journal

190 Marmara niversitesi Salk Bilimleri Enstits Dergisi Cilt: 1, Say: 3, 2011 / Journal of Marmara University Institute of Health Sciences Volume: 1, Number: 3, 2011 - http://musbed.marmara.edu.tr

Bisfenol-A erikli Dental MateryallereGncel Yaklam

Serap Akyz1, Ayen Yarat2, Edibe Egil1

Marmara niversitesi Di Hekimlii Fakltesi, Pedodonti A.D1 ve Temel Tp Bilimleri Blm2, Nianta 34365, stanbul-Trkiye

Ya z ma Ad re si / Add ress rep rint re qu ests to: Serap Akyz,Marmara Universitesi, Di Hekimlii Fakltesi, Pedodonti A.D., Nisantas, 34365, Istanbul-Trkiye

Telefon / Phone: +90-212-231-9120/108 Faks / Fax: +90-212-246-5247 Elekt ro nik pos ta ad re si / E-ma il add ress: [email protected] bul ta ri hi / Da te of ac cep tan ce: 3 Ekim 2011 / October 3, 2011

ZETBisfenol-A ierikli dental materyallere gncel yaklam

Bisfenol-A ilk kez 1891 ylnda sentezlenmi ve strojenik etkileri 1930larda bulunmu olan endstriyel bir kimyasaldr. BisfenolA gnlk hayatn birok alannda kullanlan rnlerden biberon, saklama kaplar, su ieleri ve ie kapaklar, gzlk camlar, CD, DVD ve elektronik cihazlar ile ocuk di hekimliinde koruyucu amala kullanlan rezin bazl fissr rtcler ve restoratif di tedavisinde kullanlan kompozit dolgu materyallerinin yapsnda bulunur. Gnmzde Bisfenol-Ann olas toksik etkileri tartl-maktadr. Bu makalede Bisfenol-A hakknda genel bilgi verilmi ve di hekimliinde ska kullanlan rezin bazl dental materyaller-deki etkisi ilgili literatrler nda deerlendirilmitir.Anahtar szckler: Bisfenol-A, fissr rtc, kompozit rezin

ABS TRACTDental materials containing bisphenol-A: current approach

Bisphenol-A, which was first synthesized in 1891 and its estrogenic properties were discovered in 1930, is an industrial chemical. It is found in many products such as feeding bottles, food containers, plastic water bottles and their caps, eye glasses, CDs, DVDs, electronic devices ,dental sealants and composite filling materials. Recently possible toxic effects of Bisphenol-A have been subject to various scientific discussions. In this article, general knowledge on Bisphenol-A was given and the effects as a result of its use in dental materials were examined in the light of literature.Key words: Bisphenol-A, fissure sealant, composite resin

MSBED 2011;1(3):190-195 Derleme / Review

GR

Bisfenol-Ann Kimyasal Yaps ve Kullanm Alanlar

Bisfenol-A; (BFA: 2,2-bis(-hidroksifenil) propan; CAS No:80-05-7) ilk kez 1891 ylnda sentezlenmi ve strojenik etkileri 1930larda bulunmu olan endstriyel bir kimyasal-dr (ekil 1). Gnmzde ylda 2 milyon tondan fazla retil-mekte olan BFA, polikarbonatl plastiklerin ve epoksi rei-nelerinin retiminde kullanlan balca monomerdir. Poli-karbonatl plastikler; biberon, yiyecek saklama kaplar, su ieleri ve ie kapaklar, gzlk camlar, CD, DVD ve elektro-nik cihazlarn yapmnda kullanlr. BFA, di hekimliinde dileri rkten koruma amacyla Pedodontide yaygn ola-rak kullanlan fissr rtc ve kompozit rezin dolgu madde-lerinin yapsnda bulunur. BFA ihtiva eden epoksi reineler hemen hemen tm yiyecek ve iecek kaplarnn i yzeyle-

rinin kaplanmasnda kullanlr. Daha nce fungusid olarak kullanlan tetrabromobisfenol A gibi yanmay nleyen mal-zemelerin ncl maddesi de BFAdr. Karbonsuz kopya katlarnda ve termal katlarda renk gelitirici madde ola-rak BFA tercih edilir. BFA ihtiva eden rnler su borularnn kaplanmasnda ve dkm kalplarnda da kullanlr (1-3). Paketleme uygulamalarnda kullanlan plastikler 7 eit-tir (Tablo 1). Bu plastiklerden geri dnm kodu 1, 2 ,4, 5 ve 6 olanlar polimerizasyon ya da paketleme formunda BFA iermedikleri iin, gda ve ieceklere BFA gemesi sz konu-su deildir. Geri dnm kodu 3 olan plastiklerde BFA

ekil 1: Bisfenol Ann kimyasal yaps

S. Akyz, A. Yarat, E. Egil

191Marmara niversitesi Salk Bilimleri Enstits Dergisi Cilt: 1, Say: 3, 2011 / Journal of Marmara University Institute of Health Sciences Volume: 1, Number: 3, 2011 - http://musbed.marmara.edu.tr

bulunur. Ancak geri dnm kodu 7 olan plastikler dier snf olarak adlandrlmakta olup polikarbonat ve epoksi gibi malzemeleri iermektedir. Bu grupta yer alan rnler BFA momonerinden yaplmaktadr (4,5). BFA ihtiva eden bu malzemelerin gda ve ieceklerle temas etmesi halinde az miktarda BFA gda ve ieceklere geer. Plastiklerin zarar grmesi halinde ise BFAnn gdalara geii artmaktadr. Normal koullarda malzemelerden belirli miktarda BFA sal-nrken, bu plastikler scaa maruz kaldnda alnm hz ve miktar artmaktadr (6). Tolere edilebilir gnlk alm miktar (TDI), bir maddenin vcut arl baz alnarak ifade edilen ve tm yaam boyun-ca herhangi bir risk olmadan her gn tketilebilir olan mik-tardr. Avrupa Gda Gvenlii Kurumunun (EFSA = Europe-an Food Safety Authority) yapt almalara gre, bir insan vcudunun gnlk tolere edebilecei BFA miktar, vcut arlnn her kilogram iin 0,05 mgdr. 6 kg arlnda 3 aylk bir bebein, TDI deerine ulaabilmesi iin, biberonla-rn yapsndaki deerden 4 kat daha fazla BFA almas gerek-tii bildirilmektedir (7). Bisfenol-A nn Genel Salk zerine Etkileri

ok eskiden beri bilinmesine ramen BFAya maruz kal-mann nemi zerinde yeni yeni durulmaktadr. BFAya maruz kalmann insan sal zerinde zellikle bebek geli-iminde yan etkileri olabilecei ve gnmzde nemli bir halk sal problemi olduu dnlmektedir. Ancak insan salna olas etkileri hakknda az sayda temel alma bulunmaktadr. BFA ieren plastiklerin insan salna

zararl etkilerini inceleyen almalarn says ise her geen gn artmaktadr (1,3,8). BFA, kadnlk hormonuna ok benzer (ksenstrojen) sentetik bir yapya sahiptir. Son yllarda yaplan aratrmala-rn BFA gibi kimyasallarn insan ve hayvanlarda hormon sis-temine ciddi zararlar verdii, bunun da yalnzca remeyi deil, vcut geliimini ve davranlar da etkiledii ileri srlmektedir (9). Bisfenol-Ann cenin, bebek ve ocuklar zerinde nrolojik ve davransal bozukluklara neden oldu-u, prostat ve meme bezlerini etkiledii, kzlarda erken ergenlie neden olduu belirtilmektedir (1,3). Kadnlarda uzun sre BFA ve BFA gibi maddelere maruz kalmann ret-kenlii azaltt gsterilmitir (8). BFAnn hamileleri de etki-ledii ileri srlmtr (10). Liu ve ark. (11) hamilelerde yap-m olduu almada hamilelerin idrarnda bulunan BFA ile kendiliinden gelien ve tekrarlayan dk arasnda iliki olabileceini bildirmilerdir. Braun ve ark. (12) BFAnn ocuk salna etkisi isimli derlemelerinde, idrar BFA kon-santrasyonu ile seks hormonu arasnda iliki olduunu ve yaplan bir almada idrarnda yksek miktarda BFA olan kzlarda gs bymesinin geciktiini bildirmitir. Prena-tal dnemde BFAya maruz kalmann kz ocuklarnda gr-len hiperaktif ve agresif olma durumu ile ilikili olabilecei vurgulanmtr (11). BFA ve dier toksik maddelerin oksidatif stres olutura-rak PI3K/c-Src/FAK ve MAPK gibi sinyal yolaklar etkiledikle-ri, bunun sonucunda da sperm saysnn azald ve kalitesi-nin dt ifade edilmektedir (13). Bir baka almada BFAnn sertoli sinyal molekllerini regle ederek sperma-tozu negatif etkiledii gsterilmitir (14).

Tab lo 1: Paketleme uygulamalarnda kullanlan plastikler ve kodlar (4)

Dnm No Ksaltma Polimer ismi Kullanm

1 PETE ya da PET Polietilen Tetrafitalat Poliester fiberler, film, elyaf, kpk, ie, kat cisim

2 YYPE Yksek younluklu polietilen Tanmaya elverili kaplarn yapm, eitli ieler, antalar, oyun alan malzemeleri

3 PVC ya da V Polivinil klorr it ve parmaklk malzemeleri, yiyecek d ieler

4 DYPE Dk younluklu polietilen Sera rts, film, ambalaj, elektrik sanayi

5 PP Polipropilen Plastik ie, elektrik sanayi, mutfak eyas

6 PS Polistiren Oyuncak, video kaset, tepsiler, yaltm malzemeleri

7 Dier Akrilik, polikarbonat, naylon dahil dier plastikler

Bisfenol-A ierikli dental materyallere gncel yaklam


BFAnn insanda imanla yol aan metabolik bozuk-luklarn nedeni olabilecei, ya dokusundan faydal bir hor-mon olan adinopektin salgsn azaltp aksine zararl iltihabi olaylara yol aan interlkin-6 ve TNF- adl zararl molekl-lerin kandaki dzeyini artrd belirtilmektedir (15). BFAnn metabolik sendroma neden olabilecei, meme ve prostat kanserinin tedavisini bozduu da bildirilmektedir (16). nsanlarn BFAya maruz kalmas, epoksi reine ile kapl yiyecek ve ieceklerden, zellikle polikarbonat ielerden, yiyeceklerin kontaminasyonu ile olmaktadr. almalar yiyecek kaynakl olmayan BFA risklerine de dikkat ekmek-tedir. Baz malzemelerde, rnein termal katlarda BFA katk maddesi olarak kullanlmaktadr. BFAnn bu malze-melerden kolayca ayrlabilecei ve termal katlara doku-nan kiilerin derisinden geebilecei gsterilmitir (17,18). Son yllarda evremizde BFAnn halojenli analounun mevcudiyeti gsterilmitir. Bunlar bromlanm ve klorlan-m bisfenollerdir (tetrabromobisfenol-A; TBBPA ve tetrak-lorobisfenol -A; TCBPA). Her iki madde de yanmaya daya-nkl malzemelerin yapsnda bulunmaktadr. Bu maddeler BFAya yapsal benzerliklerinden dolay endokrin sistemi etkilerler (19). Polihalojenli bisfenollerin, insan ve hayvanla-rn PPAR (Peroxysome Proliferator-Activated Receptor )ile regle edilen fizyolojik fonksiyonlar bozan agonist ola-rak davrand gsterilmitir (20). BFAnn halojenli trevle-rinin tiroid hormonlar zerinde antogonist veya agonist etkileri olduu bulunmutur (19). Tang ve ark. (20) bu kim-yasallarn obezite ile ilikisini aratrm ve BFAnn idrardaki konsantrasyonu ile vcut lleri arasnda bir iliki bulama-mlardr. Di Hekimliinde Bisfenol-Ann Yeri

Di hekimlii pratiinde kullanlacak malzemenin kim-yasal yaps, o malzemenin seiminde nemli bir etkendir. Amalgam; restoratif di tedavisinde st ve srekli dilerde kullanlan en eski dolgu maddesidir. Ancak amalgamn hem estetik problemi hem de amalgamdan salnan civann nef-rotoksik ve nrotoksik etkileri nedeniyle kompozit rezin dental materyallerin yaygn kullanm gndeme gelmitir. Amalgam dolgudan civa salnm olmakla birlikte salnan miktarn dk olduu yaplan epidemiyolojik almalarda bulunmu ve amalgam dolgularn nro geliimsel ya da bbrek fonksiyonu zerinde herhangi bir yan etkisi bulun-mad zaman ierisinde gsterilmitir.

BFA ve trevleri, ocuk di hekimliinde kullanm her geen gn artan rezin bazl fissr rtcler ile restoratif di tedavisinde kullanlan kompozit dolgu materyallerinin yapsnda bulunur (3). Kompozit rezin ve fissr rtcler-den BFAnn salgland gsterilmitir (21). Ancak en kt koullarda dahi fissr rtclerden salnan BFA miktarnn %1,5i gemedii ve bu miktarn kanser etkisi gsterebile-cek konsantrasyonun olduka altnda olduunu bildirilmi-tir (22). BFA dental rezinlerden salnmaktadr ve rezinin yerleti-rilmesinden sonra 3 saate kadar tkrkte tespit edilebil-mektedir. BFA trevi bisfenol-A glisidilmetakrilat (bis-GMA) ieren dental materyaller bisfenol-A dimetakrilat (bis-DMA) ieren materyallere gre daha az strojenik etkiye sahiptir Kompozit rezin ve fissr rtc yerletirilmesinden sonra BFA salnmn temizleme yoluyla veya az gargaralar kulla-nlarak azaltlabilecei bildirilmektedir (3).

Di Hekimliimde Kullanlan Kompozit Rezinlerde Bisfenol-A

Gnmzde kompozit rezinler rutin olarak rk veya hipoplazik dilerin restorasyonunda en sk kullanlan mater-yaldir. Dental kompozit materyallerinin yap, diren, kulla-nm kolayl, translusentlii ve iyi cilalanabilmesi gelime kaydettii iin piyasaya srldkten sonraki ilk 10 ylda kul-lanm hzla artm ve poplaritesi ykselmeye devam etmitir (23). Kompozit resinler mkemmel estetik zelliinden dola-y gnmzde en ok tercih edilen dolgu maddesidir. Ancak bir dolgu maddesinin estetik zelliinin yan sra biyouyumlu olmas istenir. Biyouyumluluk bir maddenin dokunun biyolojik fonksiyonlaryla, toksik ve zararl etkiler gstermeden uyumlu olabilmesi durumudur. deal olarak az ierisinde kullanlan dental materyaller tm oral doku-lar iin zararsz olmaldr. Bununla birlikte sistemik veya lokal toksisiteye, mutajeniteye veya kanserojenik etkiye neden olmamaldr (22). Kompozitler, matriks faz iinde dalm olan doldurucu partikllerin silan ajan ile balanmas sonucu oluturulan materyallerdir. Di hekimliinde kullanlan kompozit resin-lerin ana maddesi reine matriks (organik faz) dir. Reine, kompozitin kimyasal olarak aktif olan bileenidir. Reine matrikste en yaygn kullanlan monomerler uretan dime-takrilat (UDMA), bis-GMA, trietilen glikol dimetakrilat



(TEGDMA) dr. Yksek molekl arl nedeniyle bis-GMA ve UDMA monomerler olduka viskozdur ve kk miktar-da dolgu maddesi ilave edilmesi bile klinik kullanm iin faz-lasyla sert bir kompozit elde edilmesine neden olur. Bu problemi amak iin, viskozite kontrol edici olarak bilinen metil metakrilat (MMA), etilen glikol dimetakrilat (EDMA) ve trietilen glikol dimetakrilat (TEGDMA) gibi dk vizkoziteli monomerler ilave edilir (24). BFA dental kompozit rezin yapsnn bir monomeridir. Rezin bazl dental materyallerden polimerize olmam monomerlerin znmesi nedeniyle toksik olabilecei dnlmektedir. Salnan bu maddeler vcuda birka yol-dan girmektedir. Rezin bazl dental materyallerden salnan artk monomerler gastrointestinal sistem aracl ile veya deriden emilerek vcuda girmektedir. Artk monomerlerin dentin tblleri aracl ile pulpaya ulamas sonucu olas toksik etki grlmesi dier bir yoldur. Ayrca BFAnn solu-num yolu ile akcierlere geebildii bildirilmektedir. lk yol ile hasta etkilenirken, drdnc yolda hekim ve yardm-c dental personel etkilenmektedir (25). Ortodontik sabit tellerin yaptrlmasnda gnmzde rezin bazl ortodontik adesivler kullanlmaktadr. Eliades ve ark. (26) bu malzemelerden BFAnn salnmn ve bu saln-mn zamanla deiiminini incelemilerdir. Bu almann sonucuna gre BFA salnmnn saptanabilir miktarlarda olduu ve 10, 20, 30 gn sonra alnan rneklerde en yksek konsantrasyonun 30.cu gnde grldn bildirmilerdir.

Di Hekimliinde Kullanlan Fissr rtclerde Bisfenol-A

Fissr rtcler, dilerin okluzal yzeylerinin rmesi-ni nlemek amacyla uygulanan reine esasl materyaller-dir. Dilerin pit ve fissr blgeleri rk oluumuna en uygun blgeleridir. Okluzal yzeyler, daimi dilerin toplam yzeyinin %12,5ini oluturmasna ramen okul andaki ocuklarda rklerin yaklak %50si bu blgelerde olu-maktadr (27). Fissr rtc ilk olarak 1965 ylnda uygulan-m, yaplan ok sayda klinik ve laboratuvar aratrma, fissr rtc uygulamasnn gvenli ve etkili bir rk nleme yntemi olduunu gstermitir. 1970lerin banda The American Dental Association (ADA) fissr rtcleri kabul etmitir (23). Fissr rtclerin ierii kompozit reineler ile benzerlik gstermekte olup, ou fissr rtc bisfenol metakrilat reine veya retan esasl rnlerdir (3,28).

ADA; BFAnn rezin bazl fissr rtclerin rutin koruyu-cu di hekimliinin nemli bir paras olduunu ve ADA tarafndan kabul gren fissr rtclerden saptanabilir miktarlarda (>5 ng/ml) BFA salnmadn belirtmektedir (29,30). Joskow ve ark. (31) iki farkl fissr rtcden BFA saln-mn incelemi ve Delton LC (Dentsply/Ash, York, Pa.) yer-letirildikten hemen sonra alnan tkrk rneklerinde BFA konsantrasyonu 110 g iken, Helioseal F (Ivoclar Vivadent, Amherst, N.Y.) uygulamasndan sonra salnan BFA miktar-nn 5.5 g olduunu ve aradaki farkn istatistiksel olarak anlaml olduunu bildirmilerdir. Zimmermam ve ark. (32) yaptklar almada bir tane ve drt tane die fissr rtc uyguladktan sonra alnan kan ve tkrk rneklerinde BFAy tayin etmiler ve tkrkte BFA seviyesinin saatte en yksek dzeye ktn, 24 saat sonra balang deerine ulatn bildirmilerdir. Pulgar ve ark. (21) yaptklar almada kompozit rezin ve fissr rtclerden BFA salglandn gstermilerdir. Son on ylda, fissr rtc ve kompozitlerin uygulanma-snda sonra BFA, bisGMA ve bis-DMAnn tkrkteki ieri-ini deerlendiren almalarn sonular karlatrlmtr (3,31,32). n-vitro ve in-vivo, olarak yaplan baz almalar-da; BFA trevleri saptanmtr (31,32). Fissr rtc uygu-lanmasndan 10 gn sonra yaplan baz gzlemlerde ise BFA ve BFA trevlerine rastlanmamtr. Bulgulardaki bu farklln almalarda BFA ve trevlerinin lmnde fark-l yntemlerin kullanlm olmasndan kaynakland d-nlmektedir (3).

SONU

BFA, gnlk yaamda kullanlan pek ok rnn yan sra di hekimliinde kullanlan baz dolgu maddelerinin yapsnda yer almakta ve salk iin potansiyel tehlike olu-turabilecei dnlmektedir. Bu nedenle: 1. BFA kullanm azaltlmal zellikle bebeklerde polikar-

bonat biberon yerine cam biberonlar tercih edilmeli, 2. Rezin esasl dolgu maddeleri mmknse hamilelik

dneminde kullanlmamal, 3. Di hekimlii pratiinde hekimler malzeme seerken,

malzemenin kimyasal zelliini dikkate almal,4. Fissr rtc veya kompozit uygulamasndan sonra

hasta hemen tkrtlmeli ve 30 sn su ile az alkalan-mal veya dolgu yzeyleri yumuak bir patla cilalanmal,

Bisfenol-A ierikli dental materyallere gncel yaklam


5. Tkrme ve alkalamay yapamayan kk ocuklarda artk monomer hava su spreyi ile uzaklatrlmal,

6. BFA ieren dental materyallerin, BFA iermeyen dier

dental materyaller, ila ve benzeri maddelerle birlikte kullanldnda toksik etki oluturup oluturmad, ksaca miks toksikoloji asndan aratrlmaldr.

KAYNAKLAR1. Wolstenholme JT, Rissman EF, Connelly JJ. The role of Bisphenol A

in shaping the brain, epigenome and behavior. Horm Behav. 2011; 59(3):296-305.

2. Dental sealants and Bisphenol A(BPA) policy statement association of state and territorial dental directors (ASTDD) Adopted: February 3, 2011. Avaible from: www.astdd.org/docs/dental_sealants_and_BPA_policy_statement_February_3_2011.pdf

3. Fleisch AF, Sheffield PE, Chinn C, Edelstein BL, Landrigan PJ. Bisphenol A and related compounds in dental materials. Pediatrics. 2010;126(4):760-768.

4. Sevencan F, Vaizolu SA. PET ve geri dnm: TSK Koruyucu Hekimlik Blteni. 2007; 6(4):307-312.

5. Bisphenol-A. Avaible from: http://www.en.wikipedia.org/wiki/Bisphenol-A

6. Bisphenol-A (BPA) - Current state of knowledge and future actions by WHO and FAO INFOSAN Information Note No. 5/2009. Avaible from: www.who.int/foodsafety/publications/fs_managment/no_05_BisphenolA_Nov09_en.pdf

7. Scientific opinion of CEF Panel: Bisphenol A. EFSA Journal 2010;8(9):1829 (116 pages). Avaible from: www.efsa.europea.eu/fr/efsajournal/pub/1829.htm (Doi:10.2903/j-sfsa.2010.1829)

8. Caserta D, Mantovani A, Marci R, Fazi A, Ciardo F, La Rocca C, Maranghi F, Moscarini M. Environment and womens reproductive health. Hum Reprod Update. 2011;17(3):418-433.

9. Arnich N, Canivenc-Lavier MC, Kolf-Clauw M, Coffigny H, Cravedi JP, Grob K, Macherey AC, Masset D, Maximilien R, Narbonne JF, Nesslany F, Stadler J, Tulliez J. Conclusions of the French Food Safety Agency on the toxicity of bisphenol A. Int J Hyg Environ Health. 2011;Jan 7. [Epub ahead of print]

10. Golub MS, Wu KL, Kaufman FL, Li LH, Moran-Messen F, Zeise L, Alexeeff GV, Donald JM. Bisphenol A: developmental toxicity from early prenatal exposure. Birth Defects Res B Dev Reprod Toxicol. 2010;89(6):441-466.

11. Liu YM, Shen YP, Liang H, Wang Y, Luo XM, Shen ZJ, Chen X, Yuan W. A correlative study on Bisphenol A and recurrent spontaneous abortion. Zhonghua Yu Fang Yi Xue Za Zhi. 2011; 45(4):344-349.

12. Braun JM, Hauser R. Bisphenol A and childrens health. Curr Opin Pediatr. 2011; 23(2):233-239.

13. Wong EW, Cheng CY. Impacts of environmental toxicants on male reproductive dysfunction. Trends Pharmacol Sci. 2011;32(5):290-299.

14. Izumi Y, Yamaguchi K, Ishikawa T, Ando M, Chiba K, Hashimoto H, Shiotani M, Fujisawa M. Molecular changes induced by bisphenol-A in rat Sertoli cell culture. Syst Biol Reprod Med. 2011 May 16. [Epub ahead of print]

15. Ben-Jonathan N, Hugo ER, Brandebourg TD. Effects of bisphenol A on adipokine release from human adipose tissue: Implications for the metabolic syndrome. Mol Cell Endocrinol. 2009; 25(1-2):49-54.

16. Sharpe RM, Drake AJ. Bisphenol a and metabolic syndrome. Endocrinol. 2010;151(6):2404-2407.

17. Geens T, Goeyens L, Covaci A. Are potential sources for human exposure to bisphenol-A overlooked? Int J Hyg Environ Health. 2011; 214(5):339-347.

18. Mielke H, Partosch F, Gundert-Remy U. The contribution of dermal exposure to the internal exposure of bisphenol A in man. Toxicol Lett. 2011;204(2-3):190-198.

19. Terasaki M, Kosaka K, Kunikane S, Makino M, Shiraishi F. Assessment of thyroid hormone activity of halogenated bisphenol A using a yeast two-hybrid assay. Chemosphere. 2011;84(10):1527-1530.

20. Tang-Pronard JL,. Andersen HR Jensen, TK. Heitmann. BL Endocrine-disrupting chemicals and obesity development in humans: A review. Obesity Rev. 2011;12(8):622-636.

21. Pulgar R, Olea-SerranoMF, Novillo-Fertrell A, Rivas, A, Pazos A, Pedraza V, Navajas JM, Olea N. Determination of bisphenol A and related aromatic compounds released from bis-GMA-based composites and sealants by high performance liquid chromatography Environ Health Perspect. 2000;108(1): 21-27.

22. Zorba YO, Yldz M. Adesiv restoratif materyallerde biyo uyumluluk testleri ve kriterleri. Atatrk niv. Di Hek. Fak Derg. 2007;2:15-21

23. ADA Council on Dental Materials and Devices and the Council on Dental Therapeutics: Pit and fissure sealants. J Am Dent Assoc. 1976;93, 134.

24. Ycel T, Ulukap H, Tarm B, Demirci M. n blge dilerde direkt estetik restorasyonlar. Trk Di Hek Bir Derg. 2004; 83:10-30.

25. Van Landuyt KL, Nawrot T, Geebelen B, De Munck J, Snauwaert J, Yoshihara K, Scheers H, Godderis L, Hoet P, Van Meerbeek B. How much do resin-based dental materials release? A meta-analytical approach. Dental Materials 2011;27: (8) 723-747

26. Eliades T, Voutsa D, Sifakakis I, Makou M, Katsaros C. Release of bisphenol-A from a light-cured adhesive bonded to lingual fixed retainers. Am J Orthod Dentofacial Orthop. 2011;139(2):192-195.

27. Erbay M, ener Y, Tosun G. Yedi farkl fissr rtcnn retansiyon sreleri: Bir yllk klinik takip. S. Dihek Fak Derg. 2009;18:259-264.

28. Sasa I, Donly KJ. Sealants: a review of the materials and utilization. J Clalif Dent Assoc. 2010; 38(10) 730-734.

29. ADA Council on Scientific Affairs position statement: estrogenic effects of bisphenol A lacking in dental sealants. J Gt Houst Dent Soc. 1998;70(2):11



30. American Dental Association. Estrogenic effects of bisphenol A lacking in dental sealants. ADA position Statement. 2000. Avaible from: www.ada.org/prac/position/seal-est.html.

31. Joskow R, Bair JR, Calafat AM, Needham LL, Rubin C. Exposure of bisfenolA from bisglycidyl dimethacrylate-based dental sealants J Am dent Assoc. 2006; 137(3) 353-362.

32. ZimmermanDowns JM, Shuman D, Stull SC, Ratzlaff RE. Bisphenol A blood and saliva levels prior to and after dental sealant placement in adults. J Dent Hyg. 2010;84(3):145-150.

Reproduced with permission of the copyright owner. Further reproduction prohibited withoutpermission.

Documents

journal