IVAN JEFREMOV

COR SERPENTIS(SERCE ZMIJI)

Kri tuman zabuttia, o ohortav svidomis, prorvalasia muzyka. Ne spy! Bo baj-duis zvytiaha Entropiji ornoji!.. Slova vidomoji ariji probudyly zvyni asociciji pa-mjati i povely, potiahnuly za soboju jiji neskinennyj lanciuh.

yttia povertalosia. Velyeznyj korabe e zdryhavsia, ale avtomatyni mechani-zmy neuchyno prodovuvaly svoju spravu. Vychory energiji navkolo konoho z triochzachysnych kovpakiv zupynyly nevydyme obertannia. Dekika chvylyn kovpaky, schoina velyki vulyky z matovoho zelenoho metalu, zalyalysia v poperedniomu poloenni, za-tym raptovo i odnoasno vidskoyly vhoru i znykly v komirkach steli, sered skladnohopletyva trub, popereyn i drotiv.

Dvoje olovikiv lyylysia neruchomymy v hlybokych krislach, otoenych kiciamy osnovamy znyklych kovpakiv. Tretij obereno pidviv obvanilu holovu i znenaka lehkotrusonuv temnym volossiam. Vin obereno pidniavsia z hlybyny onajmjakoji izoliaciji,siv i nachylyvsia vpered, ob proytaty pokazy pryladiv. Vony v ymalij kikosti usijuvalypochylu svitlu doku velykoho puta, o prostiahnuvsia vpoperek usioho prymiennia upivmetri vid krisel.

Vyjly z pusaciji! prolunav upevnenyj holos. Vy znovu otiamylysianajvyde, Kari? Ideane zdorovja dlia zoreliotyka!

Kari Ram, elektronnyj mechanik i astronavigator zoreliota Tellur, vmy ober-nuvsia, zustrivy e zatumanenyj pohliad komandyra.

Mut Ang, iz zusylliam ruchajuy, poleheno zitchnuv i vstav pered putom. Dvadcia otyry parseky. My mynuly zirku. Novi prylady zavdy netoni vir-

nie, my pohano volodijemo nymy. Mona vymknuty muzyku. Tej prokynuvsia!Kari Ram pouv u zapalij tyi lye nerivne dychannia tovarya, o otiamyvsia.Centranyj post upravlinnia zoreliota nahaduvav dosy velykyj kruhlyj zal, nadijno

schovanyj u hlybyni gigantkoho korablia. Vye putiv pryladiv i hermetynych dverejprymiennia obbihav syniuvatyj ekran, utvoriujuy povne kice. Poperedu, po centranijosi korablia, v ekrani buv vyriz, u kotromu znachodyvsia prozoryj, mov kryta, dysk lo-katora dimetrom maje v dva liudki zrosty. Velyeznyj dysk nae zlyvavsia z kosminymprostorom i, zblyskujuy u vohnykach pryladiv, skydavsia na ornyj almaz.

Mut Ang zrobyv nevlovymyj poruch, i vmy usi troje liudej, o znachodylysia v postuupravlinnia, maje odnakovymy estamy prykryly oi. Kolosane pomaraneve sonce za-horilosia z livoho boku na ekrani. Joho svitlo, oslablene potunymy fitramy, bulo ledvesterpnym.

Mut Ang pochytav holovoju. e trochy, i my proneslysia b erez koronu zirky. Bie ne budu prokladaty

tonoho kursu. Znano bezpenie projty storonoju. Tym i strani novi pusacijni zorelioty, vidkazav z hlybyny krisla Tej Eron,

pominyk komandyra i holovnyj astrofizyk. My robymo rozrachunok, a potim korabemy naoslip, mov postril u temriavu. I my tako mertvi i slipi vseredyni zachysnych vy-chrovych poliv. Meni ne podobajesia cej sposib poliotu v kosmos, choa vin i vydyj vidusioho, o mohlo prydumaty liudstvo.

Dvadcia otyry parseky! vyhuknuv Mut Ang. A dlia nas mynula nae my My snu, schooho na smer, pochmuro zapereyv Tej Eron, a vzahali na

Zemli Krae ne dumaty, vyprostavsia Kari Ram, o na Zemli mynulo ponad sim-

desiat visim rokiv. ymalo z druziv i blykych mertvi, bahato zminylosia o bude,koly

Ce nemynue v dalekomu liachu z bu-jakoju systemoju zoreliota, spokijnoskazav komandyr. Na Telluri as dlia nas ide osoblyvo vydko. I choa my zahlybliu-jemosia najdali v kosmos, povernemosia maje takymy samymy

Tej Eron nablyzyvsia do obysliuvanoji mayny. Vse bezdohanno, skazav vin kika chvylyn po tomu. Ce Kor Serpentis, abo,

jak joho nazyvaly starodavni arabki astronomy, Unuk a Chaj Serce Zmiji. A de jiji blykyj susida? spytav Kari Ram. Schovanyj vid nas holovnoju zoreju. Bayte, spektr K-nu. Z naoho boku za-

temnennia, vidpoviv Tej. Rozsute yty vsich pryjmaiv! rozporiadyvsia komandyr.Jich otoyla bezdonna ornota kosmosu. Vona zdavalasia bi hlybokoju, tomu o

livoru i pozadu horilo oranevo-zolotym vohnem Serce Zmiji, o zamarylo vsi zori jumakyj liach.

Lye vnyzu, spereajuy z neju, siajala polumjam bila zirka. Epsylon Zmiji zovsim blyko, holosno skazav Kari Ram.Molodyj astronavigator chotiv zasluyty schvalennia komandyra. Ale Mut Ang

movky dyvyvsia pravoru, de vydilialasia ystym bilym svitlom daleka j jaskrava zoria. Tudy piov mij poperednij zorelit Sonce, povino promovyv komandyr,

viduvy v sebe za pleyma vyikuvanu movanku, na novi planety To ce Afekka v Pivninij Koroni? Tak, Rame, abo, jako choete, evropejka nazva Gemma Ale as do spravy! Budyty retu? z hotovnistiu spytav Tej Eron. Dlia oho? My zrobymo odnu-dvi pusaciji, jako perekonajemosia, o poperedu

poronio, vidpoviv Mut Ang. Vmykajte optyni j raditeleskopy, perevirte nastrojkupamjatnych mayn. Tej, uvimkni jaderni motory! Narazi budemo ruchatysia na nych.Davajte pryskorennia!

Do esty siomych svitlovoji?I u vidpovi na movaznyj kyvok komandyra Tej Eron vydko vykonav neobchidni

manipuliaciji. Zorelit navi ne zdryhnuvsia, choa slipue rajdune polumja palachnulo

na ve ohliad ekraniv i cilkom schovalo slabki zori nye vyblyskujuoho umakoho lia-chu. Sered tych zirok bulo i zemne Sonce.

U nas kika hodyn, poky prylady zavera spostereennia i zakina otyrykratnuperevirku programy, skazav Mut Ang. Treba popojisty, potim koen z nas moeusamitnytysia i vidpoyty trochy. Ja zminiu Kari.

Zoreliotyky vyjly z centranoho postu. Kari Ram peresiv u obertove krislo posere-dyni puta. Astronavigator zakryv kormovi ekrany, i polumja raketnych motoriv znyklo.

Vohniane Kor Serpentis prodovuvalo riachtity zuchvalymy vidblyskamy na nezvo-runomu poliruvanni pryladiv. Dysk perednioho lokatora zalyavsia ornym, bezdonnymkolodiazem, ale ce ne benteylo, a vtialo astronavigatora. Rozrachunky, o zajnialy isrokiv praci mohutnich umiv i doslidnykych mayn Zemli, vyjavylysia nepomynymy.

Siudy, u yrokyj korydor prostoru, vinoho vid zorianych skupe i temnych chmar,bulo spriamovano Tellur peryj pusacijnyj zorelit Zemli. Cej typ zoreliotiv, o pe-resuvalysia v nu-prostori, povynen buv dosiahnuty znano biych hlybyn Galaktyky,ani poperedni jaderno-raketni, anamezonni zorelioty, o litaly zi vydkistiu pja ostychi is siomych vydkosti svitla. Pusacijni korabli dijaly za pryncypom stysnennia asu ibuly v tysiai raziv vydymy. Ale jich nebezpenym bokom bulo te, o zorelit u mypusaciji ne mih buty kerovanym. Liudy tako mohly perenesty pusaciju lye v nesvido-momu stani, schovani vseredyni potunoho magnitnoho polia. Tellur peresuvavsiamovby ryvkamy, orazu pryskiplyvo vyvajuy, y vinyj liach dlia nastupnoji pusaciji.

Povz Zmiju, u maje vinomu vid zir prostori vysokych yrot Galaktyky, Tellurpovynen buv projty v suzirja Herkulesa do vuhlecevoji zori.

Tellur poslaly v nejmovirno dalekyj rejs, ob joho ekipa vyvyv zahadkovi pro-cesy peretvorennia materiji bezposerednio na vuhlecevij zirci, due valyvi dlia zemnojienergetyky. Pidozriuvalosia, o zirka bula povjazana z temnoju chmaroju u formi ober-tovoho elektromagnitnoho dyska, zvernenoho rebrom do Zemli. Veni oikuvaly, o vonypobaa povtorennia istoriji utvorennia naoji planetnoji systemy porivniano nedaleko vidSoncia. Nedaleko ce sto desia parsekiv, abo trysta pjatdesiat rokiv liachu svitlovohopromenia

Kari Ram pereviryv prylady-ochoronci. Vony pokazuvaly, o vsi zvjazky avtomativkorablia spravni. Molodyj astroliotyk viddavsia rozdumam.

Daleko-daleko, na vidstani simdesiaty vomy svitlovych rokiv, zalyylasia Zemlia prekrasna, oblatovana liudstvom dlia svitloho yttia i natchnennoji tvoroji praci. Uciomu suspistvi bez klasiv kona liudyna dobre znala vsiu planetu. Ne lye jiji zavody,rudnyky, plantaciji i morki promysly, navani j doslidnyki centry, muzeji i zapovid-nyky, ale j myli serciu kutky vidpoynku, samotnosti y usamitnennia z kochanoju liudy-noju.

I vid cioho udovoho svitu liudyna, stavliay do sebe vysoki vymohy, zahlybliuvalasiavse dali v kosmini kryani bezodni u pohoni za novymy znanniamy, za rozhadkoju ta-jemny pryrody, o ne skorialasia bez zapekloho oporu. Vse dali jla liudyna vid Misiacia,zalytoho vbyvym renthenivkym i utrafiletovym vyprominiuvanniam Soncia, vid spe-kotnoji j bezyvnoji Venery z jiji okeanamy nafty, lypkym smolianym gruntom i vinymtumanom, vid cholodnoho, zasypanoho piskamy Marsa z le evrijuym pidzemnymyttiam. Tiky-no poalosia vyvennia Jupitera, jak novi korabli dosiahly najblyych zir.Zemni zorelioty vidvidaly Afu i Proxymu Centavra, zoriu Barnarda, Siris, Etu Eridanai navi Tau Kyta. Zvyajno, ne sami zirky, a jich planety y najblyi okolyci, jako cebuly podvijni zori, jak Siris, pozbavleni planetnych system. Ale mizoriani korabli Zemlie ne pobuvaly na planetach, de yttia dosiahlo svojeji najvyoji formy, de mekaly mys-liai istoty liudy.

Z dalekych bezod kosmosu utrakorotki radichvyli nesly zvistky naselenych svi-tiv, inodi vony prychodyly na Zemliu erez tysiai rokiv pislia toho, jak buly vidpravleni.Liudstvo tiky vylosia ytaty ci peredai i stalo ujavliaty, jakyj okean zna, techniky i

mystectva zdijsniuje svij kruhoobih mi naselenymy svitamy naoji Galaktyky. Svitamy,e nedosianymy. o ve kazaty pro ini zoriani ostrovy galaktyky, rozdileni mijo-namy svitlovych rokiv vidstani!.. Ta vid cioho stavalo lye biym prahnennia dosiahnutyplanet, naselenych liumy, chaj ne schoymy na zemnych, ale takymy, o tako zbudu-valy mudre suspistvo, jake pravyno rozvyvajesia, de koen maje svoju astku astia,onajbioho pry jich rivni vlady nad pryrodoju. Utim, bulo vidomo, o je cilkom schoina nas liudy, i cych, imovirno, bie. Zakony rozvytku planetnych system i yttia na nychodnoridni ne lye v naij Galaktyci, ale j u vsij vidomij nam astyni kosmosu.

Pusacijnyj zorelit ostannij vynachid genija Zemli daje molyvis pryjty na po-klyk dalekych svitiv. Jako polit Tellura vyjavysia vdalym, todi Tiky, jak use vytti, novyj vynachid maje dva boky.

I o zvorotnyj bik Zadumavy, Kari Ram ne pomityv, o vymovyv ostannislova vholos.

Raptom pozadu prolunav pryjemnyj i synyj holos Mut Anga:Zvorotnyj bik liubovi Te, o uhlyb i vyr, jak more,Vidluny zatchlym korydorom,Vid cioho ne vtee vono u krvi!

Kari Ram zdryhnuvsia. Ja ne znav, o vy tako zachopliujete starovynnoju muzykoju, posmichnuvsia

komandyr zoreliota. Ciomu romansovi ne mene pjaty stoli! Ja zovsim nioho ne znaju! vyhuknuv astronavigator. Ja dumav pro na

zorelit. Pro te, koly my povernemosiaKomandyr stav serjoznym. My zrobyly lye peru pusaciju, a vy dumajete pro povernennia? O ni! Nao b ja namahavsia potrapyty v yslo obranych dlia poliotu? Meni zda-

losia ade my povernemosia na Zemliu, koly tam myne simsot rokiv i, nezvaajuy napodvojene dovholittia liudyny, navi pravnuky naych sester i brativ ue budu mertvi

Chiba vy cioho ne znaly? Znav, zvyajno, vperto prodovuvav Ram. Ale meni spalo na dumku ine. Ja zrozumiv. Pozirna marnis naoho poliotu? Tak! e do vynajdennia i sporudennia Tellura pily zvyajni raketni zorelioty

na Fomahaut, Kapellu i Arktur. Fomahautka expedycija oikujesia erez dva roky ve mynulo pjatdesiat. Ale z Arktura j Kapelly korabli pryjdu e erez sorok-pjatdesiatrokiv: ade do cych zirok dvanadcia i otyrnadcia parsekiv. A zaraz ue buduju pusa-cijni korabli, kotri mou opynytysia na Arkturi za odnu pusaciju. Za toj as, poky myzdijsnymo svij polit, liudy ostatono peremou as, abo prostir, jako choete. Todi naizemni korabli opyniasia nabahato dali vid nas, a my povernemosia z vantaem zastari-lych i nepotribnych zna

My pily z Zemli, jak vidchodia z yttia pomerli, povino skazav Mut Ang, i povernemosia vidstalymy v rozvytku, z pereytkamy mynuloho.

Pro ce ja j podumav! Vy pravi j hlyboko ne pravi. Rozvytok zna, nakopyennia dosvidu, doslidennia

bezdonnoho kosmosu maju buty bezperervnymy. Inake poruasia zakony rozvytku,kotryj zavdy nerivnomirnyj i superelyvyj. Ujavi, o starodavni pryrodoznavci, o vy-dajusia nam najivnymy, staly b oikuvaty, nu, skaimo, vynajdennia suasnychkvantovych mikroskopiv! Abo zemleroby i budivnyi dalekoho mynuloho, o edro po-lyly nau planetu svojim potom, staly b ekaty na avtomatyni mayny i tak i ne vyjlyb iz syrych zemlianok, charujuy krychtamy, o jich nadiliala pryroda!

Kari Ram dzvinko rozsmijavsia. Mut Ang prodovuvav bez posmiky:

My tak samo poklykani vykonaty svij obovjazok, jak i koen len suspistva. Zate, o my perymy dotorknemosia do nebaenych e hlybyn kosmosu, my pomerly nasimsot rokiv. Ti, chto zalyyvsia na Zemli, ob korystuvatysia vsijeju radistiu zemnohoyttia, nikoly ne viduvaju velynych pouttiv liudyny, o zazyrnula v tajemnycirozvytku Vsesvitu. I tak use. Ale povernennia Vy darma pobojujete majbutnioho. Vkonomu etapi svojeji istoriji liudstvo u omu povertalosia nazad, nezvaajuy na za-hane schodennia za zakonom spiranoho rozvytku. Kone stolittia malo svoji ne-povtorni osoblyvosti i razom z tym spini usim rysy Chto moe skazaty, molyvo, takrychta znannia, o my dopravymo na nau planetu, posluy novomu zletovi nauky,pokraenniu yttia liudyny. Ta j my sami povernemosia z hlybyny mynuloho, ale pryne-semo novym liudiam nai yttia j sercia, viddani majbutniomu. Chiba my pryjdemouymy? Chiba moe vyjavytysia uym toj, chto sluy v povnu miru syl? Ade liudyna ce ne lye suma zna, ale j onajskladnia architektura pouttiv, a v ciomu my, oviduly vsiu skladnis dovhoho liachu erez kosmos, ne vyjavymosia hirymy vid tych,majbutnich Mut Ang pomovav i zovsim inym, nasmikuvatym tonom zakinyv: Ne znaju, jak vam, a meni tak cikavo zazyrnuty v majbutnie, o zarady cioho odnoho

Mona tymasovo pomerty dlia Zemli! vyhuknuv astronavigator.Komandyr Tellura kyvnuv holovoju. Idi myjtesia, jite, nastupna pusacija ve skoro! Tej, vy omu povernulysia?Pominyk komandyra stenuv pleyma. Choesia jaknajvyde vznaty liach, prokladenyj pryladamy. Ja hotovyj zminyty

vas.I bez podaych sliv astrofizyk natysnuv knopku v seredyni puta. Uvihnuta poli-

rovana kryka bezhuno vidsunulasia, i z hlybyny pryladu pidnialasia skruena spiralliustrika sribliastoho metalu. Jiji pronyzuvav tonkyj ornyj stere, o oznaav liach ko-rablia. Mov kotovne kaminnia, horily na spirali krychitni vohnyky zori riznych spek-tranych klasiv, povz kotri jov liach Tellura. Strilky nezliennych cyferblativ poalychorovod maje osmyslenych ruchiv. Ce obysliuvani mayny urivnovauvaly priamu li-niju nastupnoji pusaciji tak, ob proklasty jiji v jakomoha biomu viddalenni vid zirok,temnych chmar i tumannostej svitnoho hazu, kotri mohly prychovuvaty e nevidomi ne-besni tila.

Zachoplenyj robotoju, Tej Eron ne pomityv, jak promynulo kika movaznych hodyn.Veletenkyj zorelit prodovuvav svij bih u ornu poroneu prostoru. Tovaryi astrofizykatycho sydily v hlybyni napivkruhloji kanapy, poblyzu vid masyvnych potrijnych dverej,o izoliuvaly post upravlinnia vid inych prymie korablia.

Veselyj dzvin malekych dzvinokiv sygnalizuvav pro zakinennia obysle. Ko-mandyr zoreliota povino pidijov do putiv.

Vdalo! Druha pusacija moe buty maje vtryi dovoju vid peroji Ni, tut trydciatyvidsotkova nevyznaenis! Tej pokazav na kincevyj vidtynokornoho sternia, o le pomitno vibruvav u takt kolyvanniam povjazanych z nym stri-

lok. Tak, povna vyznaenis pjatdesiat sim parsekiv. Vidkynemo pja na molyvis

prychovanych pomylok pjatdesiat dva. Hotujte pusaciju.Znovu perevirialysia vsi nezlienni mechanizmy i zvjazky korablia. Mut Ang zjed-

navsia z kajutamy, de znachodylysia zanureni v son reta pja leniv ekipau Tellura.Avtomaty fiziloginoho spostereennia vidznayly, o organizmy spliaych u nor-

manomu stani. Todi komandyr uvimknuv zachysne pole navkolo ytlovych prymiekorablia. Na matovych paneliach livoji stiny pobihly ervoni strumeni potoky hazu vschovanych pozadu nych trubkach.

Pora? trochy chmuriay, spytav komandyra Tej Eron.Toj kyvnuv. Troje erhovych movky opustylysia v hlyboki krisla, zakripliujuy sebe

v nych povitrianymy potokamy. Koly buv zastebnutyj ostannij haok, koen distav zi

skryky v livomu byci prylad dlia vporskuvannia, hotovyj do zastosuvannia. Oto, e na pivtorasta rokiv zemnoho yttia! skazav Kari Ram, pryklavy apa-

rat do oholenoji ruky.Mut Ang zirko podyvyvsia na nioho. Oi junaka svitylysia lehkoju nasmikoju, vla-

styvoju zdorovij i cilkom vrivnovaenij liudyni. Komandyr poekav, poky joho tovaryividkynulysia v krislach i zapliuyly oi, vpadajuy v nesvidomyj stan. Todi vin uvimknuvvaeky na malekij koroboci bilia svoho kolina. Bezumno i nevidvorotno, mov samadolia, opustylysia zi steli masyvni kovpaky. Za chvylynu do cioho Mut Ang uvimknuv me-chaninych robotiv, o keruvaly pusacijeju i zachysnym polem. Pid kovpakom u slab-komu svitli blakytnuvatoho ninyka komandyr proytav pokazy kontronych pryladiv ilye pislia cioho pryspav sebe

* * *

Zorelit vyjov z etvertoji pusaciji. Teper zahadkove svitylo meta poliotu vy-roslo na ekranach pravoho, pivninoho boku do rozmiriv Soncia, vydymoho z Merku-rija.

Kolosana zirka z ridkisnoho klasu temnych vuhlecevych zir bula piddana de-tanomu vyvenniu. Tellur iov na subsvitlovij vydkosti na vidstani men ni otyriochparsekiv vid gigantkoji mianoji zori KNT8008, le vydymoji z Zemli navi u potuniteleskopy. Podibni zirky jich poperenyk dorivniuvav sta pjatdesiaty sta simdesiatydimetram naoho Soncia vidriznialysia bahatstvom vuhleciu u svojich atmosferach.Pry temperaturi v dvi-try tysiai gradusiv atomy vuhleciu spolualysia v osoblyvi mole-kuly-lanciuky, z trioch atomiv koen. Atmosfera zori z takymy molekulamy zatrymuvalavyprominiuvannia filetovoji astyny spektra, i svitlo giganta bulo due slabkym poriv-niano z joho rozmiramy.

Ale centry vuhlecevych gigantiv, rozihriti do sta mijoniv gradusiv, buly mohutnimygeneratoramy nejtroniv i peretvoriuvaly lehki elementy u vaki i navi zauranovi,vkliuno do kaliforniju i rossiju, jak bulo nazvano najvayj z elementiv iz atomnoju va-hoju 401, stvorenyj ue otyry stolittia tomu. Veni vvaaly, o fabrykamy vakych ele-mentiv Vsesvitu buly vuhlecevi zirky. Vony rozsijuvaly ci elementy v prostori pisliaperidynych vybuchiv. Zbahaennia zahanoho chiminoho skladu naoji Galaktyky jdesame za rachunok diji temnych vuhlecevych gigantiv.

Pusacijnyj zorelit dav, nareti, liudstvu molyvis vyvyty vuhlecevu zoriu z bly-koji vidstani, zrozumity sutnis procesiv peretvorennia materiji, o vidbuvalysia na nij.Do jich tlumaennia fizyky Zemli e ne pidibraly vsich kliuiv.

Ekipa zoreliota prokynuvsia, i koen zajniavsia tymy doslidenniamy, zarady ja-kych vin pomer dlia Zemli na simsot rokiv. Ruch korablia zdavavsia teper due povinym,ale bi vydkyj bih i ne buv potriben.

Tellur iov, trochy vidchyliajuy na pivde vid vuhlecevoji zori, ob trymatyekran lokatora poza jiji vyprominiuvanniam. I joho orne dzerkalo tyniamy, misiaciamyj rokamy zalyalosia jak i ranie bezprosvitno temnym. Tellur, abo, jak vin znayvsia vrejestri kosmoflotu Zemli, IF-1 (Zet-685), peryj zorelit obernenoho polia, abo istsotvisimdesiat pjatyj za zahanym spyskom kosminych korabliv, ne buv takym velykym, jaksubsvitlovi zorelioty dalekoji diji. Vid jich sporudennia vidmovylysia lye nedavno zvynajdenniam pusacijnych korabliv.

Ti kolosani korabli nesly ekipa do dvochsot olovik, i zmina pokoli davalamolyvis pronykaty dosy hlyboko v mizorianyj prostir.

Z konym povernenniam danioho zoreliota na Zemli zjavlialosia kika desiatkiv vy-chidciv z inoho asu predstavnykiv dalekoho mynuloho. I choa rive rozvytku cychpereytkiv mynuloho buv due vysokyj, vse novi asy vyjavlialysia dlia nych uymy, iasto hlyboka melancholija y viduenis stavala udilom kosminych skytaciv.

Teper pusacijni zorelioty zakynu liudej e dali. Myne trochy asu, za mirkojuastroliotykiv, i v liudkomu suspistvi zjavliasia tysiaolitni Mafusajily. Ti, komu vy-pade na doliu vyruyty na ini galaktyky, povernutysia na ridnu planetu mijony rokivpotomu. Takym vydavavsia zvorotnyj bik dalekych kosminych rejsiv, pidstupna pere-pona, postavlena pryrodoju svojemu nevhamovnomu synovi. Na novych zoreliotachekipai naliuvaly vsioho visim olovik. Cym mandrivnykam u bezmirni dali kosmosu iodnoasno v majbutnie bulo zaboroneno, na vidminu vid poperednich zaochouvanychpostanov, maty ditej pid as podoroi.

I choa Tellur buv menyj vid svojich poperednykiv, vse vin predstavliav sobojuvelyeznyj korabe, de prostorno rozmistyvsia joho maloysenyj ekipa.

Probudennia pislia tryvaloho snu vyklykalo, jak zavdy, pidjom yttievoji energiji.Ekipa zoreliota perevano molodi liudy provodyv vinyj as u himnastynomu zali.

Vony vyhaduvaly najvai vpravy, fantastyni tanci abo, vdiahnuvy vidtovchujuipojasy i kicia na ruky i na nohy, zdijsniuvaly karkolomni triuky v antygravitacijnomukutku zalu. Astroliotyky liubyly plavaty u velykomu basejni z inizovanoju svitnoju vo-doju, o zberihala udovu blaky kolysky narodiv Zemli Seredzemnoho moria.

Kari Ram skynuv roboyj kostium i popriamuvav do basejnu, ale joho zupynyv ve-selyj holos:

Kari, dopomoi! Bez vas ne vychody cej povorot.Vysoka divyna-chimik Tajna Dan, v korotkij tunici z zelenoji v ton jiji oej lyskuoji

tkanyny, bula najveselioju i najmolodoju uasnyceju expedyciji. Vona ne raz oburiuvalaspokijnoho Kari svojeju poryvastoju rizkistiu, ale tanci vin liubyv ne mene vid Tajny pryrodenoji tanciurystky. Vin iz posmikoju pidijov do neji.

Zliva, z vysoty pomostu nad basejnom, joho pryvitala Afra Devi bilog zoreliota.Vona staranno vkladala masu svoho ornoho volossia pered vpravoju na trapeciji. Do Afrynablyzyvsia, obereno stupajuy po prunij plastmasi, Tej Eron, prostiahajuy za spynojudivyny mjazystu, synu ruku. Rozchytujuy u takt rucham doky, Afra vidkynulasianazad, na ciu nenadijnu oporu. Na sekundu oboje zavmerly, smahliavi, syni i vpevneni,z hladkoju kiroju, kotru daje liudyni lye zdorove yttia na povitri i sonci. Le vlovymymruchom moloda inka vyhnulasia e synie, zrobyla povnyj obert navkolo ruky po-minyka komandyra, i oboje poletily nad zalom, splitajuy nae v tanci.

Vin vse zabuv! prospivala Tajna Dan, prykryvajuy oi mechanika kinykamyhariaych paciv.

Chiba ne harno? vidpoviv toj pytanniam i prytiahnuv do sebe divynu uperomu rusi tanciu, uvijovy u smuhu zvukovoho fonu.

Kari j Tajna buly najkraymy tanciurystamy korablia. Lye vony vmily viddavatysebe povnistiu melodiji i rytmu, vymykajuy vsi ini dumy j pouttia. I Kari polynuv u svittanciu, ne viduvajuy nioho, krim nasolody uzhodenymy lehkymy ruchamy. Rukadivyny, o leala v nioho na plei, bula synoju j ninoju. Zeleni oi potemnily.

Vy i vae imja odne, epnuv Kari. Ja zapamjatav, o Tajna na starodavnijmovi ce nevidome, nerozhadane.

Vy tiyte mene, bez posmiky vidkazala divyna, meni zavdy zdavalosia,o tajemnyci zostalysia tiky v kosmosi, a na naij Zemli jich nema bie. Nema jich uliudej vsi my prosti, jasni j ysti!

I vy kodujete pro ce? Inodi. Meni chotilosia b zustrity taku liudynu, jak v dalekomu mynulomu.

Zmuenu prychovuvaty svoji mriji, svoji pouttia vid otoujuoji zloby, hartuvaty jich, vy-rouvaty nepochytnymy, povnymy nejmovirnoji syly.

O, ja rozumiju! Ale ja dumav ne pro liudej i alkuvav lye za nerozhadanymytajemnyciamy Jak v starodavnich romanach: povsiudy tajemnyi rujiny, nevidomi hly-byny, nepidkoreni vysoty, a e ranie zaaklovani, prokliati j nadileni zahadkovymysylamy haji, derela, zapovidni steky, budynky.

Tak, Kari! Dobre bulo b i tut, u zorelioti, znajty potajemni zakutky, zaboroneniprochody.

I vony vely b u nevidomi kimnaty, de chovalosia o chovalosia? Ne znaju, pomovavy, pryznavsia mechanik i zupynyvsia.Ale Tajna uvijla u hru i, nachmuryvy, potiahnula joho za rukav. Kari ruyv za

divynoju, i vony vyjly iz sportyvnoho zalu v miano osvitlenyj binyj prochid. Vka-zivnyky vibraciji rivnomirno i nejaskravo blymaly, nenae stiny korablia borolysia z pid-stupajuym snom. Divyna zrobyla dekika vydkych, bezumnych krokiv i zavmerla. Tinuhy majnula na jiji oblyi tak vydko, o Kari ne mih by poruytysia, o vin spravdipomityv u neji ciu oznaku duevnoji slabkosti. Neznajome pouttia boliae rizonulo joho.Mechanik znovu vziav ruku Tajny.

Chodimo v bibliteku. Meni dvi hodyny do zminy.Vona sluchniano popriamuvala do centra korablia.Bibliteka, abo zal spinych zania, znachodylasia bezposerednio za centranym po-

stom upravlinnia, jak na usich zoreliotach. Kari i Tajna vidynyly hermetyni dveri tre-tioho poperenoho korydoru i vyjly do dvochstvorastoho elipsa liuka centranoho pro-chodu. Tiky-no Kari nastupyv na bronzovu plastynku i vaki stvorky bezhuno rozijly-sia, jak molodi liudy pouly mohutnij vibrujuyj zvuk. Tajna radisno stysnula paci Kari.

Mut Ang!Oboje kovznuly u bibliteku. Rozsijane svitlo, zdavalosia, vylosia serpankom pid ma-

tovoju steleju. Dvoje liudej prychystylysia u hlybokych krislach mi kolonkamy fimotek,schovani v tiniach zahlyble. Tajna pobayla likaria Svit Sima i kvadratnu posta JasTina inenera pusacijnych prystrojiv, o snyv pro o, zapliuyvy oi. Livoru, pidhladkymy muliamy akustynych prystrojiv, schylyvsia nad sribliastym futliarom EMSRsam komandyr Tellura.

EMSR elektromagnitnyj skrypkoroja davno ve zaminyv temperovanyj roja,o zvuav orstko, zberihy joho bahatoholosu skladnis i nadavy jomu bahatstvo skry-pinych vidtinkiv. Pidsyliuvai zvuku cioho instrumenta mohly nadavaty jomu v potribnimomenty vraajuoji syly.

Mut Ang ne pomityv tych, chto uvijov. Vin trochy podavsia vpered, pidniav oblyiado rombinych panelej stali. Jak i v starovynnomu rojali, paci muzykanta vyznaaly vsividtinky zvuannia, choa vydobuvavsia zvuk ne z dopomohoju molotoka i struny, a naj-tonymy elektronnymy impusamy maje mozkovoji tonkosti.

Harmonijno spleteni temy jednosti Zemli ta kosmosu staly rozdvojuvaty, viddalia-tysia. Protyriia spokijnoji peali i orstkoho dalekoho hromu nakypaly, posyliuvalysia,pereryvajuy vydzvoniujuymy notamy, nae krykamy vidaju. I raptom rozmirene, me-lodijne rozhortannia temy zavmerlo. Udar zitknennia buv strachitlyvyj, i vse rozsypalosialavynoju dysonansiv, ziskovznuvy, mov u temne ozero, v nezhrajni skargy nevidvorotnojiutraty.

Nespodivano pid paciamy Mut Anga narodylysia jasni j itki zvuky prozoroji ra-dosti, vona zlylasia z tychoju pealliu akomponementu.

U bibliteku neutno kovznula Afra Devi v bilomu chalati. Svit Sim, likar korablia,stav robyty komandyrovi jaki znaky. Mut Ang pidvivsia, i tya zihnala vladu zvukiv, movvydka ni tropikiv veirniu zahravu.

Likar i komandyr vyjly, suprovoduvani stryvoenymy pohliadamy sluchaiv. Zdruhym astronavigatorom na erhuvanni trapylasia due ridkisna bida prystup hnij-noho apendycytu. Imovirno, vin ne vykonuvav absoliutno tono programu likarkojipidhotovky do kosminoji podoroi. I teper Svit Sim zaprosyv dozvolu komandyra na ne-hajnu operaciju.

Mut Ang vyslovyv sumniv. Suasna medycyna, o ovolodila metodamy impusnohonervovoho reguliuvannia liudkoho organizmu, jak u elektronnych prystrojach, mohla

usuvaty ymalo zachvoriuva.Ale likar zoreliota napolig na svojemu. Vin doviv, o u chvoroho zalyysia zali-

kovane vohnye, kotre moe daty novyj spalach pry velyeznych fiziloginych perevan-taenniach, o jich perenosia zoreliotyky.

Astronavigator lih na yroke loe, obplutanyj drotamy impusnych datykiv. Tryd-cia is pryladiv slidkuvaly za stanom organizmu. V zatemnenij kimnati rozmireno za-blymav i slabo zadzveniv hipnotyzujuyj prylad. Svit Sim okynuv pohliadom aparaty ikyvnuv Afri Devi pominykovi likaria. Koen len ekipau Tellura sumiav dekikaprofesij.

Afra prysunula prozoryj kub. V syniuvatij ridyni leav lenystyj metalevyj aparat,schoyj na krupnu skolopendru. Afra vyjniala z ridyny aparat i z druhoji posudyny vy-tiahnula koninu vtulku z pryjednanymy do neji tonkymy provodamy, abo langamy.Lehke klacannia zatyskaa i metaleva skolopendra zavoruylasia, vydajuy le utnebryninnia.

Svit Sim kyvnuv, i aparat znyk u rozkrytomu roti astronavigatora, o prodovuvavspokijno dychaty. Zasvityvsia napivprozoryj ekran, koso postavlenyj nad yvotom chvo-roho. Mut Ang prysunuvsia blye. U zelenkuvatomu siajvi siri kontury nutroiv bulycilkom vyraznymy, i po nych povino ruchavsia lenystyj prylad. Lehkyj spalach majnuv,koly prylad dav impus zamykajuomu mjazovi sfinkteru lunka, pronyk u dvanadcia-typalu kyku i stav povzty skladnymy zvyvynamy tonkych kyok. e trochy i tupyjkine skolopendry vpersia v osnovu ervopodibnoho vidrostka.

Tut, v oblasti nahnojennia, boli buly syniymy, i vid tysku pryladu mymovini ru-chy kyok tak posylylysia, o dovelosia vdatysia do zaspokijlyvych likiv. e kikachvylyn i analityna mayna zjasuvala pryynu zachvoriuvannia: vypadkove zasmien-nia vidrostka, vstanovyla charakter nahnojennia i rekomenduvala potribnu sumi anty-bitykiv ta znezarauvanych likiv. lenystyj aparat vypustyv dovhi hnuki vusyky, jakihlyboko zanurylysia v apendyx. Hnij buv vidsmoktanyj, piynky, o potrapyly v apen-dyx, vydaleni. Zatym vidbulosia energijne promyvannia biloginymy rozynamy, jakivydko zahojily slyzovu obolonku vidrostka i slipoji kyky. Chvoryj myrno spav, poky vse-redyni nioho prodovuvav dijaty udovyj prylad, kerovanyj avtomatamy. Operacija za-kinylasia, i likarevi zalyalosia lye vytiahnuty prylad.

Komandyr Tellura zaspokojivsia. Cho jakoju velykoju bula mohutnis medycyny,vse neridko neperedbaeni osoblyvosti organizmu (ade zavasno vyznayty jich seredmijardiv indyviduanostej bulo nemyslymo) davaly nespodivani uskladnennia, nestraniu velyeznych likuvanych instytutach planety, prote nebezpeni v nevelykij expedyciji.

Nioho ne trapylosia. Mut Ang povernuvsia do skrypkorojalia, v zneliudnilu bi-bliteku. Komandyru ne schotilosia hraty, i vin porynuv u rozdumy.

Ne raz ue komandyr zoreliota povertavsia do dumok pro astia, pro majbutnie.etverta podoro u kosmos Ale e nikoly vin ne dumav zdijsnyty takyj dalekyj

strybok erez prostir i as. Simsot rokiv! Pry tij strimkosti yttia, narostanni novych do-siahne, vidkryttiv, pry tych obrijach znannia, jaki ve dosiahnuti na Zemli! Vako poriv-niuvaty, ta simsot rokiv oznaaly malo v epochy starodavnich cyvilizacij, koly rozvytoksuspistva, ne pidstiobnutyj znanniamy i neobchidnistiu, jov lye do podaoho poyren-nia liudyny, zaselennia e poronich prostoriv planety. Todi as buv bezmirnym i vsivymiry liudstva tekly povino, jak koly liodovyky na ostrovach Arktyky ta Antarktyky.

Stolittia nemov provaliuvalysia v poroneu bezdijanosti. o take odne liudkeyttia, o take sto, tysiaa rokiv?

Maje z achom Mut Ang podumav: jak velosia b liudiam starodavnioho svitu, jakob vony mohly znaty napered povinis tohoasnych suspinych procesiv, zrozumity, opryhniennia, nespravedlyvis i nevlatovanis planety budu tiahnutysia e tak bahatorokiv? Povernutysia erez simsot rokiv v starodavniomu Jehypti oznaalo b potrapyty v

te same rabovlasnyke suspistvo z joho najhirym pryhnienniam, v tysiaolitniomu Ky-taji do tych samych vojen i dynastij imperatoriv y v Evropi vid poatku religijnojinoi serednioviia potrapyty v rozpal baha inkvizyciji, rozhulu alenoho mrakobissia.

Ta teper sproba zazyrnuty v majbutnie kri nasyeni zminamy, pokraenniamy ipiznanniam sim stoli vyklykaje zapamoroennia vid adibnoji cikavosti do dyvovynychpodij.

I jako spravnie astia ruch, zmina, pereminy, to chto moe buty aslyviymvid nioho i joho tovaryiv? I vse ne tak prosto! Liudka natura dvojista, jak navkolynijsvit, o stvoryv jiji. Poriad z prahnenniam do vinych peremin nam zavdy koda mynu-loho virnie, toho chorooho v niomu, o vidfitrovujesia pamjattiu i o ranie vyro-stalo v ujavlennia pro mynuli zoloti viky.

Todi mymovoli ukaly choroe v mynulomu, mrijaly pro joho povtorennia, i lyesyni dui mohly peredbayty, viduty chodu nemynuoho hriaduoho pokraennia ioblatuvannia liudkoho yttia. Vidtodi v dui liudyny hlyboko ley a za mynuvynoju,pea za tym, o vidijlo bez vorottia, pouttia sumu, o ochopliuje nas pered rujinamyi pamjatnykamy promynuloji istoriji liudstva. Cej a za mynulym osoblyvo posyliuvavsiau liudej zrilych, litnich, nakopyuvav pea u vdumlyvoji ta ujnoji liudyny.

Mit Ang pidvivsia z-za instrumenta i potiahnuvsia synym tilom.Tak, use ce tak jaskravo j cikavo opysano v istorynych povistiach. o moe lia-

katy molo zoreliota u my, koly vona zdijsniuje strybok u majbutnie? Samotnis, vidsut-nis blykych? Sumnozvisna samotnis liudyny, o potrapyla v majbutnie, stiky razivobhovoriuvalasia i opysuvalasia v starych romanach. Samotnis zavdy myslylasia jakvidsutnis blykych, ridnych, a ci blyki skladaly nevelyku kupku liudej, povjazanychasto lye formanymy rodynnymy uzamy. Ale teper, koly blykyj bu-chto z liudej, kolynemaje nijakych kordoniv i umovnostej, o zavaaly spilkuvanniu liudej v bu-jakychkutokach planety?

My, liudy Tellura, vtratyly vsich svojich blykych na Zemli. Ale tam, v nastu-pajuomu hriaduomu, nas ekaju ne men blyki, ridni liudy, kotri budu znaty i vidu-vaty e bie, e jaskravie, ani pokynuti namy nazavdy nai suasnyky, o pro oi jakymy slovamy maje hovoryty komandyr z molodymy liumy svoho ekipau.

V centranomu postu upravlinnia Tej Eron vstanovyv uliublenyj nych reym veora.Nejaskravo horily lye najneobchidnii lampy, i velyke kruhle prymiennia zdavalosiazatyniym v prysmerkovomu svitli. Pominyk komandyra murkotiv prostu piseku, zaj-majuy bezperervnoju perevirkoju obysle. liach zoreliota pidchodyv do kincia sio-hodni slid bulo povernuty korabe u napriamku suzirja Zmijenoscia, ob projty povzdoslidenu vuhlecevu zirku. Nablyatysia do neji stalo nebezpeno. Promenevyj tyskpoynaje zrostaty nastiky, o pry subsvitlovij vydkosti korablia moe zavdatystranoho, nepopravnoho udaru.

Viduvy yju prysutnis za pleyma, Tej Eron ozyrnuvsia.Mut Ang nachylyvsia nad pleem pominyka, ytajuy sumovani pokazy pryladiv u

kvadratnych vikonekach nynioho riadu. Tej Eron zapytano podyvyvsia na svoho ko-mandyra, i toj kyvnuv holovoju. Skoriajuy le pomitnomu ruchovi paciv pominyka,po vsiomu korabli zalunaly sygnaly uvahy i standartni metalini slova:

Sluchajte vsi!Mut Ang prysunuv do sebe mikrofon, znajuy, o u vsich viddilenniach zoreliota

liudy zavmerly, mymovoli zvernuvy oblyia do zamaskovanych otvoriv zvukovykiv: liu-dyna e ne vidvykla dyvytysia u napriamku zvuku, koly chotila buty osoblyvo uvanoju.

Sluchajte vsi! povtoryv Mut Ang. Korabe poynaje hamuvannia erez pjat-nadcia chvylyn. Usim, okrim erhovych, leaty v svojich kajutach. Pera faza hamuvan-nia zakinysia o visimnadciatij hodyni, druha faza pry esty g bude tryvaty is dib. Povo-rot korablia vidbudesia pislia sygnaliv UN udarnoji nebezpeky. Vse!

O visimnadciatij hodyni komandyr pidvivsia z krisla i, peresyliujuy zvynyj bihamuvannia v popereku j potylyci, oholosyv, o, dalebi, pide spaty na vsi is dib spo-vinennia chodu. Ve ekipa Tellura teper ne vidirvaty vid pryladiv: idu ostanni spo-stereennia vuhlecevoji zirky.

Tej Eron pochmuro podyvyvsia uslid komandyrovi. Z konym vdoskonalenniam zro-stala nadijnis i syla kosminych zoreliotiv. Vako navi porivniaty mohutnis Telluraz tymy karalupkamy, o plavaly moriamy Zemli, kotri zdavna oderaly nazvu korabliv.I vse joho zorelit tako ne bi jak karalupka v bezdonnych hlybynach prostoru jakospokijnie, koly komandyr ne spy pid as manevru.

* * *

Kari Ram malo ne pidskoyv vid nespodivanky, pouvy veselyj smich Mut Anga.Kika dniv tomu ve ekipa buv stryvoenyj zvistkoju pro nespodivanu chvorobu koman-dyra. V joho kajutu dopuskavsia lye likar, i vsi mymovoli styuvaly holos, prochodiaypovz hladki dveri, ino zayneni, mov pid as avariji. Tej Eron zmuenyj buv provestyvsiu namienu programu povorot korablia, novyj rozhin joho, ob vyjty z oblasti pro-menevoho tysku vuhlecevoji zirky i poaty pusaciju nazad, do Soncia. Pominyk iov po-riad zi svojim komandyrom i strymano posmichavsia. Vyjavylosia, komandyr u zmovi zlikarem navmysno usunuvsia vid komanduvannia, ob daty molyvis Tej Eronu prove-sty vsiu operaciju samomu, ni na koho ne spodivajuy. Pominyk nizao ne pryznavsiab u orstokych sumnivach pered povorotom, ale dokoriav komandyrovi za zavdanevsiomu ekipaevi chvyliuvannia.

Mut Ang artivlyvo vypravdovuvavsia i perekonuvav Tej Erona u povnij bezpeci zo-reliota v poronei kosminoho prostoru. Prylady ne mohly pomylytysia, otyryrazovaperevirka konoho rozrachunku vykliuala molyvis netonosti. Pojasu asterojidiv tameteorytiv u zirky ne mohlo buty v zoni synoho promenevoho tysku.

Neve vy bi nioho ne oikujete? obereno pocikavyvsia Kari Ram. Nevrachovana vypadkovis, zvyajno, molyva. Prote velykyj zakon kosmosu,

nazvanyj zakonom userednennia1, za nas. Mona buty vpevnenym, o tut, u ciomu po-roniomu zakutku kosmosu, nioho novoho ne strinesia. My povernemo trochy nazad iuvijdemo v pusaciju vyprobuvanym namy napriamom, prosto do Soncia, povz SerceZmiji Ue dekika dniv, jak my jdemo do Zmijenoscia. Teper skoro!

Navi dyvno: nema ni radosti, ani viduttia chorooji spravy, nioho, o b vyprav-dovuvalo nau smer dlia Zemli na simsot rokiv, zadumlyvo skazav Kari. Tak, jaznaju desiatky tysia sposteree, mijony obysle, znimkiv, pamjatnych zapysiv.Novi tajemnyci materiji rozkryjusia tam, na Zemli Ale jake nezryme j nevahome vsece! Zarodok majbutnioho, i nioho bie!

Skiky boroby, praci ta smertej vyterpilo liudstvo, a do nioho tryjony pokolitvaryn na slipomu liachu istorynoho rozvytku erez o taki zarodky majbutnioho! zazartom zapereyv Tej Eron.

Vse tak dlia rozumu. A dlia pouttia meni valyva lye liudyna jedyna rozumnasyla v kosmosi, kotra moe vykorystovuvaty stychijnyj rozvytok materiji, ovolodity nym.Ta my, liudy, taki samotni, bezmeno samotni. U nas je bezsumnivni dokazy isnuvanniabezlii naselenych svitiv, ale odna ina mysliaa istota e ne schrestyla svoho pohliaduz oyma liudej Zemli! Skiky mrij, kazok, knyh, pise, kartyn v peredutti takoji velykojipodiji, i vona ne zbulasia! Ne zdijsnylasia velyka, smilyva i svitla mrija liudstva, na-rodena davnym-davno, tiky-no rozsijalasia religijna slipota.

Slipota! vtrutyvsia Mut Ang. A znajete, jak nai nedavni predky ve v epochu

1 Zakon userednennia matematynyj vyraz, u jakomu kincevi rezutaty pidrachunkiv po-znaajusia dejakym serednim yslom. Krajni najbii ta krajni najmeni velyyny vidkydajusia

peroho vychodu v kosmos ujavlialy zdijsnennia cijeji velykoji mriji? Vijkove zitknennia,zviriae rujnuvannia korabliv, znyennia odne odnoho v perij e zustrii.

Nemyslymo! hariae vyhuknuly Kari Ram i Tej Eron. Nai suasni pymennyky ne liublia pysaty pro pochmuryj perid kincia kapita-

lizmu, zapereyv Mut Ang. Vy znajete zi kinoji istoriji, o nae liudstvo u svij asprojlo dosy krytynu toku rozvytku.

O tak! pidchopyv Kari. Koly ve vidkrylasia liudiam mohutnis ovolodinniamaterijeju ta kosmosom, a formy suspinych vidnosyn e zalyylysia poperednimy irozvytok suspinoji svidomosti tako vidstav vid uspichiv nauky.

Maje tone formuliuvannia. U vas dobra pamja, Kari! Ale skaemo inake: ko-smine piznannia i kosmina mohutnis pryjly u protyriia z prymityvnoju ideologijejuvlasnyka-indyvidualista. Zdorovja i majbuttia liudstva kika rokiv chytalysia na terezachdoli, poky ne peremohlo nove i liudstvo v bezklasovomu suspistvi ne objednalosia v je-dynu rodynu Tam, u kapitalistynij astyni svitu, ne bayly novych liachiv i rozhlia-daly svoje suspistvo jak neporune i nezminne, peredbayvy i v majbutniomu nemy-nuis vijn i samoznyennia.

Jak vony mohly nazyvaty ce mrijamy? nedobre osmichnuvsia Kari. Ale vony nazyvaly. Molyvo, krytyni toky prochody kona cyvilizacija vsiudy, de formujesia liud-

stvo na planetach inych son, povino skazav Tej Eron, kydajuy pobinyj pohliad naverchni cyferblaty chodovych pryladiv. My znajemo ve dvi nenaseleni planety z vo-doju, atmosferoju, iz zalykamy kysniu, de vitry zdijmaju lye mertvi pisky i chvyli ta-kych e mertvych moriv. Nai korabli sfotografuvaly

Ni, pochytav holovoju Kari Ram, ne mou poviryty, ob liudy, jaki ve pi-znaly bezmeia kosmosu i tu mohutnis, kotru jim nese nauka, mohly

mirkuvaty, jak zviri, kotri ojno ovolodily logikoju? Ale stare suspistvo skla-dalosia stychijno, bez zazdalehi zadanoji docinosti, kotra vidrizniaje vyi formy su-spistva, zbudovani liumy. A rozum liudyny, charakter jiji myslennia tako buly e napervynnij stadiji priamoji y matematynoji logiky, o vidobraala logiku zakonivrozvytku materiji, pryrody za bezposerednimy spostereenniamy. Jak tiky liudstvo na-kopyylo istorynyj dosvid, piznalo istorynyj rozvytok navkolynioho svitu, vynykladilektyna logika jak vya stadija rozvytku myslennia. Liudyna zrozumila dvojakisjavy pryrody i vlasnoho isnuvannia. Usvidomyla, o, z odnoho boku, vona, jak indyvi-duanis, due mala i myttieva v ytti, podibna do krapli v okeani y malekoji iskorky,zhasajuoji na vitri. A z inoho neosiano velyka, mov Usesvit, o ochoplenyj jiji svi-domistiu i pouttiamy v usij bezmenosti asu i prostoru.

Komandyr zoreliota zamovk i v zadumi poav chodyty pered svojimy pominykamy.Na jich molodi oblyia liahla ti suvoroji zoseredenosti.

Mut Ang perym poruyv zapalu tyu. U mojij kolekciji istorynych knyh-fimiv je odna, due charakterna dlia tijeji epo-

chy. Cej pereklad na suasnu movu zroblenyj ne maynoju, a Sanijeju en istorykom,o pomer v mynulomu stolitti. Proytajmo jiji! Vin posmichnuvsia adibnij cikavostimolodych liudej i vyjov erez dveri v korydor nosovoho vidsiku.

Nikoly ja ne budu spravnim komandyrom, zitchnuv vynuvato Tej Eron, nemolyvo znaty vsioho, o znaje na Ang.

A vin pry meni kazav, o vin pohanyj komandyr erez yrokyj dipazon svojichinteresiv, vidhuknuvsia Kari, vmoujuy u krislo erhovoho navigatora.

Tej Eron zdyvovano pohlianuv na tovarya. Vony movaly, i neholosnyj spiv pryladivzdavavsia nezminnym. Velyeznyj korabe, nabravy hranynu vydkis, upevneno pria-muvav u bik vid vuhlecevoji zirky u vybranyj kvadrat, de v onajhlybij ornoti prostorutonuly, slabko riachtiay, daleki galaktyky otyry zorianych ostrovy. Vony buly na takij

viddali, o svitlo, jake jlo zvidty, bezsylo vmyralo v oci liudyny udovomu pryladi, dliajakoho dostatnio bulo vsioho kikoch kvantiv.

Znenaka o trapylosia. Na ekrani velykoho lokatora spalachnula i zakolyvalasiasvitliana ciatka. Prolunav pronyzlyvyj dzvin, vid jakoho v astroliotykiv zavmerlo dychan-nia.

Tej Eron, ne rozdumujuy, dav sygnal zahanoji tryvohy vyklyk komandyra, onakazuvav usim reta lenam ekipau zajmaty miscia avarijnoho pryznaennia.

Mut Ang uvirvavsia v post upravlinnia i dvoma strybkamy opynyvsia bilia putu.orne dzerkalo lokatora oylo. U niomu, nae v bezdonnomu ozeri, plavala krychitnakuka svitla kruhla, z rizkymy krajamy. Vona chytalasia vhoru i vnyz, povinospovzajuy pravoru. Astroliotyky zdyvuvalysia, o roboty, jaki poperedaly zitknenniakorablia z meteorytamy, bezdijaly. y oznaaje ce, o na ekrani ne jich vidbytyj pou-kovyj promi, a uyj?!.

Zorelit prodovuvav ity tym samym kursom, i svitlova ciatka teper tripotila vnyniomu pravomu kvadrati. Zdohad prymusyv zdryhnutysia Mut Anga, zakusyty hubyTej Erona, do boliu stysnuty kraj puta Kari Rama. o nebuvale letilo nazustri, vypu-skajuy synyj promi lokatora, takyj samyj, o joho kydav daleko navpered sebe Tel-lur.

Takym vidajdunym bulo baannia, ob zdohad vypravdavsia, ob pislia bezum-noho zletu nadiji ne vpasty v bezodniu rozaruvannia, jake ve sotni raziv traplialosia izzoreliotykamy Zemli, o komandyr zavmer, bojay vymovyty choa b odne slovo. I ne-movby joho tryvoha peredalasia tym, poperedu.

Svitliana ciatka na ekrani zhasla, zasvitylasia znovu i zablymala z promikamy,uaajuy spalachy, po otyry i dva. Cia reguliarnis erhuvannia mohla buty porodenalye jedynoju u vsiomu Vsesviti syloju liudkoju dumkoju.

Bie ne lyalosia sumniviv: nazustri iov zorelit.Tut, u bezmirnij dalei prostoru, vpere dosiahnutij zemnym korablem, mih buty

tiky zorelit inoho svitu, z planet inoji, viddalenoji zori.Promi holovnoho lokatora Tellura tako stav uryvastym. Kari Ram peredav

kika sygnaliv umovnoho svitlovoho kodu. Vydavalosia cilkom nejmovirnym, o tam, po-peredu, ci prosti ruchy knopky vyklykaju na ekrani nevidomoho korablia pravyni erhu-vannia spalachiv.

Holos Mut Anga v reproduktorach korablia vydavav joho chvyliuvannia: Sluchajte vsi! Nazustri ide uyj korabe! My vidchyliajemosia vid kursu i poy-

najemo extrene hamuvannia. Prypynyty vsi roboty! Extrene hamuvannia! Po misciachposadonoho rozkladu!

Nemona bulo vtraaty ani sekundy. Jako zustrinyj korabe iov pryblyzno z ti-jeju vydkistiu, o j Tellur, to vydkis zblyennia zoreliotiv bula blykoju dosvitlovoji, dosiahajuy devjanosto pjaty tysia kilometriv na sekundu. Lokator davav urozporiadennia liudej dekika sekund. Tej Eron, poky Mut Ang hovoryv u mikrofon, oepnuv Kari. Blidyj vid napruhy junak zrozumiv z pivslova i zrobyv jaki manipuliaciji naputi lokatora.

Blyskue! vyhuknuv komandyr, slidkujuy, jak na kontronomu ekrani promiokreslyv strilu, vyhnuvy jiji vlivo, nazad, i zakrutyvsia v spira.

Mynulo ne bie desiaty sekund. Na ekrani promajnuv svitnyj strilopodibnyj kontur,vidihnuvsia do pravoho boku ornoho kola i zakrutyvsia myttievoju spiralliu. Polehenezitchannia, maje stohin, vyrvalosia odnoasno v liudej na centranomu postu. Ti, nevi-domi, o letily nazustri z tajemnyych hlybyn kosminoho prostoru, zrozumily! Pora!

Zadzvenily tryvoni dzvinky. Teper ue ne promi uoho lokatora, a tverdyj korpuskorablia vidobrazyvsia na holovnomu ekrani. Tej Eron blyskavynym ruchom vymknuvrobota, o pilotuvav korabe, i sam dav Telluru onajmene vidchylennia vlivo. Dzvinzamovk, orne ozero ekrana zhaslo. Liudy zaledve vstyhly pomityty svitlianu rysku, o

promajnula na ohliadovomu lokatori pravoho bortu. Korabli rozijlysia na nejmovirnijvydkosti i poneslysia u dalynu.

Promyne dekika dniv, per ni vony zijdusia znovu. My ne vtraeno, obydva zo-relioty zahamuju, povernu i chodom, rozrachovanym tonymy maynamy, znovunablyziasia do miscia zustrii.

Sluchajte vsi! Poynajemo extrene hamuvannia! Dajte sygnaly hotovnosti za sek-cijamy! hovoryv u mikrofon Mut Ang.

Zeleni vohni hotovnosti sekcij ykuvalysia v riad nad zhaslymy indykatoramy mo-tornych liynykiv Dvyhuny korablia zamovkly. Uve zorelit zavmer v oikuvanni. Ko-mandyr okynuv pohliadom post upravlinnia i movky kyvnuv holovoju na krisla,uvimknuvy vodnoas robota, pryznaenoho upravliaty hamuvanniam. Pominykybayly, jak Mut Ang nachmuryvsia nad kaloju programy i povernuv holovnu klemu nacyfru 8.

Prokovtnuty pigulku znyuva sercevoji dijanosti, kynutysia v krislo i natysnutyvmyka robota bulo spravoju kikoch sekund.

Zorelit vidutno vpersia u poroneu prostoru tak v davnynu spotykalysia jizdovitvaryny, i jich vernyky letily erez holovu na mylis doli. I zaraz gigantkyj korabe ne-nae stav capky. Joho vernyky poletily v hlybynu hidravlinych krisel i u lehku nepry-tomnis.

* * *

U bibliteci Tellura zibravsia ve ekipa. Lye odyn erhovyj lyyvsia bilia pryladivOEZ, o ochoronialy zvjazky skladnych elektronnych aparativ korablia. Tellur pover-nuv pislia hamuvannia, ale vstyh viddalytysia vid miscia zustrii bi jak na desiamijardiv kilometriv. Zorelit iov povino, zi vydkistiu v odnu dvadciatu absoliutnoji, vtoj as jak vsi joho obysliuvani mayny bezperervno perevirialy i vypravlialy kurs. Slidbulo znovu znajty nezrymu toku v neosianomu kosmosi i v nij zovsim ue aliuhidnuporoynku uyj zorelit. Visim dib malo tryvaty maje nesterpne oikuvannia. Jakovsi rozrachunky i povedinka korablia ne dadu vidchylennia ponad prypustyme, jako ti,nevidomi, tako ne pomyliasia i volodiju takymy doskonalymy pryladamy i sluchnia-nym korablem, todi zorelioty zijdusia nastiky blyko, ob namacaty odne odnoho v ne-prohliadnij pimi promeniamy lokatoriv.

Todi vpere za vsiu istoriju liudyna styknesia z bratamy po dumci, sylach i prah-nenniach. Z tymy, yja prysutnis davno ve bula peredbaena, dovedena, pidtverdenabezmeno prozorlyvym rozumom liudyny. Strachitlyvi prirvy asu i prostoru, o rozdi-lialy naseleni svity, dosi lyalysia nezdolannymy. Ta o liudy Zemli podadu ruku inymmysliaym istotam kosmosu, a vid nych e dali, novym bratam z inych zirok. Lanciuhdumky i praci protiahnesia kri bezodni prostoru jak ostatona peremoha nad stychij-nymy sylamy pryrody.

Mijardy rokiv treba bulo kopoytysia v temnych i teplych zakutkach morkych za-tok krychitnym hrudkam yvoho slyzu, jako sotni mijoniv rokiv z nych formuvalysiabi skladni istoty, o nareti vyjly na suu. U povnij zalenosti vid navkolynich syl, vtemnij borobi za yttia, za prodovennia rodu mynuly e mijony vikiv, poky ne rozvy-nuvsia velykyj mozok najsyniyj instrument poukiv jii, boroby za isnuvannia.

Tempy rozvytku yttia vse pryskoriuvalysia, boroba za isnuvannia stavala ho-strioju, i pryvyduvavsia pryrodnyj vidbir. ertvy, ertvy, ertvy poerti travojidy,vmyrajui vid holodu chyaky, hynui slabki, chvori, stari tvaryny, vbyti v borobi zasamku, pid as zachystu potomstva, pohubleni stychijnymy katastrofamy.

Tak bulo na vsiomu protiazi slipoho liachu evoliuciji, poky u vakych yttievychumovach epochy velykoho zledeninnia dalekyj rody mavpy ne zaminyv osmyslenoju pra-

ceju zvirynyj pouk jii. Todi vin peretvoryvsia na liudynu, piznav onajbiu sylu v ko-lektyvnij praci j osmyslenomu dosvidi.

Ale j pislia toho proteklo e bahato tysiaoli, napovnenych vijnamy i stradanniam,holodom i pryhniuvanniam, nevihlastvom i nadijeju na krae majbutnie.

Naadky ne pidmanuly svojich predkiv: krae majbutnie nastalo, liudstvo, objed-nane v bezklasovomu suspistvi, zvinene vid strachu i hnitu, pidnialosia do nebaenychvysot zna i mystectva. Jomu do snahy vyjavylosia i najskladnie pidkorennia ko-sminych prostoriv. I o, nareti, usi tiaki schody istoriji yttia i liudyny, vsia mi nako-pyenoho znannia i nezmirnych zusy praci zakinylasia vynajdenniam zoreliota dalekojidiji Tellur, zakynutoho v hlyboku bezodniu Galaktyky. Veryna rozvytku materiji naZemli i v Sonianij systemi ditknesia erez Tellur do inoji veryny, imovirno, ne menvakoho liachu, o prochodyv tako mijardy rokiv u inomu kutku Vsesvitu.

Ci dumky v tij y inij formi tryvoyly konoho lena ekipau. Usvidomlennia ve-lyeznoji vidpovidanosti momentu prymusylo staty serjoznoju navi junu Tajnu. Neve-lyka meka predstavnykiv bahatomijardnoho zemnoho liudstva y zmou vonybuty hidnymy joho podvyhiv, praci, fizynoji doskonalosti, rozumi i stijkosti?

Jak pidhotuvaty sebe do majbutnioji zustrii? Pamjataty pro vsiu kryvavu i velykuborobu liudstva za svobodu tila i duchu!

Najvalyviym, najzachoplyviym i najtajemnyiym bulo pytannia: jaki ti, o jduzaraz nam nazustri? Strani y prekrasni vony na na zemnyj pohliad?

Afra Devi, bilog, uziala slovo. Moloda inka, o stala e vrodlyvioju vid ne-rvovoho zbudennia, asto pidnimala pohliad do kartyny nad dveryma. Vykonana per-spektyvnymy farbamy, velyka panorama Misianych hir Ekvatorinoji Afryky zvraajuym kontrastom ponurych lisovych schyliv i svitlonosnoho skeliastoho hrebenianemovby vidtiniuvala jiji dumky.

Afra hovoryla, o liudstvo davno vidmovylosia vid koly poyrenych teorij, o mys-liai istoty mou buty bu-jakoho vyhliadu, najriznomanitnioji budovy. Pereytky reli-gijnych zaboboniv prymuuvaly navi serjoznych uenych neobdumano prypuskaty, omysliayj mozok moe rozvyvatysia v bu-jakomu tili, jak koly viryly v bohiv, o javlia-lysia v bu-jakij podobi. Naspravdi podoba liudyny, jedynoji na Zemli istoty z mysliaymmozkom, ne bula, zvyajno, vypadkovoju i vidpovidala onajbiij riznobinosti prysto-suvannia takoji tvaryny, jiji molyvosti nesty velyezne navantaennia mozku inadzvyajnij aktyvnosti nervovoji systemy.

Nae poniattia liudkoji krasy i krasy vzahali narodylosia z tysiaolitnioho dosvidu nesvidomoho spryjniattia konstruktyvnoji docinosti i doskonalosti prystosuvannia dotijeji y inoji diji. O omu harni i mohutni mayny, i morki chvyli, i dereva, i koni, choavse ce rizko vidrizniajesia vid liudkoji podoby. A sama liudyna e u tvarynnomu stanizavdiaky rozvytku mozku pozbavylasia vid neobchidnosti vukoji specilizaciji, prystosu-vannia lye do odnoho sposobu yttia, jak vlastyvo biosti tvaryn.

Nohy liudyny ne prydatni dlia bezperervnoho bihu na tverdomu, tym bie na vjaz-komu grunti i, odnae, mou jij zabezpeyty tryvale j vydke peresuvannia, dopomahajuzdyratysia na dereva i lazyty po skeliach. A ruka liudyny najbi universanyj organ,vona moe vykonuvaty mijony sprav, i, vlasne, vona vyvela pervisnoho zvira v liudy.

Liudyna e na rannich stadijach svoho formuvannia rozvynulasia jak universanyjorganizm, prystosovanyj do riznomanitnych umov. Z podaym perechodom do su-spinoho yttia cia bahatohrannis liudkoho organizmu stala e bioju, e riznoma-nitnioju, jak i joho dijanis. I krasa liudyny u porivnianni z usima inymy, najbi do-cino vlatovanymy tvarynamy ce, okrim doskonalosti, e j universanis pryznaen-nia, posylena i vidtoena rozumovoju dijanistiu, duchovnym vychovanniam.

Mysliaa istota z inoho svitu, jako vona dosiahla kosmosu, tak samo vysokodoskonala, universana, tobto prekrasna! Nijakych mysliaych udovyk, liudyno-hrybiv,liudej-vomynohiv ne povynno buty! Ne znaju, jak ce vyhliadaje u dijsnosti, zustrinemosia

my zi schoistiu formy y z krasoju v jakomu inomu vidnoenni, ale ce nemynue! zakinyla svij vystup Afra Devi.

Meni podobajesia teorija, pidtrymav biloga Tej Eron, tiky Ja zrozumila, perebyla Afra. Navi najmeni vidchylennia vid zvynoho vy-

hliadu stvoriuju potvornosti, a tut imovirnis vidchyle nadto velyka. Ade neznani vid-chylennia formy: vidsutnis nosa, povik, hub na liudkomu oblyi, vyklykani travmoju,spryjmajusia namy jak potvornis i strani same tym, o vony na spinij liudkij osnovi.Morda konia y sobaky due rizko vidrizniajesia vid liudkoho oblyia, i vse vona nepotvorna, navi harna. Ce tomu, o u nij krasa docinosti, u toj as jak na travmovanomuliudkomu oblyi harmonija poruena

Ote, jako vony budu za podoboju due daleki vid nas, to ne vydadusia nampotvornymy? A jako taki sami, jak my, ale z rohamy j chobotamy? ne zdavavsia Tej.

Rohy mysliaij istoti ne potribni i nikoly v neji ne budu. Nis moe buty vytiahnu-tyj na ktalt chobota (choa chobot pry najavnosti ruk, bez jakych ne moe buty liudyny,tako ne potribnyj). Ce bude okremyj vypadok, neobovjazkova umova budovy mysliaojiistoty. Prote vse, o skladajesia istoryno, v rezutati pryrodnoho doboru, staje zakono-mirnistiu, jakymo serednim z bezlii vidchyle. Otut-to vystupaje u vsij krasi vsebinadocinis. I ja ne ekaju rohatych i chvostatych udovyk u zustrinomu zorelioti tamjim ne buty! Lye nyi formy yttia due riznomanitni; o vye, to vony bi schoiodna na odnu. Paleontologija pokazuje nam, u jaki orstki ramky vpravliav vyi organi-zmy evoliucijnyj rozvytok, zhadajte pro sotni vypadkiv povnoji zovninioji podibnostiu vyych chrebetnych z cilkom riznych pidklasiv sumastych i placentarnych.

Vy peremohly! zhodyvsia Tej Eron z Afroju i, ne bez hordosti za podruhu, oky-nuv prysutnich.

Nespodivano stav zapereuvaty Kari Ram, le poervonivy vid junakoho zben-teennia. Vin hovoryv, o ui istoty, navi volodijuy cilkom liudkoju i harnoju obolon-koju tilom, mou vyjavytysia bezmeno dalekymy vid nas po rozumu, za svojimy ujav-lenniamy pro svit i yttia. I, buduy nastiky inakymy, vony mou staty orstokymy jachlyvymy vorohamy.

Todi na zachyst biloga stav Mut Ang. Lye nedavno ja dumav pro ce, skazav komandyr, i zrozumiv, o na vy-

omu abli rozvytku nijakoho nerozuminnia mi mysliaymy istotamy ne moe buty.Myslennia liudyny, jiji svidomis vidobraaju zakony loginoho rozvytku navkolyniohosvitu, vsioho kosmosu. V ciomu sensi liudyna mikrokosm. Myslennia pidkoriajesiazakonam svitobudovy, kotri jedyni povsiudy. Dumka, de b vona ne zjavylasia, nemynuebude maty v svojij osnovi matematynu j dilektynu logiku. Ne moe buty odnychinych, cilkom neschoych mysle, oskiky ne moe buty liudyny poza suspistvom ipryrodoju

Radisni vyhuky zahluyly komandyra. y ne zanadto syno? neschvano skazav Mut Ang. Ni, smilyvo zapereyla Afra Devi, zavdy zachopliujesia zbihom dumok u

ciloho riadu liudej. U ciomu zaporuka jich virnosti i pouttia tovarykoji opory osoblyvojako pidchody iz riznych bokiv nauky.

Vy majete na uvazi bilogiju j socini dyscypliny? spytav Jas Tin, o dosimovav, za zvykoju vlatuvavy v zrunomu kutku kanapy.

Tak! Najjaskraviym u vsij socinij istoriji zemnoho liudstva bulo neuchynezrostannia vzajemorozuminnia z rostom kutury i yroty pizna. o vyoju stavalakutura, to lehe bulo riznym narodam i rasam bezklasovoho suspistva zrozumity odneodnoho, to jaskravie svityly vsim spini cili oblatuvannia yttia, neobchidnis objednan-nia spoatku kikoch krajin, a zatym i vsijeji planety, vsioho liudstva. Zaraz, pry tomurivni rozvytku, kotroho dosiahnuto na Zemli i, bez sumnivu, tymy, chto jde nam nazu-stri Afra zamovkla.

Ce tak, zhodyvsia Mut Ang, dvi rizni planety, o dosiahly kosmosu, lehedomovliasia, ani dva dyki narody odnijeji planety.

Ale jak e odo nemynuosti vijny navi u kosmosi, v jakij buly vpevneni naipredky z dosy vysokym rivnem kutury? spytav Kari Ram.

De vona, ta znamenyta knyha, obiciana vamy, zhadav Tej Eron, pro dvakosmini korabli, jaki pry perij e zustrii chotily znyyty odyn odnoho?

Komandyr znovu popriamuvav u svoju kimnatu. Cioho razu jomu nioho ne zava-dylo. Mut Ang povernuvsia z malekoju vomypromenevoju zirokoju mikrofimu i vklavjiji u ytajuu maynu. Fantazija starodavnioho amerykankoho avtora cikavyla vsich zo-reliotykiv.

Opovidannia, o nazyvalosia Peryj kontakt, u dramatynych tonach opysuvalozustri zemnoho zoreliota z uym u Krabovydnij tumannosti, na vidstani ponad tysiauparsekiv vid Soncia. Komandyr zemnoho zoreliota viddav nakaz pryhotuvaty usi zorianikarty, materily sposteree i obysle kursu do myttievoho znyennia, a tako spria-muvaty na uyj korabe usi harmaty dlia rujnuvannia meteorytiv. Zatym zemni liudystaly vyriuvaty onajvidpovidaniu problemu: maju vony pravo sprobuvaty vstupytyv peremovyny z uym zoreliotom y povynni nehajno atakuvaty j znyyty joho? Sensvelykoji tryvohy liudej Zemli poliahav u pobojuvanni, o ui rozhadaju liach zemnohokorablia i jak zavojovnyky zjavliasia na Zemliu.

Dyki dumky komandyra pryjmalysia ekipaem korablia za nezapereni istyny. Zu-stri dvoch nezaleno vynyklych cyvilizacij, na dumku komandyra, povynna nemynuevesty do pidkorennia odnoji i peremohy toji, jaka volodije bi synoju zbrojeju. Zustri ukosmosi oznaala abo torhivliu, abo vijnu nioho inoho ne spalo na dumku avtorovi.

Nevdovzi zjasuvalosia, o ui due schoi na zemnych liudej, choa baa tiky vinfraervonomu svitli, a peremovliajusia radichvyliamy; vse liudy vidrazu rozhadalymovu uych i zrozumily jich dumky. U komandyra uoho korablia buly taki ubohisocini piznannia, jak u liudej Zemli. Vin suyv holovu nad zavdanniam, jak vyjty z ro-kovanoho stanovya yvym i ne znyyty zemnyj korabe.

Dovhodana udova vypadkovis pera zustri predstavnykiv liudstv zahrou-vala obernutysia stranoju bidoju. Korabli vysily u prostori na vidstani bilia semysot myodyn vid odnoho, i zorelioty ve maje dva tyni vely peremovyny erez robota sferynyjoven.

Obydva komandyry zapevnialy odyn odnoho v myroliubstvi i tut-taky tverdyly, one mou niomu viryty. Stanovye bulo b bezvychidnym, koly b ne holovnyj heroj povisti molodyj astrofizyk. Schovavy pid odiah bomby stranoji vybuchovoji syly, vin razomiz komandyrom zjavyvsia v hosti na uyj zorelit. Vony poklaly utymatum: pominiatysiakorabliamy. astyna ekipau ornoho zoreliota mala perejty na zemnyj, a astyna zemlian na uyj, poperednio znekodyvy vsi svoji harmaty dlia rujnuvannia meteorytiv,navytysia upravlinniu riznymy systemamy, perevezty vse majno. A doty obydva heroji zbombamy povynni buly zalyatysia na uomu zorelioti, ob u vypadku jakoho pidstupumyttievo zirvaty korabe. Komandyr uoho zoreliota pryjniav utymatum. Rozmin ko-rabliv ta jich znekodennia mynuly aslyvo. ornyj zorelit z liumy, a zemnyj korabez uymy pospichom viddalylysia vid miscia zustrii, schovavy u slabkomu svitinni hazutumannosti.

Hul holosiv napovnyv bibliteku. e pid as ytannia to odyn, to druhyj z molo-dych astroliotykiv vyjavliav oznaky neterpliaky, nezhody, zhorajuy vid baannia zape-reyty. Teper vony zachodylysia hovoryty, zaledve unykajuy najbioji nevvilyvosti, ja-koju vvaalasia sproba perebyty spivbesidnyka. Vsi zvertalysia do komandyra, nenae vinstav vidpovidanym za starodavniu povis, vytiahnenu nym iz zabuttia.

Biis kazalo pro povnu nevidpovidnis asu diji i psychologiji herojiv. Jako zorelitzmih viddalytysia vid Zemli na vidsta otyrioch tysia svitlovych rokiv usioho za try mi-siaci liachu, to as diji povisti mav buv buty navi pizniym vid suasnoho. Nichto e ne

dosiah takych hlybyn kosmosu. Prote dumky i diji liudej Zemli v povisti niym ne vidri-zniajusia vid pryjniatych u as kapitalizmu, bahato vikiv tomu! ymalo j suto tech-ninych pomylok, na ktalt nemolyvo vydkoji zupynky korabliv y spilkuvannia uychmysliaych istot mi soboju radichvyliamy. Jako jich planeta, jak ukazuvalosia v opo-vidi, mala atmosferu maje takoji samoji inosti, o j zemna, to nemynuym buv rozvy-tok sluchu, podibnoho do liudkoho. Ce vymahalo nezrivnianno menoji vytraty energiji,ani vyrobnyctvo radichvy y spilkuvannia bistrumamy. Nejmovirne tako i vydkerozyfruvannia movy uych, nastiky tone, o mohlo buty zakodovane v perekladnumaynu

Tej Eron vidznayv ubohe ujavlennia pro kosmos u povisti, tym dyvovynie, ovelykyj uenyj Cilkovkyj za kika desiatkiv rokiv do toho, jak bula napysana opovi,poperedav liudstvo, o kosmos vlatovanyj znano skladnie, ani my oikujemo. Vsu-pere myslyteliam-dilektykam dejaki veni vvaaly, o vony znachodiasia maje biliame piznannia.

Mynuly viky, bezli vidkryttiv bezmeno uskladnyly nae ujavlennia pro vzajemoza-lenosti javy i tym samym nenae viddalyly j spovinyly piznannia kosmosu. Razom iztym nauka znajla velyeznu kikis obchidnych liachiv dlia vyriennia skladnych pro-blem i techninych zavda. Prykladom podibnych obchodiv bulo stvorennia pusacijnychkosminych korabliv, o peresuvalysia naebto poza zvynymy zakonamy ruchu. Same vciomu podolanni omanlyvych hluchych kutiv matematynoji logiky i poliahala mohutnismajbutnioho. Prote avtor Peroho kontaktu navi ne viduv neosianosti piznannia,schovanoji za prostymy formuliuvanniamy velykych dilektykiv joho asu.

Nichto ne zvernuv uvahy e na odnu obstavynu, raptom zahovoryv movaznyjJas Tin. Opovi napysana anglijkoju movoju. Vsi imena, prizvyka ta humorystynivyrazy zalyeni anglijkymy. Ce ne daremno! Ja lingvist-liubyte i vyvav proces sta-novlennia peroji svitovoji movy. Anglijka mova odna z najbi poyrenych u mynu-lomu. Pymennyk vidobrazyv nemov u dzerkali bezhluzdu viru v neporunis virnie,bezmenu dovhotryvalis, suspinych form. Spovinenyj rozvytok antynoho rabovla-snykoho svitu y epochy feodalizmu, vymuene dovhoterpinnia starodavnich narodivbuly pomylkovo pryjniati za stabinis vzahali vsich form suspinych vidnosyn: mov, re-ligij i, vreti, ostannioho stychijnoho suspistva, kapitalistynoho. Nebezpena suspinanerivnovaha kincia kapitalizmu vvaalasia nezminnoju. Anglijka mova ve todi bula ar-chajinym pereytkom, tomu o v nij bulo faktyno dvi movy pymova ta fonetyna, ivona povnistiu ne prydatna dlia perekladnych mayn. Dyvovyno, jak avtor ne zrozumiv,o mova zminiujesia to synie j skorie, o vyde jde zmina liudkych vidnosyn i ujav-le pro svit!

Napivzabuta starodavnia mova sanskryt vyjavylasia pobudovanoju najbi logino itomu stala osnovoju movy-poserednyka dlia perekladnych mayn. Mynulo trochy asu, iz movy-poserednyka sformuvalasia pera svitova mova naoji planety, jaka vidtodi ezaznala bahato zmin. Zachidni movy vyjavylysia nedovhovinymy. e mene proylyvziati vid religijnych perekaziv, iz zovsim uych i davno mertvych mov imena liudej.

Jas Tin pomityv najholovnie, vstupyv u rozmovu Mut Ang. Strania, aninaukove neznannia y nevirna metodyka, kosnis, upertis u zachysti tych form su-spinoho ustroju, kotri cilkom oevydno ne vypravdaly sebe navi v oach suasnykiv. Vosnovi cijeji kosnosti, za vyniatkom men astych vypadkiv prostoho nevihlastva, leala,zvyajno, osobysta zacikavlenis u zbereenni toho suspinoho ladu, pry jakomu cym za-chysnykam ylosia krae, ni biosti liudej. A koly tak, to o jim bulo do liudstva, dodoli vsijeji planety, jiji energetynych zapasiv, zdorovja jiji mekanciv?

Nerozumne vytraannia zapasiv palyvnych kopalyn, lisiv, vysnaennia riok i grun-tiv, onajnebezpenii doslidy zi stvorennia vbyvych vydiv atomnoji zbroji vse ce,razom uziate, vyznaalo diji i svitohliad tych, chto namahavsia za vsiaku cinu zberehtyte, o vidylo i vidchodylo v mynule, spryyniajuy stradannia i nahaniajuy strach na

biis liudej. Same tut zaroduvalo i prorostalo otrujne nasinnia vyniatkovych pryvile-jiv, vyhadok pro perevahu odnijeji grupy, klasu y rasy liudej na inymy, vypravdannianasystva ta vijny vse te, o oderalo v davni asy nazvu fayzmu.

Pryvilejovana grupa nemynue bude hamuvaty rozvytok, namahajuy, ob dlianeji zalyylosia vse jak ranie, a prynyena astyna suspistva bude vesty borobu protycioho hamuvannia i za vlasni pryvileji. o syniym buv tysk pryvilejovanoji grupy, tosyniym stavav opir, orstkiymy formy boroby, i rozvyvalasia vzajemna orstokis, i,ote, dehraduvav moranyj stan liudej. Perenesi ce z boroby klasiv u odnij krajini naborobu pryvilejovanych ta pryhnienych krajin mi soboju. Zhadajte z istoriji borobumi krajinamy novoho, socilistynoho suspistva i staroho, kapitalistynoho, i vy zrozu-mijete pryynu narodennia vojennoji ideologiji, propagandy nemynuosti vijn, jichvinosti i kosminoho poyrennia. Ja bau tut serce zla, tu zmiju, kotra, jak jiji ne chovaj,obovjazkovo vkusy, tomu o ne kusaty vona ne moe. Pamjatajte, jakym nedobrym e-rvono-ovtym svitlom horila zoria, povz jaku my popriamuvaly do naoji mety

Serce Zmiji! vyhuknula Tajna. Serce Zmiji! I jestvo literatury zachysnykiv staroho suspistva, o propaguvala

nemynuis vijn i kapitalizmu, ce serce otrujnoho plazuna. Oto, nai pobojuvannia tako vidhomony zmijinoho sercia, jaki e zostalysia vid

drevnich! serjozno i sumno skazav Kari. Ale ja, napevno, najbi zmijina liudyna z-pomi usich nas, tomu o u mene vse e je pobojuvannia sumnivy, jak tam jichnazvaty.

Kari! z dokorom vyhuknula Tajna.Ta toj uperto prodovuvav: Komandyr dobre hovoryv nam pro smertni kryzy vyych cyvilizacij. Vsi my zna-

jemo zahybli planety, de yttia znyene erez te, o liudy na nych ne vstyhly vporatysiaz vojennoju atomnoju nebezpekoju, stvoryty nove suspistvo za naukovymy zakonamy inazavdy poklasty kraj azi vynyennia, vyrvaty ce zmijine serce! Znajemo, o naa pla-neta zaledve vstyhla unyknuty podibnoji doli. Jakby ne zjavylasia v Rosiji pera socili-styna derava, o poklala poatok velykym zminam v ytti planety, rozcviv by fayzm iz nym ubyvi jaderni vijny! Ale jako vony tam, molodyj astronavigator pokazav u bik,z jakoho oikuvavsia uyj zorelit, jako vony e ne mynuly nebezpenyj pik?

Vykliueno, Kari! spokijno vidkazav Mut Ang. Molyva dejaka analogija vstanovlenni vyych form yttia i vyych form suspistva. Liudyna mohla rozvyvatysialye v porivniano stabinych, dovho isnujuych spryjatlyvych umovach navkolynioji pry-rody. Ce ne oznaaje, o zminy buly zovsim vidsutni, navpaky, vony buly navi dosyrizkymy, prote lye odo liudyny, a ne pryrody v cilomu. Katastrofy, velyki potriasinniata zminy ne dozvolyly b rozvynutysia vyij mysliaij istoti. Tak i vya forma suspistva,jaka zmohla peremohty kosmos, buduvaty zorelioty, pronyknuty v bezdonni hlybyny pro-storu, zmohla vse ce daty lye pislia vseplanetnoji stabilizaciji umov yttia liudstva i, vezvyajno, bez katastrofinych vijn kapitalizmu Ni, ti, o jdu nam nazustri, tako my-nuly krytynu toku, tako stradaly j hynuly, poky ne zbuduvaly spravnie, mudre su-spistvo!

Meni zdajesia, je jaka stychijna mudris v istoriji cyvilizacij riznych planet, skazav iz siajuymy oyma Tej Eron. Liudstvo ne moe pidkoryty kosmos, poky nedosiahne vyoho yttia, bez vijn, z vysokoju vidpovidanistiu konoji liudyny za vsichsvojich pobratymiv.

Zdijsnyvy pidjom na vyyj abe komunistynoho suspistva, liudstvo nabulokosminoji syly, i vono mohlo nabuty jiji lye cym liachom, inoho ne dano! vyhuknuvKari. I ne dano odnomu inomu liudstvu, jako tak nazyvaty vyi formy organizova-noho, mysliaoho yttia.

My, nai korabli ruky liudstva Zemli, prostiahnuti do zir, serjozno skazav

Mut Ang, i ci ruky ysti! Ta ce ne moe buty lye naoju osoblyvistiu! Skoro my dotor-knemosia do takoji ystoji i mohutnioji ruky!

Molo ne vytrymala i zachoplenymy krykamy zustrila vysnovok komandyra. Ale jstari, o dosiahly munioji strymanosti pouttiv, otoyly Mut Anga z javnym chvyliu-vanniam.

* * *

De poperedu, vse e na strachitlyvij vidstani letiv nazustri korabe z planetyuoji j dalekoji zori. I liudy Zemli vpere za mijardy rokiv rozvytku yttia na svojij pla-neti povynni styknutysia z inymy tako liumy. Ne dyvno, o astroliotyky, jak nestrymuvaly sebe, pryjly u hariakove zbudennia. Pity na vidpoynok, zalyytysia nao-dynci z soboju v hariaij neterpliaci ekannia vydavalosia nemolyvym. Prote Mut Ang,rozrachuvavy as zustrii zoreliotiv, nakazav Svit Simu daty vsim zaspokijlyvi liky.

My, tverdo vidpovidav vin na zapytannia, povynni zustrity svojich brativ uonajkraomu stani dui j tila. Poperedu e velyezna pracia: nam dovedesia zrozu-mity jich i zumity rozpovisty pro sebe. Vziaty jich znannia. I viddaty svoje! zsunuvbrovy Mut Ang. Nikoly e ja tak ne pobojuvavsia svoho nevminnia, nekompetentnosti. Tryvoha zminyla zazvyaj spokijne lyce komandyra, paci stysnutych ruk pobilily.

Astroliotyky, molyvo, ojno zaraz viduly, jaku vidpovidanis nakladala nakonoho nebuvala zustri. Vony sluchniano zayly pigulky i rozijlysia.

Mut Ang zalyyv lye Kari, potim povahavsia, okydajuy pohliadom mohutniu postaTej Erona, i estom zaprosyv joho tako u post upravlinnia. Z utomlenym zitchanniamkomandyr vytiahnuvsia u krisli, schylyv holovu i zakryv oblyia rukamy.

Tej i Kari movaly, pobojujuy poruyty rozdumy komandyra. Zorelit iov due po-vino, robliay dvisti tysia kilometriv za hodynu, tak zvanoju tangencijnoju vydki-stiu, jaka vykorystovuvalasia pry vchodenni v zonu Roa jakoho nebesnoho tila. Roboty,o keruvaly korablem, trymaly joho na pryskiplyvo vyrachuvanomu zvorotnomu kursi.as bulo zjavytysia promenevi lokatora uoho korablia, i te, o joho ne bulo, prymuu-valo Tej Erona z konoju chvylynoju tryvoytysia synie.

Mu Ang vyprostavsia z veseloju i trochy sumnoju posmikoju, dobre znajomojukonomu lenovi ekipau.

Pryjdy, dalekyj drue mij,Do zapovitnoho poroha

Tej nasupyvsia, vdyvliajuy u bezprosvitnu ornotu perednioho ekranu. Pisekakomandyra vydalasia jomu nepidchodiaoju v taku serjoznu my. Ta Kari pidchopyv ebi veselyj pryspiv, lukavo pohliadajuy na ponuroho pominyka.

Sprobujte pomachaty naym promenem, Kari, znenaka skazav Mut Ang,obryvajuy sebe, po dva gradusy v koen bik i navchrest.

Tej le poervoniv. Ne dodumavsia do prostoho zasobu, a podumky dokoryv koman-dyrovi!

Mynulo e dvi hodyny. Kari ujavliav sobi, jak promi jich lokatora tam, poperedu,na kolosanij viddali, kovzaje vlivo, vpravo, uverch i vnyz, probihajuy z konym poma-chom sotni tysia kilometriv ornoji poronei. Taki zmachy sygnanoji chustoky pe-reveruvaly najbujniu fantaziju starych zemnych kazok pro veletniv.

Tej Eron porynuv u spohliadane zacipeninnia. Dumky tekly povoli, ne vyklykajuyemocij. Tej zhaduvav, jak pislia vidliotu z Zemli joho ne polyalo pouttia dyvnoji vidue-nosti.

Pevno, ce pouttia bulo vlastyve liudyni v pervisnomu ytti viduttia povnoji ne-zvjazanosti, vidsutnosti bu-jakych zobovjaza, turbot pro majbutnie. Imovirno, podibni

viduttia zjavylysia u liudej pid as velykych lych, vijn, socinych potriasi. I v Tej Eronamynule, vse, o bulo zalyene na Zemli, vidijlo nazavdy i bez vorottia; nevidome maj-butnie viddilene prirvoju v sotni rokiv, za jakoju ekaje lye zovsim nove. Tomu odnychplaniv, proektiv, pouttiv i pobaa dlia toho, o poperedu. Lye prynesty tudy dobute zkosmosu, vyrvane z joho hlybyn nove piznannia. Vpered, tiky vpered! I raptom stalosiatake, o zastupylo soboju i oikuvannia novoji Zemli i turboty pominyka komandyra.

Mut Ang namahavsia ujavyty sobi yttia korablia, o jov nazustri. Komandyrujavliav sobi korabe uych i joho mekanciv schoymy z zemnym korablem, zemnymyliumy, zemnymy pereyvanniamy. Vin perekonavsia, o lehe ujavyty uych, vyhadu-juy najnejmovirnii formy yttia, ani pidporiadkuvaty svoju fantaziju strohym ramkamzakoniv, pro jaki tak perekonlyvo hovoryla Afra Devi.

e ne pidvivy opuenoji holovy, za raptovym napruenniam tovaryiv Mut Angviduv pojavu sygnalu na ekrani lokatora. Vin ne pobayv jiji, ciu svitlianu ciatku, takvydko vona znykla, erknuvy po ornomu blyskuomu dyskovi. Sygnanyj dzvinok ledzeknuv. Astroliotyky schopylysia i perehnulysia erez stoly putiv, instynktyvno na-mahajuy nablyzytysia do ekranu. Cho jakoju myttievoju bula pojava svitnoji ciatky,vona oznaala due bahato. uyj zorelit povernuv jim nazustri, a ne znyk u hlybynachprostoru. Korablem keruju ne men vpravni u kosminych poliotach istoty, vony zumilyrozrachuvaty zvorotnyj kurs dosy tono i vydko j teper namacuju Tellur promenemna velyeznij vidstani. Dvi nejmovirno maleki ciatky, zahubleni v neozorij pimi, ukajuodna odnu I vodnoas ce dva velyezni svity, povni energiji j znannia, dotorkajusiaodyn do odnoho spriamovanymy pukamy svitlovych chvy. Kari poviv promi holovnoholokatora z podilky 1488 na 375. e, e Svitliana ciatka povernulasia, znykla,znovu majnula v ornomu dzerkali, suprovoduvana myttievo vmyrajuym zvukovym sy-gnalom.

Mut Ang uziavsia za verjery lokatora i stav opysuvaty spira vid peryferiji do cen-tru toho kolosanoho kola, kotre okresliuvalosia promenem u rajoni zoreliota, onablyavsia.

ui, voevy, povtoryly manevr. Pislia dovhych zusy svitliana ciatka zakripylasiav meach tretioho kola ornoho dzerkala. Vona metalasia lye vid vibraciji oboch korabliv.Dzvinok lunav teper bezperervno, i joho dovelosia pryhluyty. Ne bulo sumnivu, o pro-mi Tellura tako upijmanyj pryladamy uoho zoreliota i korabli jdu nazustri,zblyujuy za hodynu onajmene na otyrysta tysia kilometriv.

Tej Eron vytiahnuv z mayny zadani jij rozrachunky i vyznayv, o korabli rozdi-liaje vidsta bilia trioch mijoniv kilometriv. Do zustrii zoreliotiv lyylosia sim hodyn.erez hodynu mona bulo poynaty integrane hamuvannia, jake vidsune zustri e nakika hodyn, jako uyj zorelit zroby te same i jako vin hamujesia za schoymyrozrachunkamy. Molyvo, ui zmou zupynytysia vyde abo dovedesia znovu my-nuty odne odnoho, i ce znovu viddaly zustri, a ekannia staje maje nesterpnym.

Prote uyj zorelit ne zavdav zajvych muk. Vin poav hamuvatysia synie, aniTellur, zatym, ustanovyvy temp spovinennia zemnoho zoreliota, povtoryv joho. Ko-rabli schodylysia blye j blye. Ekipa Tellura znovu zibravsia v centranomu postu.Zoreliotyky slidkuvaly, jak u ornomu dzerkali lokatora svitlianu ciatku zminyla pliama.

Ce vlasnyj promi Tellura, vidbyvy vid uoho zoreliota, povernuvsia do kora-blia. Pliama stala schooju na krychitnyj cylindr, operezanyj tovstym valykom (forma, onavi viddaleno ne nahaduvala Tellur). e blye i na kinciach cylindra zjavylysiakupolopodibni potovennia.

Siajui kontury zbiuvalysia j rozplyvalysia, doky ne dosiahly peryferiji ornohokola.

Sluchajte vsi! Po misciach! Ostatone hamuvannia pry vomy g!Hidravlini krisla dovho vtyskalysia u svoji pidstavky, v oach u liudej ervonilo i

temnilo, na oblyiach vystupav lypkyj pit. Tellur zupynyvsia i povys u poronei, de ne

bulo verchu i nyzu, bokiv y dna, v kryanij kosminij pimi, u sta dvoch parsekach vidridnoji zori ovtoho Soncia.ojno oprytomnivy pislia hamuvannia, astroliotyky uvimknuly ekrany priamohoohliadu i gigantkyj osvitliuva, ale nioho ne pobayly, krim jaskravoho svitnoho tumanupoperedu i livoru vid nosa korablia. Osvitliuva zhas, i todi syne blakytne svitlo vdarylov oi vsim, chto dyvyvsia na ekran, ostatono pozbavyvy jich molyvosti o pobayty.

Poliaryzator sitku, trydcia pja gradusiv i fitr svitlovych chvy! rozporia-dyvsia Mut Ang.

Na dovynu chvyli istsot dvadcia? pocikavyvsia Tej Eron. Imovirno, ce bude najkrae!Poliaryzator pohasyv blakytne siajvo. Todi mohutnij oranevyj potik svitla vstro-

myvsia u ornu pimu, povernuv, zaepyv kraj jakoji sporudy i, vreti, osvityv uve uyjzorelit.

Korabe z inoji zirky znachodyvsia usioho v dekikoch kilometrach. Take zblyen-nia robylo es jak zemnym, tam i uym astronavigatoram. Z vidstani vako bulo tonovyznayty rozmiry zoreliota. Znenaka z uoho korablia vdaryv u zenit tovstyj promioranevoho svitla, jake za dovynoju chvyli spivpadalo z tym, o joho vyprominiuvavTellur. Voevy, ui tak samo, jak i zemliany, vykorystovuvaly svitlo dlia sygnalizaciji,robliay joho promeni vydymymy v kosminij poronei. Promi zjavyvsia, znyk, vynykznovu i lyyvsia stojaty vertykano, pidnosiay do neznajomych suzirjiv na kraju u-makoho liachu.

Mut Ang poter olo rukoju, o robyv zavdy v chvylyny napruenych rozdumiv. Imovirno, sygnal, obereno skazav Tej Eron. Bez sumnivu. Ja zrozumiv by joho tak: neporunyj stovp naoho svitla oznaaje:

Stijte na misci, budu pidchodyty ja. Sprobujemo vidpovisty.Zemnyj zorelit zahasyv svij proektor, peremknuv fitr na chvyliu otyrysta trydcia

i poviv blakytnym promenem do svojeji kormy. Stovp oranevoho svitla na uomu kora-bli umy zhas.

Astroliotyky oikuvaly, ledve dychajuy. uyj korabe najbie skydavsia na ko-tuku: dva konusy, spolueni verynamy. Osnova odnoho z konusiv, voevy perednioho,prykryta kupolom, na zadniomu vstanovlena yroka, vidkryta u prostir vyrva. Seredynakorablia vystupala tovstym kicem nepevnych obrysiv, o slabo svitylosia. Kri kiceprosviuvaly kontury cylindra, o zjednuvav konusy. Raptom kice zhustylosia, zrobylo-sia nepronyknym, zakrutylosia navkolo seredyny zoreliota, mov koleso turbiny. uyj ko-rabe stav vyrostaty na ohliadovych ekranach, za try-otyry sekundy vin zapovnyv sobojuvse pole vydymosti. Liudy Zemli zrozumily, o pered nymy korabe biyj vid Tellura.

Afra, Jas i Kari u liuzovu kameru, do vychodu z korablia razom zi mnoju! Tejzalyysia na postu. Planetarnyj osvitliuva uvimknuty! Zapalymo posadone osvitlennialivoho bortu! viddavav korotki rozporiadennia komandyr.

U hariakovomu pospichu nazvani astroliotyky vdiahnuly lehki skafandry, o za-stosovuvalysia dlia planetarnych doslide i dlia vychodu z korablia v kosminyj prostiru viddalenni vid smertonosnoho vyprominiuvannia zirok.

Mut Ang krytyno ohlianuv usich, pereviryv robotu svoho skafandra i vvimknuvnasosy. Vony myttievo vsmoktaly povitria zi liuzovoji kamery vseredynu korablia. ojnopokaznyk rozridennia dosiah zelenoji rysky, komandyr povernuv odnu za odnoju try ru-kojatky. Neutno, jak i vse, o vidbuvalosia v kosmosi, zsunulysia v boky pancyrni plyty,izoliacijnyj ar i korobka povitrianoji komirky. Vidskoyla kruhla kryka vychidnoholiuka, i vidrazu hidravlini tangy vytysnuly vhoru pidlohu liuzovoji kamery. etveroastroliotykiv opynylysia na vysoti otyrioch metriv nad perednioju astynoju Tellura,na kruhlomu, obhorodenomu majdanyku, tak zvanomu majdanyku verchniohoohliadu.

* * *

uyj zorelit u pojasi blakytnych vohniv zdavavsia cilkom bilym. U nioho bula nedzerkana metalina poverchnia, o vidbyvaje vsi vydy vyprominiuva kosmosu, jak pan-cyr Tellura, a matova, o svitylasia slipuoju bilyznoju hirkoho snihu. Lye centranekice prodovuvalo vypuskaty slabke blakytne siajvo.

Veletenka hromada korablia pomitno nablyalasia do Tellura. V kosminomuprostori, daleko vid bu-jakych poliv tiainnia, obydva zorelioty vidutno prytiahuvalyodyn odnoho, i ce sluylo zaporukoju tomu, o korabe uoho svitu ne buv iz antyma-teriji. Tellur vystavyv z livoho bortu gigantki pryani upory u vyhliadi teleskopinychpruynnych trub.

Kinci uporiv buly obladnani podukamy z prunoji plastmasy iz zapobinym aromna toj vypadok, jako b te, do oho treba bulo dotorknutysia u kosmosi, vyjavylosia zantymateriji. Kupolopodibnyj nis uoho zoreliota prorizavsia zverchu ornym ziajan-niam, schoym na rozkrytyj v nachabnij usmici rot. Zvidty vysunuvsia balkon, obho-rodenyj astymy tonkymy stovpykamy. U ornij pai zavoruylosia o bile. Trojetovaryiv Afry pouly stohin rozaruvannia, o vyrvavsia u neji. Pja mertvotno-bilych,nepomirno yrokych postatej zjavylosia na vystupajuomu majdanyku zoreliota. Zro-stom pryblyzno vidpovidajuy liudiam Zemli, vony buly znano tovstiymy, spyny hor-bylysia hrebenepodibnymy vystupamy. Zamis kruhlych prozorych olomiv zemliach naprypidniatych poperenymy valykamy pleach uych pomialosia o na ktalt velykojivapniakovoji muli, zvernenoji vypuklistiu nazad. Speredu vijalom rozchodylysia istyraly velyki ypy, utvoriujuy navis, pid jakym neprohliadna temriava le vidblysku-vala ornym sklom.

Pera bila posta, o zjavylasia, zrobyla rizkyj est, z kotroho stalo zrozumilo, o uuych dvi ruky j dvi nohy. Bilyj korabe povernuvsia nosom do bortu zemnoho zoreliotai vysunuv bi ni na dvadcia metriv harmoniku z plastyn ervonoho metalu.

Mjakyj pruyniayj potovch i obydva korabli styknulysia. Ale na kinciachsterniv ne spalachnula slipua blyskavka povnoho atomnoho rozpadu, zakapsuliovanohopotunym magnitnym polem: materija zoreliotiv, o zustrilysia, bula odnoju j tijeju . Ti,chto stojav na ohliadovomu majdanyku Tellura, pouly u svojich telefonach tychyjvdovolenyj smiok komandyra i perezyrnulysia v zdyvuvanni.

Ja hadaju vtiyty vsich i nasampered Afru, skazav Mut Ang. Ujavi sobi nasz jich boku! Puzyrasti liaky z suglobystymy kincivkamy i velyeznymy kruhlymy ho-lovamy poronimy na try verti!

Afra dzvinko rozsmijalasia. Vsia sprava v naynci skafandriv, u tomu, o tam vseredyni, a zovni sprava

dovina! Nih i ruk stiky , skikyj u nas, poav Kari.Ale tut navkolo vysunutoho bilym korablem metalinoho karkasu vynyk skladastyj

bilyj futliar, poronim rukavom prostiahnuvy do Tellura. Perednia posta na maj-danyku, v jakij Mut Ang uttiam uhadav rivnoho sobi za rangom komandyra, stala ro-byty ne zalyajui sumnivu esty, nablyajuy do hrudej vytiahnuti do Tellura ruky.Liudy ne prymusyly sebe ekaty i vysunuly z nynioji astyny korpusu spolunu trubu-galereju, o vyvalasia dlia spoluennia mi korabliamy u prostori. Galereja Tellurabula kruhloho pererizu, u biloho zoreliota vertykano-eliptyna. Zemni technikyvydko vyhotovyly z mjakoho dereva perechidnu ramu. Na kosminomu morozi derevovmy zminylo svoju molekuliarnu systemu i stalo micniym vid stali. Za cej as na vystupiuoho korablia zjavyvsia kub z ervonoho metalu iz ornoju perednioju stinkoju ekra-nom. Dvi bili postati schylylysia nad nym, vyprostalysia i vidstupyly. Pered pohliadamyzemlian na ekrani zasvitylasia podoba liudkoji postati, verchnia astyna jakoji rytminorozyriuvalasia i spadala. Maleki bili strilky to priamuvaly vseredynu postati, to vylitaly

nazovni. Genino prosto dychannia! vyhuknula Afra. Vony pokau nam, ym

dychaju, sklad svojeji atmosfery, ale jak?Nae vidpovidajuy na jiji pytannia, dychajua mode na ekrani znykla, zminyvy

novoju figuroju. orna krapka v siruvatij kicepodibnij chmarci, bez sumnivu, jadroatoma, otoene tonkymy orbitamy svitlianych ciatok elektroniv. Mut Ang viduv, jakstyslosia horlo, vin ne mih vymovyty j slova. Na ekrani buly ve otyry figury: dvi u centri,odna pid odnoju, zvjazani tovstoju biloju ryskoju, i dvi bokovi, spolueni ornymy stril-kamy.

Vsi zemliany z kalatajuymy serciamy rachuvaly elektrony. Nynij, voevy osnov-nyj element okeanu: odyn elektron navkolo jadra vode. Verchnij, holovnyj elementatmosfery i dychannia: devja elektroniv navkolo jadra ftor!

O, o! alibno skryknula Afra Devi. Ftor!.. Rachujte, perebyv komandyr, livoru vhori is elektroniv: vuhle, pra-

voru sim: azot. O i vse jasno. Peredajte, ob vyhotovyly taku samu tablyciu naojiatmosfery i naoho obminu reovyn vse bude te same, lye zamis centranoho ver-chnioho, ftoru, u nas kyse z joho vimoma elektronamy. Jak koda, vidajduno koda!

Koly zemliany vysunuly svoju tablyciu, astroliotyky pomityly, jak pochytnulasia pe-rednia bila posta na mistku svoho korablia i pidnesla ruku do muli skafandra estom,zrozumilym liudyni Zemli. Oevydno, ti sami pouttia, prote e bi syni, buly v koman-dyra uoho zoreliota.

Cia bila posta perehnulasia erez ohorou mistka i zrobyla rukoju rizkyj zmach,nae rozrubujuy o v poronei. ylopodibni narosty jiji holovnoji muli zahrozlyvonachylylysia do Tellura, kotryj znachodyvsia na dekika metriv nye biloho korablia.Potim komandyr uych pidniav obydvi ruky i proviv nymy vnyz na dejakij vidstani odnavid odnoji, nemov pokazujuy dvi paraleni ployny.

Mut Ang povtoryv joho est. Todi komandyr uoho zoreliota vysoko pidniav odnuruku estom bezmovnoho pryvitu, povernuvsia j schovavsia u ornij pai. Za nym pilyreta.

Chodimo j my, skazav Mut Ang, natyskujuy opuskajuyj vai.Afra navi ne vstyhla podyvytysia na udove vyblyskuvannia zir u ornij poronei

kosmosu, kotre zavdy pryvodylo jiji v osoblyvyj spohliadanyj zachvat.Liuk zaynyvsia, spalachnulo osvitlennia liuzovoji kamery, stalo uty lehke ypin-

nia nasosiv pera oznaka toho, o povitria dosiahlo zemnoji inosti. Budemo buduvaty perehorodky, a potim spoluaty galereji? spytav Jas Tin

komandyra, ojno zvinyvsia vid oloma. Tak. Ce j chotiv skazaty komandyr jich zoreliota. Jake hore: u nych na planeti

haz yttia ftor, smerteno otrujnyj dlia nas! A dlia nych tak samo smertenyj na kyse.ymalo naych materiliv, farb i metaliv, stijkych u kysnevij atmosferi, mou zrujnuva-tysia pry zitknenni z jich dychanniam. Zamis vody u nych ridkyj ftorystyj vode tasama plavykova kyslota, kotra u nas rozjidaje sklo i rujnuje maje vsi mineraly, do skladujakych vchody kremnij, lehkorozynnyj u ftorystomu vodni. O omu nam dovedesiaklasty prozoru perehorodku, stijku proty kysniu, a vony pokladu svoju, z reovyny, one rujnujesia ftorom. Ale chodimo, treba pospiaty. My obhovorymo vse, poky bude vy-hotovliatysia pereborka!

Matovo-synia pidloha hasynoji kamery, o vidokremliuvala ytlovi prymienniavid mayn Tellura, peretvorylasia na chiminu majsterniu. Tovskyj lyst krytalevo-pro-zoroji plastmasy buv vidlytyj iz zahotovanych e na Zemli spoluk i teper povino cemen-tuvavsia, prohrivajuy opaliuvanymy kylymamy. Nespodivana perekoda zrobyla ne-molyvym priame spilkuvannia liudej z uymy.

Bilyj korabe ne vyjavliav odnych oznak yttia, choa sposterihai bezperervno slid-kuvaly za nym bilia ohliadovych ekraniv.

U bibliteci Tellura kypila robota. Vsi leny ekipau vidbyraly stereofimy i ma-gnitni fotozapysy pro Zemliu, reprodukciji najkraych tvoriv mystectva. Spino hotuva-lysia digramy i kreslennia matematynych funkcij, schemy krystalinych gratokreovyn, najbi poyrenych u zemnij kori, na inych planetach i na Sonci. Reguliuvalyvelykyj stereoekran, zaroblialy u stijkyj do ftoru ochol obertonnyj zvukovyk, o tonoperedavav holos liudyny.

V korotki perervy dlia jii j vidpoynku astroliotyky obhovoriuvaly nezvyajnu at-mosferu bakivyny zustrinutych mandrivnykiv kosmosu.

Kruhoobih reovyn, o vykorystovuvav promenevu energiju svityla i dozvoliavyttiu isnuvaty j nakopyuvaty energiju v borobi z rozsijuvanniam energiji entropijeju,obovjazkovo povynen buv i v uych vidpovidaty zahanij schemi zemnych peretvore.Vinyj aktyvnyj haz, chaj to kyse, ftor y jakyj ie, mih nakopyuvatysia v atmosferilye v rezutati yttiedijanosti roslyn. Tvarynne yttia i liudyna v tomu ysli vykory-stovuvaly kyse y ftor, spoluajuy joho z vuhlecem osnovnym elementom, z jakohoskladalysia tila i roslyn i tvaryn.

Na inij planeti povynen buv buty ftorystovodnevyj okean. Rozepliujuy za dopo-mohoju promenevoji energiji svoho svityla ftorystyj vode, jak u nas na Zemli vodu (ky-snevyj vode), roslyny tijeji planety nakopyuvaly vuhlevody i vydilialy vinyj ftor, ko-trym u sumii z azotom dychaly liudy i tvaryny, oderujuy energiju vid zhoranniavuhlevodiv u ftori. Tvaryny i liudy maju vydychaty ftorystyj vuhle i ftorystyj vode.

Podibnyj obmin reovyn daje v pivtora razy bie energiji, ni zemnyj z joho ky-snevoju osnovoju. Ne dyvno, o vin posluyv dlia rozvytku vyoho mysliaoho yttia.Prote dilektyno bia aktyvnis ftoru v porivnianni z kysnem potrebuje i bi synojiradiciji svityla. ob promenysta energija bula v zmozi rozepyty molekulu ftorystohovodniu v roslynnomu fotosyntezi, potribni ne ovto-zeleni promeni, jak dlia vody, a pro-meni bi potunych kvantiv, blakytni j filetovi. Oevydno, o svitylo uych blaky-tna vysokotemperaturna zirka.

Protyriia! vtrutyvsia u rozmovu Tej Eron, o povernuvsia z majsterni. Ftorystyj vode lehko peretvoriujesia na haz.

Tak, pry plius dvadciaty gradusach, vidkazav, zazyrajuy v dovidnyk, Kari. A zamerzaje? Pry minus visimdesiaty. Oto, jich planeta maje buty cholodnoju! Ce ne vjaesia z blakytnoju hariaoju

zoreju. omu? zapereyv Jas Tin. Vona moe buty viddalena vid svityla. Okeany

mou znachodytysia u pomirnych y poliarnych zonach planety. Abo Mabu, moe buty e bahato abo, skazav Mut Ang. Jak by tam ne bulo,

zorelit iz ftorovoji planety pered namy, i my skoro diznajemosia vsi podrobyci jich yttia.Valyvie zaraz zrozumity ine: ftor due ridkisnyj u Vsesviti. Choa ostanni doslidenniaperesunuly ftor z sorokovoho za stupinniu poyrennia miscia na visimnadciate, ale nakyse zajmaje u Vsesviti tretie misce za zahanoju kikistiu svojich atomiv pislia vodniuj heliju, a ve za nymy jdu azot i vuhle. Za inoju systemoju pidrachunku kysniu u dvistitysia raz bie, ani ftoru. Ce moe oznaaty lye odne: planet, bahatych ftorom,nadzvyajno malo v kosmosi, a planet iz ftorovoju atmosferoju, tobto takych, na jakychdovho isnuvalo roslynne yttia, o zbahatylo atmosferu vinym ftorom, i zovsim aliu-hidne yslo, vyniatok iz pravyla.

Teper meni zrozumilyj est vidaju v komandyra jich zoreliota, zadumlyvo pro-movyla Afra Devi. Vony ukaju sobi p