Jacques Prévert'in "Sabah Kahvaltısı" Şiiri ve Tükçe Çevirileri

8/9/2019 Jacques Prvert'in "Sabah Kahvalts" iiri ve Tke evirileri

1/30

JACQUES PREVERT'N SABAH KAHVALTISI Rve

TKE EVRLER

Mustafa Durak


2/30

JACQUES PREVERT'N SABAH KAHVALTISI Rve TKE EVRLER

I-GR:Kar dergisinin 25. saysnda "iir evirmek" adl yazmda, Jacques Prvert'in

Sabah Kahvalts adl iiri ile Hilmi yavuz, Tahsin Sara ve Yakup ahan'nevirilerini ele alm ve genel olarak iir evirisi konusunda baz grlerime yervermitim. Gelin grn ki Yakup ahan, bu yazda sylenmi olanlarn tmnzerine alarak saldrya gemiti, bir ilke olarak, sylediklerimin anlalmadngrdm eletirilere yant vermediim iin, Yakup ahan'n yazmda ta stneta brakmad, tm bilgisizliimi haykrd, kiiliime saldrd yazsn dayantsz brakmtm. Bu arada Abdullah Rza Ergven, kendi evirisinigrmediimi belirten serzeniini aktarmt, ama salt bunun iin yeni bir yazyakoulamazdm. AncakLittera dergisinin son saysnda Kemal zmen, hem bireviri daha sunuyor, hem de sz konusu tartmadan habersiz iirinzmlemesini sunuyordu. stelik bir baka eviri de Doan Aksan'danokumutum. Artk eski yazy yeniden toparlamann zaman gelmiti. Yaniokuyacanz bu yaz hem bir yineleme, hem de yeniden gzden geirme, birtoplu sunma olacaktr.

iirin evrilemezlii:Bir iirin, bir dilden ikinci bir dile evrilmesi, onun ses-birim, szlk-birim, sz-dizim ve anlam olarak varlnn aynen verilmesidir diye bir belirlemeyle ortayakmak, iire ilk yazld biiminden baka bir biim tanmamak demektir.Baka bir varla dntrlmesini mutlak olumsuzlamaktr. Bir yaznsal btnlkletirmek, tanrsallatrmaktr. Bu, bizi kolayca insanlk tarihindeki kutsalkitaplarn evrilmesinden yana, ya da kar olu atmalarna gtrr. Buatmalarn bir kanadnda onu dokunulmaz klmak isteyenler, deiik amalarla

stne titizlenenler, kutsayanlar vardr, br kanadnda da onun anlalmasn,daha ok okuyucuya anlam olarak ulamasn isteyenler vardr. Bakacagizlemeye alanlarla aklamaya alanlar. Bu durum, insana kar olu(melekleme abas) ile insandan yana oluu da sergiler. Bu adan tm evirieylemleri insana ynelik bir abadr.

***

iirin evrilemezliini savunanlarnn genelde romantik temelli kktenciler

olduklarn dnyorum.


3/30

Her eyden nce iir, genel bir ulamdr. Her iirin kendine gre eviri zorluklarolacaktr. Bu doaldr. Ama her iir-birim zelini ve sorunlarn genelletirmekyanltr. iirin evrilemezliini savlayan kim olursa olsun zel (bir tek iir) ilegeneli (tarih ve dnya genelinde tm iirleri) birbirine kartryor ve dilsel

zmlemelerdeki gelimelere, dolaysyla insana inanmyor demektir.

evrilemezlik yannda evrilsinlik ayrm:Yakup ahan bu yaznn ilk biimine verdii yantta eviriye kar olmadn,yalnzca iirin evrilemez olduunu ifade ettiini, dolaysyla grleriniarpttm ileri srm ve evrilemezlik ile evrilsinlik arasnda bir ayrmgetirmiti: "Her dilin ses birimleri, szlk birimleri, szdizimi ve anlam

birimleri kendine zg olduu iin; her iir kendine zg tarihsel, sosyal, ruhsal,dilsel, bilgisel ve sanatsal elerin birikiminden olutuu iin, bir iir bir dildenbrne tm rengi, enisi, sesi, anlam ile, eksiksiz biimde evrilemez. Ama,dikkat buyurulsun, evrilmesin, demiyorum, bu iin ok zor olduunu (..)vurguluyor, bu ie soyunanlar uyaryorum. Nitekim bir yazmzda ylediyoruz: 'evirmenlerimizin iirimize katklarn kimse yadsyamaz. Biliyoruz kionlar, iirimizin ufkunu geniletmiler, iirimize yeni yollar amlar, dnyaya

pencereler aarak iirimizi havalandrmlardr. yi de etmilerdir, borluyuzonlara! '(Varlk say: 966)"(1) Ve Yakup ahan, eksiksiz evrilemezlik sav iinkantlarn yle sralyordu: "'Dar kap', 'Eer tohum rmezse' AndrGide'in iki roman; 'De profundis' de O.Wilde'n roman; bu balklarn dencil'den alnma; imdi bu balklarn bir Hristiyan kiinin imgeleminde

uyandrd yanklanmalar, armlar, bir Mslmann, bir Budistin, BirHindunun imgeleminden bekleyebilir miyiz" (2) Ve Roman Jakobson'n u

belirlemesinden destek alarak srdryordu yazsn: "iir, tanm gerei,evrilemezdir. Yapabileceimiz tek ey, yaratc aktarmdr (transposition): Birdilin kendi iinde aktarm -rnein iirsel bir biimden baka bir biime; birdilden baka bir dile aktarm ya da son olarak, gstergeleraras bir aktarm- yani,

bir gsterge dizgesinden baka bir gsterge dizgesine, rnein dil sanatndanmzie, dansa, sinemaya ya da resme."(3)

Dikkatle bakldnda bu alntlarda ayr sorun vardr. Biri iir evrilemezama evrilmesi gerekir, yararl olur sav; ikincisi kaynak metin alcs ile erekmetin alcsnn ekinsel ayrmndan kaynaklanan gnderme (rfrence) sorunu;ncs: iir tanm gerei evrilemez, aktarlabilir sav. Benim de tm iddiamve israrm bu noktalarda younlayor.

1.evrilemez ama evrilsin ile evrilebilir ama her iir-birimin kendine zgsorunlar ve zorluklar vardr demek arasnda dalar vardr. lkinde yenilgiyi,

baarszl batan kesinlemek, hem dile hem de insana gvensizlii imlemeksz konusudur. evrilemez savnn arkasndan yaplan evirilerin katklarndan


4/30

sz ederseniz bu bir ikilemdir, kavram kargaasdr. Yaplan evirilerineksiksizlii, yetkinlii sz konusu ise eviride e-deerlik salanm demektir.E-deerlik kavram iersinde oullanma vardr. Bir ey, birden ok birim veya da btnlkle e-deerli olabilir. E-deerlilik greli ve saymaca bir

kavramdr. Zaten bu yzdendir ki bir kaynak-metnin, erek-dilde birden okkabul-edilebilir (bu terimi dilbilimsel anlamda kullanyorum) metin olasdr.eviri eletirisinde sorun, kabul-edilebilirliin snr ve ltdr. Ve bu sorun

bir yanl-zmlemenin, yanl-bulgulamann tesinde bir anlamlandrma veyorumlama dalmnn snrlarnn belirlenmesiyle ortaya konabilir. Yok, eererek-metnin, evirilmiin (traductum) eksikliini kesinliyorsanz, bu durumdaeksikliklerin neler olduunu ve neye gre olduunu belirlemeniz gerekir. Byle

bir noktaya gelindiinde e-deerli saylabilecek olas erek-metinlere yolu amolacaksnz.

Eer e-deerli saylan bir 'evrilmi'te kaynak-metinden ilevsizletirilmisapmalar peinde iseniz, eviri-bilimcinin artk size syleyecei hi bir eyolamaz. Zira aynilik (ve bakmllk) ile e-deerliliin ayrm noktasnndakalnmtr. E-deerlilii ben, szcn temelindeki deer kavramyla elealyorum. Deeri de konu-nesneyle ilikiye giren zneden konu-nesneye ynelikznel bak olarak anlyorum. Byle olunca deer kavram hi bir zaman mutlakolamaz, szcn doas gerei grelidir. Deer zneldir. E-deerliletirmedekaynak-metindeki her trl dilsel, anlatmsal genin ilevi makro ve mikrodzeyde irdelendikten sonra temel anlamlandrmaya bal kalnarak yardmc,

yan gelerde, anlamlandrclarda sapmalar, zgr yaratmlar sz konusuedilebilir.

2.Gerekten de evirinin karsndaki en temel sorunlardan biri gnderme(rfrence) sorunudur. Gnderme anlamlandrmann temel gesidir.Gnderileni alglamak, alcnn alg gc yansra bil(g)iseldir. Eer alcnngnderen zerine dil-d bilgisi yeterli deilse gnderileni alglamas,dolaysyla ifadeyi, bu ifadeyi kurann amalad biime ya da en azndan

farknda olmasa bile kendi bilgisel deposunun arka planndaki gnderilenleredenk olarak kendi zihninde evirmesi olanakszlar. Burada ister istemezifadeyi kuran ile ifadeyi alan arasndaki dilsel ve bilgisellerin, yaratma deilse

bile kurma ve bulgulama gcnn birbirine yakn olmas gerekir lksel biranlama, anlamlandrmann olabilmesi iin. Bu ayrntlar anlamannolanakszln deil, zgllemi, zgnlemi bireylerin anlalmalarnngln, kolay olmayacan gsterir. Zaten bu nedenledir ki, zaman zaman

bir metnin ana-dilindeki uzmanlarca bile farkl yorumlandna, ya da bir metiniin okuma klavuzlar yaynlandna tank oluyoruz. Sorunumuz eviri

olduuna gre oul gndermeli bir ifadenin eviride alc kitle gz nnde bulundurularak, baz gnderilenler ne karlarak, bazlar grmezden


5/30

gelinebilir. Byle bir tutum evrilmii e-deersiz klmaz, olsa olsa e-benzemez klar. Burada unutulmamas gereken, metnin kullanmsal deeridir.Metni kullanmsal deeri dnda ele aldmzda onu yceltmi, kutsamoluruz. Bu noktada unu hatrlatmak isterim iki dilli bir yazar, bir dilde rettiini

ikinci dilde de retmeye kalktnda asla birinciye tpa tp bal kalmaz,kalamaz. Bu tr eviriler byle gereklemitir. Byle gereklemek zorundadr.Zira her dildeki szcklerin balanmlar, arm alanlar farkl almlarazorlar o dili kullanan. Bu dilsel bir gerekliktir.

3.Roman Jakobson'un "iir, tanm gerei, evrilemez" ifadesine gelince, RomanJakobson elbette dil ve iir zerine yetkin nemli bir ad, ama o, her ey, sonvar noktas deildir. O, her sorunun mutlak zm kayna deildir. iirulamn genel olarak evrilemez diye nitelerken kafasnda yer alm baz iirrneklerinden yola karak bir genellemeye gitmi olabilir. Oysa, olsa olsa heriir-birimin kendine zg evirilme sorunlarndan sz almas daha doru olur.stelik Roman Jakobson bu ifadenin hemen nnde "Sz oyunlar ya da daha

bilimsel ve belki daha kesin terimiyle ses-benzeimi iirde egemendir"(4)diyerek iiri ses-benzeimi (paronomase) olarak tanmlam olmaktadr. Oysaiirin geliimi dikkatle incelendiinde ses-benzeimsel (paronomastique)olmayan iirlerle de karlamaktayz. zellikle somut iir buna rnekgsterilebilir (5). Kald ki iirin tanm bugne dein yapld gibi ne ses

benzeimleriyle, ne de sapma kuram ve kavramlaryla kurulabilir. iirin tanm,

geler aras dzgleme biimlerinin farkllnda ve/ya yine bunlara bal airinedimlerindeki farkllklarda aranmaldr.

iirin BiricikliiYakup ahan, iirin, giderek yaptn biricik olduunu ve bu biriciklii yzndenevrilemez olduunu ifade ediyor:

* "Biz iirin biricik olmas dolaysyla evrilemeyeceinden sz ediyoruz,karmza kutsal kitaplarn evirisi karlyor; ikisi arasnda ne iliki var?" (6)

* "nsann (ve sanatnn) mrnde her an biricik olduu gibi, her ana karlkolan yapt da biriciktir, dolaysyla yeri doldurulamaz." (7).* "yarat srecinin diyalektii vardr"(8).

ve Guernica'nn "20 ksur tasla"nn Prado Mzesinde korunmakta olduunu,"bu taslaklarn herbirinin yaptn oluunda, olumasnda ayr bir evreyigster"diini, "ama hi birinin o nl Guernica" olmadn sylyor (9).

Soruna byle yaklaldnda kanlmaz olarak aynilik zerinde duruyoruz

demektir. Ve eviri olanakszdr. Kald ki nmze kant gibi srlen RomanJakobson eviriyi dil-ii, diller-aras ve gsterge-dizgeleri-aras olmak zere


6/30

eitlendirdiinde de ve iir evirisini yaratc aktarm olarak anladnda daeviri ii vardr. eviri zihnimizin temel ilem ve srelerindendir. Biz e-deerliliini, e-benzeimini tartsak bile zihnimizin byle ilemesinidurduramayz. Zaten evrilmezlii savunanlarn da eviriye soyunmalar bunun

en somut gstergesidir.

iirin, yaptn, yaratm annn biriciklii grelidir, zneldir. Bu biricik olan, biricik saylan betimlenebilirse, aktarlabilirse, dntrlebilirse biricikliikalkar ortadan. Ancak bu anlatlamaz deyip tm yollar batan tkarsanz elbetteanlatlamaz, ama biz baaramasak bile birilerini betimlemeye, aktarmaya,dntrmeye zendirirsek, her trl ama her trl anlatmsal sorununalabileceini, zaten zihinsel ilem/srelerle her insann bu deneyimi (aktarma,dntrme, tanmlama, betimleme) zihninde yaadn dnyorum. Helehele okur (/izleyici) nne km bir rn anlalmay beklediine gre yaratmannn/srecinin gstergelerini sunmaktadr. Zaten kendi yapt da bu iselliin

bir evirisi, dnm deil midir? Paylalan, paylalmak istenen eyinbiriciklii yoktur artk. Olsa olsa o biriciklik saymaca olur.

Yaptn Dokunulurluu:Bir yaznsal rnn evrilebilirliinden yana olanlar da olmayanlar dakendilerince kantlar, rnekler ileri srmektedirler. rnein Yakup ahan,Picasso'dan rnekler vererek yaptn dokunulmazln savunmakta ve "yapt birkez ortaya ktktan sonra, sanatnn kendisi bile bir daha ona el uzatamaz"(10)

"her yaptn daha nce belirttiim gibi, diyalektik bir biim/ierik btnlvardr, bu dokunulmaz dr; nk o, bir kiinin mhrn tar; sosyal, tarihsel,kltrel vb. bir zgnl vardr, bir yapta el srdnz zaman, ite bunlardalr; bu yzden de o dokunulmazdr" (11), diyerek kesinlemektedir. Oysayazn tarihi, yaznsal denebilecek rnlerin srekli bir ilemden, bir deiimdengetiini, yazarn bu rne yeniden, yeniden dndn belgelemektedir.rnekse, "Deniz mezarl" iirinin, Paul Valery'nin -srekli zerindealtndan, deiiklikler yaptndan- elinden alnarak basldn biliyoruz.Yaznsal rn, kurun dkme gibi birden, anlk ie douun dilsel, annda

yansmas deildir. Yakup ahan, zdelik konusuna taklyor ve unlarsylyor: "Bir yaptn ok baarl bir kopyas, bir yorumu yaplabilir: eer buyapt iirse, ok baarl bir evirisi olabilir; ama kendisi bir daha yaratlamaz.Yaratcs tarafndan bile"(12). zdelik asndan doru bir saptama. Ancakherhangi bir nesneden binlerce retildiinde ve tpatp ayns olduunda dazdelik sorunu vardr dnsel olarak. eviri olgusunun mutlak zdelik savolamaz zaten. Kald ki evirisi yaplan bir yapt, kendi dilinde varlnsrdrdnden bozulmas da grelidir. O kendi ortamnda varln zatensrdrmektedir. evirmen, onu baka uzamlara ileten bir yanstcdr. Bu

yanstma, eviri ilemine bal kalr. yi ya da kt olabilir. Eer ktyse, kabul-edilemez ise yaplacak i eviri ilemini iyiletirmektir.


7/30

evirmen, yazar ile erek-kaynak metin arakesitinde bir yaragirmemelidir:Bir de katlanamadm baka bir konu, evirinin asl yapttan stnl sorunu.

hi bir zaman kopya asln aamaz, sanat sz konusu olduunda. Evet evirmende yaratc olabilir ama o, bu yaratcln kendisi iin deil de kaynak yapt iinkullanmay seerek kendini ikincil klmtr. Artk onun stnl, ayn yazaraynelecek baka evirmenlere oranla sz konusu edilebilir. Yoksa eviren veevrilen bir yar iinde olamaz. evirmenin ustal, yaratcl ilk yapt kendidilinde en iyi biimde temsil edecek bir rnek sunmadadr. Kendi metninikaynak-metnin nne geirmekte deil. Eer evirisi yaplan kii ile eviriyapan arasnda gerekten eviri alannda belirgin bir uurum varsa, evirilmimetin (traductum), kaynak metinden daha badak, daha uygun grnse bile buonu kaynak metin yerine geirmez, ikincillikten kurtarmaz. evirmen moralolarak, bazan maddi olarak da olabilir, yazarn adna alan uzman bir iidir.unu da belirtmeliyim eer evirmen kaynak metindekinden ok farkl yaratcedimleri gerekletirdiini, kaynak metinden uzaklatn, bakalatndnyorsa o zaman kaynak metnin yazaryla yarmaya kalkmadan dilerse

bu bakala dayanarak kendi imzasn kullanabilir. Burada karmak olgular szkonusudur. Bu konu hedef sapmas olarak da dnlebilir. Yani kendiliinden

bir bakalama. Elbette bir evirmen bir metni evirirken ondan yararlanarak,kendine maletme niyetindeyse ve yazar olarak kendi imzasn atmsa bu tmdenetik bir sorundur.

Etki Olarak eviri:evrilemez dncesi bir yana braklp eviri ilemine giriildiinde yaplacakilem, metni, zelde iir metnini, yine ses birim, szlk birim, szdizim veanlam alanlarndak ETK olarak anlatmaktr. Bu, evirmen iin birinci ilkedir.Gelgelelim iin asl zor yan bu kabulden sonradr. evirilecek iiri, belirtilenalanlarda tam olarak doru alglamak, onu yeterince zmlemek gerekir.Ardndan bu zmlemenin ikinci dilde bireimi iin aratrma ilemine, onun

baka bir kltr ortamna altrlmasna sra gelir. Bu, bir bakma alt kendi

ortamndan koparlan bir bitkinin farkl bir ortamda yaamn srdrmesinisalamak gibidir. yleyse aktarcnn, zmlemeden sonra yapaca, ikincidilin ve okur kitlesinin olanaklarn deerlendirmek, elden geldiince ayn,yoksa benzer etkilerin nasl yaratlacan kendine sorun edinmesi demektir. Bukarlatrmada ortaya kacak boluklar ya tanmlama denemeleriyle aynenaktarlmaya allr ya da iirin kendi kltrnde okurda uyandrlmas istenenetki, aktarlan dilin olanaklar iinde aranr. Bylece iirler belirli bir zmlemealannda deil ama ETK asndan benzeirler.

eviri eylemine kalkann kendini yazan yerine koymas, kurulmas amalananiletiimi bozar. Bir fransz evribilimci artk evirmenlerin zgrlklerini ilan


8/30

etme gnlerinin geldiini, evirmenin yazara bal kalmamasn, kendisiniyazarn peindeki kiiliksiz bir ayna gibi grmemesini istiyordu. Haklyd. Ziraevirme ii yle basite alnacak, sradan bir i deil. Her eyden nce yazar(belki yazardan daha iyi) anlamak gerek. rnn yazl olduu dil ile yap t ya

da amalad etkileri ok iyi kavramak gerek. Bu da yetmez. Ayni anlam veetkilerin ikinci dilde verilebilmesi iin dilin olanaklarn iyi bilmek gerekir. teevirmen bu olanaklarla birinci dildeki anlam ve etkiyi yaratma konusundazgrdr. zgrln daha telere gtrmeye, iplerini koparmaya kalktndailk rnn benzerinden ok deiik bir rn, pi bir rn ortaya kar.

Demek iir evirilerinde ya iirin zmleme alanlarndaki birimlerine olanaklarerevesinde bal kalnr ya da okurlar hedeflenerek zerlerinde uyandrlacaketki gz nnde bulundurulur. Ve belki son durumda tasarm ve imge olarak dailkinden ok farkl bir iir ortaya kar. Ama belirli ve tutarl bir dayana vardryine de.

II- KAYNAK METNN ZMLENBu uzun giriten sonra ele almak istediim metne ve deikelerine geebilirim.Ele alacam kaynak metin Jacques Prvert'in Le Djeuner du Matin adliiridir.


9/30

Le Djeuner du Matin

Il a mis le cafDans la tasseIl a mis le laitDans la tasse de cafIl a mis le sucreDans le caf au laitAvec la petite cuillerIl a tournIl a bu le caf au laitEt il a repos la tasseSans me parlerIl a allumUne cigaretteIl a fait des ronds

Avec la fumeIl a mis les cendres

Dans le cendrierSans me parler


10/30

Sans me regarderIl s'est levIl a misSon chapeau sur sa tte

Il a misSon manteau de pluieParce qu'il pleuvaitEt il est partiSous la pluieSans une paroleSans me regarderEt moi j'ai prisMa tte dans ma main

Et j'ai pleur.

Jacques PREVERT

Le Petit Djeuner adl iirin zmlemesi ve zmleme eletirileri:Jacques Prvert'in "Sabah Kahvalts" (13) iiri bende, sayfa ortasnda ince birstun gibi duruuyla "bir" saysn, dolaysyla yalnzl artryor. iirde altkez "sans me parler = benimle konumakszn", alt kez Il a mis = koydu,ikikez "sans me regarder = bana bakmakszn" kullanlmas yansra eylemlerinsralanmas (kahveyi koydu, st koydu, ekeri koydu, kartrd, iti, brakt,

sigara yakt, halkalar yapt, klleri dkt, kalkt, apkasn giydi, paltosunugiydi, gitti) bir otomatiklii yayyor iire. Bu otomatiklik iirde (son bir teknokta dnda) noktalama iareti olmayyla bir ak, mekanik bir akkazandryor iire. Ancak bu ak, film kareleri iinde okurun ayarna grehzlandrlabilir ya da yavalatlabilir. Yani iir; eylem ve nesnelerin filmealnmas, fotoraflanmasdr. te bunun iindir ki evirisinde szdizimsel srayelden geldiince korumaya zen gstermek gerekir.

Bir de iirdeki "ve" balacnn zerinde durmak, titizlenmek gerekir. Zira iirde

belirli bir ilevi var. Bu balacn yer ald dizeleri alt alta aldmzda,

Ve brakt fincanVe gitti

---------------------------------------Ve ben aldm

Bam elimeVe aladm

yapsal bir dengelemeyle kar karya olduumuzu grrz. lk ikisi erkee,br ikisi kadna aittir. Ve bunu ben yle yorumluyorum: bylesi doal


11/30

(gereklik durumu) ve yapay (iirin biimindeki) dengeye karn "ve" balacan mekanikliini, engelleyici mekanikliini aktaryor ve znelerineylemlerini soyutluyor, beklendiriyor. "Ve" balac snr izgisi, snr ta ilevigryor ayni zamanda. Bu snrlama ierisinde kiileri yalnz, iletiimsiz

brakyor. Ayryor onlar. Yani bu bala hem erkek/kadn' ayryor, hem deher birinin eylemlerini ayryor. Eylemler tek yanl, bakmsz kalyor.Anlamsal olarak bir sreklilii aktaran bu bala, biim-bilimsel olaraksylemsel ak engelleyici zelliiyle kyor karmza. Anlatmmekanikletiriyor.

iirde bir anlatan, bir de anlatlan vardr. Anlatan, anlatlann kendisine kartutumundan yaknmaktadr ama aralarndaki ilikinin tr hakknda bir bilgiyok. Hatta anlatann erkek mi kadn m olduunu gsteren hi bir biim birimyok. Kalan-giden ilikisinden hareketle, bir ders kitab iin izilmi bir desendeiirdeki anlatan kadndr. Aksini belirten bir durum da olmadna gre bu doru

bulunabilir. Peki bu kadn ile erkek evli midir yoksa iki sevgili mi? O dabelirsiz. Acaba bir anlamazlk sonras birbirleriyle yeniden iletiime girmeleri beklenirken, her iki bireyin de szel ya da davransal bir edimle bir bakurmada gsterdikleri beceriksizlik mi anlatlmak istenen? Yoksa iirin anlam,koullarn robotlatrd, yaam koullarnn bunalma drd, sevecenliiskp ald, yabanclatrd bir bireyin mekaniklii ile kadns duyarln hlsoluk alp verdii anlatcyla elikilendirilmesinde, toplumdaki sevgisizliieletirmesinde mi?

Bu metni iirsel klan zellikler de yle sralanabilir:a) Yinelemeler,

b) Burgasal kullanmlar,c) Gnlk kullanmda yaplmayacak biimde eylemi ayrtrma, daha kkeylemlere blme ve bunlar eytiimsel olarak sralama,d) geler aras bir denkliin gzetilmesi ("Ve" balacndaki denklik yan sraiirde kurulan avec/sans= ile/-sz bakm ayni zamanda erkein eylemlerininanlatlmasnda kullanlan pass compos zamann iinde yer alan yardmc fiil

avoir da sans ile kartlatrlm, baktrlmtr. Ve" balacnn bldeylemlerde de bir denge gzetilmitir. Bu denge sans/dans szck birimlerininhem i uyakl hem de ayni sayda (beer kez) kullanmyla da dikkatekmektedir. Ayni zamanda iirdeki belirli ve belirsiz tanmlk (article)kullanmna dikkat edilmeli: le caf, la tasse, le lait, la tasse de caf, le sucre, lecaf au lait, la petite cuiller, le caf au lait, la tasse, la fume, les cendres, lecendrier, la pluie/Une cigarette, des ronds, une parole; ve iyelik sfatlarnnkadn ve erkek iiin ikier kez kullanlm olmas: Son chapeau, sa tte, Sonmanteau de pluie/Ma tte, ma main),

e) Baka bir gsterge diline yknme (sinema dili),f) Eylemlerin ve kiinin saptrlmasyla ani etkileme,


12/30

g) Tm bunlar yardmyla anlamsal, eletirel bir btnlk kurma.

..Yakup ahan'n itirazlar:

* "iirin biimini ille de bir eye benzetmek gerekecekse, bu olsa olsa bir yandz, br yan kertikli, "kale" marka bir anahtar, ya da az krletilmi birbaktr. (..) bu biim benzetmeleri iirin anlamn etkiler mi?"(14)* "yalnzlk biimle ilgili olmal ama, biimin yalnzl ne demek?* "yalnzlktan ok, birlikteliin dram yaanyor.* "dikey bir doru parasnn yalnzl olmasn?"* "birlik (vahdet), btnlk duygularn uyandrmakta; tanry, evreni, tmvarl "BR" olarak gren antik filozoflar ve kimi mutasavvflarartrmakta. Ksacas, "Bir"in esinledii varsaylan o yalnzlk duygusunualglayamyorsunuz bir trl. Belki de yle bir ey yok, kimbilir!* "iirin ierii birbirliktelii, ama, elbet, elikili bir birliktelii anlatyor"* "istence bal, birbirinden ayrmlam bir dizi insan edimiyle kar karyayz."Koydu kahveyi, st koydu, eker katt.." eylemleri hep bilinli, bamsz,istence bal edimler, jestler. stelik, karmzda bir de domuzuna bilinli, hattaart niyetli bir eyleyen, bir insan var. (..) bu yzden gerilimli dramatik bir durumtablosu yaratan jestler ve onlarn oluturduu bir biraradalk var"(15).* "iir hi de yle kapal bir iir deil, J. Prvert'in btn iirleri gibi, herkeseanlalmak isteyen, toplumcu gereki bir iir".* "Bir ev mutfanda olduumuzu imleyen u szckler: "fincan, kahve, st,

eker, kak, fincan yerine koymak" birer biim birim deil de ne?

zlendii gibi Yakup ahan'n itirazlar,a) iirin biiminin BR saysna benzetilmesine,

b) iirde varsaydm yalnzlk kavramna,c) Anlatcnn kadn m erkek mi olduunu kesinleyecek bir biim birim

bulunmad yolundaki aklamama olmutur.

Her eyden nce elbette iiri mutlaka bir eye benzeteceiz diye bir zorlama

yok. Ancak iirde iki kii anlatlyorsa ve anlatlan kiiler iletiimsizse, birbirleriyle uyumlu deillerse yalnzlk devrededir, birlikteliklerinde bile.Anlatlan konu iletiimsizlii ve yalnzl iliyorsa ve stne stlk iirin

biimi de zorlama da olsa byle bir armla bulumaya uygunsa, biim,anlatm glendiren baka bir iaret eden olarak ele alnabilir. Zaten genelolarak iirin olumasnda bu tr dzglemelerin nemi byktr.

Yakup ahan, iirde yalnzln deil elikili bir birlikteliin dramnnyaandn sylyor. Oysa her iki kii de ayrlarak farkl uzamlarda, yalnz

braklmlardr, ama birlikteyken de yalnz olduklar iletiime geememeleriyle


13/30

aktarlmtr. Ve asl nemlisi anlatlan (biri anlatc ben olarak var olmaktadriirde) kiilerin bilinci ile anlatan kiinin (airin) bilincini kartrmamak gerekir.

Yakup ahan, uzam mutfak olarak kesinliyor (ho bunu bie syleyebilmek

zordur, zira insan baka uzamlarda da kahve ve sigara iebilir, kahvalt edebilir.)Ve mutfa artran nesnelerle de mutfakta hizmet gren bir kadndnyor. Ancak bu bir olaslk. Bizi bu olaslktan kurtaracak bir biim birimyok. Oysa erkei gsteren bir biim birim var: il (franszcada nc tekil veeril adl). Erkek tm davranlaryla, yinelenen biim birimiyle ne karlm.Ama o da adyla, tm varlyla deil de bir adlla. Yani belirli bir kimliiylekmyor karmza. Bir belirsilik, bir genelleme ile getiriliyor nmze. tekadnn eylemini hem kendi, hem de erkein kimliini arama yolundaaresiz bir edim olarak da grebiliriz.

Ve Yakup ahan mhrn basveriyor: toplumcu gereki iir (?). Byle birifadenin iiri zmlemede ve anlamada hi bir ilevi olamaz.

Yakup ahan'n zmlemesi:"Fincan yerine koydu" diyor; demek ki fincann belli bir yeri var, her zamankonulduu; yleyse, srekli ve birlikte olarak oturulan bir yerdeyiz, yani birevdeyiz. Bize gre, eletirmen [Mustafa Durak] bu dizeyi "ve brakt fincan"diye evirmekle, bu ip ucunu gzden karm ve dolaysyla iir aklnyitirmi."

/Ve brakt fincan/ diye evirmekle kardm eyi anlamak zor. Yakup ahanfranszcadaki reposer fiilini her gesiyle eviriyor. Oysa re- neki bir"yerine koymay" deil, eylemin yinelenmesini ya da bir nceki eylemle

balant kurmak iin kullanlr. Yerine ile ilintili deildir. Metinde aktarlanfincann her zamanki allm yeri deil, fincann belliliidir. O da zatentrkedeki - ekiyle verilmitir.

"Sonra mutfakta olduumuz da kesin; mutfak ise, evli bir kadnn yar mrn

geirdii, eine ve evine en ok hizmet ettii bir yer. Olayn baka bir yerdedeil de, mutfakta gemesi anlaml: Evli ya da bir erkekle birlikte yaayan(cohabitant) bir kadnn grevlerine gnderme yapyor, karmzdakinin birkadn olduunu antryor. Olup biteni grdkten sonra, bir nceki gnnakamnda ya da gecesinde aralarnda bir eyler gemi olduunu anlyoruz;krlmlar, darlmlar, diyoruz; ama, kadn, o her gnk iini yine yerinegetirmek istemektedir; bir alkanlk, bir igd ya da hogrl bir anlayla:Kocasnn ya da einin kahvaltsn hazrlamak zere, her zamanki gibi yinemutfaa inmitir; birlikte yaamlarnn srp gitmesini istediini ve olan biteni

unuttuunu anlatmaya almaktadr. e giderken eine bir g vermeyidnmtr. Ama nafile! Eini yumuatamamtr, avutamamtr!


14/30

Baramamtr! Kadn alamakldr, kadnca, soyluca; ama, gene zlr,kayglanr ei adna: "Gitti gider/Yamur altnda imdi". kadn bu deil mi:Sevgi, efkat ve zveri"(16).

Kadnn mutfakta olduunu kesinlemek, bir bakma iirde anlatlan kiilerinyaamn kendi yaamyla bir tutmak, kendi yaam biimini genelletirmekdemektir. Bir uyarlama. Benim zellikle belirsizlikler zerinde durmamnanlam, kadnn kimliksizletirilmesinin, air tarafndan bir bilin-d etki olarakaltn gstermek iindi. Eer belirsizlikleri belirlilie, kesinliedntrrsek gerekten belirgin bir imle iaret edilmemi anlatma belki gzel

bir rnek olabilecek bir iiri eksik alglam olacaz. Ve ikili arasndakiiletiimsizlii Yahan p diye kurgulayp yorumlayverdi. Ama grld gibionun yorumuyla anlatm tek bir olaya indirgeniverdi. Tek bir olay kolayzmlenebilir. Oysa belirsiz braklm olmasyla bir genelleme ilemektedir.Hem iirde anlatlan ikili iin hem de toplum iin bir iletiimsizlik durumununsaptanmas haline dnmektedir. Jean Paul Sartren Akl a, Bulant veAlbert Camusnn Yabancsyla birlikte okunmal bu iir.

Kemal zmen'in zmlemesi:* "lk 17. dizeye kadar gndelik olan bir eyin gzlemlendii grlmektedir. (..)ilk 17 dizede , sadece kahvalt eylemi zerinde younlaan ve d dnyaya karoluan ilgisizlik, ya da kendi halindelik, bu iki dizede [18 ve 19.dizeler] anlatcasndan bir i gerilimin u vermekte olduunu anlatmaktadr." (17)

* "20.dize ile 26. dize arasnda, ilk 17 dizede olduu gibi yine gndelik olananlatlmaktadr. Mekanik jestlerle erkek, (sevgili, dost, arkada, koca) d uzamatanmaktadr. 27 ve 28. dizeler ("Bir ey demeden","Bakmadan bana")gerilimi, yeniden ve artarak vurgulayan dizelerdir; yani, "ben nemliolmalydm"n younluu, ac, aresizlik ve buruk bir yalnzlk duygusuyla iyice

pekimektedir. lk 28 dizede, erkein mekanik tepkiselliini gzlemleyipbetimleyen anlatc, son dizede, iine dt bolukta aresizliini pasif birtepkiyle ie kapanarak da vurmaktadr. lk 28 dizede, da dnk gzlemci

bak, bu son dizede kendi iini gzlemekte, kendi iine ayna tutmaktadr. Buacl ve hznl boyuneme, kendi gereini bulgulayan kadn bir trlkurulamayan iletiimin yol at yalnzln drt duvarnda dramatik bir iekapanmaya itmektedir (18).

* "iir, nemsiz olan, yani gndelik olanla, nemli olan, yani olmas gerekeniielii ve kartl ekseni zerinde, zaman olarak yakn gemi, uzam olarak,i uzam ve ve d uzam ve kii olarak da bir ift zerine kurulmutur. iirde nei uzam, ne de d uzam ile ilgili herhangi bir fiziksel betimleme yoktur.

uzam, bir ev iinin, bir kahvenin, kapal, lo, hznl, donuk, tatsz, i karartc,tek dze atmosferini artrmaktadr. Bu atmosferin dourduu duygular ise


15/30

sknt, yalnzlk, gerilim ve iirde stratejik bir nemi olan alama, yanigzyadr. D uzam ise, kapal, yamurlu bir havann ierebilecei eyleri aklagetirmekte; loluk, slaklk, serinlik, me, tenhalk ve yalnzlk. Dikkatedilirse, her iki uzam da, ie kapanmay hazrlamaktadr ve kiilerin

ruhsallklaryla uyumludur. Bu nedenle, bir uzamdan tekine gei kolaydr.Baka bir deyile her iki uzam ayn srecin farkl yzleridir" (19).

* "Kiiler kimliksizdir, fiziksel zellikleri belirtilmemitir. Birisinin erkekolduundan eminiz. tekini, yani anlatcy da, en azndan, kadn olarakdnyoruz. Kiilerin, bir ortak gemileri, ncelikleri, beraberlikleri,muhtemelen de mutlu bir birliktelikleri olmu olduunu var sayyoruz. "Koydukahveyi/Fincana" sren, srmekte olan bir ilikinin belirli bir annda balayan

bir durumu yanstmaktadr. Yine, iirin sonundaki, "aladm, aladm.." da busrecin sonu deildir. Hayat srmektedir.." (20)

* "peki, sadece davranlaryla gzlemlenen erkei moral adan nasltanmlamal? Kukusuz bu g bir i; ancak onu, iirin genel havas iindekaytsz, duyarsz, sakin, kendi hakllna, ya da kendi hakszlna inanm,susarak ve mekanik jestlerle kendisini anlatmay yeleyen birisi olarakdnmek mmkn. Peki ya kadn? Kadn, (..) duyarl, ekingen, ak, efkatli,ocuksu, zayf karekterli, hznl, melankolik, skntl, mutsuz, diyalog yanlsve gzlemci. Erkein kendisine gsterdii tepki sadece alama: ne nefret, nekin, ne fke, ne de lanetleme.. Sadece pasif bir tepki vererek bir olumsuzlua

katlanma sz konusu onun iin"(21).

* "iirde ne erkek, ne de kadn kapal uzamn dna kabiliyor. Kadn ierdekalyor. Erkek ise, bir kapal uzamdan tekine giriyor. Ka m bu? Belki..Kapallktan kamay zorunlu olarak ie kapanmay n plana karyor" (22).

* "Bak, bir bakma anlatc ile zdelemitir. Bir kamera gibi ar ar birsreci izlemektedir. Bak sadece erkek zerinde younlamtr. Onun yaptmekanik hareketler zerinde odaklamtr" (23).

* "iir iinde gzlem bir sreci, yani belirli bir sreklilii yani sren, uzayan bireyi anlatmaktadr. Gerekten de iirde hep uzayan, giderek dolan ve sonundataan bir ey var" (24).

* "gzlem uzuyor. Tepkisizlik ya da kaytszlkta uzayan bir ey var. Yalnzlk,terkedilmilik duygusu da belirli bir sreklilik gsteren bir ey.. O halde,denebilir ki, akp giden bir ey var iirin havasnda; nne geilemez,nlenemez, kar konamaz bir ey. (..) te bu balamda, yamur ve gz ya

iirde yaanan acl srecin sonular olarak zel bir nem kazanmaktadr"(25).


16/30

* "Erkein "yaan yamurda" ekip gitmesi de zerinde durulmas gereken birnoktadr; erkek, slanmamak iin nlemini alyor; apka ve yamurluunugiyiyor; yani slanmaktan, mekten, yalnzlktan kayor gibi" (26).

* "Yamurda slanmak ile iine yaan gzyalar arasnda bu adan benzerlikilgin; yamurda slanmak, yalnzlnn tc etkisini etinde duymaktr.Yalnzlk yamura bulanmtr. Yalnzlk slak bir duygudur. Yalnzlkmektir" (27).

* "iirde, erkek, kendisini yalnz olarak grmekte, duymakta, yaamaktadr;yannda hi kimse yokmu gibi davranmaktadr. Oysa kadn yannda birisivarken yalnzdr" (28).

Kemal zmen'in zmlemesi, bir lde, benim vermeye altm, Yakupahan sorularna bir yant gibi. Benzer aklamalarda buluuyoruz. Ama yine deKemal zmen'in aklamalarnn baz noktalarnda, metni fazlaca ekitirdii,metin-d yorumlara gittii grndeyim:

-Anlatc ben iin kulland "ben nemli olmalydmn younluu"ndan szedilebilir mi? Evet anlatc kendisine ilgi bekliyor ama bu "ben nemliolmalydm" kertesinde deil.

-"lk 28 dizede, da dnk gzlemci bak, bu son dizede kendi iini

gzlemekte, kendi iine ayna tutmaktadr" diyor. Burada hereyden nceJacques Prvert, anlatc ben ve anlatlan (il = O) ayrmnn altn izmekteyarar var. air, bir bakasnn gznden eylemlerin mekanikliini aktarrkeniirdeki anlatc ben tepkisini kendi azndan da vermi olsa onu da kamerannekimine alarak dsallatryor. Onu da konu-nesneletiriyor. Yoksa iirdekianlatc ben, Kemal zmen'in syledii gibi kendi iine ayna tutmuyor. Eer ille

bir ayna tutmaktan sz edilecekse, bu yalnzca iirin son dizesinden deiliirin btnnden yaylan izleyici-okur'un edindii bir izlenimdir. Ve buizlenime iirdeki anlatc benin ikayeti yklenmitir. Burada duygusal bir

etkiden sz edilebilir:"Kloepfer, yineleme konusuna deinirken "eer bir kimse be kez ayn eyisylerse altncsnda yeni bir ey sylediinde arlr" dedikten sonra bir ocukiirinin (tekerlemelerin olsa gerek) bu basit temele dayandn belirtir.Kloepfer, Fransz airi Prvertin "Sabah Kahvalts" adl iirini buna rnekgstermektedir. ok yaln ve yinelemelerle dolu, tek dze bir anlatm olan builgin iirde arka arkaya somut devinimlerden sz ederken en sonunda

birdenbire duygulanmaya yol aan bir nerme yer almakta, beklenmedik birduygusal etki yaratlmaktadr" (29).


17/30

- ve d uzam birbirinden ayrarak "her iki uzam da, ie kapanmayhazrlamaktadr ve kiilerin ruhsallklaryla uyumludur. Bu nedenle, biruzamdan tekine gei kolaydr. Baka bir deyile her iki uzam ayn srecinfarkl yzleridir." diyor. Elbette uzamsal benzerlik ve ayrm gstergebilimin

nemli ayrc kavaklarndan biridir. Ama bir metnin zmlemesinde ilevdikkate alnmaldr. Burada i/d ayrm bana bir fantezi gibi grnyor.Anlamlandrmaya dorudan bir katks yok. Hele hele ie kapanmay hihazrlamyor.

-Anlatlan iin "kendi hakllna, ya da kendi hakszlna inanm, susarak vemekanik jestlerle kendisini anlatmay yeleyen birisi", diyor. Byle birdeerlendirme, bizi Yakup ahan'n syledii gibi nceden kavga etmi biriftin kavga sonras manzarasna gtrr. Bu elbette bir olaslk, amakesinlenemeyecek bir olaslk. Eer bunu kesinlersek, Jacques Prvert'in basitdurum ve olaylar aktarrken getirdii toplumsal eletiriyi gzden karmoluruz. Oysa en azndan bence, iir; iirde sunulmu biimsel hi bir belirticiolmasa da, modern toplum koullarnn unutturduu iletiimin iletiimsizliedntn rnekliyor. nsanlar birbiriyle ilgilenmeye, birbirini sevmeye,insanca duygulara yneltmeye almaktadr. Modern toplum koullarnndayatt olumsuzluu da iirin biiminde dzglenmitir, dardaki basknngetirdii mekaniklik, duyarszlk biim araclyla bir etki olarak dasunulmutur.

-"Yalnzlk, terkedilmilik duygusu da belirli bir sreklilik gsteren bir ey."Acaba iirde terkedilmilik dugusundan sz edilebilir mi? Evet anlatlan,emsiyesini ald kt. Ama eve geri dnmeyecei nereden belli. Anlatandnmeyecei iin mi yoksa ikisi arasnda nceden yaanm gzelliklerin,duyarlklarn srmemesinden dolay m duygulanmtr?

-"yamur ve gz ya iirde yaanan acl srecin sonular olarak zel bir nemkazanmaktadr". lle de iki sv arasnda bir iliki kurmal myz. Yamur bu iiriin dekaoratif, ama belki Jacques Prvert'in kendi ruhsal dnyas iin bir ip ucu

olamaz m? yledir demiyorum, ancak Jacques Prvert'i unutarak iirizmleyemeyiz.

-"erkek, slanmamak iin nlemini alyor; apka ve yamurluunu giyiyor; yanislanmaktan, mekten, yalnzlktan kayor gibi". Oysa erkein emsiyesinialmas sradan bir olgu. Ne nlem alyor ne de yalnzlktan kayor. Oyalnzlnn ayrdnda deil, mekaniklemi.

-"Yalnzlk yamura bulanmtr. Yalnzlk slak bir duygudur. Yalnzlk

mektir."Bu ifadeler de bilgi eletirmen deerlendirmesidir, bunlardan eldengeldiince kanmak gerekir.


18/30

- Son olarak erkek/kadn yalnzlnn ayrm da tutarl grnmyor bana. Bukonudaki yaplabilecek tek ayrm yalnzlk karsnda eyleyenlerin bilincidir.

**

III- SABAH KAHVALTISI RNN TRKEDEK DEKELER

1) Hilmi Yavuz'a ait deike:Hilmi YAVUZ eviri ilemlerini "eviri" ve "Trke Syleme" olarak ikiyeayryor. Ve 30 iirlik "eviri iirleri"(30) toplamnda "yerine gre"davrandn yani baz evirilerinde "eviri" bazlarndaysa "trke syleme"yolunu tuttuunu belirtiyor. Kendisinin, "lisede renci iken evirmitim" dediiama yine de "bu sekide yer alan iirler, son otuz yln rnleridir. zerinde okaltm bu iirlerin" ifadesiyle iddial olduunu belirtmi oluyor.

STL KAHVE

Kimseyle konumad beyimizKahveyi koydu fincanaBurnu bir kar havadaKahve neyine yetmedi yalnzSt ekeri bir yana

Kartrd, kartrd inadnaO canm stl kahvenin

Hala kokusu burnumdaHepsini zkkmland, billahiHepsini bir yudumda

Bir de cigara yakt stneOh, oh, ne l!..

Dumanlar halka halkaKlleri kl tablasna tabiiSen avularn yala.

Ayaa kalkt beyimizapkasn bana koydu

Pardess yepyeni srtndaDarda yamur yayorduYrd yamurun altnda

Ben aciz kulu tanrnn


19/30

Amann ne kt dnya!Bam avularmn arasndaDurup dururken kederlendimBaladm alamaya.

eviri: Hilmi YAVUZ

iirde bir uyaklama (fincana, yana, inadna; havada, burnumda, yudumda,srtmda, altnda, arasnda; l, halka, yala; dnya, alamaya; beyimiz, yalnz) vesesbirim olarak yineleme abas izleniyor. (/k/ sesbirimi balk hari 25 kez, /d/20 kez, /m/ 18 kez ile en sk kullanlan sessizler.)

Be ile 12 hece arasnda deien ama ounlukla 8 heceli dizelerdenoluturulmu serbest biimli ve beli dizelerden oluturulan be blml bir iir.kinci blmn sonunda nokta, son drtln ikinci dizesinin sonunda nlemvar.

iirde alayc bir biem var. "Beyimiz", "zkkmland", "avularn yala".Kullanlan ifade zensiz. "St, ekeri bir yana" ifadesi st ve ekerin dnda

baka eyleri de dndryor ama gerisi gelmeyince bunun "fincana"szcne uyak olsun diye rastgele kullanlm olduunu dnyoruz. "Kllerikl tablasna tabii/Sen avularn yala". Bu iki dize arasnda bir ba yok. Sankikller yenir bireymi ve kadna da vermesi gerekiyormu gibi bir anlamkarmaya uygun dizilmi. Kald ki klleri yere atsayd o zaman iirde verilmeye

allan kendini beenmi, zorba kiiye daha uygun derdi. Oysa klleri kltablasna koymasyla kibarlk taslayan, kendini beenen bir zppeyi midnmeliyiz?

Bu eviri iirde anlatc kadn, anlatlan erkek ve "Kimseyle konumadanbeyimiz" ifadesi iine sktrlan bakalar da sz konusu. Bu kiilerle ilikisiasndan, anlatlan aile reisidir. Bencildir. Stl kahveyi evde yalnz kendisiier. brleri imren iindedir. O, keyfine de dkndr. Karsndakilerealdrmaz. Tepeden bakar. Anlatan ise hilenen kadn temsil etmektedir. Ve

kadn erkeinin kendini insan yerine koymayna ierlemekte, gzyalarylayeryzndeki konumuna isyan etmektedir.

zlendii gibi iki iir arasnda biim ve ierik asndan ayrlklar ok derindir.Tmden iki ayr konu, iki ayr biim sz konusudur. eviri iirin ilk rntemsil edebilme nitelii yoktur. lk rn yalnzca k iin bir kaynak gibikullanlmtr. lkindeki belirsizliklere ve biimsel ikinliklere karn,evirisinde belirlilik, aklk sergilenmitir.

2) Tahsin Sara'a ait deike:


20/30

KAHVALTI

Fincana

Kahveyi koyduKahveyeSt koyduStl kahveyeekeri koydu

KaklaKartrdStl kahveyi iti

Fincan yerine koyduBenimle konumadanBir sigaraYakt

DumanlarylaHalkalar yaptKlleriKl tablasna dktBenimle konumadanYzme bakmadanYerinden kalkt

apkasnBana koyduYamurluunuSrtna geirdiYzme bakmadan

Hi konumadanYamur yayorduO yamurdaekip gitti

Ben deKapatp avularm yzmeAladm aladm.

eviri: Tahsin SARA

Tahsin Sara'n evirisinde(31) "apka giyme", ilk biimdeki yinelemeleriaktarma kaygsyla olabilir: "apkasn bana koydu" diye evrilmi.Franszcadaki fiil ifadesine denk den bu kullanm, aslnda genel kullanmdansapmadr ama iirin btnndeki mekaniklik dikkate alndnda kabul

edilebilirdir. Ama Yakup ahan bu konuda yle dnmektedir: "T.Sara'ndeyii olduka yavan ve hatta yanl denilebilir; iirsellik bir yana, iyi bir Trke


21/30

de deil. Trkede insan bana apka koymaz, giyer, geirir, vb. stelik, burenksiz, dpedz bir deyi: iirde yaanan ruhsal gerilimle hi badamyor,tersine onu gevetiyor" (32).

Tahsin Sara'n evirisinde "ve" balalar ya kaldrlm, ya da dntrlm(de balacyla ("ben de") ve ikelemeyle karlanm).

"Ben de/Kapatp avularm yzme/Aladm aladm." evirisinde ortaya kaneylem ile kaynak metindeki anlatann eylemi denk dmyor. Oysa budenksizlik diller aras bir glkten de kaynaklanmyor. Kaynak metindekieylemler "ban elinin iine almak ve alamak" baka bir edimi "dnmek,deerlendirmek" edimini ikin olarak aktarrken, ve "ve" balac iki eylemidinlendirirken, Tahsin Sara'n metnindeki eylemler birbirlerinin annda n-ard olarak sralanmaktadr. Son dize "Ve aladm", Tahsin Sara'ta "aladmaladm" biiminde ikilemeyle, greli bir sreklilii, ok alamay, belkidolaysyla boalmay dndryor. Oysa kaynak metin net, "Ve aladm."iirin sonundaki noktay, iirin tek noktalamasn da ilikinin sonu deil sabahkahvaltsnn sonu olarak anlyorum. Ve bu netlik, yalnlk iine sktrlyoranlatann ve Jacques Prvert'in iletisi.

3) Yakup ahan'a ait deike:

Sabah Kahvalts

KoyduKahveyi fincanaSt koydu

Kahve fincannaeker attStl kahveye

Kk bir kaklaKartrd

Ve iti stl kahveyiYerine koydu fincanYine konumad benimleYakt

Bir cigaraOynad

DumanlarylaSilkti kllerini

Klle

Konumad benimleBakmad yzme


22/30

Kalkt ayaaTakt

Bana apkasnGiyindi

YamurluunuYamur yayorduGitti giderYamur altnda imdi

Demeden bir eyBakmadan yzmeVe aldm bam

Avularmn iineAladm ben de

Yakup AHAN

Yakup ahan'n evirisinde "ve" balac ikiye indirilmi, stelik bunlardan biriairin kullanmad bir yerde karmza karlm.

Yakup ahan "yine" szcn fazladan kullanm. Ancak bu deerlendirmeyeYakup ahan'n yant yledir: "Yine konumad benimle" dizesinde "yine"szcn fazladan kullanmm (..) Kadncaz erkeinin jestlerini bir birizliyor, her birinden sonra konuacan umuyor, bylece, dmnzleceini, her eyin dzelip eski yoluna gireceini dnyor. Ama bu

beklenti, erkein her eylemiyle uzayp gidiyor, kadn bir d krkl iinde,eziktir; ite bu kk yine, bu beklenti sonundaki, eziklik ve umarszlk halinisaptyor. "Fazladan" mym?" / "Ama, zgn metinde byle bir ey yokmu, nekar? Biz szck evirmiyoruz, iir eviriyoruz, yani anlam aktaryoruz." (33)

nce, iir evirmek anlam aktarmak deildir yalnzca, iirsel dilin deaktarlmasdr. Sonra, evet fazladan. Zira "yine" szc eylemin tekrarn ifadeeden bir grnmdr. Oysa iir bize sunulan bir kesittir. Ve bu kesit kendi

biimsellii ile de anlama katlmaktadr. air, okuru bir ritme hazrlama

evresindedir. Bence air bu kesitin dnda iirde anlatlan kiilerin nceden neyaptklaryla, sonradan ne yapacaklaryla ilgilenmiyor. Onun iin nemli olaniki insan arasndaki iletiimsizlikten yola kp bize seslenmek, bize olumsuzugstererek tersini nermektir.

Yakup ahan'n evirisinde "Bir cigara" kullanlm. "Cigara", trkedetoplumsal bir kesimin szcklemesidir. iirde byle bir konuma iaret yoktur.Byle bir eviri, trk okuru yanl anlamlamaya itebilir, demiim. Yakup ahan

buna u yant vermi: "her eyden nce, J.Prvert'in daha ok kimlerin airi

olduunu dndm: iler, emekiler, kk burjuvalar, genler, liberal ve soldncede olanlarn; diyeceim, st katmanlarn deil, orta ve ortann alt


23/30

katmanlarn. Ayni katmanlar bizde "sigara" yerine "cigara" der diye dndmve bu yzden bu szc kullandm. (..) J.Prvert'in dncesine yaknairlerimiz de, sigara deil "cigara" demeyi yeliyorlar (34).

"Dilimizin sesbilimi etkisiyle midir, yoksa halkmzn kulana hogelmediinden midir nedir, genelde, sokaktaki adam "sigara" szcnkendine yaban bulur da, "cigara" demeyi yeler; bunun gibi, jandarma demez de"candarma" der, resmen her yerde "sigara" ya da" jandarma" dense ve yazlsada. Trkemizin ses uyumu yasalarnn bunda byk etkisi olmal" (35).

Burada unun alt izilmeli, herhangi bir yazarn genel tutum ve davrannabakarak, biemini kuramazsnz. Metne dnersek, sigara demek ile cigara demekneyi deitirir? Metnin rengini, dokusunu. Zira "cigara" szc standart dildensapan bir szcktr. Oysa Jacques Prvert bu metninde ok yalndr ve hi birszcksel ve dilsel (yaz dilinden konuma diline) sapmaya yer vermemitir.

"Oynad/Dumanlaryla" dizelerinde "oynad" szc bir keyif anlam biriminide tamaz m? iirdeki erkein sigara dumanlaryla halkalar yapmaskeyiftendir diye yorumlanabilir mi? Yoksa skntdan ne yaptn bilmez birinindavran olmasn, ya da belki daha dorusu, bir becerinin sradanlatrlmas,alkanla dntrlm bir eylemin sunulmas olmasn? Bu sonuncu yoruma

belirli tanmlklarla sralanm nesneler de destek vermektedir: bildik bir uzam,bildik nesneler, bildik, allm, sradanlam bir yaam. Anlatcnn isyan da

buna deil mi?

Ama Yakup ahan ile aramzda ok nemli bir yorum farkll var, ona greerkein sigarayla halkalar yapmas "kadnla alay etmek, kadna kar

biganeliini da vurmak ve belki de kadn korkutmak, meydan okumak"(36),iindir. Ne denebilir ki?

Yakup ahan Il a mis son chapeau ifadesini "Takt/Bana apkasn" diyeevirmi. Burada bence "bana apka takmak", argo bir kullanm artryor

ve iire bal hi bir ilevi yok. Bu konudaki savunmas da yle: bu, "birdeyi; bir eit stilizasyon; dilin olanaklarndan yararlanarak, anlatm glendirmeyolu, o kadar. Bu yzden argo ile bir alp verecei olamaz. (..) iirdeki ruhsalgerilimi anlatabilmek iin, kalplam "giymek" eylemini bir yana brakp, banadaha dinamik grnen "takmak" eylemini kullandm; basit, standart bir eylemidaha arpc klmaya altm. Gerekten, insan bir yerde sinirlenince apkasnalr gider; M. Durak'n evirisinde olduu gibi, bana geirmeye vakit

bulamaz"(37).

u an konuya yeniden yaklatmda, bu aklamann tmne katlmasam da"dinamik grnen takmak" eylemine taklyorum. Gerekten "takmak",


24/30

"giymek"e gre daha dinamik diye dnyorum. Ancak bu dinamiklii ikieylemin gerekletirili biiminde deil de sesel yaplarnda gryorum. Zira /t/ve /k/ ses birimleri patlamal seslerdir. stelik iir iinde kullanlabilecekbr /k/ sesleriyle de bir balantya girebilir.

"Kalkt" yerine "kalkt ayaa" demeye gerek var m? Demiim. O, "biri soyut,genel bir eylemi gsteriyor, teki ise, bu eylemin zel bir halini, daha dorusu

belli bir jesti gsteriyor. (..) Franszcadaki "se lever" eylemi de, her eyden nce"ayaa kalkmak" demektir" (38), demi. Bu noktada da byle durumlardaevirmen elbette yerine gre farkl ynelileri benimseyebilir. Ancak burada, ikieyi dikkate almak gerek: Jacques Prvert yaln bir iirin ardndadr bir. iir,doas gerei fazlalklar sevmez iki.

"Giyindi" eviri biiminde de (-in-) eki fazladan bir kullanm. Oysa yalnzca/Giydi/ ile ve de yalnzca /Gitti/ ile dizeler oluturulsayd, sesel ve biimsel bir

bakm da kurulacakt. Kald ki /Gitti gider/ biimi, bir terketmeyi, terkedilmeyianlatr. Oysa, erkein terketmesi bence kesinlikle sz konusu deil. Zirayinelemelerle, sradan, yaln szcklerin kullanmyla, mekanik izlenimiuyandran bir akclkla srp giden, gidecek bir ilikidir sz konusu olan. Amaelbette Yakup ahan bu yoruma katlmad iin byle eviriyor: "ben hznle"Gitti gider" diyorum, bir yazklanmay duyurmaya alyorum" diye aklyor(39).

Yakup ahan'n evirisinde kadn ban avularnn iine alyor. Oysa kaynakmetinde "elimin iine" diyor. Ben yukarda da belirttiim gibi elini yananagtrerek, dnmek ediminin gstergesi olarak bir grnm sunduunudnyorum. "Ve" balacn da orada ok ilevsel buluyorum. Bir de Yakupahan' dinleyelim: "Bir kez kadnn eli ban kavrayacak kadar byk, buolacak i deil, ikinci olarak "ban ele almak" diye bir deyim yok Trkede;ayrca bu, bir gzel deyi de deil; bozuk bir anlatm; nc olarak, zgnmetinde "dans la main" der, yani elin iinden, avutan sz ediliyor; nitekim,

bizler, "avu" szcn kullanmz, hem de bir avula insann ban

tutamyacan dnerek, szc bir de oul yapmz; dorusu da bu deilmi? Drdnc olarak, M. Durak'n evirisindeki (ve) balac ok 'fazladan';tmce, (ve) ile balyor, (ve) ile bitiyor!" (40)

Yakup ahan'n son dizesi, "Aladm ben de", o ekti gitti ben de buna karlkaladm' artryor. Oysa son blmde anlatlan bu alama, bir srecin(dnme ve eylem) son kertesidir: bir durum deerlendirmesi yaptktan sonra,hem aresizliini, yalnzln hem de o an iin elinden gelen kar koymatavrn, bakaldrsn, ayni eylem ierisinde gerekletirmedir.


25/30

Ben, yaptm eviride genel olarak iirdeki szdizime bal kalarak eylemleriinceledim. Tahsin Sara'n evirisi yine bir dzen iinde trkedeki normalszdizim dikkate alnarak yaplm. Bunun, dillerin yapsndan kaynaklanan birdurum olduu ya da iirin filmsellii ileri srlerek kar klabilir ve

tartlabilir. Yakup ahan ise girite devrik szdizimiyle balayp sonradannormal biime dnm. Bu deerlendirmeye, yle yant verilmi, devrik tmcekullanm yle aklanm: "Birinci etkiyi glendirmek istemem; ikincisiJ.Prvert'in ayni zamanda bir sinema sanats olduunu ve bu sanatn da eylemive jesti her eyin stnde tuttuunu dnerek, eylemleri dizelerin banagetirmek istemem ncs de, byle bir szdiziminin iirsel syleme dahayatkn olduunu tamam" (41).

SONU GBBu yaznn temel sav iirin evrilebilirlii idi. Sz uzattm, belki yine de

baz noktalar aydnlatamadm dnp hani iir evrilebiliyordudiyebilirsiniz. Ama, bu yazda vurgulamak istediim, evirilecek metin yaznsal

bir metin, zellikle de iirsel bir metin ise onun iirsel deerlerini tmyle (ya datmne yakn) zmlemeden yaplacak evirilerin baz noktalar karanlkta

brakt, brakacadr.

Sonu olarak size iiri anlamlandrma konusunda iki ayr yorum sundum, vekonu edindiim evirilmiler yan sra aada baka deikeler de sunuyorum.Bu yorum ve evirilerden birini kendinizce "kabul edilebilir" bulacaksnz en

azndan. Beenmediiniz yanlar varsa yeniden elden geireceksiniz, iirle bire bir bulumak iin. Eer deikelerden birini beendiyseniz iir evrilmidemektir. Yok siz de evirmeye kalkyorsanz, yine "iir evrilebilir" savnadestek veriyorsunuz demektir.

te sizlere okuma ve eviri cimnastii verecek br deikeler:

SABAH KAHVALTISI

Koydu kahveyiFincanaSt de koydu

Kahve fincannaAtt ekeriStl kahveye

Durdu piirmeyeSonra dnp

ti stl kahveyi

Ve koydu yeniden fincanUsulca


26/30

YaktBir sigaraDumanlarHalka halka

Sonra serpti kln sigarannKl tabanaYavaa

BakmadanKalkverdiGeirdiapkasn banaGiydiYamurluunuYamura karSonra ekip gittiYaan yamurda

Bir ey demedenBakmadan banaVe ben

Bam ellerim arasndaAladm aladm

Abdullah Rza ERGVEN (42)

SABAH KAHVALTISI

Koydu kahveyiFincanaKoydu stKahvenin iineKoydu ekeriStl kahveye

Kk kaklaKartrdti stl kahveyiVe brakt fincan

Konumadan benimleYakt

Bir sigaraHalkalar yaptDumanyla

Dkt klleriKl tablasna


27/30

Konumadan benimleBakmadan banaKalktGeirdi

apkasn banaGiydiYamurluunuYamur yayordu nkVe gittiYamurdaTek sz etmeden

Bakmadan banaVe ben aldm

Bam elimeVe aladm.

ev: Mustafa DURAK (43)

SABAH KAHVALTISI

Koydu kahveyiFincanst de koydu

Kahve fincannaAtt ekeriStl kahveye

Kartrdti stl kahveyiSonra koydu fincan masaya

Hi konumadanYakt

Bir sigara

Halkalar yaptDumanylaSonra kln serpti

Kl tablasnaHi konumadanBakmadanKalkverdi yerindenGeirdiapkasn bana

Giydi yamurluunuYamur yayordu darda


28/30

Sonra ekip gittiYaan yamurda

Bir ey demedenBakmadan bana

Ve benBam ellerimin arasndaAladm aladm.

Kemal ZMEN (44)

Sabah Kahvalts

KahveyiFincana koyduSt koydu

Kahve fincannaekeri koyduStl kahveye

Kk kaklaKartrdStl kahveyi iti

Fincan braktBana bir ey demedenYakt

Bir sigaraHalkalar yaptDumanlaKlleri koyduTablayabana bir ey demeden

Bana bakmadankalktGeirdi

apkasn banaGiydi

yamurluunuYamu yayordu nkktYamu altna

Bir ey sylemedenBana bakmadanVe ben aldm

Bam ellerimin arasnaAladm


29/30

Doan Aksan (45)

Kaynaklar, notlar:

1) Yakup ahan; Kalemini Dinlendirmek; Kar dergisi; say: 30; (s: 16)2) Ayni yazar ayni yaz ayni sayfa3) Roman Jakobson; Essais de Linguistique gnrale; s: 86 (anan Yakup ahanayni yaz)4) Roman Jakobson; Dilbilim Asndan eviri; trkesi: Emel Szer; Yazkoeviri, say:1; 1981 iinde sayfa 144 ve Roman Jakobson; Essais deLinguistique Gnrale; traduit par: Nicolas Ruwet; Les Editions de Minuit;Paris; 19815) Yksel Baypnar; Tuhaf Bir iir Anlay: Somut iir!; Gndoan Edebiyat;say: 5 1993 iinde (sayfa: 65-76)6) Y. ahan; ay. (s: 17)7) Ay ay. (s: 19)8) Ay ay ayni sayfa9) Ay ay as.10) Yakup ahan; Sanat Yaptnn Dokunulmazl; Varlk, say: 966, s:12.11) Ay ay. (s: 18)12) Ay ay as.13) Jacques Prevert; Paroles; Paris; Livre de poche libr. Gallimard; 194914) Yakup ahan; Anlam ve Etki Bakmndan: "Sabah Kahvalts"; Kar dergisi

say: 31 iinde (s: 11)15) Ay ay. (s: 12)16) Ayay. (s: 12-13)17) Kemal zmen; ki iir/ki Yorum ya da Aya Taklanlar; Littera cilt 4;1993 iinde (sayfa: 188)18) Ay ay as.19) Ay ay as.20) Ay ay as.21) Ay ay. s: 189

22) Ay ay as.23) Ay ay as.24) Ay ay. (s: 190)25) Ay ay as.26) Ay ay as.27) Ay ay. (s: 191)28) Ay ay as.29) Prof Dr Doan Aksan; iir Dili ve Trk iir Dili; 1993, (s: 218-9)30) Hilmi Yavuz; eviri iirleri; st. Cem Yay. 1987.

31) Tahsin ara; Gnmz Fransz iiri; Ankara; Dernek yay. 1963.32) Yakup ahan; ayni yaz; (s: 13-14)


30/30

33) Ay ay. (s: 15)34) Ay ay. (s: 14-15)35) Ay ay. (s: 14)36) Ay ay. (s: 15)

37) Ay ay. (s:14)38) Ay ay. (s: 15)39) Ay ay. (s: 16)40) Ay ay. (s:15)41) Ay ay. (s: 16)42) Abdullah Rza Ergven; Fransz iiri; Yaba Yaynlar; Ankara; 198543) Mustafa Durak; iir evirmek; Kar Dergisi; say: 25; 198944) Kemal zmen; ki iir/ki Yorum ya da Aya Daa Taklanlar; Littera; cilt4 iinde (s: 186-197)45) Prof Dr Doan Aksan; iir Dili ve Trk iir Dili; 1993

Documents

Jacques Prévert'in "Sabah Kahvaltısı" Şiiri ve Tükçe Çevirileri