JOURNAL OF TURKISH STUDIES T(JRKL&.t<. BiLGiSi ARA~TIRMALARI

VOLUME24/I

2000

Edited by

Yaymlayanlar

~inasi Tekin & Gontil Alpay Tekin

IN MEMORIAM

AGAR SIRRI LEVEND HATIRA SAYISI

I

Guest Editor Giinay KUT

P.ublished at the Depart:nl.ent of Near Eastern Languages and Civilizations

Harvard University

2000

MUSTAFASAFAYI'NiNHAYATIHA.K.KINDA YENiBiLGiLER*

Erhan AFYONCU**

XVIII. yi.izytltn ilk yansmda ~e§itli devlet memuriyetlerinde bulunmu§ olan Mustafa Safayl, 1o"50-1 l32 (1640-1720) ylllan arasmda ya§amt§ §airleri Nuhbetii'l-Asar min Fevaidi'l-Ejii.r isimli tezkiresinde toplamt§ttr' . XVIII.yi.izyllm onemli tezkirelerinden2 birisi olan Safayl tezkiresi Uzerine iki doktora tezi yaptlmt§ttr3. Ancak Osmanh bi.irokrasisinde uzun si.ire gorev yapmt§ olmasma ragmen Mustafa Safayl'nin hayatt hakkmda fazla bir §ey bilinmemektedir.

Safayl'nin hayatt hakkmda teferruath bir ar§iv yalt§mast yaptlmadtgt i~in yeni bilgilere ula§tlamamt§, aym bilgiler hemen hemen bi.iti.in ara§ttrmalarda bazt degi§iklikierle tekrar edilmi§tir. Mustafa Safayl'nin hayati hak~mda bilinenler §unlardtr4: istanbul dogumlu olan Mustafa Safayl tahsilini bitirdikten sonra divan-t hiimayiln katibi olmu§tur. Sadrazam Elmas Mehmed Pa§a'nm5 himayesine giren Safayl, onun sadaretinde mektup~u olmu§, daha sonra

* **

2

3

4

5

Bu makaleyi hamlarken yardtmlannt gordiigiim degerli meslekta~tm Dr. Recep Ahtshalt'ya te~ekkiir ederim.

Marmara Oniversltesi, Atatiirk Egitim Fakiihesi.

Mehmed SUreyya, Sicill-i Osmiinl, l/1, istanbul 1311, s. 228 ; Ramiz ve Adiib-t Zurefa'st, haz. Sadtk Erdem, Ankara 1994, s. XXXIV, 190-191 ; Ali Canib, "Safayl Efendi ve Eseri", Hayat Mecmuast (1927), 11149, s. 442-443; Franz Babinger, Osmanlt Tarih Yazarlart ve Eserleri, ~ev. Co~kun Q~ok, Ankara 1982, s. 282; Agah Stm Levend, Turk Edebiyatl Tarihi, I, Ankara 1988, s. 307-311 ; AbdUikadir Karahan, "Tezkire", islam Ansiklopedisi, XIIII ,229 ; Haluk ipekten, Tiirk Edebiyatt'nm Kaynaklarmdan ~u'ara Tezkireleri, Erzurum 1986, s. I 05-106.

XVIII. yiizytltn diger tezkireleri i~in bk. Pervin yapan, 18. Y. Y. Tezkirelerinde Edebiyat Ara~tlrma ve Tenkidi, Ftral Oniversltesi Sosyal Billmler Enstitiisii, Doktora Tezi, Elaztg 1993, s. 4-8; Halil yeltik, "18. Y. Y. Tezkirelerindeki Divan ~airleri", Journal ofTurkish Studies, 2212 (Harvard 1998). s. 50.

Nuran Altuner (Ozer) , Sg@yl ve TezkiJ:..esi, I-III, istanbul Oniversitesi Sosyal Bilimler Enstitiisii, Doktora Tezi, istanbul 1989; Pervin Aynagts~). Tezkire-i Sa]ayl (Nuhbetii'l- Asar mi11-Fevaidi'l-E'lar), Ptrat Oniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitiisii, Yiiksek Lisans Tezi, Elaztg 1988 (Bu tez Atatiirk Kiiltiir Merkezi tarafmdan I?..<~?J.Imaktadtr). . Riimiz ve Adab-1 Zurefii'st, haz. Sadtk Erdem, Ankara 1994, s. 190-191 ; A. Canib, Aym makale, s. 442-443; A. S1rrt Levend, Aynt eser, s. 307-308 ; H. ipekten, Aym eser, s. 105 ; F. Babinger, Osma11il Tarih Yazarlart ve Eserleri, s. 282; Mehmed SUreyya, Sicill-i Osmiinl, III, 228; P. Aynagoz. Aym tez. s. VII-V111; N. Altuner, Aym tez, s. XXIV-XXV.

P. Aynag6z, tezinde Elmas Mehmed Pa~a'nm IV. Mehmed'in sadrazamlanndan oldugunu yazmaktadtr (Bk. Aym tez, s. VIII). Ancak Elm as Mehmed ~. II": Siileyman doneminin sadrazamlanndan olup 18 Ramazan I I 06-24 Safer 1109 (2-Mayts 1695-11 Eyliil 1697) tarihleri arasmda sadareue bulunmu~tur (Bk. Ismail Hami"Dani~mend. izahlt Osma11lt Tarilti Kronolojisi, V, istanbul 1971, s. 49). N. Altuner ise Elmas Mehmed Pa~a'ntn II 04 ( 1692) ythnda ~ehid dil~tiigiinii lfade etmektedir (Bk. Aym tez. s. XXIV). Oysa Elmas Mehmed Pa~a. 24 Safer 1109 (II Eylill 1697) tarihinde Zenta Muharebesi'nde ~ehid olmu~tur (Hayatt hakkmda bk. i. H. Dani§mend, izaltlt Osmanlr Tarihi .? .

2 ERHAN AFYONCU

defter eminligi gorevi ile haceganhga ytikselmi~tir. Ardmdan, istanbul mukataacthgt ve kale tezkireciligi gibi gorevlerde bulunmu§, Elrnas Mehmed Pa§a'mn §ehid olmast iizerine tayin edildigi maliye tezkireciligi gorevinde uzun sUre kalamamt§tlr. Azlinden sonra stkmtth giinler geyiren Mustafa Safayl, tezkiresini Nev§ehirli ibrahim Pa§a'ya sunmu§ ve kar§thgmda §Ikk-1 sani defterdiin o)mU§ Ve 1138 (1726)'de o}ene kadar bu gorevde kalmt§ttr.

Mustafa Safayl ile ilgili yaptJg1miZ ar§iv ara§hrmast sonucu gerek katipligi ve oncesi gerekse haceganhk donemi hakkmda biryok yeni bilgiye ula§llmt§tlr. Yeni tespit ettigimiz bu bilgiler, daha once bilinenlerle kar$1la§tmlarak a§agtda verilmi§tir.

HAYATI

Safayl'nin divan katibi oldugu bilinen bir husustur. Ancak divan katipliginden once herhangi bir gorevde bulunup bulunmadtgt konusunda bir §ey bilinmiyordu. Yine, divan kitabeti hizmetine ne zaman girdigi, ne kadar siire burada yah§ttgt ve maa§t gibi hususlar da malum degildi. 5 Cemaziyelahir 1109 (27 Mart 16&9) tarihJi6 bir mevacib kaydmdan Mustafa Safayl'nin7 yavu§ iken, bu tarihte divan katipleri ziimresine 10 akye ulfife ile kattldtgt anla§Ilmaktadtr8. Safayl'nin yavu§luk9 yapttgt hususunda §imdiye kadar herhangi bir §ey bilinmiyordu. Bu ilk defa tespit edilen bir husustur. Fakat bu yaVU§Iugunun, dergah-1 all yavu§lugu mu, beylerbeyi 9avu§lugu mu, yoksa herhangi bir vezir veya veziriazam yavu§lugu mu oldugu konusunda a91k bir malumata rastlayamadtk. Yalmz bu gorevinin dergah-1 all yaVU§lugu olmadtgtm tahmin ediyoruz. Ulfifeli dergah-1 all yaVU§Ianna ait 1100 (1689) ve daha onceki birka9 ytla ait mevacib kay1~lan iizerinde yapttglmtz incelemede de Safayl'ye tesadilf edemediklO. Aynca "yaVU§an-1 dergah-1 all" olsaydt, bu §ekilde zikredilirdi.

Safayl, 5 Cemaziyelahir 1100 (27 Mart 1689) tarihinde divan katipligine, 9avu§lugu'nda aldtgt 10 akye ile ba§lamt§, yevmiy~si 2 Zilkade 11 00 (18 Agustos 1689) tarihinde 15

Kronolojisi, III, istanbul 1972, s. 480-481; Miicteba ilgiirel, "Zenia", islam Ansiklopedisi, XIII, 536-537; ismail Hakk1 Uzun~ar~ll1, Osmanlt Tarihi, Ill/2 (Ankara 1988), s. 443-444 ; Cengiz Orhonlu, "Mehmed Pa§a, Elmas", islam Ansiklopedisi, VII, 583-585), 'vfiicteba ilgiirel, "Eimas Mehmed Pa~a", DiA, XI (1995), 62-63)

6 Bu makillede ge~en hicri tarihleri miladiye ~evirmede ~u eser kullamlml~tlr. Bk. Yiicel Dagh-Cumhure O~er, Tarilr {:evirme Klavuw, IV, Ankara 1997.

7 Asll ismi Mustafa, mahlas1 Safiiyi'dir. Osmanh biirokrasisinde gorev yapan katipler yapuklan i~lerin yamna mahlaslanm (rumuz, paraf) yazarlard1. Bu yiizden kitabet smifma girenlere belli bir siire sonra bir .mahlas verilirdi(Osmanh blirokrasisinda katip mahlaslan l~in bk. Feridun Emecen, "Aii'nin Ayn'1: XV!II.Yiizy•l Ba~lannda Katip Rumuzlan", Tarill Dergisi, say• 35 (istanbul 1994), s. 131-149). Ancak Mustafa Safliyi'nin divan katipligi hizmetine girdiginde mahlasmm bulunmas1, onun bunu onceden ald1gm1 gostermektedir. $air oldugu i~in Saf1iyl mahlasm• alm1~ olmahd1r. Nitekim Salim, tezkiresinde ondan bahsederken isminin Mustafa olmasmdan do lay• aym kokten Safiiyi mahlasm• se~tigini ve oyle tamnmay1 uygun buldugunu yazmaktad1r (Bk. P. Aynagtiz, Aym tez,s. IX).

8 Ba~bakanl•k Osmanh Ar~ivi (=BOA), Kamil Kepeci (=KK), nr: 3428, vr. 30b .. Ek I.

9 Osmanh devlet te~kilaunda ~avu§luk i~in bk. ismail Hakk1 Uzun~ar~1h, Osmanlt Devletinin Saray Teikiliitt, 408-412; Murat Uluskan, Dlviin-1 Hiimiiylin (:avuibO§tltgt (XVI-XVII. Yiizytllar), Marmara Oniversitesi Sosyal Bilimler Enstitiisii, Yliksek Lisans Tezi, istanbul 1998. •

10 Ba~bakanhk Osmanh Ar§lvi'nde, bu doneme ait mevacib kayltlan Kamil Kepeci tasnifinde bulunmaktad1r. Ulufeli dergah-1 ali ~aVU§lan dl~mda timarh olanlar da vardlr. Ancak bunlann kayltlanm inceleyemedlgimiz i~in bu konuda bir fikir beyan edemiyoruz. .

TUBA 24,2000: t-7

MUSTAFA SAFA Yi'NiN HA YA TI HAKKINDA YENi BiLGiLER 3

akyeyett, 1 ~aban 1103 (18 Nisan 1692)'de 20 akyeye12, 15 Cemaziyelahir 1105 (11 ~ubat 1694)'de 21 akyeyet3, 1108 (1696)'den once 61 akyeyet4, 29 Muharrem 1108 (28 Agustos 1696)'de 71 akyeyet5 9tkanlmt~ttr. Safayl hacegan olduktan sonra da divan katipligi kadrosu i.izerinde kalmt~ ve 71 ak9elik ulfifesini 13 Ramazan 1128 (31 Agustos 1716)'e kadar almaya devam etmi~tir16. Bu tarihte divan katipligi gedigini btrakmt~, maa~tm da istanbul mahndan almaya b~lamt~ttr17. Osmanh devlet te~kilatmda onemli clan, ~ahts oli.inceye kadar tasarruf ettigi ve gedik tabir edilen kadrolardt. Haceganhk gorevi daimi degildi. XVIII. ytizytlda ise biryok' haceganhga 1 yJlhk tayin yapthyorduts. Katip kadrosunda bulunanlar hacegan elsa dah i mazuliyette tekrar donmek Uzere kadrolan iizerlerinde kahyordul9. Safayt, a~agtda teferruath olarak bahsedecegimiz Uzere 1108 (1696-1697) ythndan sonraki, haceganhk yapmadtgt (veya ktsa stireli bulundugu) ytllarda ulufeli divan katibi olarak gorev yapmt~ttr.

Mustafa Safayt, yakla~tk 27 ytl divan katipligi kadrosunu elinde tutmu§tur. 13 Ramazan 1128 (31 Agustos 1716)'de katip kadrosundan aynlma sebebi ile ilgili a91k bir kayda rastlayamadtk. Ancak ma~mtn devredildigi istanbul malt, genellikle emekli olanlann Ucret aldtgt yerlerden birisidir. Bu tarihte katiplikten emekliye aynlmt~ olmahdtr.

Safayt'nin, kendi devrinde ni.ikteye konu olmu§ en iyi bilinen gorevi defter eminligidir. Osman It btirokrasisinin en Ust dtizey gorevleri nden birisi clan defter eminligine20 getirilmesini devrin ~airi Usktidarlt Strn, asnnda me~hur clan ~u beyitiyle ifade etmi~tir2t:

Didi utartd gel gor belayt Defter emini oldt Safayt

Defter eminligi bi linmesine ragmen, burada gorev yapttgt tarihler malum degildir22. Safayt'nin defter eminligine getirilmesinde rol oynayan faktortin Elmas Mehmed Pa~a'mn himayesi oldugu ifade edilmektedir23. Bu takdirde defter eminligini Pa§a'ntn oltim tarihi clan

II

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

BOA, KK, nr. 3428, vr.30b. Kr~. Ek I; 1101 ve I 10~ y11lannda uiOfesinde bir aru~ goziikmemcktedir (Bk. BOA, KK, nr. 3430, s. 61).

BOA, KK, nr. 3431, s. 52. 1104 y1hnda uiOfesinde bir arll§ ol mam1~11r (Bk. BOA, KK, nr. 3432, s. 56).

BOA, KK, nr. 3433, s. 50.

Safayi'nin uiOfesinde 1106 ylimda bir degi~iklik olmam1~t1r (Bk. BOA, KK, nr. 3435,s. 65). 1107 ylitna ait mev§cib defteri elimizde olmadlgllc;in Mustafa Safiiyi'nin uiOfeslnin hangi tarihlerde, ne tiir aru~larla 21 akc;eden 61 akc;eye yiikseldigini ve bu artt~larda rol oynayan sebepleri (seferde hizmet, ba~ka bir gorevlinin mahiOI kalan uiOfesinden pay alma veya bir gljrevi I fa etme) tespit edemiyoruz.

BOA, KK, nr. 3436, s. 59.

1108'den 1128'e kadar olan donemde Mustafa Safiiyi'nin mevllcibleri ic;in bk. BOA, KK, nr. 3437, s. 58; KK, nr. 3438, s. 63; KK, nr. 3439, s. 60; KK, nr. 3440, vr. 33a; KK, nr. 3441, s. 60; KK, nr. 3442. s. 64; KK, nr. 3443. · s. 60; KK, nr. 3444, s. 60; KK, nr. 3445, vr. 30b; KK, nr. 3446, vr. 31 b; KK, nr. 3447, vr. 29b; KK. nr. 3448, s. 63; KK, nr. 3451, s. "63.

BOA, KK, nr. 3451, s. 63.

Bu konuda ~imdilik bk. Erhan Afyoncu, Osman/1 Devlet Telkilatmda Defterlziine-i Amire, Marmara 011iversiiesi Sosyal Bilimler Enstitiisii, Doktora Tezi, istanbul 1997, s. 83-84.

Bu tilr bir ornek ic;in bk. BOA, Bab-t A.safi', Ruus Kalemi (=A.RSK), nr. 1481, s. 69.

Defter eminliginin Osmanh dev1et te~kiH1tt ic;:jndeki yeri lc;in bk. Erhan Afyoncu, Aym tez. s. 69-97.

Riimiz ve Adiib-1 Zurefa'st, s. 190.

P. Aynagoz, Aym tez, s. VH; N. Altuner, Aym tez, s. XXIV.

P. Aynag~z. Aym tez, s. VII; N. Altuner, Aym tez, s. XXIV.

TUBA 24,2000: 1-7

4 ERHAN AFYONCU

24 Safer 1109 (11 Eyli.il 1697) tarihi oncesinde yapmas1 icap eder. Bir buyuruldudan, defter eminligine 10 $evval 1108 (2 Mayts 1697) tarihinde tayin edildigini tespit ediyoruz24 .

Osmanh biirokrasisinin en list diizey altt haceganhgmdan (menastb-t sitte) birisi olan defter eminligine, b~ donemde tayinler genellikle reisiilkiittap, ba~defterdar, mevkufat91, tezkireci, ~ehremini, ba~muhasebeci gibi gorevlerden olurdu. Bu ytllarda katiplikten defter eminligine tayin edilene rastlamlmamaktadtr25. Mustafa Safayl'nin divan katipliginden defter eminligi gibi onemli bir haceganhga getirilmesi, yukanda belirtildigi gibi Sadrazam Elmas Mehmed Pa~a'nm destegi ile olmu~ olmahdtr. Safayi'nin defter eminligi ktsa siirmii~. Elmas Mehmed Pa~a'mn ~ehid olmasmdan 7 gUn sonra, 2 Rebiiilevvel 1109 (18 Eyliil 1696)'da bu gorevden ahnarak, yerine b~muhasebeci Yegen Mehmed tayin edilmi~tir26.

Mustafa Safayi'nin mektup9uluk21, maliye tezkireciligi28 ve istanbul m~kataacthgt yapttgt bilinmektedi r29. Ancak bu gorevlerini hangi tarihlerde yapttgt konusunda bir ar~iv kaydtna rastlayamadtk . . Safayl'nin defter eminliginden azlinden sonra 1129 (1717)'a kadar herhangi bir haceganltkta bulunup bulunmad1gmt tespit edemiyoruz. Bu ytllarda Safayl, muhtemelen yukanda bahsettigimiz haceganhklarda ktsa siire1i &5rev yapm1~ olabilir. Ancak, yukanda bahsettigimiz Uzere bu tarihlerde divan katipligi kadrosunda bulunmast ve maa~ almast, astl me~guliyetinin divan katipligi oldugunu gostermektedir.

Safayl'nin 21 Cemaziyelevvel 1129 (3 May1s 1717) tarihinde istanbul'da kU9iik evkaf muhasebeciligi vekllligine tayin edildigini ve 22 Muharrem 1130 (26 Arahk 1717)'a kadar bu gorevi si.irdiirdiigUnU tespit ediyoruz30. Bu Safayi ile ilgili daha.once bilinmeyen bir husustur.

KU9Uk evkaf muhasebeciligi vekllliginden aynlmastndan yakla~tk bir ytl sonra ba~mukataacthga tayin edilmi~tir. Safayl bu gorevi 1 Zilhicce 1131 (15 Ekim 1719)'e kadar yakla~!k onbir ay siirdiirmti~tUr3I. Safayi'nin bu gorevi de daha onceki ara~ttrmalarda zikredilmemi~tir32. ·

Satayi'nin kale tezkireciligi yapttgt ara§ttrmalarda zikrediJir33. Ancak bu gorevini hangi tarihlerde yapttgi ve bunun biiyiik kale tezkireciligi mi, yoksa kii9iik kale tezkireciligi mi oldugu bilinmemektedir. 14 $evva1 1 132 (19 Agustos 1720) tarihine ait bir ruus kaydmdan,

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

Bk. BOA, A.RSK, Dosya k•sm1, nr. 1791100. Kr~. Ek 2.

Bu tarihlerde defter eminligi yapm1~ ki~iler ve onceki gorevleri ir;in bk. Erhan Afyoncu, Aym tez, s. 129- 130.

Erhan Afyoncu, Aym tez, s . 129.

Elmas Mehmed Pa~a'nm mektupr;uluk hizmetini yapm•~ olabilir.

Elmas Mehmed Pa~a'nm oiUmU s•rasmda mali:Ye tezkireciliginde bulundugu ve Pa§a'mn oltimU iizerine bu gorevden ahnd1g1 ifade edilmektedir (Bk. P. Aynagoz, Aym tez, s. Vll). Ancak yukanda anlatlld•g• Uzere Safiiyi bu tarihte defter eminlig i yap•yordu.

P. Aynagoz. Aym tez. s. VII; N. Altuner. Aym tez , s. XXIV.

Safliyi bu goreve tayin edilmek ir;in arzuhal vermi~ ve bu istegi kabui edilmi~tir. Bk. BOA, A.RSK, nr. 1562, s. Ill. Kr~. Ek 3.

BOA, A.RSK, nr. 1562, s. 119. Kr~ . Ek 4.

Daha onceki ara~t1rmalarda Safliyi'nin istanbul mukataac•hg• yapt•gmdan bahsedilmekted!r. Biz bu gorevde bulunmas1 ile ilgili herhangi bir tevcihat kaydma rastlamad1k. Ba~ mukataacJhg• . istanbul mukataac1hg• ile kan~t1nlm1~ olabilir.

P. Aynagoz, Aym tez , s. yu.

TUBA 24.2000 : 1·1

MUSTAFA SAFA Yl'NiN HAYATI HAKKINDA YENi BiLGiLER 5

Safayl'nin bu tarihte buyilk kale tezkireciligine tayin edildigini anl!yoruz34. Safayl, 6 ~evval 1134 (20 Temmuz 1722) tarihine kadar, 2 y11 bu gorevde hizmet etmi§tir35.

Safay1'nin, bir yii mazul kaldtktan sonra 20 ~evval 1135 (24 Temmuz 1723)'de ikinci defa ba§mukataac1hga getirildigini tespit ediyoruz. ikinci kez tayin edildigi b_u gorevde bir ytl kalan Safayl bu gorevinden 17 ~evval 1136 (9 Temmuz 1724 )'da azledilmi~tir36. ikinci ba§mukataacthgt da birincisi gibi onceki ara§ttrmalarda bilinmeyen hususlardandtr.

Safayl, bir ytl sonra 12 ~evval 1137 (24 Hazhan 1725)'de §tkk-t sani defterdarhgma getirilmi§tir37. Ancak bu gorevde uzun sure hizmet edememi§, Cemaziyelahir 1138 (~ubat 1726)'de vefat et~i§tir. Safay!'nin oliim tari~ini Rami:z; 1138 (1725-1726)38, Patin 1196 (1782)39, Mehmed Stireyya, Cemaziyelahir 1137 (~ubat-Mart 1726)40 olarak vermektedir. Ara§ttrmacllar · ise 1138 (1725-1726) yilt tizerinde ittifak etmektedirler4'. Ancak, oli.imuni.in tam tarihi belli degildir. Safayl'nin o1i.imii i.izerine §Ikk-1 sftnl defterdarl!gtna N:ahifi Si.ileyman Efendi'nin tayiriinin 8 Cemaziyelahir 1138 (11 ,Subat 1726)'de yapilmasmdan42, olilmi.iniln bu tarihten bir ka~ gun once olabilecegini tahmin ediyoruz.

Safayl'n.in mevlevllikle ilgili §iirlere yer vermesinden ve kendisininde bu tOr §iirler yazmasmdan dolayt onun mevlevl olabilecegi tahmin edilmektedir43.

Satayl'nin ogullanndan Es-seyyid Nureddin Efendi, III. Mustafa devrinde oldi.i. Diger oglu Abdurrahman Efendi, mi.iderris-i Kudi.is payesi ile Edlrne Kadtst olmu§, 1152 (1739-1740) ythnda vefat etmi§ ve Edirnekapt mezarhgma gomiilmi.i§tilr. <;ocuklanndan Seyyid Mehmed Said Efendi hacegan olup, Valide Sultan Cami katipligi yapmt§ ve 1189 (1775) ythnda oldi.igi.inde Katip Camiine defn edilmi§tir. Yine ~ocuklanndan Hact Mehmed Efendi 1174 (1760-1761) ythnda vefat etmi§ ve Edirnekapt mezarhgma gomlilmi.i§tUr. Safaylzade Ahmed Nazif Efendi ricaldendir.Yine bu aileden diger Ahmed Nazif Efendi sudGrdan ~emseddin Efendi'ye damad olmu§, 1266 (1850) yt1tnda vefat etmi§tir. Bu si.ilaleden Ahmed Haztm Efendi 1280 (1863- I 864) ythnda hayatta bulunuyordu44.

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

"Tezkirecilik-i kal'a-i kebtr Safiiyi M.ustafa Efendi'ye verilmi~tir. 14 L (=~evviil) sene 132" (Bk. BOA, A.RSK, nr. I 571 , s. 21. Kr§. Ek 5) .

BOA, A.RSK, nr. 157 I, s. 21. Kr§. Ek 5.

BOA, A.RSK, nr. 1562, s. I I9; A.RSK, nr. 1571. s. 15. Kr§. Ek 6.

BOA, KK, nr. 523 mukerrer. s. 213. Kr§. Ek 7:· Safiiyt'nin bu tayini ile ilgili kayd• daha once yaymlayan Fahameddin Ba§ar, muellifimizin ismini Sakalh olarak okumu§tur (Bk. Osmanlt Eya/et Te,,cihiitt (1717-1730), Ankara 1997, s. 269).

Ramiz'in babast muderris Nairn Efendi, Safiiyi'nin olumune §U beyti soylemi~tir:

"Oia Ya Rabb Safiiyt'nin makamt cennet-i a'lii" (Bk. Ramiz ve Adiib-1 Zurefii'sl, s. 191 ).

Fatin, Hatimii'l-E~'ar, istanbul I 271, s. 239. Fatin'in verdigi bu otom tarihi, XVIII. yuzytlm sonlannda ya~amt~ ve hacegiinhkta buiunmu~ bir diger Mustafa ~afilyt'ye ait olmahdtr (Bunun ie<in bk. BOA, KK, nr. 26116, s. 6).

Sicill-i Osman/, Ill, 228.

P. Aynagoz, Aym tez, s. VII; N. Altuner, Aym tez, s. XXIV- XXV.

"Defterdiirhk-1 ~1kk-1 siinl

~tkk-t .siint defterdiin olan Mustafa Safiiyt fevt olmagtla sabtka ba§mukata'acJ oian Nahifi SOieyman Efendi'ye verilmi§tir. 8 Cemaziyelahir sene 138" (Bk. BOA, A.RSK, nr. 1562, s. 13. Kr§. Ek 8).

N. Altuner, Aym tez, s. XXVI.

Mehmed Sureyya, Sicill-i Osman/, Ill, 228.

TUBA 24,2000: l-7

6 ERHAN AFYONCU

ESERiNiN TAKDiMiNE DAiR

Safayi tezkiresi 1050-1132 (1640-1720) arasmda ya~amt~ ~airleri ihtiva etmektedir. Safayl, tezkiresinin mukaddimesinde Latifi, A§tk ~elebi ve Hasan <;elebi gibi tezkirecilere ozenerek ve Rtza tezkiresinin sona erdigi 1050 (1640) ydmdan sonra da tezkire yaztlmadtgmt di.i§i.inerek eserini kaleme aldtgmt soylemektedir45. Kendisi de bir §air olan Safayi, §airlerle yaktn ili§ki i~inde olmu§ ve bu sayede tezkiresi · i~in rahathkla bilgi toplami§ttr. Yirmibe§ ytlhk bir ~ah§ma ile meydana getirilen bu eserde 484 §air yer almaktadu46.

Mustafa Safayi, Nev§ehirli .Damat ibrahim Pa§a'mn sadrazamllgmda (8 Cemaziyelahir 1130-17 Rebii.ilevvel 1143 I 9 Mayts 1718-30 EylUl 1730)47, 25 ytl once yazmaya ba§ladtgt tezkiresini tamamlayarak, ona sunmu§tur. Safayi tezkiresini en az dart defa gozden ge~ir­mi§tir. Tezkirenin Nev§ehirli ibrahim Pa§a'ya ne zaman sunuldugu belli degildir. N. Altuner, tezkirenin Nev§ehirli ibrahim Pa§a'ya, telif tarihi olan 1132 (1719)'de sunulmadtgmm kesin oldugunu, 1137 (1724) ythnda sunulmu§ olabilecegini ~oylemektedi48.

Safayi'n_in, Nev§ehirli Damat ibrahim Pa§a'nm sadarete gelmesinden sonra, ~e§itli hace­ganhklara tayin edildigini goriiyoruz. Safayi, yukantla bahsettigimiz i.izere onun sadrazamhgt doneminde iki defa ba§mukataacthk, btiyi.ik kale tezkireciligi yapmt§ ve oli.imi.inden once de §tkk-t sani defterdarhgt gibi list diizey bir haceganllga tayin edilmf§tir. Eger, Safayi ile Nev§ehirli ibrahim Pa§a arasmda sadaret doneminden once bir dostluk bulunmuyorsa49, Safayi'nin bu gorevlere gelmesi, tezkiresini Pa§a'ya sunmast ile alakah olmahdtr. Bu durumda Safayl, Pa§a'ya 1129 (1717) tarihini ta§tyan tezkirelerinden birisini de sunmu§ olabilir. Nitekim 2 I Cemaziyelevvel 1129'da Safayl, Rikab'da kU~Uk evkaf muhasebeciligi vekaleti'ne tayin edildiginde Nev~ehirli ibrahim Pa§a Rikab-1 hUmayGn kaymakamtydiso.

1-

45

46

47

48

49

50

EKLER

ibtida mevacib-i Mustafa Safayi katib-i divan, an-~avu§iin est. Cerna 'at-1 katibiin-1 divan-1 hi.imayiln ilhak §uden-fermilde. Ba-tashih ez-an sebeb ki, esame-e§ ibrahim Edirne gtlman-t bag~e-i Edirne bGde ve be-ism-i hod mutab1k ni§te ve arz-1 hiil dade ve inay~t rica kerde. Ber mGceb-i ruGs-1 hi.imayGn. Fi 5 C sene 1100. Kayd §lid. Be-

P. Aynagoz, Aym tez., s. XI-X II.

P. Aynagoz. Aym tez.. s. XI-XII; N. Altuner, Aym tez. s. XXI.

N. Altuner. Nev§ehirli ibrahim Pa§a'yt 1131. (1719) ytltnda sadarete gelmi§ olarak gostermcktedir (Aymtez, s. XXVII). Ancak Nev§ehirli ibrahim P~a 8 Cemaziyelahir 1130 (9 Mayas 1718) tarihinde sadrazam olmu~tur. Bk. i. H. Dani~mend. iwlzlt Osmanlt Tarilti Kronolojisi, VI, s. 54-55.

N. Altuner, Aym tez, s. XXVIII.

Nev§ehirli ibrahim Pa§a, sadrazam olmadan once uzun y!llar Osmanlt blirokrasisindc kiitip ve hacegiln olarak gorev yapmt§ttr (Bk. Mlinir Aktepe, "Nev§ehirli ibrahim Pa§a", islam Ansiklopedisi, IX, 234-239; ismail Hakkt Uzunyar~th, Osmanlt Tarihi, IV /2, Ankara 1988, s. 31 0-312). Blirokraside gorev yaptagt bu yallarda Mustafa Saffiyi ile aralannda bir dostluk olu§mU§ olabilir.

ibrahim Pa§a 16 $evval 1128 (3 Ekim 1716)'de vezirlik ile Rikab kaymakamhga'nn gelirilmi~, 8 Cemaziyelahir 1130 (9 May1s 1718)'da Sadrazam olana kadar bu gorevde kalmt§ltr (Bk. Mlinir Aktepe, "Nev~chirli ibrahim Pa§a". s. 235; ismail Hakkt Uzun~ar~tlt, Osmmzlt Tarilzi,lV/2, s. 311 -3 12).

TUBA 24.2000: 1-7

MUSTAFA SAFA Yl'Ni:N HA YATI HAKKINDA YENi BiLGiLER 7

rfiznam9e-i hi.imayGn Fi 8 ~ sene minhu. Ba-ulGfe hod. Yevml: 10. Mukaddema mutasamf oldugu on ak9e ile nakl olunmu~dur. [Ki.i9i.ik Ruznam9e i~areti]. Ziyade ~i.id. Ez-an sebeb ki mahall ve mi.istahak ~tid ve arz-1 hal dade ve inayet-rica .kerde. An-mali.IGlat-1 sa'adetli.i ki ba'dezin ber-mGceb-i ruGs-1 hi.imayGn. el-Vaki fi 28 ZA sene llOO.Yevm; 5.YekGn; 15. (BOA, KK, nr. 3428, vr. 30b)

2- Defter emaneti Safayl Mustafa Efendi'ye tevc]h olunmak buyuruldu. 10 L sene 1108. '(BOA, A.RSK, Dosya klsmt, nr.179/1 00).

3- Muhasebecilik-i Evkaf-1 Ki.i9i.ik Asitane'd.e ki.i9i.ik evkaf muhasebeciligi veka.leti arz-1 hali mGcebince Mustafa Satayl Efendi'ye verilmi~dir. 21 CA sene 129 -22 M sene 130* (BOA, A.RSK, nr.1562, s.111).

4- Mukata 'acthk-I Evvel

5-

6-

7-

8-

. .

B~mukata'acdtk Safayi Mustafa Efendi'ye verilmi~dir. 8 M sene 131 - Gurre-i Z sene 131 *. (BOA, A.RSK, nr.1562, s. 119)

Tezkirecilik-i Kal'a-i Kebir Safayl Mustafa Efendi'ye verilmi~dir. 14 L sene 132- 6 L sene 134*. (BOA, A.RSK, nr.1571, s. 21).

Mukata'acthk-I Evvel Safayl Mustafa Efendi'ye verilmi~dir. 20 L sene 135- 17 L sene 136*. (BOA, A.RSK, nr.1562, s.119; nr.1571, s.l5).

Defterdarhk-1 ~1kk-1 Sani Sabtka ba~mukata'act olan Safayi Mustafa Efendi'ye verilmi~dir. 12 L sene 137 - 8 C sene 138*. (BOA, KK, nr. 523M, s. 213).

Defterdarhk-1 ~1kk-1 Sani ~lkk-I sani defterdan olan Mustafa Safayi fevt olmagtla sabtka ba~mukata 'acl olan Nahifi Si.ileyman Efendi'ye verilmi§dir. 8 C sene 138. (BOA, A.RSK, nr.1562, s.l3) .

Bu i§aretin iizerinde bulundugu tarih Safayl'nin o gtirevden ahnarak yerine ba§ka birisinin getirildigini gtistermektedir.

TUBA 24,2000: 1-7