94

John D. Phillips

Effaith newidiadau diweddar ar hynodrwydd

ieithyddol y Gymraeg

GWERDDONCYFNODOLYN ACADEMAIDD CYMRAEG

Cyfrol I, Rhif 3, Mai 2008 • ISSN 1741-4261

95

Effaith newidiadau diweddar ar hynodrwydd ieithyddol y Gymraeg

John D. Phillips

1. Rhagymadrodd

Ymae’rGymraegyniaitharbennigiawnarlawerystyr,ondosafbwyntyrieithyddy

pethmwyafdiddorolamdaniywbodi’wgramadegniferonodweddionsy’nhynodac

ynanghyffredinoystyriedhollieithoeddybyd.Ymae’rnodweddionhynynddeunydd

pwysigargyferymchwilirychwantgalluieithyddoldynolryw,acmae’rGymraegyn

adnabyddusymmydieithyddiaetho’uherwydd.

YnystodydegawdaudiwethafmaesaflecymdeithasolyGymraegwedinewidynfawr.

NidoesmwyachGymryCymraeguniaith;SaesnegywprifiaithllaweroGymryCymraeg

ifancerbynhyn;abyddpobCymroheddiw’ngorfoddefnyddio’rSaesnegynfeunyddiol.

Ynsgilynewidiadaucymdeithasolhynmae’riaitheihunynnewidyngyflym.Prifachos

ynewid,mae’ndebyg,ywdylanwadySaesneg,aceffeithirfwyafarrannaugramadeg

yGymraegsy’nwahanoli’rSaesneg.Unrhano’rnewidywbodnodweddionhynotafy

Gymraeg,osafbwyntieithyddiaeth,arddiflannuoiaithpoblifanc.

2. Nodweddion Cymraeg sy’n brin yn ieithoedd y byd

Anoddcyfrifpafaintoieithoeddasiaredirynybydheddiw;byddllaweryncynnigamcan

oddeutuchwemil.Maepobiaithynwahanolyneiseiniau,eigeirfa,ycysyniadaua

gynrychiolirganyreirfa,eichystrawennau,eiphriod-ddulliau,yrhynygellireiragdybio

wrthsiaradyriaith.Serchhynny,ymaellaweroadeiladwaithiaithyngyffredinibobuno

ieithoeddybyd.Cyferbyniapobiaithgytsainallafariad;berf,enwarhagenw;gosodiad

achwestiwn;allawerarall.Maeniferobriodweddaumathemategol,felhierarchedda

dychweledd,yngyffrediniramadegpobiaith.Defnyddiabronpobiaithycytseiniaidp, t,

c, m, n a’rllafariaida, i, w,acmaeganymwyafrifmawransoddeiriau,cymalauperthynol,

rhifolionathrefnrifo.Maenodweddioneraillyngyffredinilaweroieithoedd:nidpob

iaithobellfforddsyddâffurfiauunigolalluosogienwau,ondceirynodweddhonmewn

cyfrangofawroieithoeddybyd.Etomaenodweddioneraillynbrin.Ynychydigiawno

ieithoeddybydydefnyddirygytsainll,felynllaw,efallaimewnllainahannerunycant

ohonynt.Maebodolaethll ynunohynodionyGymraeg.

Unoamcanionymchwilieithyddiaethywdarganfodbethsy’nbosibmewniaith,beth

sy’nffurfiogalluieithyddoldynolryw.Hoffemwybodbethsy’ngyffredinibobiaith,ac

syddfelly’nrhanoadeiladwaithyboddynol,pammaerhainodweddionyngyffredinac

eraillynanghyffredin,abethsy’namhosibmewniaith.Dylaihyneingalluogiiddarlunio

adeiladwaitheingalluieithyddolaciddechrauymchwilileiaithynyrymennyddaci’w

tharddiad.Feldeunyddcraii’rymchwilhwnmaepobiaithynbwysig:maepobiaithyn

dweudrhywbethnewyddwrthymamadeiladwaithiaithneuamlwybraumeddwlybobl

sy’neisiarad.Ondmaenodweddieithyddolbrinynarbennigobwysigamyrunionreswm

eibodynbrin,oherwyddeibodynymgorfforitystiolaethnadywi’wchaelmewnllearall.

96

Mae’rGymraegynbwysigifaesieithyddiaethoherwyddbodganddi,oystyriedholl

ieithoeddybyd,niferonodweddionsy’nbrin.Maerhaio’rnodweddionhynyngyffredin

i’rieithoeddCeltaiddigyd,aceraillynarbennigi’rGymraeg.Ynytraethawdhwnfe

edrychirarraionodweddionhynodyGymraeg,athrafodpumpynarbennig:cytseiniaid

trwynoldilais,ytreigladau,ydrefnrifodraddodiadol,arddodiaidrhediadol,affurfgyfartal

ansoddeiriau.Maearwyddionboddefnyddpobuno’rrhainyncilioyniaithlafarheddiw,

ynarbennigynllafarpoblifanc,erbodcyfraddachyflymderynewidynwahanolymhob

achos.Bronwedidiflannuo’riaithmae’rdrefnrifodraddodiadol,ahynynystodyrhanner

canrifddiwethaf;cyfyngirgraddgyfartalansoddairigyweiriauffurfiolyriaith;prinyclywiry

cytseiniaidtrwynoldilaismh,nh acngh ynllafarpoblifancerbynhyn,ereubodyndalyn

gyffredinyniaithpoblhyn;acmaerhedegarddodiaidathreiglowedimyndynddewisol

ynhytrachnagorfodolyniaithlafarheddiw.

Byddpobiaithynnewidynbarhaol,ondmae’rnodweddionhynynrhannausefydlog

oramadegyGymraegersmiloflynyddoeddamwy.Pamymaentynnewidrwan?

Awgrymirisodmainodweddionprin,sefnodweddionnacheirmewnieithoedderaill,yw’r

cyntafinewiddanamodaudwyieitheddfelageiryngNghymruheddiw.Bwrnmeddyliol

ywgorfodcyfnewidrhwngSaesnegaChymraegdroarôltrobobdydd.Fforddhawddi

leihau’rbwrnywrhoihwiinodweddionCymraegnacheireutebygynSaesneg.

3. Ffynonellau

Seiliryrhanfwyafoddadlytraethawdhwnarwaithysgolheigioneraill,ynarbennigllyfr

MariJones(1998)arGymraegRhosllannerchrugogaRhymni,ondhefyderthyglGareth

Roberts(2000)arddefnyddrhifauynyGymraeg,acarolwgagyflawnwydargyferBwrdd

yrIaithGymraeg(2006),ymysgeraill.CymharoddMariJoneslafarCymryCymraego

oedrannauamrywiolynRhosllannerchrugogacynRhymni.Edrychoddarniferfawro

nodweddionunigolyngNghymraegeisiaradwyr,gangynnwysrhai’nymwneudâthreiglo

arhai’nymwneudârhedegarddodiaid.DangosoddfodCymraegpoblifancynwahanol

iiaithycenedlaethauhynmewnniferoffyrddperthnasoli’rtraethawdhwn.Dyfynnir

eichanlyniadau’nhelaethisod.YnyradranarrifaudibynnirarwaithRobertsynolrhain

hanescyfundrefnrifo’rGymraegdrosyddwyganrifddiwethaf;acwrthdrafodachosion

newidiadauynyriaith,manteisirararolwgoddefnyddyGymraegagyflawnwydargyfer

BwrddyrIaithGymraegynyflwyddyn2004ermwynhelaethuarywybodaethagafwydo

Gyfrifiad2001.

Llemae’nbriodol,ategiryddadlagystadegaumynychderdefnyddobumcasgliado

destunauCymraeg.YngyntafdefnyddirPedair Cainc y Mabinogi (Williams,1930),pedwar

hanesynolawysgrifo’rbedwareddganrifarddeg,cyfanswmo24,313gair,igynrychioli

Cymraegygorffennolpell.Cyfyngirarddefnyddytestunhwngannafyddeiorgraffyn

nodinathreigladaunachytseiniaidtrwynoldilaisyngyson.Ynail,defnyddircyfieithiad

newyddyBeibl1(1988)igynrychioliCymraegffurfiolcywirycyfnoddiweddar.Ganfod

rhaiagweddauareirfaaphriod-ddullyBeiblynadlewyrchuarbenigrwyddeigynnwysa’r

ffaitheifodyngyfieithiad,cyfyngireiddefnyddymaibatrymau’rseiniaua’rtreigladaua

1 Hoffwnddiolchi’rDr.Owen.E.Edwardsaci’rGymdeithasFeiblaiddamadaelimiddefnyddio’rcyfieithiad.

97

welirynddo.Fegynnwys839,905gair.Ynolaf,defnyddirtrichasgliadodestunaudiweddar

igynrychioliCymraegnaturiolheddiw.Ytriyw(i)Cronfa Electroneg o Gymraeg (Ellis,

2001),sy’ncynnwysmiliwnoeiriauoGymraegysgrifenedigdiweddar;(ii)Cronfa Bangor

(Deuchar,2004,2006),52,404gairoGymraegllafaroedolion,hannerynsgyrsiauanffurfiol

preifat,ahannerynsgyrsiaulled-ffurfioloraglenniradio;(iii)Cronfa Cymraeg Plant (Bob

MorrisJones,2006),133,841gairoGymraegllafarplantseithmlwyddoed,yrhainyn

sgyrsiaunaturiolanffurfiolrhwngplant.

Cynnwysycasgliadolafhwnlafarplantiauynogystal,onddefnyddirllafaryplanthynaf

ynunigyma,gangymrydbodganblantfeistrolaethgolwyrarseiniauagramadegy

Gymraegerbynsaithoed.YrunywdadlMariJones(1998:47),syddhefydyndefnyddio

iaithplantsaithoed.CefnogiryddadlynachosseiniauganBall,MülleraMunro(2005).

DefnyddiaEnlliThomas(2007)aThomasaGathercole(2007)lafarplantiauetowrth

archwiliocyfraddautreiglofelarwyddmeistrolaethogyfundrefncenedlyGymraeg.

DadleuaThomasaGathercole(2007)fodganyplantfeistrolaethddigonolarytreigladau

ynyroedhwn.

GwnaethpwydyGronfa Electroneg ynbwrpasoligynrychioliCymraegysgrifenedig

diweddar,agellircymrydeibodyncynrychioli’riaithsafonol.Gwnaethpwydyddwy

gronfalafaratbwrpasaueraillacnidydyntoreidrwyddyncynrychioliCymraegllafar

heddiwyndeg;ondmae’rsiaradwyrbronigydynhanuo’rardaloeddCymraegaco

deuluoeddcymharoladdysgedig.MaerhaiosiaradwyrCronfa Bangor yngyflwynwyr

radioproffesiynol.DisgwylirfellyfoddylanwadCymraegtraddodiadolyngryfachna’r

cyffredinarnynt,aChymraegeusgyrsiaufelly’ndebycachowrthbrofibyrdwnytraethawd

hwnna’igefnogi.Nidymchwiliseiniau’riaithoeddpwrpasgwreiddiolyddwygronfalafar

hyn;serchhynny,awgrymaorgraffyddwy(e.e.basai ‘buasai’,dou ‘dau’,deud ‘dweud’,

gorod ‘gorfod’,nw ‘nhw’,timod ‘yrwytti’ngwybod’)yngysonfodytrawsysgrifwyrwedi

aneluatgofnodiseiniaullafarysiaradwyr,acfellydefnyddiafytrawsysgrifiadaufely

maent.

Ynydrafodaethisod,fegymherirCymraegllafaraChymraegysgrifenedigynaml.

Cymerirynganiataolfodyriaithysgrifenedigyncynrychiolicyflwrgwreiddiol,digyfnewid

yGymraeg,a’riaithlafarwedinewidynddiweddar.Wrthgwrs,nidywhynynwiryn

gyffredinol,ondynachosynodweddionadrafodirymamaepobrheswmifeddwlfod

iaithysgrifenedigffurfiolheddiwwedieugwarchodfelybuontarhydyroesoedd.Mae

pobuno’rnodweddionadrafodirynheniawnynyGymraeg;feddeellireuhanesa’u

datblygiadyndda,acnidoesrheswmiamaunafupobunohonyntynrhano’riaithlafar

felyriaithysgrifenedigynygorffennol.

4. Seiniau’r Gymraeg

Maeniferoseiniau’rGymraegynanghyffredinoystyriedhollieithoeddybyd,ernadoes

yrunohonyntynunigryw.Soniwydamll uchod:mae’nsainanghyffredinynieithoedd

ybyd,acwrthgwrsmae’ncynrychiolidieithrwchacarwahanrwyddyGymraegi’r

cenhedloeddoamgylchyCymry,felytystiaerthyglSaesnegRees(2005)ynyWestern

Mail.ByrdwnReesywbodysgolheigionoGolegBangorwedidarganfodbod‘thedouble

llsoundthatmakesWelshspecial,yetsodifficultforotherstopronounce’yncaelei

98

defnyddioynyriaithTera(tuachanmilosiaradwyr)ynNigeria.Niellirdychmygu’rfath

stwramunrhywsainGymraegarall.Serchhynny,nidywll ynbrineithafolynieithoedd

ybyd:fe’iceirynyGymraeg,ynrhaioieithoeddIndiaidarfordirgorllewinolGogledd

America,ynrhaioieithoeddyrAffrig,acynnhafodieithoedddwyrainTibetarhai

ieithoeddcyffiniol—LlasaywenwprifddinasTibet.2Byddrhaimiliynauoboblybydyn

cynanull yneuhiaithfeunyddiol.

Unsainywll mewncyfundrefnfwyynseiniau’rGymraeg,sefygwrthgyferbyniadrhwng

cytseiniaidlleisiolarhaidilais.3Cyffrediniawnynieithoeddybydywgwrthgyferbyniad

rhwngcytseiniaidlleisiolarhaidilais,ondmaerhychwantygwrthgyferbyniadCymraegyn

hynodoanghyffredin.Cynnwysygwrthgyferbyniadycytseiniaidcanlynol:

ffrwydrol ffrithiol trwynol tawdd

dilais ptc ffthch4 mhnhngh llrh

lleisiol bdg fdd mnng lr

Erbodgwrthgyferbyniadllaiscytseiniaidffrwydrolaffrithiolyngyffredin,ychydigiawno

ieithoeddsyddyncyferbynnucytseiniaidtrwynolathawddlleisioladilais.Ceircytseiniaid

trwynoldilaismewnambelliaith,e.e.Byrmaneg,Angami(gogledd-ddwyrainyrIndia)ac

iaithGwladyrIâ,acheiramrywfatharr ddilaismewnambelliaith,e.e.Tsietsien,Nifch

(ynysSachalin),acEdo(Nigeria).Serchhynny,anghyffrediniawnyw’rseiniauunigolhynar

ycyfan,acmaecyfresgyfanyGymraegynhynodoanghyffredin.

Gellirdweudfodycytseiniaidtrwynoldilaisynymylolyngnghyfundrefnseinegoly

Gymraeg,oherwyddeucysylltiadagosâ’rgyfundrefndreiglo.Prinmaecytsaindrwynol

ddilaisyndigwyddondfelffurfdreigledigargytsainarall.Ceircytseiniaidtrwynoldilais

yngnghanolgairfeltreigladtrwynolarôlrhagddodiad,felynamharod, annheilwng,

anghyson;fe’uceirarddechraugairfeltreigladtrwynolac,ynbennafarlafar,feltreiglad

llaesfelynei mham hi, ei nhain hi.Ychydigiawnoeiriau,felnhw, Nhad, Nghariad,ygellid

dadlaubodganddyntgytsaindrwynolddilaisgysefin,acmaehydynoedyrhainyndeillio

ogymathiadneudalfyriad.

YmddengysfodpatrwmdefnyddcytseiniaidtrwynoldilaisynnewidyngNghymraeg

llafarheddiw.YneihastudiaethoGymraegRhosllannerchrugogaRhymni,edrychodd

MariJones(1998)arniferonodweddionunigolynllafareisiaradwyr,rhaiohonyntyn

ymwneudâthreiglo.Unnodweddoeddtreigladtrwynolarôlygeiriaufy acyn.Yn

RhosllannerchrugogacynRhymni,nithreiglaisiaradwyrdanugainoedyndrwynolondtua

hanneryramser.Weithiautreiglentynfeddal,ondfelarfernithreiglentogwbl.Dyfynna

2 Cynenir[إhɛsa]ynnhafodiaithLlasaeihun.3 CynenircytseiniaiddilaisyGymraegaganadliadcryf,acychydigiawnolaissyddi’rcytseiniaid

lleisiol:ganhynny,gwellganraisônamffortis/lenisynteuanadlog/dianadl;gwelerP.W.Thomas(1996,t.758[b]),G.E.Jones(2000,t.32).Cedwiratytermautraddodiadollleisiol/dilaisyma.

4 PeidiwydâchynanucymarlleisiolchynyrOesoeddCanol.Fe’iceidfeltreigladmeddalgacmewngeiriaufelty ,aysgrifennidtigynHenGymraegigynrychioli’rcynaniadtygh [tɨɣ],cymh.tighGwyddelegaGaeleg.

99

Jonesddauarolwgcynharachsy’ncefnogieichanlyniadau.Nodweddaralloeddtreiglad

llaesm acn.Yroeddsiaradwyrdanugainoedwedicolli’rtreigladhwnynllwyr,erbody

siaradwyrhynafyntreiglo’ngyson.

Ytreigladauhynywprifgyd-destunycytseiniaidtrwynoldilaisynyGymraeg.Ogolli’r

treigladauhyn,crebachaibaichgwrthgyferbyniolycytseiniaidbroniddim.Dywediryn

aml(dyfynnirMartinet,1955,felarfer)fodbaichgwrthgyferbyniolbachynarwainatgolli

cyferbyniad.Mewngeiriaueraill,honnirybyddycytseiniaidtrwynoldilaisyndiflannuo’r

iaithosnadydyntmwyachyngwneudgwaithdefnyddiol.Felarfer,siaredirynnhermau

cyferbyniad,ynyrystyrbodnhad anad yneiriaugwahanolamfodcyferbyniadrhwng

yseiniaunh acn.YnôlLabov(1994:328-9),ysgogircollicyferbyniadseinegol(e.e.nh/n)

gangyfuniadoachosionyncynnwysdiffygparaulleiafaint(felnhad/nad),dosbarthiad

rhagweladwy,adiffyghyglywedd.Serchhynny,mae’rychydigiawnoymchwilymarferol

awnaedhydynhynhebgefnogimodelsy’ndibynnuargyferbyniadauseinegolynunig

(SurendranaNiyogi,2006).Mae’nsiwrfodpethau’ngymhlethach,erenghraifftmaeBlevins

(2004:204−9)wedidangosfodeffaithpwysigi’rgwaithgramadegolawneithsain.

Ceirargraffbendantfoddefnyddcytseiniaidtrwynoldilaisynlleihauwrthedrychar

enghreifftiauoGymraegdiweddarllafaracysgrifenedig.Ynysgrifenedig(cyfieithiad

newyddyBeibl,yGronfa Electroneg o Gymraeg),ceircytsaindrwynolddilaistuagunwaith

bob100gairargyfartaledd.Gellircymrydbodhynyncynrychiolimynychderycytseiniaid

mewnCymraegtraddodiadol.YnsgyrsiaullafaroedolionCronfa Bangor,defnyddiry

cytseiniaidhynychydigynamlach,tuagunwaithbob75gairargyfartaledd.Ynsgyrsiau

plantCronfa Cymraeg Plant,maentynbrinnacholawer,unwaithbob2,514gair.

Mae’rnewidynllafaryplantynsyfrdanolond,oedrychynfanylach,hydynoedynllafar

yroedolion,cyfranna’rungairnhw bedairobobpumpo’rcytseiniaidtrwynoldilais.Ni

ddigwyddnhw ynyBeibl,acnidyw’ngyffredinyngNghymraegysgrifenedigyGronfa

Electroneg.Cymerirllenhw ynllafaryplantiraddaumawrgannw,âchytsainleisiol.

Nidanallu’rplantigynhyrchucytseiniaidtrwynoldilaissy’ngyfrifolamhyn:o’r85oblant

ycofnodireullafarynygronfa,defnyddia31gytsaindrwynolddilaisoleiafunwaith.

Defnyddiapobuno’r31ygairnw hefyd.

Dengysytablfynychderdefnyddcytseiniaidtrwynoldilaisarffurfcyfraddbobdengmil

gair:

Testun Nifer i bob deng mil gair Canran

ngh, mh, nh, ngh, mh, nh,

ag eithrionhw

nhw

Beibl 86 86 0%

CEG 108 93 14%

llafarOedolion 133 28 79%

llafarPlant 4 3 24%

Fellygwelirlleihadcysonynnefnyddycytseiniaidtrwynoldilais,oGymraegtraddodiadol

iGymraegllafaroedolion,lley’ucedwirfwyaftrwyungair,ilafarplant,llemaentar

ddiflannu.

100

5. Treiglo cytseiniaid

Mae’rieithoeddCeltaiddynenwogameutreigladau.Treiglircytsainddechreuolgairyn

ôlcyd-destungramadegolymhobuno’rieithoeddCeltaidd.Erbodmanylionytreiglo’n

amrywiooiaithiiaithynseinegolacynramadegol,cyflyrirtreiglogansbardunautebygyn

ypedairiaith:ganeiriauunigol,arddodiaidageirynnauynarbennig(treiglocyswllt);gany

genedlfenywaidd;achangyd-destuncystrawennol(treigloswyddogaethol).

Maetreigladau’rieithoeddCeltaiddynbwysigifaesieithyddiaethfeltystiolaeth

ynglynâ’rfforddybyddymennyddrhywunynadnabodgeiriauwrthiddowrandoariaith

lafar.Panwrandewirarrywunynsiarad,deellirpobgaircyngyntedagy’illeferir.Ynwir,

gellirdangosdrwyarbrofionfodyrymennyddwediadnabodbronpobgaircynclywed

eiddiwedd.Ymddengysfellymaiseiniaudechreuolgairsyddbwysicafi’rymennydd

adnabodygair.Ynygeiriadursyddymmhenpobunohonom,felmewngeiriadur

argraffedig,gellidmeddwl,chwiliramairganddechrauâ’iseiniaucyntaf.Ondniallhynny

fodynllythrennolwir:ganfodsainddechreuolgairCymraegynamrywioynôltreiglad,

rhaidmairhywbethamgennathrefnsemlsy’ndechrauâsaingyntafgairfely’iclywiryw

mynegaigeiriaduryrymennydd.Ynyfforddhonmaebodolaethtreigladau’rGymraegyn

cyfynguarddamcaniaethuynglynâ’rfforddybyddyrymennyddynamgyffrediaithlafar.

Nidywcyfnewidcytseiniolfelycyfrywynarbennigobrinynieithoeddybyd.YnHebraeg,

erenghraifft,treiglirychwechytsainp/t/c/b/d/g ynph/th/ch/f/dd/gh arôlllafariad.

Cyflyruseinegolpurywhyn:ycyd-destunseinegolsy’npenderfynu’rtreiglad,ynwahanol

igyflyrugramadegoltreigladau’rGymraeg.Ceircyfnewidcytseiniolâchyflyruseinegol

ynniferoieithoeddybydgangynnwys,ynogystalâ’rHebraeg,Ffinnega’riaithLwo,

asiarediryngNgheniaaThansanïa.CytsainofewngairagyfnewidirynFfinnegaLwo,

achytsainarddechrausillafynHebraeg.Prinnachywcyfnewidgytseiniolsy’neffeithio

argytsainddechreuolgairynunig,ondfegeirhynerenghraifftynSiapaneg:meddalir

cytsainddechreuolailelfengaircyfansawdd.Maeamodaumeddalu’rSiapanegbraidd

ynastrus:ynsylfaenolmeddalironifyddcytsainleisiolarôlygytsainsyddi’wthreiglo.

GwelirymeddaluynycyfenwauadnabyddusYamazaki,oyama ‘mynydd’asaki

‘penrhyn’,aHonda,ohon ‘sail’ata ‘caedyfredig’.

GwelirtrefngymhlethogyfnewidgytseiniolynyriaithNifch,asiaredirarynysSachalina’r

tirmawrcyfagos.Cynnwysygyfnewidlaesuachaledu,aceffeithirargytsainddechreuol

gairacarraicytseiniaidofewngair.Yneichymhlethdodymddengysygyfundrefnyn

debygidreigladau’rieithoeddCeltaidd,onddangosoddShiraishiynddiweddarmai

seinegolyw’rcyflyru.YnôlShiraishi(2004:164),maecytsainddechreuolpobmorffem

heblaw’rgyntafmewnymadroddcystrawennolynagoredi’wthreiglo,achyd-destun

seinegolsy’npenderfynupadreigladageir,aitreigladllaesaitreigladcaledaidim

treiglad.Fellymatharsandhi yw’rcyfnewidynNifch,sefnewidseinegolotomatigageir

wrthgysylltugeiriau.Mae’nsylfaenolwahanoli’rtreiglocystrawennolageirynGymraeg.

YnyrieithoeddAtlantaidd,asiarediryngngorllewinyrAffrig,ynunigyceirtrefncyfnewid

cytseinioli’wchymharuâ’rieithoeddCeltaidd.Ynrhaio’rieithoeddAtlantaiddgogleddol,

gangynnwysieithoeddniferuseusiaradwyrfelPwlâr,WoloffaSerêr,ceircyfnewid

cytseiniolagyflyrirgangyd-destunmorffemig.YnyriaithPwlâr,erenghraifft,ceircyfresio

daircytsainsy’ncyfnewid(McLaughlin,2006,t.174):

101

1. llaes w f r s y h y w ?

2. ffrwydrol b p d c j k g g g

3. trwynol mb p nd c nj k ng ng ng

FelynyGymraeg,geilwcyd-destunarbennigamunaelodo’rgyfres:treigladllaes,

ffrwydrol,neudrwynol.Ynwahanoli’rGymraeg,rhagddodiaidacôl-ddodiaidynuniga

bairdreigladynyrieithoeddAtlantaidd:treiglocyswlltynunigageir.Dengysyrenghraifft

isod(oLyovin,1997,t.195)driaelodygyfresr/d/nd yncaeleucyflyrugandriôlddodiad:

rawaandu dawaadi ndawakon.

ci cwn cynos

YnyriaithSerêrnicheironddwygytsainymhobcyfres:dengysyrenghraifftisod(oTorrence,

2005,t.5)gyflyruganragddodiaid:

mexeretaa oxeretaa inwendetaa owendetaa.

gadawaf gedy gadawn gadawant

Ogymharu’rgyfundrefnAtlantaiddâ’runGeltaiddfewelireubodilldwy’ncaeleu

cyflyrugansbardunaugramadegola’ubodynannibynnolargyd-destunseinegol,abod

ganddyntilldwyniferowahanoldreigladau:cysefin/meddal/trwynol/llaesynachosy

Gymraeg,llaes/ffrwydrol/trwynolynachosPwlâr.Gwelirgwahaniaethyngyntafymmathy

cyflyru:treiglocyswlltynunigageirymMhwlâra’rieithoeddAtlantaidderaill,gannadoes

ondcyflyrumorffolegol;cyflyrirtreigloswyddogaetholyGymraeggangystrawenhefyd.

Ynail,amlwgahollbresennolyngngramadegyGymraega’rieithoeddCeltaidderaillyw

treiglo.

DiddorolywcyfrifamleddtreigloynyGymraeg.YnyBeibla’rGronfa Electroneg,treiglir

tuagungairobobchwech.Wrthgwrsnithreiglirnallafariaidnachytseiniaiddi-dreigl,ac

ogyfrifgeiriautreigladwy’nunig,treiglirtuadauobobpumgair.Gellirdweudynwirfod

treiglo’nhollbresennolynyGymraegysgrifenedigoleiaf.

GwnaethBall(1993)astudiaethoarferiontreiglooedolionCwmtaweaMôn,yneu

Cymraegllafar,ynyr80aucynnar.Cafoddnadoeddgwahaniaethynnefnyddy

treigladmeddalrhwngCymraegllafarnaturiolyrardaloeddhynaChymraegsafonol

traddodiadol.5

Priniawnoeddtreiglollaesathrwynolynllafarsiaradwyrifancybarnwyd

mai’rSaesnegoeddeuhiaithbennaf,ondclywodddreiglollaesathrwynolynweddol

gysongansiaradwyrybarnwydmai’rGymraegoeddeuhiaithbennaf,erbodygyfraddyn

dibynnuarffurfioldebysgwrsacarysbardununigol.Ymddangosaifodrhaigeiriauunigol

wedipeidioâpheritreigladynyriaithlafar,ereubodynperitreigladynyriaithsafonol.6

5 ‘Thefullstudyrecordsnonoticeablechangeinsoftmutationtriggering.’(Ball1993,t.203).6 ‘[F]orsomeoftherarermutationtriggersnon-mutationisnowthenormratherthansimplya

stylisticvariant.’(Ball1993,t.203).

102

GellirtybiofellyfodtreigloyngNghymraegllafaryrardaloeddCymraegchwartercanrif

ynôlyndebygarycyfanidreigloyngNghymraegsafonolyBeibla’rGronfa Electroneg,

heblawfodrhywfaintoddewisweithiauynachostreigladllaesathrwynol.

ClywoddMariJones(1998)sefyllfawahanoliawnymysgpoblifancRhosllannerchrugog

aRhymni.Cafoddfodtreigladllaesm acn,felynei mham hi, ei nhain hi,wedidiflannu’n

llwyrynllafarpoblifanc,erbodytohynafyntreiglo’nddieithriad.Niryddddadansoddiad

oddefnyddytreigladllaesyngyffredinol,onddywaidfoddefnyddytreigladtrwynolwedi

disgyni’rhannerynllafarpobldanugainoed.Byddaideuparthyroedolionyndefnyddio’r

treigladmeddalpanddisgwylidhynny,ondpriniawnoeddtreiglo’nfeddalynllafarpobl

ifanc.7YrunoeddysefyllfaynRhosllannerchrugogacynRhymnifeleigilydd,heblawbod

poblhynyntreiglo’namlachynRhosllannerchrugog.

Lleiafrifyw’rCymryCymraegynRhosllannerchrugog,alleiafrifbachynRhymni,a

maentumioddThomasaGathercole(2005)fodysefyllfaymMônaGwyneddynwahanol.

Edrychasantargyfraddtreiglooachoscenedlfenywaiddynllafarplantacoedolion

wrthiddyntddweudstori.YroeddygyfraddynuwchnagaweloddMariJonesymmhob

achos—ondhebfodynagosatgantycant.ByddoedolionardaloeddCymreiciaf

Cymruyntreiglo86%o’rgeiriauydisgwylideutreiglo(argyfartaledd),aphlant59ycant

(argyfartaledd).

EdrychoddMariJonesaThomasaGathercoleargysondebtreiglomewnsafleoedd

gramadegolpenodol.Fforddarallifesurnewidynytreigladauywcyfrifmynychdertreiglo

yngyffredinol,sefniferygeiriautreigledigmewntestun.Nodwyduchodfodtuagungair

obobchwechyncaeleidreigloargyfartaleddmewnCymraegysgrifenedig,agellir

cyfrifmynychderynyddwygronfalafarhefyd.Gweliro’rtablmaicymharolychydigo

wahaniaethsyddyngnghyfraddautreiglo’rgwahanolgronfeydd:

Testun Canran geiriau a dreiglir

pobgairgeiriauyndechrauâ

p,t,c,b,d,g,m,ll,rh

Beibl 17% 42%

CEG8 15% 40%

llafaroedolion 13% 38%

llafarplant 10% 29%

Bethbynnag,oedrychynfanylachardreigloynycronfeyddllafar,gwelirnadcanlyniad

treigladystyrlonywpobffurfdreigledig.Treigladsefydlogageirmewnrhaigeiriau.

7 ‘[W]hilestillusedinahistoricallyappropriatewaybytwo-thirdsormoreofadultinformants,thesoftmutationwasfarmoreunstableamongsttheyoungergenerationwho,inmostcases,omitteditaltogether.’(Jones1998,t.59).

8 Ermwyncysondebcymharufegyfrifirpobcronfaynyrunmodd,âmeddalwedddadansoddiffurfiant(Phillips,2001,§2.3).YchydigynllaiywcyfraddyGronfa Electronegoscyfrifirtreigladauynydadansoddiadageirgydahioherwyddnaddadansoddirpobenghraifftoddim,beth,afaintfeltreiglad.

103

Arbennigogyffredinywddim negyddol(’m ynamlynytrawsysgrifiadau)a’rgeiriau

gofynnolbeth,faint ale (felynle ma fe?).MaegolygyddionyGronfa Electroneg hefyd

yntrinygeiriauhynfelffurfiaucysefin,hebeutreiglo.Enghreifftiaullaicyffredinywbïau,

gilydd,a’rgyd yni gyd.Treiglirgeiriaueraillhebreswmamlwgacyngroesiarferion

Cymraegtraddodiadol,ynarbennigffurfiau’rferfgwneud ageiriaucyffredinyndechrau

ârh,e.e.mae raid ni fynd,ma’ rywun wedi marw,fasech chi wedi medru wneud rywbeth,

fi sy’n neud y coginio,dan nhw ddim allu dod.Ostorrirytreigladauhynallano’rcyfrif,

achyfriftreigladaucynhyrchiolynunig,mae’rdarlunynwahanoliawn.Wrthgwrsgellid

dadlauynglynârhaienghreifftiauayw’rtreigladyngynhyrchiolaipeidio,feleibodhi’n

anoddcyfri’rtreigladauanghynhyrchioli’rdim,ondogyfriftairhapsamplogantoeiriau

treigledigyrunobobcronfa(chwechantreigladigyd)ceidyngysonfodtuaguno

bobtriyndreigladanghynhyrchiolynsgyrsiau’roedolion,adauobobtriyniaithyplant.

Felly,ogyfriftreigladaucynhyrchiolynunig(achaniatáufodcyfranfachodreigladau

anghynhyrchiolynyGronfa Electroneg hefyd),ymddengysfodcyfradddreiglosgyrsiau’r

oedoliontuahannerygyfradddraddodiadol,achyfraddyplanttuachwarterygyfradd

draddodiadol.

Arbennigoddiddorolywsylwifodnifero’rgeiriauamlafeudefnyddsy’ndechrauârh

yncaeleutreiglo’namlhebreswmgramadegol:(ynnhrefnmynychder)rhyw, rhywbeth,

rhoi/rhoid, rhywun, rhaid, rhywle.O’r273enghraifftorhyw, rhywbeth, rhywun, rhywle yn

sgyrsiauoedolionCronfa Bangor,dechreua224agr ynhytrachnarh.Mae118o’rrhain

mewnsaflelleydisgwylidtreigladmeddal(gangynnwys18arôlyn traethiadol,llena

threiglirrh yndraddodiadol).Mae’rlleill,106ohonynt,weditreiglo’nr hebreswmamlwg.9

Felly,mewnsefyllfallenaddisgwylirtreiglad,defnyddirr drosddwywaithcynamledârh

(106:49).Yrunyw’rpatrwmynllafaryplant.Hwyrachydylasidcymharuhynâlledaeniad

nw ardraulnhw,a’iystyriedynrhanoleihadynnefnyddcytseiniaidtawdddilaisyn

gyffredinol.Cefnogirydadansoddiadhwngannewidarallawelirynhelaeth:cyneniry

geiriaurhein, rheina arheini ynhein, heina aheini ynhannerenghreifftiauCronfa’r Plant.

MaeMariJones(1998)aThomasaGathercole(2005)ynnodifodoedolionaphlantfelei

gilyddynhepgortreigloynaml.Maecipolwgarycronfeyddsgyrsiauaddefnyddiryma’n

cefnogieucanlyniadau.Gwelirenghreifftiauohepgorpobmathardreiglad:treiglad

cyswllt,treigladcenedlfenywaidd,athreigladswyddogaethol.Ynllaiaml,treiglirllena

ddisgwylidtreiglad.Ynddiamaumaetreiglowedimyndynbethdewisolynhytrachna

gorfodolynGymraegllafardiweddar,acymaemynychdertreigladaucynhyrchiolyn

lleihau.

6. Y drefn rifo

YnGymraegtanynddiweddarcyfrifidfesulugain.Mewnunrhywlyfragyhoeddwydcyn

hannerolafyrugeinfedganrif,gwelirymadroddionfelfferm fynyddig o ryw saith ugain

cyfer (BywgraffiadurCymreig,1953),deuddeg ac wyth ugain (Esra2:3,hengyfieithiad),

agos naw ugain ei bwysau (Williams,1857).Rhifyddegbônugainywhyn;trefnrifougeiniol

oeddtrefndraddodiadolyGymraeg,felyrieithoeddCeltaidderaill.

9 Ceirtafodieithoeddhebrh,ha’rcytseiniaidtrwynoldilaisynyDe-ddwyrain,ondmaepobuno’rsiaradwyrsy’ndefnyddio’rffurfiau r hynyncynanurhneuhmewngeiriaueraill.

104

Arôl200,defnyddircant felbônychwanegol,e.e.deucant a deg a deugain o siclau

(Ecsodus30:23).Defnyddirybônychwanegolhwnweithiaurhwng100a200hefyd,er

enghraifftdeugain a chant ynhytrachnasaith ugain ynddeng niwrnod a deugain a

chant (Genesis7:24).

Graddauuwchdegynhytrachnagugainyw’rbonauuwch:degi’rdrydeddradd(10³)

ywmil adegi’rchwechedradd(106)ywmilfil amiliwn.Serchhynny,rhifirybonauuwch

hynynugeiniol,felyntair ar ddeg a saith ugain o filoedd a chwe chant ‘153,600’(IICronicl

2:17),neuwyth ugain mil o filltiroedd yr eiliad (rhan81o’rCEG).Geiriaubenthygwrthgwrs

ywmil (o’rLladin)amiliwn,biliwn (o’rSaesneg).

Nidgeirfaagramadegynunigsy’nffurfiotrefnrifo:maefforddofeddwlamfeintiau

ynghlwmwrthydrefn.Gwelirhynynegluroystyriedmynegiantamcangyfrifon,felyny

frawddeg,Erbyn amser y trên bydd rhyw saith i wyth ugain o bobl ifainc ar y platfform

(Morgan,1957:13).Nidyw’nbosibcyfieithu’rfrawddeghoniSaesnegllafarnaturiol

oherwyddmynySaesneg,a’ithrefnrifoddegol,fodamcangyfrifonyncaeleumynegi

fesuldeg.Nidoesffordddwtidrosisaith i wyth ugain,neu140–160,ilafarnaturiolSaesneg.

Nidamcangyfrifonynunigondpriod-ddulliauacymadroddionrhethregolafynegiryn

ugeiniol.MaeailadroddrhethregolyFanawegyn

My ta shey, ny shey feed

P’un oes chwech neu chwech ugain

(oCarrey y Pheccah),yntaroclustyCymro,ondfegollidyreffaithynllwyro’igyfieithui

iaithddegolfelySaesneg.

AmlygirblaenoriaethugainarddegynyGymraegganymchwilHammarström(2005).

CyfrifoddefamlderdefnyddrhifaugwahanolynyBritish National Corpus,cronfaogant

ofiliynauoeiriauoSaesnegdiweddarllafaracysgrifenedig.Dangosoddfodmynychder

ynlleihau’ngysonpofwyafyrhif,heblawbodganluosrifaudeg(10,20,30,40,a’utebyg)

fynychderllaweruwchna’rdisgwyl.Gannodifodymchwilarall(ynarbennigJansena

Pollmann,2001)wedidangosyrunpethynrhaioieithoeddEwropâchanddyntdrefnrifo

ddegol,aethymlaeniedrycharniferoieithoedddegolorannaueraillo’rbyd,achaelyr

uncanlyniadeto.YGymraegynunigoeddynwahanol:ogyfrifmynychderlluosrifaudeg

ynyGronfa Electroneg,cafoddfodlluosrifauugainynamlwgynfynychacheudefnydd

na’rlleill.

TrafododdSigurd(1972)swydd‘rhifaucrynion’.Byddrhifcrwnyncaeleiddefnyddio’n

amlachna’rrhifaucyfagosoherwyddbodganddoswyddychwanegol:gallfynegi

amcangyfrifynogystalâswmunion.CynigioddSigurdfod‘crynder’rhifynghlwmwrthfôn

ydrefnrifo,ondnithrafododdondtrefnddegolSwedegaSaesnegyneierthygl.Dengys

JansenaPollmann(2001)fodpatrwmmynychderyrhifauoddauifilyndebygmewn

erthyglaunewyddiaduronynIsalmaeneg,Almaeneg,FfrangegaSaesneg.Dangosant

hefydmai’runrhifauaddefnyddirifynegiamcangyfrifonynypedairiaith,adangos

eibodynbosibrhoicyfrifamfynychderrhifynypedairiaithfeleigilyddynnhermauei

faintiolia’iddefnyddatamcangyfrif.Dangosantfellymai’runpethywcrynderynypedair

105

iaith,achynnigdiffiniadmathemategologrynderaseiliraryrhifdeg.Awgrymagwaith

Hammarströmmaiugain,ynhytrachnadeg,syddyngynsailigrynderynyGymraeg.

NidynyGymraegynunigyceirtrefnrifougeiniolwrthgwrs,ondfelydywaidComrie

(2005,t.210),mewnbyddegolyrydymynbyw.Defnyddiamwyafrifmawrieithoeddy

byddrefnrifoddegol,a’rdrefnddegolsydddrechafymronpobrhano’rbyd.Yrunig

eithriadauyw’rgwledyddCeltaiddaChanolbarthyrAmerig,llemaetrefnugeiniolyn

arferolynyrieithoeddbrodorol.Hefydceirrhifougeiniolmewnychydigoieithoedd

GorllewinyrAffrigaGiniNewydd,acheirymadroddionugeiniolunigolmewntrefnsy’n

ddegolynybônynrhaio’rieithoeddRomawnsaGermanaidd—tybedaydywquatre-

vingt yFfrangegi’wbriodoliiddylanwadhenieithoeddCeltaiddcyfandirEwrop?

MaetrefnrifougeinioldraddodiadolyGymraegfellyynbethprin,arbennig;ondmae

arddarfod.FelydywaidComrie,i’rrhanfwyafoGymryCymraeg,ibobpwrpas,mae

trefnrifoddegolwedicymrydlle’rdrefnugeinioldraddodiadol.10Dwydrefnddegola

ddefnyddirynGymraegerbynhyn:yrhifauSaesnega’rrhifaunewyddCymraegaddysgir

ynyrysgolion.DaethsawlcenhedlaethoGymryCymraegyngyfarwyddâgwneud

rhifyddegynSaesnegoherwyddyraddysguniaithSaesnegaoeddynorfodolarbawbo

ddiweddybedwareddganrifarbymtheg,achlywirrhifauSaesnegyngyffredinarlafar

ynGymraegheddiw.MaeRoberts(2000)wediolrhainhanesyrhifaudegolCymraeg

newydd(un deg un, un deg dau acati).Ymddengysydrefnyngyntafarglawryng

ngwerslyfrrhifyddegJohnWilliamThomas(1832).Mae’ndebygiddigaeleidyfeisio’n

bwrpasolychydigflynyddoeddynghyntynatebideimladbodyrhifautraddodiadolyn

anghyfleusatgyhoeddirhifauemynauyngngwasanaethau’reglwysia’rcapeli:teimlasid

bodangenrhifauagyfatebai’nwelli’rrhifolionArabaidddegolaargreffidynyllyfrau

emynau.YchydigoddylanwadagafoddydrefnnewyddyngNghymruarypryd,ond

cafoddeimabwysiaduganysgolionyWladfayyrArianninynnesymlaenynyganrif

ermwynhwylusodysgurhifyddegynGymraegarsailyrhifolionArabaidddegol(R.O.

Jones,1997:312).GydathwfaddysgtrwygyfrwngyGymraegyngNghymru’rugeinfed

ganrif,mabwysiadwydydrefnddegolynysgolionCymruhefyd,acerbynhynmaewedi

cymrydlle’rdrefndraddodiadolnidynunigynyrysgolionondmewnllafarbeunyddiol

hefyd.DywaidRoberts(2000)fodydrefndraddodiadolynmyndynbrinnachbrinnach,

nasdefnyddirerbynhynondiddweudoedranhydattua30oed,aciddweudyramser,

oleiafpanddarlleniroglocâbysedd.NodafodrheolgyntganyBBCfodydrefnugeiniol

yniawnhydat30,ondydyliddefnyddio’rdrefnddegolamrifauuwch;abodyrhen

reolhonyndalynddylanwadolynanffurfiolyngNghymraegyradioa’rteledu.Tuedd

cyhoeddiadauysgrifenedigywosgoi’rbroblemtrwyddefnyddioffigurau:‘dyliddefnyddio

ffigurauamrifaudros10ageiriauhydathynny’ywrheolycylchgrawnhwn(Gwerddon,

2006).

Yngyffredinol,maeCymryCymraegheddiwyncaelanhawsteriddeallrhifauugeiniol

traddodiadoluwchbentua30.Byddpoblhynyneudefnyddioiddweudyramserneu

oedranhydattua30.Maellaweroboblifancnawyddantondyrhifaudegol.

10 ‘[T]hetraditionalvigesimalnumeralsystemofWelsh...hasbeenreplacedformostpurposesformostspeakersbyanartificialtransparentdecimalsystem.’(Comrie2005,t.229)

106

Pammaehynynbwysig?IddefnyddwyryGymraeg,goraupofwyafeffeithiolydrefnrifo.

Atgyfrif,atrifyddeg,atfathemateg,gwnaunrhywfônytro,boedwyth,deg,deuddeg,

neuugain–defnyddiryrhainigyd,aceraill,yngngwahanolieithoeddybyd.Yroedd

ganwareiddiadMaiaCanolbarthyrAmerigfathemategdatblygedigwedi’iseilio’nllwyr

ardrefnrifougeiniol,gydanodiantugeinioliysgrifennu’rrhifau.Maetrefnfônugaingystal

agunrhywfônarallatbwrpasauymarferol,ondyngNghymruheddiwmaerhwyddineb

ynnhrefnddegolySaesnega’rffigurauArabaidddegolynofynnol.Danyramodau

hynmaetrefndraddodiadolyGymraegynanghyfleusoherwyddbodgofyniGymro

Cymraegfeistroli’rddwydrefnagallutrosi’nrhwyddrhyngddynt,rhywbethsy’ngofyn

crynfedrusrwyddrhifiadol.Hawsywcydymffurfioâ’rdrefnSaesnegarhyngwladolnadoes

moddeigwrthwynebu.

RhestraComrie(2005,§4)niferoenghreifftiauodrefnrifoiaithyncaeleidisodli.Nidoes

rhaidmaiiaithlleiafrifydyw:maeSiapanegaciaithTaiilldwywedimyndiddefnyddio

rhifau’rTsieineg.Mewnperyglarbennigymaetrefnaurhifobônheblawdeg:fewyddys

amgollillawerynygorffennol,acymaemwyafrifyrhaisyddynweddillynfregus.Dywaid

Comrieeinbodeisoesmewnsefyllfallemaecymaintodrefnaurhifowedidarfod,fel

nadyw’rrhaihynnysy’nweddillondyngysgodgwano’rhynsy’nbosib.11‘Yrhynsydd

ynbosibmewniaithddynol’ywcraiddmaesieithyddiaeth,achydadarfodianttrefnau

rhifoamrywioldaw’nanosanosymchwilioiallurhifiadoldynoliaeth.YnachosyGymraeg,

caiffyrieithyddsyniaddaamramadegyrhifautraddodiadoloddogfennausy’ngoroesi

o’rgorffennol.Mae’ndebygeibodynrhyhwyriymchwilioi’ragweddauseicolegol,

effeithiautrefnrifougeiniolarddirnadaethallwybraumeddwlyrhaisy’neidefnyddio.

Mae’nannhebygerbynhynbodnebarôlyngNghymrusy’nmeddwlynnaturiolynydrefn

ugeiniol.

7. Rhediadau arddodiaid

YnyGymraeg,felynyrieithoeddCeltaidderaill,ffurfdroirarddodiadiddangosperson

arhif.Ynghydâ’rarddodiadar,erenghraifft,ceiryffurfiaurhediedigarnaf, arnat, arno,

arni, arnom, arnoch, arnynt.Maeterfyniadau’rffurfiau’ndebygiderfyniadaurhediadau

berfau,acfelgydaberfau,gellirdefnyddioffurfrediedigfelymae,neugydarhagenw

ategol:arnaf neuarnaf i –cymharerclywaf aclywaf i.

Ceirgeiriaucyfansawddyncyfunoarddodiadarhagenwmewnniferfachoieithoedd

ybyd,erenghraifftHebräegaciaithyMaori(SelandNewydd).Ynyrieithoeddhynbeth

bynnag,cyfuniadauamlwgoarddodiadarhagenwageir.Dichonmaiynyrieithoedd

Celtaiddynunigyceirrhediadauarddodiaidarlunyrhaiberfol.

NodaMariJones(1998,tt.71a176)fodffurfiaurhediedigarddodiaidynmyndigolli’n

gyflymynllafarCymryifanc.YnRhymnidefnyddiaisiaradwyrdaneutrigainoedffurf

gysefinarddodiadgydarhagenwdairgwaithobobpedairpanddisgwylidffurfrediedig.

LlaitrawiadoloeddynewidynRhosllannerchrugog:byddaisiaradwyrdanddeugainoed

ynffurfdroituadwywaithallanodair.

11 ‘[W]eareprobablyalreadyinasituationwheresomanynumeralsystemshavediedoutthatwhatremainsisonlyapalereflectionofthe“humanpotential”withrespecttonumeralsystems.’(Comrie2005,t.229)

107

GweliragweddarallarynewidyngNghronfa Bangor aChronfa’r Plant.Ynyddwygronfa

defnyddirffurfoeddgyntynffurfrediedigfelffurfgyffredin,mewnbrawddegaufel

gan: Genna dad fi motobeic.

gan: Ga’ i dipyn bach o gwaith gynna hen go eniwê.

gan: Ti’m eisiau cymryd gynna uffern o neb.

wrth: Dw i mynd i ddeud ’tho mami.

wrth: Deud ’tha Charlie awn ni yna reit fuan

wrth: ... wedi gweud wrtho hi cadw’n dawel

am: Dw i clywed llawer amdano hwn.

am: A hwn amdano teulu sydd yn arfer fod yn super heroes

ar: Drycha arno hon.

Maeamdano, arno, wrtho, genna felpetaentwedicymrydlleffurfgysefinaffurfiau

rhediedigam, ar, wrth, gan.

Dengysystadegaumynychderdefnyddypumarddodiadaddefnyddiramlafyng

Nghronfa’r Plant(sef,am ,ar, gan, o, wrth),fodpatrwmgwahanolibobun.Gydago,er

enghraifft,yffurfgysefinsyddweditrechu:niddefnyddirffurfiaurhediediggydagenw,a

defnyddiryffurfgysefingydarhagenwfelarfer(75%):

fi/i ti chdi fo/fe/o/e hi ni chi nhw/nw

o 1 2 12 1 22

ohono/ono 6

onan 1

ohonyn/onyn 6

Patrwmgwahanolsyddigan.Nidoesonddwyenghraiffto’rffurfgysefingan,ond

cyffredinoliryffurfrediediggenna (gydagamrywiadaugynna/genno/gynno)ienwa

phobrhagenwa’rffurfrediediggen ienw:

fi/i ti chdi fo/

fe/o/e

hi ni chi nhw/

nw

enw

gan 2

gen/gin/

gyn

35 14 21

genna 28 16 2 1 2 7

gynna 6 2 1

genno 3 3 7 1 3

gynno 2 1 6 3 3 3

genni 3 3

gennyn 2

108

Gwelirolionyrhediadautraddodiadolymmynychderuchelgen/gin gydafi/i/ti acyny

ddwyenghraifftogennyn nw.

Gwelirmwyoôlyrhediadaugyda’rarddodiaideraillam,ar acwrth.Ynachoswrth,mae

tueddigyffredinoli’rffurfwrtha/wrtho (a’ramrywiadau’tha, ’tho, w’tha, w’tho):

fi/i ti chdi fo/

fe/o/e

hi ni chi nhw/nw enw

wrth 1 4

wrthat 4

wrtha 4 1 3 1 1

wrtho 1 1 2 1 2

wrthi 1

wrthan 1

Gydagam acar,cyffredinoliryffurfgysefinweithiau,onddefnyddiryrhediadau’ngywir

ynamlacholawer:

fi/i ti chdi fo/

fe/o/e

hi ni chi nhw/nw

am/ar 3 1 4 2 1

rhediad 9 8 1 25 3 2

Maehefydchweenghraifftoarna/arno/arni gydagenw.

GwelirpatrwmtebygyniaithoedolionCronfa Bangor.Gydanifertebygoenghreifftiau

perthnasol(trosdrichantymhobcronfa),cedwiratyrhediadauranfwyaf,ondgweliryr

undueddigyffredinoliffurfrediediggen/gynna (bronhanneryrenghreifftiauagenw),

athueddlaiigyffredinoli’rffurfrediedigwrtha/wrtho (llainachwarteryrenghreifftiauag

enw),affurfgysefino (llainachwarteryrenghreifftiauârhagenw).Cedwiratrediadauam

acar agondychydigoeithriadau.

Anghyffredinywdefnyddffurfrediedigarddodiadhebwrthrychategol,felynGad dy law

arni! aDw i ’rioed ’di chyfarfod hi, ’m ond ’di clywed sôn amdani.Maetairenghraifftyng

Nghronfa ’r Plant anawyngNghronfa Bangor,pobunynytrydyddperson.

GwelirymafwyoddefnyddaryrhediadaunagaweloddMariJones.Felynachos

ymchwilThomasaGathercole(2005,trafodiruchod)idreiglo,mae’ndebygmaiardalsy’n

cyfrifamygwahaniaeth:maesiaradwyryddwygronfa’nhanuo’rardaloeddCymraeg

acodeuluoeddaddysgedigganmwyaf;gellirtybied,felly,bodmwyoddylanwad

Cymraegtraddodiadolareullafar.

Arycyfan,yngNghymraegllafarheddiw,ymddengysfodyrarferoredegarddodiaid

wedimyndynfateroddewisynhytrachnarheol,abodtueddigyffredinoliunffurfyn

achosrhaiarddodiaid.GanhynnymaegramadegyGymraegwedinewid–nidoes

109

unenghraifftofethurhedegarddodiadynna’rPedair Cainc na’rBeiblna’rGronfa

Electroneg.Serchhynny,nidyw’rrhediadauynagosatfyndigollieto.

8. Gradd gyfartal ansoddair

Ymaeganbobiaithfoddifynegicymhariaeth(CuzzolinaLehmann,2004,t.1212).

NodweddiadoloieithoeddEwropyw’rgystrawenGymraeg:Mae aur yn drymach na

phlwm (cymharerSaesnegheavier than lead,Almaenegschwerer als Blei).Ymadangosir

ygymhariaethtrwyffurfdroi’ransoddair:trwm:trymach,heavy:heavier,schwer:schwerer.

YnFfrangeggoleddfiryransoddairâ’rgairplus ynhytrachna’iffurfdroi:plus lourd que le

plomb,acheiryrundullynGymraegdanraiamodau:mwy dealladwy, mwy addurnol.

Mae’rddauddullhyn,lledengysyransoddairgymhariaeth,yngyffredinynieithoedd

Ewropa’rcyffiniau,ondynanghyffrediniawnmewnrhannaueraillo’rbyd.12Bydd

ansoddairCymraeghefydynffurfdroiiddangoscymhariaetheithaf,e.e.aur sydd drymaf.

Unwaitheto,maehynyngyffredinynEwropondynbrinytuallaniEwrop.

FfurfdroiransoddairCymraeghefydiddangoscymhariaethgyfartal:Mae’r llyfr hwn cyn

drymed â phlwm.Erbodgraddaucymharolaceithafansoddairynarferolynieithoedd

Ewrop,maegraddgyfartalynbriniawn.Fe’iceidynHenWyddeleg,ondnidynyriaith

ddiweddar.Fe’iceirhefydarffiniaudwyreiniolEwropynyrEstonegacynrhaioieithoedd

yCawcasws,erenghraifftyriaithWybycheg,13ybufarweisiaradwrolafym1992,a’r

iaithMegreleg.Oweddillybyd,nodaHaspelmathaBuchholz(1998)aHenkelmann

(2006)ieithoeddAwstronesaiddfelTagalog(asiaredirynynysoeddyFfilipinos)aMaleieg

(asiaredirynMaleisiaacIndonesia),ahefydiaithyrEsgimo(dyfynnantenghraiffto

dafodiaithyrYnysLas).Priniawnywieithoeddyffurfdroireuhansoddeiriauiddangos

cymhariaethgyfartal:rhyddHenkelmann(2006)enghreifftiaulaweroddulliauarallo

fynegicymhariaethgyfartalynieithoeddybyd.

YroeddyffurfdroadcyfartalyndrachynhyrchiolyngNghymraegygorffennol,fely

dengyslliawsobriod-ddulliausy’neiddefnyddio:dued â bol buwch,gwynned â’r eira,

coched â machlud haul.YmMhedair Cainc y Mabinogi maeoleiaf62enghraifftmewn

24,313gair(unbob392gair).Cymharerhynâ’r684enghraifftymmiliwngeiriau’rGronfa

Electroneg (unbob1,595gair),yddwyenghraiffto’rgairlleied yn52,404gairsgyrsiau

oedolionCronfa Bangor (unbob26,202gair),a’rdiffygenghreifftiauyn133,841gair

sgyrsiauplantCronfa Cymraeg Plant.

MaefforddarallofynegicymhariaethgyfartalynyGymraeg,sefygystrawengydamor,

felynmor ddu â bol buwch.Mae’nddiddorolcymharumynychderdefnyddygystrawen

honâffurfdro’rraddgyfartal.YmMhedair Cainc y Mabinogimaepedairenghraiffto’r

gystrawengydamor,bobunagansoddairnadoesiddoffurfraddgyfartal(llwyddiannus,

anweddus, difflais, dielw).Mae1,383enghraifftynyGronfa Electroneg,726ohonyntag

ansoddeiriauymaeiddyntffurfraddgyfartal.Ynsgyrsiau’roedolion,mae22enghraifft,tri

12 Mewnieithoedderaill(CuzzolinaLehrmann,2004),dangosircymhariaethtrwygyferbynnudauansoddair:Mae plwm yn drwm a choed yn ysgafn;neuagelfen(arddodiad,terfyniad)sy’nmeddwl‘o’igymharuâ’:Wrth goed, plwm sydd yn drwm;neuâberfsy’nmeddwl‘rhagori’:Rhagora plwm ar goed o ran trymder.

13 SillefirhefydUbykh,Ubıh,Oubykh,acati.

110

chwarterohonyntagansoddeiriauymaeiddyntffurfraddgyfartal,acynsgyrsiau’rplant

maepumenghraifft,pobunagansoddairymaeiddoffurfraddgyfartal.Dengysytably

mynychderauhynarffurfcyfraddbobdengmilgair:

Testun Nifer i bob deng mil gair Canran

cymhariaethgyfartal mor +

ansoddair

ffurfdro %ffurfdro

PedairCainc 27 1.5 25.5 94

CEG 19 12.7 6.3 33

llafar

oedolion

4.6 4.2 0.4 8.3

llafarplant 0.4 0.4 0 0

Gwelirdwydueddamlwg.Yngyntaf,maedefnyddmor +ansoddairwedicynyddu’n

fawrardraulffurfdro’rraddgyfartal.Ffurfdroidansoddairffurfdroadwyynddieithriadyny

gorffennol;prinydefnyddiryffurfdroarlafarerbynhyn.Ynail,maecymariaethaucyfartal

felycyfryw’nbrinynycronfeyddllafar.

Ogyfrifcymhariaethauanghyfartal,aryllawarall,gweliretofodymynychderynllaiar

lafarond,ynwahanoliffurfdro’rraddgyfartal,maeffurfdro’rraddgymharolyndalyn

gynhyrchioliawn.Dengysytablnesaffynychdercymariaethauanghyfartalfelycyfryw,

ffurfiaufelmwy trwm,arhaifeltrymach.

Testun Nifer i bob deng mil gair Canran

cymhariaethanghyfartal

mwy+ansoddair

ffurfdro %ffurfdro

PedairCainc 37 0 37 100

CEG 37.3 4.8 32.5 87.1

llafaroedolion 16 1.5 14.5 90.5

llafarplant 5.2 1.2 4 75.7

Gallyffiguraufodychydigyngamarweinioloherwyddmynychderdefnyddyffurfradd

gymharolungairmwy,syddynfwyniferusna’runffurfgymharolarallynllafaryplant.14

Serchhynnymaetueddamlwg.Arynailllawmaepatrwmmynychdercymhariaethfely

cyfrywyndebygynyddaudabl:ychydigynfwyynyPedair Cainc nagynyCEG,acyn

llaiarlafar,achymhariaethanghyfartalynfynychachnachymhariaethgyfartalymmhob

testun.Gwahanoliawn,aryllawarall,ywpatrwmmynychderffurfdroi.Ynwahanoli’rradd

gyfartal,defnyddirffurfdro’rraddgymharolyngNghymraegdiweddargymaintagyniaith

ygorffennol,acarlafargymaintagynyriaithysgrifenedig.

14 Cyfrifwydpriod-ddulliaufelcyfarchgwell itiahenffych well(ynyPedair Cainc),amwy neu lai,ondnichyfrifwydenghreifftiaulledefnyddiwydgraddgymharolansoddairfelarddodiad,erenghraifft,uwch ben y weilgi, is traed ei wely.Nichyfrifwydychwaithenghreifftiauomwyynyrystyr‘chwaneg,rhagor’,arlunmoreSaesneg.Yroeddhynynarbennigogyffredinynllafaryplant.

111

Niellirondcasgluo’rystadegauhynfoddefnyddffurfdrograddgyfartalansoddairardrai

yngNghymraegheddiw.Fe’idefnyddirynllaiyngNghymraegdiweddarnagyniaithy

gorffennol,ynllaiarlafarnagmewnysgrifen(syddynawgrymucysylltiadâffurfioldeb),ac

ynllaiynllafarpoblifancnagynllafarpoblhyn.

9. Dwyieithedd yn peri newid

YnddiweddargwelwydcynnyddyngnghanranyCymryCymraegymmhoblogaeth

Cymruamytrocyntaf,achynnyddynniferyCymryCymraegamytrocyntaferstros

bedwarugainmlynedd.

YnôlCyfrifiad2001gall582,368oboblCymrusiaradCymraeg,sef21%o’rboblogaeth,

neu25ycanto’rrheiniaanwydyngNghymru.Maecanranyplantynuwchodipynna

chanranyroedolion,ahynnyoherwyddytwfmewnaddysgtrwygyfrwngyGymraeg.

Yn2004cyflawnoddBwrddyrIaithGymraegarolwgieithyddol(BwrddyrIaithGymraeg,

2006)ermwynymhelaethuaryrwybodaethsyddi’wchaeloGyfrifiad2001.Maerhaio’i

ystadegau’nawgrymiadol.

Awgryma’rarolwgfod73ycanto’rplantsy’nmedruCymraegwedi’idysguytuallani’w

cartref,acnadystyriaiond44ycantohonynteubodynrhuglynyriaith.Maellawero

siaradwyrifanccyfrifiad2001fellyâ’rSaesnegyniaithfrodoroliddynt,ahebfodynrhugl

ynyGymraeg.CafoddarolwgyBwrddfod88ycanto’rrheinisy’nrhugleuCymraegyn

defnyddio’riaithbobdydd:gellireuhystyriedynsiaradwyrgweithredol.Hwyracheibod

ynannisgwylfodbroni40ycantosiaradwyrdan16oednadystyrienteuhunainynrhugl,

hwythauyndweudeubodyndefnyddio’riaithbobdydd.Awgrymahynyngryfygallai

llawerosiaradwyrifancail-iaithfyndymlaenifodynsiaradwyrrhuglgweithredol.

Erbodcanranyrhaisy’nmedruCymraegyncynydduyngNghymrugyfan,mae’ndali

ddisgynynardaloeddCymraegygogledda’rgorllewin.Unrheswmywmewnfudiadpobl

ddi-Gymraegi’rardaloeddhyn;dangosirmorniweidiolyw’rmewnfudiadhwni’riaithgan

PhillipsaThomas(2001).RheswmarallywbodcyniferoGymryCymraegyngadaeleu

cynefin,llaweryncaeleudenuiGaerdydda’rcylchganswyddigyda’rcyfryngaua’r

cyrffgwleidyddolasefydlwydynoynydegawdaudiwethaf.Hydynddiweddaryroedd

ynbosibbywbywydtrwyadlGymraegmewnrhannauhelaethoGymru.Erbynhynmae

dwyseddCymryCymraegwedidisgyncymaintynyrardaloeddCymraegfelnadyw

hi’nbosibmwyachfywhebddibynnuarySaesneg.RhaidwrthySaesnegigyfathrebuâ

chymdogion,cyd-weithwyr,siopwyraceraillwrthgyflawnigorchwylionbeunyddiol.Anodd

ywmesuryfathbethynfanwl,ondgellirawgrymufodcyfanswmygeiriauCymraega

leferirbobdyddynyrardaloeddCymraegwedilleihau’naruthroldrosyrugainmlynedd

diwethaf.

ErnadoesmesuruniongyrcholobafaintoGymraegasiaredir,gellirarchwilio’r

tebygolrwyddybyddsgwrsynGymraegynhytrachnagynSaesneg.Dengysarolwg

BwrddyrIaithfod60ycantosgyrsiausiaradwyrCymraegCymruytuallani’wcartrefi,

ynyriaithSaesneg.Seiliryffiguraratebionigwestiwnynglynâ’r“sgwrsddiweddarafa

gawsochgydarhywunnadyw’nperthyni’chteulu”.Ganddodogyfeiriadhollolwahanol,

maeHywelJones(2007)yntrafoddulliauoamcangyfrifdwyseddsiaradwyrCymraeg

trwyddefnyddioystadegauCyfrifiadau1991a2001.Ymysgmesuraueraillfedrafodirun

112

(t.25−26),“ygellireiddehonglifelytebygolrwyddybyddsiaradwrCymraegyncwrddâ

siaradwrarall”.Rhyddhynamcananuniongyrchologanransgyrsiaudamweiniolsiaradwyr

CymraegaallaifodynGymraeg.DrosGymrugyfan,mae’rtebygolrwyddwedidisgyno

44ycantyn1991i37ycantyn2001,ahynnyerbodyganranoeddynmedruCymraeg

wedicodi.“YffaithbodyrhaisyddyngallusiaradCymraegwedi’ugwasgaru’nfwy..

.sy’ngyfrifolamhynny,”meddJones,hynnyyw,ymaecyfranyCymryCymraegwedi

disgynynyrardaloeddCymraegachodiynyrardaloedddi-Gymraeg.Sylwerbodffigur

arolwgyBwrddaffigurauJonesyncytuno’ndda,sefoddeutu40ycantCymraega60

ycantSaesneg,eriddyntddeilliooffynonellaugwahanoliawn.GellircasglubodCymry

Cymraeg,argyfartaledd,ynsiaradmwyoSaesnegnaChymraegytuallani’wcartrefi,a

chyfranySaesnegyncynyddu’ngyflym.

Galldefnyddioailiaitheffeithioariaithfrodoroldyn:cydnabyddirhynyngyffredinol

erbynheddiw.TrafodaCook(2003)raio’reffeithiauawelira’rdystiolaethdrostynt.Isod

cyflwynafddwyastudiaethigynrychiolillawerowaitharall.Mae’rddwy’nymdrinâseineg:

oddadansoddicynaniadgydachymorthoffertrydanolmae’nbosibcaelcanlyniadau

pendantmewnffigurau.Dengysastudiaethauerailleffaithgymharolmewncystrawena

phriod-ddull,ondanosolawerywcaelcanlyniadaupendantdiamauynymeysyddhyn.

DadansoddoddMajor(1992)gynaniadycytseiniaidffrwydroldilais(p, t, c)ynSaesneg

pumsiaradwrbrodoroloeddynbywymMrasilersrhaiblynyddoedd.Yroeddpobunyn

medru’rBortiwgeeg(iaithswyddogolBrasil),ahefydynsiaradllaweroSaesnegbobdydd.

Maeamseriadlleisio15yffrwydroliondilaisynwahanoliawnynSaesnegaPhortiwgeeg

siaradwyrbrodorol.Cafwydbodamseriadlleisiotrio’rsiaradwyrynymdebygu’namlwgi’r

Bortiwgeeg:siaradentSaesnegagacenBortiwgeeg.Tueddgysonawelwydwrthgymharu

cytseiniaidypumsiaradwrâSaesnegbrodorolarferol:mwyafoeddygwahaniaethpo

ruglafPortiwgeegysiaradwr.

GelliddadlaubodsefyllfaCymrydwyieithogyngNghymruynwahanol,ondawgryma

Bonda’igyd-weithwyr(2006)fodyrundylanwadau’nperinewidiiaithdrosgenedlaethau

mewnsefyllfadebygiunCymru.BugwladLatfiadaniauRwsiaamhannercanrifcyn

adennilleihannibyniaethym1991.YroeddynorfodolarbawbddysguRwsieg,acyn

ymarferolyroeddrhaidwrthRwsiegifywbywydbeunyddiol.Yroeddysefyllfaieithyddol

yndebygiunCymruheddiw.DadansoddoddBonda’igyd-weithwyrgynaniadllafariaid

yLatfiegganLatfiaidowahanoloedrannau,achaelfodeffaithcyfundrefnllafariaidy

Rwsiegynamlwgareuhiaith.Cafwydbodyreffaithyngynyddol:mwyafoeddyreffaith

poieuafyLatfiad.AwgrymaBonda’igyd-weithwyrfodiaithyrhieni’nnewidrywfaintdan

ddylanwadyRwsieg,bodplantyndysguiaithnewidiedigyrhieni,abodiaithyplant

wedynynnewido’rnewydddanddylanwadyRwsieg.

CefnogircanlyniadauBonda’igyd-weithwyrgansylwadauLatfiaidaddihangoddi

AwstraliaarôlygoresgyniadRwsiaidd,a’uplantafagwydynddwyieithogynLatfieg

15 Hydycyfnodheblaisrhwnggollwngawyrarddechrau’rgytsain,alleisioargyferysainnesaf: voice onset time, VOT.

113

aSaesneg.Wediymweldâ’umamwladamytrocyntafarôl1991,byddantynsônam

argrafffodacenyRwsiegarLatfiegheddiw.16

Gyda’rSaesnegynymwthiofwyfwyifywydbeunyddiolpobCymroCymraegachyda’r

Saesnegyniaithfrodorolneu’nbrifiaithigyfranfawro’rrhaisy’nmedruCymraeg,mae’n

anorfodbodyGymraegynnewidigyfeiriadySaesneg.Maeteithi’rGymraegynwahanol

irai’rSaesneg:nidseiniauageirfa’nunig,ondhefydycysyniadauagynrychiolirganyr

eirfa,trefnygeiriau,priod-ddulliau,yrhynygellireiragdybiowrthsiaradyriaith.Bwrn

meddyliolywgorfodcyfnewidrhwngdwyfforddofeddwldroarôltrobobdydd.Fely

dywaidNadkarni(1975t.681,dyfynnirganRoss,2007):

Bilingualismis,afterall,apsychologicalload–notsomuchbecauseit

requiresknowingtwolanguagesystems,butbecause,inasituationof

intensivebilingualism,oneiscalledupontoconductcommunicationthrough

thesetwodistinctsystemsallthetime,usingnowonesystemandnowthe

other.Insuchasituation,thetendencytowardslesseningthepsychological

loadisquitenatural;andthissetsprocessesinmotionwhoseresultisagradual

convergenceofsystemsinaspeaker’shead.

A’rSaesnegyniaithâ’ichanolfanytuallaniGymru,rhaidmai’rGymraegsy’nnewid,sy’n

cydymffurfioâtheithi’rSaesneg.

Panodweddionsy’ndebygonewid?Ymddengysfodnodweddionprinyndebycach

onewidnanodweddioncyffredinahynnyamddaureswm.Yngyntaf,ynrhinwedd

euprinderfelycyfryw,maenodweddionpriniaithbenodolynannhebygofodoliyn

yrieithoeddo’ihamgylch.O’rherwyddbydddylanwadallanolbobamserynerbyny

nodweddionprin.GanfodnodweddionprinyGymraegynabsennol,ynrhinweddeu

prinder,o’rSaesnegfeddôidwyieitheddynhawsogaeleugwared.Ycanlyniadyw’r

dueddiddyntddiflannudanbwysaudwyieithedd.

Ynail,rhaidystyriedpammaerhainodweddionynbriniddechrau.Dibynnaprinderneu

gyffredineddnodweddynieithoeddybyd,arynailllaw,arbamoramlybyddyndodi

fodwrthiiaithnewidtrwy’roesoeddac,aryllawarall,arbamoramlybyddyndiflannu

wrthiiaithnewid(Blevins,2004:193).Nodweddionprinyw’rrheinisy’nannhebygoddodi

fod,neu’ndebygoddiflannu.Maerhainodweddion,ytreigladauerenghraifft,ynffrwyth

damwainhanesyddol,cyfuniadannhebygolonewidiadauyniaithygorffennol.Gally

cyfrywnodweddionfodynsefydlog,felybu’rtreigladauynyGymraegerspymthegcanrif

amwy.Maenodweddioneraillynbrinoherwyddeubodynhawddeucolli:cytseiniaid

trwynoldilaiserenghraifft.Ychydigiawnoegniclybodolsyddi’rcytseiniaidhyn(Blevins,

2004:30)acmaentfelly’nanoddeuclywed.Maetueddiddyntddiflannuneuymgyfuno

â’ucymheiriaidlleisiol.Yngroesihyn,gallarwyddocâdarbennigisainmewncyfundrefn

ramadegolrwystronewidi’rsainhonno(Blevins,2004:205),acymaecytseiniaidtrwynol

dilaisyGymraegynrhanbwysigodrefnytreigladauacfellyoadeiladwaithgramadeg

yriaith.Hynfyddwedi’udiogeludrosycanrifoedd.Gydadirywiadytreigladaudaw

16 ClywaishynganIndraBe–rzin‚š,Melbourne,Awstralia,wrthiddisônameiphrofiadaueihunaphrofiadaueirhienia’ucydnabod.

114

diweddarbwysigrwyddgramadegolycytseiniaidhyn,acfellyaryrhwystrinewid.Gyda

dwyieithedddawpwyseddiaddasui’rSaesneg.Felly’rnewid.

10. Rhagolygon

YnamlfegymerirynganiataolfoddwyieitheddCymru’nrhwymoarwainatunieithedd

Saesneg.Nidywhynynwir:maedwyieitheddsefydlogynddigoncyffredintrwy’rbyd.Un

canlyniadposibiddwyieitheddywfoduno’rieithoeddynmarw.Canlyniadposibarallyw

boduno’rddwyiaithynymdebyguatyllallfeladdisgrifiwyduchod.Pendrawymdebygu

yw’rcyflwraalwoddMalcolmRoss(2007achyhoeddiadaucynharach)ynSaesnegyn

metatypy.Oganlyniadiddwyieitheddbyddpatrymaumynegiantachystrawenuno’r

ddwyiaithynnewidigyfatebi’riaitharall(Ross,2007,t.116).Mae’riaithsy’ndynwaredfel

arferynarwyddhunaniaethi’wsiaradwyr,felymae’rGymraeg,a’riaithaddynwaredir

felarferyniaithehangacheidefnydd,felySaesneg.Byddoleiafraio’rsiaradwyrynfwy

cartrefolynyriaithehangacheidefnydd.Dechreua’rdynwaredymmaesystyr:newidia

priod-ddullacarddull,anewidiaystyrongeiriauigyfatebieirfaachysyniadau’riaitha

ddynwaredir.Dawcyfieithurhwngyddwyiaithfelly’nwaithpeirianaethol.Ycamnesaf

ywailwampio’rgramadeg,yngyntafarlefelycymal,wedynarlefelymadrodd,ynolaf

ynadeiladwaithgair.Dawcyfieithurhwngyddwyiaithynfaterodrosigairamairfelynyr

enghreifftiauhyno’rcronfeyddllafar:

Dad a fi ’di gweld un o heina.

Dad and me have seen one of those

Dim pob un o nw’n aros lan.

Not every one of them’s staying up.

WrthgwrslleiafrifywbrawddegaufelyrhainynyGymraeg,ondfeddangosantunfforddy

gallai’riaithddatblygu.

Mae’rtraethawdhwnwedidadlaufodrhairhannauunigryworamadegyGymraegwedi

newiddanbwysaudwyieithedd.Unrhanonewidmwyydyw:gangymaintynewidmewn

amserbyr,maeiaithrhaio’rtoifancynwahanoliawniiaithytohynaf.Maebronpobun

o’rnewidiadauwedimyndâgramadegyGymraegynnesatunySaesneg.

Aoesotsosymdebyga’rGymraegi’rSaesneg?Erscanrifoeddmae’rGymraegyn

benthyggeiriau,priod-ddulliauachystrawennauoddiwrthySaesnegacieithoedd

eraill:cyflymderathrwyadleddnewidheddiwsy’nnewydd.Arunolwg,cyhydâbody

Gymraegyndalynofferyneffeithiolatgyfathrebu,nidyw’rnewidiadau’nbwysigiawn.Yn

siwriawn,nidywobwysi’rCymrocyffredinfodrhaiohynodiongramadegolyGymraegar

ddarfod.I’rysgolhaigymmaesieithyddiaetharyllawarall,amrywiaethsy’nrhoiblasarei

waithadeunyddcraii’wymchwil.Osywcollediaithyndrychineb,maecolledrhanoiaith

neugolledarwahanrwyddiaithynaflwyddondychydigynllai.

115

Llyfryddiaeth

Ball,M.J.(1993),‘Initial-consonantmutationinmodernspokenWelsh’,Multilingua12,t.

189–205.

Ball,M.J.,Müller,N.,Munro,S.(2005),‘WelshconsonantacquisitioninWelsh-andEnglish-

dominantbilingualchildren’,Journal of Celtic Language Learning,10.

Y Beibl Cymraeg Newydd(1988),(Aberystwyth,YGymdeithasFeiblaiddFrytanaidda

Thramor).

Blevins,J.(2004),Evolutionary phonology: the emergence of sound patterns(Caergrawnt,

GwasgyBrifysgol).

Bond,Z.S.,Stockmal,V.,Markus,D.(2006),‘Sixtyyearsofbilingualismaffectsthe

pronunciationofLatvianvowels’,Language Variation andChange18,t.165–177.

BwrddyrIaithGymraeg(2006),Arolwg Defnydd Iaith 2004,(Caerdydd).

Y Bywgraffiadur Cymreig hyd 1940(1953)(Llundain,AnrhydeddusGymdeithasy

Cymmrodorion).

Carrey y Pheccah(h.dd),(Maidstone,J.V.HallandSon).

Comrie,B.(2005),‘Endangerednumeralsystems’,ynWohlgemuth,J.,aDirksmeyer,T.(gol.),

Bedrohte Vielfalt,Aspekte des Sprach(en)tods(Berlin,Weissensee),t.203–30.

Cook,V.J.(2003)(gol.),‘TheEffectsoftheSecondLanguageontheFirst’, Multilingual

Matters.

Cuzzolin,P.,Lehmann,C.(2004),‘Comparisonandgradation’,ynLehmann,C.,Booij,G.,

Mugdan,J.,SkopeteasS.(goln.),Morphologie . Ein internationales Handbuch zur Flexion

und Wortbildung,2(BerlinacEfrogNewydd,W.deGruyter).GwelirHandbücher zur Sprach

und Kommunikationswissenschaft.,17.2,t.1212–20.

Deuchar,M.(2004),Bangor corpus,i’wchaelynhttp://talkbank.org/data/LIDES.

Deuchar,M.(2006),‘Welsh-Englishcode-switchingandtheMatrixLanguageFramemodel’,

Lingua 116,t.1986−2011.

Ellis,N.C.,O’Dochartaigh,C.,Hicks,W.,Morgan,M.,LaporteN.,(2001),‘CronfaElectroneg

oGymraeg,CEG),Cronfaddataeirfaolofiliwnoeiriausy’ncyfrifamlderdefnyddgeiriau

ynyGymraeg’,http://www.bangor.ac.uk/development/canolfanbedwyr/ceg.php.cy.

Gwerddon(2006),Canllawiauargyflwynoerthyglau,http://www.mantais.cymru.

ac.uk/10291.file.dld.

Hammarström,H.(2005),‘Numberbases,frequenciesandlengthscross-linguistically’,

Papuraddarllenwydynygynhadledd,Linguistic perspectives on numerical expressions yn

Utrecht,http://www.cs.chalmers.se/˜harald2/numericals.ps.

116

Haspelmath,M.,Buchholz,O.(1998),‘Equativeandsimilativeconstructionsinthe

languagesofEurope’,ynvanderAuwera,J.(gol.),Adverbial Constructions in the

Languages of Europe,(MoutondeGruyter),t.277−334.

Henkelmann,P.(2006),‘Constructionsofequativecomparison’,Sprachtypologie und

Universalienforschung 59,t.370−98.

Jansen,C.J.M.,Pollmann,M.M.W.(2001),‘Onroundnumbers:pragmaticaspectsof

numericalexpressions’,Journal of Quantitative Linguistics8,t.187−201.

MorrisJones,B.(2006),Cronfa CymraegPlant 3−7 Oed,cywaithaariannwydganyCyngor

erYmchwilEconomaiddaChymdeithasol,http://users.aber.ac.uk/bmj/abercld/cronfa3_7/

cym/rhagymad.html.

Jones,G.E.(2000),Iaith Lafar Brycheiniog,(Caerdydd,GwasgPrifysgolCymru).

Jones,H.(2007),‘GoblygiadaunewidymmhroffeiloedransiaradwyrCymraeg’,

Gwerddon2,t.10−37.

Jones,M.C.(1998),Language Obsolescence and Revitalization, linguistic change in two

sociolinguistically contrasting Welsh communities(Rhydychen,ClarendonPress).

Jones,R.O.(1997),Hir Oes i’r Iaith,(Llandyssul,GwasgGomer).

Labov,W.(1994),Principles of Linguistic Change,1(Rhydychen,Blackwell).

Lyovin,A.V.(1997),An Introduction to the Languages of the World,(Rhydychen,Gwasgy

Brifysgol).

McLaughlin,F.(2006),‘OnthetheoreticalstatusofbaseandreduplicantinNorthern

Atlantic’,ynMugane,J.,Hutchison,J.P.,Worman,D.A.(goln.),Selected Proceedings of the

35th Annual Conference on African Linguistics: African Languages and Linguistics in Broad

Perspectives(Somerville,MA,Cascadilla),t.169−180.

Major,R.C.(1992),‘LosingEnglishasafirstlanguage’,The Modern LanguageJournal76,t.

190−208.

MartinetA.(1955),Economie des changements phonétiques,(Bern,Francke).

Morgan,D.(1957),‘Yffairgyflogi’,Lloffion Llangynfelyn4(Machynlleth).

Nadkarni,M.V.(1975),‘BilingualismandsyntacticchangeinKonkani’,Language 51,t.

672−83.

Phillips,D.,aThomas,C.,(2001),(gol.),Effeithiau Twristiaeth ar yr IaithGymraeg yng

Ngogledd-Orllewin Cymru,(Aberystwyth,CanolfanUwchefrydiauCymreigaCheltaidd

PrifysgolCymru).

Phillips,J.D.(2001),‘TheBibleasabasisformachinetranslation’,Proceedingsof the

Conference of the Pacific Association for Computational Linguistics,t.221−8.

117

Rees,J.(2005),‘RareWelshtongue-twisterturnsupinNigeria’,Western Mail,Gorffennaf6.

Roberts,G.(2000),‘BilingualismandnumberinWales’,International Journalof Bilingual

Education and Bilingualism3,t.44−56.

Ross,M.D.(2007),‘Calquingandmetatypy’,Journal of Language Contact,Thema1,t.

116−43.

ShiraishiH.(2004),‘Base-identityandthenoun-verbasymmetryinNivkh’,ynGilbers,D.,

Schreuder,M.,Knevel,N.(gol.),On the Boundaries between Phonetics and Phonology,

(PrifysgolGroningen),t.159−82.

SigurdB.(1972),‘Rundatal’,ynOrd om Ord, (Liber).AddasiadSaesnegfel,‘Round

Numbers’,Language in Society17(1988),t.243–52.

Surendran,D.,aNiyogi,P.(2006),‘Quantifyingthefunctionalloadofphonemic

oppositions,distinctivefeatures,andsuprasegmentals’,ynNedergaardT.O.(gol.),

Competing Models of Linguistic Change,(JohnBenjamins),t.43−58.

Thomas,E.,(2007),‘Naturprosesaucaffaeliaithganblant:marciocenedlenwauyny

Gymraeg’,Gwerddon1,t.58−93.

Thomas,E.,Gathercole,V.C.M.(2005),‘MinorityLanguageSurvival:Obsolescenceor

SurvivalforWelshintheFaceofEnglishDominance?’,ynCohen,J.,McAlister,K.T.,Rolstad,

K.,MacSwan,J.(goln.),Proceedings of the 4th International Symposium onBilingualism,

(Somerville,Cascadilla),t.2233−257.

Thomas,E.,Gathercole,V.C.M(2007),‘Children’sproductivecommandofgrammatical

genderandmutationinWelsh:analternativetorule-basedlearning’,First Language 27,t.

251−78.

Thomas,J.W.(1832),Elfenau Rhifyddiaeth(Caerfyrddin).

Thomas,P.W.(1996),Gramadeg y Gymraeg, (Caerdydd,GwasgPrifysgolCymru).

Torrence,H.(2005),On the Distribution of Complementizers in Wolof,Traethawd

doethuriaethiBrifysgolCaliffornia,LosAngeles.

Williams,H.(1857),Robinson Crusoe Cymreig(Caernarfon,JohnWilliams).

Williams,I.(1930),Pedeir Keinc y Mabinogi(Caerdydd,GwasgPrifysgolCymru).