Upload
dotuyen
View
216
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Jak powstało państwo polskie?
Magdalena Podobas
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
WIEDZA O POLSCE
Klasa V szkoły podstawowej
Program Uzupełniający
Lekcja 1
JAK POWSTAŁO PAŃSTWO POLSKIE?
Autorka: mgr Magdalena Podobas
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Cele lekcji
Poznanie przez ucznia:
• Najdawniejsze dzieje ziem polskich: osada w Biskupinie, szlak bursztynowy.
• Plemiona słowiańskie na ziemiach polskich.
• Mieszko I i powstanie państwa polskiego.
• Legendarne początki Polski (przypomnienie).
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Plan zajęć • Powtórzenie wiadomości z klasy IV.
• Najdawniejsze dzieje ziem polskich.
• Osada w Biskupinie.
• Szlak bursztynowy.
• Nasi przodkowie – Słowianie: zajęcia i wierzenia.
• Plemiona polskie w IX wieku.
• Mieszko I – książę z rodu Piastów.
• Legendy o początkach państwa polskiego.
• Powstanie państwa polskiego.
• A to ciekawe… Dla dociekliwych.
• Podsumowanie i praca domowa.
• Ćwiczenia.
• Spis ilustracji i bibliografia.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Powtórzenie wiadomości z klasy IV
• Co to jest historia, czy zajmuje się historyk?
• Czym jest wiek, era, epoka?
• Jak określamy wieki minionych wydarzeń?
• Wymień wydarzenia historyczne z historii Polski, które znasz.
• Wymień (imiona i nazwiska) znanych Polaków – twórców historii.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Najdawniejsze dzieje ziem polskich • Pierwsi ludzie przywędrowali na tereny nad
Wisłą i Odrą ok. 250 tysięcy lat temu.
• Krajobraz: gęste lasy, rzeki, jeziora (sprzyjał polowaniom i łowieniu ryb).
• Między V a II tysiącleciem p.n.e. ludzie na tych ziemiach zaczęli prowadzić osiadły tryb życia: dotarły tu uprawa roli, hodowla zwierząt i rzemiosło: tkactwo, garncarstwo.
• Cztery tysiące lat temu powstała kopalnia krzemienia w Krzemionkach Opatowskich.
• Na początku II tysiąclecia p.n.e. mieszkańcy tych ziem nauczyli się wytapiać brąz i robić z niego narzędzia.
Inwentarz kultury łużyckiej. Źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title
=Plik:Archeologia_%28Bielsko%29_-
_kultura_%C5%82u%C5%BCycka.JP
G&filetimestamp=20060428222112
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Osada w Biskupinie – wstęp
• Najstarszą prehistoryczną osadą na ziemiach polskich jest osada w Biskupinie.
Co to jest
prehistoria?
Osada w Biskupinie. Źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.
php?title=Plik:Biskupin_-
_gate_and_wall.jpg&filetimesta
mp=20060706123757
Mapa Polski. Źródło:
www.microsoft.clipart.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Osada w Biskupinie – wstęp
• Biskupin to osada obronna, która powstała ok. 2700 lat temu i była położona na wyspie Jeziora Biskupińskiego.
• Mieszkało tu ok. 1000 osób. To czasy naszej
ery, czy przed
naszą erą?
Widok osady z jeziora.
Źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/inde
x.php?title=Plik:Biskupin_wid
ok_z_jeziora.jpg&filetimesta
mp=20070812203112
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Jak odkryto osadę w Biskupinie?
• Osadę w Biskupinie odkrył ponad 60 lat temu nauczyciel jednej z tamtejszych szkół (zauważył drewniane pale wystające z Jeziora Biskupińskiego). Na pobliskich łąkach (już wcześniej) znajdowano fragmenty naczyń ceramicznych.
• Jezioro osuszono i zaczęto prowadzić prace wykopaliskowe.
Stanowisko archeologiczne.
Źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.
php?title=Plik:Stanowisko_arc
heologiczne_w_Biskupinie_01
29.jpg&filetimestamp=2008050
7132906
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
W Biskupinie – wygląd osady • Osada obronna: falochron z dębowych pali wbitych w dno jeziora.
Osadę otoczono wałem obronnym, który wypełniały skrzynie z piaskiem i ziemią.
• Most i brama wjazdowa. Za nią znajdowały się chaty mieszkańców. Domy budowano z drewna, a dachy kryto słomą. Połączone ze sobą bocznymi ścianami tworzyły rzędy. Zbudowano 13 długich domów.
Makieta osady. Źródło: http://www.eholiday.pl/info-
biskupin-1966-zdjecie-11375.html
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
W Biskupinie – wygląd osady
• Pomiędzy rzędami domostw biegły ulice wyłożone drewnianymi balami. Najdłuższa była ulica biegnąca wzdłuż wału. W osadzie, nieopodal bramy znajdował się również plac.
Biskupin. Źródło: http://office.microsoft.com/pl-
pl/images/results.aspx?qu=biskupin&ex=1&origi
n=FX010132103#ai:MP900433285|
Dzisiaj osada
w Biskupinie
znajduje się na
wyspie czy na
półwyspie?
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
W biskupińskiej chacie • Domy w Biskupinie miały ok. kilkadziesiąt metrów kwadratowych
powierzchni.
Wnętrze chaty w Biskupinie.
Źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.
php?title=Plik:Biskupin_chata_
wnetrze_kuchnia.jpg&filetimest
amp=20070721182314
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zajęcia mieszkańców Biskupina • Mężczyźni zajmowali się rolnictwem (pod uprawy wykorzystywano
tereny wokół jeziora), myślistwem i rybołówstwem. Uprawiano: pszenicę, jęczmień, proso, groch oraz mak i len. Hodowano: bydło, kozy, owce i świnie, a także małe konie.
• Do męskich zajęć należał też wyrób narzędzi oraz budowa tzw. dłubanek (łodzi z wydrążonego pnia drzewa).
• Kobiety zajmowały się domem, przygotowywały posiłki, opiekowały się dziećmi, pomagały mężczyznom w pracach polowych, zbierały zioła, jagody i grzyby. Do kobiecych zajęć należało także wyplatanie koszy, tkactwo i garncarstwo!
• Mieszkańcy Biskupina używali takich narzędzi jak: motyka, radło i socha, koło garncarskie, kamienne żarna, wrzeciono i krosna. Wytwarzali także narzędzia z brązu.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Kres Biskupina
• Osada w Biskupinie istniała ok. 150 lat i została zniszczona w wyniku najazdu obcego plemienia (świadczą o tym znalezione przez archeologów przy bramie wjazdowej ludzkie szczątki i broń).
• Mieszkańcy, którzy najazd ocaleli nie odbudowali osady i opuścili Biskupin.
Źródło:
http://office.microsoft.com/pl-
pl/images/results.aspx?qu=topo
rek&ex=1#ai:MC900215111|
W którym wieku
przestała istnieć
osada w Biskupinie?
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Biskupin… dzisiaj
• Obecny wygląd osady w Biskupinie to rekonstrukcja wykonana przez archeologów.
• Każdego roku odbywa się w Biskupinie Festyn Archeologiczny. Na terenie całego rezerwatu miłośnicy historii odtwarzają stroje i zajęcia pierwotnych mieszkańców biskupińskiej osady. Odbywają się pokazy walki wczesnośredniowiecznych wojów, strzelania z łuku i kuszy, pokazy tańca i muzyki, bicia monet, toczenia garnków na kole garncarskim i in.
• Strona internetowa Muzeum Archeologicznego w Biskupinie: http://www.biskupin.pl/asp/intro.asp
Sprawdź (np.
w Internecie),
w którym
miesiącu odbywa
się festyn
w Biskupinie.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Kim byli Słowianie? • Ok. 1500 lat temu na tereny dzisiejszej Polski przybyli Słowianie.
Współczesne języki słowiańskie w
Europie. Źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title
=Plik:Jezyki_slowianskie.png&filetimest
amp=20081205140811
Na podstawie
mapy wymień,
które narody
oprócz Polaków
także są
Słowianami.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Szlak bursztynowy
• Kilkaset lat po zniszczeniu osady w Biskupinie na ziemie polskie przybywali rzymscy po bursztyn.
• Drogę, którą przemierzali znad Moza Adriatyckiego (z Rzymu) nad Morze Bałtyckie nazwano szlakiem bursztynowym.
Bursztyn szlifowany i matowy. Źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Bursztyn
Fotos_010.jpg&filetimestamp=20100712101814
Dowiedz się,
którędy przebiegał
szlak bursztynowy.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zajęcia i wierzenia Słowian
• Słowianie swoje osady budowali wzdłuż rzek. Zajmowali się uprawą roli i hodowlą bydła, często także polowali. Aby zdobyć ziemie pod uprawę – wypalali lasy. Używali prostych narzędzi (np. radła). Nie znali koła garncarskiego ani pisma.
• Słowianie byli poganami. Wierzyli w siły przyrody, Słońce i Księżyc. Najważniejszym bogiem Słowian był Perun.
Perun. Źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Swiatowit3011.jp
g&filetimestamp=20051011090016
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Jak powstały plemiona? • Początkowo w jednej osadzie mieszkało kilka rodzin.
• Kilka rodzin tworzyło ród.
• Rody z sąsiadujących ze sobą osad zaczęły się łączyć – tak powstawały plemiona.
RODZINA
RODZINA
RODZINA
RODZINA
RODZINA
RÓD
RÓD
PLEMIĘ
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Organizacja plemienia
• Plemię – grupa ludzi (kilka rodów) mówiących wspólnym językiem i zamieszkujących wspólne terytorium.
• Władzę w plemieniu sprawował wiec (zgromadzenie dorosłych wojowników plemienia), który decydował o wszystkich sprawach.
• Na czas wojny wiec obierał dowódcę, który dowodził wojskiem. Z czasem nawet po ustaniu walk dowódcy ci nie oddali władzy i stali się książętami.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Plemiona na ziemiach polskich • W X w. na terenie
dzisiejszej Polski istniały liczne państwa plemienne (największe: państwo Polan i Wiślan), które często walczyły ze sobą o ziemię.
Plemiona polskie. Źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Plemiona_polskie.png&filetimestamp
=20070619152246
Wymień
nazwy plemion
na ziemiach
polskich.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Państwo Polan i powstanie państwa polskiego
• W IX w. na ziemiach nad górną Wartą państwo plemienne stworzyli Polanie.
• Podczas trwających wiele lat wojen Polanie podbijali inne plemiona. W ten sposób powstało państwo Polan obejmujące ziemie nad rzeką Wartą ze stolicą w Gnieźnie. Na jego czele stał książę z rodu (dynastii) Piastów.
Czy wiesz od
czego
pochodzi ta
nazwa?
Czy domyślasz się, jakie
jest pochodzenie nazwy
„Polska”?
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Książę Mieszko • W połowie X w. władcą
państwa piastowskiego został książę Mieszko (zwany „pierwszym”).
• Mieszko I do państwa Polan przyłączył m. in. ziemię Wiślan (Małopolska z Krakowem), Mazowsze oraz Pomorze i Śląsk.
• W ten sposób powstało zjednoczone państwo polskie.
Mieszko I. Źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:MieszkoDa
gome.jpg&filetimestamp=20060216011453
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Powstanie państwa polskiego • Mieszka I uważa się, za
twórcę państwa polskiego. Jest on pierwszym historycznym władcą Polski. Prawdopodobnie objął rządy ok. 950 r.
Przypuszczalny zasięg państwa Mieszka I.
Źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Pol
ska_960_-
_992.png&filetimestamp=20101007120512
Który to
wiek?
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Legendy o początkach państwa polskiego
• O początkach naszego państwa opowiadają legendy.
• Legenda – opowieść ludowa, którą dawniej przekazywano ustnie (dlatego często do naszych czasów przetrwało kilka różniących się od siebie wersji jednej legendy). Najczęściej ich treścią są początki miast, państw i narodów. Nie wiemy, kiedy dokładnie powstały, ani kto jest ich autorem. Zawierają elementy prawdziwe i fantastyczne.
• Pierwszymi ludźmi, którzy spisali legendy byli kronikarze – dawni historycy. Często to właśnie oni wymyślali elementy fantastyczne w legendach (gdyż mieli trudności z opisaniem najdawniejszych wydarzeń).
• Najstarszą polską kroniką jest „Kronika polska” z XII w., której autorem jest Gall Anonim.
Pióro – narzędzie pracy
kronikarza – źródło:
www.microsoft.com
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Legendy o początkach państwa polskiego
• Legendy opowiadające o tym, jak powstało państwo polskie to np.:
• Legenda o Lechu, Czechu i Rusie,
• Legenda o Popielu i Piaście.
Lech i Orzeł Biały. Źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Lech_111.PNG&
filetimestamp=20070412211309
Przypomnij
krótko treść
tych legend.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
A to ciekawe… Dla dociekliwych
Czy wiesz, dlaczego książę Mieszko został nazwany „pierwszym”?
• W dawnych wiekach często synom nadawano imiona ojca lub dziadka (a córkom – mamy lub babci).
• Podobnie było w dynastiach królewskich. W historii naszego państwa mamy aż trzech władców o imieniu Mieszko.
• Aby rozróżnić władców noszących to samo imię nadawano im kolejne numery (podobnie jest dzisiaj, np. królowa Elżbieta II). Odróżnieniu władców służyły też przydomki.
• W historii naszego kraju mamy aż trzech władców o imieniu Mieszko!
• Pamiętaj: „numery” władców (nie tylko polskich) zapisujemy cyframi rzymskimi (podobnie jak wieki).
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Podsumowanie
• Biskupin to osada obronna sprzed 2700 lat. Mieszkańcy Biskupina zajmowali się rolnictwem i hodowlą, myślistwem i rybołówstwem.
• Dzisiejszy wygląd osady w Biskupinie to rekonstrukcja oryginału. Obecnie znajduje się tu muzeum.
• Szlak bursztynowy – droga z północy Europy nad Bałtyk, którą przed wiekami podróżowali kupcy rzymscy (po bursztyn).
• Ok. 1500 lat temu na ziemie polskie przybyły plemiona słowiańskie, które tworzyły liczne państwa plemienne.
• Plemię – grupa rodów zamieszkująca to samo terytorium.
• W X w. nad górną Wartą państwo ze stolicą w Gnieźnie utworzyli Polanie. Od ich nazwy pochodzi nazwa „Polska”.
• Pierwszym historycznym władcą Polski jest książę Polan z dynastii Piastów, Mieszko I.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Praca domowa
Odpowiedz:
1. Wyjaśnij pojęcia: szlak bursztynowy, plemię, dynastia.
2. Opowiedz co wiesz na temat osady w Biskupinie.
3. Wymień nazwy plemion zamieszkujących ziemie polskie.
4. Opowiedz, w jaki sposób powstało państwo polskie.
Dla chętnych:
1. Poszukaj (np. w Internecie) informacji na temat działalności Muzeum Archeologicznego w Biskupinie.
Na następnej lekcji:
Chrzest Polski.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ćwiczenie – daty i fakty
1. Połącz daty z wydarzeniami:
Powstanie osady w Biskupinie VI w.
Przybycie Słowian na ziemie polskie połowa X w.
Objęcie władzy przez Mieszka I VIII w. p.n.e.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ćwiczenie – terminy historyczne
1. Wyjaśnij pojęcia:
a) Prehistoria
b) Gród
c) Szlak bursztynowy
d) Plemię
e) Wiec
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ćwiczenie – postacie
1. Powiedz, o kim mowa:
a) „najważniejszy bóg Słowian”
b) „pierwszy władca państwa polskiego”
2. Kto to jest?
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ćwiczenie – mapa
1. Co przedstawia ta mapa? Wskaż na niej Gniezno.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ćwiczenie – ilustracje
1. Co przedstawiają ilustracje?
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ćwiczenie – tekst źródłowy
Kronikarz Gall Anonim, pisał o Mieszku tak:
„Ten zaś Siemomysł spłodził wielkiego i sławnego Mieszka, który pierwszy nosił to imię, a przez siedem lat od urodzenia był ślepy. Gdy zaś dobiegła siódma rocznica jego urodzin (…) radość dobiegła szczytu na wiadomość, że ślepy chłopiec odzyskał wzrok.”
(Gall Anonim, Kronika Polska)
1. Jak miał na imię ojciec Mieszka?
2. Co stało się z Mieszkiem w dniu jego siódmych urodzin?
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Spis ilustracji
1. Inwentarz kultury łużyckiej. Ten plik udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0. Autor: Jan Mehlich. Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Archeologia_%28Bielsko%29_ _kultura_%C5%82u%C5%BCycka.JPG&filetimestamp=20060428222112
2. Osada w Biskupinie. Ten plik udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 2.5 . Autor: User:Fazer Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Biskupin_-_gate_and_wall.jpg&filetimestamp=20060706123757
3. Widok osady z jeziora. Autor, Przemysław Jahr, udostępnił go jako własność publiczną. Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Biskupin_widok_z_jeziora.jpg&filetimestamp=20070812203112
4. Stanowisko archeologiczne. Ten plik udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0. Autor: Jarosław Bryła. Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Stanowisko_archeologiczne_w_Biskupinie_0129.jpg&filetimestamp=20080507132906
5. Wnętrze chaty w Biskupinie. Ten plik udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0.. Autor: Ludek. Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Biskupin_chata_wnetrze_kuchnia.jpg&filetimestamp=20070721182314
6. Bursztyn szlifowany i matowy. Autor tej pracy, Behemot53, udostępnił ją jako własność publiczną. Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:BursztynFotos_010.jpg&filetimestamp=20100712101814
7. Współczesne języki słowiańskie w Europie. Autor tej pracy, Bukkia, udostępnia ją jako własność publiczną. Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Jezyki_slowianskie.png&filetimestamp=20081205140811
8. Perun. Plik znajduje się w domenie publicznej. Autor: Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Swiatowit3011.jpg&filetimestamp=20051011090016
9. Plemiona polskie. Ten plik udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0. Autor: Poznaniak. Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Plemiona_polskie.png&filetimestamp=20070619152246
10. Mieszko I. Plik jest własnością publiczną. Autor: Jan Matejko. Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:MieszkoDagome.jpg&filetimestamp=20060216011453
11. Przypuszczalny zasięg państwa Mieszka I. Plik jest udostępniony na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0. Autor: Poznaniak Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Polska_960_-_992.png&filetimestamp=20101007120512
12. Ilustracje niewymienione w tym spiskie pochodzą z: www.micorsoft.com.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Bibliografia PODRĘCZNIKI SZKOLNE:
1. M. Błaut, Moja historia 5, wyd. Nowa Era, Gdynia 2010.
2. T. Małkowski, Historia i społeczeństwo 4, wyd. GWO, Gdańsk 2012.
3. B. Szeweluk-Wyrwa, W. Surdyk-Fertsch, Dzień dobry, historio 4!, wyd. Nowa Era, Warszawa 2009.
4. B. Szeweluk-Wyrwa, W. Surdyk-Fertsch, Dzień dobry, historio 5!, wyd. Nowa Era, Warszawa 2009.
5. B. Szeweluk-Wyrwa, W. Surdyk-Fertsch, My i historia 5, wyd. PWN-Demart, Warszawa 2009.
MONOGRAFIE HISTORYCZNE:
1. T. Biber, A i M. Leszczyńscy, Tajemnice władców Polski, wyd. Publicat, Poznań 2005.
2. L. Bielski, M. Trąba, Poczet królów i książąt polskich, wyd. Park, Bielko-Biała 2005.
SŁOWNIKI HISTORYCZNE:
1. Historia Polski, Słownik Encyklopedyczny, [red.] W. Głuch, wyd. Europa, Wrocław 2006.
TEKSTY ŹRÓDŁOWE:
1. Gall Anonim, Kronika polska, przekład: R. Grodecki, wstęp i oprac. M. Plezia, wyd. DeAgostini, Wrocław 2003.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
DO ZOBACZENIA!