betreffende kalanderjaarmag hebben. WSW stelt het borgingsplafond vast op basis van onze investeringsbehoefte. Dit is deinvesterings- en herfinancieringsprognose voor de jaren 2017 t/m 2019 conform de dPi.

Borgingsplafond 2017 2018 2019 € € € Getrokken leningportefeuille WSW per 31 december 2016 72.028.000 Financieringsbehoefte DAEB 8.054.000 15.939.000 14.445.000 Interne financieringsbronnen -9.450.000 -4.612.000 -5.440.000 Correctie 3.800.000 -3.800.000 0 Borgingstegoed 0 Borgingsplafond ultimo jaar 74.432.000 81.959.000 90.964.000

LeningportefeuilleIn december 2017 is het borgingsplafond door het WSW voor Heuvelrug Wonen geactualiseerd op € 74,4miljoen. In 2017 zijn er geen leningen aangetrokken en hebben er geen renteconversies plaatsgevonden.Wel is er regulier afgelost. De leningenportefeuille bedraagt € 71,1 miljoen ultimo 2017. Alle leningen zijndoor het WSW geborgd. De schuld per verhuureenheid (vhe) bedraagt € 20.373. Dit ligt circa € 15.000onder het landelijk gemiddelde. De portefeuille heeft een duration van circa 9 jaar ultimo 2017. Hierdoor isde portefeuille minder gevoelig voor renteveranderingen. Het gemiddelde rentepercentage van deleningenportefeuille in 2017 bedraagt 3,97%.

Rentedekkingsgraad (ICR)/Debt Service Coverage Ratio (DSCR) Toetsingsnormen voor de Aw en het WSW voor de kasstromen zijn de Interest Coverage Ratio (ICR) en deDebt Service Coverage Ratio (DSCR). Deze parameters geven weer in hoeverre de corporatie in staat iszijn rente- en aflossingsverplichtingen te voldoen uit de operationele activiteiten. Heuvelrug Wonenhanteert de normen van het WSW als haar eigen toetsingsnorm. De rentedekkingsgraad (ICR) geeft aanhoe vaak uit de netto kasstroom de verschuldigde rente aan verschaffers van vreemd vermogen kanworden betaald. De netto kasstroom bestaat uit de operationele kasstroom gecorrigeerd metoverheidsbijdragen, vennootschapsbelasting en de opbrengsten van verkoop van huurwoningen. Metandere woorden: hoe hoger de ratio, des te kleiner is het risico dat de corporatie haar renteverplichtingenniet kan nakomen. In onderstaande tabel wordt de rentedekkingsgraad weergegeven. Dit overzicht laat zien dat HeuvelrugWonen over de genoemde periode kan voldoen aan haar rentelasten en aflossingen. Heuvelrug Wonenscoort voor beide ratio's ruim boven de WSW norm in de daeb. In de niet-daeb is er één jaar (2021)waarin de norm ICR niet wordt gehaald en twee jaren (2018 en 2021) waarin de norm DCSR niet wordtgehaald. Dit wordt veroorzaakt door een bovenmatige aflossing in 2018 als gevolg van ingerekendeverkopen (Keiheuvel) en hoog ingerekend onderhoud in 2021.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 21 -

___________________________________________________________________________________________________________

ICR en DSCR Norm 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025

ICR*DAEB 1,4 3,1 3,3 2,9 3,1 3,1 2,6 2,6 1,8Niet-DAEB 1,8 4,5 4,6 7,1 1,7 6,8 7,3 7,3 5,9DSCR**DAEB 1,0 2,4 2,4 2,5 2,5 2,6 2,4 2,3 2,3Niet-DAEB 1,0 0,2 1,3 2,0 0,5 1,9 2,1 2,1 1,7

* ICR is een kengetal welke aangeeft hoeveel maal de corporatie haar interestlasten verdient uit deoperationele kasstromen.** DSCR is een kengetal welke aangeeft in hoeverre de corporatie in staat is zijn rente- enaflossingsverplichtingen te voldoen uit de operationele kasstromen.

2.4.7 Deelnemingen

Deelneming Verkrijgings-prijs

Resultaat 2011-2016

Resultaat 2017

Stand per 31-12-2017

€ € € € Heuvelrug Energiediensten B.V. (100%) 1.000.001 4.107 -701 1.003.407 Heuvelrug Wonen Commandiet B.V. (100%) 72.600 -30.423 -528 41.649 Lange Dreef B.V. (50%) 9.000 -133.585 10.435 -114.150

1.081.601 -159.901 9.206 930.906

Heuvelrug Energiediensten B.V.In juni 2014 is Heuvelrug Energiediensten B.V. opgericht. De belangrijkste doelstellingen van devennootschap zijn:- Het uitoefenen van exploitatierechten van installaties waarmee op duurzame wijze energie kan wordenopgewekt voor huurder van de woningen van Heuvelrug Wonen.- Het leveren van duurzame energie en het leveren van bijbehorende diensten.- Het ontwikkelen van activiteiten en het opzetten van projecten die leiden tot (extra)energiebesparingen en voordelen voor de huurders van Heuvelrug Wonen.Het resultaat van 2017 bedraagt € 701 negatief.

Lange Dreef B.V./C.V. In 2010 is er een samenwerkingsovereenkomst met de gemeente Utrechtse Heuvelrug afgesloten. Het doelvan deze samenwerking is de ontwikkeling van het uitleggebied Lange Dreef. De juridische uitwerkinghiervan heeft geresulteerd in de oprichting van Heuvelrug Wonen Commandiet BV, Gemeente UtrechtseHeuvelrug Commandiet B.V. en Lange Dreef B.V.. Gemeente en Heuvelrug Wonen zijn 100% eigenaar vanhun eigen Commandiet B.V. en ieder voor 50% eigenaar van Lange Dreef B.V.. Van de driebovengenoemde B.V.'s zijn twee B.V.'s commanditaire vennoten waarbij Lange Dreef B.V. de beherendevennoot is van de samen opgerichte Lange Dreef C.V.. Door het positief resultaat van Lange Dreef B.V.over 2017 (€ 10.435) neemt het negatief eigen vermogen af tot € 114.150. Voor het negatief eigenvermogen zijn door zowel Heuvelrug Wonen als de Gemeente Utrechtse Heuvelrug garanties afgegeven,zodat er geen sprake is van insolvabiliteit en/of risico op faillissement.

Overige lidmaatschappen Heuvelrug Wonen kent de volgende lidmaatschappen:- Heuvelrug Wonen is als lid aangesloten bij Aedes (vereniging van woningcorporaties);- Heuvelrug Wonen is lid van het MKW-platform;- Heuvelrug Wonen participeert in het VvE bestuur van de Vijverflat te Driebergen;- Heuvelrug Wonen participeert in het VvE bestuur van de Wijngaard te Doorn;- Heuvelrug Wonen participeert in het bestuur van de Stichting SWRU.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 22 -

___________________________________________________________________________________________________________

2.5 De organisatie

2.5.1 Personeelszaken

Aantal medewerkers Eind 2017 zijn er 35 medewerkers in dienst bij Heuvelrug Wonen: 14 mannen en 21 vrouwen. Er werken21 personen in deeltijd. Het aantal fte's bedraagt 29,24 (2016: 29,28). Voor 2017 was de formatie begrootop 28,96 fte. De bestuurder legt verantwoording af aan de RVC. De bestuurder geeft leiding aan 1 stafafdeling en drie lijnafdelingen. De afdeling wonen is in drie delen georganiseerd; Klantenservice,Bewonerszaken en Verhuur / onderhoud. De afdeling vastgoed is verdeeld in een bedrijfsbureau en eenprojecten tak. De afdeling financiën is niet verder verdeeld.In tegenstelling tot andere jaren hadden we een relatief groot verloop binnen de organisatie. Zo verlietenvier medewerkers Heuvelrug Wonen. Twee omdat zij een baan hadden gevonden die beter aansloot bij hunwensen. Van één medewerker namen wij afscheid omdat zij de pensioengerechtigde leeftijd had bereikt naeen dienstverband van 25 jaar. Alle vacatures hebben we in korte tijd weer kunnen opvullen.

Stage Elk jaar krijgen jongeren die een opleiding volgen aan een roc of hbo-instelling de mogelijkheid om bij onsstage te lopen. In 2017 hebben we twee stagiairs begeleid voor de afdelingen Bewonerszaken enVastgoed. In samenwerking met Ocaro, een bemiddelingsbureau, hebben we ook een werkervaringsplaatsgecreëerd voor een iemand met een afstand tot de arbeidsmarkt. Naast de ervaring die zij op deed bijKlantenservice, volgde zij één dag in de week een opleiding op kosten van Heuvelrug Wonen. Helaas bleekde werkplek niet passend genoeg en hebben wij afscheid van elkaar genomen. Voor een jonge sociaalgeograaf creëerden we een werkervaringsplaats waarbij de woon(on)mogelijkheden op de UtrechtseHeuvelrug onderzocht, aan de hand van de prestatieafspraken. Dit leverde een uitgebreid rapport op, dathij aan het personeel, de gemeente en collega-corporaties heeft gepresenteerd.

WerkdrukWerkdruk blijft een belangrijk thema binnen de organisatie. Vorig jaar hebben wij een online platformgeïntroduceerd zodat medewerkers hun veerkracht konden trainen. Dit bleek onvoldoende aan te sluitenbij de wensen van medewerkers. Binnen de verschillende werkoverleggen wordt nu structureel aandachtbesteed aan werkdruk, zodat er direct geanticipeerd kan worden bij dreigende uitval van medewerkers.

Omgaan met agressie Medewerkers binnen de corporatie worden geacht enerzijds rekening te houden met demogelijkheden en beperkingen van hun huurders, terwijl ze tegelijkertijd hun werk moetenuitvoeren en geacht worden de-escalerend te kunnen reageren. We worden steeds vaker geconfronteerdmet huurders die zich mentaal en psychische niet staande weten te houden in onze maatschappij. Dit leidttot stress, in een ongunstig geval tot labiliteit en in een aantal gevallen ook tot agressie naar demedewerker. In 2017 hebben wij tijdens de jaarlijkse agressietrainingen meer specifiek ingezoomd op deonvoorspelbaarheid van 'pathologische agressie' en op welke wijze onze medewerkers hierin veilig kunnenblijven werken.

Ziekteverzuim Het ziekteverzuim binnen Heuvelrug Wonen is in de afgelopen jaar iets gedaald van 5,5% (2016) naar 5,1% (2017). De ziekmeldfrequentie daalde van 54 naar 39 meldingen dit jaar. De oorzaken van hetlangdurige verzuim lagen vooral buiten de werksfeer. Om te voorkomen dat collega's die het werk moetenovernemen overbelast raken, is tijdens het langdurige verzuim gebruik gemaakt van interim-krachten.

Samenwerkingsverband KlimmrOnder het motto werken en groeien, heeft Heuvelrug Wonen samen met zeventien Utrechtsewoningcorporaties een samenwerkingsverband opgezet onder de naam Klimmr. Samen werken ze aan deontwikkeling van talenten, geven ondersteuning bij loopbanen en het vinden van nieuwe kansen enmogelijkheden. In 2017 namen enkele medewerkers van ons deel aan loopbaanworkshops.

Nieuw gesprekscyclusDe afgelopen jaren hebben wij met wisselend succes gewerkt met een beoordelingssysteem. De laatstepaar jaar valt op dat zowel leidinggevenden als medewerkers vaak het juiste gesprek niet meer voeren. In2016 hebben we, in samenwerking met de ondernemingsraad, gekeken welke gesprekscyclus beteraansluit bij het stroomlijnen van organisatiedoelen en individuele doelen, het ondersteunen van deontwikkeling van medewerkers en gedurende het jaar nastreven van verbeteringen.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 23 -

___________________________________________________________________________________________________________

De kijk op de beoordelingssystematiek in zijn algemeenheid is de afgelopen jaren ook gewijzigd.Medewerkers willen eerder feedback krijgen op hun prestaties, verantwoordelijkheden worden lager in deorganisatie neergelegd en we verwachten van onze medewerkers dat ze voortdurend bezig zijn met hunduurzame inzetbaarheid. Uiteindelijk hebben we een eenvoudige vragenlijst ontwikkeld, waarbij er meerruimte is voor een open gesprek tussen medewerker en leidinggevende. In 2018 evalueren we de eersteervaringen.

Trainingen voor iedereenWe hebben in 2017 twee bedrijfsbrede trainingen georganiseerd. Dit betekent dat alle medewerkershieraan hebben deelgenomen. Dit betreft de schrijfwijzercursus. Onze schrijfwijzer is geactualiseerd en degebruikers zijn op opfriscursus geweest. Dit betekent dat de manier waarop wij brieven en e-mailsschrijven aan huurders en andere stakeholders op elkaar is afgestemd. Daarnaast volgt iedereen de online privacy-bewustwordingstraining van BeveiligMij.

2.5.2 Personeelsbijeenkomsten

Ook dit jaar startten we gezamenlijk met een nieuwjaarsontbijt. Dit is het moment waarbij we samenstilstaan wat we in het nieuwe jaar gaan doen en voor welke uitdagingen we staan. Vervolgens hebben weaan de hand van een bordspel onze kennis over de woningwet getest. Gedurende het jaar zijn we verschillende keren bijeen gekomen om kennis, ervaringen en actualiteiten metelkaar uit te wisselen. Er waren onder andere personeelsbijeenkomsten over integriteit, programma vaneisen, privacy en datalekken, risicomanagement, het duurzaamheidsbeleidsplan, samenwerking met WbvMaarn en het nieuwe beoordelingssysteem. Verder gaven enkele medewerkers een korte presentatie overde training die zij zelf volgden, wat hen daarbij inspireerde en wat zij graag aan collega's wilde meegeven.Daarnaast was een informele bijeenkomst van medewerkers en raad van commissarissen waarbijuitwisseling van wat ons dagelijks binnen de corporatie bezighoudt op het programma stond. Twee bijeenkomsten stonden in het teken van ons nieuwe ondernemingsplan. Samen hebben we hiervoorkernwaarden geformuleerd: respect, aandacht en ontwikkeling. Verder hebben we gezamenlijkgeïnventariseerd welke onderwerpen een ieder van belang vond om de komende jaren nader uit te werken.

Integriteit In 2017 zijn er geen meldingen geweest bij het Centrum Arbeidsverhoudingen Overheidspersoneel (CAOP)of onze vertrouwenspersoon. We besteden jaarlijks aandacht aan integriteit. Dit jaar hebben wij ons integriteitsbeleid geactualiseerd.Het beleid is opgefrist en voorzien van een integriteitscode. Tijdens een personeelsbijeenkomst innovember is het geactualiseerde integriteitsbeleid gepresenteerd en toegelicht. De code is vervolgensuitgereikt met het verzoek om deze te tekenen. Hier hebben alle medewerkers gehoor aan gegeven. Hetondertekenen van de integriteitscode wordt een vast onderdeel bij indiensttreding van nieuwemedewerkers en inhuurkrachten.

Risicomanagement, informatiebeveiliging, privacy en datalekken In verschillende bijeenkomsten is het personeel meegenomen in de ontwikkelingen omtrent de nieuweEuropese wet Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), welke mei 2016 in werking is getreden.Tijdens de presentatie in maart was speciale aandacht voor de stappen die in 2017 genomen zoudenworden. En wat medewerkers moeten doen na het constateren van een datalek. Ook werd debewustwordingstraining aangekondigd.Tijdens de personeelsbijeenkomst in oktober over risicomanagement was ook speciale aandacht voorprivacy en persoonsgegevens. En het uitvoeren van een risicoanalyse op informatiebeveiliging. Derisicoanalyse, uitgevoerd met NEH, ging met name over deze risico's.De risicoanalyse met BDO gaat meer over de risico's bij soft- en hardcontrols en de beheersmaatregelendie hierop getroffen moeten worden.

OndernemingsplanDe medewerkers van Heuvelrug Wonen zijn nauw betrokken bij het opstellen van het nieuweondernemingsplan. In de zomerperiode is een goed bezochte sessie gehouden, waar iedereen zijn inbrengkon leveren. Op alle thema's werd meegedacht. Samen hebben de collega's de kernwaarden van HeuvelrugWonen bepaalt voor de periode 2018-2021. Dit zijn geworden: aandacht, respect en ontwikkeling. Na de zomer is een terugkoppeling gegeven. Tijdens een personeelsbijeenkomst is het concept-ondernemingsplan gepresenteerd. De eigen inbreng werd over het algemeen herkend.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 24 -

___________________________________________________________________________________________________________

2.5.3 Automatisering

NEH Shared Services Sinds 2012 is het netwerkbeheer volledig geoutsourcet bij NEH. De overeenkomst met NEH isgecontinueerd tot maart 2024 (zeven jaar). De servers zijn in 2017 voorzien van de nieuwsteserversoftware en alle medewerkers maken gebruik van de office 365 applicaties. De optimalisatie van deservers en de implementaties naar office 365 is in het voorjaar van 2017 uitgevoerd.

NCCW NCCW heeft een nieuwe omgeving voor BIS NOA ontwikkeld. Heuvelrug Wonen heeft in het voorjaar van2017 deze nieuwe omgeving, XBIS, geïmplementeerd. Omdat XBIS nog verder doorontwikkeld moetworden en het werken met XBIS nogal wat problemen veroorzaakte staat het werken met XBIS momenteelop een laag pitje. XBIS heeft een nieuwe moderne uitstraling maar achter de schermen blijft het 'oude' BISNoa bestaan.

2.6 Verslag Raad van Commissarissen

De raad van commissarissen is verantwoordelijk voor het interne toezicht bij Heuvelrug Wonen. Dat doethij met betrokkenheid bij het werk van de organisatie en bij de mensen die er werken. Door gesprekken tevoeren met alle managementleden, de ondernemingsraad en de huurdervertegenwoordiging vormt de raadvan commissarissen zich een goed beeld over de organisatie en de primaire doelgroep. De raad nam ookdeel aan enkele bijeenkomsten met alle medewerkers. Door de algemene ledenvergaderingen van de huurdervertegenwoordiging van de drie dorpen bij te wonenen deel te nemen aan een aantal bijeenkomsten met vertegenwoordigers van de huurders,gemeenteraads- en commissieleden van de gemeente Utrechtse Heuvelrug vormt de raad vancommissarissen zich een goed beeld over het maatschappelijk veld waarbinnen de corporatie opereert. Deinhoud van de gesprekken houden altijd relatie met de maatschappelijke taak die Heuvelrug Wonen alscorporatie vervult.

2.6.1 Over de raad van commissarissen

De raad van commissarissen oefent, conform de statuten, toezicht uit en geeft goedkeuring aanbestuursbesluiten van aanmerkelijk belang. Dit gebeurde bijvoorbeeld bij het ondernemingsplan, hetdefinitieve scheidingsvoorstel, de prestatieafspraken, de statuten en reglementen, het jaarplan, dejaarbegroting en de financiële meerjarenbegroting, de jaarrekening en bij verschillendeinvesteringsbeslissingen. Ook de functie van klankbord voor de directeur-bestuurder is belangrijk. Deindividuele leden van de raad van commissarissen fungeren regelmatig op basis van hun specifiekedeskundigheid als klankbord voor directeur-bestuurder en management. Tot slot is de raad vancommissarissen werkgever van de directeur-bestuurder.

De rollen van de raad van commissarissen De raad van commissarissen heeft drie rollen: toezichthouder, klankbord en werkgever voor de directeur-bestuurder. In de rol van toezichthouder heeft de raad goedkeuringsbevoegdheid over een aantalspecifieke bestuursbesluiten. Er is voldaan aan de voorschriften die voorafgaan aan deze specifiekegoedkeuringsbevoegdheid. In het verslagjaar hoefde de raad van commissarissen niet rechtstreeks teinterveniëren.De raad van commissarissen werkt volgens de Governancecode. Verder staan de rechten en plichten vanAedes-leden in de statuten en het huishoudelijk reglement van Aedes. Daarnaast zijn de statuten en deaanbevelingen van de Commissie Intern Toezicht Woningcorporaties en de Commissie Glaszuitgangspunten voor het handelen van de raad van commissarissen. Dit is ook van toepassing op decommissies van de raad, te weten de remuneratiecommissie en de auditcommissie. Op de website vanHeuvelrug Wonen zijn de verschillende reglementen te vinden.

Inhoudelijk toezichtVisie en doelstellingen van de corporatie zijn vastgelegd in het ondernemingsplan Samen doen we meer.Het ondernemingsplan bestrijkt de periode 2013-2018. De doelstellingen zijn terug te vinden inbeleidsnotities op deelterreinen en zijn vertaald naar concrete acties over de vijf jaren van hetondernemingsplan:- De financiële vertaling van de jaarplannen vindt plaats in de integrale financiële meerjarenbegroting;de jaarlijkse begroting wordt bijgesteld op basis van het jaarplan voor het komend jaar en het reglementFinancieel beleid en beheer.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 25 -

___________________________________________________________________________________________________________

- In deze financiële meerjarenbegroting zijn toetsingsnormen opgenomen. Hierin spelen debeoordelingen en voorschriften van het WSW (Waarborgfonds Sociale Woningbouw), de Aw (Autoriteitwoningcorporaties), de woningwet 2015, het Besluit toegelaten instellingen volkshuisvesting (BTIV) 2015en bijbehorende ministeriële regelingen een belangrijke rol.- Managementrapportages geven de raad van commissarissen zicht op de afwikkeling van het jaarplanen op de realisatie van de jaarbegroting, per tertiaal.- In managementrapportages wordt gerapporteerd over de voortgang vanuit het Treasury jaarplan enover de voortgang en eventuele risico's in projecten.- Bij projectontwikkeling is ervoor gezorgd dat er gedurende het voorbereidings- en uitvoeringsprocesvan een project verschillende go/no-go momenten opgenomen zijn. Deze fasen worden doorbestuursbesluiten gemarkeerd en bevestigd.- Voordat de raad van commissarissen de start van een project goedkeurt, toetst hij het project aan devastgestelde Toetsingscriteria voor vastgoedinvesteringen.- Op een aantal momenten in het jaar worden financiële risico's op lopende projecten ingeschat engespiegeld aan de financiële draagkracht van de organisatie.- Het bestuur en de raad van commissarissen van Heuvelrug Wonen hebben hun visie op besturen entoezichthouden, vanwege de invoering van de woningwet en Governancecode, vastgelegd in de notitieToezichtsvisie; visie op besturen en toezichthouden.

SamenstellingDe leden van de raad van commissarissen hebben geen arbeidsovereenkomst met Heuvelrug Wonen. Deraad van commissarissen bestond eind 2017 uit de volgende personen:

Leden Profiel

Mat Botman (1954), voorzitter Strategie, Organisatie, Management Geurt van de Haar (1954) (H) Volkshuisvesting en Juridisch Louis Marchal (1958) Financiën Bart Moesbergen (1966) Vastgoed Margrieta Haan (1975) (H) Zorg en Volkshuisvesting (H) benoeming op voordracht van de huurders, via de huurdervertegenwoordiging.

De raad van commissarissen bestaat op dit moment uit vier mannen en één vrouw. De wet Bestuur enToezicht schrijft als streefnorm een minimum van 30 procent vrouwen voor. Heuvelrug Wonen heeft bij hetaantrekken van nieuwe leden voor de raad naar de meest gekwalificeerde kandidaat gezocht en daarbijniet de sekse van de kandidaat laten meewegen. Het bestuur van Heuvelrug Wonen bestaat uit één man.

CommissiesDe raad heeft de volgende commissies:- RemuneratiecommissieDe remuneratiecommissie vervult de werkgeversrol. Deze commissie is een vaste commissie van de raadvan commissarissen van Heuvelrug Wonen. De commissie bestaat uit Margrieta Haan (voorzittercommissie) en Mat Botman. - AuditcommissieDe auditcommissie adviseert de raad van commissarissen over financiële aangelegenheden. Dezecommissie is een vaste commissie van de raad van commissarissen van Heuvelrug Wonen. De commissiebestaat uit Louis Marchal (voorzitter) en Bart Moesbergen.

Afscheid en benoemingDe leden van de raad van commissarissen worden benoemd voor een periode van vier jaar, met demogelijkheid tot eenmalige herbenoeming voor weer vier jaar.

Rooster van aftreden Eerste benoeming Herbenoembaar Aftredend

Mat Botman 01-07-2014 01-07-2018 Margrieta Haan (H) 01-07-2016 01-07-2020 Geurt van de Haar (H) 01-07-2010 01-07-2018 Louis Marchal 01-07-2014 01-07-2018 Bart Moesbergen 01-07-2016 01-07-2020


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 26 -

___________________________________________________________________________________________________________

De raad van commissarissen heeft in de vergadering van 9 oktober 2017 het voorgenomen besluit tot deherbenoeming van Louis Marchal en Mat Botman genomen voor een tweede periode. Dit is ondervoorbehoud van goedkeuring van de Aw. De zittingsperiode van Geurt van der Haar loopt in 2018 af.Samen met de huurdersorganisatie wordt begin 2018 gestart met de werving van een nieuwehuurderscommissaris.

2.6.2 Governance

Bestuur en raad van commissarissen hebben blijvend aandacht voor de juiste afstemming tussen bestuuren raad van commissarissen. Naast formele afspraken vinden ook informele ontmoetingen plaats tussenmet management en de organisatie. Dit geldt ook voor ontmoetingen met de huurdervertegenwoordiging.Op de website van Heuvelrug Wonen is documentatie te vinden over onder meer deklokkenluidersregeling, integriteitscode, visitatierapport en rooster van aftreden van de leden van de raadvan commissarissen.

De Goverancecode is in 2015 vernieuwd. De code geeft aan de hand van vijf principes richting aan de wijzewaarop bestuur en raad van commissarissen functioneren en de wijze waarop zij verantwoording afleggenover hun resultaten. Heuvelrug Wonen voldoet aan de in de vernieuwde Governancecode gestelde eisen.

Governance-inspectieOp 25 januari 2017 hebben we bezoek gehad van twee inspecteurs van de Aw. Er waren twee gesprekken:één gesprek met een afvaardiging van de raad van commissarissen en één gesprek met de bestuurder enmanager Financiën. Tijdens deze gesprekken is gesproken over risicomanagement en de wijze waaropHeuvelrug Wonen daar mee omgaat. Ook is het hoge ziekteverzuim besproken en wat Heuvelrug Wonendaarin faciliteert om dit te beheersen. De Aw concludeert dat er geen aanleiding is tot het doen vaninterventies.

2.6.3 Informatie en educatie

Om goed op de hoogte te zijn van ontwikkelingen binnen de sector en de eigen organisatie nemen deleden van de raad regelmatig deel aan studiebijeenkomsten en zijn ze geabonneerd op relevantevakliteratuur.

PE-punten leden raad van commissarissenDe woningwet bepaalt dat de raad van commissarissen zich blijvend moet voorzien van de benodigdekennis en vaardigheden voor de uitoefening van het toezicht. Hier is een minimale verplichting van hetvolgen van trainingen of studiebijeenkomsten aan gekoppeld. Voor elk gevolgd educatietraject worden PE-punten (Permanente Educatie) vergeven. Voor toezichthouders geldt minimaal 10 PE-punten in 2015 en2016 samen. In 2017 en 2018 is dit minimaal 5 PE-punten per kalenderjaar. Of 15 PE-punten over 2015,2016 en 2017 samen. Hieronder volgt de stand van zaken over 2017 en de periode 2015-2017.Bart Moesbergen heeft in 2017 zeven punten behaald voor het volgen van de volgende bijeenkomst: - Risicomanagement in woningcorporaties (Accent Organisatie Advies BV)- In de periode 2015-2017 heeft Bart Moesbergen in totaal 18 punten gehaald.Margrieta Haan heeft in 2017 zeven PE-punten behaald voor het volgen van de volgende bijeenkomsten:- Symposium Woonbond & VTW en ALV VTW (VTW)- VTW Ledencongres (VTW)- Benchmark voor toezichthouders en bestuurders (VTW)- In de periode 2015-2017 heeft Margrieta Haan in totaal 28 punten gehaald.Louis Marchal heeft in 2017 twaalf PE-punten behaald voor het volgen van de volgende bijeenkomsten:- Toezicht, bestuur en de Aedes-benchmark (Aedes)- VTW-ledenbijeenkomst met AW (VTW)- VTW-ledencongres (VTW)- Seminar 'Externe verantwoording, regeldruk, efficiency en kwaliteit' (SOM)- In de periode 2015-2017 heeft Louis Marchal in totaal 36 punten gehaald.Geurt van de Haar heeft in 2017 negen punten behaald voor het volgen van de volgende bijeenkomsten:- Ethiek van de governance en governace van de ethiek (VTW)- Controleprotocol 2017 (Verstegen accountants)- VTW Ledencongres- In de periode 2015-2017 heeft Geurt van de Haar in totaal 24 punten gehaald.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 27 -

___________________________________________________________________________________________________________

Mat Botman heeft in 2017 vier punten behaald voor het volgen van de volgende bijeenkomst:- Toekomst woningcorporaties (Erly) - In de periode 2015-2017 heeft Mat Botman in totaal 65 punten gehaald.Deze opleidingen en bijeenkomsten in combinatie met het lidmaatschap van de VTW (VerenigingToezichthouders Woningbouwcorporaties) voorzien de raad van commissarissen van de benodigde externeinformatie rond de branche. Verder wordt de raad van commissarissen door de organisatie geïnformeerdvia managementrapportages, projectvoortgangsrapportages en mondelinge informatie van de directeur-bestuurder. De voorzitter van de raad van commissarissen heeft regelmatig bilateraal overleg met dedirecteur.

PE-punten bestuurderBestuurders moeten binnen drie jaar (2015-2017) 108 PE-punten hebben behaald. De directeur-bestuurder, Jos Sleyfer, behaalde in deze periode in totaal 313 PE-punten. Hiervan zijn 183 PE-punten in2017 gehaald.

Opleiding directeur-bestuurder Blijvend ontwikkelen staat hoog in het vaandel bij Heuvelrug Wonen. 'Ontwikkeling' is een van de nieuwekernwaarden vanaf 2018 bij Heuvelrug Wonen. Directeur-bestuurder Jos Sleyfer heeft dit jaar hetAdvanced Management Program op Nyenrode gevolgd en een terugkoppeling gegeven van zijnleerervaringen aan de raad van commissarissen.

2.6.4 Bijeenkomsten

Reguliere vergaderingen raad van commissarissen In 2017 kwam de raad van commissarissen vijf maal bijeen in reguliere vergaderingen.Als belangrijkste zijn de volgende onderwerpen besproken:- Managementrapportages en projectrapportages;- Accountantsrapport en de managementletter van bureau Baker Tilly Berk over 2016;- Samenwerking met derden;- Ontwikkelingen binnen Heuvelrug Wonen;- Ontwikkelingen in de sector van de volkshuisvesting;- De Aedesbenchmark;- Jaarverslagen;- Prestatieafspraken;- Ondernemingsplan;- Statuten en reglementen. Goedgekeurd/vastgesteld zijn:- Jaarverslag en jaarrekening 2016 Heuvelrug Wonen; - Meerjarenbegroting 2018-2027;- Treasury jaarplan 2017;- Jaarplan en begroting 2018;- Jaarrekening Heuvelrug Wonen Commandiet B.V. 2016;- Jaarverslag/-rekening Heuvelrug Energiediensten B.V. 2016;- Jaarverslag remuneratiecommissie;- Het Bod op de prestatieafspraken; - De prestatieafspraken 2018-2021;- De statuten en reglementen (investeringenstatuut, treasurystatuut, verbindingenstatuut, reglementFinancieel beleid en beheer, statuten van de dochtermaatschappijen Heuvelrug Wonen Commandiet B.V.en Energiediensten B.V., procuratiereglement);- Fiscale afwaardering;- Verwerving vier woningen in Cothen;- Verwerving 34 woningen;- Verkoop grondstrook;- Verslagen; - Ontbinding Federatie;- Scheidingsvoorstel daeb/niet-daeb;- Ondernemingsplan 2018-2021 Nieuwe balans;- Investeringenstatuut.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 28 -

___________________________________________________________________________________________________________

Genomen besluiten betroffen:- Herbenoeming de heren Louis Marchal en Mat Botman voor de tweede zittingstermijn, ondervoorbehoud van goedkeuring door de Aw;- Visitatiebureau.

Andere bijeenkomsten raad van commissarissen Buiten de reguliere vergaderingen spraken leden van de raad van commissarissen elkaar onder meer overde visitatie die in 2018 gaat plaatsvinden, het ondervangen van risico's in een relatief kleine organisatie,de resultaten van de Aedesbenchmark en het persoonlijk functioneren en samenwerken in de raad vancommissarissen onderling en met de bestuurder.Er vonden gesprekken plaats met de leden van het managementteam, de ondernemingsraad en decollectieve HBV. Met de collectieve HBV heeft de raad onder meer gesproken over samenwerking metHeuvelrug Wonen, de sfeer, cultuur en betrokkenheid binnen de collectieve HBV en de organisatie en derolverdeling. Verder is gesproken over de werving en selectie van een nieuw lid voor de raad vancommissarissen, met een huurderszetel. Ook is gesproken over de onderwerpen waar de HBV mee bezigis. Afwisselend bezochten verschillende leden van de raad van commissarissen de algemene ledenvergaderingvan de lokale HBV's in de dorpen Doorn, Driebergen en Leersum.Met de ondernemingsraad sprak de raad van commissarissen onder meer over verbondenheid ensamenwerking binnen de ondernemingsraad, met de medewerkers en met de bestuurder. Gesproken isover de onderwerpen die in 2017 zijn langsgekomen, zoals de score bij de Aedesbenchmark en deimplementatie van de werkzaamheden van Wbv Maarn.Verder nam de raad deel aan de nieuwjaarsbijeenkomst met alle medewerkers van Heuvelrug Wonen,waar de woningwet is besproken.Daarnaast was er tijdens een reguliere vergadering ruimte ingelast voor 'benen-op-tafel-gesprek' over desamenwerkingsmogelijkheden in de regio en er was een themabijeenkomst met het managementteam enbeleidsmedewerker over leefbaarheid en de visitatie. Aan het einde van het jaar evalueerde de raad zijn eigen functioneren en dat van de directeur-bestuurderover 2017.

AuditcommissieDe auditcommissie kwam in 2017 vier keer bijeen in reguliere vergaderingen. Onderwerpen die aan deorde kwamen waren:- Treasuryjaarplan 2017- Treasurystatuut- Investeringsstatuut- Projectenrapportages- Managementrapportages- Auditplan- Bevindingen interim-controle- Borging continuïteit financiële administratie- Jaarverslag 2016, paragraaf Financiële continuïteit- Jaarrekening 2016- Accountantsrapportage bij jaarrekening- Verkoop Postkantoor- Bevindingen business controller- Begroting 2018- Financiële meerjarenbegroting 2018-2027

RemuneratiecommissieDe remuneratiecommissie heeft tot taak om de besluitvorming van de raad van commissarissen voor tebereiden inzake het functioneren en de bezoldiging van het bestuur, de jaarlijkse evaluatie van de raadvan commissarissen alsmede de voorbereiding van werving en selectie nieuwe leden van de raad vancommissarissen en bestuur. In 2017 heeft de remuneratiecommissie met de directeur-bestuurder op 3januari, 15 augustus (functioneringsgesprek) en op 19 december (beoordelingsgesprek) gesproken. Onderwerpen van de gesprekken waren onder meer: - Algemene gang van zaken en aanpak voorgeschreven veranderingen;- De resultaten bij de Aedes Benchmark;- Relatie en samenwerking tussen bestuurder en de raad van commissarissen;- Ondervangen van risico's van een relatief kleine organisatie;- Persoonlijk functioneren.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 29 -

___________________________________________________________________________________________________________

2.6.5 Business controller

Het Besluit toegelaten instellingen volkshuisvesting (BTiV), artikel 105, verplicht ons een controlfunctieonder te brengen in een afzonderlijke organisatie-eenheid. Vanaf januari 2017 heeft Heuvelrug Wonengevolg gegeven aan deze wettelijke verplichting en heeft daartoe een business controller aangesteld. Defunctie wordt parttime ingevuld waarbij de samenwerking is gezocht met collega-corporaties in Tiel enVianen die deze functie op eenzelfde wijze hebben ingevuld.Op basis van een vastgestelde functiebeschrijving en in het Reglement Financieel beleid en beheerbenoemde onderwerpen waarbij de controlfunctie moet worden betrokken, zijn werkzaamhedenuitgevoerd.

De business controller is verantwoordelijk voor het kritisch bewaken en toetsen van (voorgenomen)bedrijfsactiviteiten van de organisatie: risicobeheersing, betrouwbaarheid van managementinformatie en -rapportage. In het verslagjaar zijn processen getoetst, rapportages beoordeeld en (voorgenomen)besluiten besproken met de directeur-bestuurder. Daarnaast is een bijdrage geleverd aan deimplementatie van risicomanagement en zijn vergaderingen van de auditcommissie en raad vancommissarissen bijgewoond.

2.6.6 Zelfevaluatie

Op grond van de Governancecode is elke raad van commissarissen verplicht jaarlijks een zelfevaluatie tedoen. De raad van commissarissen van Heuvelrug Wonen ziet dat ook als kans om het eigen functionerente verbeteren en zijn visie op toezichthouden waar nodig aan te scherpen. In 2017 is de zelfevaluatieuitgevoerd onder begeleiding van een externe deskundige, Frans Romkes.Tijdens deze zelfevaluatie is stil gestaan bij de volgende onderwerpen:- Groepsdynamiek en persoonlijke kwaliteiten leden raad van commissarissen;- Reflectie op waar de raad van commissarissen tijd en aandacht op richt en of daarin zaken veranderdmoeten worden;- Samenwerking met directeur-bestuurder;- Profiel voor de vacature nieuw lid raad van commissarissen;- Oefening met praktijkcasus.

2.6.7 Functies en nevenfuncties leden raad van commissarissen en bestuurder

Leden van de raad van commissarissen vervullen per 31 december 2017 de volgende functies ennevenfuncties.

Mat Botman:- Eigenaar Botman Advies en Management BV- Docent Postmaster Controllersopleiding, Vrije Universiteit, Amsterdam- Docent NVTZ en VTOI academie- Lid Raad van toezicht Warande (verzorging en verpleging, Zeist en omstreken)- Lid Raad van toezicht Youké Sterke Jeugd (jeugdzorg)- Lid bestuur Per Saldo (vereniging van en voor PGB houders)- Lid Raad van Toezicht Sailwise (watersport voor mensen met een handicap)- Bestuurder Vrije Vogel B.V.Geurt van de Haar:- Zelfstandig gevestigd mediator, interim-manager en coach- Voorzitter raad van commissarissen van Woningbouwvereniging Nieuw-Lekkerland (tot 1 januari 2018)- Lid van de raad van advies ba Management, Economie en Recht bij NCOI (tot 1 januari 2017)- Voorzitter raad van toezicht CAI Hendrik-Ido-Ambacht- Voorzitter Hervormde Kerkenraad Elim in Hendrik-Ido-Ambacht- Begeleider zelfevaluaties raden van toezicht en raden van commissarissen- Voorzitter bestuur Stichting Chadash (tot 1 september 2017)- Lid raad van commissarissen woningstichting Rhiant


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 30 -

___________________________________________________________________________________________________________

Louis Marchal:- Directeur/eigenaar Marchal Management & Advies BV, Nieuwegein- Lid raad van toezicht Humanitas DMH, Nieuwegein- Lid raad van commissarissen NV Sportinrichtingen Nieuwegein, Nieuwegein- Adviseur en accountant Flynth adviseurs en accountants, Almere

Margrieta Haan:- Zelfstandig adviseur wonen, zorg en welzijn.- Lid raad van toezicht Van Houten & co, ondernemend in welzijn- Lid oudstenraad Nederlands Gereformeerde Kerk De Lichtboog, Houten- Lid klachtencommissie Woonzorg.- Voorzitter Stichting het Lokaal.

Bart Moesbergen- Directeur van & Straks BV (projectontwikkeling en vastgoed)- Gemachtigde namens het College Sanering Zorginstellingen- Bestuurslid van het GSVB (Genootschap voor Strategie en Visie in de Bouw)- Lid van de Raad van Toezicht van Stichting Onderwijs Primair- Bestuurder BM invest B.V.Jos Sleyfer- Bestuurder Heuvelrug Wonen Commandiet B.V.- Bestuurder Heuvelrug Energiediensten B.V.

2.6.8 Honorering

Beoordeling en beloning bestuurderDe directeur-bestuurder (1958) is in dienst sinds 1 juni 2007 en heeft een arbeidsovereenkomst van 1 fte.Honorering is bepaald volgens de richtlijnen van de commissie Izeboud. Het vaste jaarsalaris over 2017bedraagt bruto € 131.985. Hiernaast is aan vaste bruto onkostenvergoeding en werkgeverslasten van deANW verzekering een bedrag van € 3.122 betaald. De pensioenpremie die ten laste van de stichting komtbedraagt € 20.323; dit werkgeversdeel is 73% van de totale pensioenpremie.Er wordt gebruikt gemaakt van de netto-pensioenregeling, omdat - sinds 2015 binnen de fiscalepensioenregeling in Nederland - pensioenopbouw is afgetopt op € 100.000. De werkgeverbijdrage voordeze regeling bedraagt € 5.340 over 2017. Daarnaast is er een bedrijfsauto ter beschikking gesteld. Debijtelling hiervoor bedraagt € 3.209.Sinds de landelijke regeling voor bezoldiging van corporatiebestuurders (WNT 1 en 2) leidt de beoordelingniet meer tot een wijziging in de beloning van de bestuurder. Deze valt onder de overgangsregeling van 7jaar. Afgesproken is dat de beloning in de laatste drie jaar (vanaf 2018) van deze overgangstermijn wordtteruggebracht tot het norminkomen voor een corporatie in de categorie E, zoals van toepassing is bijHeuvelrug Wonen.

Honorering raad van commissarissen De voorzitter ontvangt een hogere vergoeding dan de overige leden vanwege de klankbordfunctie voor dedirecteur-bestuurder die extra tijd vergt. Zijn vergoeding is € 12.000. De overige leden ontvingen in 2017€ 8.000 per jaar (naar rato). Alle bedragen zijn exclusief BTW. Voorzitter en leden van de raad vancommissarissen ontvangen een bruto vergoeding en geen onkostenvergoeding. Hiermee is gehoor gegevenaan de WNT-beloningscode met bijbehorende overgangsregeling.

2.6.9 Verklaringen

De raad van commissarissen verklaart over het verslagjaar het volgende:- Er zijn geen onverenigbare nevenfuncties in het verkeer tussen bestuur en toezichthouder;- Er zijn geen transacties aan de orde geweest waarbij er binnen de raad van commissarissen sprake wasvan tegengestelde belangen;- De statutaire zittingsduur en de maximale zittingstermijn van de leden van de raad vancommissarissen zijn nageleefd.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 31 -

___________________________________________________________________________________________________________

2.6.10 Goedkeuring bestuursverslag en volkshuisvestelijk verslag en vaststelling jaarrekening

De raad van commissarissen heeft kennis genomen van het hier voorliggende bestuursverslag, hetvolkshuisvestelijk verslag en de jaarrekening over het verslagjaar 2017. Tevens heeft hij kennis genomenvan de bevindingen van de accountant. Het functioneren van de accountant is goed bevonden en er heeftconstructieve dialoog plaatsgevonden tussen de accountant en de auditcommissie en raad vancommissarissen over de jaarrekening. Op 25 juni 2018 heeft de raad van commissarissen zijn goedkeuring aan het bestuursverslag en hetvolkshuisvestelijk verslag en zijn vaststelling aan de jaarrekening over het verslagjaar 2017 gegeven.De raad van commissarissen concludeert uit zowel het verslag van de accountant als eigen waarnemingdat Heuvelrug Wonen een gezonde onderneming is, die adequaat inspeelt op ontwikkelingen in de sectoren de omgeving.De raad dankt de bestuurder, het managementteam en het voltallige personeel voor de inzet van hetafgelopen jaar.

Namens de raad van commissarissen Mat Botman, voorzitter

2.7 Verslag huurdervertegenwoordiging

De belangen van huurders uit Doorn, Driebergen en Leersum worden behartigd door dehuurdersbelangenverenigingen (HBV) Doorn, Driebergen en Leersum. Per dorp zijn er twee bestuursledenvan de lokale HBV vertegenwoordigd in de Collectieve HBV. Hier het Huurderscollectief genoemd. Ditcollectief is de gesprekspartner van Heuvelrug Wonen.

Het Huurderscollectief had in 2017 vier officiële vergaderingen met de manager Wonen. Daarnaast was ermet andere medewerkers contact over bijvoorbeeld bewonerszaken, technische zaken, beleid encommunicatie. Ook is er jaarlijks een gesprek met de leden van de raad van commissarissen.

Vaste onderwerpen zijn de jaarrekening, het jaarverslag, de begroting, woonruimtebeleid van HeuvelrugWonen, prestatieafspraken en de huurverhoging. In 2017 hebben wij ook input geleverd voor hetondernemingsplan van Heuvelrug Wonen en onze reactie gegeven op het sociaal plan. Hieronder eenterugblik op de belangrijkste onderwerpen.

2.7.1 Huurbeleid

In 2017 is een nieuw beleid opgesteld en besproken met de leden van de werkgroep van de HBV's. Daarnazijn we in gesprek gegaan over de huurverhoging. Aangezien het proces anders is verlopen dan 2016 enniet iedereen het eens was met elkaar over de inhoud en het proces, is over dit onderwerp veel overleggevoerd.

2.7.2 Communicatie huurders

Elke HBV heeft een algemene leden vergadering (ALV) gehouden waarin zij hun eigen begroting, jaarplan,jaarverslag en jaarrekening ter goedkeuring hebben voorgelegd. In Doorn was wijkagent Marco Minjonuitgenodigd. Hij heeft tijdens de ALV gesproken over veiligheid en het belang van de buurtwhatsapp. Ditwas een succes. De HBV Driebergen had in de ALV een presentatie van het sociaal dorpsteam. Zij gavenuitleg over hun werkzaamheden. Bij de aanwezige huurders was er veel belangstelling. Dit bleek uit devragen die zij stelden over de werkzaamheden van het sociaal dorpsteam. Ook was er een oproepenergiecoach te worden, door één van de energiecoaches uit de regio. In Leersum waren presentaties overveiligheid (politie), prestatieafspraken (gemeente) en duurzaamheid (Heuvelrug Wonen) en is eenvoorzitter toegetreden.

In Driebergen draait de HBV mee in de projectplannen van de Groenhoek en het Centrumplan inDriebergen, het project Sitioflat in Doorn is in 2017 afgerond en in Leersum is met de HBV een overlegmet de huurders georganiseerd over het proces om te komen tot de verkoop van de Keiheuvel. Hetafgelopen jaar was er meer persoonlijk contact met individuele huurders over (technische)huurvraagstukken. Zo is de HBV Driebergen gestart met een maandelijks inloopspreekuur. Huurderskunnen informatie vinden op de websites van de drie HBV's, via facebook en twitter.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 32 -

___________________________________________________________________________________________________________

2.7.3 Prestatieafspraken

In 2017 hebben wij de plannen voor 2018 gemaakt. Thema's zijn wederom betaalbaarheid enbeschikbaarheid, huisvesting specifieke doelgroepen, wonen en zorg en duurzaamheid. Ook dit jaar heefthet Collectief de prestatieafspraken voor het jaar 2018 ondertekend. Wij hebben toegezegd in 2018 devolgende taken uit te voeren: - meedenken met Woonvisie- huurbeleid (matiging/verlaging)- in gesprek met huurders over duurzaamheid waaronder energiecoaches- onderzoek alternatieve woonvormen- nieuwe huurders welkom heten

2.7.4 Duurzaamheid

Heuvelrug Wonen wil 800 woningen verduurzamen en heeft hierover contact met huurders en de HBV's.Wij hebben uitgebreid gesproken over de plannen die op schrift staan en deelgenomen aan een excursieom te zien hoe een modelwoning is ingericht. Inmiddels is een aantal huurders in Driebergen benaderd.Huurders uit Leersum en Doorn komen in 2018 aan de beurt.

2.7.5 Professionalisering

Vanaf de invoering van de woningwet 2015 wordt meer gevraagd van huurdersorganisaties en hebben wijmeer rechten en plichten gekregen. Het Huurderscollectief is al jaren lid van de Woonbond en heeftinmiddels een afgevaardigde in de Verenigingsraad. Zo kunnen wij een inbreng leveren op het beleid vande Woonbond, blijven wij op de hoogte van de meest actuele stand van zaken en kunnen we tegen eengereduceerd tarief cursussen en trainingen volgen. In 2017 is de vierdaagse cursus huurrecht gevolgd. Ookhebben we andere organisaties ingeschakeld om onze kennis (visitatiecommissie) en vaardigheden (samenwerken) te vergroten. Dit laatste traject loopt in 2018 door.

2.8 Verslag ondernemingsraad

De ondernemingsraad bestond in 2017 uit drie leden: Ineke van Voskuilen, Nicolette van der Stelt en Janvan der Vlies (voorzitter). Samen zetten zij zich in voor de collectieve belangen van de medewerkers vanHeuvelrug Wonen.

2.8.1 Positionering

In 2017 is de ondernemingsraad verder gegaan op de ingeslagen weg. Dit houdt in dat deondernemingsraad door een proactieve houding probeert tijdig aan te geven waar zij het met debestuurder over wil hebben. Dit kan een ongevraagd advies zijn. Het kan ook een advies- ofinstemmingsplicht betreffen. Hiermee zorgt de ondernemingsraad ervoor dat zij in een vroegtijdig stadiummee kan denken. De ondernemingsraad heeft ook in 2017 een duidelijke stem gehad in diverse gemaaktekeuzes.

2.8.2 Gespreksonderwerpen

De relatie tussen de ondernemingsraad en directeur-bestuurder is open en transparant. Aan de hand vande agenda van de vergadering van de raad van commissarissen informeert de directeur, samen met de P&O-adviseur, de ondernemingsraad over de onderwerpen die in de organisatie spelen. Van reglementen inhet kader van de nieuwe woningwet tot het huurbeleid, van samenwerkingsgesprekken in de regio tot deAedesbenchmark en het nieuwe ondernemingsplan. Op initiatief van de ondernemingsraad zijn devergaderingen en verslaglegging efficiënter ingericht.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 33 -

___________________________________________________________________________________________________________

In 2017 zijn er acht ondernemingsraad-overlegvergaderingen geweest met de directeur-bestuurder en deP&O-adviseur. Belangrijke onderwerpen tijdens deze overleggen waren onder andere:- vooruitlopend advies over onderzoek wel of niet uitbesteden Dagelijks Onderhoud; - wel of niet doorgaan met het primaire systeem NCCW;- met regelmaat heeft de ondernemingsraad informatie over de samenwerking met Wbv Maarn;- afstemming van bijeenkomsten/cursussen: dit moet resulteren in een betere spreiding door het jaar.Verder heeft de ondernemingsraad zich bezig gehouden met allerlei lopende zaken.

Overige onderwerpen:- veel zaken die in 2017 zijn gestart (klanttevredenheid/uitbesteden DO/primaire systeem) komen terugop de agenda van 2018.

2.8.3 Raad van commissarissen

De ondernemingsraad heeft in 2017 één bijeenkomst gehad met twee leden van de raad vancommissarissen. Hierbij was de directeur-bestuurder niet aanwezig, dit in tegenstelling tot het voorgaandejaar. Aan de hand van een aantal vragen is besproken hoe het met Heuvelrug Wonen en deondernemingsraad gaat. Net als het voorgaande jaar maakte de raad van commissarissen zich zorgen overhet ziekteverzuim en ziet hierin een taak voor de ondernemingsraad. Wel dient opgemerkt te worden datbij een kleine organisatie één langdurig zieke 3% extra ziekteverzuim laat zien.

2.8.4 Cursus

De ondernemingsraad is 28 en 29 maart op cursus geweest. Gewerkt is aan de verdere professionaliseringvan de ondernemingsraad, zoals in paragraaf 2.8.1 Positionering is omschreven. Door de kleinschaligheidvan dit soort cursussen kan tijdens deze dagen de ondernemingsraad zich ook laten adviseren over zakendie spelen bij Heuvelrug Wonen.

2.8.5 Verkiezing

In december 2017 heeft Ineke van Voskuilen kenbaar gemaakt om persoonlijke reden te stoppen met deondernemingsraad. Hierdoor is er een vacature ontstaan. Om deze vacature in te vullen gaat deondernemingsraad een tussentijdse oproep doen. In het najaar van 2018 komen er opnieuw verkiezingen.Deze verkiezingen houden verband met het in begin 2017 aangekondigde aftreden van Jan van der Vlieseind 2018.

Namens de ondernemingsraad Jan van der Vlies, voorzitter


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 34 -

___________________________________________________________________________________________________________

Ondertekening van het volkshuisvestelijk verslag

Het volkshuisvestelijk verslag 2017 van Heuvelrug Wonen is vastgesteld door het bestuur op 25 juni 2018.

Het volkshuisvestelijk verslag 2017 van Heuvelrug Wonen is goedgekeurd door de raad van commissarissen op 25 juni 2018.

Doorn, 25 juni 2018

Bestuur voor akkoord Raad van commissarissen voor akkoord

J.A. Sleyfer M.A. Botman

M. Haan

G. van de Haar

L. Marchal

B. Moesbergen

Heuvelrug Wonen te Doorn

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 35 -

___________________________________________________________________________________________________________

3 VOLKSHUISVESTELIJK VERSLAG

3.1 Huisvesting van de primaire doelgroep

3.1.1 Woningtoewijzing en doorstroming

Beschikbaarheid woningenEind 2017 is het bezit van Heuvelrug Wonen als volgt opgebouwd:

Verhuureenheden naar soort

Zelfstandige woningen

Onzelf-standige woon-

eenheden

BOG Garages Parkeer-gelegen-heden

Totaal

Doorn 973 1 18 992 Driebergen 1.993 14 2.007 Leersum 474 2 9 8 493

3.440 14 3 27 8 3.492

De woningvoorraad DAEB en niet-DAEB naar huurprijsklasse is als volgt:

Huurprijsklassen woningen Huurprijs DAEB Niet-DAEB

Huurtoeslaggrens jongeren tot 23 jaar tot € 414,03 390 1e aftoppingsgrens (1 en 2-persoonshuishoudens) € 414,03 tot € 592,56 1.889 2e aftoppingsgrens (3 en meerpersoonshuishoudens) € 592,56 tot € 635,06 292 Tot liberalisatiegrens € 635,06 tot € 710,69 534 6 Boven liberalisatiegrens € 710,69 en hoger 228 115

3.333 121

In onderstaand diagram leest u de verdeling van woningen en wooneenheden naar huurprijs eind 2017.

Vanaf 2016 gelden de regels voor het passend toewijzen. Dit betekent dat de nadruk ligt op het huisvestenvan de primaire doelgroep, ofwel de huishoudens met een inkomen dat recht geeft op huurtoeslag. Binnende Utrechtse woningmarktregio U16 hebben we afgesproken om jaarlijks minimaal 70% van debeschikbare sociale huurwoningen aan deze doelgroep toe te wijzen. Deze afspraak hebben we ookvastgelegd in de prestatieafspraken in 2017 en 2018. Minimaal 95% van deze toewijzingen moetenpassend zijn. De huur van de toegewezen woning moet onder de bijbehorende aftoppingsgrens liggen. In2017 hebben we de woningvoorraad ingedeeld in huurprijsklassen waarbinnen zij vallen bij woningmutatie.Bij individuele huurverhogingen kan de huur over deze bovengrens gaan, maar bij mutatie wordt de huurdan verlaagd tot deze grens. Hiermee borgen we de beschikbaarheid van passende woningen voor deprimaire doelgroep. In de prestatieafspraken 2017-2020 is de volgende woningvoorraad gegarandeerd:


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 36 -

___________________________________________________________________________________________________________

Gegarandeerde woningvoorraad bij mutatie Aantal %

Tot en met 1e aftoppingsgrens 2.084 63% Tot en met 2e aftoppingsgrens 415 12% Tot en met liberalisatiegrens 805 25% Aantal DAEB woningen 3.304 100% Aantal niet-DAEB woningen 121

WoningtoewijzingHeuvelrug Wonen beheert ongeveer een kwart van de woningvoorraad in Driebergen, Doorn en Leersum.In 2017 zijn in totaal 218 nieuwe huurcontracten afgesloten binnen onze bestaande voorraad (2016: 176huurcontracten plus 46 nieuwbouwwoningen). De mutatiegraad wordt bepaald door het aantal nieuwe huurcontracten binnen onze bestaande voorraad.De mutatiegraad is met 6,4% hoger dan de 5,1% in 2016. In 2017 hebben we bovendien 14 kamerstoegewezen aan statushouders binnen het woningbezit van Bartiméus. Deze mutaties tellen niet mee vooronze mutatiegraad. In de regio Utrecht is de mutatiegraad gemiddeld gelijk gebleven met 5,0%.

Aantal toewijzingen (exclusief toewijzing woningen Bartiméus)

VerhuisredenenDe belangrijkste reden van het beëindigen van de huurovereenkomst is het overlijden van de huurder (33). De andere twee belangrijke redenen zijn het kopen van een woning (32) en het verhuizen naar eenverzorgings- of verpleeghuis (28). Dit beeld is vergelijkbaar met 2016. Een mogelijke verklaring van dehogere mutatiegraad is het effect van de oplevering van 32 huurwoningen eind 2016 met lokaal maatwerk.

PopulariteitHet gemiddeld aantal reacties per aangeboden woning is gedaald van 90 in 2016 naar 80 reacties in 2017.Een aannemelijke verklaring is de toename van het aantal aangeboden woningen in 2017. In de afgelopenjaren blijkt in de gehele regio dat een hoger aanbod van woningen leidt tot een afname van het aantalreacties per woning en omgekeerd.In de regio is het aantal reacties per aangeboden woning gestegen van 102 naar 116 reacties in 2017 bijeen afname van het aantal aangeboden woningen.

Passend toewijzenIn de woningwet is aangegeven dat woningzoekenden met recht op huurtoeslag (primaire doelgroep) enkelnog mogen reageren op huurwoningen onder de voor hen geldende aftoppingsgrenzen. Deze grenzen zijn:€ 592,55 voor een- en tweepersoonshuishoudens en € 635,05 voor drie- en meerpersoonshuishoudens (prijspeil 2017). Voor 95% van de toewijzingen aan deze doelgroepen moet aan deze voorwaarde wordenvoldaan.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 37 -

___________________________________________________________________________________________________________

In 2017 hebben we 98,3% passend toegewezen. Heuvelrug Wonen voldoet in 2017 aan deprestatieafspraak van minimaal 70% van de beschikbare sociale huurwoningen aan de primaire doelgroeptoe te wijzen. In 2017 is in totaal 75,5% van de beschikbare sociale huurwoningen aan deze doelgroeptoegewezen.

MiddeninkomensIn 2017 hebben we onderzoek laten doen naar de situatie van de middeninkomens (huishoudinkomentussen € 36.165 en € 45.000) binnen de gemeente Utrechtse Heuvelrug. Uit dit onderzoek komt naarvoren dat deze groep, ongeveer 12% van alle huishoudens binnen de gemeente, amper mogelijkheden zietbinnen de lokale woningmarkt. Zij wijken veelal uit naar goedkopere marktgebieden. Om deze doelgroepdie binnen onze gemeente niet kunnen kopen of (sociaal) huren, reserveren we woningen tussen € 710,68en € 850 en maakten we gebruik van de twee 10-procentsregelingen. Binnen deze regeling mochten we in2017 tot 20% van de toewijzingen van onze Daeb huurwoningen toewijzen aan huurders met een inkomenhoger dan € 36.165. In totaal hebben we ongeveer 5% van onze Daeb huurwoningen aan deze doelgroepen verhuurd in 2017.Dit zijn 10 woningen, alle met een huurprijs boven de 2e aftoppingsgrens. In de regio was dit percentage2%. In 2017 hebben we 11 woningen in de vrijesector toegewezen. In 2016 waren dit nog 17 woningen.

VerhuisbewegingenRuim 50% van de nieuwe huurders die we in een woning van ons hebben mogen verwelkomen komt uit degemeente Utrechtse Heuvelrug (2016: 40%). Een kwart komt uit Zeist en Utrecht. Vooral Driebergen is bijhen populair.

Verhuiswensen woningzoekenden Utrechtse HeuvelrugWoningzoekenden uit de gemeente Utrechtse Heuvelrug reageren voor ruim driekwart op woningen indezelfde gemeente. De woningzoekenden uit onze gemeente blijken daarbij gehecht aan hun eigen dorp.Ze reageren vooral op aanbod uit het eigen dorp.

Wachtlijst/slaagkansIn de prestatieafspraken hebben we de intentie afgesproken dat de wachttijd voor sociale huurwoningenbinnen de gemeente Utrechtse Heuvelrug niet verder mag oplopen. De wachttijd is van 8,4 jaar in 2016 istoegenomen tot 8,9 jaar in 2017 (9,1 jaar in DDL = Doorn Driebergen Leersum). In de regio Utrecht is degemiddelde wachttijd van 8,7 jaar gestegen naar 8,9 jaar.Het aantal ingeschreven woningzoekenden uit Doorn, Driebergen en Leersum blijft stijgen. We zien eentoename van ongeveer 5.200 eind 2016 tot 5.500 eind 2017 (gemeente: van 6.100 naar ruim 6.400). Detoename wordt voor het grootste deel veroorzaakt door de nieuwe inschrijving vanéénpersoonshuishoudens, waaronder veel starters.

Lokaal MaatwerkWe maken gebruik van Lokaal Maatwerk bij toewijzing van nieuwe sociale huurwoningen. Lokaal Maatwerkis een bepaling in de huisvestingsverordening van de gemeente Utrechtse Heuvelrug die het mogelijkmaakt om woningen bij voorrang toe te wijzen aan woningzoekenden uit de gemeente. In 2017 hebben wehier geen gebruik van gemaakt omdat we geen nieuwbouwwoningen hebben opgeleverd.

StatushoudersDe afgelopen jaren hebben de corporaties te maken gekregen met een uitbreiding van hun primairedoelgroep: de asielzoekers die een verblijfsvergunning hebben gekregen. Wij noemen ze statushouders.De gemeente praat over 'nieuwkomers'.De taakstelling voor het huisvesten van statushouders in de gemeente Utrechtse Heuvelrug is 66 in 2017 (2016: 123). Hier komt de achterstand van 62 uit 2016 bij. De woningcorporaties huisvesten naar rato vanhet aantal woningen dat zij in onze gemeente hebben. De verdeling is als volgt: Heuvelrug Wonen 71%Rhenam Wonen 17%Wbv Maarn 7%Vestia e.a. 5%In 2017 heeft Heuvelrug Wonen 70 statushouders gehuisvest in 27 eigen huurwoningen en in 14 kamersvan Bartiméus (2016: 61 statushouders in 25 woningen). De resterende taakstelling die meegaat naar2018 is zeventien. Het aantal statushouders dat in onze gemeente gehuisvest moet worden neemt af.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 38 -

___________________________________________________________________________________________________________

In 2017 hebben Bartiméus, Heuvelrug Wonen en de gemeente de handen ineen geslagen om de tijdelijkehuisvesting van een aantal statushouders te organiseren voor minimaal vier jaar. Hiermee verlichten wetijdelijk de druk op de sociale huurmarkt. Met de gemeente is de afspraak dat zij in dezelfde periodezorgen voor extra mogelijkheden voor de bouw van sociale huurwoningen in de gemeente. Zoals hierbovenal aangegeven hebben we veertien statushouders in een verbouwd wooncomplex van Bartiméusgehuisvest. Er is nog een aantal plaatsen beschikbaar. Het project biedt meer dan alleen huisvesting. Statushouders die er wonen zijn verplicht vrijwilligerswerkop het terrein van Bartiméus te doen. Voor degenen die affiniteit hebben met het werk van Bartiméus ishet mogelijk door te stromen naar een echte baan.

UrgentenAan urgenten zijn 14 woningen toegewezen in 2017 (2016: 17 woningen).

3.1.2 Betaalbaarheid

Huurprijsbeleid In 2017 hebben we vanwege de betaalbaarheid de jaarlijkse huurverhoging gematigd. De meeste huurdershebben een inflatievolgende huurverhoging gekregen van 0,3%. Alleen bij huurders met een relatief hooginkomen en een huur lager dan € 710,68 hebben we extra huurverhoging berekend. Voor het bepalen vande inkomensklasse hanteerden we de gegevens van de Belastingdienst. Voor alle huurders met eeninkomen tot € 40.349 rekenden we een inflatievolgende huurverhoging van 0,3%. Hogere inkomensontvingen een huurverhoging van 0,3%, 2,5% of 4%, afhankelijk van de huidige huurprijs en de prijs/kwaliteitsverhouding. In onderstaande tabel ziet u de verschillende huurverhogingen voor 2017.

Doelgroep Inkomen 2015 Huurverhoging Heuvelrug Wonen Primaire doelgroep t/m € 30.000 0,3% (inflatie) Secundaire doelgroep t/m € 36.165 0,3% (inflatie) Middeninkomens € 36.166 t/m € 40.349 0,3% (inflatie) Hoge inkomens hoger dan € 40.349 4%* bij huurprijs t/m € 635,05 èn t/m 70%

maximaal huur 2,5% bij huurprijs t/m € 635,05 èn 70% t/m 76% maximaal huur 2,5% bij huurprijs t/m € 710,68 èn t/m 70% maximaal huur 0,3% (inflatie) bij overig

Hoge inkomens in niet-Daeb woning

hoger dan € 38.000 bij toewijzing

0,3%** (inflatie)

* Niet geldig voor een aantal specifieke huishoudens. ** Op grond van de slechte verhuurbaarheid van onze niet-Daeb woningen in 2016 stellen we de huurverhoging 2017 van de niet-Daeb woningen op inflatieniveau.

Aanpak huurachterstand Steeds meer huurders zitten langdurig financieel in de knel. Deze huurders hebben vaak voor een langereperiode een besteedbaar inkomen dat lager is dan de woonlasten en minimale uitgaven voorlevensonderhoud. De belangrijkste oorzaak hiervoor is de verslechtering van het inkomen van de huurders.Dit zal ook in 2018 voor de lagere inkomens nog niet verbeteren. Wij merken dat er geen reserves meerzijn waar deze huurders op kunnen terugvallen. Opvallend is ook dat de betalingsproblemen en daardoorook de uitzettingen bij de nieuwe verhuringen zijn toegenomen. Heuvelrug Wonen wil huurders nietuitzetten maar huisvesten. Wij doen er daarom alles aan om huisuitzettingen door huurachterstand tevoorkomen, ook als er sprake is van andere schulden. Met huisbezoeken of telefonisch contact pakken wijde problemen van huurders in een vroeg stadium aan. In de begeleiding van huurders werken wij intensiefsamen met dorpsteams, schuldhulpmaatje en andere schulphulpverlenende instanties. Doordat deaanvragen voor hulp bij deze instanties toeneemt, wordt de verwerkingstijd ook langer waardoor dehuurschuld oploopt. Toch konden wij dit jaar niet voorkomen dat vier woningen ontruimd moesten worden vanwegehuurschuld. Ook was het in 2017 noodzakelijk om veel betalingsregelingen af te sluiten. De termijn van debetalingsregelingen worden ook steeds langer. De huurschuld per 31 december 2017 is procentueel tenopzichte van 2016 toegenomen. Eind 2017 bedroeg de totale huurachterstand € 162.638 (2016:€ 147.193). Dat is 0,71% van de jaarhuur van 2017 (2016: 0,65% van de jaarhuur).


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 39 -

___________________________________________________________________________________________________________

In 2017 is slechts één laatstekanscontract afgesloten. Een laatstekanscontract wordt opgesteld na eenhuurschuld. Tijdens deze periode moeten huurders hun financiën op orde krijgen, zorgen dat de lopendehuur wordt betaald en tot slot afspraken maken voor afbetaling van de huurschuld.In 2017 waren er vijf ontruimingen. Vier vanwege huurschuld en één door overlast (zie paragraaf 3.6.3).Ondanks intensieve begeleiding van huurders met betaalproblemen, kunnen we niet altijd voorkomen datwe uiteindelijk tot beëindiging van de huurovereenkomst moeten overgaan.

3.2 Huisvesting van bijzondere doelgroepen

3.2.1 Ouderen met specifieke zorgen huisvestingsbehoefte

Sinds enkele jaren zijn er weer grote veranderingen in de zorg. De decentralisatie zorgt er voor dat dezorg voor onder meer ouderen en jongeren een gemeentelijke verantwoordelijkheid is. De veranderingenvolgen wij, daar waar het ons werkgebied raakt. De gemeente zoekt ons regelmatig op voor het gesprek,de samenwerking en de afstemming. Dit is terug te zien in de prestatieafspraken, waarin uitgebreidaandacht is voor wonen in combinatie met zorg. En de deelname aan de werkconferentie van de gemeenteover dit onderwerp. De gemeente rolt dit in 2018 verder uit. Wij haken hierop aan als het om socialehuisvesting gaat. Gedacht moet worden aan nultredenwoningen, mogelijkheden voor begeleid enbeschermd wonen, mantelzorg of andere zorg in de woning.De gemeente vraagt ons de komende jaren rekening te houden met een grotere uitstroom uit zorgcentraen mensen die pas in een later stadium van zorgbehoefte worden opgenomen in zorginstellingen. Dit zienwe bijvoorbeeld bij mensen die sinds 2014 pas vanaf een indicatie ZZP-4 bij zorginstellingen terechtkunnen.

3.2.2 Personen met een (lichamelijke, psychiatrische of verstandelijke) beperking

Interventieteam en De Instap Samen met de gemeente, andere corporaties in de gemeente en andere lokale partijen nemen we deel aanhet Interventieteam. Dit team ondersteunt moeilijk plaatsbare mensen bij hun terugkeer in desamenleving. Denk aan ex-gedetineerden, veelplegers en mensen met ernstig onaangepast gedrag. Hetinterventieteam biedt deze mensen een traject richting maatschappij aan met afspraken 'onder dwang endrang'. Bij het goed doorlopen van dit traject krijgen mensen een kans om terug te keren in demaatschappij en daar hoort ook een woning bij. De Instap huurt hiervoor een grote woning van ons die zijkamergewijs verhuren aan cliënten. In 2017 hebben diverse bewoners gebruik kunnen maken van dewoonvoorziening. Bij goed gedrag worden ze verplaatst naar een zelfstandige woning. In totaal hebbenzeven personen gebruik gemaakt van deze woning. Hiervan zijn twee personen herplaatst naar eeninstelling. De overige vijf bewoners hebben geen gebruik gemaakt van de omklapwoningconstructie. DeInstap heeft in overleg met het Interventieteam de begeleiding van deze vijf bewoners beëindigd.

In april 2017 hebben de leden van het Interventieteam een masterclass gevolgd hoe om te gaan metprivacy in een persoonsgebonden aanpak. Besproken is hoe (persoons)gegevens uitgewisseld kunnenworden met elkaar, om mensen te helpen, binnen de regels van de AVG.

3.2.3 Huurcontracten met bijzondere bepalingen

Bij nieuwe huurdersHet aantal nieuwe huurders dat uit een instelling wordt ontslagen en nog onvoldoende in staat is omsuccesvol zelfstandig te wonen neemt toe. Vanaf de tweede helft van 2017 zijn we gestart met hetuitnodigen van alle nieuwe huurders voor het persoonlijk controleren van de stukken. Bij dit overleg schuiftde woonconsulent aan. Zo zijn we in staat om documentfraude te voorkomen en de nieuwe huurder goedeinformatie te geven over wat te verwachten van de nieuwe woning en buurt. Regelmatig blijkt de nieuwehuurder hulp nodig te hebben bij het zelfstandig wonen. In overleg met de huurder sluiten we dan eentijdelijk huurcontract af met voorwaarden, waaronder vaak het aanvaarden van hulp via het dorpsteam.We verwachten met deze aanpak dat de kans dat de nieuwe huurder succesvol gaat huren flink toeneemt.We hebben in 2017 zes tijdelijke contracten aangeboden aan nieuwe huurders. De reden hiervan isverschillend. Kan zijn door financiële of sociale problemen.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 40 -

___________________________________________________________________________________________________________

Laatstekanscontracten zittende huurdersDaarnaast hebben we ook zittende huurders die in de problemen komen door het veroorzaken van overlastof een flinke huurschuld. In 2017 hebben we één contract aangeboden waarin bijzondere bepalingen zijnopgenomen, een zogenaamd laatstekanscontract (2016: 12 laatstekanscontracten). Ditlaatstekanscontract is opgesteld na een huurschuld. Deze overeenkomsten zijn tijdelijk. Tijdens dezeperiode moeten huurders hun financiën op orde krijgen, zorgen dat de lopende huur wordt betaald en totslot afspraken maken voor afbetaling van de huurschuld (zie ook 'gedragsaanwijzing' in paragraaf 3.6.3Aanpak overlast).

Camping WildzichtIn 2017 heeft de gemeente de camping Wildzicht ontruimd. Elf huishoudens die daar waren gehuisvestdienden nieuw onderdak te vinden. Wij hebben het initiatief genomen om dit gezamenlijk met de anderepartijen op te pakken. De gemeente nam de regie en samen met de andere twee woningcorporaties en debetrokken hulpverleners hebben we de herhuisvesting gerealiseerd. Uiteindelijk hebben wij zeven van deelf huishoudens gehuisvest, waarvan vijf in 2017 en twee begin 2018. In vijf gevallen is er door Kwintes enhet Leger des Heils een omklapwoning gehuurd en in twee andere gevallen hebben we een tijdelijkhuurcontract afgesloten met begeleiding van Humanitas.

Tegengaan van woonfraudeMet woonfraude bedoelen we dat de hoofdhuurder niet feitelijk zijn hoofdverblijf op het gehuurde adresheeft. In het afgelopen jaar signaleerden we geen woonfraude.

WMODe Awbz is deels overgegaan naar de WMO en de Zorgverzekeringswet. Gemeenten zijn sinds 1 januari2015 via de WMO verantwoordelijk voor ondersteuning en begeleiding van hun inwoners. Voorheen werdde administratie van de WMO vanuit het Zorglokaal in Sittard geregeld, dit is in 2016 overgedragen aan debackoffice van de gemeente Utrechtse Heuvelrug. De samenwerking met de backoffice loopt steeds beter.De mogelijkheid voor huurders om een beroep op de WMO te doen, wordt steeds kleiner. Hierdoor komenhuurders steeds vaker rechtstreeks naar ons toe met de vraag wat Heuvelrug Wonen kan doen. Wij kijkensamen met de huurder wat mogelijk is en proberen samen tot een oplossing te komen. Wanneer degemeente een aanpassing wel vergoedt, vraagt ze Heuvelrug Wonen de aanpassing uit te voeren. De WMOvraagt steeds vaker advies en een (voorlopige) kostenopgave aan Heuvelrug Wonen. Meestal zijn dan dekosten het struikelblok. WMO gaat van het standpunt uit dat alles wat je bij een bouwmarkt kunt kopen, niet meer tot WMOaanvragen behoort (beugels, verhoogde toiletten, drempelhulp etc.).In 2017 kregen wij ongeveer twintig aanvragen vanuit de WMO. Het betrof overwegend aanvragen voorhet gebruik van een scootmobiel, zoals een automatische deuropener, drempelhulp of verbreden van detoegang. Verder: eenvoudige badkameraanpassingen en douchezitjes. Eén aanvraag betrof het aanpassenvan een groot deel van de woning: badkamer verplaatsen naar een slaapkamer en een aangepastekeuken.Van één trapliftleverancier lopen de onderhoudscontracten nog via Heuvelrug Wonen, met de andereleveranciers heeft de WMO zelf contracten afgesloten. Nieuwe trapliften worden rechtstreeks vanuit hetWMO toegekend en worden geleverd door een leverancier, gecontracteerd door de WMO. HeuvelrugWonen wordt wel in kennis gesteld als er een traplift geplaatst is. Hetzelfde geldt ook als de traplift weeruit de woning verwijderd wordt.

3.3 Kwaliteit van woningen en woningbeheer

3.3.1 Woningkwaliteit

In deze paragraaf gaat het over de activiteiten die we in en rond onze woningen uitvoeren om de kwaliteitvan onze woningen op het gewenste niveau te houden. Een groot onderdeel van kwaliteitsverbetering ishet verduurzamen van de woningen. Hier besteden we in een aparte paragraaf aandacht aan.

Planmatig onderhoud Jaarlijks voeren we planmatig onderhoud uit om zo de kwaliteit van ons bezit in stand te houden. Aan dehand van conditiemetingen bepalen we elk jaar wat nodig is. Ieder jaar weer, dus ook in 2017, voeren webij ongeveer eenderde van ons bezit een conditiemeting uit. De uitkomsten van die meting verwerken wein de meerjarenonderhoudsbegroting (MJOB).


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 41 -

___________________________________________________________________________________________________________

- Samenstellen MJOBWe volgen elk jaar kritisch onze onderhoudskosten. Verschillende oorzaken maken het lastig hetkostenniveau vast te houden. Nieuwbouwcomplexen hebben vaak moderne duurzame installaties. Zeker opdit moment hebben die nog hogere onderhoudskosten dan de 'standaard' installaties van de afgelopenjaren. Kiezen voor niet-duurzame installaties is echter slechts een oplossing voor de korte termijn. Ook hetverwijderen van asbest uit onze complexen brengt regelmatig hoge kosten met zich mee.- Uitvoering planmatig onderhoudDe begroting voor planmatig onderhoud bedroeg € 3,3 miljoen in 2017. Hiervan dient € 0,8 miljoen nog in2018 uitgevoerd te worden. Bij het grootste deel van dit bedrag (€ 0,6 miljoen) gaat het omwerkzaamheden waarbij bewust gekozen is deze in combinatie met de verduurzaming uit te voeren.In 2017 zijn drie activiteiten extra uitgevoerd ten opzichte van de begroting. In alle gevallen gaat het omherstel van zaken waarvan een paar jaar na oplevering van de nieuwbouw bleek dat deze helaasonvoldoende functioneerden namelijk:* vervangen collectieve warmtepompen Kampdwarsweg € 90.000;* herstel collectieve warmtepompen Kopbebouwing € 30.000;* herstel voordeuren project Zonstraat € 6.500.Bij de Kampdwarsweg is een bewonersavond belegd voor uitleg. Het behoeft geen betoog dat we in iedergeval voorlopig geen collectieve warmtepompen plaatsen bij nieuwbouw.- AsbestDe eisen voor het veilig omgaan met asbest worden ieder jaar, ook in 2017 strenger. In 2017 zijn bij dewetgeving de termen 'geschiktheid en reikwijdte' geïntroduceerd. In 2018 bepalen we verder wat dit vooronze werkwijze betekent. We verwachten een toename van kosten door de intensievere aanpak. Wijvinden het belangrijk dat we die veiligheid voor onze bewoners, onze medewerkers en ook demedewerkers van onze aannemers die in onze woningen komen, borgen. Ons asbestbeleids- enbeheersplan werkt goed. De medewerkers weten hoe er mee om te gaan. Door deze aanpak hebben we in2017 geen asbestcalamiteiten gehad. Doordat wij het grootste gedeelte van ons bezit hebbengeïnventariseerd 'overkomt' het ons weinig.Aan de hand van referentiewoningen kunnen we de asbestsituatie per woning vastleggen. Hiervoor hebbenwe het systeem Gebouwassistent aangeschaft. In de app-toepassing kunnen wij en onze aannemers vanaf2017 bij iedere woning waar we aan de slag gaan de asbestsituatie bekijken.

Dagelijks onderhoud: reparatie- en mutatieonderhoud Het dagelijks onderhoud bestaat uit reparatieonderhoud en mutatieonderhoud. Het reparatieonderhoudgaat over werkzaamheden aan woningen op verzoek van huurders. Mutatieonderhoud gaat over onderhoudaan een woning die is opgezegd en opnieuw wordt verhuurd.

Dagelijks onderhoud Uitgaven 2017 Begroot 2017 Uitgaven 2016 Reparatieonderhoud 899.791 908.000 899.183 Mutatieonderhoud 860.296 723.000 682.647 Totaal 1.760.087 1.631.000 1.581.830

- ReparatieonderhoudDe kosten voor reparatieonderhoud zijn iets lager dan begroot en vergelijkbaar met de uitgaven in 2016.De grootste kostenposten zijn € 84.000 aan asbestsanering, € 66.000 aan buitendeuren en € 43.000 aanwandstucwerk. De kosten voor reparaties aan nieuwbouwwoningen zijn hoger dan eerder voorzien.- MutatieonderhoudDe kosten voor mutatieonderhoud vallen hoger uit dan begroot. De verklaring is een groter aantalmutaties dan begroot, ruim 10%. De kosten per mutatie zijn ongeveer gelijk gebleven. De grootstekostenposten in 2017 waren kosten van keukenrenovatie en wandstucwerk. Respectievelijk € 132.000 en€ 122.000. Andere grote kostenposten zijn elektra € 82.000, badkamerrenovatie € 65.000 enbinnendeuren € 54.000.

Binnenonderhoud op verzoek Huurders kunnen met binnenonderhoud op verzoek zelf aangeven of ze een keuken of badkamer willenlaten vervangen. De eventueel nog resterende afschrijving wordt in rekening gebracht. Een keukenschrijven we af in achttien jaar en een badkamer in veertig jaar. De standaardvoorziening is gratis. Luxe isvoor eigen rekening. De kosten voor binnenonderhoud op verzoek waren € 524.000 in 2017. Dat is minderdan het begrote bedrag van € 606.000. Er stonden 60 keukens en 60 badkamers gepland. In 2017 hebbenwe 77 keukens en 53 badkamers vervangen.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 42 -

___________________________________________________________________________________________________________

Grootonderhoud In 2017 zijn de laatste werkzaamheden aan de Sitiolaan afgerond. Alle 120 woningen hebben nu eenenergie-index die kleiner is dan 1,2 en de woningen op de eerste woonlaag zijn zonder traplopen tebereiken. De buitenkant en ook de portieken hebben een complete metamorfose ondergaan. Over debinnenkant van hun woning bleken de huurders zeer tevreden, hier is dan ook weinig gedaan. Na afrondingvan alle werkzaamheden is er een feest geweest voor de huurders en de bouwvakkers.Voor de Groenhoek hebben we een principeverzoek ingediend bij de gemeente. Na lang wachten hebbenwe uiteindelijk groen licht gekregen. Samen met de denktank zijn de plannen verder uitgewerkt. Deinbreng van onze huurders heeft het plan beter gemaakt. Uit de enquête kwam naar voren dat bewoners vinden dat keukens, badkamers en toiletten aangepaktmoeten worden. Deze plannen zijn in december gepresenteerd aan alle bewoners. We hebben veelpositieve reacties gekregen. In de eerste helft van 2018 wordt de officiële vergunning aangevraagd engaan we de akkoord verklaringen bij de huurders ophalen. In de tweede helft verwachten we te startenmet de uitvoering. Dit laatste is sterk afhankelijk van de kabels en leidingen die nog door Stedin moetenworden omgelegd. Bij het Centrumplan kozen we samen met een delegatie van de huurders voor een architect. Dit is OpZoomuit Arnhem geworden. Samen met de huurder zijn we met OpZoom aan de slag gegaan. Er is een plangemaakt waarin de wensen van zowel huurders als ons zo goed mogelijk aan bod komen. Na het opstellenhebben we dit met elkaar aan alle huurders gepresenteerd. Dit leverde veel positieve reacties op. Bij degemeente deden we een principeverzoek, dit leverde een principeakkoord op. Eind 2017 waren deaanbestedingsstukken gereed. Door de huurders is aangegeven dat zij bij de daadwerkelijke aanbestedinggeen rol willen vervullen. In de eerste helft van 2018 gaan aannemers aan het rekenen, wordt de officiëlevergunning aangevraagd en gaan we de akkoord verklaringen bij de huurders ophalen. In de tweede helftverwachten we te starten met de uitvoering.

3.3.2 Energie en duurzaamheid

In 2021 een gemiddelde energie-index (EI) kleiner (beter) dan 1,4 is onze doelstelling voor de kortetermijn. In 2017 zijn voor alle woningen die een EI groter (slechter) dan 1,8 hebben, plannen gemaakt. Alsdeze plannen zijn uitgevoerd, hebben al deze woningen een EI kleiner dan 1,2. Daarnaast gaan we ookonze eigen organisatie verduurzamen en gaan we aan de slag met bewustwording. In 2017 is al van allesgebeurd maar de komende jaren moet er nog veel meer gebeuren. Voor de lange termijn sluiten we aan bij de Routekaart van Aedes, in 2018 gaan we een plan maken hoeonze voorraad in 2050 CO2-neutraal kan zijn.

Energienormen/beleid inzake labels Eind 2016 hadden al onze woningen (voor het eerst) een EI. De gemiddelde EI van onze woningen wastoen 1,65. Eind 2017 hebben we opnieuw de gemiddelde EI van onze woningen bepaald. Deze was 1,62.Slechts een kleine verbetering dus. Niet echt verwonderlijk omdat binnen ons duurzaamheidsproject 2017vooral het jaar van de voorbereiding is (zie ook elders in dit jaarverslag). De komende jaren moeten wegaan oogsten. Ons doel blijft om gedurende de looptijd van ons duurzaamheidsbeleid de gemiddelde EIover alle woningen terug te brengen tot onder 1,4 en geen enkele woning over te houden met een EIgroter dan 1,8. Op dit moment zijn dat nog 1.126 woningen. Deze woningen zijn allemaal opgenomen inons verduurzamingsprogramma of maken deel uit van de twee grootonderhoudsprojecten de Groenhoeken het Centrumplan in Driebergen.

Beleid duurzaamheidsmaatregelen In 2017 zijn we verder gegaan met de in 2016 gestarte voorbereidingen. Vooral met de deelprogramma's'bestaande voorraad energiebesparingsprogramma' en 'bestaande voorraad duurzaamheidsthema's'. Dezedeelprogramma's zijn het meest omvangrijk. In 2017 is voor alle woningen uit dit programma het aanbodontwikkeld en zijn acht woningen uitgevoerd. Op het gebied van techniek en bewonersparticipatieondersteunt KAW ons hierbij. Atriensis ondersteunt met name de subsidieaanvragen. Hetduurzaamheidsbeleid past uitstekend in het afwegingskader uit ons ondernemingsplan waarin we zeggendat al onze activiteiten waarde moeten hebben voor de klant, de maatschappij en voor Heuvelrug Wonenzelf:- De klant krijgt lagere en beter beheersbare woonlasten;- De maatschappij leveren we een bijdrage aan de duurzaamheidsambities;- Heuvelrug Wonen versterkt haar doelstelling goede betaalbare woningen en voldoet hiermee aan delandelijke en regionale afspraken. Bovendien stijgt de vastgoedwaarde van ons bezit.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 43 -

___________________________________________________________________________________________________________

Heuvelrug Wonen kijkt hierbij niet alleen naar energie maar ook naar de andere duurzaamheidsthema's.Als leidraad gebruiken we GPR-gebouw. Hierin worden vijf thema's beschreven en van een waarderingvoorzien:- energie;- milieu;- gezondheid;- gebruikskwaliteit en - toekomstwaarde.Met Energie wordt het energieverbruik voor verwarming en warm water bedoeld. Onder Milieu wordt debelasting van de gebruikte bouwmaterialen voor het milieu verstaan. Binnen het thema Gezondheid wordtbeoordeeld of je in de woning gezond kunt wonen. Hieronder valt bijvoorbeeld goede ventilatie en geentemperatuurverschillen. Met Gebruikskwaliteit wordt de bruikbaarheid van de ruimtes en aanrecht bedoeld.Of de woning is aan te passen en/of ook bruikbaar is voor andere doelgroepen wordt binnen het themaToekomstwaarde gewaardeerd.Energie en gezondheid vinden we de belangrijkste van deze thema's. Onze doelstelling is immers goed (endus ook gezonde) woningen bieden die betaalbaar (en dat gaat dus ook over energielasten) bieden.

Uitvoering duurzaamheidsmaatregelen Het duurzaamheidsbeleid is uitgewerkt in negen programma's. In 2017 zijn we verder gegaan met de voorbereiding en zijn de eerste werkzaamheden uitgevoerd.- Nieuwbouw energieBij nieuwbouw dient voldaan te worden aan de geldende eisen. In 2016 is dit een EPC van 0,4. In dekomende jaren komt er een nieuwe norm BENG (Bijna EnergieNeutraal Gebouw). We willen woningenenergieneutraal maken. Deze extra investering moet door een energieprestatievergoeding (EPV) wordengedekt.- Nieuwbouw overige duurzaamheidsthema'sOp de overige thema's (hiervoor benoemd) wil Heuvelrug Wonen in GPR gemiddeld een 7,5 scoren, waarbijeen individueel thema niet lager dan een 7,0 mag zijn op een tienpuntschaal. - Bestaande voorraad energiebesparingsprogrammaIn 2017 is voor alle woningen met een EI groter dan 1,8 een concreet aanbod uitgewerkt. Dit aanbodbestaat uit maatregelen om te zorgen dat de woningen een EI kleiner dan 1,2 krijgt en een bijbehorendehuurverhoging. Met dit aanbod gaan we naar de huurders en pakken we woningen bij mutatie aan.Hiermee konden we in de tweede helft van het jaar al vast met een paar woningen beginnen. In 2017 zijnacht woningen uitgevoerd.- Bestaande voorraad overige duurzaamheidsthema'sMet de ingrepen die nodig zijn om de EI te verbeteren, wordt ook aandacht besteed aan de anderethema's. Deze komen gemiddeld op een GPR-score 6,0 met een minimale score per thema van 5,5.Kortom minimaal een (kleine) voldoende. Om op het item gezondheid goed te scoren wordt standaard bijalle aan te pakken woningen een CO2-gestuurde ventilatie toegepast. In de bestaande bouw is het helaasvaak onmogelijk om scores te halen, zoals bij nieuwbouw. - Verduurzaming collectieve warmte installatiesVoor de collectieve gasgestookte installaties gaan we in de jaren van het duurzaamheidsbeleidsplan (t/m2021) een reductie van minimaal 20% van het gasverbruik realiseren. Onderzoek naar de mogelijkheden isin 2017 nog niet gestart.- Individuele duurzame opwekkersEr komt een klantgestuurdprogramma voor individuele duurzame opwekkers. Huurders betalen eenbijdrage die in principe 50% bedraagt van het voordeel dat behaald wordt. Bij individuele duurzameopwekkers denken we aan zonnepanelen (PV), lucht-water warmtepompen en zonneboilers. In 2017hebben we een concreet aanbod voor PV uitgewerkt. Dit wordt inmiddels actief aan huurders aangeboden.- Zonnepanelen voor collectieve elektraDaar waar mogelijk wekken we de benodigde stroom voor bijvoorbeeld gemeenschappelijk verlichting,liften en ketelhuizen op met zonnepanelen. Dit is nog niet uitgewerkt in 2017.- GedragsbeïnvloedingWij willen onze huurders meer bewust maken van het eigen energiegebruik en hoe hun handelen hierinvloed op heeft. Voorlichting is hierbij een belangrijk punt. Naast andere middelen worden hiervoor ookenergiecoaches ingezet. In 2017 zijn energiecoaches geworven en opgeleid. Vijf mensen hebben deopleiding afgerond en het diploma behaald.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 44 -

___________________________________________________________________________________________________________

- Verbeter de wereld, begin bij jezelfSamen met adviesbureau Mobius en SVP architecten zijn we begonnen plannen voor ons eigen kantoor temaken. De eerste stap daarin is de inventarisatie van wensen van collega's geweest. Eind 2017 is dearchitect bezig op basis van die wensen en de energetische adviezen van Mobius een concreet plan temaken dat past bij ons gebouw. Voor ons tijd om verder te gaan kijken naar andere thema's die onzeeigen duurzaamheid bepalen, zoals mobiliteit.

3.4 Participatie en dienstverlening

Met de verstevigde wettelijke positie van de huurdersorganisatie wordt een stevige inzet vanhuurdervertegenwoordigers gevraagd. Van hen wordt kennis en kunde verwacht op veel verschillende,soms zeer specialistische vlakken. Ook is het overleg met de gemeente en de huurders geïntensiveerd. Zomaken de woningcorporaties samen met de gemeente en huurdervertegenwoordigers prestatieafspraken.

3.4.1 Huurders en huurdervertegenwoordiging

In 2017 zijn we samen met de Collectieve huurdersbelangenvereniging (HBV) verder gegaan met hetsamen vormgeven van de participatie. Dit is vooral een zoektocht naar een juiste balans in rollen enverantwoordelijkheden.

3.4.2 Huurdersbelangenvereniging per dorp

Ieder dorp heeft zijn eigen HBV. In 2017 hebben de lokale huurdersbelangenvereniging van Driebergen,Doorn en Leersum hun Algemene Ledenvergaderingen gehouden. Heuvelrug Wonen was daarbij als gast.

3.4.3 Bewonerscommissies

Eind 2017 hebben we tien actieve bewonerscommissies in Driebergen, Doorn en Leersum. In 2017 is eréén commissie opgeheven. Daarnaast zijn er drie denktankcommissies voor grootonderhoudsprojecten inhet Centrum en de Groenhoek in Driebergen waar we regelmatig overleg mee hebben.

3.4.4 Activiteiten 2017

We hebben in 2017 vier reguliere overleggen gevoerd met de Collectieve HBV. Onderwerpen van gesprekwaren onder andere de kwaliteit van onze dienstverlening, het jaarplan, de begroting, het jaarverslag enons huurbeleid. Daarnaast hebben we intensief samengewerkt om de nieuwe prestatieafspraken voor 2018samen met de andere huurdervertegenwoordigingen, Rhenam Wonen en Woningbouwvereniging Maarn ende gemeente tot stand te brengen. Er heeft een vertegenwoordiger van de HBV deelgenomen aan detotstandkoming van het duurzaamheidsbeleid van Heuvelrug Wonen. We hebben overleg gevoerd over onsnieuwe ondernemingsplan. Ook is de Collectieve HBV partij bij het wervingsproces van een nieuw lid vande raad van commissarissen. In de hieronder benoemde grootonderhoudsprojecten participeren leden vande HBV in de denktank.

StagnatieIn het voorjaar is de voortvarende ontwikkeling van de huurdersorganisatie tot stilstand gekomen. Zehebben een externe partij ingehuurd om hen te helpen een doorstart te kunnen maken. Dit proces wordt in2018 voortgezet.

3.4.5 Tegenspraak

Naast participatie organiseren we ook tegenspraak. We vragen onze huurders kritisch te zijn op onshandelen. Dit doen we door het uitzetten van enquêtes op onze klantprocessen. Daarnaast vragen wefeedback van onze huurdersvertegenwoordiging op onze beleidskeuzes en werkzaamheden. We hebbendeze tegenspraak van huurders nodig om te komen tot maatschappelijke legitimatie van onze organisatieen ons werk. Daarom is het van belang dat de HBV's op het juiste niveau en met een professionelehouding kunnen opereren. Hier zetten we ons samen voor in.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 45 -

___________________________________________________________________________________________________________

Het geven van feedback op ons eigen en op elkaars handelen doen we binnen het Driehoeksoverleggeregeld. Het betreft hier de samenwerkingspartners uit de Federatie en hun huurdersorganisaties en degemeente. De prestatieafspraken zijn hier een goede aanleiding voor, omdat ze de meestebeleidsterreinen beslaan. Het zorgt voor opener communicatie, meer betrokkenheid enverantwoordelijkheid, meer klantgerichtheid, minder afbreukrisico en een beter product.

3.4.6 Communicatie

Corporate communicatie heeft binnen Heuvelrug Wonen een gidsfunctie. Om te weten wat er speelt in deomgeving zijn voelsprieten nodig. Dat vraagt takt en tactiek. En betekent signaleren, vragen stellen enzaken in de context plaatsen.

Mijn.heuvelrugwonen.nl In 2016 is het huurdersportaal voor alle huurders van Heuvelrug Wonen beschikbaar gesteld. In 2018 gaanwe het gebruik hiervan samen met de huurdersvertegenwoordiging evalueren.

Duurzaamheidsopgave Vanuit de projectgroep Communicatie wordt een actieve bijdrage geleverd aan het project Duurzaamheid.Dit team focust op interne, externe en online communicatie. Meer hierover lees je in paragraaf 3.3.2energie en duurzaamheid.

Op de Hoogte In 2017 verschenen twee nummers van Op de Hoogte, inclusief een populaire versie van het jaarverslag.Aan de hand van redactionele artikelen en interviews werden de huurders onder andere geïnformeerd oververschillende onderwerpen.

CRM zakelijke relatiesBinnen Heuvelrug Wonen is er behoefte aan één centrale plek waar alle zakelijke contacten (samenwerkingspartners, gemeenten, zorginstellingen en andere relaties) worden beheerd. Er circuleerdenverschillende Excellijsten in de organisatie die voor steeds andere doeleinden werden gebruikt. In 2017zijn we op zoek gegaan naar een passend relatiesysteem (CRM). We hebben de keuze gemaakt voor'teamleader'. Deze online software ondersteunt ons voortaan met het beheren en onderhouden van onzezakelijke contacten.

Ondernemingsplan Eind 2017 is het ondernemingsplan 'Nieuwe balans' 2018-2021 opgeleverd. Een afvaardiging van dehuurdersbelangenvereniging is hier actief bij betrokken geweest. Het plan geeft richting aan onze koers inde komende jaren en maakt medewerkers, bewoners en stakeholders duidelijk waar we voor staan.

NieuwsbrievenIn 2017 is er maandelijks een digitale nieuwsbrief uitgebracht voor de huurders. Steeds meer huurdersmaken gebruik van onze digitale nieuwsbrief.

MediabeleidBinnen Heuvelrug Wonen waren er nog geen formele richtlijnen hoe om te gaan met media/pers. Ook zijnsteeds meer mensen actief op social media. Daarom hebben we dit jaar een rapport geschreven diehiervoor handvatten bevat. Dit rapport gaat in op het mediabewust zijn van onze eigen medewerkers.

Aedesbenchmark De Aedesbenchmark is in 2017 voor de vierde keer uitgevoerd. Heuvelrug Wonen behoort in deAedesbenchmark tot de grootteklasse S (corporaties met 2.500 tot 5.000 eenheden). Met een algehelescore van BA heeft Heuvelrug Wonen zich flink verbeterd ten opzichte van de CC-score van 2016. Deletters staan voor de scores van huurdersoordeel (B) en bedrijfslasten (A). De scores van de onderzoekenonderhoud/verbetering, beschikbaarheid/betaalbaarheid en duurzaamheid worden in de externecommunicatie niet meegenomen. De cijfers hiervan zijn bekend. Sinds 2017 worden ook aan dezeprestatievelden letters toegekend:o Onderhoud/verbetering = geen letter vanwege incomplete deelname prestatieveld.o Beschikbaarheid/betaalbaarheid = Bo Duurzaamheid = B.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 46 -

___________________________________________________________________________________________________________

- HuurdersoordeelDe tevredenheid van onze huurders over onze dienstverlening wordt gemeten op drie onderdelen: dereparatieservice, de nieuwe huurder en vertrokken huurder. De nieuwe huurder beoordeelde onzedienstverlening in 2017 met een 8,1 (2016: 7,2). De vertrokken huurder beoordeelde Heuvelrug Wonen in2017 met een 7,7 (2016: 7,6). Ook de beoordeling op de reparatieservice steeg in 2017 naar een 7,8 (2016: 7,1). Deze laatste score weegt het zwaarst in het huurdersoordeel (55%).Eind 2017 zijn we overgestapt naar een ander onderzoeksbureau dat ons ondersteunt bij het meten van dehuurderstevredenheid. - Bedrijfslasten Voor het onderdeel Bedrijfslasten behaalt Heuvelrug Wonen in 2017 een A-score (2016: C-score). Onzegeharmoniseerde beïnvloedbare netto bedrijfslasten (functioneel) zijn gedaald van € 1.044 in 2016 naar€ 704 in 2017. Vergelijkbaar met het gemiddelde in Nederland: € 787 in 2017.Een belangrijke oorzaak hiervan is het toerekenen van de diverse kostensoorten naar de bedrijfslasten.Een vergelijkbare toerekening met andere woningcorporaties geeft een betere vergelijking en beoordelingvan de bedrijfslasten in 2017. De bedrijfslasten dalen al jaren sectorbreed. In 2012 waren de gemiddeldekosten in Nederland nog €1.119.

Crisiscommunicatie Veiligheid van onze huurders en medewerkers staat voorop. In 2017 is dit onderwerp opgepakt en is hetcommunicatieplan voor crisiscommunicatie afgerond. Hiermee hopen we goed voorbereid te zijn opmogelijke incidenten. Uiteraard doen wij er alles aan om deze incidenten te voorkomen.

Nieuw communicatiebureauWe werkten al vele jaren samen met communicatiebureau Laverbe in Nijmegen. Echter, de kwaliteit endienstverlening werd, mede door personeelswisselingen, steeds minder. Daarom zijn we op zoek gegaannaar een nieuw communicatiebureau. Hiervoor hebben we drie communicatiebureaus geselecteerd. Begin2017 namen we de beslissing voortaan samen te werken met WAT Ontwerpers in Utrecht. Zij sloten hetbest aan bij onze wensen. WAT Ontwerpers is creatief, sterk in online en offline communicatie en hetbedenken van strategische en creatieve oplossingen.

3.4.7 Loket voor bezwaren

Bezwaar huurverhogingIn 2017 hebben we 16 bezwaarschriften ontvangen. Hiervan hebben we er zeven toegekend en zevenafgewezen. Bij de zeven bezwaarschriften die we hebben toegekend hebben we de huurverhoging op basisvan inkomensdaling verminderd. De huurcommissie heeft in de twee zaken die we hebben doorgestuurd,geoordeeld dat de huurverhoging redelijk was.

Bezwaren woningzoekendenAls woningzoekenden klachten hebben over het hanteren van de huisvestingsverordening, kunnen zijdaarvoor terecht bij het college van Burgemeester en Wethouders in hun eigen gemeente. Het gaat danom beslissingen waartegen men bezwaar kan maken op basis van de algemene wet bestuursrecht, zoalsurgenties, inschrijving als woningzoekenden of het niet verkrijgen van een gewenste woning. Als eenwoningzoekende het niet eens is met de werking van het aanbodmodel, kunnen ze bij degeschillencommissie van de SWRU een bezwaar indienen. In 2017 zijn er geen bezwaren ingediend.

Klachtencommissie Er zijn in 2017 twee klachten ingediend bij de klachtencommissie KWRU. Eén klacht is naar aanleiding vande afspraken die gemaakt zijn tijdens de hoorzitting weer ingetrokken. De tweede klacht is opgelost doorHeuvelrug Wonen en heeft niet geleid tot een hoorzitting.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 47 -

___________________________________________________________________________________________________________

3.5 (Des)investeringen in vastgoed

3.5.1 Nieuwbouw

In ons werkgebied zijn de ontwikkelen bouwmogelijkheden beperkt. Door het toenemend aantalstatushouders, dat binnen de gemeente Utrechtse Heuvelrug een woning moeten vinden, zijn wij bang dater voor inwoners van de gemeente nog minder kansen komen. Voor alle duidelijkheid; wij zienstatushouders absoluut als onze doelgroep. We willen de effecten die de druk van statushouders heeft opmet name de overige starters op de woningmarkt beperken of liever nog wegnemen.

Uitvoering in 2017In 2017 hadden we geen nieuwbouwprojecten in uitvoering.

Belangrijke vervolgstap in 2017- Haarweg, MaarnHet bestemmingsplan is vastgesteld. Zoals verwacht is er tegen het bestemmingsplan bezwaaraangetekend. Dit bezwaar wordt begin 2018 behandeld door de Raad van State. De uitspraak van de Raadvan State is definitief, hiertegen is dus geen beroep mogelijk. Dit betekent dat nog in de eerste helft van2018 duidelijk wordt of en onder welke voorwaarden we aan de slag kunnen. - Kerklocatie de Groene tuinenBinnen de Lange Dreef C.V. zoeken we naar de mogelijkheden op deze locatie. Op deze grond willen wesamen met de gemeente delen van onze doelstellingen verwezenlijken. Eind 2017 is de Lange Dreef C.V.een participatietraject met de omwonenden gestart. Het is nog te vroeg om over de uitkomst hiervan tespeculeren. - Koningin Julianlaan, LeersumDit initiatief heeft in 2017 niet opgeleverd wat we hadden gehoopt. Van de geplande 22 woningen moestenwe, onder druk van de gemeente en de buurt, terug naar 14 woningen. De buurt vindt dit nog steeds teveel. Voor ons een probleem, want met 14 woningen is het project waarschijnlijk helemaal niet meerhaalbaar als Daeb. Of we nog in staat zijn om het tij te keren, is zeer de vraag.- Hoofdstraat 82 DriebergenMet de eigenaar zijn we tot overeenstemming gekomen. Dit kantoor gaan we in 2018 ombouwen naar 34woningen. Het worden relatief kleine tweekamerwoningen. De woningen zijn bedoeld voor alleenstaandestarters op de woningmarkt. Dit is de groep waarbij wij het grootste aantal reacties zien op vrijkomendehuizen. Doordat het vrij kleine woningen zijn, verwachten we dat mensen die er in gaan wonen in detoekomst doorstromen zodat de woningen ook in de toekomst met grote regelmaat beschikbaar komen.Alle woningen krijgen een EI van 1,2 of kleiner. De benodigde vergunningen zijn in 2017 aangevraagd enworden naar verwachting begin 2018 verstrekt.

Nieuwe initiatieven in 2017- Krommestelakker, CothenWe zijn benaderd door Wbs Cothen om vier woningen te realiseren waar zij op dit moment de financiëlemogelijkheden niet voor hebben. En wij wel. Wbs Cothen gaat de woningen verhuren en beheren. Wijzorgen voor de bouw en het planmatig onderhoud. De woningen worden in 2018 gebouwd.

Kansen voor nieuwe projectenNu de crisis voorbij lijkt te zijn worden locaties weer duurder en kopen mensen gemakkelijker een woning.Dit maakt het voor ons nog lastiger. Mede hierdoor wordt ook steeds duidelijker dat de woonvisie-afspraakdat 35% Daeb moet zijn, voor onze doelgroep geen enkele garantie biedt. Dit mag namelijk ook socialekoop zijn. Wij hebben met de gemeente afgesproken woningen onder de tweede aftoppingsgrens tebouwen. Hierdoor is de doelgroep; mensen met een gezinsinkomen (alle gezinsleden bij elkaar) tot circa€ 35.000. Ontwikkelaars kunnen ook kiezen voor sociale koop (tot circa € 180.000). Doelgroep: mensenmet een gecombineerd inkomen vanaf circa € 50.000.Misschien dat over een paar jaar het terrein van de marinierskazerne in Doorn een kans biedt. Vooralsnogis er zeer veel protest vanuit de omgeving tegen een redelijk aantal woningen op die plek. Uiteraardparticiperen we zoveel als mogelijk rond dit terrein.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 48 -

___________________________________________________________________________________________________________

3.5.2 Verbetering bestaand woningbezit (renovatie/grootonderhoud)

Duurzaamheid in onze projectenIn 2016 stelden we een duurzaamheidsbeleidsplan op, zie paragraaf 3.3 van dit jaarverslag. We doen onsuiterste best om al onze projecten aan het duurzaamheidsbeleidsplan te laten voldoen. Dit gaat nooit tenkoste van de mogelijkheid huisvesting voor onze doelgroep te realiseren. Dit zien we namelijk als onzemeest belangrijke taak.In 2017 is het grootonderhoud aan de Sitiolaan (120 woningen) volledig afgerond en opgeleverd. Deplannen voor het Centrumplan en de Groenhoek zijn in 2017 in overeenstemming gebracht met onsduurzaamheidsbeleid.Inmiddels liggen op 184 individuele woningen PV-panelen. Daarnaast ligt een collectief veld PV-panelen opde Groenhoek en de Lange Dreef. Ook op ons eigen kantoor liggen PV-panelen. Ongeveer 5% van onsbezit is niet aangesloten op aardgas.

Grootonderhoud in ontwikkeling- De Groenhoek, DriebergenOnder de bewoners is een enquête gehouden om te horen wat zij van hun woning en hun woonomgevingvinden. De uitkomsten hiervan worden meegenomen in de verdere planvorming. Architect Erik Metz heefteen plan gemaakt voor het vergroten van het aantal nultredenwoningen. Omdat het plan ook grondenraakt die geen eigendom zijn van Heuvelrug Wonen, maar van de gemeente, hebben wij eenprincipeverzoek ingediend. Er zijn opdrachten verstrekt om onderzoeken, die later nodig zijn bij deplanvorming, te laten uitvoeren. Hierbij valt te denken aan asbest, akoestiek en energie.- Centrumplan, DriebergenSamen met de huurdersdenktank en de architect is in 2017 veel werk verzet. Het resultaat is een goedplan waar ook de huurders zeer enthousiast over zijn. De aanbestedingsstukken voor deeengezinswoningen en de portieketagewoningen zijn uitgewerkt en bij de gemeente is een principeverzoekgedaan. Voor 2018 staan de aanbesteding en de start van de uitvoering op het programma. De participatie rond sloop en nieuwbouw van de Catherijnestraat is nog niet begonnen.

3.5.3 Maatschappelijk vastgoed

Er zijn twee wijkkantoren: één in de Groenhoek in Driebergen en één aan de Sitiolaan in Doorn. Andermaatschappelijk vastgoed proberen we te verkopen. In 2017 is het Oude Postkantoor verkocht aan dezittende huurder. De huurder van de Kampwegkerk heeft aangegeven het huurcontract te willenbeëindigen. Al voordat dit definitief bekend was, zijn wij een verkooptraject gestart. In de laatste wekenvan het jaar hebben we moeten besluiten om de toren van de kerk te verwijderen. Door houtrot was dezeniet meer stabiel. Nu de toren op de grond staat kunnen we onderzoeken op welke manier deze hersteldkan worden.

3.5.4 Verkoop

Heuvelrug Wonen heeft in 2017 haar verkoopbeleid aangepast. De belangrijkste reden daarvoor is hetstreven naar het behoud van voldoende betaalbare en beschikbare Daeb huurwoningen binnen degemeente Utrechtse Heuvelrug. Twintig woningen met een huurprijs onder de eerste aftoppingsgrens van€ 592,55 zijn uit de verkooplijst geschrapt. In 2017 zijn geen woningen verkocht.

3.6 Kwaliteit van wijken en buurten

3.6.1 Leefbaarheid

In de woningwet 2015 ligt vast wat de corporaties aan leefbaarheid mogen doen. Sommige corporatiesnamen volgens de minister taken op zich die veel te ver gingen. Voortaan mogen corporaties zich alleenbezighouden met leefbaarheid rond de eigen huurwoningen en alleen voor eigen huurders. Dit past binnenons ondernemingsplan. Wij hielden ons al steeds alleen met leefbaarheid van onze eigen huurders bezig.De gemeente is verantwoordelijk voor de leefbaarheid van alle inwoners van de gemeente UtrechtseHeuvelrug. Eind 2017 hebben we samen met de raad van commissarissen gediscussieerd over dewenselijke reikwijdte van leefbaarheid.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 49 -

___________________________________________________________________________________________________________

Heuvelrug Wonen vindt groen en groenonderhoud bij haar woningen belangrijk. Want een groeneomgeving doet mensen goed. In een groene wijk hebben mensen meer contact met elkaar en voelen zezich meer betrokken bij de wijk. Een nette woonomgeving zorgt voor minder vernielingen, minderbeschadigingen en dus minder kosten. Naast het zorgvuldige beheer van het bestaande groen is in 2017het groen bij de Blauwvoet aangepakt en Tussen de Dreven gestart.

3.6.2 Wijk- en buurtbeheer

Wijkkantoor de Groenhoek in DriebergenBewoners van de Groenhoek en omgeving kunnen voor vragen, klachten en overlastmelding terecht bij dewijkbeheerder in het wijkkantoor. Bewoners spreken de wijkbeheerder aan voor diverse zaken. Dit zijnsoms technische klachten, maar vaak ook sociale klachten. Veel klachten gaan over overlast van kinderendie op de galerij spelen, vervuiling op de galerijen, kelders en voetballende jongeren in de portieken. Demeeste klachten lost de wijkbeheerder op in samenwerking met de woonconsulent. De leefbaarheid in dewijk is de afgelopen jaren sterk verbeterd.Daarnaast krijgt het wijkkantoor steeds meer een centrale rol in de wijk bij allerleileefbaarheidsinitiatieven. De initiatiefnemer van de moestuin, de HBV Driebergen en de buurtcoachesgebruiken het wijkkantoor regelmatig. In de voormalige opslagruimte naast ons wijkkantoor in deGroenhoek draait nu bijna vier jaar 't Hoekje. Doordeweeks wordt de ruimte dagelijks gebruikt voorverschillende activiteiten. Op zondag organiseert, sinds oktober, de nieuwe stichting 'de Verbinding'activiteiten voor nieuwkomers en hun kinderen. Ook huurders die als statushouder begonnen zijn, helpenvrijwillig andere nieuwkomers bij hun integratie.

Wijkkantoor Sitiolaan in DoornDe huurders van de Sitiolaan en omgeving kunnen terecht in ons wijkkantoor aan de Sitiolaan. Ook hierwordt de wijkbeheerder aangesproken voor diverse zaken. Vanuit het wijkkantoor houdt hij zicht op deomgeving en spreekt bewoners aan als ze bijvoorbeeld afval verkeerd achterlaten.Onder andere Kwintes maakt gebruik van het wijkkantoor. Kwintes begeleidt ex-psychiatrische mensen opweg naar weer zelfstandig functioneren in de maatschappij. Ze doet dit door een ontmoetingsplek voor debuurt en haar bewoners te creëren in het wijkkantoor. Kwintes coördineert de activiteiten diebuurtbewoners zelf organiseren. De bewoners organiseren allerlei cursussen en geven onderling taallessen.De sfeer in de wijk is sterk verbeterd en de betrokkenheid bij de wijk vergroot. Dat merken ook demedewerkers van Heuvelrug Wonen. Het is veel gemakkelijker geworden om bewoners bij het maken vanonderhoudsplannen of bij overlastzaken te betrekken. Bij overlast zie je ook dat bewoners onderlingeproblemen steeds vaker zelf oplossen.

Openbare orde en veiligheidVoor de openbare orde en veiligheid in onze wijken is in de eerste plaats de gemeente verantwoordelijk.Tegelijk is het wel een zaak waar wij aan bijdragen. Het gaat immers om onze huurders. Wanneer in eenwijk problemen zich voordoen, overleggen we met de gemeente, jongerenwerk en de wijkagenten hoe deproblemen het beste gezamenlijk op te lossen. Dat gebeurt op verschillende manieren en in verschillendeoverlegvormen.

BuurtcoachesWe kennen de buurtcoaches inmiddels bijna zeven jaar. De buurtcoaches zijn vrijwilligers. Ze doenmeerdere avonden per week hun ronde in de Groenhoek en omgeving. Uitgangspunt blijft dat debuurtcoaches zich vooral inzetten in buurten waar we veel woningbezit hebben. Ook organiseren zeactiviteiten voor jongeren. In 2017 ondersteunde Heuvelrug Wonen de buurtcoaches in hun werk met hetbeschikbaar stellen van het wijkkantoor en uitrusting. Het wijkkantoor gebruiken zij als kantoortje en alsontmoetingsplek voor henzelf en met de jongeren.

Mediation'Heuvelrug Verbindt' zijn inwoners van de gemeente Utrechtse Heuvelrug die op vrijwillige basisbemiddelen bij burenruzies. Ze doen dit ook op verzoek van ons in situaties waar wij na eigeninspanningen geen resultaat meer behalen. In 2017 hebben wij hen in twee zaken gevraagd tebemiddelen. Eenmaal met succes, eenmaal helaas zonder succes.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 50 -

___________________________________________________________________________________________________________

3.6.3 Aanpak overlast

Het aantal overlastgevallen is toegenomen van 132 in 2016 naar 158 in 2017. In meer dan de helft vande gevallen werd de overlast veroorzaakt door onderliggende psychische problematiek.

DorpsteamsWanneer we te maken hebben met mensen met psychische klachten, signaleren we dit en melden we hetin het Dorpsteam. Het Dorpsteam is door de gemeente opgericht. Het is de nieuwe plek voor het meldenen oppakken van meervoudige problemen in de dorpen. Het dorpsteam is de vervanger voor MeldpuntZorg & Overlast. Hier zitten alle hulpverleningsinstanties zoals Jeugdzorg, Kwintes en Vitras bij elkaar. Ookde politie, gemeente en WMO zijn hierbij betrokken. Consulenten van de Servicepunten, in dienst van degemeente, geven informatie en advies. Zij bespreken met bewoners in deze gemeente op welke steun zijvanuit hun eigen netwerken moeten kunnen rekenen en waar professionele ondersteuning nodig is.Heuvelrug Wonen verwijst soms huurders naar het Dorpsteam en neemt zo nodig deel aan het overleg.In 2017 hebben we een bijeenkomst georganiseerd met de betrokken medewerkers van dewoningcorporaties en de dorpsteams om kennis te maken. Dit heeft een positief effect gehad op desamenwerking. In 2018 herhalen we dit initiatief aan de hand van een aantal thema's. Doordat wij steedsmeer onvoldoende redzame huurders huisvesten is een goede samenwerking met het dorpsteam zeerbelangrijk.

GedragsaanwijzingIn 2016 zijn we begonnen met opleggen van een gedragsaanwijzing. Gedragsaanwijzing is een vrijwilligeovereenkomst waarin staat aan welke afspraken de huurder zich moet houden. Als de huurder deafspraken niet nakomt, stappen we naar de rechter. De rechter kan dan een gedwongen gedragsaanwijzingopleggen, eventueel met extra bepalingen. Deze juridische kosten komen dan voor rekening van dehuurder.In 2017 hebben we twee gedragsaanwijzingen getekend met de zittende huurders. Beide huurders hebbenzich aan de afspraken gehouden.

HennepconvenantMet het convenant geven we het signaal af dat we geen hennepkwekerijen tolereren. Een hennepkwekerijveroorzaakt gevaar, schade en overlast door lekkage, stank en schimmelvorming. Hennepkwekers tastenzo het leefklimaat in de woonwijken aan. Met de werkafspraken in dit convenant zorgen we ervoor datdeze criminaliteit stevig kan worden aangepakt.In 2017 hadden we drie hennepzaken.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 51 -

___________________________________________________________________________________________________________

Ondertekening het jaarverslag

Het jaarverslag 2017 van Heuvelrug Wonen is vastgesteld door het bestuur op 25 juni 2018.

Het jaarverslag 2017 van Heuvelrug Wonen is goedgekeurd door de raad van commissarissen op 25 juni 2018.

Doorn, 25 juni 2018



M. Haan

G. van de Haar

L. Marchal

B. Moesbergen


_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 52 -

___________________________________________________________________________________________________________

JAARREKENING

Balans per 31 december 2017Winst-en-verliesrekening over 2017Toelichting op de balans per 31 december 2017Toelichting op de winst-en-verliesrekening over 2017Toelichting op het kasstroomoverzicht 2017

4 BALANS PER 31 DECEMBER 2017(voor resultaatbestemming)

31 december 2017

€ €

31 december 2016

€ €

ACTIVA

Vastgoedbeleggingen (1)

DAEB vastgoed in exploitatie 424.276.187 408.181.520Niet-DAEB vastgoed in exploitatie 27.491.535 20.552.243Onroerende zaken verkocht ondervoorwaarden 1.190.558 1.080.214Vastgoed in ontwikkeling bestemd vooreigen exploitatie 141.000 775.864

453.099.280 430.589.841

Materiële vaste activa (2)

Onroerende en roerende zaken tendienste van de exploitatie 2.825.100 2.963.314

Financiële vaste activa (3)

Deelnemingen in groepsmaatschappijen 1.045.056 1.046.285Latente belastingvordering(en) 878.840 932.797Overige effecten 1.495 1.495

1.925.391 1.980.577

Voorraden (4)

Vastgoed bestemd voor de verkoop - 591.182

Vorderingen (5)

Huurdebiteuren 87.638 82.193Overige vorderingen 253.537 20.557Overlopende activa 85.153 411.358

426.328 514.108

Liquide middelen (6) 7.169.840 2.095.198

7.596.168 3.200.488

465.445.939 438.734.220


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 54 -

___________________________________________________________________________________________________________

PASSIVA

31 december 2017

€ €

31 december 2016

€ €Eigen vermogen (7)

Herwaarderingsreserve 330.382.536 308.871.893Overige reserves 24.844.657 7.174.953Onverdeeld resultaat 26.665.575 39.180.347

381.892.768 355.227.193

Voorzieningen (8) 9.228.893 7.541.911

Langlopende schulden (9)

Schulden/leningen overheid 7.815.825 8.149.353Schulden aan kredietinstellingen 62.155.987 62.829.979Verplichtingen uit hoofde vanonroerende zaken verkocht ondervoorwaarden 1.171.174 1.087.191

71.142.986 72.066.523

Kortlopende schulden (10)

Schulden aan kredietinstellingen 1.007.521 973.934Schulden aan leveranciers 277.607 328.784Belastingen en premies socialeverzekeringen 244.634 608.184Overige schulden 209.897 509.655Overlopende passiva 1.441.633 1.478.036

3.181.292 3.898.593

465.445.939 438.734.220

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 55 -

___________________________________________________________________________________________________________

5 WINST-EN-VERLIESREKENING OVER 2017

Begroting2017

€

Realisatie2017

€

Realisatie2016

€

Huuropbrengsten (11) 22.656.000 22.797.113 22.486.741Opbrengsten servicecontracten (12) 465.000 477.472 451.071Lasten servicecontracten (13) -465.000 -462.863 -443.176Lasten verhuur en beheeractiviteiten (14) -1.723.000 -1.645.013 -3.214.705Lasten onderhoudsactiviteiten (15) -7.387.000 -6.912.411 -5.025.284Overige directe operationele lasten exploitatie bezit (16) -3.858.000 -3.850.072 -3.492.880

Nettoresultaat exploitatie vastgoedportefeuille 9.688.000 10.404.226 10.761.767

Verkoopopbrengst vastgoedportefeuille (17) 5.895.000 1.730.000 516.000Toegerekende organisatiekosten (18) -11.000 -32.855 -16.454Boekwaarde verkochte vastgoedportefeuille (19) -7.501.000 -1.426.181 -212.029

Netto gerealiseerd resultaat verkoopvastgoedportefeuille -1.617.000 270.964 287.517

Overige waardeveranderingen vastgoedportefeuille (20) - -1.119.594 24.950Niet-gerealiseerde waardeveranderingenvastgoedportefeuille (21) -1.026.000 22.115.704 32.771.326Niet-gerealiseerde waardeveranderingenvastgoedportefeuille verkocht onder voorwaarden (22) - 26.361 10.038

Waardeveranderingen vastgoedportefeuille -1.026.000 21.022.471 32.806.314

Overige bedrijfsopbrengsten (23) 249.000 373.578 491.281Kosten overige activiteiten (24) -205.000 -201.073 -93.850

Nettoresultaat overige activiteiten 44.000 172.505 397.431

Overige organisatiekosten (25) -369.000 -501.501 -304.227Leefbaarheid (26) -456.000 -475.802 -397.584

Bedrijfsresultaat 6.264.000 30.892.863 43.551.218

Financiële baten en lasten (27) -2.826.000 -2.840.187 -2.873.305

Resultaat voor belastingen 3.438.000 28.052.676 40.677.913

Belastingen (28) -2.006.000 -1.396.307 -1.666.414Resultaat deelnemingen (29) - 9.206 168.848

Resultaat na belastingen 1.432.000 26.665.575 39.180.347


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 56 -

___________________________________________________________________________________________________________

6 KASSTROOMOVERZICHT 2017

Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de directe methode.

2017

€ €

2016

€ €

Kasstroom uit operationele activiteiten

Operationele Ontvangsten

Huren zelfstandige woningen DAEB 21.638.135 21.116.283Huren zelfstandige woningen niet-DAEB 1.240.205 1.343.572Huren onzelfstandig overige wooneenhedenDAEB 44.019 45.167Maatschappelijk onroerend goed 64.118 64.073Huren overige niet-woongelegenheden niet-DAEB 89.551 114.711Vergoedingen 477.470 450.000Overige Bedrijfsontvangsten 141.235 272.918Renteontvangsten 4.115 8.553

23.698.848 23.415.277

Operationele Uitgaven

Lonen en salarissen -1.616.246 -1.583.534Sociale lasten -255.633 -254.540Pensioenlasten -358.129 -344.437Onderhoudsuitgaven -5.954.772 -5.356.864Overige Bedrijfsuitgaven -3.211.821 -3.081.032Renteuitgaven -2.854.200 -2.927.063Verhuurderheffing -2.913.776 -2.580.543Leefbaarheid externe uitgaven niet investeringgebonden -10.224 -64.702

-17.174.801 -16.192.715

Kasstroom uit operationele activiteiten 6.524.047 7.222.562

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

MVA Ingaande Kasstroom

Verkoopontvangsten bestaande huur, woon-en niet woongelegenheden 1.714.347 510.000Verkoopontvangsten grond 3.994 6.000

1.718.341 516.000

MVA Uitgaande Kasstroom

Nieuwbouw huur, woon- en nietwoongelegenheden -186.085 -3.022.370Woningverbetering, woon- en nietwoongelegenheden -1.924.745 -4.594.492Aankoop, woon- en niet woongelegenheden - -393.288Investeringen overig -66.261 -126.389Externe kosten bij verkoop -16.721 -13.467

-2.193.812 -8.150.006

Kasstroom uit investeringsactiviteiten -475.471 -7.634.006

transporteren 6.048.576 -411.444


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 57 -

___________________________________________________________________________________________________________

2017

€ €

2016

€ €

Transport 6.048.576 -411.444

Kasstroom uit financieringsactiviteiten

Financiering Uitgaande Kasstromen

Aflossing door WSW geborgde leningen -973.934 -924.033

Kasstroom uit financieringsactiviteiten -973.934 -924.033

5.074.642 -1.335.477

Liquide middelen

Mutatie liquide middelen 5.074.642 -1.335.477

Geldmiddelen per 1 januari 2.095.198 3.430.675Liquide middelen 7.169.840 2.095.198

5.074.642 -1.335.477

- -


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 58 -

___________________________________________________________________________________________________________

7 GRONDSLAGEN VOOR WAARDERING EN RESULTAATBEPALING

ALGEMEEN

Heuvelrug Wonen (geregistreerd onder KvK-nummer 30086686) is een stichting met de status vanToegelaten instelling volkshuisvesting. Heuvelrug Wonen heeft specifieke toelating in de gemeenteUtrechtse Heuvelrug en is werkzaam binnen het kader van de Woningwet en het Besluit toegelateninstellingen volkshuisvesting.

Activiteiten

De activiteiten van Heuvelrug Wonen, statutair gevestigd te Doorn bestaan voornamelijk uit de exploitatievan vastgoed.

Vestigingsadres

Heuvelrug Wonen is feitelijk gevestigd op Boswijklaan 50 te Doorn.

Wet- en regelgeving

De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de bepalingen van de Woningwet, het Besluittoegelaten instellingen volkshuisvesting 2015, de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publiekeen semipublieke sector (WNT), Titel 9 Boek 2 BW, Hoofdstuk 645 van de Richtlijn voor deJaarverslaggeving en de stellige uitspraken van de overige hoofdstukken van de Richtlijn voor deJaarverslaggeving. De jaarrekening is opgemaakt op 25 juni 2018.

Oordelen en schattingen

Bij toepassing van de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening vormt het bestuur vanHeuvelrug Wonen zich verschillende oordelen en maakt schattingen die essentieel kunnen zijn voor de inde jaarrekening opgenomen bedragen. Indien het voor het geven van het in artikel 2:362 lid 1 BW vereisteinzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen inclusief de bijbehorendeveronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de betreffende jaarrekeningpost.

Consolidatiegrondslagen

Op grond van de vrijstelling ingevolge artikel 2:407 lid 2a BW (vrijstelling voor de in de consolidatie tebetrekken maatschappijen die gezamenlijk van te verwaarlozen betekenis op het geheel zijn) is geengeconsolideerde jaarrekening opgesteld. De activiteiten van de betrokken maatschappijen zijn voor watbetreft balanstotaal, omzet en resultaat van dermate klein belang voor de jaarrekening van HeuvelrugWonen. In 2017 is voor het eerst gebruik gemaakt van deze vrijstelling.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 59 -

___________________________________________________________________________________________________________

Lijst met kapitaalbelangen

Heuvelrug Wonen te Doorn staat aan het hoofd van een groep rechtspersonen. Een overzicht van degegevens vereist op grond van de artikelen 2:379 en 2:414 BW is onderstaand opgenomen:

Naam, statutaire zetel

Aandeel in hetgeplaatste

kapitaal

%

Heuvelrug Wonen Commandiet B.V. 100,00Statutair gevestigd in gemeente Utrechtse Heuvelrug

Heuvelrug Energiediensten B.V. 100,00Statutair gevestigd in gemeente Utrechtse Heuvelrug

Lange Dreef B.V. (joint venture) 50,00Statutair gevestigd in gemeente Utrechtse Heuvelrug

Lange Dreef C.V. (joint venture) 50,00Statutair gevestigd in gemeente Utrechtse Heuvelrug

Lange Dreef C.V. is voor 49% een dochter van Heuvelrug Wonen Commandiet B.V. en voor 2% eendochter van Lange Dreef B.V.

Salderen

Een actief en een post van het vreemd vermogen wordt gesaldeerd in de jaarrekening opgenomenuitsluitend indien en voor zover:

- een deugdelijk juridisch instrument beschikbaar is om het actief en de post van het vreemdvermogen gesaldeerd en simultaan af te wikkelen;

- het stellige voornemen bestaat om het saldo als zodanig of beide posten simultaan af te wikkelen.

GRONDSLAGEN VOOR DE WAARDERING VAN ACTIVA EN PASSIVA

Vastgoedbeleggingen

(DAEB en niet-DAEB) vastgoed in exploitatie

Classificatie en kwalificatie

Het vastgoed in exploitatie wordt op objectniveau geclassificeerd naar DAEB (sociaal) en niet-DAEB (commercieel) vastgoed, rekening houdend met de criteria van de Beschikking van de Europese Commissied.d. 15 december 2009 aangaande de staatssteun voor toegelaten instellingen. Op grond van deze criteria omvat het DAEB vastgoed de woningen met een huurprijs tot aan dehuurliberalisatiegrens (huurtoeslaggrens) op contractdatum, het maatschappelijk vastgoed en het overigeDAEB vastgoed. Maatschappelijk vastgoed is bedrijfsonroerend goed dat wordt verhuurd aanmaatschappelijke organisaties, waaronder zorg-, welzijn-, onderwijs- en culturele instellingen endienstverleners en is tevens vermeld op de bijlage zoals deze is opgenomen in de EC-beschikking d.d. 15december 2009. Het niet-DAEB vastgoed omvat volgens de eerder genoemde criteria de woningen met een huurprijs bovende huurliberalisatiegrens (huurtoeslaggrens) op contractdatum, het bedrijfsmatig vastgoed (niet zijndemaatschappelijk vastgoed) en het overige niet-DAEB vastgoed.Een uitzondering vormt het scheidingsvoorstel, waarin een herclassificatie tussen DAEB en niet-DAEBvastgoed heeft plaatsgevonden zonder een nieuw contract.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 60 -

___________________________________________________________________________________________________________

Complexindeling

Het DAEB vastgoed en het niet-DAEB vastgoed is opgedeeld naar waarderingscomplexen. Eenwaarderingscomplex is een samenstel van verhuureenheden, dat in principe bestaat uit vergelijkbareverhuureenheden voor wat betreft type vastgoed, bouwperiode en locatie, en dat als één geheel aan eenderde partij in verhuurde staat kan worden verkocht. Een waarderingscomplex kan daarom wordengedefinieerd als een aaneengesloten blok verhuureenheden van dezelfde bouwperiode. Alleverhuureenheden van de toegelaten instelling maken deel uit van een waarderingscomplex of zijn eenafzonderlijk waarderingscomplex. Het kan voorkomen dat een waarderingscomplex bestaat uit DAEB enniet-DAEB vastgoed. In dat geval wordt - nadat de waarde van het waarderingscomplex is bepaald - dewaarde opgesplitst in een deel dat aan het DAEB vastgoed respectievelijk aan het niet-DAEB deel kanworden toegerekend.

Waardering bij eerste verwerking DAEB en niet-DAEB vastgoed

Bij de eerste verwerking wordt het DAEB vastgoed in exploitatie en het niet-DAEB vastgoed in exploitatiegewaardeerd tegen de kostprijs. De kostprijs omvat de verkrijgings- of vervaardigingsprijs, inclusieftransactiekosten minus eventuele investeringssubsidies. De verkrijgings- of vervaardigingsprijs wordtbepaald als de som van de bestede externe kosten en de hieraan direct toerekenbare kosten.De in de toekomst te maken kosten van sloop worden ten laste van het resultaat verantwoord in het jaardat de exploitatie door sloop wordt beëindigd.

Waardering na eerste verwerking

Vastgoed in exploitatie wordt op grond van artikel 35 lid 2 van de Woningwet na de eerste verwerkinggewaardeerd tegen actuele waarde. Op grond van artikel 31 van het Besluit toegelaten instellingenvolkshuisvesting 2015 vindt de waardering plaats tegen de marktwaarde.Het Besluit actuele waarde is niet van toepassing. Op grond van artikel 14 van de Regeling toegelateninstellingen volkshuisvesting 2015 vindt de waardering tegen marktwaarde plaats overeenkomstig demethodiek die is opgenomen in bijlage 2 van de Regeling toegelaten instellingen volkshuisvesting 2015 (Handboek modelmatig waarderen marktwaarde).Op basis van artikel 31 van het BTIV wordt bij de waardering onderscheid gemaakt naar de volgendecategorieën:

- woongelegenheden;- bedrijfsmatig en maatschappelijk onroerend goed (BOG en MOG);- parkeergelegenheden;- intramuraal zorgvastgoed.

Heuvelrug Wonen hanteert de basisversie van het Handboek modelmatig waarderen marktwaarde voorwoongelegenheden, BOG en MOG, parkeergelegenheden en intramuraal zorgvastgoed. Dit betreft eenmodelmatige waardering. Voor BOG hanteert Heuvelrug Wonen de basisversie, omdat de huursom van ditvastgoed minder bedraagt dan 5% van de totale huursom van de niet-DAEB tak.Bij de waardering van het vastgoed worden een doorexploiteer- en een uitpondscenario onderscheiden. Demarktwaarde is de hoogste van beide waarderingen. Het handboek volgt de netto contante waardemethode (DCF-methode). Via de DCF-methode worden de toekomstige inkomende en uitgaandekasstromen contant gemaakt naar het heden aan de hand van een disconteringsvoet, inclusief deeindwaarde die de geschatte opbrengstwaarde is van het vastgoed aan het einde van de DCF-periode.Hierbij wordt verondersteld dat de jaarbedragen medio het jaar worden ontvangen respectievelijk betaald.De berekening van de netto contante marktwaarde wordt bij alle typen vastgoed uitgevoerd voor eenexploitatieperiode van vijftien jaar.De bepaling van de toekomstige inkomende en uitgaande kasstromen vindt bij woongelegenheden enparkeergelegenheden plaats aan de hand van twee scenario's: enerzijds op basis van hetdoorexploiteerscenario en anderzijds op basis van het uitpondscenario. Bij BOG, MOG en intramuraalvastgoed is alleen het doorexploiteerscenario van toepassing.Na eerste verwerking wordt een waardevermindering of -vermeerdering van de marktwaarde van vastgoedin exploitatie verantwoord in de winst-en-verliesrekening van de periode waarin de wijziging zich voordoet.De waardevermindering of -vermeerdering wordt separaat tot uitdrukking gebracht en in het resultaatverantwoord als Niet-gerealiseerde waardeveranderingen.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 61 -

___________________________________________________________________________________________________________

Deze waardevermindering of -vermeerdering bestaat uit aanpassingen in het Handboek modelmatigwaarderen marktwaarde en uit ontwikkelingen van de woningmarkt en huurportefeuille van de corporatie.Bij deze waardering is geen taxateur betrokken en er worden dus geen vrijheidsgraden toegepast.Alsgevolg hiervan bestaat het risico dat de modelmatig bepaalde actuele waarde van het vastgoed afwijkt vande actuele waarde die met betrokkenheid van een taxateur tot stand zou zijn gekomen.Tevens is bijtoepassing van de basisversie sprake van een portefeuillewaardering in plaats van complexwaardering,waardoor er tevens een bepaalde onnauwkeurigheid kan bestaan in de allocatie binnen het eigenvermogen tussen de herwaarderingsreserve en de overige reserves.

Uitgaven na eerste verwerking

Uitgaven na eerste verwerking ten behoeve van het complex aangaande het DAEB en niet-DAEB vastgoed,die voldoen aan de algemene activeringscriteria worden geactiveerd tegen kostprijs en vervolgens getoetstaan het verschil in marktwaarde van het complex vóór en na deze uitgaven. Het marktwaardeverschilwordt in het actief verwerkt als een waardevermindering of -vermeerdering en in het resultaatverantwoord als Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille.

Herwaarderingsreserve

Jaarlijks wordt op balansdatum de marktwaarde van vastgoed in exploitatie opnieuw bepaald. Winsten ofverliezen ontstaan door een wijziging in de marktwaarde, worden verantwoord in de winst-en-verliesrekening. Voor het positieve verschil tussen de marktwaarde van het waarderingscomplex en deinitiële verkrijgings- of vervaardigingsprijs - zonder rekening te houden met enige afschrijving ofwaardevermindering - wordt een herwaarderingsreserve gevormd. Het expliciet opnemen van een herwaarderingsreserve in de balans als onderdeel van het eigen vermogenbenadrukt voor de gebruiker van de jaarrekening dat een deel van het eigen vermogen op hetwaarderingsmoment nog niet is gerealiseerd.

Afschrijvingen

Op de onroerende zaken in exploitatie gewaardeerd op marktwaarde wordt niet afgeschreven.Buitengebruikstelling als gevolg van sloop

Indien op het waarderingscomplex of een deel daarvan op de waardepeildatum 31 december 2017 een -ook voor een derde - onherroepelijke verplichting tot sloop van toepassing is, wordt hier bij de waarderingrekening mee gehouden. De sloopkosten worden in het jaar van uitgave ten laste van het resultaatgebracht.

Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden

Voor vastgoed in exploitatie die in het kader van een regeling Verkoop onder Voorwaarden (VOV) door decorporatie wordt overgedragen aan derden waarbij de regeling kwalificeert als financieringstransactie,eindigt het eigen gebruik en wordt het vastgoed gerubriceerd als onroerende zaken verkocht ondervoorwaarden. De onroerende zaken verkocht onder voorwaarden worden gewaardeerd op de getaxeerdeleegwaarde onder aftrek van de contractuele korting. Een eventuele waardevermeerdering ofwaardevermindering van de boekwaarde van de onroerende zaken op het moment van de herclassificatiewordt verantwoord in de winst-en-verliesrekening onder de post Niet-gerealiseerde waardeveranderingenvastgoedportefeuille verkocht onder voorwaarden.

Na eerste verwerking vindt waardering plaats tegen de getaxeerde leegwaarde na aftrek van de in hetVOV-contract overeengekomen korting. De leegwaarde wordt jaarlijks opnieuw geschat.Waardeveranderingen worden in het resultaat verantwoord onder de post Niet-gerealiseerdewaardeveranderingen vastgoedportefeuille verkocht onder voorwaarden.De regeling kwalificeert als een financieringstransactie indien niet alle belangrijke economische voor- ennadelen zijn overgedragen. Dit is in het kader van een regeling VOV doorgaans het geval indien sprake isvan een terugkoopplicht dan wel een terugkooprecht tegen een significant lagere terugkoopprijs dan deverwachte reële waarde op terugkoopmoment.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 62 -

___________________________________________________________________________________________________________

Voor de in de regeling overeengekomen overdrachtswaarde heeft de corporatie een terugkoopverplichtingdie jaarlijks wordt gewaardeerd op de bij overdracht ontstane terugkoopverplichting, rekening houdendmet de contractvoorwaarden inzake terugkoop waaronder de deling van de jaarlijkse waardeontwikkelingvan de woning in het economisch verkeer. De terugkoopverplichting wordt als verplichting op de balansopgenomen zonder rekening te houden met de tijdswaarde van geld, aangezien inschatting van het tijdstipwaarop terugkoop in de toekomst zal plaatsvinden - mede gelet op de onbeperkte terugkooptermijn - nietgoed mogelijk is. Indien de verwachting bestaat dat de terugkoop binnen één jaar zal plaatsvinden wordtde verplichting onder de kortlopende schulden verantwoord.

De waardeveranderingen ter zake van de woningen verkocht onder voorwaarden (na herclassificatie) enter zake de terugkoopverplichtingen worden in het resultaat verantwoord onder de post Niet-gerealiseerdewaardeveranderingen vastgoedportefeuille verkocht onder voorwaarden.

Ultimo verslagjaar wordt het verschil (indien positief) tussen de dan opnieuw vastgestelde leegwaarde naaftrek van contractuele korting en de - gefixeerde - boekwaarde op moment van herclassificatie op basisvan de oude grondslag verwerkt in een herwaarderingsreserve.

Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie

Vastgoed

Dit betreft lopende investeringen in nieuwe complexen (nieuwbouw) en bestaande complexen (woningverbetering en herstructurering) (zie tevens de grondslag onder Uitgaven na eerste verwerking).De waardering bij eerste verwerking is tegen de kostprijs. De kostprijs omvat de verkrijgings- ofvervaardigingsprijs, rekening houdend met eigen ontwikkelingskosten en overige hieraan directtoerekenbare kosten.De waardering na eerste verwerking van het vastgoed in ontwikkeling is tegen de verkrijgings- ofvervaardigingsprijs dan wel de lagere marktwaarde. De marktwaarde wordt bepaald met behulp vangeprognosticeerde kasstromen op basis van aannames zoals hiervoor toegelicht onder vastgoed inexploitatie onder Waardering na eerste verwerking.Indien gerede twijfel bestaat of de reeds bestede kosten terugverdiend kunnen worden, wordt hetvastgoed tegen de lagere marktwaarde van het project in het bestaande ontwikkelingsstadiumgewaardeerd en wordt het nadelig verschil in het resultaat verantwoord onder de post Overigewaardeveranderingen vastgoedportefeuille.In het geval per balansdatum sprake is van feitelijke dan wel juridische investeringsverplichtingen inzakeDAEB en niet-DAEB vastgoed in ontwikkeling - waarbij de geschatte kostprijs van het vastgoed hoger isdan de marktwaarde - wordt het verschil eerst in mindering gebracht op de reeds bestede kosten en wordtvoor het resterend bedrag een voorziening gevormd voor onrendabele investeringen en herstructureringen.De afwaardering van de bestede kosten tot nihil wordt in het resultaat verantwoord onder de post Overigewaardeveranderingen vastgoedportefeuille.

Grondposities

Ingenomen grondposities (al dan niet met opstallen) worden aangeschaft met het oog op (her)ontwikkeling van huur- en koopprojecten.De grondposities worden bij eerste verwerking gewaardeerd tegen de kostprijs en bijkomende kosten. Naeerste verwerking worden de grondposities gewaardeerd tegen de kostprijs of lagere marktwaarde, welkede huidige marktverhoudingen omtrent de verwachte woningbouwwaarde van de grond weerspiegelt. Deveranderingen in de marktwaarde worden in het resultaat verantwoord onder de post Overigewaardeveranderingen vastgoedportefeuille.

Materiële vaste activa

Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie

De onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie worden gewaardeerd tegen de kostprijs (verkrijgingsprijs of vervaardigingsprijs), minus eventuele investeringssubsidies, verminderd met decumulatieve afschrijvingen en indien van toepassing cumulatieve bijzondere waardeverminderingen. Er zijngeen rentekosten in de, tegen de vervaardigingsprijs gewaardeerde, materiële vaste activa opgenomen.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 63 -

___________________________________________________________________________________________________________

De materiële vaste activa worden als volgt lineair afgeschreven op basis van de geschatte economischelevensduur rekening houdend met de restwaarde:

- grond geen afschrijving;- casco over 50 jaar;- kantoorgebouw componentenbenadering;- overig over 5 tot 10 jaar.

Indien de verwachting omtrent de afschrijvingsmethode, gebruiksduur en/of restwaarde in de loop van detijd wijzigingen ondergaat, worden zij als een schattingswijziging verantwoord.

In de kostprijs worden de kosten van groot onderhoud opgenomen, zodra deze kosten zich voordoen enaan de activeringscriteria is voldaan. De boekwaarde van de te vervangen bestanddelen wordt dan alsgedesinvesteerd beschouwd en ineens ten laste van de winst-en-verliesrekening gebracht. Alle overigeonderhoudskosten worden direct in de winst-en-verliesrekening verwerkt.

Buiten gebruik gestelde onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie worden gewaardeerdtegen de kostprijs dan wel de lagere opbrengstwaarde. De onroerende en roerende zaken ten dienste vande exploitatie worden niet langer in de balans opgenomen na vervreemding of op nihil gewaardeerdwanneer geen toekomstige prestatie-eenheden van het gebruik of de vervreemding worden verwacht.

Financiële vaste activa

Deelnemingen

De deelnemingen waarin Heuvelrug Wonen invloed van betekenis uitoefent op het zakelijke en financiëlebeleid, worden tegen de vermogensmutatiemethode gewaardeerd. Voor de bepaling of sprake is vaninvloed van betekenis worden mede in aanmerking genomen de financiële instrumenten die potentiëlestemrechten bevatten.

Overeenkomstig de vermogensmutatiemethode worden de deelnemingen in de balans opgenomen tegenhet aandeel van de groep in de netto-vermogenswaarde vermeerderd met haar aandeel in de resultatenvan de deelnemingen en haar aandeel in de directe mutaties in het eigen vermogen van de deelnemingenvanaf het moment van verwerving, bepaald volgens de grondslagen zoals vermeld in deze jaarrekening,verminderd met haar aandeel in de dividenduitkeringen van de deelnemingen. In de winst-en-verliesrekening wordt het aandeel van de groep in het resultaat van de deelnemingen opgenomen. Indienen voor zover de vennootschap niet zonder beperking uitkering van de positieve resultaten aan haar kanbewerkstelligen, worden de resultaten in een wettelijke reserve opgenomen. Haar aandeel in derechtstreekse vermogensvermeerderingen en -verminderingen van de deelnemingen wordt ook in dewettelijke reserve opgenomen met uitzondering van herwaarderingen van activa die in deherwaarderingsreserve worden verwerkt.

Indien de waarde van de deelneming volgens de vermogensmutatiemethode nihil is geworden, wordt dezemethode niet langer toegepast en blijft de deelneming bij ongewijzigde omstandigheden op nihilgewaardeerd. Hierbij worden andere langlopende belangen in de deelneming die feitelijk wordenaangemerkt als een onderdeel van de netto-investering, ook meegenomen. Indien en voor zover geheel often dele voor de schulden van de deelneming wordt ingestaan respectievelijk een feitelijke verplichtingbestaat de deelneming tot betaling van haar schulden in staat te stellen, wordt een voorzieningopgenomen.

Een vervolgens verkregen aandeel in de winst van de deelneming wordt pas weer verwerkt indien en voorzover het cumulatief niet-verwerkte aandeel in het verlies is ingelopen.

Na toepassing van de vermogensmutatiemethode bepaalt de groep of het noodzakelijk is om voor dedeelneming een verlies wegens bijzondere waardevermindering op te nemen. De vennootschap bepaalt opelke verslagdatum of er objectieve aanwijzingen zijn dat de deelneming een bijzonderewaardevermindering heeft ondergaan. Als dat het geval is, berekent de vennootschap het bedrag aanbijzondere waardevermindering als zijnde het verschil tussen de realiseerbare waarde van de deelnemingen de boekwaarde en verantwoordt zij het bedrag in de winst-en-verliesrekening.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 64 -

___________________________________________________________________________________________________________

Andere deelnemingen

De deelnemingen waarop Heuvelrug Wonen geen invloed van betekenis uitoefent op het zakelijke enfinanciële beleid, worden tegen de verkrijgingsprijs gewaardeerd. Indien sprake is van een duurzamewaardevermindering vindt waardering plaats tegen deze lagere waarde. Afwaardering vindt plaats ten lastevan de winst-en-verliesrekening.

Overige financiële vaste activa

Latente belastingvorderingen

Voor de waardering en verwerking van latente belastingvorderingen wordt verwezen naar de afzonderlijkeparagraaf Belastingen.

Overige effecten

Overige effecten met een beursnotering (aandelen en obligaties) die niet tot einde looptijd wordenaangehouden, worden na de eerste verwerking gewaardeerd tegen reële waarde. Baten en lasten dievoortvloeien uit veranderingen in de reële waarde worden verwerkt in de winst-en-verliesrekening.Overige effecten zonder beursnotering (aandelen en obligaties), worden na de eerste verwerkinggewaardeerd tegen kostprijs.Baten en lasten van obligaties gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs worden in de winst-en-verliesrekening verwerkt zodra de beleggingen aan een derde worden overgedragen of als sprake is vaneen bijzondere waardevermindering, alsmede via het amortisatieproces.Baten en lasten van aandelen gewaardeerd tegen kostprijs, worden in de winst-en-verliesrekeningverwerkt zodra de beleggingen aan een derde worden overgedragen of een bijzondere waardeverminderingondergaan. Ontvangen dividend wordt ten gunste van de winst-en-verliesrekening gebracht.

Voorraden

Vastgoed bestemd voor de verkoop

Dit betreft opgeleverde nieuwbouwwoningen en teruggekochte woningen uit hoofde van eenterugkoopplicht, bestemd voor verkoop.De waardering van de opgeleverde nieuwbouwwoningen is tegen vervaardigingsprijs en daaraantoegerekende directe kosten dan wel lagere opbrengstwaarde. De waardering van de teruggekochtewoningen met een terugkoopplicht is op moment van verkrijging tegen de marktwaarde na aftrek van decontractuele korting, hetgeen tevens de verkrijgingsprijs is voor de waardering als voorraad, en na eersteverwerking rekening houdend met de lagere opbrengstwaarde.De lagere opbrengstwaarde is de verwachte verkoopprijs en wordt bepaald op basis van taxaties dan welrecente verkooptransacties van referentiewoningen onder aftrek van kosten voor verkoop.

Hieronder is verder begrepen het niet-DAEB vastgoed in exploitatie, geherclassificeerd als vastgoedbestemd voor verkoop. Bij eerste verwerking (i.c. moment van herclassificatie) en na eerste verwerking isde waardering tegen de kostprijs (verkrijgingsprijs of vervaardigingsprijs) verminderd met cumulatieveafschrijvingen en cumulatieve bijzondere waardeverminderingsverliezen als gevolg van de lagere reëlewaarde (i.c. geschatte marktwaarde).

Vorderingen

De vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde van de tegenprestatievermeerderd met transactiekosten. Na eerste verwerking worden de vorderingen gewaardeerd tegen degeamortiseerde kostprijs (veelal gelijk aan de nominale waarde) minus benodigde voorziening vooroninbaarheid. De vorderingen hebben een looptijd korter dan een jaar.

Liquide middelen

Onder liquide middelen worden verstaan kasmiddelen, de tegoeden op bankrekeningen en wissels encheques. Liquide middelen worden gewaardeerd op basis van nominale waarde. Deposito's worden onderliquide middelen opgenomen indien zij in feite - zij het eventueel met opoffering van rentebaten- teronmiddellijke beschikking staan. Liquide middelen die (naar verwachting) langer dan twaalf maanden nietter beschikking staan van de groep, worden als financiële vaste activa gerubriceerd.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 65 -

___________________________________________________________________________________________________________

Bijzondere waardeverminderingen van financiële activa

Heuvelrug Wonen beoordeelt op elke balansdatum of een financieel actief of een groep van financiëleactiva bijzondere waardevermindering heeft ondergaan. Voor alle categorieën financiële activa die tegen (geamortiseerde) kostprijs worden gewaardeerd, wordt bij aanwezigheid van objectieve aanwijzingen voorbijzondere waardeverminderingen, de omvang van het verlies uit hoofde van de bijzonderewaardevermindering bepaald en in de winst-en-verliesrekening verwerkt.

Bij financiële activa gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs wordt de omvang van het verlies bepaaldals het verschil tussen de boekwaarde van het actief en de best mogelijke schatting van de toekomstigekasstromen, contant gemaakt tegen de effectieve rentevoet van het financiële actief zoals die is bepaaldbij de eerste verwerking van het instrument. Een voorheen opgenomen waarderingsverlies wordtteruggenomen, indien de afname van de waardevermindering verband houdt met een objectievegebeurtenis na afboeking, tot maximaal het bedrag dat benodigd is om het actief te waarderen op degeamortiseerde kostprijs ten tijde van de terugname als geen sprake zou zijn geweest van een bijzonderewaardevermindering. Het teruggenomen verlies dient in de winst-en-verliesrekening te worden verwerkt.

De boekwaarde van de vorderingen wordt verlaagd met gebruikmaking van een voorziening wegensoninbaarheid.

Bij aandelen gewaardeerd tegen kostprijs wordt de omvang van het verlies bepaald als het verschil tussende boekwaarde van het financiële actief en de best mogelijke schatting van de toekomstige kasstromen,contant gemaakt tegen de actuele vermogenskostenvoet voor een soortgelijk actief. Een voorheenopgenomen waardeverminderingsverlies wordt teruggenomen indien het wegnemen van de indicatie vaneen bijzondere waardevermindering objectief waarneembaar is.

Classificatie eigen vermogen en vreemd vermogen

Een financieel instrument of de afzonderlijke componenten van het instrument worden in de jaarrekeningals eigen vermogen of als vreemd vermogen geclassificeerd overeenkomstig de economische realiteit vande contractuele overeenkomst waaruit het financieel instrument voortvloeit. Rente, dividenden, baten enlasten met betrekking tot een (deel van een) financieel instrument worden in de jaarrekening opgenomenafhankelijk van de classificatie van het financieel instrument als eigen-vermogensinstrument respectievelijkfinanciële verplichting.

Voorzieningen

Een voorziening wordt gevormd indien de groep op balansdatum een in rechte afdwingbare of feitelijkeverplichting heeft waarvan het waarschijnlijk is dat voor de afwikkeling een uitstroom van middelennoodzakelijk is en waarvan de omvang betrouwbaar is te schatten. De omvang van de voorziening wordtbepaald door de beste schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om de desbetreffendeverplichtingen en verliezen per balansdatum af te wikkelen. Tenzij anders vermeld, worden voorzieningengewaardeerd tegen nominale waarde.

Indien het waarschijnlijk is dat voor uitgaven die noodzakelijk zijn om een voorziening af te wikkelen eenvergoeding van een derde zal worden ontvangen, wordt deze vergoeding gepresenteerd als eenafzonderlijk actief.

Voorziening onrendabele investeringen en herstructureringen

In het geval per balansdatum sprake is van feitelijke dan wel juridische investeringsverplichtingen inzakeDAEB en niet-DAEB vastgoed in ontwikkeling, waarbij de geschatte kostprijs van het vastgoed hoger is dande aan deze investeringsverplichtingen toe te rekenen marktwaarde per balansdatum op basis van hetHandboek modelmatig waarderen marktwaarde, wordt het verschil eerst in mindering gebracht op dereeds bestede kosten en wordt voor het resterend bedrag een voorziening gevormd voor onrendabeleinvesteringen en herstructureringen. De afwaardering van de bestede kosten tot nihil en de vorming vande voorziening wordt in het resultaat verantwoord onder de post Overige waardeveranderingenvastgoedportefeuille.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 66 -

___________________________________________________________________________________________________________

Voorziening pensioenen

De gehanteerde pensioenregeling van Heuvelrug Wonen is ondergebracht bij een bedrijfstakpensioenfonds.De hieruit voortvloeiende pensioenverplichtingen worden gewaardeerd volgens de 'verplichting aan depensioenuitvoerder benadering'. In deze benadering wordt de aan de pensioenuitvoerder te betalen premieals last in de winst-en-verliesrekening verantwoord. Te betalen premie dan wel de vooruitbetaalde premieper jaareinde wordt als Overlopend passief respectievelijk Overlopend actief verantwoord.Een pensioenvordering uit hoofde van aanwezige overschotten bij de pensioenuitvoerder wordt opgenomenals Heuvelrug Wonen beschikkingsmacht heeft over het overschot, het waarschijnlijk is dat het tottoekomstige economische voordelen voor de groep leidt en het betrouwbaar kan worden vastgesteld. Eenpensioenoverschot wordt op dezelfde wijze gewaardeerd als een voorziening.Behalve de betaling van premies heeft Heuvelrug Wonen geen verdere verplichtingen uit hoofde vangenoemde pensioenregeling. De groep heeft in geval van een tekort bij het bedrijfstakpensioenfonds geenverplichting tot het voldoen van aanvullende bijdragen anders dan hogere toekomstige premies. Er zijngeen addionele verplichtingen jegens werknemers.De belangrijkste kenmerken van de uitvoeringsovereenkomst zijn:

- Deelneming in het bedrijfstakpensioenfonds is verplicht gesteld voor de werknemers en bestuurdersvan de woningcorporatie.

- De woningcorporatie is uitsluitend verplicht tot betaling van de vastgestelde premies. In geen gevalbestaat een verplichting tot bijstorting. Er is geen sprake van recht op teruggave/premiekorting.

Een pensioenvordering uit hoofde van aanwezige overschotten bij de pensioenuitvoerder wordt opgenomenals Heuvelrug Wonen beschikkingsmacht heeft over het overschot, het waarschijnlijk is dat het tottoekomstige economische voordelen voor Heuvelrug Wonen leidt en het betrouwbaar kan wordenvastgesteld. Een pensioenoverschot wordt op dezelfde wijze gewaardeerd als een voorziening.

Behalve de betaling van premies heeft Heuvelrug Wonen geen verdere verplichtingen uit hoofde vangenoemde pensioenregeling. Heuvelrug Wonen heeft in geval van een tekort bij hetbedrijfstakpensioenfonds geen verplichting tot het voldoen van aanvullende bijdragen anders dan hogeretoekomstige premies.

De dekkingsgraad van SPW bedraagt ultimo 2017: 113,4% (2016: 104,0%). De dekkingsgraad dient125% te bedragen op langere termijn. Zolang de grens van 125,0% niet wordt gehaald, zal SPW jaarlijkseen nieuw herstelplan indienen. SPW verwacht in 2022 de grens van 125,0% te behalen (conformherstelplan 31-12-2016).

Voorziening latente belastingen

Voor de waardering en verwerking van de voorziening latente belastingen wordt verwezen naar deafzonderlijke paragraaf Belastingen.

Overige voorzieningen

De overige voorzieningen zijn gevormd voor respectievelijk jubileumuitkeringen aan personeel,loopbaanontwikkeling en vakantiegeld.

De voorziening voor jubileumuitkeringen aan personeel is gevormd voor in de toekomst uit te betalenjubileumuitkeringen aan personeel op grond van Cao-bepalingen uitgaande van het personeelsbestandultimo verslagjaar. Bij de bepaling van de omvang van de voorziening is rekening gehouden met verwachtesalarisstijgingen, een geschatte blijfkans en leeftijd. De voorziening is tegen de nominale waardeopgenomen.

De voorziening voor loopbaanontwikkeling is gevormd ter dekking van toekomstige verplichtingen op hetgebied van loopbaanontwikkeling, waarvoor medewerkers van de corporatie op grond van Cao-bepalingen budgetrechten hebben opgebouwd. Bij het bepalen van deze voorziening wordt uitgegaanvan het personeelsbestand ultimo verslagjaar. De voorziening is tegen de nominale waarde opgenomen,gezien het onzekere tijdstip van besteding van het budget.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 67 -

___________________________________________________________________________________________________________

Belastingen

Acute belastingen

De belastingen worden berekend op basis van het verantwoorde resultaat uitgaande van het geldendebelastingtarief, rekening houdend met fiscaal vrijgestelde posten, de vaststellingsovereenkomst (VSO) engeheel of gedeeltelijk niet-aftrekbare kosten.

De belastingvorderingen en -verplichtingen worden gesaldeerd indien is voldaan aan de algemenevoorwaarden voor saldering.

Latente belastingen

Voor alle belastbare tijdelijke verschillen tussen de commerciële en fiscale balanswaardering wordt eenlatente belastingvordering en/of -verplichting opgenomen. Voor alle verrekenbare tijdelijke verschillentussen de commerciële en fiscale balanswaardering en voor beschikbare voorwaartse verliescompensatiewordt een latente belastingvordering opgenomen voor zover er latente verplichtingen tegenover staan, ofhet waarschijnlijk is dat er fiscale winst beschikbaar zal zijn voor verrekening. De latentebelastingvorderingen en -verplichtingen worden opgenomen onder de financiële vaste activa respectievelijkvoorzieningen.

De waardering van latente belastingverplichtingen en -vorderingen wordt gebaseerd op de fiscale gevolgenvan de door Heuvelrug Wonen per balansdatum voorgenomen wijze van realisatie of afwikkeling vanactiva, voorzieningen, schulden of overlopende passiva. Latente vorderingen worden opgenomen voorzover het waarschijnlijk is dat er in de toekomst belastbare winsten zullen zijn die voor realisatie van hettijdelijk verschil dan wel compensabele verliezen kunnen worden aangewend. Hierbij wordt uitgegaan vanhet geldende belastingtarief. De latente belastingverplichtingen en -vorderingen worden gewaardeerdtegen nominale waarde.

De latente belastingvorderingen en -verplichtingen worden gesaldeerd indien Heuvelrug Wonen een inrechte afdwingbaar recht heeft om actuele belastingvorderingen te salderen met actuelebelastingverplichtingen en de uitgestelde belastingvorderingen en de uitgestelde belastingverplichtingenverband houden met winstbelastingen die betrekking hebben op dezelfde fiscale eenheid en door dezelfdebelastingautoriteit worden geheven.

Langlopende schulden

Bij de eerste opname van langlopende schulden worden deze opgenomen tegen reële waarde verminderdmet de direct daaraan toe te rekenen transactiekosten.

De langlopende schulden worden na de eerste waardering gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijsvolgens de effectieve-rentemethode. Winst of verlies worden in de winst-en-verliesrekening opgenomenzodra de verplichtingen niet langer op de balans worden opgenomen, alsmede via het amortisatieproces.

Voor de waarderingsgrondslag inzake terugkoopverplichtingen uit hoofde van vastgoed in exploitatie die inhet kader van de regeling Verkoop onder Voorwaarden (VOV) zijn overgedragen aan derden, wordtverwezen naar paragraaf Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden.

Kortlopende schulden

Bij de eerste opname van kortlopende schulden worden deze opgenomen tegen reële waarde. In geval datde vervolgwaardering niet tegen reële waarde met verwerking van waardeveranderingen in de winst-en-verliesrekening plaatsvindt, wordt bij de eerste waardering de reële waarde verminderd met de directdaaraan toe te rekenen transactiekosten.

Financiële verplichtingen behoren tot de handelsportefeuille, indien deze zijn verworven of aangegaan methet doel deze verplichtingen op korte termijn te verkopen. Deze categorie wordt na de eerste waarderinggewaardeerd tegen reële waarde zonder aftrek van eventuele transactiekosten bij vervreemding. Baten oflasten die voortvloeien uit veranderingen in de reële waarde worden verwerkt in de winst-en-verliesrekening.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 68 -

___________________________________________________________________________________________________________

De overige kortlopende schulden worden na de eerste waardering gewaardeerd tegen de geamortiseerdekostprijs volgens de effectieve-rentemethode. Winst of verlies worden in de winst-en-verliesrekeningopgenomen zodra de verplichtingen niet langer op de balans worden opgenomen, alsmede via hetamortisatieproces.

Geamortiseerde kostprijs

De geamortiseerde kostprijs is het bedrag waarvoor een financieel actief of financiële verplichting bij deeerste verwerking in de balans wordt opgenomen, verminderd met aflossingen op de hoofdsom,vermeerderd of verminderd met de via de effectieve-rentemethode bepaalde cumulatieve amortisatie vanhet verschil tussen dat eerste bedrag en het aflossingsbedrag en verminderd met eventuele afboekingen (direct, dan wel door het vormen van een voorziening) wegens bijzondere waardeverminderingen ofoninbaarheid.

Reële waarde van financiële instrumenten

De reële waarde van de financiële instrumenten die op actieve markten worden verhandeld per debalansdatum, wordt bepaald op basis van genoteerde beurskoersen, zonder aftrek van transactiekosten. Voor financiële instrumenten die niet op een actieve markt worden verhandeld, wordt de reële waardebepaald met passende waarderingsmethoden. Dergelijke methoden zijn onder meer:

- het gebruikmaken van recente markttransacties tussen onafhankelijke partijen;- het gebruikmaken van de actuele reële waarde van een ander instrument dat nagenoeg hetzelfde is;- het analyseren op basis van contant gemaakte kasstromen of andere waarderingsmodellen.

Heuvelrug Wonen maakt geen gebruik van financiële instrumenten.

GRONDSLAGEN VOOR RESULTAATBEPALING

Algemeen

Baten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben voor zover deze gerealiseerd zijn.De kosten worden bepaald met inachtneming van de hiervoor vermelde grondslagen voor waardering entoegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. (Voorzienbare) verplichtingen en mogelijkeverliezen die hun oorsprong vinden voor het einde van het boekjaar worden in acht genomen indien zijvoor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden en overigens wordt voldaan aan devoorwaarden voor het opnemen van voorzieningen.

Bijzondere baten of lasten die behoren tot de gewone bedrijfsuitoefening, worden op grond van aard, omvang of het incidentele karakter afzonderlijk toegelicht teneinde een goed inzicht te geven in hetresultaat uit gewone bedrijfsuitoefening van de corporatie en met de ontwikkeling daarin. Bijzondereposten worden met het oog op de analyse en de vergelijkbaarheid van de resultaten zoveel mogelijk naaraard en omvang afzonderlijk toegelicht.De winst en verliesrekening is volgens het functionele indeling opgesteld.

Huuropbrengsten

Opbrengsten uit de levering van (huur)diensten worden verantwoord naar rato van de geleverdeprestaties. De huuropbrengsten zijn het resultaat van het gevoerde huurprijsbeleid van Heuvelrug Wonen,rekening houdend met de door het Rijk bepaalde kaders (zoals maximale huurverhoging, maximaalredelijke huur en maximale huursomstijging) en onder aftrek van huurderving wegens leegstand enoninbaarheid.

Opbrengsten en lasten servicecontracten

De opbrengsten servicecontracten betreffen vergoedingen van huurders boven de netto huurprijs voorleveringen en diensten (zoals energie, water, huismeesters, schoonmaakkosten, glasverzekering). Deopbrengsten worden verminderd met derving wegens oninbaarheid. De kosten van de leveringen endiensten worden verantwoord onder de lasten servicecontracten.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 69 -

___________________________________________________________________________________________________________

Lasten verhuur en beheeractiviteiten

Hier worden zowel de directe lasten voor de verhuur- en beheeractiviteiten als de indirecte lasten via dekostenverdeelstaat verantwoord.

Lasten onderhoudsactiviteiten

De werkelijke onderhoudskosten voor reparatie-, mutatie- en planmatig onderhoud worden ten laste vande exploitatie gebracht. Het reparatie- en mutatieonderhoud wordt onderscheiden in de kosten van derdenen de kosten van eigen dienst. De lasten van onderhoud onderscheiden zich van activeerbare uitgavenwanneer geen sprake is van waardevermeerdering van het actief.Onder deze post worden alle direct aan het verslagjaar toe te rekenen kosten van onderhoud verantwoord.Van toerekenbaarheid is sprake als de daadwerkelijke werkzaamheden in het verslagjaar hebbenplaatsgevonden. Reeds aangegane verplichtingen waarvan de werkzaamheden nog niet zijn uitgevoerd opbalansdatum worden verwerkt onder de Niet in de balans opgenomen regelingen.

Overige directe operationele lasten exploitatie bezit

Hieronder worden verantwoord de verhuurderheffing, de kosten gerelateerd aan het niet kunnenincasseren van vorderingen op huurders anders dan huur en andere exploitatiekosten die niet tot een meerspecifieke kostensoort behoren. De groep verwerkt de overheidsheffingen zoals onroerendezaakbelastingen verhuurderheffing op het moment dat aan alle voorwaarden voor de overheidsheffing is voldaan.

Netto gerealiseerd resultaat verkoop vastgoedportefeuille

De post Netto gerealiseerd resultaat verkoop vastgoedportefeuille betreft het saldo van de behaaldeverkoopopbrengst minus de toerekenbare verkoop- en organisatiekosten en de geactiveerde waarde metbetrekking tot het vastgoed.

Opbrengst uit verkoop van vastgoed wordt in de winst-en-verliesrekening verwerkt als alle belangrijkerechten op economische voordelen alsmede alle belangrijke risico's met betrekking tot de activa zijnovergedragen aan de koper, het bedrag van de opbrengst op betrouwbare wijze kan worden bepaald enontvangst van de opbrengst waarschijnlijk is.Op basis van deze criteria wordt onder deze post de verkoopopbrengst van vastgoed in exploitatie onderaftrek van verkoopkosten en de boekwaarde verantwoord. De boekwaarde is op basis van demarktwaarde. Daarnaast wordt onder deze post verantwoord de opbrengstwaarde van verkocht vastgoedbestemd voor de verkoop (koopwoningen voor derden) onder aftrek van de gemaakte direct toerekenbareverkoopkosten en de vervaardigingsprijs en daaraan toegerekende directe kosten, dan wel de lagereopbrengstwaarde. Verder wordt hieronder verantwoord de verkoopopbrengst van onder VOVteruggekochte en vervolgens zonder voorwaarden doorverkochte woningen onder aftrek van deboekwaarde. De boekwaarde is de marktwaarde op terugkoopmoment onder aftrek van de contractuelekorting.

Gerealiseerde verkoopresultaten worden verantwoord op het moment van levering (passerentransportakte). Eventuele verliezen op koopprojecten worden verantwoord zodra deze voorzienbaar zijn.

Woningen verkocht onder voorwaarden worden niet in het resultaat verantwoord in het geval debelangrijkste economische voor- en nadelen niet zijn overgedragen aan de koper. Dergelijke transactiesworden verantwoord als financieringstransactie. Verwezen wordt naar de post Vastgoed verkocht ondervoorwaarden in de grondslagen van balanswaardering.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 70 -

___________________________________________________________________________________________________________

Waardeveranderingen vastgoedportefeuille

Hieronder zijn begrepen de overige waardeveranderingen en de waardeveranderingen met betrekking totde vastgoedportefeuille bestaande uit vastgoed in exploitatie, vastgoed in ontwikkeling, vastgoed verkochtonder voorwaarden en vastgoed bestemd voor verkoop. Niet-gerealiseerde waardeveranderingenvastgoedportefeuille betreffen winsten of mogelijke verliezen, die ontstaan door een wijziging in de waardevan het vastgoed bestemd voor verkoop in het verslagjaar.

Netto resultaat overige activiteiten

Hieronder worden onder andere de inschrijfgelden van woningzoekenden, de opbrengsten van overigedienstverlening en incidentele opbrengsten verantwoord. Eveneens zijn de opbrengsten en kosten van eenWarmte- en Koudopslaginstallatie (WKO), beheer voor derden en VvE-beheer als ook opbrengstenzendmasten toegerekend.

Overige organisatiekosten

De opbrengsten en kosten die niet toerekenbaar zijn (ook niet na toerekening van indirecte kosten),worden opgenomen onder Overige organisatiekosten. Voorbeelden hiervan zijn (een deel van) de (salaris)kosten van het management en de raad van commissarissen.

Leefbaarheid

Onder deze post zijn leefbaarheidsuitgaven inzake sociale activiteiten en fysieke activiteiten opgenomen.

De uitgaven inzake sociale activiteiten omvatten wijkgebonden uitgaven voor ondersteuning vanbewonersinitiatieven, gebiedsgericht personeel (zoals leefbaarheidscoördinator, wijkbeheerder,huismeester), leefbaarheidsonderzoeken en uitgaven voor activiteiten zoals welkomstbijeenkomstennieuwe bewoners, bestrijding woonoverlast, buurtbemiddeling, opvang van dak- en thuislozen,schuldsaneringen, tweede kansbeleid et cetera.

De uitgaven inzake fysieke activiteiten omvatten wijkgebonden uitgaven voor buurtcentra, bijzonderegebouwen (zoals wijksteunpunten, buurtposten, HOED), onderhoud groenvoorziening, speeltoestellen,beveiliging openbare ruimte, cameratoezicht, schoonmaakacties et cetera en uitgaven voor activiteitenzoals inbraakbeveiliging, brandpreventie, verlichting achterpad, afsluiting portieken et cetera.

Rentebaten en rentelasten

Rentebaten worden tijdsevenredig in de winst-en-verliesrekening verwerkt rekening houdend met deeffectieve rentevoet van de desbetreffende actiefpost, indien hun bedrag bepaalbaar is en hun ontvangstwaarschijnlijk.

Rentelasten worden toegerekend aan de opeenvolgende verslagperioden naar rato van de resterendehoofdsom. (Dis)agio en aflossingspremies worden als rentelast aan de opeenvolgende verslagperiodentoegerekend zodanig dat tezamen met de over de lening verschuldigde rentevergoeding de effectieve rentein de winst-en-verliesrekening wordt verwerkt en in de balans de amortisatiewaarde van de schuld.Periodieke rentelasten en soortgelijke lasten komen ten laste van het jaar waarover zij verschuldigdworden.

Belastingen

De belasting over het resultaat wordt berekend op basis van het in de winst-en-verliesrekeningverantwoorde resultaat, rekening houdend met fiscaal vrijgestelde posten en geheel of gedeeltelijk niet-aftrekbare kosten.Tevens wordt rekening gehouden met de wijzigingen in de latente belastingvorderingen en -schulden uithoofde van respectievelijk wijzigingen in het belastingtarief, herbeoordeling van de mogelijkheid totrealisatie van latente belastingvorderingen of een wijziging van de verwachte realisatie van een actief- ofpassiefpost.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 71 -

___________________________________________________________________________________________________________

De aldus bepaalde belastingpost wordt in de winst-en-verliesrekening opgenomen, behoudens voor zoverdeze betrekking heeft op posten die rechtstreeks in het eigen vermogen worden opgenomen, in welk gevalde belasting in het eigen vermogen wordt verwerkt.

Resultaat deelnemingen

Het resultaat van deelnemingen gewaardeerd op nettovermogenswaarde is het resultaat van dedeelnemingen bepaald op de waarderingsgrondslagen van Heuvelrug Wonen. Het resultaat opdeelnemingen gewaardeerd tegen de kostprijs is bepaald op basis van de ontvangen dividenden.

Toerekening baten en lasten

Om tot de functionele indeling van de winst-en-verliesrekening te komen wordt gebruik gemaakt van eenkostenverdeelstaat. Hierbij worden de personeelslasten en overige bedrijfslasten verdeeld op basis van dewerkelijke activiteiten (tijdsbesteding) van de werknemers.

GRONDSLAGEN VOOR KASSTROOMOVERZICHT

Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de directe methode.

De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit de liquide middelen en de vlottende effecten. Deeffecten kunnen worden beschouwd als zeer liquide beleggingen. De op korte termijn zeer liquidebeleggingen zijn beleggingen die zonder beperkingen en zonder materieel risico vanwaardeverminderingen als gevolg van de transactie kunnen worden omgezet in geldmiddelen.

Ontvangsten en uitgaven uit hoofde van interest, ontvangen dividenden en winstbelastingen zijnopgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten.

De verkrijgingsprijs van de verworven deelneming en de verkoopprijs van de verkochte deelneming zijnopgenomen onder de kasstroom uit investeringsactiviteiten, voor zover betaling in geld heeftplaatsgevonden. De in Heuvelrug Wonen aanwezige geldmiddelen zijn op de aankoopprijs in minderinggebracht.

Transacties waarbij geen ruil van kasmiddelen plaatsvindt - waaronder financiële leasing - zijn niet in hetkasstroomoverzicht opgenomen. De betaling van de leasetermijnen uit hoofde van het financiëleleasecontract zijn voor het gedeelte dat betrekking heeft op de aflossing als een uitgave uitfinancieringsactiviteiten aangemerkt en voor het gedeelte dat betrekking heeft op de interest als eenuitgave uit operationele activiteiten. De ontvangst uit hoofde van een sale and financial leaseback-transactie wordt gepresenteerd als een ontvangst uit hoofde van financieringsactiviteiten.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 72 -

___________________________________________________________________________________________________________

8 TOELICHTING OP DE BALANS PER 31 DECEMBER 2017

ACTIVA

31-12-2017

€

31-12-2016

€

1. Vastgoedbeleggingen

DAEB vastgoed in exploitatie 424.276.187 408.181.520Niet-DAEB vastgoed in exploitatie 27.491.535 20.552.243Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden 1.190.558 1.080.214Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie 141.000 775.864

453.099.280 430.589.841

De actuele waarde gebaseerd op bedrijfswaarde van het vastgoed in exploitatie bedraagt € 157,6 miljoen (zie Bedrijfswaarde informatie hierna).

DAEB vastgoed in exploitatie en niet-DAEB vastgoed in exploitatie

DAEB vastgoed in exploitatieNiet-DAEB vastgoed in

exploitatie

2017

€

2016

€

2017

€

2016

€Boekwaarde per 1 januari

Aanschaffingswaarde 119.404.749 105.865.768 6.657.879 12.015.527Herwaardering 288.776.771 257.058.373 13.894.364 13.015.065

408.181.520 362.924.141 20.552.243 25.030.592

Mutaties

Investeringen 1.766.731 155.893 -13.476 10.299Opleveringen - 7.169.771 - 883.770Desinvesteringen - -38.400 -1.652.065 -Desinvesteringen (herwaardering) - -173.629 817.065 -Waardeveranderingen 19.221.912 31.892.027 2.893.792 879.299Herwaarderingen - - -21.319 -Herclassificaties -4.893.976 6.251.717 4.893.976 -6.251.717Correctie aanschafwaarde - - 21.319 -

16.094.667 45.257.379 6.939.292 -4.478.349

Boekwaarde per 31 december

Aanschaffingswaarde 125.778.806 119.404.749 5.391.634 6.657.879Herwaarderingen 298.497.381 288.776.771 22.099.901 13.894.364

424.276.187 408.181.520 27.491.535 20.552.243

De herclassificaties betreffen de overheveling van Daeb naar niet-Daeb als gevolg van hetscheidingsvoorstel. Het effect van de herclassificatie op het eigenvermogen is nihil.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 73 -

___________________________________________________________________________________________________________

DAEB Niet-DAEB Totaal

Totaal Totaal Totaal

Marktwaarde 2016 408.181 20.552 428.734

voorraadmutaties 31 -835 -804

Methodische wijzigingen als gevolg van nieuwe regels in het handboek 2017 -5.170 -130 -5.300

Mutatie Objectgegevens 4.129 6.049 10.178

Exploitatieverplichting -8.667 0 -8.667

Mutatie disconteringsvoet 9.496 619 10.115

Mutatie leegwaarde stijging 6.104 814 6.918

Mutatie macro-economische parameters 5.763 179 5.942

Overige mutatie waarderingsparameters 4.410 243 4.653

Marktwaarde 2017 424.276 27.492 451.768

Percentage marktwaarde 2017 t.o.v. 2016 103,94% 133,76% 105,37%

Verloopstaat Marktwaarde 2016 - 2017 | Heuvelrugwonen *1000

Het totaal saldovan de marktwaarde is met € 23,0 miljoen gestegen ten opzichte van 2016. Dezewaardemutatie vloeit voort uit enerzijds aanpassingen in het Handboek modelmatig waarderenmarktwaarde en anderzijds ontwikkelingen van de woningmarkt en huurportefeuille van de corporatie. De marktwaarde in de jaarrekening 2017 is met5,4% gestegen, terwijl de marktontwikkeling in de regio11,1% is. Afwijkingen ten opzichte van de regionale marktontwikkeling worden veroorzaakt door:- Wijzigingen in de rekenmethodiek volgens Handboek 2017- Wijzigingen in het Handboek 2017 in de berekening van de disconteringsvoet, markthuur en instandhoudingsonderhoud naar aanleiding van de validatie 2016 (feitelijk aanpassingen vorig jaar)- Corporatiespecifieke wijzigingen zoals de mutatiekans- Nieuwe verkoopregels in 2017 inzake 7 jarige exploitatieverplichting

SchattingswijzigingHet “validatie effect” van het handboek 2016 alsmede wijzigingen in de rekenmethodiek betreffen eenschattingswijziging. Volgens de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving is sprake van een schattingswijzigingindien een eerdere schatting wordt herzien. Dit kan noodzakelijk zijn op grond van wijzigingen in deomstandigheden waarop de schatting is gebaseerd of het beschikbaar komen van nieuwe informatie metbetrekking tot de te schatten grootheid. Onder een schattingswijziging wordt mede verstaan een wijzigingin de schattingsmethode. De aard van een schattingswijziging brengt mee dat deze niet voldoet aan dedefinities van een materiële fout. Het “validatie effect” van het handboek 2016 kan niet zuiver wordenbepaald. Hierdoor kan er geen cijfermatige indicatie van de invloed van deze schattingswijziging wordengegeven.

7 jarige exploitatieverplichting In de basisversie is rekening gehouden met de effecten van de in maart 2017 ingevoerde regelgevinginzake een 7 jarige exploitatieverplichting bij verkoop aan een belegger. De impact hiervan op demarktwaarde is circa € 8,7 miljoen negatief. In de praktijk blijkt dat taxateurs in voorkomende gevallen deeffecten hiervan in hun taxaties in een bepaalde mate corrigeren omdat de effecten hiervan mogelijk nogniet volledig zijn ingeprijsd in de markt. Omtrent de impact hiervan is geen eenduidig standpunt in tenemen.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 74 -

___________________________________________________________________________________________________________

Uitgangspunten marktwaardeDe onderverdeling van het vastgoed in exploitatie naar vastgoedtype is als volgt:

2017

€

2016

€

Waarderings-variant

Eengezinswoningen 281.965.809 263.530.619 basisMeergezinswoningen 165.545.936 160.318.728 basisBedrijfsmatig onroerend goed 725.801 1.541.370 basisMaatschappelijk onroerend goed 703.688 635.000 basisZorgvastgoed (extramuraal) 2.826.488 2.708.045 basis

Totaal 451.767.722 428.733.762

Bij het bepalen van de marktwaarde in verhuurde staat is gebruik gemaakt van meerdere macro-economische parameters (basisvariant). Het Handboek modelmatig waarderen marktwaarde bepaalt demarktwaarde van het vastgoed in exploitatie op basis van de contante waarde van de geschattetoekomstige kasstromen (Discounted Cash Flow methode). De toekomstige kasstromen worden bepaaldaan de hand van een doorexploitatie- en een uitpondscenario. Bij het doorexploitatiescenario is deveronderstelling dat het volledige complex in exploitatie blijft gedurende de DCF-periode. Bij hetuitpondscenario is de veronderstelling dat na mutatie tot verkoop van individuele woningen tegenleegwaarde wordt overgegaan.

De berekening wordt uitgevoerd over een DCF-periode van vijftien jaar. In het doorexploiteerscenariowordt de huur bij mutatie aangepast naar de markthuur of de maximale huur, afhankelijk of dewoongelegenheid bij mutatie is te liberaliseren:

- Indien de maximale huur lager dan of gelijk is aan de huurliberalisatiegrens, dan is de nieuwe huurhet minimum van de markthuur en de maximale huur volgens het woningwaarderingsstelstel.

- Indien de maximale huur hoger is dan liberalisatiegrens, dan is de nieuwe huur de markthuur.

Om de te verwachten kasstromen in de DCF-berekening te bepalen, wordt gebruik gemaakt van de macro-economische parameters:

2018 2019 2020 2021 e.v.

Parameters woongelegenheden

Prijsinflatie 1,30 % 1,50 % 1,70 % 2,00 %Looninflatie 2,20 % 2,20 % 2,20 % 2,50 %Bouwkostenstijging 2,20 % 2,20 % 2,20 % 2,50 %Leegwaardestijging 5,70 % 2,00 % 2,00 % 2,00 %Instandhoudingsonderhoud per vhe - EGW (€) 892 892 892 892Instandhoudingsonderhoud per vhe - MGW (€) 834 834 834 834Instandhoudingsonderhoud per vhe -Zorgeenheid (extr.muraal) (€) 724 724 724 724Mutatieonderhoud per vhe - EGW (€) 836 836 836 836Mutatieonderhoud per vhe - MGW (€) 628 628 628 628Mutatieonderhoud per vhe - Zorgeenheid (extr.muraal) (€) 628 628 628 628Beheerkosten per vhe - EGW (€) 427 427 427 427Beheerkosten per vhe - MGW (€) 420 420 420 420Beheerkosten per vhe - Zorgeenheid (extr.muraal) (€) 387 387 387 387Gemeentelijke OZB (% van de WOZ) 0,12 % 0,12 % 0,12 % 0,12 %Belastingen, verzekeringen en overigezakelijke lasten (% van de WOZ) 0,13 % 0,13 % 0,13 % 0,13 %Verhuurderheffing (% van de WOZ) 0,59 % 0,59 % 0,59 % 0,59 %


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 75 -

___________________________________________________________________________________________________________

Huurstijging boven prijsinflatie voorgaandjaar - zelfstandige eenheden 1,00 % 0,80 % 0,60 % 0,30 %Huurderving (% van de huursom) 1,00 % 1,00 % 1,00 % 1,00 %Mutatiekans bij doorexploiteren 6,53 % 6,53 % 6,53 % 6,53 %Mutatiekans bij uitponden 7,55 % 6,53 % 6,53 % 6,53 %Verkoopkosten bij uitponden (% van deleegwaarde) 1,60 % 1,60 % 1,60 % 1,60 %Disconteringsvoet 6,20 % 6,20 % 6,20 % 6,20 %

Voor splitsingskosten is een norm gehanteerd van € 508 per te splitsen eenheid. De overdrachtskosten,bestaande uit overdrachtsbelasting alsmede notaris- en registratiekosten, bedragen 3% van de berekendewaarde van een verhuureenheid.

2018 2019 2020 2021 e.v.

Parameters bedrijfsmatig enmaatschappelijk onroerend goed

Instandhoudingsonderhoud per m2 bvo (€) 5 5 5 5Mutatieonderhoud per m2 bvo (€) 10 10 10 10Beheerkosten (% van de markthuur) - BOG 3,00 % 3,00 % 3,00 % 3,00 %Beheerkosten (% van de markthuur) - MOG 2,00 % 2,00 % 2,00 % 2,00 %Gemeentelijke OZB (% van de WOZ) 0,16 % 0,16 % 0,16 % 0,16 %Belastingen, verzekeringen en overigezakelijke lasten (% van de WOZ) 0,13 % 0,13 % 0,13 % 0,13 %Disconteringsvoet 8,27 % 8,27 % 8,27 % 8,27 %

2018 2019 2020 2021 e.v.

Parameters parkeerplaatsen

Instandhoudingsonderhoud - parkeerplaats (€) 47 47 47 47Instandhoudingsonderhoud - garagebox (€) 157 157 157 157Beheerkosten - parkeerplaats (€) 26 26 26 26Beheerkosten - garagebox (€) 36 36 36 36Gemeentelijke OZB (% van de WOZ) 0,16 % 0,16 % 0,16 % 0,16 %Belastingen, verzekeringen en overigezakelijke lasten (% van de WOZ) 0,25 % 0,25 % 0,25 % 0,25 %Disconteringsvoet 6,14 % 6,14 % 6,14 % 6,14 %

Intramuraal zorgvastgoed is niet van toepassing.

Zekerheden en beperkingen

Er zijn geen vastgoedbeleggingen hypothecair verbonden ten behoeve van kredietinstellingen. Wel is hetvolledige bezit in onderpand bij het WSW. Verder bestaan er geen beperkingen met betrekking tot deaanwendbaarheid van vastgoedbeleggingen of de inbaarheid van de huuropbrengsten en geen belangrijkecontractuele verplichtingen tot aankoop, bouw of ontwikkeling van vastgoedbeleggingen of voor reparatie,onderhoud of verbeteringen ervan.

Juridische en feitelijke verplichtingen inzake de waardering van het vastgoed

Heuvelrug Wonen heeft tot en met 2020 meerjarige afspraken gemaakt met de gemeente UtrechtseHeuvelrug over de ontwikking en realisatie van woningen. In 2017 zijn er nieuwe prestatieafsprakengemaakt voor de periode 2017-2020. Hierin zijn afspraken opgenomen over betaalbaarheid enbeschikbaarheid, duurzaamheid, huisvesten van specifieke doelgroepen en wonen en zorg. Hier moetworden gedacht aan afspraken over een terughoudend verkoopbeleid, instandhouding van een bepaaldeminimumomvang van de goedkope woningvoorraad, betaalbare nieuwbouw en het verbeteren van degemiddelde energie-index van de woningvoorraad.

WOZ-informatie

De WOZ-waarde met peildatum 1-1-2017 bedraagt € 589,5 miljoen ultimo 2017 (2016: 555,9 miljoen).


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 76 -

___________________________________________________________________________________________________________

Bedrijfswaarde informatie

31-12-2017

€

31-12-2016

€

De bedrijfswaarde bedraagt:

Niet-DAEB vastgoed 13.107.898 11.356.872DAEB vastgoed 144.483.169 152.136.423

Totaal 157.591.067 163.493.295

Stijgingsparameters:

- jaarlijkse huurverhoging DAEB van 1,65% (2018), 1,65% (2019), 1,75% (2020), 1,85% (2021) en2,00% (2022 e.v.) (2016: 0,70% (2017), 1,10% (2018), 1,57% (2019), 2,03% (2020) en 2,00% (2021 e.v.));

- jaarlijkse huurverhoging niet-DAEB van 1,65% (2018), 1,65% (2019), 1,75% (2020), 1,85% (2021)en 2,00% (2022 e.v.) (2016: 0,20% (2017), 0,60% (2018), 1,07% (2019), 1,53% (2020) en 2,00% (2021 e.v.));

- jaarlijkse huurharmonisatie uitsluitend voor de eerste vijf jaar: 76% (2016: 76%);- jaarlijkse huurderving van 0,73% als gevolg van leegstand (2016: 0,5%);- jaarlijkse mutatiegraad van 5,8% (2016: 5,8%);- jaarlijkse stijging van de overige exploitatie uitgaven van 2,20% (2018), 2,30% (2019), 2,30%

(2020), 2,30% (2021), 2,30% (2022) en 2,50% (2023 e.v.) (2016: 1,60% (2017), 1,90% (2018),2,20% (2019), 2,50% (2020), 2,50% (2021) en 2,50% (2022 e.v.));

- jaarlijkse stijging van de onderhoudsuitgaven conform de inflatie voor bouwkostenontwikkeling van2,20% (2018), 2,30% (2019), 2,30% (2020), 2,30% (2021), 2,30% (2022) en 2,50% (2023 e.v.) (2016: 1,60% (2017), 1,90% (2018), 2,20% (2019), 2,50% (2020), 2,50% (2021) en 2,50% (2022e.v.)).

Volumeparameters:

- klachten- en mutatieonderhoudsuitgaven (op basis van ervaringscijfers): € 530 per verhuureenheid (2016: € 467);

- planmatig en groot onderhoud (uitsluitend instandhouding) per complex: conformmeerjarenonderhoudsbegroting, na begrotingsperiode op basis van gemiddelden per complex;

- overige directe exploitatie-uitgaven (belastingen, verzekering): € 282 per verhuureenheid (2016:€ 257);

- overige indirecte exploitatie-uitgaven voor zover vastgoed gerelateerd (algemeen beheer): € 1.211per verhuureenheid (2016 jaar: € 1.276);

- heffing van overheidswege gekoppeld aan het DAEB vastgoed in exploitatie (verhuurderheffing):voor 2014 en verder ingerekend op basis van het wettelijk kader voor de periode 2014 tot en met2017 en voor 2018 en verder gebaseerd op de beste schatting die voor 2018 en verder op jaarbasisis verondersteld gelijk te zijn aan de heffing in 2017;

- leefbaarheidsuitgaven wordt gecorrigeerd op bovenstaande normen.

Discontering:

- disconteringsvoet van 5,00 % voor woningen (2016: 5,00%); disconteringsmoment is medioverslagjaar;

- contantmakingsperiode: geschatte resterende economische levensduur van het complex met eenminimum van vijftien jaar voor complexen waarvoor geen concrete sloop-, renovatie- ofverkoopplannen aanwezig zijn.

Overige aspecten:

- inrekenen restwaarde grond € 145 per m2 (2016: € 145 per m2), uitgaande van bouwrijpe grondmet een DAEB huurbestemming aan het eind van de economische levensduur, zijnde de huidigegrondprijs geïndexeerd naar einde levensduur en gecorrigeerd voor toekomstig te maken kosteninzake uitplaatsing (€ 7.000), sloop (€ 5.000) en opnieuw bouwrijp maken dan wel de verwachteopbrengstwaarde bij verkoop;

- inrekenen woningverkopen tegen de contante waarde van de verwachte opbrengstwaarde minusverkoopkosten voor maximaal de eerstkomende vijf jaar op basis van een geformaliseerdverkoopplan en indien verkoop juridisch mogelijk is.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 77 -

___________________________________________________________________________________________________________

Schattingselementen bepaling bedrijfswaarde

De schattingen met betrekking tot de bedrijfswaardebepaling welke inherent zijn aan dezewaarderingsgrondslag, zijn van bijzonder belang door hun invloed op de jaarrekening en dewaarschijnlijkheid dat toekomstige gebeurtenissen significant kunnen afwijken van de verwachtingen vanhet management zoals verwerkt in de bedrijfswaarde.

DAEB en niet-DAEB vastgoed in exploitatie bestemd voor verkoop

De corporatie heeft voor de eerstkomende vijf jaar een verkoopplan opgesteld waarin 10 woningen zijnbestemd voor verkoop. Hiervan zullen naar verwachting 2 woningen in het komend verslagjaar wordenverkocht. De verwachte opbrengstwaarde van deze 2 woningen bedraagt in totaal € 341.000 en deboekwaarde op basis van historische kosten € 198.000.Naast bovengenoemde verkoopplan staat ook het niet daeb complex de Keiheuvel te koop. Dit word nadertoegelicht in het hoofdstuk overige informatie.

Verstrekte zekerheden

Zonder toestemming van het WSW is het de corporatie niet toegestaan om de woningen die met door hetWSW geborgde leningen zijn gefinancierd te bezwaren met een beperkt recht (recht van pand/hypotheek,recht van opstal, recht van erfpacht, recht van vruchtgebruik) of de verplichting aan te gaan om dezewoningen met een zekerheidsrecht te bezwaren (positieve hypotheekverklaring). Als gevolg hiervan zijn dewoningen die met geborgde leningen zijn gefinancierd, niet met hypothecaire zekerheden bezwaard.Daarnaast heeft het WSW recht van eerste hypotheek op de woningen van de corporatie betreffende dedoor het WSW geborgde financiering.Voor de door het WSW verstrekte borgstelling heeft de corporatie een obligoverplichting gebaseerd op deomvang van de door het WSW geborgde leningen. Deze obligoverplichting is in de toelichting op de balansvermeld onder de Niet in de balans opgenomen regelingen.

Overige vastgoedbeleggingen

Onroerende zaken verkochtonder voorwaarden

Vastgoed in ontwikkelingbestemd voor eigen

exploitatie

2017

€

2016

€

2017

€

2016


Aanschaffingswaarde 1.142.716 1.514.526 1.947.631 6.961.987Cumulatieve afschrijvingen enwaardeverminderingen -62.502 -103.156 -1.171.767 -1.196.717

1.080.214 1.411.370 775.864 5.765.270

Mutaties

Investeringen - - 151.889 3.039.186Opleveringen - - - -8.053.542Desinvesteringen - -371.810 -666.890 -Waardeveranderingen 110.344 40.654 -755.421 24.950Herwaarderingen 21.430 - - -Desinvestering (herwaardering) - - 635.557 -Correctie aanschafwaarde -21.430 - - -

110.344 -331.156 -634.865 -4.989.406


Aanschaffingswaarde 1.121.286 1.142.716 1.414.628 1.947.631Herwaarderingen 69.272 - - -Cumulatieve afschrijvingen enwaardeverminderingen - -62.502 -1.273.628 -1.171.767

1.190.558 1.080.214 141.000 775.864


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 78 -

___________________________________________________________________________________________________________

Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden

Herclassificatie vastgoed verkocht onder voorwaarden

Herclassificatie is niet van toepassing in het verslagjaar. Het aantal woningen verkocht onder voorwaarden bedraagt 6 ultimo 2017 (2016: 6). Tevens zijn 0woningen ultimo 2017 opgenomen die bestemd zijn voor verkoop onder voorwaarden. Gedurende 2017 zijn 0 woningen (2016: 0 woningen) onder een VOV-regeling aan derden overgedragen.Daarnaast zijn 0 woningen in ontwikkeling in 2017, die onder een VOV-regeling zijn verkocht.

Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie

Grondposities

Er zijn geen grondaankopen geweest in 2017 (2016: € 0).

Bouwrente

Tijdens de bouw wordt geen rente aan de kostprijs toegevoegd indien een project onrendabel is.

31-12-2017

€

31-12-2016

€

2. Materiële vaste activa

Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie 2.825.100 2.963.314

Onroerende en roerendezaken ten dienste van de

exploitatie

2017

€

2016


Aanschaffingswaarde 3.932.525 3.864.295Cumulatieve afschrijvingen en waardeverminderingen -969.211 -738.952

2.963.314 3.125.343

Mutaties

Investeringen 53.404 112.922Desinvesteringen - -44.693Afschrijvingen -191.618 -230.258

-138.214 -162.029


Aanschaffingswaarde 3.985.929 3.932.524Cumulatieve afschrijvingen en waardeverminderingen -1.160.829 -969.210

2.825.100 2.963.314

Afschrijvingen

De afschrijvingen op de onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie zijn bepaald volgensde lineaire methode rekening houdend met een eventuele restwaarde, onder toepassing van decomponentenbenadering en gebaseerd op de volgende verwachte gebruiksduur:


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 79 -

___________________________________________________________________________________________________________

- grond: geen afschrijving;- casco: 50 jaar;- kantoorgebouw: componentenbenadering;- automatisering: 5 jaar;- bedrijfsauto's: 5 jaar;- inventaris: 10 jaar.

Buitengebruik gestelde (on)roerende zaken ten dienste van de exploitatie

Er zijn geen (on)roerende zaken ten dienste van de exploitatie tijdelijk buitengebruik gesteld in 2017 (2016: € 0).

Zekerheden

De bedrijfsgebouwen en -terreinen zijn niet hypothecair verbonden ten behoeve van kredietinstellingen.

3. Financiële vaste activa

Deel-nemingen ingroepsmaat-schappijen

€

Latentebelasting-vordering

(en)

€

Totaal

€

Stand per 1-1-2017 1.046.285 932.797 1.979.082Vrijval agio leningen o/g - -53.957 -53.957Resultaat deelnemingen -1.229 - -1.229

Stand per 31-12-2017 1.045.056 878.840 1.923.896

31-12-2017

€

31-12-2016

€

Deelnemingen in groepsmaatschappijen

Heuvelrug Wonen Commandiet B.V. (100%) 41.649 42.176Heuvelrug Energiediensten B.V. (100%) 1.003.407 1.004.109

1.045.056 1.046.285

2017

€

2016

€

Heuvelrug Wonen Commandiet B.V.

Stand per 1 januari 42.177 40.589Aandeel in het resultaat -528 1.587

Stand per 31 december 41.649 42.176

Heuvelrug Energiediensten B.V.

Stand per 1 januari 1.004.108 1.007.614Aandeel in het resultaat -701 -3.505

Stand per 31 december 1.003.407 1.004.109


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 80 -

___________________________________________________________________________________________________________

31-12-2017

€

31-12-2016

€

Latente belastingvordering(en)

Latente belastingvorderingen 878.840 932.797

De samenstelling van verwerkte en niet-opgenomen beschikbare verrekenbare tijdelijke verschillen encompensabele verliezen is als volgt:

31-12-2017

€

31-12-2016

€

Agio leningen o/g 878.840 932.797

Van de latente belastingvorderingen wordt een bedrag van € 53.957 (2016: € 53.957) naar verwachtingbinnen 1 jaar gerealiseerd.

Leningen o/g en u/gIn de jaarrekening is voor de leningenportefeuille een latente belastingvordering verantwoord voor hetverschil tussen de waardering die de fiscus toepast (i.c. reële waarde) en de waardering die in dejaarrekening is toegepast (geamortiseerde kostprijs). De latentie loopt af over de resterende looptijd vande leningen.

Stand latente belastingvorderingen tot waardering gebracht

De latente belastingvorderingen opgenomen in de balans en de hiermee samenhangende latentebelastinglasten/-baten in de winst-en-verliesrekening zijn als volgt te specificeren:

Balans Winst-en-verliesrekening

2017

€

2016

€

2017

€

2016

€

Latente belastingvorderingen:Agio leningen o/g 878.839 932.797 -53.957 -53.957

Onder de Latente belastingvorderingen is een post opgenomen uit hoofde van beschikbare voorwaartseverliescompensatie ter grootte van nominaal €14,1 miljoen (2016: € 43,3 miljoen). Dit is het gevolg vanhet verlies geleden in 2013, 2014 en 2015, waarbij het waarschijnlijk is dat er voldoende toekomstigefiscale winst beschikbaar zal zijn binnen de fiscale eenheid om het verlies te compenseren voor deexpiratiedatum.

De latenties uit hoofde van tijdelijke verschillen, zijn gebaseerd op de volgende nominalewaarderingsverschillen ultimo 2017:

Jaarrekening

€

Fiscaal

€

Verschil

€

25%

€

Agio leningen o/g -61.151.608 -57.636.251 3.515.357 878.839

Het saldo actieve en passieve belastinglatenties bedraagt € 7.043.551 (passief) per 31 december 2017.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 81 -

___________________________________________________________________________________________________________

Stand per1-1-2017

€

Af

€

Stand per31-12-2017

€

Latente belastingvorderingen 932.797 -53.957 878.840

2017

€

2016

€

Latente belastingvorderingen

Stand per 1 januari 932.797 986.754Agio leningen -53.957 -53.957


Van de latente belastingvorderingen wordt een bedrag van € 53.957 (2015: € 55.337) naar verwachtingbinnen 1 jaar gerealiseerd.

31-12-2017

€

31-12-2016

€

Overige effecten

Woningnet 1.495 1.495

Dit is het aandeel van Heuvelrug Wonen in het woningverdeelsysteem Woningnet.

4. Voorraden

De voorraden worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs of vervaardigingsprijs dan wel lageremarktwaarde voor zover nodig onder aftrek van een voorziening incourantheid.

Vastgoed bestemd voor de verkoop

De Lei woning - 211.653De Lei woning - 181.635De Lei woning - 197.894

- 591.182

In 2017 zijn de 3 woningen verkocht, die in voorgaande verslagjaren in het kader van VOV zijnteruggekocht en de bestemming hebben gekregen te worden doorverkocht zonder voorwaarden.

5. Vorderingen

De vorderingen zijn direct opeisbaar. Er zijn geen zekerheden gesteld. Over het gemiddelde saldo wordt0% rente berekend.

Huurdebiteuren

Huurdebiteuren 162.638 147.193Voorziening wegens oninbaarheid -75.000 -65.000

87.638 82.193

De vordering op huurdebiteuren omvat naast de huren ook te vorderen servicekosten.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 82 -

___________________________________________________________________________________________________________

2017

€

2016

€

Voorziening dubieuze huurdebiteuren

Stand per 1 januari 65.000 65.000Dotatie 10.000 -


Terzake van oninbaarheid is een voorziening getroffen. De voorziening bedraagt € 75.000 per 31 december2017 (2016: € 65.000).

31-12-2017

€

31-12-2016

€

Overige vorderingen

Overige vorderingen 253.537 20.557

De toename van de overige vorderingen hangt samen met een vordering op Woningbouwvereniging Maarnen verzekeraar Raetsheren van Orden. Verder hebben wij nog een credit nota ontvangen van eencrediteur.

Overlopende activa

Diverse overlopende activa 85.153 411.291Voorschotten personeel - 67

85.153 411.358

Een specificatie van de diverse overlopende activa is als volgt:

Nog door te berekenen kosten 19.400 93.117Nog te ontvangen rente 916 4.115Vooruitbetaalde kosten 35.627 113.910Overige vooruitbetaalde/nog te ontvangen posten 29.209 200.149Voorschotten personeel - 67

85.153 411.358

6. Liquide middelen

Rekening-courant banken 7.169.055 2.094.549Kas 785 649

7.169.840 2.095.198

De liquide middelen worden gewaardeerd tegen nominale waarde. De per 31 december 2017 aanwezigeliquide middelen staan de organisatie ter vrije beschikking.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 83 -

___________________________________________________________________________________________________________

PASSIVA

31-12-2017

€

31-12-2016

€

7. Eigen vermogen

Herwaarderingsreserve 330.382.536 308.871.893Overige reserves 24.844.657 7.174.953Onverdeeld resultaat 26.665.575 39.180.347

381.892.768 355.227.193

2017

€

2016

€

Herwaarderingsreserve

Stand per 1 januari 308.871.893 286.451.947Dotatie/onttrekking 21.510.643 22.419.946


Overige reserves

Stand per 1 januari 7.174.953 8.772.146Dotatie/onttrekking -21.510.643 -22.419.950Resultaatbestemming voorgaand verslagjaar 39.180.347 20.822.757


De goedgekeurde resultaatbestemming over 2016 (€ 39.180.347) is toegevoegd aan de overige reservesin 2017.

In het eigen vermogen is ultimo 2017 een bedrag ad € 330.382.536 (2016: € 308.871.893) aanongerealiseerde waardeverandering begrepen bestaande uit:

Niet-gerealiseerde waardeverandering DAEB vastgoed inexploitatie 308.213.364 294.160.464Niet-gerealiseerde waardeverandering niet-DAEB vastgoed inexploitatie 22.099.901 14.711.429Niet-gerealiseerde waardeverandering vastgoedportefeuilleVOV 69.271 -

330.382.536 308.871.893

De niet-gerealiseerde waardeverandering DAEB en niet-DAEB vastgoed in exploitatie betreft het positiefverschil tussen de boekwaarde op basis van de marktwaarde en de boekwaarde op basis van de historischekosten ultimo verslagjaar.

De niet-gerealiseerde waardeverandering vastgoedportefeuille verkocht onder voorwaarden betreft depositieve waardeverandering ultimo verslagjaar ten opzichte van begin verslagjaar.

Bij vorenvermelde herwaarderingen is geen rekening gehouden met de invloed van belastingen opvermogen en resultaat door een voorziening belastinglatentie ten laste van de niet-gerealiseerdewaardeveranderingen te vormen. Hiervoor verwijzen wij naar de toelichting op de belastingen.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 84 -

___________________________________________________________________________________________________________

2017

€

2016

€

Onverdeeld resultaat

Stand per 1 januari 39.180.347 20.822.757Verdeeld resultaat voorgaand verslagjaar -39.180.347 -20.822.757Onverdeeld resultaat verslagjaar 26.665.575 39.180.347


Een voorstel voor de resultaatbestemming 2017 is opgenomen onder de Overige informatie (ziebestemming van het resultaat 2017).

31-12-2017

€

31-12-2016

€

8. Voorzieningen

Onrendabele investeringen en herstructureringen 980.521 616.349Latente belastingverplichting(en) 7.922.390 6.580.040Overige voorzieningen 325.982 345.522

9.228.893 7.541.911

Onrendabele investeringen en herstructureringen

Onrendabele investeringen en herstructureringen 980.521 616.349

2017

€

2016

€

Onrendabele investeringen en herstructureringen

Stand per 1 januari 616.349 5.477.724Dotatie 980.521 -Onttrekking -554.073 -4.861.375Vrijval -62.276 -


De voorziening Onrendabele investeringen en herstructureringen omvat de voorziening vaninvesteringsprojecten Kromme Stelakker (Cothen) en Hoofdstraat (Driebergen). De onttrekking en vrijvalbetreft de investeringsuitgaven en oplevering van het project Sitiolaan in het verslagjaar.

looptijd < 1 jaar € 980.521looptijd > 5 jaar € 0

Latente belastingverplichting(en)

Bij een aantal jaarrekeningposten is sprake van tijdelijke verschillen tussen de waardering van activa enpassiva volgens de jaarrekeninggrondslagen en fiscale grondslagen. Alle latenties zijn gewaardeerd tegende nominale waarde. De hieruit voortvloeiende latente belastingverplichtingen worden hierna toegelicht.

De latenties uit hoofde van tijdelijke verschillen zijn gebaseerd op de volgende nominalewaarderingsverschillen ultimo 2017:


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 85 -

___________________________________________________________________________________________________________

Boekwaardebedrijfs-

economisch

€

Boekwaardefiscaal

€

Verschil

€%

Bedragvoorziening

€

Verliesverrekening - 14.139.389 14.139.389 25,00 3.534.847Afwaardering vastgoedin exploitatie obv WOZ - -45.074.949 -45.074.949 25,00 -11.268.737Afwaardering vastgoedtdv exploitatie 2.825.100 2.071.100 -754.000 25,00 -188.500

2.825.100 -28.864.460 -31.689.560 -7.922.390

Wanneer voor het volledige verschil tussen fiscale en bedrijfseconomische boekwaarde een latentie zouzijn gevormd, zou deze €1.044.838 actief (2016: € 854.415 actief) bedragen. Rekening houdend met hetfeit dat een groot deel van de latentie pas ver in de toekomst wordt gerealiseerd, is deze latentie nietopgenomen. De latentie is uitsluitend gevormd voor het verschil waarvan op (korte) termijn eenbetrouwbare inschatting kan worden gemaakt van de verrekening. Dat heeft geresulteerd in het vormenvoor een (passieve) latentie als gevolg van afwaardering naar lagere WOZ-waarde, aangezien deverwachting is dat deze afwaardering in de nabije toekomst weer wordt gecompenseerd en daaromhiervoor een latentie is gevormd.De latente belastingvordering voor verliesverrekening word naar verwachting in zijn geheel binnen 1 jaargerealiseerd.

2017

€

2016

€

Stand per 1 januari 6.580.040 4.967.583Dotatie 5.191.600 3.705.457Onttrekking -3.849.250 -2.093.000


De dotatie volgt uit de lagere verliesverrekening (afname stand verliezen). De onttrekking volgt uit delagere afwaardering van het vastgoed in exploitatie en (on)roerende zaken ten dienste van de exploitatie (toename WOZ-waarde).

Bij een aantal jaarrekeningposten is sprake van tijdelijke verschillen tussen de waardering van activa enpassiva volgens jaarrekeninggrondslagen en fiscale grondslagen. Verder is sprake van fiscaalcompensabele verliezen. De hieruit voortvloeiende latente belastingverplichtingen worden hiernatoegelicht:

Vastgoed in exploitatie Ten aanzien van het DAEB en niet-DAEB vastgoed in exploitatie is sprake van een waarderingsverschiltussen de commerciële en fiscale boekwaarde. De marktwaarde van het vastgoed in exploitatie bedraagt€ 45,8 miljoen ultimo 2017 (2016: € 428,7 miljoen). De fiscale boekwaarde bedraagt € 448,8 miljoenultimo 2017 (2016: € 434,1 miljoen).

Fiscaal verrekenbare verliezenEr wordt een latente belastingvordering uit hoofde van fiscaal compensabele verliezen gevormd voor zoverer voldoende sterke aanwijzingen zijn dat er in de toekomst voldoende fiscale winst beschikbaar zal zijn terrealisatie van de latente vordering.De verliesverrekening wordt gesaldeerd verantwoord onder de latente belastingverplichting, omdat dezevolgt uit de afwaardering van vastgoed in exploitatie en (on)roerende zaken ten dienste van exploitatie ensimultaan wordt afgewikkeld.

Stand latente belastingverplichting tot waardering gebracht

De latente belastingverplichtingen opgenomen in de balans en de hiermee samenhangende latentebelastinglasten/-baten in de winst-en-verliesrekening zijn als volgt te specificeren:


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 86 -

___________________________________________________________________________________________________________

Balans Winst-en-verliesrekening

2017

€

2016

€

2017

€

2016

€

Latente belastingverplichting:Verliesverrekening 3.534.847 10.836.610 -7.301.763 -3.705.457Afwaardering vastgoed in exploitatie obvlagere WOZ -11.268.737 -17.217.650 5.948.913 2.082.000Afwaardering vastgoed tdv exploitatie -188.500 -199.000 10.500 11.000

Totaal latente belastingverplichtingen -7.922.390 -6.580.040 -1.342.350 -1.612.457

Onder de Latente belastingverplichting is een post opgenomen uit hoofde van verliesverrekening tergrootte van € 3,7 miljoen (2016: € 10,8 miljoen). Dit is het gevolg van het verlies geleden in 2013, 2014en 2015, waarbij het waarschijnlijk is dat er voldoende toekomstige fiscale winst beschikbaar zal zijnbinnen de fiscale eenheid om het verlies te compenseren voor de expiratiedatum.

31-12-2017

€

31-12-2016

€

Overige voorzieningen

Voorziening jubilea-uitkeringen 44.868 44.989Voorziening persoonlijk ontwikkelingsbudget 80.345 83.041Voorziening vakantiedagen 86.619 92.907Voorziening deelnemingen 114.150 124.585

325.982 345.522

Stand per1-1-2017

€

Dotatie

€

Onttrekking

€

Overigemutaties

€

Stand per31-12-2017

€

Voorziening jubilea-uitkeringen 44.989 5.010 -5.131 - 44.868Voorziening persoonlijkontwikkelingsbudget 83.041 15.382 -6.289 -11.789 80.345Voorziening vakantiedagen 92.907 - -6.288 - 86.619Voorziening deelnemingen 124.585 - -10.435 - 114.150

345.522 20.392 -28.143 -11.789 325.982

2017

€

2016

€

Voorziening jubilea-uitkeringen

Stand per 1 januari 44.989 39.617Dotatie 5.010 12.927Onttrekking -5.131 -7.555


De voorziening voor jubilea-uitkering wordt gevormd door een tijdsevenredig deel te nemen van de teverwachten uit te betalen uitkeringen in verband met jubilea.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 87 -

___________________________________________________________________________________________________________

2017

€

2016

€

Voorziening persoonlijk ontwikkelingsbudget

Stand per 1 januari 83.041 86.079Dotatie 15.382 13.791Onttrekking -6.289 -16.829Overige mutaties -11.789 -


De voorziening persoonlijk ontwikkelingsbudget bevat het gesommeerde recht van het personeel op tevergoeden studiekosten. Dit recht vloeit voort uit de Cao.

Voorziening vakantiedagen

Stand per 1 januari 92.907 73.231Dotatie - 19.676Onttrekking -6.288 -


De voorziening vakantiedagen omvat het saldo vakantieverlof van medewerkers per 31 december 2017.

Voorziening deelnemingen

Stand per 1 januari 124.585 295.351Onttrekking -10.435 -170.766


De voorziening deelnemingen heeft een looptijd tussen de 1 en 5 jaar. Het is de verwachting dat de jointventure Lange Dreef B.V. binnen dit tijdspad afgerond zal zijn en/of niet meer verliesgevend is.

De voorziening deelneming wordt genomen, omdat de Stichting Heuvelrug Wonen een letter of comfortheeft afgegeven.

9. Langlopende schulden

Onder de langlopende schulden zijn posten opgenomen met een looptijd langer dan een jaar.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 88 -

___________________________________________________________________________________________________________

31-12-2017

€

Waarvanlanger dan

vijf jaar

€

31-12-2016

€

Waarvanlanger dan

vijf jaar

€

Schulden/leningen overheid 7.815.825 6.388.741 8.149.353 8.126.388Schulden aan kredietinstellingen 62.155.987 58.682.591 62.829.979 62.329.979Verplichtingen uit hoofde vanonroerende zaken verkocht ondervoorwaarden 1.171.174 - 1.087.191 -

71.142.986 65.071.332 72.066.523 70.456.367

De gemiddelde rente over de leningen overheid en kredietinstellingen bedraagt 3,97% (2016: 3,97%). Eenspecificatie van de leningportefeuille naar looptijd en renteklasse volgt hierna.

Zowel de schulden/leningen overheid alswel de schulden aan kredietinstellingen zijn volledig geborgd doorhet WSW.

Het renterisico valt de komende jaren minimaal 10% onder de door WSW norm van 15%.De geprognotiseerde rentedekkingsgraad is voor de komende 5 jaar 2,9 of hoger.

31-12-2017

€

Aflossings-verplichting

2018

€

Resterendelooptijd 2-5

jaar

€

Resterendelooptijd > 5

jaar

€

Schulden/leningen overheid 8.149.354 333.529 1.427.084 6.388.741Leningen kredietinstellingen 62.829.979 673.992 3.473.396 58.682.591Verplichtingen uit hoofde vanonroerende zaken verkocht ondervoorwaarden 1.171.174 - 1.171.174 -

72.150.507 1.007.521 6.071.654 65.071.332

De aflossingsverplichting 2018 is opgenomen onder de kortlopende schulden. Het vervalschema van deaflossingen 2-5 jaar is als volgt:

Aflosbaarover 2 jaar

€


€


€


€

Schulden/leningen overheid -342.526 -351.817 -361.413 -371.327Leningen kredietinstellingen -700.847 -1.228.384 -757.104 -787.060Verplichtingen uit hoofde vanonroerende zaken verkocht ondervoorwaarden - - - -1.171.174

-1.043.373 -1.580.201 -1.118.517 -2.329.561

Kasstroomrisico's leningen overheid en kredietinstellingen

Onderstaande vervalkalender van de leningenportefeuille geeft inzicht in de jaarlijkse bedragenbetreffende de contractueel bepaalde kasstromen uit hoofde van de jaaraflossingen, de eindaflossingen ende renteconversies:


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 89 -

___________________________________________________________________________________________________________

Jaar-aflossingen

€

Eind-aflossingen

€

Rente-conversies

€

Restant looptijd

2018 1.007.521 - -2019 1.043.373 - 1.062.1952020 1.080.201 500.000 -2021 1.118.517 - 2.234.1722022 1.158.386 - 819.8232023 1.162.565 - 1.144.2022024 ev 16.850.767 47.058.000 575.517

23.421.330 47.558.000 5.835.909

De looptijd van de leningenportefeuille overheid en kredietinstellingen bedraagt gemiddeld respectievelijk21 jaar (2016: 22 jaar) en 16 jaar (2016: 17 jaar).

De marktwaarde van de langlopende leningen is € 92,3 miljoen per 31 december 2017 (2016: € 94,3miljoen). De reële waarde is bepaald door de leningportefeuille contant te maken tegen de huidigemarktrente van een lening met vergelijkbare looptijd en aflossingspatroon.Voor de kortlopende leningen is de reële waarde nagenoeg gelijk aan de nominale waarde, doordat dezeleningen zijn afgesloten tegen korte rentes waardoor er geen waarderingsverschil ontstaat.

31-12-2017

€

31-12-2016

€

Schulden/leningen overheid

Leningen overheid 7.815.825 8.149.353

Leningenoverheid

€

Stand per 1-1-2017 8.474.170Aflossing -324.816

Stand per 31 december 2017 8.149.354Aflossingsverplichting komend boekjaar -333.529

Langlopend deel per 31 december 2017 7.815.825

Het gemiddelde rentepercentage van de leningen is 2,86% (2016: 2,85%).

31-12-2017

€

31-12-2016

€

Schulden aan kredietinstellingen

Leningen kredietinstellingen 62.155.987 62.829.979


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 90 -

___________________________________________________________________________________________________________

Leningenkrediet-

instellingen

€

Stand per 1-1-2017 63.479.097Aflossing -649.118

Stand per 31-12-2017 62.829.979Aflossingsverplichting komend boekjaar -673.992

Langlopend deel per 31 december 2017 62.155.987

Het gemiddelde rentepercentage van de leningen is 4,12% (2016: 4,12%).

31-12-2017

€

31-12-2016

€

Verplichtingen uit hoofde van onroerende zaken verkochtonder voorwaarden

Darthese (Leersum) 375.804 369.927De Lei (Driebergen-Rijsenburg) 795.370 717.264

1.171.174 1.087.191

De marktwaardestijging van de woningen wordt gedeeld. Bij terugkoop wordt 50% van het verschil tussende marktwaarde bij aankoop en de marktwaarde bij verkoop verrekend.De terugkoopverplichting van woningen verkocht onder de Koopgarantregeling heeft betrekking op 6woningen (2016: 6 woningen).

Darthese (Leersum)

€

De Lei (Driebergen-Rijsenburg)

€

Totaal

€

Terugkoopverplichting ontstaan bij overdracht 370.500 750.786 1.121.286Vermeerderingen/verminderingen -573 -33.522 -34.095

Boekwaarde per 1 januari 2017 369.927 717.264 1.087.191

Opwaarderingen 5.877 78.106 83.983

Terugkoopverplichting ontstaan bij overdracht 370.500 750.786 1.121.286Vermeerderingen/verminderingen 5.304 44.584 49.888

Boekwaarde per 31 december 2017 375.804 795.370 1.171.174

De waarde VOV is geïndexeerd met 10,2% in 2017 (2016: 3,9%) conform de CBS-prijsindex voorbestaande koopwoningen. De VOV betreft 2 woningen aan Darthese (Leersum) en 4 woningen aan De Lei (Driebergen-Rijsenburg).

10. Kortlopende schulden

Onder de kortlopende schulden zijn posten opgenomen met een looptijd tot en met een jaar.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 91 -

___________________________________________________________________________________________________________

31-12-2017

€

31-12-2016

€

Schulden aan kredietinstellingen

Overheidsleningen 333.529 324.816Leningen kredietinstellingen 673.992 649.118

1.007.521 973.934

Schulden aan leveranciers

Crediteuren 277.607 328.784

Belastingen en premies sociale verzekeringen

Omzetbelasting 127.490 479.203Loonheffing 117.144 117.505Pensioenen - 11.476

244.634 608.184

Overige schulden

Afrekening servicekosten 135.772 117.114Overige nog te betalen kosten 74.125 392.541

209.897 509.655

Overlopende passiva

Diversen 1.490 15.863Niet vervallen rente leningen 1.228.465 1.241.070Vooruit ontvangen huur 211.678 221.103

1.441.633 1.478.036

NIET IN DE BALANS OPGENOMEN REGELINGEN

Voorwaardelijke verplichtingen

Fiscale eenheid

De vennootschap maakt deel uit van de fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting van HeuvelrugWonen Op grond daarvan is de vennootschap hoofdelijk aansprakelijk voor de belastingschuld van defiscale eenheid als geheel.

Borgstelling

Heuvelrug Wonen heeft een garantie afgegeven voor € 186.880 aan de gemeente Utrechtse Heuvelruginzake de anterieure overeenkomst project Zonstraat.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 92 -

___________________________________________________________________________________________________________

Letter of Comfort

Heuvelrug Wonen heeft een Letter of Comfort ondertekend waarin zij zich voor de duur van een jaar garantstelt voor de helft van de schulden uit hoofde van rechtshandelingen en het negatieve eigen vermogen vanLange Dreef C.V. en van Lange Dreef B.V..Lange Dreef C.V. heeft een negatief vermogen van € 228.300 per 31 december 2017 (2016: € 249.170).Hiervan heeft Heuvelrug Wonen een voorziening gevormd (50%). Het restant (50%) valt onder hetaandeel van de gemeente Utrechtse Heuvelrug.

Obligo WSW

Vanwege de door het WSW gegarandeerde leningen dient Heuvelrug Wonen tot aan het tenietgaan vandeze garantie, een obligo aan te houden van in totaal € 2,7 miljoen. Deze obligo kan worden ingevorderdals het vermogen van het WSW onder de 0,25% van het totaal gegarandeerde volume komt. Voor de doorhet WSW geborgde leningen heeft Heuvelrug Wonen zich verbonden met het onderliggende onroerendgoed in exploitatie niet zonder toestemming te bezwaren, van bestemming te veranderen, te vervreemdenof teniet te doen gaan. Het WSW heeft het recht van eerste hypotheek kadastraal doen inschrijven.

Wet ketenaansprakelijkheid

Heuvelrug Wonen kan aansprakelijk worden gesteld in het kader van Wet ketenaansprakelijkheid. Terbeperking van dit risico zijn maatregelen getroffen.

Niet verwerkte verplichtingen

Aangegane contracten

Project Groenhoek renovatie € 85.000Project Hoofdstraat 82 € 4.760.000

Heffing voor saneringssteun

Deze verplichting is niet opgenomen in de bepaling van de bedrijfswaarde en is tevens niet als verplichtingin de balans opgenomen. De Autoriteit woningcorporaties (Aw) kan aan de corporatiesector een heffingvoor saneringssteun opleggen. Deze heeft bij de opvraag van de prognose-informatie (dPi) 2018-2022aangegeven dat voor het jaar 2017 geen saneringsheffing zal plaatsvinden. Voor de jaren 2018-2022 moetrekening worden gehouden met een heffing voor saneringssteun van 1% wat neerkomt op een heffing vancirca € 60 per verhuureenheid:2018 € 213.0002019 € 214.0002020 € 218.0002021 € 221.0002022 € 225.000


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 93 -

___________________________________________________________________________________________________________

9 TOELICHTING OP DE WINST-EN-VERLIESREKENING OVER 2017

NETTO RESULTAAT EXPLOITATIE VASTGOEDPORTEFEUILLE

2017

€

2016

€

11. Huuropbrengsten

Woningen en woongebouwen DAEB 21.561.550 21.084.100Woningen en woongebouwen niet-DAEB 1.263.273 1.387.447Onroerende zaken niet zijnde woningen DAEB 64.137 72.717Onroerende zaken niet zijnde woningen niet-DAEB 120.740 131.968

23.009.700 22.676.232Huurderving wegens leegstand -137.595 -143.446Huurderving wegens oninbaarheid -74.992 -46.045

22.797.113 22.486.741

De huurstijging in 2017 wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door de algemene huurverhoging van gemiddeldvan 0,43% (2016: 0,78%), inkomensafhankelijke huurverhoging van 0,03% (2016: 0,07%),huurharmonisatie bij mutatie en door huurverhoging bij woningverbetering. Als gevolg van deherclassificatie tussen DAEB en niet-DAEB (scheidingsvoorstel) is per saldo meer huuropbrengsten vanniet-DAEB naar DAEB verschoven.De huurderving bedraagt 0,92% (2016: 0,84%) van de bruto jaarhuur. Dit is grotendeels veroorzaakt doorleegstand van een aantal dure niet-DAEB woningen en 2 kantoorruimten in Leersum. De gemiddeldeleegstandsduur van alle woningen is 29 dagen (2016: 39 dagen).

12. Opbrengsten servicecontracten

Overige goederen, leveringen en diensten 478.105 451.506Vergoedingsderving wegens leegstand -633 -435

477.472 451.071

De bedragen die in rekening worden gebracht voor levering en diensten, en overige onroerende enroerende zaken zijn gebaseerd op de geraamde c.q. werkelijke kosten. Zij worden jaarlijks - indiennoodzakelijk - aangepast. Jaarlijks vindt afrekening plaats met de huurders met betrekking tot de leveringen en diensten over hetvoorgaande jaar.

13. Lasten servicecontracten

Water 54.598 56.810Gas 106.350 111.157Elektriciteit 123.777 109.529Schoonmaken portieken en overige 178.138 165.680

462.863 443.176

De schoonmaakkosten zijn hoger geworden door het uitbreiden en intensiveren vanschoonmaakwerkzaamheden.

14. Lasten verhuur en beheeractiviteiten

Organisatiekosten direct toerekenbaar 107.767 126.439Toegerekende organisatiekosten 1.537.246 3.088.266

1.645.013 3.214.705

De lagere toerekening van organisatiekosten volgt uit een gewijzigde toerekeningsmethodiek (zie Lastenonderhoudsactiviteiten).


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 94 -

___________________________________________________________________________________________________________

De toegerekende organisatiekosten aan verhuur en beheeractiviteiten volgen uit de kostenverdeelstaat. Daarin worden de organisatiekosten, welke onder andere bestaan uit lonen en salarissen en overigebedrijfskosten, op basis van een interne inschatting van de urenbesteding naar activiteiten verdeeld.Hierbij wordt in hoofdlijnen onderscheid gemaakt naar exploitatie, projectontwikkeling, verkoop enleefbaarheid.

2017

€

2016

€

Lonen, salarissen en sociale lasten

Lonen en salarissen 1.637.751 1.627.395Sociale lasten 255.369 255.005Pensioenlasten 257.699 259.709

2.150.818 2.142.109

Personeelsleden

Per ultimo 2017 heeft Heuvelrug Wonen gemiddeld 29 fte in dienst (2016: 29). Geen van de werknemersis buiten Nederland werkzaam (2016: -).

2017 2016

Onderverdeeld naar:

Directie 1,00 1,00Staf 2,52 2,67Vastgoed 4,83 4,89Financiën 5,67 5,67Wonen 15,22 15,05

29,24 29,28

2017

€

2016

€

Toerekening organisatiekosten

Lonen en salarissen 2.150.818 2.142.109Uitzendkrachten, inleen, et cetera 263.434 137.190Overige personeelskosten 227.991 266.714Huisvestingskosten 116.506 111.522Afschrijvingskosten 191.618 230.258Overige organisatiekosten 953.104 803.450

Toe te rekenen organisatiekosten 3.903.472 3.691.243

Organisatiekosten toegerekend aan:- Lasten verhuur en beheeractiviteiten 1.537.246 3.088.266- Lasten onderhoudsactiviteiten 1.404.585 -- Lasten behorende tot nettoresultaat verkoop vastgoedportefeuille 5.651 2.020- Kosten overige activiteiten 195.287 93.850- Overige organisatiekosten 326.875 173.704- Leefbaarheid 433.828 333.403

Totaal toegerekende organisatiekosten 3.903.472 3.691.243

De organisatiekosten zijn toegerekend op basis van het aantal fte (2016: idem). Op basis hiervan isonderstaande verdeelstaat toegepast op de toe te rekenen organisatiekosten:


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 95 -

___________________________________________________________________________________________________________

2017

%

2016

%

- Lasten verhuur en beheeractiviteiten 39,38 83,67- Lasten onderhoudsactiviteiten 35,98 -- Lasten behorende tot nettoresultaat verkoop vastgoedportefeuille 0,15 0,06- Kosten overige activiteiten 5,00 2,54- Overige organisatiekosten 8,37 4,71- Leefbaarheid 11,11 9,03

Totaal toegerekende organisatiekosten 100,00 100,00

Met ingang van 2017 worden de directe en indirecte personeelslasten die samenhangen metonderhoudsactiviteiten, toegerekend aan onderhoudsactiviteiten. Voorheen zijn zij toegerekend aan deverhuur- en beheeractiviteiten (zie Lasten onderhoudsactiviteiten).

2017

€

2016

€

15. Lasten onderhoudsactiviteiten

Reparatie-onderhoud 899.791 899.183Mutatie-onderhoud 860.296 682.647Planmatig onderhoud 3.223.996 2.752.158Binnen onderhoud op verzoek (BOOV) 523.743 503.804Kosten onderhoud door te belasten aan derden - 138.819Toegerekende organisatiekosten 1.404.585 48.673

6.912.411 5.025.284

De kosten en opbrengsten uit doorbelast onderhoud wordt met ingang van 2017 gesaldeerd in deze post.Als gevolg hiervan wordt de opbrengst niet langer separaat verantwoord in de post Overigebedrijfsopbrengsten.Daarnaast worden in lijn met de Handleiding toepassen functionele indeling winst-en-verliesrekening bijcorporaties (Aw) de personeelskosten alsmede overige personeelskosten van directe en indirectepersoneelsleden betrokken bij de onderhoudsactiviteiten toegerekend aan de Lastenonderhoudsactiviteiten. Dit leidt tot een toename van toegerekende organgisatiekosten aan onderhoud.

16. Overige directe operationele lasten exploitatie bezit

Onroerende zaakbelasting 707.979 656.925Heffingen 161.040 148.736Verzekeringen 50.689 47.112Diversen 16.588 59.564Verhuurdersheffing 2.913.776 2.580.543

3.850.072 3.492.880

De verhuurderheffing is gereclassificeerd. In verband met vergelijkingsdoeleinden zijn de vergelijkendecijfers 2016 aangepast.

NETTO GEREALISEERD RESULTAAT VERKOOP VASTGOEDPORTEFEUILLE

17. Verkoopopbrengst vastgoedportefeuille

Verkoopopbrengst vastgoedportefeuille 1.730.000 516.000

18. Toegerekende organisatiekosten

Verkoopkosten 27.204 14.434Toegerekende organisatiekosten 5.651 2.020

32.855 16.454


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 96 -

___________________________________________________________________________________________________________

2017

€

2016

€

19. Boekwaarde verkochte vastgoedportefeuille

Boekwaarde verkochte vastgoedportefeuille 1.426.181 212.029

Voor het verkochte DAEB en niet-DAEB vastgoed in exploitatie is de boekwaarde de marktwaarde inverhuurde staat. Voor het teruggekochte vastgoed onder VOV dat is doorverkocht zonder voorwaarden, isde boekwaarde de marktwaarde op terugkoopmoment onder aftrek van de contractuele korting. Het in de winst-en-verliesrekening verantwoorde resultaat bij verkoop van vorengenoemd vastgoed isderhalve beperkt, gezien het geringe verschil tussen de opbrengstwaarde en de boekwaarde.

WAARDEVERANDERINGEN VASTGOEDPORTEFEUILLE

20. Overige waardeveranderingen vastgoedportefeuille

Waardeveranderingen vastgoed in ontwikkeling -1.119.594 24.950

Dit betreft de mutatie in de voorziening onrendabele top van vastgoed in ontwikkeling.

21. Niet-gerealiseerde waardeveranderingenvastgoedportefeuille

Waardeveranderingen niet-DAEB vastgoed in exploitatie 2.893.792 879.299Waardeveranderingen DAEB vastgoed in exploitatie 19.221.912 31.892.027

22.115.704 32.771.326

Dit betreft de mutatie in de marktwaarde van het DAEB en niet-DAEB vastgoed in exploitatie ten opzichtevan voorgaand verslagjaar.

22. Niet-gerealiseerde waardeveranderingenvastgoedportefeuille verkocht onder voorwaarden

Waardeveranderingen VOV 110.344 40.654Waardeveranderingen terugkoopverplichting VOV -83.983 -30.616

26.361 10.038

Dit betreft de mutatie in de in de marktwaarde van het vastgoed VOV ten opzichte van voorgaandverslagjaar.

NETTO RESULTAAT OVERIGE ACTIVITEITEN

23. Overige bedrijfsopbrengsten

Administratiekosten vergoeding (servicekosten) 22.626 12.810Werken voor derden (administratie Maarn/VVE/Bartimeus) 113.697 69.177Vergoeding reparaties en doorbelastingen aan derden 24.309 167.199Opbrengst zonnepanelen (electra levering) 86.932 38.454Opbrengst zonnepanelen verhuur 77.615 65.717Service abonnement 15.870 15.049Diverse vergoedingen 32.529 122.875

373.578 491.281

De opbrengst zonnepanelenverhuur betreft de geschatte exploitatievergoeding van dochter HeuvelrugEnergiediensten B.V.. De opbrengst uit doorbelast onderhoud aan derden wordt gesaldeerd met de kosten in de lastenonderhoudsactiviteiten (zie lasten onderhoudsactiviteiten), waardoor deze niet langer wordt opgenomen inde post vergoeding reparaties en doorbelastingen.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 97 -

___________________________________________________________________________________________________________

2017

€

2016

€

24. Kosten overige activiteiten

Organisatiekosten direct toerekenbaar 5.786 -Toegerekende organisatiekosten 195.287 93.850

201.073 93.850

De toegerekende overige bedrijfslasten zijn toegenomen doordat met ingang van 2017 de uren vanondersteunende diensten zijn doorbelast op basis van de directe uren. Verder is het contract metWoningbouwvereniging Maarn uitgebreid, dat heeft geleid tot een toename in de toekening van directeuren.

25. Overige organisatiekosten

Accountantskosten 109.238 82.231Aedes contributie - 28.061Organisatiekosten direct toerekenbaar 65.388 20.231Toegerekende organisatiekosten 326.875 173.704

501.501 304.227

De toename van Overige organisatiekosten hangt samen met onder andere de toerekening van depersoneelskosten van de bestuurder aan de toegerekende organisatiekosten. Daarnaast is de contributieaan Aedes met ingang van 2017 verantwoord onder de Lasten verhuur en beheeractiviteiten.

26. Leefbaarheid

Vastgoed gerelateerde leefbaarheid 31.680 62.702Mens gerelateerde leefbaarheid 10.294 1.479Toegerekende organisatiekosten 433.828 333.403

475.802 397.584

De hogere toegerekende organisatiekosten volgt vooral uit een hogere toerekening van personeelskosten.

27. Financiële baten en lasten

Rentebaten en soortgelijke opbrengsten 1.408 4.472Rentelasten en soortgelijke kosten -2.841.595 -2.877.777

-2.840.187 -2.873.305

Rentebaten en soortgelijke opbrengsten

Rente op overige vorderingen 492 347Rente banken op uitgezette middelen 916 4.125

1.408 4.472

De ontvangen rentevergoeding op het banksaldo is gedurende 2017 verder afgenomen als gevolg van eenlagere rente op de kapitaalmarkt.

Rentelasten en soortgelijke kosten

Rente leningen overheid 236.954 289.163Rente leningen banken onder WSW borging 2.604.641 2.588.614

2.841.595 2.877.777


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 98 -

___________________________________________________________________________________________________________

28. Belastingen

SchattingenDe acute en latente belastingen in de jaarrekening zijn bepaald met inachtneming van de fiscale regelsvolgens de door de sector met de Belastingdienst gemaakte afspraken (Vaststellingsovereenkomst 1 en 2).De toepassing van deze regels is op een aantal onderwerpen niet zonder meer duidelijk en voor discussievatbaar. Deze onderwerpen zijn onder andere het onderscheid tussen onderhoudskosten en verbeteringen,de toerekenbare kosten inzake projectontwikkeling en de inschatting van het op basis van een fiscalewinstplanning naar verwachting te verrekenen deel van beschikbare fiscale verliezen. Bij de aangifte zalblijken of en in hoeverre de fiscus de door Heuvelrug Wonen gevolgde standpunten zal overnemen enaccorderen. Om die reden kan de in de jaarrekening bepaalde acute en latente belasting achteraf nog aanveranderingen onderhevig zijn. Indien bij de aangifte van 2016 en 2017 blijkt dat Heuvelrug Wonenachteraf een positief belastbaar resultaat heeft, kan Heuvelrug Wonen gebruik maken van de fiscaleafwaardering op het vastgoed (WOZ-waardedaling). Zodoende zal er in 2016 en 2017 geen acute belastingontstaan.

Belastingdruk winst-en-verliesrekeningDe belastinglast/-bate over het resultaat in de winst-en-verliesrekening bestaat uit de volgendecomponenten:

2017

€

2016

€

Mutatie latente belastingen -1.396.307 -1.666.414

De belastingen in 2017 bestaan uit latente belastingen van € 1.396.307. (2016: -€ 1.666.414) en acutebelastingen van nihil (2016: nihil). De latente belastingen volgen uit de mutaties op de actieve latentiesvoor de leningen o/g (€ 53.957) en passieve latenties voor de winst-en-verliesrekening, afwaarderingvastgoed in exploitatie o.b.v. WOZ-waarde en afwaardering vastgoed ten dienste van exploitatie (€ 1.342.350).

Resultaat voor belastingen 28.061.882 40.846.761Afschrijvingen 42.121 -170.766Niet-gewaarde verliezen huidig verslagjaar -28.110.429 -40.681.367Fiscaal niet-aftrekbare baten en kosten 6.426 5.372

Verschuldigde winstbelasting - -

Het gemiddelde wettelijke (toepasselijke) belastingtarief bedraagt 25% (2016: 25%). De lagere effectievebelastingdruk (zijnde de belastinglast in de winst-en-verliesrekening uitgedrukt als % van het resultaatvóór belastingen) ad 0% (2016: 0%) wordt veroorzaakt door het benutten van fiscale verliescompensatieen fiscaal vrijgestelde winstbestanddelen. Dit betreft ondermeer verschillen in de verwerking vanresultaten uit projectontwikkeling, afschrijvingen op het vastgoed ten dienste van exploitatie, deverwerking van interest en de fiscaal niet aftrekbare heffing van de Autoriteit woningcorporaties (Aw).

Aansluiting toepasselijk en effectieve belastingtariefDe aansluiting tussen het effectieve belastingtarief en het toepasselijk belastingtarief is als volgt:

Toepasselijk belastingtarief (%) 25 25Niet-gewaardeerde verliezen huidig verslagjaar (%) -25 -25

Effectief belastingtarief (%) - -

29. Resultaat deelnemingen

Resultaat Heuvelrug Wonen Commandiet B.V. -528 1.587Resultaat Lange Dreef B.V. (joint venture) 10.435 170.766Resultaat Heuvelrug Energiediensten B.V. -701 -3.505

9.206 168.848


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 99 -

___________________________________________________________________________________________________________

Transacties met verbonden partijen

Heuvelrug Wonen heeft de onderstaande transacties met verbonden partijen:- Uitlenen van personeel aan de Lange Dreef C.V. (joint venture) die de verdere afwikkeling van

infrastructurele ontwikkeling in de omgeving van nieuwbouwwoningen van Heuvelrug Wonenverzogt.

- Uitlenen van personeel aan Heuvelrug Energiediensten B.V. die een exploitatiecontract heeft metHeuvelrug Wonen voor het exploiteren van duurzame installaties.

De intercompany transacties worden op basis van zakelijke tarieven afgehandeld.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 100 -

___________________________________________________________________________________________________________

10 TOELICHTING OP HET KASSTROOMOVERZICHT 2017

De geldmiddelen staan ter vrije beschikking aan Heuvelrug Wonen. Per 31 december 2017 bedraagthet saldo € 7.169.840, een toename van € 5.074.642 ten opzichte van 2016. De toename is vooralveroorzaakt door:

- hogere ingaande kasstroom uit desinvesteringen materiële vaste activa; - lagere uitgaande kasstroom uit investeringen nieuwbouw; - lagere uitgaande kasstroom uit woningverbetering.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 101 -

___________________________________________________________________________________________________________

11 OVERIGE INFORMATIE

Belangrijke gebeurtenissen na balansdatum

Na voorafgaande goedkeuring van de Raad van Commissarissen heeft Heuvelrug Wonen op 15 maart 2018de verkoopovereenkomst van de Keiheuvel te Leersum ondertekend. Dit perceel (bekend alsGaspeldoornlaan 1-39 oneven nummers en Kwartellaan 7-17 oneven nummers) omvat 24 wooneenheden,2 kantoorruimten, 7 garageboxen een een ondergelegen parkeergarage met 8 parkeerplaatsen. Deoverdracht vindt plaats op 31 mei 2018.

Bestemming van het resultaat over het verslagjaar 2016

De jaarrekening 2016 is vastgesteld in de algemene vergadering gehouden op 11 september 2017. Dealgemene vergadering heeft de bestemming van het resultaat vastgesteld conform het daartoe gedanevoorstel.

Bestemming van het resultaat 2017

Het Bestuur stelt aan de Raad van Commissarissen voor het resultaat over 2017 toe te voegen aan deoverige reserves.

Resultaat 26.665.575

Toevoeging aan de overige reserves 26.665.575

De resultaatbestemming is nog niet verwerkt in de jaarrekening.

2017

€

2016

€

Accountantshonoraria

Onderzoek van de jaarrekening 109.238 32.170

Bovenstaande honoraria betreffen de controle- en advieswerkzaamheden die zijn uitgevoerd door decontrolerend accountant bij Heuvelrug Wonen.

Met ingang van het verslagjaar 2016 is Baker Tilly Berk (BTB) de controlerend accountant van HeuvelrugWonen geworden. BTB heeft geen fiscale of andere niet-controlediensten verricht voor Heuvelrug Wonen.De fiscale adviezen worden verricht door Ernst & Young (EY).

De controlekosten in 2017 heeft betrekking op de werkzaamheden voor de jaarrekening 2017 (€ 18.829)en 2016 (€ 90.409). Mede als gevolg van de stelselwijziging in verslagjaar 2016 zijn de controlekostenhoger uitgevallen. Tevens leidt deze tot een latere start van de controlewerkzaamheden voor dejaarrekening 2016 waardoor het merendeel van de controlekosten ten laste van 2017 is gekomen.

Bezoldiging van (ex)bestuurders en (ex)commissarissen

Lasten ter zake van bezoldiging en ter zake van pensioenen van:

- bestuurders en voormalige bestuurders € 0 (voorgaand jaar € 0)- commissarissen en voormalige commissarissen € 0 (voorgaand jaar € 0)


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 102 -

___________________________________________________________________________________________________________

Bestuurders

De bezoldiging van de huidige en gewezen bestuurders omvat

� periodiek betaalde beloningen (zoals salarissen, sociale lasten, vakantiegeld, doorbetaling bij ziekte,kostenvergoedingen, ter beschikking stelling van auto en presentiegelden),

� beloningen betaalbaar op termijn (zoals pensioenlasten, VUT, sabbatical leave enjubileumuitkeringen)

� uitkeringen bij beëindiging van het dienstverband

De bezoldiging van de huidige en gewezen bestuurders die in het verslagjaar ten laste van de toegelateninstelling en haar dochter- en groepsmaatschappijen zijn gekomen, bedragen € 163.979 (2016:€ 164.784) en wordt naar individuele bestuurder als volgt gespecificeerd:

Het totaalbedrag kan als volgt per individueel lid van het bestuur (de directie) worden gespecificeerd:

2017

Periodiek betaaldebeloningen

2016 2017

Beloningen betaalbaarop termijn

2016

J.A. Sleyfer 143.656 144.696 20.323 20.088

143.656 144.696 20.323 20.088

Met betrekking tot bovenstaande bezoldigingen is Heuvelrug Wonen in 2017 een totaal bedrag aancrisisheffing verschuldigd van € 0 (2016: € 0).

Commissarissen

De bezoldiging van de huidige en gewezen Raad van Commissarissen die in het verslagjaar ten laste vande toegelaten instelling en haar dochter- en groepsmaatschappijen zijn gekomen, bedragen € 44.000 (2016: € 44.000) en wordt naar individuele commissaris als volgt gespecificeerd:

2017

Als lid van de Raadvan Commissarissen

2016

M.A. Botman 12.000 12.000M. Haan 8.000 4.000G. van de Haar 8.000 8.000L. Marchal 8.000 8.000B. Moesbergen 8.000 4.000B. Melles - 4.000L. Sanders - 4.000

44.000 44.000

Er zijn geen leningen, voorschotten of garanties verstrekt door Heuvelrug Wonen aan bestuurders encommissarissen.

WET NORMERING TOPINKOMENS (WNT)

Op 1 januari 2013 is de Wet normering topinkomens (WNT) in werking getreden. De WNT is vantoepassing op Heuvelrug Wonen. Het voor Heuvelrug Wonen toepasselijke bezoldigingsmaximum is€ 132.000 in 2017.

Dit is gebaseerd op het WNT-maximum voor woningcorporaties, klasse E.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 103 -

___________________________________________________________________________________________________________

Het bezoldigingsmaximum geldt naar rato van de duur en/of omvang van het dienstverband, waarbij voorde berekening de omvang van het dienstverband nooit groter kan zijn dan 1,0 fte. Voor topfunctionarissenzonder dienstbetrekking geldt met ingang van 1 januari 2016 voor de eerste 12 kalendermaanden eenafwijkende normering, zowel voor de duur van de opdracht als voor het uurtarief.Het individuele WNT-maximum voor de leden van Raad van Commissarissen bedraagt voor de voorzitter15% en voor de overige leden 10% van het bezoldigingsmaximum, berekend naar rato van de duur vanhet dienstverband. Voor leden van de VTW is de maximale bezoldiging voor de voorzitter vastgesteld op11,55% (€ 15.246) en voor de leden op 7,7% (€ 10.164).

1. Bezoldiging topfunctionarissen

1a. Leidinggevende topfunctionarissen en gewezen topfunctionarissen met dienstbetrekking. Tevens

leidinggevende topfunctionarissen zonder dienstbetrekking vanaf de 13e maand van de

functievervulling

Bedragen x € 1 J. Sleyfer

Functiegegevens Directeur-bestuurder

Aanvang en einde functievervulling in 2017 1/1 - 31/12Omvang dienstverband (in fte) 1,0Gewezen topfunctionaris? nee(Fictieve) dienstbetrekking? ja

Individueel toepasselijk maximum voor de betreffende periode 132.000

Beloning 140.534Belastbare onkostenvergoedingen 3.122Beloningen betaalbaar op termijn 20.323

Subtotaal 163.979

-/- Onverschuldig betaald bedrag -

Totaal bezoldiging 2017 163.979

Reden waarom de overschrijding al dan niet is toegestaan Overgangsrecht

Gegevens 2016

Aanvang en einde functievervulling in 2016 1/1 - 31/12Omvang dienstverband 2016 (in fte) 1,0

Beloning 141.608Belastbare onkostenvergoedingen 3.088Beloningen betaalbaar op termijn 20.088

Totaal bezoldiging 2016 164.784

Voor elke hierboven vermelde onverschuldigde betaling is een vordering ingesteld die is inbegrepen in depost Overige vorderingen.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 104 -

___________________________________________________________________________________________________________

1c. Toezichthoudende topfunctionarissen

Bedragen x € 1 M. Botman M. Haan G. v.d. Haar

Functiegegevens Voorzitter Lid LidAanvang en einde functievervulling in 2017 1/1 - 31/12 1/1 - 31/12 1/1 - 31/12

Individueel toepasselijk maximum voor de betreffendeperiode 19.800 13.200 13.200

Beloning 12.000 8.000 8.000Beloningen betaalbaar op termijn - - -

Subtotaal 12.000 8.000 8.000

-/- Onverschuldig betaald bedrag - - -

Totaal bezoldiging 2017 12.000 8.000 8.000

Reden waarom de overschrijding al dan niet is toegestaan N.v.t. N.v.t. N.v.t.

Gegevens 2016

Aanvang en einde functievervulling in 2016 1/1 - 31/12 1/7 - 31/12 1/1 - 31/12

Beloning 12.000 4.000 8.000Beloningen betaalbaar op termijn - - -

Totaal bezoldiging 2016 12.000 4.000 8.000

Bedragen x € 1 L. MarchalB.

Moesbergen

Functiegegevens Lid LidAanvang en einde functievervulling in 2017 1/1 - 31/12 1/1 - 31/12

Individueel toepasselijk maximum voor de betreffende periode 13.200 13.200

Beloning 8.000 8.000Beloningen betaalbaar op termijn - -

Subtotaal 8.000 8.000

-/- Onverschuldig betaald bedrag - -

Totaal bezoldiging 2017 8.000 8.000

Reden waarom de overschrijding al dan niet is toegestaan N.v.t. N.v.t.

Gegevens 2016

Aanvang en einde functievervulling in 2016 1/7 - 31/12 1/1 - 30/6

Beloning 8.000 4.000Beloningen betaalbaar op termijn - -

Totaal bezoldiging 2016 8.000 4.000


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 105 -

___________________________________________________________________________________________________________

Voor elke hierboven vermelde onverschuldigde betaling is een vordering ingesteld die is inbegrepen in depost 'Overige vorderingen'.

3. Overige rapportageverplichtingen op grond van de WNT

Naast de hierboven vermelde topfunctionarissen zijn er geen overige functionarissen met dienstbetrekkingdie in 2017 een bezoldiging boven het individuele WNT-maximum hebben ontvangen. Er zijn in 2017 geenontslaguitkeringen betaald aan overige functionarissen die op grond van de WNT dienen te wordenvermeld, of die in eerdere jaren op grond van de WOPT of de WNT vermeld zijn of hadden moeten worden.


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 106 -

___________________________________________________________________________________________________________

Ondertekening van de jaarrekening

De jaarrekening 2017 van Heuvelrug Wonen is opgesteld door het bestuur op 25 juni 2018.

De jaarrekening 2017 van Heuvelrug Wonen is vastgesteld door de raad van commissarissen op 25 juni 2018.

Doorn, 25 juni 2018



M. Haan

G. van de Haar

L. Marchal

B. Moesbergen


_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 107 -

___________________________________________________________________________________________________________

OVERIGE GEGEVENS

OVERIGE GEGEVENS

1 Statutaire regeling resultaatbestemming

In de statuten van Heuvelrug Wonen zijn geen bepalingen opgenomen aangaande deresultaatbestemming.

2 Openingsbalans DAEB en niet-DAEB

In de Regeling toegelaten instellingen volkshuisvesting artikel 15 lid 6 is opgenomen dat bij dejaarrekening over het verslagjaar 2017 de op de eindbalans van dat jaar gebaseerde beginbalansen voorhet jaar 2018 worden gevoegd, waarbij onderscheid wordt aangebracht tussen de activa en passiva diesamenhangen met de werkzaamheden die behoren tot de diensten van algemeen economisch belang (DAEB) en de overige activa en passiva (niet-DAEB).


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 108 -

___________________________________________________________________________________________________________

3 OPENINGSBALANS DAEB

1 januari 2018

€ €

ACTIVA

Vastgoedbeleggingen

DAEB vastgoed in exploitatie 424.276.187Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie 141.000

424.417.187

Materiële vaste activa

Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie 2.825.100


Latente belastingvordering(en) 878.840Interne lening 10.200.000Netto vermogenswaarde niet-DAEB 20.428.068

31.506.908

458.749.195

Vorderingen

Huurdebiteuren 83.673Overige vorderingen 253.112Overlopende activa 81.300

418.085

Liquide middelen 4.948.658

5.366.743

464.115.938


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 109 -

___________________________________________________________________________________________________________

PASSIVA

1 januari 2018

€ €Eigen vermogen

Herwaarderingsreserve 308.213.364Overige reserves 47.013.829Resultaat boekjaar 26.665.575

381.892.768

Voorzieningen

Onrendabele investeringen en herstructureringen 980.521Latente belastingverplichting(en) 7.922.390Overige voorzieningen 202.247

9.105.158


Schulden/leningen overheid 7.815.825Schulden aan kredietinstellingen 62.155.986

69.971.811


Schulden aan overheid 333.529Schulden aan kredietinstellingen 673.992Schulden aan leveranciers 378.730Belastingen en premies sociale verzekeringen 127.490Overige schulden 200.400Overlopende passiva 1.432.060

3.146.201

464.115.938


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 110 -

___________________________________________________________________________________________________________

4 OPENINGSBALANS NIET-DAEB

1 januari 2018

€ €

ACTIVA

Vastgoedbeleggingen

Niet-DAEB vastgoed in exploitatie 27.491.535Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden 1.190.558

28.682.093


Deelnemingen in groepsmaatschappijen 1.045.056Overige effecten 1.495

1.046.551

29.728.644

Vorderingen

Huurdebiteuren 3.965Overige vorderingen 425Overlopende activa 3.853

8.243

Liquide middelen 2.221.182

2.229.425

31.958.069


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 111 -

___________________________________________________________________________________________________________

PASSIVA

1 januari 2018

€ €Eigen vermogen

Herwaarderingsreserve 22.169.173Overige reserves -5.726.894Resultaat boekjaar 3.985.789

20.428.068

Voorzieningen

Deelnemingen 114.149Overige voorzieningen 9.585

123.734


Verplichtingen uit hoofde van onroerende zaken verkocht onder voorwaarden 1.171.174Interne lening 10.200.000

11.371.174


Schulden aan leveranciers 16.019Overige schulden 9.497Overlopende passiva 9.577

35.093

31.958.069


______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________- 112 -

___________________________________________________________________________________________________________

Documents

Jaarverslag en jaarrekening 2017 - Heuvelrug Wonen · reparatieverzoeken 1.697 1.682 1.718 1.648 1.762 Aantal gevallen mutatie onderhoud 220 222 232 249 221 Kosten planmatig onderhoud