PANEVROPSKI UNIVERZITET „APEIRON“ FAKULTET POSLOVNE EKONOMIJE

College of Modern Managament Banjaluka

Smjer: JAVNA UPRAVA

JUGOISTOČNA EVROPA – ZAPADNI

BALKAN – BOSNA I HERCEGOVINA I

NJENI GRAĐANI U EVROPSKOJ

UNIJI

/Magistarski rad/

MENTOR: KANDIDAT:

prof. dr Mile Dmičić Gordana Erak

Banjaluka, oktobar 2008. godine .

1

„Cijenjenom“ vječita zahvalnost

„Voljenom“ u znak sjećanja

„Nasljedniku“ put ka svjetlosti

Vaša GORDANA

2

I METEDOLOŠKI PRISTUP KAO UVOD U ISTRAŽIVANJE

1. UVOD U PROBLEMATIKU ISTRAŽIVANJA

Područje istraživanja je veoma široko i ono u najširem smislu obuhvata

društvene i prirodne nauke. Da bismo pristupili istraživanju neophodno je da se

baziramo na naučne oblasti, nakon toga na uže dijelove i pojedine segmente u okviru

društvenih ili prirodnih nauka. Za šta ćemo se opredijelit i zavisi od sklonosti i interesa

istraživača i od same društvene potrebe za istraživanjem nekog od područja.

Osnovna stvar na samom početku je da istraživač odabere temu. Iako se u nekoj od

faza istraživanja, ili odbacivanja pojedinih dijelova, može dogoditi da rad dobije

sasvim drugačiji oblik, smisao mora ostati isti.Takođe je moguće da se tokom izrade,

istraživač opredijeli i za proširenje teme, bilo u sadržaju, bilo u naslovu. Naslov teme

je početak istraživačkog rada, koji zahtijeva i ostale elemente istraživanja.

Mnogi teoretičari, a posebno oni koji se bave metedologijom izrade naučnog

rada utvrdili su, a nakon toga kroz praktičarn rad i dokazali, da je odabirom i

formulacijom teme već načelno određen predmet rada i formulisan problem

istraživanja.

Takvim stavom rukovodili smo se i mi i utvrdili da je predmet ovog rada priključivanje

jugoistoka Evrope, zapadnog Balkana i BiH evropskim integracionim procesima.Ovo

je veoma važan korak i izo lacija bi u ovom trenutku nanijela više štete građanima,

nego koristi.Međutim, ne smije se zaboraviti da ideja o velikoj Evropi, koja veoma

podsjeća na bivšu Jugoslaviju, može doživjeti svoj kraj i prije nego što se ostvari

krajnji cilj, što ćemo dokazati pojedinim poglavljima u ovom radu.

Izbor naše teme i formulisanje problema1 istraživanja imao je identičan

metedološki put koji su pretpostavili i utvrdili mnogi poznati teoretičari. Izrada rada

trajala je duži period, jer je prošla fazu “inkubacije i fermentacije” same ideje,

počevši od odabira naučnog područja pa do nauke, a poslije toga uže naučne i

teorijske oblasti koja se bavi začecima stvaranja Evropske unije i idejom o stavljanju

svih zemalja u Evropi pod jedan kišobran. U okviru tako određene oblasti bilo je

neminovno utvrditi tačan, logičan i prihvatljiv naziv teme ovog naučnoistraživačkog

1 Dr Radomir Lukić:Metodologija prava,Sabrana djela,Beograd,1977, dr Milorad Zakić:Metodologija naučno istraživačkog rada,Banjaluka,2000 godine,

3

rada. Pri određivanju teme, to jest naslova, rukovodili smo se već poznatim

metodološkim pravilima kako bi tema bila zaokružena u jednu cjelinu.

Tema ne smije biti beznačajna, neka besmislena “tričarija” i mora se obratiti

pažnja podesnosti teme za naučnu obradu. Potrebno je, s jedne strane, razmotriti da

li je tema u dovoljnoj mjeri istraživačka, to jest da li će se ona najvećim dijelom

zasnivati na građ i dobijenoj na osnovu ličnih istraživanja primarnih izvora.2 Treba

tome dodati da je korišćenje sekundarnih izvora neminovno, ali rad se ne smije

isključivo zasnivati na tim izvorima. Nužno je voditi računa o tome da tema ne bude

preuska ili preširoka, jer će se istraživač suočit i sa teškoćama: nedostatkom ili

preobiljem građe. Ako treba birati između ova dva, nazovimo, zla, onda je za obradu

bolje uzeti uži, nego širi problem, jer uže proučavanje daje mogućnosti

produbljavanja za temeljit iji i savjesniji rad o datoj temi. Istraživač u takvom slučaju

daje prioritet nekom detalju i rad dobija svoju vrijednost i značaj. Tema koja

obuhvata širi problem i koja je posvećena široj i većoj cjelini, teža je za obradu, ne

samo zbog obimnosti građe, i zbog toga što zahtijeva više vremena i materijalnih

sredstava, nego što od istraživača zahtijeva posebne kvalitete i bogatije iskustvo u

obradi naučnih problema.

Tema, najzad, treba da bude što savremenija, to jest da se odnosi na neki

problem od interesa i od koristi za savremenu teoriju i praksu, izvjesne naučne

discipline, grane, oblasti. Ukratko, podesena tema je ona koja je nova, značajna i

zanimljiva sama po sebi, a u ovom radu mi smo se trudili da upravo naša tema ima

ovakve kvalifikac ije.

Utvrđena tema istraživanja je veoma zahtjevna i podrazumijeva cjelovitu

obradu, počevši od ideje o stvaranju Evropske ekonomske zajednice: Evropske

zajednice za ugalj i čelik, Evropske zajednice i Evropske zajednice za atomsku

energiju, pa do premineovanja u Evropsku uniju, na osnovu Ugovora iz

Mastrihta(Holandija), koji je potpisan 7.februara, 1992.godine. Mastrihtski ugovor je

stupio na snagu 1.novembra, 1993.godine, i stvorio je novi polit ički entitet - Evropsku

uniju. Nastao je raspadom Sovjetskog saveza(1991.godine), slomom sovjetskog

komunističkog sistema i ujedinjenjem zapadne i istočne Njemačke.

2 Dr Midhat Šamić, Kako nastaje naučno djelo,Sarajevo,1972.godine,

4

Mnogi aspekti Evropske unije su postojali i prije potpisivanja ovog Ugovora,

preko raznih organizacija oformljenih pedesetih godina dvadesetog vijeka,a koje su

gore već navedene.

Evropska unija je opisana kao entitet sačinjen od tri stuba:

Prvi stub čine tri postojeće zajednice-Evropska zajednica za ugalj i čelik, EZ i

Evropska zajednica za atomsku energiju;

Drugi stub čini sistem zajedničke spoljne i bezbjednosne polit ike;

Treći stub obuhvata sferu koja se odnosi na pravosuđe i unutrašnju polit iku.

Ovim Ugovorom naloženo je uspostavljanje monetarne unije, uvođenjem

jedinstvene valute najkasnije do 1.januara, 1999.godine. Ugovorom o Evropskoj uniji

ova je evropska integracija, iz pretežno privredne, prerasla u polit ičku.

Države članice nekadašnje Evropske ekonomske zajednice su njime uspostavile

Evropsku uniju i time označile novu etapu u integrisanju svojih država u sve čvršću

uniju, u kojoj se odluke donose što je bliže moguće građanima.

Predsjednici i premijeri evropskih država donijeli su prvi Ustav Evropske unije

29.oktobra, 2004.godine, koji treba da ratifikuje pojedinačno svaka zemlja potpisnica.

Evropska unija trenutno broji 27 zemalja – članica. Veliki broj zemalja zapadnog

Balkana potpisale su Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju, što je preduslov za

daljnje korake, a to je kandidatura za ravnopravno članstvo u Uniji. Bosna

i Hercegovina je u Luksemburgu, 16.juna 2008.godine, potpisala Sporazum o

stablizac iji i pridruživanju sa EU, a od 1.jula, 2008.godine, počinje da se primjenjuje

Privremeni sporazum o trgovini i trgovinskim pitanjima između EU, s jedne, i BiH, sa

druge strane.

Postavlja se pitanje, u teoriji i praksi, kako i na koji način će EU funkcionisati u

budućnosti, s obzirom na to da u evropsku porodicu naroda ulaze zemlje različitog

polit ičkog uređenja, ekonomske razvijenosti, nacionalne i vjerske pripadnosti, kulture

i mnogo drugih različ itosti. Evropa je zamislila jednu novu naciju, kao što je američka

i u kojoj bi se svi osjećali evropski i komotno, što je iz sadašnje perspektive teško

ostvarljivo, jer je „stari kontinent“ kroz istorijske periode često pokazao da to nije

moguće.

5

Ako se vratimo u devedesete godine i sjetimo kako se preko noći raspala

bivša Jugoslavija, na koju EU sve više podsjeća, možemo se upitati da li je ujedinjena

Evropa čista utopija. Da li će ekonomija biti taj korektivni faktor koji će sve ostale

različ itosti kod evropskih naroda pomiriti ili ne, na neki način je otvoreno pitanje, o

kojem će se naučnici baviti u budućnosti. Savremene promjene izazvane procesom

globalizacije stvaraju nove pravne poretke i sisteme, demokratska uređenja u

svijetu, ali isto tako i nova krizna žarišta u svijetu, s ogromnim posljedicama za

čovječanstvo.

Ovakvim razmišljanjem i metodom upravo smo došli do teme, koja je dobila

adekvatan naziv ”Jugoistočna Evropa-zapadni Balkan-Bosna i Herecegovina i njeni

građani u Evropskoj uniji”.

Ova tema i njen predmet istraživanja mogu da izazovu naučnu radoznalost i

da ponukaju mnoge koji se bave istraživanjem da se opredijele za slične oblasti.

Jedan od osnovnih razloga je to što je tema aktuelna i što se jedna dosta stara ideja

o ujedinjenoj Evropi počela realizovati u praksi. Takođe, naučni doprinos o ovom

pitanju je dobro došao, jer nema dovoljno novih izvora, koji b i istraživačima bili od

koristi, a ako se i pronađu, često se ponavljaju i nemaju baš svoju svrhu.

To je i bio jedan od motiva istraživača da uđe u problematiku i suštinu ovog

problema, kako bi njegov skromni doprinos pomogao u otkrivanju novih dokaza iz

ove oblasti, ali i pomoć novim generacijama, koje se opredijele za ista ili slična

istraživanja.

6

2. CILJEVI ISTRAŽIVANJA

Ukoliko želimo postići određen rezultat u istraživanju nekog problema,

neophodno je da u istraživanje uđemo s postavljenim ciljem, to jest ciljevima. Veoma

bi bilo neozbiljno da to ne učinimo, jer samo bismo uzaludno trošili vrijeme, a do

rezultata ne bismo došli. Zato smo se potrudili da postavimo ciljeve našeg

istraživanja na ispravan način.

Poznato je da je opšti cilj svakog istraživanja saznanje o vrednovanju nekog

problema, koji je formulisan predmetom istraživanja, a nakon toga i mogućnost

pronalaženja rješenja.

Cilj istraživanja je da se nešto postigne, pronađe ili objasni i da se dođe do

novog saznanja o pitanju koje je predmet određenog istraživanja.To podrazumijeva

saznanje suštine problema i načina na koji se to istraživanje održava u praktičnom, a

ne samo u teoretskom smislu.

Tema našeg istraživanja je odabrana s razlogom i s puno pažnje i već određuje

ciljeve istraživanja kao sastavni dio naučne zamisli kojom se odgovara zašto i zbog

čega se nešto ili neka pojava postavlja kao predmet istraživanja.

Do naučnog istraživanja dolazi se korišćenjem logičkog mišljenja i davanjem

odgovora na pitanja: šta, kako i zašto. “Pitanja šta i kako u prvom redu karakterišu

rane faze razvoja nauke. Stoga je neophodno prikupiti dovoljan fond činjenica i

utvrditi zakone veze između tih činjenica. Odgovor na pitanje zašto, ili objašnjenje u

okviru naučnog sistema pretpostavlja izvjesnu zrelost nauke.”3

Obrada teme “Jugoistočna Evropa-zapadni Balkan-BiH i njeni građani u

Evropskoj uniji”, ima zadatak da ostvari naučni ( opšte teorijski) i praktični

(operacioni) cilj.

Ciljevi će se postići:

a) Izučavanjem, a nakon toga i analiziranjem razloga osnivanja Evropske

unije, njenom ulogom u globalističkom poretku i prema svjetskim silama, kao što su

Sjedinjene Američke Države, Ruska Federacija, Kina ili Indija. To iziskuje i daljnje

istraživanje uloge jugoistoka Evrope,i zapadnog Balkana u evropskim integracionim

3 Dr Milan Galogaža:Filozofija života,Novi Sad,2001.godine,

7

procesima. Posebno je važno mjesto BiH u ovim integracijama, što je i i najvažniji c ilj

našeg istraživanja. Neizbježno je ući u analizu, kako bismo došli do efekata koji

ujedinjenu Evropu čine održivom i otkrili koji su preduslovi za njen dugoročni

opstanak.

b) Sagledavanjem stanja u BiH, pronaći mehanizme za stvaranje ambijenta,

koji je potreban za priljučenje zajednici evropskih naroda.

c) Utvrditi modele koji bi efikasno uticali na institucije u BiH i entitetima da

što brže i kvalitetnije sprovedu određene aktivnosti u praksi i na terenu.

d) Uporediti koliko se evropski standardi podudaraju s domaćim i iznać i

rješenja, koja bi doprinijela bržem i efikasnijem usklađivanju.

Cilj našeg istraživanja je da dođemo do saznanja koji su efekti ulaska u

Evropsku uniju i na koji način to postići. Drugi cilj našeg istraživanja je utvrditi u kojoj

mjeri je BiH osposobljena da pristupi ovom izazovu i šta bi se deslio ukoliko bi ostala

izolovana na prostoru Evrope. Takođe je bitno doći do saznanja kako će Evropska

unija postići ravnotežu, jer je činjenica da se članice i potencijalne članice veoma

razlikuju u mnogo čemu , što može biti prednost, ali i nedostatak u ovim procesima.

Značajno je utvditi do kog nivoa saznanja će se stići istraživanjem i da li će se

istraživanje završiti samo na naučnom opisu (deskripciji) i klasif ikaciji(tiplologiji), ili će

se dostići najviši nivo naučnog saznanja-naučno objašnjenje(uzročnost i povezanost).

Za istraživanje ove teme postoji mnogo činjenica koje upućuju da će naše

istraživanje dostići višu fazu saznanja, koja se tretira kao druga faza u naučno

istraživačkom radu.

Opšti operaciono-naučni i praktični ciljevi ovog rada su saznanje o tome u

kojem se pravcu moraju da kreću institucije BiH i entiteta, kako bi što prije postigle

uslove za evropske integracione procese i koje su to prepreke koje bi trebalo što prije

prevazići. Bitno je i saznanje da, bez obzira na nedostatke procesa u Evropi, BiH ne

smije sebi dozvolit i da ostane u izolaciji, jer bi to u ovom momentu bilo veoma loše

kada znamo da sve zemlje Evrope imaju isti cilj, a to je stvaranje evropske zajednice.

Opšti cilj svakog istraživanja je primjena rezultata tog istraživanja, i zbog toga će

rezultati našeg rada biti korisna preporuka predstavnicima institucija u BiH i

entitetima kako da što kvalitetnije počnu primjenjivati evropske standarde. Posebno

8

je važna oblast zakonodavstva, koja će kroz zakone i ostale akte trasirati put izvršn im

i ostalim nadležnim institucijama da počnu sa primjenom uslova, koje je zadala

Evropska unija.

3. UTVRĐIVANJE HIPOTEZE

Naučna sredstva za naučno istraživački rad koji ima ozbiljan pristup teoriji i

produktivnoj praksi obuhvata i utvrđivanje hipoteze ili više njih.

Logički uzevši, hipoteze su pojmovi, sudovi ili stavovi i zaključci. Hipoteze-pojmovi su

misaone pretpostavke o još nepoznatim predmetima ili pojmovima ili njihovim

osobinama prema drugim pojavama.

Hipoteza-stav jeste misaona pretpostavka o nekom predmetnom odnosu.

Upotreba hipoteza je jedan od najvažnijih metodoloških postupaka u cjelokupnom

naučnom saznanju. Hipoteze, to jest pretpostavke o pojmovima ili o predmetima

koje se istražuju, imaju oblik stavova za koje se pretpostavlja da imaju određenu

saznajnu vrijednost koju treba tek provjeriti.

Hipoteze se upotrebljavaju u interpretaciji činjenica iskustva, u postavljanju

naučnih teorija i naučnih zakona, u naučnim predviđanjima i naučnim otkrićima i u

naučnom objašnjenju.

Hipoteze predstavljaju teorijske dopune izvjesnih praznina u poznavanju

određene pojave ili čitave oblasti pojava čije samo izvjesne dijelove ili momente

poznajemo.

Savremenu definiciju hipoteze dao je J.Galtung, koji polazi od sudova: „Ova

ruža će biti crvena“, „Sutra će padati kiša“. Analiza ovih sudova pokazuje da se ovdje

određenim jedinicama predmeta pripisuju određene osobine, odnosno određene

vrijednosti. Najkraće rečeno, Galtung kaže: „Hipoteza je sud o specifikaciji ili h ipoteza

se može definisati kao međuodnos varijab li“. J.Galtung navodi da je hipoteza stav

moguće vjerovatnoće ili istinitosti. Definiciju hipoteze dao je veliki broj i ostalih

teoretičara metodologije među kojima su :K.Krečfild, M.Koen , V.Mužić. Oni ističu da

je hipoteza veoma važna u naučnom radu i da počinje u mislima, a postepeno prelazi

u praktičnu zamisao, koja ostvaruje utvrđeni problem istraživanja. Profesor Bogdan

Šešić je najpotpunije dao definiciju hipoteze, koja istraživaču pruža mogućnost da

9

pronađe model koji će mu pomoći u radu, bez obzira o kojoj temi je riječ. On kaže:

„Hipoteze su, dakle, misaone pretpostavke u obliku pojmova i stavova o mogućim

činjenicama budućeg saznanja o još neotkrivenim svojstvima, to jest o njihovom

postojanju, odnosima, uslovima nastanka, promjene ili razvoja“.4

Većina istraživača, posebno početnika, često se pita kakva je svrha hipoteze.

Razlog za dilemu je u tome, što je vrlo teško postaviti pravu hipotezu u radu i što su

mnogi u raskoraku da li se hipoteza dokazuje, potvrđuje, ili se odbacuje. Hipoteza ne

smije biti sama sebi svrha i ona mora imati svoju ulogu i funkciju u svakom

konkretnom slučaju tokom istraživanja. „Bliža istini i vjerovatnija je ona hipoteza

koja bolje ispunjava bitne uslove osnovanosti i uslove vjerovatnoće..... Osnovana je

ona hipoteza koja se bar djelimično može potvrditi u praksi, ili je bar vjerovatno da

će se potvrditi.“

Pokazalo se da je h ipoteza bolja, ukoliko istraživač više zna o predmetu

istraživanja, što podrazumijeva da je znanje prioritetni faktor za određivanje dobre

hipoteze.

Ako istraživač površno pristupa problemu, da li zbog neznanja ili bujne mašte,

to ga može odvesti u pogrešnom smjeru i udaljit i ga od teme, ali i od postavljenog

cilja u svom naučno istraživačkom radu. Može se desiti i to da je neki problem već

ranije istražen i ukoliko se takav definiše kao hipoteza, istraživaču će umanjiti volju

za daljn jim istraživanjem.

Sagledavajući važnost hipoteze, njenu funkciju u istraživanju,te predmet i cilj

našeg istraživanja, došli smo do formulisanja slojevite hipoteze koja glasi: 1) Ideja o

ujedinjenoj Evropi, koja je začeta još davne 1923.godine , takozvanim Panevropskim

manifestom, obnovljena je nakon Drugog svjetskog rata u besjedama premijera

Velike Britanije,Vinstona Čerčila. On je na Univerzitetu u Cirihu,19.septembra,

1946.godine, predložio stvaranje „Sjedinjenih evropskih država“, naglašavajući da

„prvi korak u obnavljanju evropske porodice mora biti partnerstvo između Francuske i

Njemačke“, dok bi Velika Britanija i SAD-e bile „prijatelji i kumovi nove Evrope“.

Takođe je Čerčil doprinjeo ujedinjavanju Evrope svojom aktivnom ulogom u

osnivanju Savjeta Evrope. On je i predsjedavao Evropskom kongresu u Hagu, u maju

1948. godine, kada je zvanično osnovan Savjet Evrope, prva evropska institucija. Na

4 Dr Mithat Šamić:Kako nastaje naučno djelo,Sarajevo,1972.godine,

10

istom Kongresu je osnovan i Evropski pokret, a Vinston Čerčil je bio jedan od četiri

počasna predsjednika ovog pokreta.

Gore navedene činjenice ukazuju da je proces evropeizacije veoma dugotrajan

i da je zamajac dobio tek devedesetih godina, a trenutno Evropska unija broji 27

zemalja-član ica. Ujedinjenjem Njemačke, raspadom bišeg Sovjetskog Saveza i bivše

Jugoslavije, Evropska unija je ubrzala proces integracije. Njemačka je ponovo u

Evropi preuzela vodeću ulogu, koju nikada i nije izgubila, jer se takozvanim

Maršalovim planom Njemačka veoma brzo ekonomski oporavila, iako je Hitler i

nacizam b io osuđen od velikih sila-saveznika. To pokazuje da je Evropska unija

formirana u korist razvijenih evropskih zemalja i kao partner SAD-a u politčkoj borbi

prema Ruskoj Federaciji, Kini i Indiji, a ne da bi zaštitila rasparčane i siromašne

zemlje jugoistoka Evrope i zapadnog Balkana. Bez obzira na podršku Evropskoj uniji,

SAD-e nikada neće podržati jaku evropsku zajednicu naroda i uvijek će tražiti

izgovore da se to ne dogodi. Da je Amerika to željela, spriječila bi raspad bivše

Jugosllavije, na koju liči sadašnja Evropska unija.

Zemlje jugoistočne Evrope veoma brzo su ušle u Uniju, za razliku od zemalja

zapadnog Balkana, ali se veoma brzo pokazalo kakav im je status zbog prethodno

loše ekonomske situacije. Jedino su dobro došli u zemljama Zapada kao jeftina radna

snaga i kao mirotvorci na Bliskom istoku, u sastavu snaga NATO-a. Međutim,

trenutno drugo rješenje ne postoji na evropskom kontinentu i jedino moguće je

ulazak u EU. Zapadni Balkan, kojem pripada i BiH mora b iti dio EU i NATO-a, jer

nema drugog rješenja. Zbog toga što su i zemlje u okruženju takvog mišljenja, ne

preostaje nam ništa drugo. Mora se, ipak, uzeti u obzir da je BiH specifična zemlja,

koja nema još svoj vlastiti Ustav, da je podijeljena na dva entiteta:Republiku Srpsku

i Federaciju BiH, i da će joj trebati mnogo više vremena kako bi postala članica

evroatlantskih integracija.

Bosna i Hercegovina može opstati samo ukoliko se ispoštuje Dejtonski mirovni

sporazum i shvati da je Republika Srpska neupitna, kao i Federacija BiH. U

suprotnom, nema šanse da napreduje prema EU, jer bi suprotstavljeni stavovi u

zemlji usporili njen napredak. Zbog toga se već sada mora ozbiljno pristupiti

ispunjavanju evropskih standarada u okviru postojećeg stanja u BiH, a ne

zamajavanjem o nekim novim podjelama u BiH. U okviru ispunjavanja Sporazuma o

11

stabilizaciji i pridruživanju, to jest Privremenog sporazuma, koji teče od 1.jula,

2008.godine, ne smije se zapostaviti uloga entiteta i BiH preko zajedničkih institucija

na nivou države.

Istraživanje i sveukupan rad će pokazati da li je hipoteza kvalitetno

postavljena i da li će biti prihvaćena ili odbačena. Biće provjereno i to da li je

Evropska unija već postavljena na dobrim temeljima i da li je sposobna da se suoči

sa novim izazovima koji su pred njom. Može li višedecenijska ideja biti ostvarena u

cijelosti.

Ostvarivanje sna BiH da bude članica EU mora da ima dobru polit ičku i svaku drugu

podlogu, pa smo hipotezu postavili kao složenu relaciju, jer smo uočili da treba

istraživati sve elemente pojedinačno, kako bismo razmotrili u logu svih institucija i

organizacija u entitetima i u BiH. Bez toga ne bi bilo svrhe upuštati se u istraživanje.

Na kraju će se pokazati da li je potvrđena slojevita hipoteza ili će se izd iferencirati

kao homogena pozitivno formulisana ili homogena, ali negativno formulisana.

Bilo šta da se izdiferencira, istraživanje će biti uspješno5 jer će problem približit i istin i,

a time dati podsticaj svim faktorima vlasti u BiH šta bi trebalo da učine da bi ušli

spremno i ravnopravno u evropsku porodicu naroda, bez polit ičkih i drugih

netrpeljivosti, a sve u interesu države, sva tri konstitutivna naroda i ostalih građana i

društva u cjelini.

4. METODE ISTRAŽIVANJA

Istraživački teorijski i praktični rad biće uspješno urađen, ako se sprovede

dobra organizacija i pažljivo odaberu postupci i kvalitetno usklade misaone i

praktične radnje, odnosno primjene adekvatne metode.

Metoda predstavlja putokaz i nač in rada i sastoji se od više postupaka i radnji

kojima se dolazi do određenog cilja ili rješenja. U radu - saglasno karakteru problema

i istraživanja , kao i izvoru informacija, treba primijeniti najpodesniju. Zbog toga su

značaj metode u nauci, to jest naučno istraživačkom radu isticali mnogi naučnici, što

datira još iz antičkog doba, kada su korišćene brojne metode, od kojih se izdvajaju

dijalektička i metafizička. Savremeni naučnici, teoretičari i ostali istraživač i naglašavali

5 Dr Bogdan Šešić: Opšta metodologija,Naučna knjiga,Beograd,1974.godine.

12

su značaj metode i njene primjene u radu. Svaki od njih je pokušao na najbolji način

definisati metodu, što se pokazalo uspješno ili manje uspješno. I u ovom radu smo

odabrali, prema našem mišljenju, najadekvatniju metodu koja glasi: “Naučnom

metodom se naziva skup radnji i postupaka pomoću kojih se dolazi do naučnih

saznanja i istine“.

Teoretičari obično razlikuju četiri osnovne, standardne naučno istraživačke

metode:dijalektičku, normativnu, eksperimentalnu i istorijsku. Vrijeme je pokazalo da

je takva tvrdnja zastarjela, te da se u današnje vrijeme u naučnom istraživanju

koriste mnogobrojne metode.6

U našem istraživanju o ovoj temi došli smo do spoznaje da se kvalitetno

odabranim metodama i realno postavljenom hipotezom može doći do objašnjenja o

naučnom problemu i u skladu s postavljenim ciljem.7

S obzirom na to da naša tema pripada društvenim naukama koristili smo se

mnogobrojnim metodama, osim eksperimentalne, koja nije svojstvena ovoj vrsti

istraživanja i rijetko se primjenjuje u ovim oblastima, a najčešće nikako.

Iako je ideja o stvaranju ujedinjene Evrope prilično stara, Evropska unija je svoju

ekspanziju doživje la tek devedestih godina, tako smo se u odabiru opredijelili za

klasične metode, ali i savremenije.

Od metoda posebno je bitno istaći sljedeće: dijalektičku(generalnu), induktivnu,

deduktivnu, istorijsku, metodu analize i sinteze, statističku, komparativnu i

normativnu.

Od ovih metoda koristlili smo se svim onim što je moglo pomoći u obradi

teme i rješavanju problema radi postizanja zadanog cilja:

Dijalektička metoda dijeli se na apstraktnu i stvarnu. Ona je generalna i

predstavlja osnovu za sve druge metode u naučno istraživačkom radu. Dijalektička

metoda, osnova je za postavljanje teze, antiteze, sinteze i konačnog rezultata i u

radu smo se i rukovodili t ime. Stvarna dijalektička metoda jeste materijalistička

metoda saznanja ili konkretna dijalektička metoda, za razliku od Hegelove idealističko

apstraktne metode. „Dakle, Hegel izričito tvrdi da je sudbina svega konačnog da se

6 Još su stari grčki filozofi Herodot,Arhimed,Platon i aristotel ukazali na značaj metoda, a posebno dijlaketičke i metafizičke metode. Većina naučnika smatralo je da se ništa kvalitetno u nauci ne može uraditi bez dobro odabranih metoda. 7 Dr Midhat Šamić:Kako nastaje naučno djelo,Sarajevo,1972.godine,

13

prevaziđe i da stvari izlaze pred sud dijalektike; i mi, prema tome, vidimo u dijalektici

sveopštu nesavlad ivu silu, pred kojom se ništa ne može održati makar ono smatralo

sebe osiguranim i trajnim.“

1.) Induktivna metoda koristi se veoma često u istraživanjima u oblasti

društvenih nauka i u klasičnoj logici indukcija je shvatana kao zaključivanje

od posebnog ka opštem. Indukcija je generalizacioni metodski postupak jer

se njom iz posebnih zasnanja stiču opšta, što je u našem radu često

primjenjivano.

2.) Deduktivna metoda ima suprotno značenje od induktivne, jer je dedukcija

zaključivanje od opšteg ka posebnom i podrazumijeva specijalizacioni

metodski postupak , kojim se iz opšteg zakonskog saznanja stiču posebna i

pojedinačna.

3.) Istorijska metoda je u ovom radu korišćena veoma iscrpno, kako bi se od

istorijskih, geostrateških, polit ičkih i ekonomskih faktora u prošlosti, moglo

utvrditi šta je bila zamisao i ideja tvoraca ujedinjene Evrope. Takođe je bitno

dokazati i to šta je prethodilo događajima iz nedavne prošlosti, koji su u

sprezi sa onima koji imaju istorijski karakter.

Izvjesno, ova metoda nije svojstvena samo polit ičkoj istoriji i istorijskim

naukama uopšte uzevši: „sve, uključujući sve nauke i metode proučavanja,

ima svoje uzroke, porijeklo, istoriju, razvoj“, kaže tačno Habel.8

4.) Metoda analize i sinteze je jedna od starijih metoda. Strukturalna analiza je

ona analiza koja se sastoji u otkriću strukture, to jest faktora i osnovnih veza

faktora ili d ijelova predmeta, pojava ili događaja koji se analizom

saznaju.Ukoliko je predmet istraživanja složeniji, utoliko je analiza kao

metoda neophodnija. Ova metoda zapravo predstavlja sređivanje velikog

broja podataka i našem radu je dala doprinos, jer je veoma bitno utvrditi

prednosti i mane koje donose integracioni procesi na tlu Evrope.

5.) Statistička metoda je korišćena u onim dijelovima istraživanja, gdje je vršeno

upoređivanje stepena razvijenosti pojednih zemalja razvijene Evrope,

jugostoka, zapadnog Balkana i BiH, te u pojednim istraživanjima i anketama,

gdje je bilo neophodno iskazivanje u brojevima ili procentima.

8 Dr Milorad Zakić:Metodologija prava i ekonomije,Banjaluka,1988.godine,

14

6.) Komparativna metoda je, takođe, značajno bila zastupljena prilikom izrade

ovog rada. Iako je riječ o starijoj metodi, ona je bila neophodna, kako bi se

moglo u istraživanju doći do određenih saznanja: npr. upoređivanjem

Evropske unije s Evropskom zajednicom za ugalj i čelik ili Evropskom

ekonomskom zajednicom; upoređivanjem zemalja bivše Jugoslavije sa

zemljama razvijenog Zapada.

7.) Normativna metoda bila je veoma korisna u istraživanju, posebno kada je

riječ o onim dijelovima rada, gdje je u pitanju zakonodavstvo Evropske unije i

njeni pravni akti, kao i zakonodavstvo zemalja pristupnica, koje moraju u ovoj

oblasti ispuniti veliki broj uslova. Ova metoda ima za cilj da nađe ono što

predstavlja ne zakon, nego normu, standard, prosjek u svijetu i životu, koji

podliježu neprestanim promjenama i često ono što je u izvjesnoj oblasti i u

datom trenutku najbolje. Ovo značajno može uticati na BiH, koja je u

tranzicionom periodu i koja mora, kako bi išla ukorak s razvijenim svijetom,

da prilagodi svoje zakonodavsto i nauči da ga u potpunosti primjenjuje, što u

proteklom periodu nije činjeno.

Gore navedene metode su, neke više, a neke manje, korišćene uporedno.

Posebno su korišćene:komparativna, istorijska, normativna, statistička i metoda

analize i sinteze, dok su ostale upotrebljavane u nekim dijelovima istraživanja. Iako

su razdvojene prema nekim prioritetima, nezahvalno je reći koliki je njihov

pojedinačni udio, jer su značajno uticale na uspješnost ovog istraživanja.9

5. IZVORI SAZNANJA

Od izbora teme, njene važnosti, kvaliteta i ostalih karakteristika, zavisi

neophodnost izvora znanja. Kako smo već u prethodnim dijelovima iznijeli, prilikom

izbora teme treba paziti da ona ne bude preuska, a ni preširoka i da se u

istraživačkom procesu može naći dovoljno literature i ostalih izvora saznanja o

postavljenom problemu. Naravno, ti izvori ne smiju biti prioritet samog istraživača,

koji prevashodno mora unijeti dio svog znanja u istraživanje.

9 Dr Radomir Lukić:Metodologija prava,Beograd,1977.godine,

15

Naša tema, koja obrađuje jednu veoma afirmativnu problematiku,značajnu u novom

svjetskom poretku,ima veliki broj izvora, ali t i izvori imaju i svoj ograničen uticaj, jer

mnogi nisu mogli pretpostaviti ovu naglu ekspanziju u 21. vijeku. Procesi se tako

brzo odvijaju, da je teško procijeniti sve odjednom, zato je svako novo saznanje

dobro došlo za naredni period. Međutim, postojeći izvori su sasvim dovoljni, da mogu

pomoći u istraživanju i obradi zadate teme.

Takođe, od velikog je značaja da se u praksi odvijaju određeni procesi u Evropi,

njenim užim dijelovima, pa i u samoj Bosni i Hercegovini.

Za naše istraživanje, kao i mnogi drugi koji se bave naukom, izvore smo svrstali u tri

grupe i to:

Prvu grupu čine, takozvani, primarni izvori saznanja, koji se najčešće mogu

naći u ahrivima međunarodnih i domaćih institucija. Ova vrsta izvora može se

pronaći, (a i mi smo to učinili ) u bivšem arhivu Jugoslavije, arhivima u BiH i RS,

Hrvatske, Srbije, ali i uz pomoć naših i međunarodnih predstavnika u institucijama u

Brise lu, Luksemburgu i još nekim sjedištima u Evropi. Više pojedinačnih dokumenata

koji su od posebne važnosti, nalaze se u direkcijama za evropske integracione

procese u Sarajevu-BiH, Beogradu -Srbiji i Zagrebu - Hrvatskoj.

Drugu grupu izvora, koja nam je pomogla u istraživanju, sačinjavaju brojna

naučna i stručna literatura, časopisi, godišnjaci i ostale vrste publikac ija. Ovi izvori se

mogu uglavnom naći u bibliotekama pojedinih nevladinih organizacija, koje se bave

ovom problematikom, ali i lično, preko lica, koja se bave ovim p itanjima i naravno

putem internet sranica, gdje su publikovani njihovi radovi.

U treću grupu izvora saznanja mogu se svrstati pojedini zvanični akti, kao što

su Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju BiH i EU, Privremeni sporazum o trgovini i

trgovinskim p itanjima između Evropske zajednice i BiH, Studija izvodljivosti, kao i

slični sporazumi koje su zaključivale zemlje u okruženju. U okviru ove grupe su i

ostali akti Evropske unije, koji su polazna osnovica i iz kojih proizilaze akti zemalja,

koje su se priključile Uniji i potencijaln i su kandidati za pristupanje ovom procesu. Svi

akti veoma doprinose ostvarivanju i sprvođenju evropskih integracija u širem smislu.

16

6. PODRUČJE I OKVIR ISTRAŽIVANJA

Područje istraživanja je jedna od važnih odrednica metodološkog karaktera u

sklopu kojeg će odvijati samo istraživanje. Područje istraživanja se odvija u više

pravaca i na različ ite načine.Prvo i osnovno, određuje se sa stanovišta ciljanog

naučnog područja. U konkretnom slučaju ono se kreće u okviru ideje osnivanja

evropskih integracionih procesa, načinu i uspostavljanju institucija, razlozima i

važnosti ovog procesa.10

Drugo, sa užeg stručnog stanovišta, istraživanje će obuhvatiti prednosti i nedostatke

Evropske unije, koji se direktno reflektuju na region, pojedine njegove dijelove, kao

što su jugoistok Evrope i zapadni Balkan.

Treće, u okviru zapadnog Balkana,obuhvatiće mjesto i ulogu Bosne i Hercegovine,

kao specifičnog područja, na čijem primjeru, obradom i analizom zadate problematike

možemo doći do određenih zaključaka.

Prema tome, okvir i područje istraživanju su uspostavljeni određenom

naučnom oblašću (širom ili užom) i teritorijom i to je sasvim ispravno rad i

istraživača, kako se ne bio upustio u beskonačnosti bez određenog cilja, koje bi ga

odvele od teme.

Bez obzira na to, treba istaći da smo svjesni da naučni i teorijski dio n ije i ne smije

biti ograničen, jer naš nivo znanja, kao i mnogih drugih u cijelom svijetu je na

dobrobit svih i treba da funkcioniše i da se koristi bez bilo kakvih ograničenja.

I naš rad ima takav smisao, ali okvir i granice istraživačkog problema ne smiju se,

niti mogu, miješati u nauku i naučne činjenice, koje nemaju granicu i univerzalne su

za sve nas.

Metodološki i uvodni dio rada već je ušao u određeno područje istraživanja,

što na neki način garantuje da ćemo doći do cilja i da ćemo ostvariti određeni uspjeh

tokom procesa istraživanja.

10 Osnovni izvor za našu temu su univerzitetske i fakultetske biblioteke u Republici Srpskoj, Bosni i Hercegovini,Srbiji i Hrvatskoj

17

II EVROPSKA UNIJA

Evropska unija je specifična organizacija evropskih država, koja je do do

2004.godine brojala 15 zapadnoevropskih država. Činile su je:Austrija, Belgija,

Danska, Finska, Francuska, Grčka, Holandija, Irska, Italija, Luksemburg, Njemačka,

Portugalija, Španija, Švedska i Velika Britanija. Ovoj zajednici petnaestorice, 2004.

godine pristuplio je još deset zemalja:Mađarska, Poljska, Češka, Slovačka, Litvanija,

Letonija, Estonija, Slovenija, Kipar i Malta, a 2007. godine i Rumunija i Bugarska,

tako da ova evropska zajednica ima 27 zemalja-č lanica.

Zajednica petnaestorice bila je povezana na troslojan način:

- kroz povezivanje i saradnju tri evropske zajednice:

a. Evropska zajednica za ugalj i čelik (CECA), osnovana 18. aprila, 1951.

godine

b. Evropska ekonomska zajednica (EEZ)11, osnovana 25. marta, 1957.

godine i

c. Evropska zajednica za atomsku energiju (EVROATOM), osnovana 25.

marta, 1956. godine.

- kroz saradnju i zajedničko vođenje spoljne i bezbjednosne polit ike

potvrđivanjem svoga identiteta na međunarodnom planu, uspostavljanjem

ekonomske i monetarne unije, stvaranjem jedinstvenog ekonomskog prostora

bez unutrašnjih granica i jačanjem privredne i društvene kohezije među

državama članicama.

- kroz saradnju u oblasti pravosuđa i unutrašnjih poslova zajedničkim i

jedinstvenim uređivanjem pitanja iz tih oblasti, zaključivanjem regionalnih

multilateralnih, umjesto bilateralnih, međunarodnih ugovora, jedinstvenim

rješavanjem pitanja prelaska granica u Evropskoj uniji, viza, imigracije, azila,

formiranjem zajednice evropske policije (EUROPOL) radi suzbijanja natežih

11 Evropska ekonomska zajednica (EEZ),osnovana 25. marta 1957. godine

18

oblika međunarodnog kriminala u vezi s ratnim zločinima, prometa oružja i

droge i finansijskih malverzac ija (pranje novca).

Evropska unija, za sada, nema svojstvo pravnog lica tako da su članice

zadržale svoj međunarodnopravni subjektivitet. Od usvajanja Povelje na nivou EU,

Unija je do sada imala ugovor kojim države član ice regulišu međusobne odnose. I

Ustav je, naravno, oblik ugovora, samo mnogo čvršći i koji otvara put da EU postane

neka vrsta superdržave, što ona do sada nije bila. U međuvremenu, od Samita u

Nici, inicirala se ideja i u djelo sprovela 2004.godine, izradom nacrta Ustava Unije,

koji je do 1.novembra, 2006.godine, trebalo da se ratifikuje u svim tadašnjim

članicama-tada ih je bilo 25.12 Bilo je predviđeno da se potvrđivanje odvija putem

referenduma i u parlamentima, što se kasnije i događalo, s tim što neke zemlje nisu

to prihvatile. Dakle, Ustav13 je još mrtvo slovo na papiru, jer je procedura njegovog

prihvatanja veoma komplikovana i daje više mogućnosti. Od toga da ga prihvati

većina zemalja, a odbije manji broj, što bi dalo mogućnost da one koje prihvate

Ustav brže napreduju od onih koje ga odbiju. Ostaje otvoreno pitanje do kakvog će

se riješenja doći i na koji način to postići.

Još dugo će ovo pitanje biti predmet rasprave u parlamentima zemljama-

članicama Evropske unije, jer mnoge od njih smatraju da Ustav Unije, kao najviši

pravni akt nije neophodan, te da ga mogu zamijeniti različ ite vrste sporazuma

između članica. Takvo razmišljanje podudara se i sa našim istraživanjem u ovom

radu, jer Evropska unija ne bi smjela biti rigorozna u nastojanju da stvori blok, koji

ne bi za izvjesno vrijeme imao svoju budućnost.

12 Ustav i zakon usvojeni od ustanova Unije u obavljanju nadležnosti koje su prenijete na njih imaće primat nad zakonima država-članica,Nacrt ustav EU; 13 Neki autori smatraju da ni sada nije jasno da li je predloženi tekst ustav ili ugovor,Breyer 2004.godine.

19

ESCS

EAEC

CFSP

JHA

Evropska zajednica za ugalja i čelik

Evropska zajednica za atomsku energiju

Zajednička vanjska i sigurnosna polit ika

Policijska i sudska saradnja u krivičnim stvarima

1. IDEJA O STVARANJU EVROPSKE UNIJE

Jezgro evropske unije začeto je Rimskim ugovorima o osnivanju Evropske

ekonomske zajednice i Evropske zajednice za atomsku energiju, 1957. godine, a

zatim je, preko Jedinstvenog evropskog akta, 1986. godine, polit ička integranicija

krunisana Mastrihtskim ugovorom, 7. februara 1992. godine, kada je stvorena

Evropska unija (Ugovor iz Mastrihta stupio je na snagu 1. novembra, 1993. godine)14.

Ugovorom iz Amstredama od 17. juna, 1997. godine, (stupio na snagu 1.maja,

1999), izvršene su izvjesne reforme u Uniji radi jačanja saradnje i pojednostavljenja

sistema Evropske unije.15

14 Evropska unija - EU (Ugovor iz Mastrihta stupio je na snagu 1. novembra 1993. godine) 15 U ugovore spadaju i pet dosadašnjih ugovora o proširenju EZ i EU, Pariski ugovor1951,Briselski ugovor 1965,Jedinstveni evropski akt iz 1986, itd.

EKONOMSKA I MONETARNA UNIJA

UNUTRAŠNJE TRŽIŠTE

CARINSKA UNIJA

C F S P

E A E C

J H A

E S C S

EU

20

Na zajedničkom tržištu Evropske unije uspostavljena je zajednička carinska

tarifa prema zemljama izvan Unije. Tržišnu funkcionalnost tog evropskog prostora

obezbjeđuju čvrsta i stroga pravila konkurencije, bez unutrašnjih ekonomskih ili

pravnih barijera i usklađena pravna regulativa država članica. Na tom tržištu članice

Unije proglasile su četiri velike slobode :

slobodu kretanja robe (usklađivanje, odnosno ukidanje carina, taksa,

kontingenata i drugih robnih ograničenja),

slobodu pružanja usluga (slobodno otvaranje firmi, sloboda

preduzetništva),

slobodu cirkulacije kap itala (potpuna liberalizacija p lasiranja kapitala i

liberalizacija tekućih plaćanja),

slobodu kretanja ljudi (slobodno zapošljavanje i vršenje sopstvene

djelatnosti).

Evropska unija ima četiri najznačajnije komponente i to slobodu kretanja

kapitala, ljudi, robe i usluga, kao i faktor bezbjednosti, što bi i trebalo da budu njeni

glavni nosioci postojanja i širenja. Ekonomski i bezbjednosni aspekti trebalo bi da

budu osnova EU, dok bi polit ički faktor i nacionalni identitet država-članica trebalo da

bude sporedan faktor, jer bi tada Unija, na neki način, imala dugoročnu stabilnost i

opstanak.

Od 1. januara, 1999. godine, u Evropskoj uniji počela je treća etapa izgradnje

Evropske monetarne unije uvođenjem jedinstvene evropske valute-evra16. U

prelaznom periodu, od 1. januara 1999. do 31. decembra 2001. godine, plaćati se

moglo i u nacionalnim valutama, a od 1. januara, 2002. godine, u članicama

Evropske monetarne unije banknote i kovani novac denomirani su u evro - jedino

zakonsko sredstvo plaćanja. U Evropskoj monetarnoj uniji sada je 12 država član ica:

Austrija, Belgija, Finska, Francuska, Grčka, Holandija, Irska, Italija, Luksemburg,

Njemačka, Portugalija i Španija. Danska i Velika Britanija nisu pristuplie iako

ispunjavaju uslove, ali su zadržale pravo da pristupe naknadno, dok je Švedska izvan

ove monetarne unije zato što ne ispunjava uslove za prijem, s obzirom na to da nije

16 Evro - jedinstvena evropska valuta uvedena 1. januara 1999. godine.

21

prilagodila svoje propise. Inače, preduslov za učešće u evropskoj monetarnoj uniji je

ispunjenje, prije pristupanja, takozvanog kriterijuma konvergencije, što znači da

svaka država mora:

da dokaže trajnu stabilnost cijena,

da ne zabilježi pretjerani budžetski deficit,

da dvije godine nije prouzrokovala napetost deviznog kursa u

evropskom monetarnom sistemu,

da njena dugoročna kamatna stopa bude najviše za 2 odsto viša nego u

zemljama sa najstabilnijim c ijenama.

Pregled raspodjele raspoloživih sredstava iz strukturnih fondova među članicama Unije u periodu od 1988 – 1999. godine

izraženo u procentima :

Članica 1988 – 1992 1993 – 1999 Austrija - 1.04

Belgija 1.18 1.31

Danska 0.64 0.54

Finska - 1.09

Francuska 9.38 9.65

Njemačka 9.56 14.12

Grčka 11.96 10.12

Irska 7.08 4.07

Italija 17.02 14.29

Luksemburg 0.09 0.06

Holandija 1.15 1.59

Porugalija 13.42 10.12

Španija 20.81 22.91

Švedska - 0.85

Velika Britanija 7.05 8.26

22

Evropska unija je, paralelno sa procesom tranzicije, počela proces finansijsko-

tehničke pomoći zemljama Centralne i Istočne Evrope.Tako je kroz Program pomoći

za restrukturiranje privrede u zemljama Istočne Evrope „PHARE“17, počet 1989.

godine, za prvih deset godina iz budžeta Unije angažovano oko 11 miljardi evra, dok

je do kraja 2006. godine iz bužeta „PHARE“ programa godišnje raspoređeno oko 1,5

milijard i evra, kao i dodatnih 1,5 milijardi godišnje za regionalni razvoj i

poljoprivredu.

Program „PHARE“ je usmjeren i na jačanje kapaciteta i izgradnju institucija

pravosuđa i uprave u zemljama centralne i istočne Evrope. Zajedno sa novim

instrumentima za prilagođavanje poljoprivrede (SAPARD) i jačanje regionalnog

razvoja(ISPA)18 angažovalo je do kraja 2006. godine ukupno 22 milijarde evra.

2. KAKO SE ŠIRILA EVROPSKA UNIJA

Kako smo već istakli u prethodnom dijelu, „Evropa petnaestorice“ počela je

pripreme za svoje proširenje početkom 1990-tih godina prošlog vijeka, kada su sa

nekim zainteresovanim državama zaključeni sporazumi o pridruživanju kojim je

predviđen prelazni rok od deset godina za transformaciju i prestrukturiranje privrede

i prilagođavanje društveno-ekonomskog sistema potencijalnih država članica. Takvi

sporazumi su zaključeni 1992. godine sa Mađarskom i Poljskom,1993. godine sa

Češkom, Slovačkom, Rumunijom i Bugarskom, sa Litvanijom, Letonijom i Estonijom

1995. a sa Slovenijom 1996. godine. U međuvremenu su ove države podnijele

zahtjeve za članstvo u Evropskoj uniji, a ranije su to učinile Turska, Malta i Kipar.

Evropski sporazumi o pridruživanju u cjelin i su prožeti principima Ugovora iz

Mastrihta i postavljaju pred kandidate više uslova o njihovom društvenom i

ekonomskom uređenju: slobodno tržište i recipročan tretman na tržištu, slobodu

preduzetništva i djelatnosti kako proizvodnih tako i uslužnih, nacionalni tretman

firmi, pravo sticanja svojine na nekretninama na teritoriji zemalja potpisnica i ostale

uslove. Evropskim sporazumom ne stvaraju se finansijske obaveze za Evropsku uniju,

ali predviđaju određeni vidovi industrijske saradnje kao što su: zajedničko

poslovanje, prenos savremenih tehnololoških znanja i tehnička pomoć. 17 PHARE – pomoć za obnovu privrede Poljske i Mađarske započet 1989. godine 18 ISPA – Instrumenti strukturne politike, Evrposka unija, Gostimir T. Popović, Beograd 2006. godina.

23

Raspodjela sredstava iz Strukturnih fondova za nove članice od dana pristupanja pa do 2007. godine

( u milionima evra po cijenama iz 1999. godine )

Članica Angažovana sredstva Regioni koji ostvaruju pravo na novčana sredstva

Češka Republika 12.864

Estonija 329

Kipar 0

Letonija 554

Litvanija 729

Mađarska 1.765

Malta 56

Poljska 7.321

Slovenija 210

Slovačka 921

UKUPNO 13.234

Za prijem u punopravno članstvo Evropske unije potrebno je da zemlja

kandidat sprovede opsežne ekonomske, polit ičke, pravne i administrativne reforme i

usklađ ivanje svoga sistema sa zahtjevom Unije, radi uspostavljanja kompatibilnog

društveno-ekonomskog sistema sa tržišnom privredom, pravnom državom i

demokratskim sistemom u kome su svi građani jednaki pred zakonom i državnim

organima i u kome se ne samo de jure nego i de facto poštuju ljudska prava i

slobode.

Evropska unija je, da bi državama zainteresovanim za učlanjenje stavila do

znanja svoje zahtjeve, 1995. godine objavila kodeks ponašanja, „Bijelu knjigu19-

priprema pridruženih zemalja centralne i istočne Evrope za integraciju u unutrašnje

tržište Unije“, u kojoj tretira 23 oblasti u kojima treba izvršiti potrebna zakonska

usklađ ivanja sa pravnim sistemom Unije:

19 Bijela knjiga - priprema pridruženih zemalja Centralne i Istočne Evrope za integraciju u unutrašnje tržište Unije

24

slobodno kretanje kapitala,

konkurencija,

slobodan promet i bezbjednost industrijskih proizvoda,

socijalna polit ika i zaštita,

poljoprivreda,

transport,

audiovizuelne usluge,

zaštita životne sredine,

telekomunikacije,

direktno oporezivanje,

slobodan promet robe,

javna potrošnja

finansijske usluge,

zaštita ličnih podataka,

zakon o kompanijama,

računovodstvo,

građansko pravo,

priznavanje profesionalnih kvalif ikacija,

oblast intelektualne svojine,

energija,

carinska unija,

indirektno oporezivanje,

zaštita potrošača.

Prekretnicu u polit ici Evropske unije prema zemljama centralne i istočne

Evrope predstavljao je skup šefova država i vlada u Kopenhagenu, juna 1993.godine,

kada je, po prvi put, jedna institucija Evropske unije dala zvaničnu polit ičku podršku

za prijem u članstvo Unije .

Na Samitu u Kopenhagenu je naglašeno da će, putem gore navedenih

kriterijuma, Evropska unija procjenjivati sposobnost novih zemalja kandidata za

potencijano članstvo u Uniji.

25

Sporazumi sa kandidatima za ulazak u Uniju uspješno su okončani do kraja

2003. godine.

U junu naredne godine, to jest 2004, prijemom novih deset država u

Evropsku uniju (Češka, Poljska, Mađarska, Slovačka, Slovenija, Letonija, Estonija,

Litvanija, Kipar i Malta), a 2007. godine Bugarske i Rumunije, „Evropa

petnaestorice“20, kako je već istaknuto, postaje „Evropa dvadesetsedmorice“ čime

Unija značajno proširuje svoje granice prema istoku i jugu Evrope.

Ove zemlje su se priključile Evropskoj uniji samo zato što je rušenjem

Berlinskog zida stvorena prilika da se što prije uništi suštinski komunistički režim, koji

je do tada vladao. To je bila jedina motivacija zapadnih sila, a nikako ekonomska

situacija, jer većina ovih zemalja nije bila spremna da se suoči sa izazovima tranzicije

ni do dan danas. Postoji mogućnost da Evropska unija zbog ovog balasta trpi

posljedice, što je već uočljivo, tako da to potvrđuje raniju tezu da polit ički faktor ne

smije biti ideja vodilja Unije i vodećih razvijenih zemalja evropskog kontinenta.

3. INSTITUCIJE I ORGANI EVROPSKE UNIJE

EVROPSKA UNIJA je zajednica 27 država Evrope koja počiva na zajedničkim

interesima, institucijama i aktima država član ica (osnivača): jedinstvena valuta,

zajednička odbrambena polit ika, saradnja u svim oblastima života i rada,

obezbjeđena Ugovorom o Evropskoj uniji i drugim propisima Unije.

EVROPSKI SAVJET je regularni skup šefova država ili vlada 27 država

članica Evropske unije koji planira polit iku Unije.

EVROPSKI PARLAMENT je tijelo Evropske koje uključuje 732

člana /poslanika, izabrana u 27 država članica Evropske unije po opštem pravu

glasa . Broj poslanika je ograničen i neće prelaziti više od 732 poslanika i u narednom

priključenju novih članica EU.

EVROPSKA KOMISIJA je izvršn i organ Evropske unije, sa sjedištem u

Brise lu, koji prati sprovođenje i primjenu ugovora Unije i odluka koje donose

Institucije Evropske unije.

20

Euroatlantizam – Lidija Čehulić, Zagreb, 2003. godine

26

SUD PRAVDE EVROPSKIH ZAJEDNICA zasjeda u Luksemburgu sa

nadležnošću da tumači i prati primjenu ugovora u Evropskoj uniji.

JEZICI EVROPSKE UNIJE: Sva legislativa EU se usvaja i objavljuje na svim

njenim službenim jezicima. Službeni jezici Unije su jezici država-članica. Tako se

cjelokupna legislativa EU usvaja i objavljuje na dvadeset službenih jezika, a Osnivački

ugovori objavljuju se na dvadesetjednom autentičnom jeziku, imajući na umu

činjenicu da se i irski jezik smatra službenim kada je u pitanju primarno

zakonodavstvo. Ipak, Ugovor o Evropskoj zajednici za ugalj i čelik je autentičan samo

na francuskom jeziku. S obzirom na poteškoće prilikom prevođenja na toliki broj

jezika, važno je znati da isti tekst na više različit ih jezika ima istu pravnu snagu. A

značenje pojedinih odredaba, prema praksi Suda EZ, treba tražiti komparativnom

analizom različ it ih tekstova i u skladu s opštim ili pojedinačnim ciljevima osnivačkih

ugovora ili pravnih akata. Upotreba jezika, takođe, nosi i kulturne aplikacije.

Evropsko vijeće (smjernice)

Evropska komisija (prijedlog)

Ekonomski i socijalni odbor

(mišljenje)

Odbor regija (mišljenja)

Evropski parlament (suodlučivanje)

Vijeće ministara (odluke)

Sud EZ (sudska kontrola)

Evropska komisija (odlučivanje o izvršenju)

Revizorski sud (finansijska kontrola)

27

3.1. Pravna i unutrašnja politika Evropske unije

Pravna i unutrašnja polit ika su treći stub Evropske unije. Saradnja u oblastima

pravne i unutrašnje polit ike institucionalizovana je EU-ugovorom, kako bi se ostvarila

osnova principa slobodnog kretanja osoba.

Ona se odnosila na sljedeće oblasti:

politika azila

propisi prelaska vanjskih granica država članica Unije

useljenička polit ika

borba protiv zavisnosti od droga

borba protiv kršenja internacionalnih mjera

saradnja pravnih služb i u građanskim i kaznenim parnicama

saradnja u oblasti carina

saradnja policija.

Za određivanje pravaca u ovim oblastima stvoreni su instrumenti zajedničkih

mjerila, zajedničkih stanovišta i ugovora. Iako su postignuti izuzetni napreci, kritike

saradnje u ovim oblastima bile su jasne. Ostvarena je neophodnost da se uvedu

djelotvorniji propisi, koji će biti pojačani strukturama saradnje i oblastima koje su

odlučujuće za kontrolu poslova (polit ika azila, useljenička polit ika i prelazak vanjske

granice Unije). Ove oblasti su se morale uvesti u oblast zajedničke polit ike.

Amsterdamski ugovor je nanovo sortirao saradnju u oblasti pravne i

unutrašnje polit ike i dao je novi cilj, to jest stvaranje prostora slobode, sigurnosti i

prava. Određene materije su pripadale zajednici, a otvorene su nove oblasti i novi

postupci. Osim toga, stvoren je i „ŠENGENSKI PROSTOR“21 izvan pravnog okvira

Evropske unije, od strane država član ica koje su željele da što prije ostvare princip

slobodnog kretanja osoba.

21 Šengenski prostor - Lidija Čehulić, Zagreb 2003. godine

28

3.2. Kooperacioni postupak

Ovaj postupak takođe predstavlja postupak saradnje i uveden je jedinstvenim

evropskim aktima. Parlament time dobija mogućnost da u drugom čitanju jače

prihvati ili odbije zakonske prijedloge Komisije, te mu je i samim time data prilika da

utiče na zakonodavni proces. Ovo je, prije svega, naišlo na primjenu kod zaključaka u

vezi sa slobodnim tržištem.

Od stupanja na snagu Ugovora o evropskoj uniji, ovaj postupak se posebno

upotrebljava za sljedeće oblasti: saobraćajnu polit iku, zabranu diskriminac ije, kod

sprovođenja socijaln ih fondova (kredita Evropske banke i ostalih centralnih

banaka),za privrednu i socijalnu saradnju, istraživanje, polit iku zaštite okoline,za

razvoj saradnje, bezbjednost itd.

Amsterdamskim ugovorom upotreba postupka saradnje osjetno je ograničena

oblast u korist postupka suodlučivanja, te se od tada ovaj postupak suodlučivanja

koristio samo za određena pitanja ekonomske i monetarne unije.

3.3. Kopenhaški kriterijum (za pristupanje Evropskoj uniji)

U junu, 1993. godine, na zasjedanju Evropskog vijeća u Kopenhagenu,

državama srednje i istočne Evrope dato je pravo pristupanja Evropskoj uniji ukoliko

ispunjavaju sljedeće kriterijume:

Politika: institucionalna stablinost kao garant demokratskog i pravnog

poretka, održanja ljudskih prava i zaštita prava nacionalnih manjina.

Ekonomija: socijalno-tržišna privreda koja funkcioniše.

Preuzimanje zajedničkog stajališta: zemlje-kandidati moraju prezeti

ciljeve polit ičke unije, ali i ciljeve privredne i monetarne unije.

3.4. Konferencija za bezbjednost i saradnju u Evropi KSZE

Na inic ijativu Finske, u Helsinkiju se, 1972. godine, sastalo 55 evropskih

zemalja Sovjetski savez, SAD i Kanada. Cilj ovog i sljedećih sastanaka bio je

29

poboljšanje veza između Istoka i Zapada u Evropi. Glavni događaji Konferencije za

bezbjednost u Evropi bili su zaključci iz He lsinkija, 1975. godine i Povelja 77. godine,

1977. KSZE22 je, 1995.godine, preimenovan u OEBS23 (Organizacija za bezbjednost i

saradnju u Evropi). OEBS kao zajednička evropska organizacija ima veoma bitnu

ulogu za bezbjednost u Evropi, iako je ta uloga ponekad veoma potcijenjena.

3.5. Deficit legitimacije

O deficitu legitimacije u Evropskoj uniji riječ je u Mastrihškom ugovoru.

Izuzetno proširenje kompetencija zajednica nakon donošenja jedinstvenih evropskih

akata, posebno unutar ekonomske i monetarne unije poništilo je dosadašnju difuznu

podršku integracionih procesa od strane građana.

Polit ički sistem se legitimiše uglavnom putem „Inputa“ i „Outputa“ legitimacije.

Input-legitmacije EU-a, dakle legitimacja putem demokratskih postupaka

donošenja odluka, bila je od samog početka slabo izražena (deficit demokratije).

Output-legitimacija, dakle zadovoljstvo polit ičkih adresata sa rezultatima

polit ike, za zajednicu je bilo rješavanje ekonomskih problema, ali i to je nedovoljno

za EU, koja je prisutna u gotovo svim oblastima polit ike.

3.6. Lome - ugovor

Ugovor iz Lomea je multilateralni trgovinski i razvojni ugovor između Evropske

unije i (u međuvremenu) sedamdeset jedne razvojne zemlje iz afričke, karipske i

pacifičke oblast (AKP-države), koje se putem ovog ugovora asociraju, te im se pruža

izuzetna finansijska pomoć i prednosti pri izvozu robe na područje EU. Lome-

ugovori24 su jezgro razvojne polit ike Evropske unije.

22 KSZE - Konferencija za bezbjednost u Evropi, Helsinkiji 1975. godi ne i Povelja 77 godine 1977. 23 OEBS - Oragniacija za bezbjednost i saranju u Evropi, KSZE je 1995. godine preimenovan u OEBS 24 Lome ugovori - jezgro razvojne politike Evropske unije.

30

3.7. Luksemburški kompromis

Luksemburčki kompromis, 1966. godine, okončao je krizu nastalu tzv.

polit ikom prazne stolice, nakon što Francuska od jula, 1965. godine, nije više

učestvovala na sjednicama Vijeća zajednice. Francuska je bila protiv većine država

članica koje su htjele da u slučajevima kada su u igri vitaln i interesi neke od članica

pri donošenju odluka, sve države članice daju sve od sebe kako bi došlo do rješenja

koje se može prihvatiti od strane svih država.

Francuska je, suprotno tome, htjela da se pregovori nastavljaju sve do

momenta dok se ne postigne jednoglasna odluka svih članica.

De facto, Francuska se protivila. Ovim kompromisom propisano je

jednoglasno donošenje odluke i spriječeno je korišćenje mogućnosti donošenja

većinske odluke koje je bilo propisano Ugovorom. Ovo je predstavljalo prvu cenzuru

u razvoju Zajednice. Sredinom 80-ih godina uspjelo se preći na sistem većinske

odluke.

3.8. Mastrihški ugovor

Nakon dvije konferencije Vlada koje su se paralelno dešavale, Konferencije o

polit ičkoj uniji i Konferencije o ekonomskoj i monetarnoj uniji, u Mastrihtu25, u

decembru 1991. godine, evropsko Vijeće je donijelo odluku o prihvatanju Ugovora o

Evropskoj uniji. Ovaj Ugovor potpisan je u februaru, 1992. godine. Nakon djelimičnih

problema pri ratif ikovanju Ugovora od strane država članica, on je na snagu stupio u

novembru, 1993. godine.

Nakon jedinstvenih evropskih akata ovo je bila druga velika revizija Ugovora.

Ako znamo da je kod evropskih jedinstvenih akata slobodno tršite umanjilo centralnu

ulogu, onda je to ovdje bila ekonomska i monetarna unija. Bazirajući se na

Delorsovom izvještaju iz 1989. godine, zaključeno je da će ekonomska i monetarna

unija biti uvedena u tri stepena nepovratnog procesa. Nakon Vernerovog plana(1970)

i EWS-a (1979) ovdje se radilo o trećem pokušaju uvođenja ovakve unije. Incijativa

25 Mastrihški ugovor – u decembru 1991. godine evropsko Vijeće je donijelo odluku o prihvatanju Ugovora o Evropskoj uniji

31

se, uprkos protivljenju nekih država članica, pokazala kao veoma uspješna:

ekonomska i monetarna unija ustanovljena je 1.januara, 1999. godine.

Sa Mastrihškim ugovorom, Evropska unija je osnovana kao krov nad tri stuba:

supranacionalnim stubom evropske zajednice, stubovima zajedničke vanjske i

unutrašnje polit ike, koji predstavljaju elemente međudržavne saradnje unutar EU.

Uveden je postupak suodlučivanja kao novi princip, a sa njim je ojačana uloga

evropskog Parlamenta. Osim daljnjih važnih promjena, uveden je i princip i pojam

građanina Unije. EU-ugovor je dalje predviđao da je nakon pet godina neophodna

provjera odrednica Ugovora, te je zakazana sljedeća Konferencija vlada, koja je

Amsterdamskim ugovorom, 1997/99. završila kao treća velika revizija Ugovora.

3.9. Maršalov plan

Maršalov plan26 bio je program obvnove privrede Evrope nakon Drugog

svjetskog rata. Objavljen je 1947. godine, od strane tadašnjeg ministra spoljnih

poslova SAD-a, Džordža Maršala. Do 1952. godine, 18 država zapadne Evrope dobile

su 14 milijardi dolara kao kredite ili pomoć. Maršalov plan je imao velikog udjela u

obnovi evropske privrede, posebno zapadno-njemačke. Polit ički, ovaj plan je

dopunjavao američku polit iku onemogućavanja komunističkog uticaja sa Istoka,

posebno tadašnjeg Sovjetskog saveza.

3.10. Višestepeni sistem

Višestepeni sistem predstavlja polit ički sistem kod kojeg pri formulisanju i

donošenju, te sprovođenju odluka, učestvuje više nivoa. U Evropskoj uniji učestvuju

supranacionalni, nacionaln i, subnacionalni i, u nekim slučajevima, komunalni nivo.

26 Maršalov plan - program obvnove privrede Evrope nakon Drugog svjetskog rata, objavljen je 1947. godine od strane tadašnjeg ministra spoljnih poslova SAD-a, Džordža Maršala.

32

3.11. Većinska odluka

Vijeće Evropske unije, prije svega Vijeće ministara, najprije je svoje odluke

donosilo jednoglasno. Ali, da ne bi dolazilo do blokiranja daljnjeg razvoja Unije kroz

interese jedne ili više članica, već su Rimski ugovori predvidjeli principe donošenja

odluka većinom glasova, ili sa kvalif ikovanom većinom. Istina, do stupanja na snagu

jedinstvenih evropskih akata većina zaključaka je donesena jednoglasno. Za

zaključke u vezi sa programom slobodnog tržišta, jedinstvenim evropskim aktima je

predviđen isključivo princip kvalifikovane većine. Ugovorom predviđeni prelazak na

donošenje odluka većinom propao je 60-tih godina zbog protivljenja Francuske, kada

je donesen Luksemburški kompromis.

3.12. Postupak suodlučivanja

Određene pravne akte po ovom postupku, što je regulisano Mastrihškim

ugovorom, donose Vijeće i Parlament zajedno. S tim u vezi Evropski parlament u

sljedećim oblastima ima proširene kompetencije: sloboda radnika, pravo udruživanja,

sloboda usluga, zakonodavstvo slobodnog tržišta, obrazovna, zdravstvena i kulturna

polit ika, potrošačka polit ika, transevropske mreže, polit ika zaštite okoline i

istraživačka polit ika (okvirn i program).

U izvještaju od juna, 1996. godine, o primjenjivanju postupka suodlučivanja,

Komisija je predložila proširenje ovog postupka na cjelokupnu oblast zakonodavstva

zajednice. Amsterdamskim ugovorom, postupak suodlučivanja postao je

jednostavniji, a time i djelotvorniji, brži i transparentniji. Osim toga, proširen je i na

nove oblasti: pitanja socijaln ih razgraničenja, zdravstvo i borbu protiv izbjegavanja

finansijskih obaveza prema Evropskoj uniji.

4. BUDUĆUNOST UNIJE

O budućnosti Unije je teško razmišljati bez njene istrorije, jer su skoro sve

ustanove, bar djelimično, u vezi s prošlošću. Čak i kada se mjenjaju,važno je kako

su izgledale ranije.Posebno je bitno kako su donošene odluke u ranijem periodu i u

33

kojoj mjeri su poštovane. Evropska unija je život počela na uskom domenu saradnje

među zemljama sličnih vrijednosti, da bi ojačala povjerenje, razmjenu i njihovu

odbrambenu moć prema Sovjetskom bloku. Nastala je kao tipična međuvladina,

birokratska tvorevina, koja se vremenom podvrgavala djelimičnoj demokratskoj

verifikaciji. Proces nije ni do sada odmakao u toj mjeri da bi se prib ližio standardima

demokratskog odlučivanja u nacionalnim državama,članicama Unije. Od njenog

nastanka pratile su je različite vizije u vezi sa mogućnošću i željama pojedinih oblika

saradnje.Jedni su željeli S jedinjene Evropske Države, drugi su bili za zajedničko

tržište, a protiv polit ičke integracije, treći su govorili da EU treba da se bavi samo

globalnim interesima, kao što su borba protiv međunarodnog kriminala i terorizma,

zaštita životne sredine i sličnim pitanjima od međunarodne koristi.

U našim narednim poglavljima i istraživanjima moći će se uočit i koliko je ovo

tačno i koliko će vremena biti potrebno kako bi EU, eventualno, mogla biti jedan čvrst

i jak polit ički i ekonomski blok. Za sada je o tome teško govoriti, jer postoji mnogo

kontradiktornosti u vezi sa ovim komleksnim pitanjem, kako za samu nauku, tako i za

praksu.

34

III JUGOISTOK EVROPE

Društveni, polit ički i ekonomski razvoj jugoistoka Evrope imao je različite

ideološke, polit ičke i ekonomske osnove. Odnose zemalja ovog područja prema

evropskim i evroatlantskim integracijama uslovili su ideloško polit ički pristupi,

karakteristični za pripadnost različit im b lokovskim ili vanblokovskim povezivanjima. Ti

odnosi danas imaju sasvim nove dimenzije, jer su sve zemlje Balkana odlučile da

sprovedu takvu društvenu transformaciju koja će ih dovesti na nivo dostizanja

standarda za sticanje članstva u spomenutim integracijama. Iako među njima ima

onih država u kojima značajan d io javnog mnjenja i dio polit ičkih predstavnika odbija

evroatlantske integracije kao cilj, njihova službena polit ika ipak se opredijelila za

evroatlantske i evropske integracije kao strateške okvire svoje spoljne polit ike. Najširi

okvir kolektivne bezbjednosti uspostavlja se kao elementarni uslov dostizanja takvih

društvenih standarda, neophodnih za stabilan razvoj, ovom veoma nebezbjednom,

nadasve turbulentnom regionu, opterećenom ratovima i ostalim sukobima.

Ovo pokazuje da nije dobro to što službena polit ika pojedinih zemalja nije u

skladu s raspoloženjem javnog mnjenja i jednog dijela polit ičkog establišmenta, jer to

može imati dalekosežne posljedice za polit ičke prilike u pojedinim zemljama.

Smatram da je unutar zemlje neophodno komunicirati sa građanima i društvenim

sektorima, prije konačne odluke u vezi sa priključenjem u evropske integracione

procese.

Neke zemlje regiona već su djelimično uspjele u svojim namjerama, neke su

mu bliže ili dalje, ali su ostale da čekaju pred mukotrpnim procesom ispunjavanja

postavljenih uslova.Države koje nisu ranije pripadale NATO-u i Evropskoj uniji, danas

su u tranziciji i u veoma različitom stepenu odnosa i sa NATO-om i s Evropskom

unijom.Neke od njih su u dvostrukoj tranziciji-postsocijalističke promjene društvenog

sistema i poslijeratnom uspostavljanju efikasnih državnih struktura nakon raspada

bivšeg Sovjetskog Saveza i bivše SFRJ, odnosno u učvršćivanju nezavisnosti i

tranziciji suverenosti.

Bugarska i Rumunija, nakon članstva u Partnerstvu za mir, postale su, na

Samitu NATO-a u Pragu, 21.novembra 2002.godine, aktivne članice NATO-a, u martu

35

2003.godine.Članice Evropske unije ove dvije zemlje postale su početkom

2007.godine.

Slovenija je postala članica NATO-a u martu, 2004. godine, a prvog maja,

2004.godine, i punopravna članica Evropske unije, kao prva nezavisna država nastala

od bivših Republika SFRJ.

Ostale Republike bivše Jugoslavije imaju status kandidata u Partnerstvu za mir

i veoma izvjesan u lazak u NATO, ali što se tiče kanidature za članstvo u Evropsku

uniju, prednjači Hrvatska koja je potpisala Sporazum o stabilizaciji i pridruživanuju i

nada se da će u Uniju biti primljena najkasnije do 2010.godine.

Iako se trudi da ispuni odgovarajuće uslove, Albanija je u neizvjesnoj situaciji

za prijem u Uniju, a Srbija nakon proglašenja nezavisnosti Kosova, 17.marta ove

godine, našla se u veoma teškoj situaciji. Njen problem nije samo Kosmet, već i

situacija u samoj državi, posebno nakon vanrednih parlamentarnih izbora. S jedne

strane na polit ičkoj sceni su takozvane proevropske snage, a na drugoj strani

konzervativne, koje negiraju ulazak u Evropsku uniju bez Kosova i Metohije, kao

sastavnog dijela cjelovite države Srbije. Proevropske snage su potpisale Sporazum o

stabilizaciji i pridruživanju, koji još nije ratif ikovan u Skupštini Srbije, ali isto tako ni

kompletan, jer u njemu se traži potpuna saradnja sa Haškim sudom.

Makedonija je opterećena unutrašnjim problemima, jer postoje brojni zahtjevi

Albanaca, koji imaju veoma važnu ulogu u polit ičkom životu, a spor oko imena koji

ova bivša jugoslovenska Republika vodi sa Grčkom dodatno usložnjava njen prijem u

Evropsku uniju. Crna Gora, do nedavno u zajednici sa Srbijom, traži svoje mjesto u

evropskim integracijama.

36

1. TRANZICIONI PROCESI NA JUGOISTOKU EVROPE I PROBLEMI

PRISTUPA EVROPSKIM I EVROATLANTSKIM INTEGRACIJAMA

1.1. Albanija

Albanija27 je u proces tranzicije ušla kao najzaostalija zemlja Balkana u

ekonomskom i polit ičkom pogledu.

Geopolitička pozicija u vrijeme „hladnog rata“ omogućila je zemlji da ostane u

apsolutnoj izolaciji i komunikacionoj blokadi, čime joj nije bio onemogućen samo

privredni, već i polit ički i društveni razvoj. Padom socijalističkih režima u Evropi,

nestale su i stege albanskog društva, čime je počeo proces društvene tranzicije.

Albanija se, kao i ostale zemlje socijalizma, opredijelila za evroatlantske i za evropske

integracije.Od 1994.godine postala je članica Partnerstva za mir, a od 2000.godine

je u procesu pristupa Evropskoj uniji.

Privreda u ovoj zemlji je nerazvijena i još nije u stanju da se razvija tempom

ostalih zemalja jugoistoka Evrope, pa i zapadnog Balkana.

Glavne prepreke Albaniji su, osim ekonomske nerazvijenosti, nizak nivo

demokratskog razvoja, nedovoljan nivo ljuudskih prava i građanskih sloboda, koji se

ogledaju kroz ograničenje prava manjinskih grupa, posebno žena, zatim nedovoljne

medijske slobode, kao i građansko organizovanje.

Najveći problem albanskog društva, kao i kod većine zemalja jugoistoka

Evrope i zapadnog Balkana, jeste organizovani kriminal. Veliki dio kriminalno-

mafijaških kanala u Evropi i SAD-a potiče iz albanske nacionalne zajednice, posebno

trgovina ljudima i narkoticima. Tvrdi se da ogromna količina droge ide sa istoka na

zapad preko Albanije, uz pomoć albanskih državljana. Nedovoljne, polit ički i

institucionalno veoma slabe, državne strukutre, ne mogu da se odupru kriminaln im

grupama, a podložne su i mitu i korupciji, tako da ova pojava postaje dio sistema

organizovanog kriminala.

27 Državno uređenje: republika, politički sistem:parlamentarna demokratija, površina: 28.748 km2,

stanovništvo: 3.581.655, društveni bruto-proizvod: 8,528 mld američkih dolara, dohodak po glavi

stanovnika: oko 4.900 američkih dolara, rast GDP-a: 5,5 %.

37

1.2. Bugarska

Bugarska28 je prešla komplikovan put od početka tranzicije do članstva u

NATO-u i Evropskoj uniji. Bugarsku tranzic iju karakteriše brzo odbacivanje vodeće

uloge Komunističke partije, uvođenje višestranačkog pluarizma u polit ičkom

odlučivanju, odvajanje sindikata, polit ičke organizacije omladine i otadžbinskog fronta

od partija kao polit ičkih organizacija, ukidanje tajne policije i dozirana privatizacija

malih i srednjih preduzeća.

Uspjesi na polit ičkom planu nisu bili u dovoljnoj mjeri praćeni i uspjesima na

ekonomskom. Ukidanje subvencija i mnogih drugih socijaln ih privelegija

stanovnicima, ukidanje subvencija neprofitabilnim preduzećima i prelazak na tržišno

poslovanje doveli su do zatvaranja preduzeća i banaka. Sve je to izazvalo masovne

proteste u Bugarskoj, krajem 1996. i početkom 1997.godine.

Pristup Evropskoj uniji suštinski je počeo već 1998.godine, a to se posebno

ogledalo opredjeljenjem za ulazak u NATO. Polit ičke poene Zapada, Bugarska je

dobila priznavanjem Republike Makedonije i makedonskog jezika, omogućavanje

preleta avijacije NATO-a prilikom bombardovanja Srbije, 1999.godine,

nedozvoljavanje preleta ruskim snagama da snabdijevaju svoje trupe na Kosovu,

1999.godine i davanje prostora za američke vojne baze, u vrijeme krize u vezi s

Irakom, 2003.godine.

Bugarska je, zahvaljujući velikoj brzini prilagođavanja zakonodavstva, stvorila

kvalitetan pravni okvir poštivanja ljudskih prava i sloboda. Iako je bilo predviđeno da

Bugarska uđe u Evropsku uniju do 2010. godine, to se dogodilo ranije, već početkom

2007. kada je ova zemlja postala članica porodice evropskih naroda.

1.3. Rumunija

Rumunija29 je počela tranzicione promjene još 90-tih godina kada se pokrenuo

proces pada komunizma u zemljama Varšavskog pakta. Kada je riječ o polit ičkoj krizi,

ova zemlja je imala velike probleme tokom tranzicionog perioda. Osim polit ičkih

28 Državno uređenje: republika, politički sistem: parlamentarni, površina:110.998 km2, stanovništvo:7.387.567, društveni bruto – proizvod: 25,79 mld američkih dolara, rast GDP-a: 5,7%. 29 Državno uređenje: republika, politički sistem: polupredsjednički, površina: 237.500 km2, broj stanovnika: 22.303.552, društveni bruto-proizvod: 72,09 mld američkih dolara, rast GDP-a: 4,5%.

38

teškoća zahvatili su je i ekonomski problemi. Ekonomske reforme, slično ostalim

zemljama Istočne Evrope, izazvale su socijalne probleme. Otvorena nezadovoljstva,

nemiri, protesti, štrajkovi i druge vrste sukoba bili su česti u procesu odricanja

socijalističke prošlosti.

Spoljna polit ika Rumunije bila je karta na koju je igrala. U odnosima s

NATO-om Rumunija je ostvarila dobru poziciju iz nekoliko razloga:

unapređenje odnosa sa Mađarima i pitanje nacionalnih manjina uopšte;

postizanje sporazuma s Ukrajinom i rješavanje pitanja granice;

učešće rumunskih trupa kao ispomoći italijanskim prilikom smirivanja

nereda u Albaniji;

učešće trupa u operacijama održavanja mira u BiH;

dozvoljavanje preleta avionima NATO-a tokom bombardovanja Srbije,

1999.godine;

uskraćivanje istih takvih preleta Rusiji, kao pomoć njenim jedinicama na

Kosmetu.

Ova zemlja ušla je u Evropsku uniju početkom 2007.godine, kada i Bugarska.

1.4 Makedonija

Makedonija30 je jedina od država nastalih od bivših SFRJ koja je do

nezavisnosti došla bez oružanih sukoba, 1991.godine, iako je zbog svog polit ičkog i

geostrateškog položaja mogla da bude uzrok velikog Balkanskog sukoba. Nakon

intervencije međunarodne zajednice, UN su poslale misiju od oko 700 vojnika u ovu

Republiku, a samo godinu dana nakon toga SAD su poslale dodatnih 300 marinaca.

Makedonija je, uz pomoć međunarodne zajednice, spriječila oružane sukobe i

predstavlja primjer mirnog razdruživanja i tranzic ije suvereniteta sa federalne na

nacionalne nezavisne države.

Paralelno s tom tranzicijom, u Makedoniji teče i tranzicija sa socijalističkog na

neoliberalni sistem vrijednosti, odnosno izgradnja kapitalističkog društva na

osnovama tržišne ekonomije i polit ičkog pluralizma. Nezavisnost Makedonije poseban

30 Državno uređenje: republika, politički sistem: parlamentarni, površina: 25.333 km2, broj stanovnika: 2.050.554, bruštveni bruto-proizvod: 5,225 mld američkih dolara, rast GDP-a: 3,7%.

39

je problem, jer je sa sva četiri susjeda imala sporove, posebno sa Grčkom zbog

naziva.

Zahvaljujući saradnji s međunarodnom zajednicom, Republika Makedonija

uspješno je sprovela proces priprema za EU kandidaturu, jer je, 2002.godine

potpisala Sporazum o stabilizac iji i pridruživanju, 2005. podnijela je i zvaničnu

kandidaturu za početak procesa prijema u stalno članstvo EU. Članica je Partnerstva

za mir od osnivanja NATO-a i potpisnica Povelje o prijateljstvu s Albanijom,

Hrvatskom i USA.

1.5. Hrvatska

Proces tranzicije Hrvatska31 je prošla kroz oružane sukobe tokom odvajanja od

„stare države Jugoslavije“. Taj proces može se posmatrati u više faza:

- ograničena liberalizacija polit ičkog života krajem 80-tih, dok je Hrvatska bila

još dio jugoslovenskog prostora;

- demokratizacija tokom procesa državnog osamostaljenja i nakon njega.

U okviru polit ičkih i ekonomskih reformi, Hrvatsku je posebno opteretila

saradnja s Haškim tribunalom, jer ulazak u evropske integracione procese32 nije

mogao bez ovog uslova međunarodne zajednice. Hrvatska je uspjela da ispuni ovaj

uslov, te da stvori uslove za potpisivanje Sporazuma za stabilizac iju i pridruživanje i

postane kandidat za članstvo u Uniju, kao i u Partnerstvo za mir Zapadne vojne

alijanse.

1.6. Srb ija

Srbija33 je početkom 70-tih godina prošlog vijeka, kao i Hrvatska, doživjela

talas liberalizac ije i do krize socijalizma bila je jedna od najkonzervativnijih sredina u

bivšoj Jugoslaviji, odanih tvrdoj komunističkoj ideji. Osim polit ičkih i ekonomskih

reformi, Srbiju posebno opterećuje jednostano proglašena nezavisnost Kosmeta, 17.

31 Državno uređenje: republika, politički sistem: polupredsjednički, površina: 56.538 km2, broj stanovnika:4.496.869, društveni bruto-proizvod: 34,94 mld američkih dolara, rast GDP-a: 4%. 32 Mirjana Kasapović: „Demokratska tranzi cija i političke stranke“ , Fakultet političkih znanosti, Zagreb, 1996. godine 33 Državno uređenje: republika, politički sistem: parlamentarni, površina: 88.361 km2. broj stanovnika: 10.205.805. (bez Kosmeta 8.116.552), društveni bruto-proizvod: 23,55 mld američkih dolara, rast GDP-a: 5,5 %.

40

marta 2008.godine. S obzirom na dugogodišnju vladavinu komunističke ideje u ovoj

zemlji, Srbija i dalje luta u ideološkom i polit ičkom smislu, tako da trenutno vlada

podjela građana između proevropskog i konzervativnog bloka. Proevropski blok teži

ka ulasku u Evropsku uniju, dok je drugi naklonjen proruskom sistemu vrijednosti.

Iako je jedan dio vlasti potpisao Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju koji nije

ratifikovan u Skupštini Srbije, još je neizvjesno kakav je polit ički put ove Republike.

Saradnja sa Haškim tribunalom je njena neminovnost, jer međunarodna

zajednica traži potpunu odanost u vezi sa ovim pitanjem. Bez obzira na sve, Srbija je

najvažniji polit ički i geostrateški faktor Balkana.

1.7. Crna Gora

Pokret za nezavisnost Crne Gore34 doveo je do redefinicije zajedničke države

Srbije i Crne Gore i do njenog osamostaljenja. Ova mala Republika se, nakon toga

procesa, opredijelila za što brži put ka evropskim integracijama. Iako opterećena

polit ičkim i ekonomskim problemima, oslonila se na svoj međunarodni dignitet u

svijetu, tako da je njen put ka EU i NATO-u veoma blizu.

1.8. Grčka

Brz ekonomski i demokratski razvoj, suštinski postignuto nacionalno jedinstvo,

uprkos nekim unutrašnjim raspravama i neriješenim p itanjima u regionu, omogućili

su Grčkoj35 stabilan polit ičko ekonomski razvoj. Najveći problemi bili su i dalje odnosi

sa Turskom, iako su obje zemlje decenijama član ice NATO-a. Ovi problemi odnosili su

se najviše na razgraničenje u Egejskom moru i rješenje odnosa Grčke i Turske

zajednice na Kipru.

Grčka je članica svih regionalnih inicijativa i dugogodišnja član ica NATO-a i

Evropske Unije.

34 Državno uređenje: republika,politički sistem: parlamentarni, površina: 13.812 km2, broj stanovnika: 625,980, društveni bruto-proizvod: 2,113 mld američkih dolara. 35 Državno uređenje: republika,politički sistem: parlamentarni, površina: 131.944 km2, broj stanovnika: 10.688.058, društveni bruto-proizvod: 209,7 mld američkih dolara rast GDP-a: 3,7 %.

41

1.9. Turska

Turska36 je malim geografskim dijelom Balkanska zemlja. Tradicionalno,

polit ički i ekonomski, Turska je dio jugoistoka Evrope i nastoji da bude dio regiona,

između ostalog i zbog opredjeljenja da postane punopravna članica EU. Ona je

članica NATO-a od 1951.godine, dok su odnosi Turske sa EU dugi i komplikovani.

Iako je postala „pridruženi“ član EEZ još 1964.godine, ona nije postala punopravna

članica. Od tada do danas, Turska je učinila mnogo strukturalnih prilagođavanja, ali

ju je EU tek 2005.godine prihvatila kao kandidata koji može da počne pregovore.

Prednost Turskog članstva u Uniji jesu njen geostrateški položaj između

Evrope i Azije, jer SAD na taj način mogu da se približe Rusiji, srednjoj i dalekoj Aziji,

Bliskom istoku, Crnom Moru i Mediteranu.

1.10. Slovenija

Slovenija37 geografski,a danas n i polit ički, ne pripada jugoistoku Evrope. Zbog

svoje vezanosti tokom prošlosti za ovaj prostor, zbog aktuelnih i sve čvršćih

ekonomskih i drugih veza, kao istureni predstavnik EU-a zanimljiva je za posmatranje

u cjelini procesa na jugoistoku Evrope.

Jedina država nastala iz b ivše SFR Jugoslavije postala je punopravna članica

NATO-a, a zatim Evropske unije, 2004.godine. Od primljenih zemalja u EU ima

najveći društveni proizvod po glavi stanovnika i najviši životni standard i može se

porediti sa dugogodišnjim članicama Unije, posebno Grčkom i Portugalijom.

1.11. Moldavija

Moldavija38 se u nekim teorijama svrstava u region jugoistoka Evrope, a u

nekima to nije. Ona je, ipak, jedina zemlja-b ivša republika Sovjetskog Saveza, kojoj

pozicija omogućava da dijeli sudbinu regiona. Procjenjuje se da je Moldavija zemlja

36 Državno uređenje: republika, politički sistem: parlamentarni, parlament: jednodomni, površina: 780.580 km2, broj stanovnika: 70.413.958, društveni bruto-proizvod: 332,5 mld američkih dolara, rast GDP-a: 5,6 %. 37 Državno uređenje: republika, politički sistem: parlamentarna demokratija, površina: 20.273 km2, broj stanovnika: 2.010.347., društveni bruto-proizvod: 34,91 mld američkih dolara, rast GDP-a: 4 %. 38 Državno uređenje: republika, politički sistem: parlamentarna demokratija, površina: 33.843 km2, broj stanovnika: 4.466.706, društveni bruto-proizvod: 2,416 mld američkih dolara, rast GDP-a: 7,1 %.

42

sa najvećim koeficijentom siromaštva u Evropi, uprkos relativno visokom razvoju

posljednje decenije.

Njenu finansijsku situaciju posebno otežava strani dug. Iako je postala član ica

Partnerstva za mir kada i ostale zemlje u tranziciji, njena bezbjednosna situacija je

krajnje kritična.

1.12. Kipar

Kipar39 snažno utiče na događaje na jugoistoku Evrope. Zbog činjenice da na

njemu živi velika grčka većina i brojna turska manjina, događaji u vezi s Kiprom

odražavaju se u polit ikama Grčke i Turske i opterećeni su otvorenim pitanjima. Iako

neujedinjen, Kipar je primljen u Evropsku Uniju 1. maja, 2004.godine.

Član ica Unije postali su, de facto, samo pripadnici grčke zajednice, a iz turske

samo oni koji prihvate kiparski pasoš. Grčki dio razvija se velikom brzinom, a turski,

sjeverni dio Kipra, izolovan od međunarodne zajednice i s mnogo unutrašnjih

problema, daleko je zaostao u razvoju i svojoj ekonomsko-polit ičkoj poziciji u svijetu.

2. POREĐENJA

Jugoistok Evrope doživio je proteklih decenija različite metode tranzicije iz

autoritarnih u demokratske sisteme. Sredinom 70-tih godina, kada su se osjetile

naznake promjena u društvu, sve balkanske zemlje su u velikoj mjeri zaostajale u

ekonomskom razvoju za zemljama razvijene demokratije (zapadna Evropa i SAD).

Ekonomska zaostalost bila je uzrok socijalnih nezadovoljstava, koja su se pretakala u

polit ičku nestabilnost.

Evropske i evroatlantske vrijednosti usmjerene su na standardizaciju u okviru

uspostavljenog sistema i odnose se na demokratiju u društvu, ekonomske

mehanizme slobodne utakmice i vladavinu prava, što uključuje ljudska prava i

39 Državno uređenje: republika, politički sistem: predsjednički, parlament: jednodomni, površina:-Južni Kipar: 5.895 km2, - Sjeverni Kipar: 3.355 km2, broj stanovnika: 784.301, društveni bruto-proizvod: 15,43 mld američkih dolara.

43

slobode. Dostizanjem zahtjevanog nivoa, zemlje koje se nalaze u vidokrugu Evrope i

NATO-a mogu da postanu njihovi članovi. Koliko će taj proces trajati polit ička je

odluka i ne zavisi samo od interesa pojedinih zemalja, već još više od volje i procjene

EU i zapadne vojne alijanse, a svakako i od neophodnih promjena, koje će pokazati

da je neko društvo pripremljeno po standardima Zapada.

Ne bi bilo dobro unificirati Evropsku uniju po mjeri razvijenih zemalja. Proces

treba da ide postepeno i bez striktnog uslovljavanja, jer b i na takav način mogli doći

u ćorskokak i postavlja se pitanje ko bi snosio posljedice za to. Evropi u ovom

trenutku ne treba haos, posebno polit ički, koji b i mogao izazvati čak i sukobe.

Evropska unija mora biti ravnopravan partner kako SAD, tako i Rusiji, a ne treba se

zanemariti ni uticaj Kine koja je u ekspanziji.

Karta: zemlje jugoistočne Evrope

44

IV ZAPADNI BALKAN

Postavlja se pitanje šta predstavlja pojam Zapadni Balkan40?

Dok su se pomenute zemlje, putem saradnje, pridruživanja i pregovora o

priljučenju, približavale Evropskoj uniji, zemlje istočne Evrope su, usljed građanskog

rata koji je bjesnio između bivših jugoslovenskih Republika (čije se posljedice i danas

osjećaju) sa promjenljivim uspjehom pratile ovaj integracioni proces.

Balkanske zemlje su različ it im tempom išle ka Evropskoj uniji. Grčka je postala

članica EZ/EU još 1981.godine. Slovenija, Bugarska i Rumunija su potpisnice

Evropskih sporazuma, s time što je Slovenija, u odnosu na ove dvije države, mnogo

efikasnije i brže prošla sve prepreke, ispunila neophodne uslove i samim tim postala

punopravna članica Unije, 2004. godine, dok su Bugarska i Rumunija nešto sporije i

Evropi se priključile tek 2007.godine.

Gdje su, u međuvremenu, bile ostale balkanske zemlje u ovom procesu?

U aprilu, 1997. godine, Opšti savjet Evropske unije usvaja tzv. Polit iku

regionalnog pristupa za zemlje „Zapadnog Balkana“ (ovaj termin označava zemlje

bivše SFRJ – Bosna i Hercegovina, Srbija, Crna Gora, Hrvatska, Makedonija, bez

Slovenije, s Albanijom). Polit ika regionalnog pristupa je postavila polit ičke i

ekonomske uslove za početak bilateralne saradnje sa ovim državama. Utemeljeni

pristup je dopunjen inicijativom koja je nastala tri godine kasnije (maj 1999.godine)

kada je Evropska unija izašla sa projektom koji je dobio naziv Proces stabilizacije i

pridruživanja EU41.

Ovo je greška Evropske unije,jer je, na neki način, pokazala gdje je mjesto

ovih zemalja, posebno u ekonomskom smislu. Manje više, većina njih su prošle kroz

ratna razaranja, a posljedice su još izuzetno prisutne. Tranzicioni procesi će dugo

40 Zapadni Balkan – republike bivše Jugoslavije, bez Slovenije ( BiH, Srbija, Crna Gora, Makedonija, Hrvatska ) plus Albanija 41

Proces stabilizacije i pridruživanja EU – PSP – projekat EU donesen u maju 1999.godi ne

45

trajati, a polit ički uslovi koje im je Evropa postavila neće biti dugo ispunjeni. Jedino

što im preostaje je to da nađu zajedničke regionalne interese povezivanje i po strani

ostave razlike koje ih dijele. Taj proces mora teći uz uvažavanje svih faktora, jer

drugog izlaza nema za oporavak zapadnog Balkana.

Država Broj stanovnika Površina u km2

BiH 4.498.976 51.129

Srbija 10.205.805 88.361

Crna Gora 625.980 13.812

Hrvatska 4.496.869 56.538

Makedonija 2.050.554 25.333

Albanija 3.681.655 28.748

Zapadni Balkan 25.559.839 263.921

BiHSrbijaCrna GoraHrvatskaMakedonijaAlbanija

Graf ikon broja stanovnika zemalja Zapadnog Balkana

BiHSrbijaCrna GoraHrvatskaMakedonijaAlbanija

Graf ikon površine zemalja Zapadnog Balkana u km2

46

Proces stabilizacije i pridruživanja po mnogo čemu podsjeća na Evropske

sporazume koji su predstavljali ključne faktore u priključenju zemalja centralne i

istočne Evrope Uniji. PSP se, međutim, odlikuje i značajn im razlikama u odnosu na

prava i obaveze država potpisnica i same EU, proizašle iz Evropskih sporazuma.

Države zapadnog Balkana su preuzele na sebe obavezu da sarađuju na

regionalnom osnovu, što treba da obezbijedi dugoročnu stabilnost regiona (zemlja ne

može da napreduje u integraciji sa EU brže nego u integraciji sa zemljama u

regionu), dok će Evropska unija otvoriti svoja tržišta i dati finansijsku pomoć.

Formula je jasna: asocijacija da, ali istovremeno/obavezno praćena

stabilizacijom regiona!

PSP ima značajno naglašenu uslovljavajuću prirodu. Osim ispunjavanja

kriterijuma iz Kopenhagena, od država zapadnog Balkana se traži dosljedno

poštivanje Dejtonskog sporazuma i medjunarodnih obaveza prema Međunarodnom

krivičnom tribunalu u Hagu. Posmatrano s druge strane, pogodnosti ovog procesa

zemalja Zapadnog Balkana su mnogobrojne: perspektiva potencijalnog članstva daje

veliki podstrek sprovođenju reformi. Naglasak na regionalnoj saradnji kao preduslovu

za buduće članstvo u Uniji će u mnogome doprinijeti stabilnosti regiona,a PSP pruža

regionu i značajne programe finansijske pomoći (npr.CARDS)42. Unija je, i pored

naglašenog regionalnog karaktera, Procesom stabilizacije i pridruživanja primijenila

jedan fleksibilan pristup prema svakoj od država kada je u pitanju njihov učinak u

postignutim reformama, ispunjavanju postavljenih uslova i, na kraju, prib ližavanje

EU.

Ovakav pristup imao je za posljedicu da neke države napreduju brže od

ostalih (npr. Hrvatska je počela pregovore sa EU,kao i Crna Gora i Makedonija,a

Srbija je u najtežem položaju. S jedne strane Holandija se protivi potpisivanju

Sporazuma o stabilizac iji i pridruživanju zbog nesaradnje sa Tribunalom u Hagu u

punom kapacitetu, a s druge strane, jednostrano proglašenje Kosova dovodi je u još

nezgodniju situaciju).

Smatra se da je Kosovo prva američka kolonija na Balkanu, odakle Amerika

kreće prema Istoku i stvara konflikte, koji nisu primjereni 21.vijeku.

42 CARDS – pomoć za obnovu, demokratizaciju i stabilizaciju

47

Evropski blok mora se suprotstaviti ovakvoj namjeri SAD i pokazati da želi

samostalno odlučivati o sebi, uz uvažavanje velikih svjetskih sila. U suprotnom,

Evropska unija neće moći da ostvari svoje ciljeve u pravom smislu.Ostaće nedovršen

projekat.

Samit u Solunu, 2003.godine, još jednom je potvrdio uvjerenje i stav najviših

zvaničnika Unije da PSP vodi članstvu u EU. Proces stabilizacije i pridruživanja je u

prvoj polovini dopunjen Evropskim partnerstvom. Bez obzira u kojoj fazi se

pojedinačna zemlja nalazi u procesu PSP, ona će imati zaključen ugovor o Evropskom

partnerstvu. Evropsko partnerstvo podrazumijeva konkretizaciju obaveza zemalja

zapadnog Balkana i Evropske unije. Za razliku od predhodne faze, kada se samo

navodilo koje su reforme potrebne da bi se regija približila Evropskoj uniji, sada se

navode kratkoročne i srednjoročne mjere koje bi trebalo sprovesti. Evropsko

partnerstvo, projektovano za svaku od zemalja zapadnog Balkana ponaosob, shodno

njihovim potrebama, treba da ubrza i pospješi izgradnju pravnih, institucionalnih

osnova i administrativnih kapaciteta za usvajanje evropskih standarda i pravila. EU,

takođe, uvodi nove instrumente kojima će potpomoći ovaj proces.

Ovo podrazumijeva njeno tehničko i finansijsko angažovanje radi podsticanja i

ubrzavanja integracionih procesa u ovom regionu. Očigledno je, međutim, da će se

ovaj proces u nekim svojim segmentima (uspostavljanje funkcionalne tržišne

ekonomije, na primjer) odvijati mnogo sporije nego u zemljama srednje i istočne

Evrope.

Kakva je budućnost procesa integracija zemalja Zapadnog Balkana u

Evropsku uniju ? Kada i kojim redom će zemlje ovog regiona postati dio evropske

porodice naroda, ujedinjenih pod zastavom EU?Ovo su pitanja na koja se odgovori

mogu samo naslućivati. Možemo reći da među balkanskim zemljama postoji (barem)

jedna stvar o kojoj postoji opšta saglasnost, a to je brza integracija u EU. Cijelom

regionu se, i pored ostvarenog napretka, upućuju ozbiljne primjedbe koje su u vezi

sa funkcionalnošću demokratskih institucija i podjelom vlasti na svim nivoima, te

punim poštivanjem ljudskih i materijalnih prava.

48

Tu su još i problemi suzbijanja organizovanog kriminala i korupcije kao i

različ ita tumačenja značaja saradnje ovih zemalja sa Međunarodnim sudom za ratne

zločine u Hagu za dalje integracije u EU.

Osim ovih, nazovimo ih problemima pravno-polit ičke/institucionalne prirode,

pred zapadnim Balkanom su i ekonomske prepreke. Trgovinske pogodnosti pružene

ovim procesom (prije svega otvaranje tržišta Unije ukidanjem carina) nisu iskorišćene

na najbolji način, budući da zemlje u regionu, usljed slabo razvijenih privrednih

sistema, nedovoljne konkurentnosti i neusaglašenosti sa standardima i kvalitetom

svoje robe i usluga sa onima u EU, nisu povećale izvoznu moć na tržištu Unije.

Razloge za to treba tražiti u skromnoj nacionalnoj proizvodnji, slaboj konkurentnosti i

izraženo nestabilnom tržišnom i poslovnom okruženju koje odbija strane investitore.

1. RAZVOJ I STABILIZACIJA ZAPADNOG BALKANA

Prostor zapadnog Balkana je jedan od regiona u Evropi, a i u svijetu u kome

su istorijske protivriječnosti i svi oblici konfliktnih situacija među zemljama i narodima

još prisutni i ispoljavaju se kroz sve oblike, uključujući i oružane sukobe. Kako je

razvoj savremene tehnologije omogućio da se sva dešavanja, na bilo kojoj tački

planete, mogu pratiti sa bilo kojeg njenog dijela, tako se i uticaj svih zemalja i

međunarodnih organizacija ostvaruje u zemljama pa i u regionu koji obuhvata

geografski prostor zapadnog Balkana.

Područje jugoistočne Evrope, a posebno Balkana, tokom posljednjih stotinu

godina bilo je poligon na kome su vođeni ratovi, nestajale države, stvarane nove,

eksperimentisano sa raznim oblic ima društvenih uređenja. Posljedica je permanentno

nestabilan region koji već dugo, sa pravom, nosi neslavni naziv „bure baruta“. 43U

njemu se sukobi ineresa po pravili pretvaraju u brutalne oružane sukobe u kojima

stotine hiljada ljudi gubi sve što je imalo – od golog života, pa do cjelokupne

imovine. Poslije ratova dolazila su primirja, pa neke vrste mirovnih perioda za koje je

karakteristično da su se narodi pripremali za sljedeći rat, a ne za mir, što je najbolji

43 BiH bure baruta – BiH od regionalnih integracija do Evropske uni je, Amer Kapetanović, Đorđe Latinović, Sarajevo 2005. godine

49

pokazatelj da ratovi nisu b ili efikasno sredstvo za trajno rješavanje problema, već su

samo privremeno pokazivali sirove snage u određenom periodu.

Međutim, ovo je i pokazatelj Evropskoj uniji da se na ovim prostorima ne bi

trebalo da stvaraju vještačke tvorevine, koje će u nekom budućem periodu ponovo

ući u konflikte. Treba ostaviti svima na volju da uredi državu kako želi većina i tada

će mogućnost sukoba biti svedena na minimum. Naravno, uz to je potrebno poštivati

standarde uređenih država, što se na neki način i podrazumijeva.

Kao posljedica ratova, i svih drugih oblika sukobljavanja na prostoru

jugoistočne Evrope, smjenjivali su se integracioni i dezintegracioni procesi kojima su

stvarane države,monarhije, federalne, konfederalne), rušene države i koncipirane

nove, ali ostaje nesporna činjenica da ni jedan od oblika društvenog, državnog ili bilo

koje druge vrste organizovanja, nije do sada obezbijedio ostvarenje interesa

društvenih grupa koje žive na tom prostoru.

Evropska unija u svom osnovnom integracionom opredjeljenju odnos prema

jugoistoku Evrope ključno stavlja u kontekst rješavanja problema i p itanja zapadnog

Balkana i u tom cilju formiran je program CARDS koji nije samo program već

stabilizacioni pristup regionu.

Sredstva namijenjena pojedinačnim prioritetima prema višegodišnjem indikativnom

programu

PRIORITETI Miliona evra

Izgradnja instiucija 16 - 18

Pravosuđe i unutrašnji poslovi 5 – 6

Prekogranična saradnja 33 - 39

Razvoj privatnig sektora 2.5 - 3.5

Razvoj infrastrukture 21 - 26

Rezervna sredstva 0.7 - 0.9

UKUPNO 85

Program CARDS je program tehničko finansijske pomoći koji predstavlja novi

instrument pomoći Evropske unije za jugoistočnu Evropu, a namijenjen je potrebama

50

procesa stabilizac ije i pridruživanja. Za koordinaciju ovog Programa, osim za njegove

finansijske aspekte, zaduženo je Ministarstvo za evropske integracije.

Osnovni prioriteti ovog Programa određeni su kroz:

obnovu, stabilizaciju demokratije, pomirenje i povratak izbjeglica,

stvaranje institucionalnog i zakonskog okvira koji će da podrži

demokratiju, vladavinu prava i prava manjina, civilno društvo,

nezavisnost sredstava javnog informisanja, jačanje zakonitosti i

mjera za borbu protiv organizovanog kriminala,

održivi ekonomski i socijalni razvoj, te reforme u organizacionoj

strukturi,

društveni razvoj, s posebnim naglaskom na smanjenje siromaštva,

jednakost polova, obrazovanje, stručno usavršavanje, i zaštitu

životne sredine,

razvijanje snažnijih veza između zemalja korisnika, između njih i EU,

te između njih i kandidata za članstvo u EU,

promociju regionalne, prekograničene i međuregionalne saradnje

među korisnicima kao i između njih i Evropske unije.

Program je sastavljen iz dvije komponente: nacionalne i regionalne.

Nacionalna komponenta Programa namijenjena je zemljama individualno. Korisnic i

regionalne komponente su sve zemlje iz programa, a priprema i sprovođenje su

centralizovani u glavnim tijelima Evropske komisije u Briselu.

Aktivnosti ove komponente zamišljene su kao komplementarne aktivnosti koje

su sprovede unutar nacionalnih programa, u područjima u kojima zajedničko

djelovanje može dovesti do boljih rezultata.

Pomoć se sastoji u finansiranju programa izgradnje i jačanja institucija, te

investicionih programa, a sva uložena sredstva su bespovratna.

Karakteristično je da ovaj Program ne spada u grupu pretpristupnih fondova,

jer je namijenjen isključivo zapadnobalkanskim zemljama koje tek treba da dođu do

stabilizacionih statusa u okviru integracionih procesa. Stabilizac ija se, prvenstveno,

očekuje na lokalnom nivou.

51

Zemlje zpadnog Balkana mogu da očekuju kroz program pomoći Unije

višegodišnju podršku koja treba da ima za rezultat sposobnost za proces stabilizacije

i pridruživanja. Sva programska pomoć zasniva se na višegodišnjim indikativn im

programima koje izrađuje Komisija, u saradnji s organima zemalja korisn ica

programske podrške.

U periodu do 2000.godine programska podrška iznosila je više od 5 milijard i

evra. Za period 2005.do 2007. godine sredstva su bila usmjerena prema BiH, Albaniji,

Makedoniji, Srbiji i Crnoj Gori. Ovo je jedan od najtežih i najkomlikovanijih

regionalnih projekata i vjerovatno predstavlja ključni test uspješnosti regionalne

polit ike Evropske unije.

Snažno prepoznavajući izuzetan značaj regionalne saradnje i stabilnosti

zemalja zapadnog Balkana da međusobno sarađuju po principu saradnje u okviru

Unije, program CARDS upravo predstavlja ključni momenat na tom putu,

obezbjeđujući razvoj čitavog sistema regionalnih projekata.

Polazeći od principa subsidijarnosti kao jednog od osnovnih principa Evropske

unije, Programom se stimulišu rješavanja određenih, bitnih, pitanja na regionalnom

nivou i tako se sistemom „korak po korak“44 dolazi do opšteprihvatljivih rješenja, ali i

do eliminsanja pojedinačnih uzroka konflikata i sukoba.

Ovako definisan i operacinalizovan program je za period 2005. do 2007.

godine izdvojio izuzetnu sumu od 85 miliona evra, što jasno i nedvosmisleno govori

o ozbiljnosti Unije da u ovom regionu stvori uslove za razvoj koji treba da budu

kompatibilni s ostalim članicama.

Polazeći od veoma velikih rezultata u više od pedeset godina razvoja evropske

polit ičke i regionalne saradnje, Evropska unija izuzetno aktivno pristupa pitanjima

integracije zapadnog Balkana. Poseban pravac i značaj daje se razvoju i jačanju

demokratije,i uspostavljanju što bliže međusobne saradnje, pri čemu se uz polit ičku

stabilnost premanentno promoviše i ekonomski rast i prosperitet u regionu.

44 BiH - korak po korak do EU,Amer Kapetanović, Đorđe Latinović, Sarajevo 2005. godi ne

52

Proces približavnja standardima Unije paralelan je sa procesima regionalne

saradnje. Ovo se zasniva na premisi da je što dublja regionalna saradnja put do

stabilnosti i napretka za sve subjekte u regionu, a u zajedničkom interesu svih.

Osnovni elementi bliže regionalne saradnje izkazuje se kroz:

stvaranje mreže bilateralnih sporazuma o slobodnoj trgovini među

zemljama regiona

reintegracija regiona u sistem infrastrukturnih mreža svih oblika

saobraćaja, transporta i komunikacija,

podsticanje svih nivoa nosilaca polit ičkih i izvršn ih funkcija na

kooperativnost, kako bi se uklopili u sistem integralne evropske

bezbjednosti.

Osnovna zamisao i cilj integracionih procesa u regionu zapadnog Balkana je da

se članicama stave na raspolaganje sredstva koja će im omogućit i da krenu putem

stabilizacije demokratskih institucija. Između svake zemlje u regionu i Evropske unije

stvaraju se čvrste veze putem tri osnovna mehanizma: trgovine, finansijske pomoći i

ugovornih obaveza. Bliža saradnja među regionalnim subjektima podstiče se kroz

procese ukidanja svih vrsta barijera, od polit ičkih preko socijaln ih do kulturnih.

2. PROCESI NA ZAPADNOM BALKANU

Zapadni Balkan, kako je već navedeno, obuhvata pet država:BiH, Srb iju, Crnu

Goru, Hrvatsku, Makedoniju i Albaniju. U zemljama zapadnog Balkana ima oko 25

miliona stanovnika koji žive na prostoru od nekoliko stotina hiljada kvadratnih

kilometara. To je bogata mješavina civilzac ija i etničkih grupa koje pripadaju

pravoslavlju, katoličanstvu i islamu, a razvijala se pod uticajem različ it ih kultura, od

otomanske i austrougarske do grčke i italijanske. Do prije nekoliko godina, Srbija i

Crna Gora su bile državna zajednica i imale složenu unutrašnju državnu strukturu.

Razdruživanjem nakon referenduma one su postale dvije odvojene Republike, s tim

što je Srbija, u međuvremenu, jednostranim proglašenjem Kosova ušla u polit ičku

53

borbu za povrat svoje teritorije i procjenjuje se da bi ovaj proces mogao trajati

nekoliko decenija. Takođe, i BiH je složenog karaktera jer je sastavljena od dva

entiteta - Replublike Srpske i Federacije BiH, te Distrikta Brčko. BiH je, takođe, pod

patronatom, jer je Visoki predstavnik iznad predstavnika vlasti BiH. Obim ekonomije

regiona ili bruto domaći proizvod (GDP)45 iznosi oko 50 milijardi evra. Prosječan

prihod po glavi stanovnika u regionu iznosi oko 2 hiljade evra.

Ukupna strana ulaganja u 2002. godini iznosila su 2,2 milijarde evra. Od

1999. godine EU je osigurala više od 7 milijard i evra kao pomoć zemljama Zapadnog

Balkana.

Za period od 2000-2006. godine, posredstvom programa CARDS, izdvojena su

finansijska sredstva zemljama zapadnog Balkana, u iznosu od 4,65 milijardi evra za

ekonomski i socijaln i razvoj, i jačanje administrativnih kapaciteta, demokratsku

stabilnost itd.

Raspodjela pomoći posredstvom CARDS programa za period

2002-2004. godina ( u milionima evra )

2002. 2003. 2004. UKUPNO Albanija 44.9 46.5 58.5 149.9

BiH 71.9 63.0 65.0 199.9

Hrvatska 59.0 62.0 76.0 197.0

Makedonija 41.5 43.5 51.0 136.0

SiCG 359.6 331.28 297.0 987.88

Regoinalno 43.5 31.5 - 75.0

UKUPNO 620.4 577.78 547.5 1745.68

Kao posljedica polit ičkih događaja dezintegracije ranije zajedničke države

SFRJ, prostor zapadnog Balkana pogodio je udar kidanja privrednih veza među

zemljama tog regiona i brzopleto demontiranje privrednih sistema u procesu

privatizac ije koji su bili “ekonomska kopča” među ovim zemljama - nasljednicama

bivše zajedničke države. Zbog lokalnih ratova na ovom prostoru, u nedavnoj

45 GDP – Bruto domaći proizvod, Amer Kapetanović, Đorđe Latinović, Sarajevo 2005. godi ne

54

prošlosti, posebno teške posljedice doživjele su BiH, Hrvatska i Srbija i Crna Gora,

zbog velikih ljudskih gubitaka, materijalne štete, više hiljada izbjeglica i razaranja u

toku intervencije NATO-a, 1999. godine.

Sve zemlje zapadnog Balkana su zemlje sa relativno malim brojem stanovnika,

manje površine, malog tržišta i ekonomski nedovoljno razvijene, a samim tim slabije

ekonomske snage i kapaciteta za samoodrživ i samostalan ekonomski razvoj. U

ekonomskom smislu, veći dio regiona još stagnira, produktivnost je niska, a

nezaposlenost visoka.

U ekonomskom, društvenom i polit ičkom smislu, zapadni Balkan je još

veoma heterogen region, mada su problemi strukturalnog razvoja zajednički svim

zemljama. Takođe, sve zemlje već duže vremena su opterećene teškim naslijeđem

centralno-planske socijalističke privrede, na koje se nadovezao rat i ekonomska

nestabilnost, i, u mnogim slučajevima, brza pljačkaška privatizacija koja je oslabila

konkurentnost zemlje na svjetskom ekonomskom tržištu. Stoga je za socijalno-

ekonomski oporavak svih zemalja zapadnog Balkana neophodna regionalna saradnja.

U regionu zapadnog Balkana postoji izraženo strano vojno prisustvo prije

svega EUFOR-a u BiH i NATO saveza na Kosovu i Metohiji. Većina zemalja regiona su

članice programa “Partnerstvo za mir” NATO-a, koji je preduslov za ulazak u o ovu

vojnu Alijansu. Hrvatska i Albanija su na Samitu NATO-a u Bukureštu, u aprilu ove

godine, pozvane u ovaj vojni savez, dok Makedonija n ije zbog protivljenja Grčke u

vezi s imenom ove bivše jugoslovenske Republike. BiH je u Bukureštu dobila poziv za

intenziviranje saradnje s Alijansom.

Uspješnija saradnja država regiona u ekonomskom, polit ičkom, bezbjednosnom i

kulturnom smislu, imperativ je dugoročnog mira, prosperiteta i opšteg progresa

regiona zapadnog Balkana.

Svaka analiza regiona zapadnog Balkana mora uključivati i odnos glavnih

svjetskih polit ičkih aktera. Nakon dešavanja u Avganistanu i Iraku jasno je da region

zapadnog Balkana nije više toliko primaran za SAD kao najjaču svjetsku velesilu.

Interes Rusije fokusiran je na BiH i Kosovo, jer Balkan Rusiju interesuje prije svega

kao mogućnost ekonomskog proboja u ovaj region. Međutim, SAD na ovaj prostor

utiče preko NATO-a, EU preko EUFOR-a i Visokog predstavnika, dok su mogućnosti

55

Rusije u ovom pogledu ograničene. Na oficijelnom nivou, Evropska unija je jasno

pokazala da želi vidjeti zemlje Zapadnog Balkana u sastavu nove evropske

arhitekture.

Ipak, radi opreza potrebno je istaći da u evropskom javnom mnjenju i nekim

evropskim institucijama pa i pojedinim zemljama, još postoje dva stava u pogledu

daljnje sudbine zemalja zapadnog Balkana. Jedno: treba uspostaviti novi zid prema

zemljama zapadnog Balkana i pratiti njihov daljnji razvoj, držeći ih dovoljno daleko

od evropske sigurnosti i bogatstva, i drugo prema kome sve zemlje ovog regiona

treba postepeno uključivati u EU i tako završiti proces pridruživanja i proširenja

Evrope. Odgovornost za budućnost balkanskog regiona je na svakoj državi ponaosob

kao i na Evropskoj uniji u cijelosti.

3. TRENUTNI IZAZOVI U ZEMLJAMA ZAPADNOG BALKANA I TURSKOJ

Zemljama zapanog Balkana i Turskoj data je perspektiva u Evropskoj uniji

onda kada za to ispune neophodne uslove.Imajući u vidu trenutno stanje priprema u

ovim zemljama, njihovo pristupanje će se desiti srednjoročno i dugoročno.Tenutno su

u središtu pažnje detaljne pripreme koje će omogućit i zemljama iz procesa proširenja

da riješe temeljna pitanja iz oblasti vladavine prava i ekonomije, kao i pitanja koja se

tiču zakona i polit ike Evropske unije.

Ovaj proces će trajati veoma dugo, jer većina zemalja nije još riješila svoje

unutrašnje probleme, a bez toga je nemoguće krenuti u isp injavanje standarda

Evropske unije. Unutrašnje prilike u ovim zemljama diktiraće tempo ulaska u Uniju, a

to neće ići brzo, jer Evropska unija trenutno i nema neke posebne interese za

daljnjim širenjem.

3.1. Postignuti napredak zapadnog Balkana posljednjih godina

Zalaganjem Evropske unije u zemljama zapadnog Balkana u okviru procesa

stabilizacije i pridruživanja, koji će dovesti do mogućeg članstva, došlo je do

značajnog napretka koji su zemlje iz regiona postigle u zadnjih nekoliko godina.

Održana je stabilnost, a proces obnove nakon ratnih događanja iz 1990-ih

skoro je završen.

56

Vlasti su demokratski izabrane širom regije. Ekonomski rast je ubrzan,

poboljšana je makroekonomska stabilnost i porastao je životni standard.Sprovode se

važne reforme kako bi se ojačala vladavina prava i modernizovale ekonomske i

socijalne strukture.Na višem nivou je i regionalna saradnja, uključujući područje

trgovine, energije, transporta i zaštite okoline.

Zemlje Zapadnog Balkana sve više preduzimaju vlasništvo u regionalnim

incijativama.One se približavaju Evropskoj uniji,iako različitom brzinom, potpisale su

sporazume o viznim olakšicama i readmisiji. Postignut je i značajan napredak u

ostvarivanju saradnje s Međunarodnim krivičnim sudom za b ivšu Jugoslaviju u Hagu,

koja je ključni uslov iz procesa stabilizacije i pridruživanja. Hrvatska i Makedonija su

ostvarile punu saradnju sa Sudom, a saradnja Crne Gore je zadovoljavajuća.

Napredak koji je Srbija postigla u ovom području je omogućio nastavak i završetak

tehničkih pregovora o Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju. BiH je takođe postigla

napredak u saradnji sa Haškim tribunalom, ali i jedna i druga država moraju još

raditi na tome, što će se ogledati u hapšenju preostalih osumnjičenih za ratne

zločine.

Ostvaren je i pomak u pogledu povratka izbjeglica, ali još mnogo ljudi iz ove

kategorije stanovništva živi u veoma teškim uslovima.Sve zemlje u regionu moraju

podstaći duh tolerancije prema manjinama i preduzeti odgovarajuće mjere za zaštitu

lica koja su žrtve diskriminacije, neprijateljskog ponašanja ili nasilja.

Sprovođenje vladavine prava, posebno kroz reformu pravosuđa, borba protiv

korupcije i organizovanog kriminala su među ključnim prioritetima. Napori koji se

preduzimaju kako bi se pojačala borba protiv organizovanog kriminala, donijeli su

prve rezultate u većini ovih zemalja, međutim, sistemi pravosuđa još zahtijevaju

značajna poboljšanja u cijelom regionu.

Administrativna sposobnost je izuzetno važan aspekt ispunjenja kopenhaških

kriterijuma za č lanstvo koji određuju sposobnost jedne zemlje da preduzme obaveze

koje sobom nosi članstvo, kako je utvrđeno na sjednici Evropskog vijeća u Madridu,

1995.godine. Reforma javne uprave u cijelom regionu protiče s određenim

pozitivnim rezultatima, kao što su okvirne strategije i zakonodavstvo.Hrvatska i Srbija

u tom pogledu su pokazale da imaju značajan administrativni kapac itet za

sprovođenje Sporazuma o stabilizac iji i pridruživanju. U svim zemljama su potrebna

57

dodatna zalaganja kako bi se uspostavila državna služba koja je efikasna, stabilna i

odgovorna, kako na centralnom tako i na lokalnom nivou.

Civilno društvo je važan elemenat evropskog javnog života.Zemlje Zapadnog

Balkana su učinile napore kako bi usvojile zakonodavstvo i strategije koje su

povoljnije za razvoj civilnog društva.Učinjeni su prvi koraci ka uspostavljanju

participacije demokratije ,ali stepen razvijenosti civilnog društva još je veoma nizak.

Treba obučavati lokalne nevladine organizacije da bi se mogle prilagoditi postojećim

okolnostima. Potrebni su daljnji napori u produbljavanju slobode udruživanja,

uspostavljanju zakonskih okvira i javnim podsticajima za razvoj organizacije civilnog

društva.

Ekonomski rast u regionu je na všem nivou, a povećane su i prosječne

plate.Inflacija je umjerena, a fiskalna i monetarna polit ika je primijenjena u većini

ovih zemalja.Finansijski sistemi su razvijeni, a poboljšani su sistemi upravljanja

javnim finansijama.Preduzeti su koraci kako bi se poboljšalo poslovno

okruženje.Sporazumi o stabilizaciji i pridruživanju i novi Sporazum o slobodnoj

trgovini u srednjoj Evropi (CEFTA) zajedno stvaraju okvir koji je pogodan za trgovinu

i ulaganje na Balkanu, kao što je bio slučaj sa srednjom i istočnom Evropom,

1990-ih godina. Nekoliko zemalja ima ambiciozne planove da unaprijede

infrastrukturu i modernizaciju sistema socijalnog osiguranja.

Povećana konkurentnost, smanjenje visokog nivoa nezaposlenosti i jačanje

razvoja kadrova i infrastrukture su i dalje ključni izazovi širom regiona. Značajni

fiskalni rizici i dalje ostaju, a u nekoliko zemalja postoji značajan vanjski d isbalans.

Nije postignut jednak napredak u kreiranju novih radnih mjesta, s obzirom na to da

neke zemlje iz regiona bilježe stopu nezaposlenosti veću od 35 odsto i sve više raste

praznina između dostupne i neophodne radne snage.Na tržištu rada i dalje nedostaje

odgovarajuća kombinacija f leksibilnosti i sigurnosti za radnike i poslodavce, a porez

na dohodak za registrovane kompanije je relativno visok. Ruralna ekonomija mora se

dalje diversif ikovati. Mora se nastaviti s fiskalnom konsolidacijom i reorganizac ijom

preduzeća, a dodatno podstaći ulaganja u mala i srednja preduzeća.Vlade bi morale

dodatno poboljšati poslovno okruženje i stimulisati zapošljavanje.U nekim zemljama

treba završiti i primijeniti zakonski okvir kojim se osigurava pravilno funkcionisanje

tržišta, a poreske režime neophodno je pojednostaviti.

58

3.2. Nastavak pregovora o pristupanju zemalja zapadnog Balkana

Pregovori o pridruživanju sa Hrvatskom počeli su u oktobru, 2006. godine,

nakon jednoglasne odluke zemalja članica i nakon više ključnih polit ičkih i zakonskih

reformi.

Napredak koji je Hrvatska postigla u ispunjavanju uslova za članstvo jak je

signal drugim zemljama zapadnog Balkana da postanu članice kada za to ispune

neophodne uslove.Hrvatska još nije postigla dovoljan napredak u reformi pravosuđa i

uprave, zaštiti prava manjina i povratku izbjeglica kao i restrukturiranju teške

industrije.

Već je godinama na snazi bezvizn i režim sa Hrvatskom.Komisija je završila

pregovore o potpisivanju Sporazuma o viznim olakšicama i Sporazuma o readmisiji sa

drugim zemljama iz regiona. Ovi sporazumi potpisani su krajem 2007.godine, a na

snagu su stupili ove godine, sa ciljem da značajno poboljšaju uslove izdavanja viza za

putovanje u zemlje Evropske unije.

Mjere je koje su usmjerene ka poboljšanju međuljudskih kontakata odnose se

na širenje saradnje u području obrazovanja, što je u prošloj godini omogućilo da 100

studenata iz regiona mogu ići na postdiplomske studije u zemlje Evropske unije. Za

ovu godinu predviđeno je da do 500 studenata godišnje može da pohađa programe

razmjene između zemalja Unije i regiona.

Iako Turska nije u takozvanom bloku zemalja zapadnog Balkana, ona je

jednistvena linija razgraničenja između Zapada i muslimankog svijeta, te je njena

uloga od strateške važnosti za bezbjednost i stabilnost same Evropske unije.Ova

strateška razmatranja su prisutna još od početka odnosa između EU i Turske iz

1959.godine .Perspektiva Turske za članstvo u Uniji datira još od 1963.godine kada

je Turska potpisala Sporazum o pridruživanju sa Evropskom ekonomskom

zajednicom.Kada je će ova zemlja ući u Uniju vrlo je neizvjesno, ali dobrosusjedski

uslovi ostaju ključni.U skladu s Deklaracijom EU, od 21.septembra 2005.godine, i

zaključcima Vijeća, od 11.decembra 2006.godine, Turska mora ispuniti obavezu da u

potpunosti i bez diskriminacije sprovede Dodatni protokol Sporazuma iz Ankare, te

ukloni sve prepreke slobodnom kretanju robe, uključujući i ograničenja o prevoznim

sredstvima sa Republikom Kipar. Od Turske se očekuje da postigne napredaki i u

normalizaciji b ilateralnih odnosa s Kiprom.

59

Makedonija je postigla napredak, ali mora ubrzati tempo sprovođenja reformi

u mnogim područjima. Albanija i Crna Gora su postigle značajan napredak, ali su još

suočene s izazovima savremenog svijeta.

Srbija je pokazala da ima administrativni kapac itet da postigne značajan

napredak u ostvarivanju svoje evropske perspektive, što se posebno uočilo u vođenju

tehničkih pregovora o Sporazumu o stabilizac iji i pridruživanju.Međutim, da bi

potpisala konačni Sporazum sa Unijom, ova zemlja mora ostvariti punu saradnju sa

Međunarodnik krivičnim sudom u Hagu.

Bosna i Hercegovina mora preduzeti punu odgovornost u pogledu vladavine

prava i napredovati u sprovođenju reformskih procesa, posebno reforme policijskih

struktura u BiH.

Region mora insistirati na izgradnji modernih demokratija, razvoju polit ičke

kulture dijaloga i tolerancije.

3.3. Jačanje evropske perspektive zapadnog Balkana i unapređenje regionalne

saradnje

Evropska unija će nastaviti da primjenjuje stroge uslove za napredak koji

zemlje zapadnog Balkana postignu na putu ka članstvu u Uniju. Zadovoljavajuće

kretanje naprijed, posebno u sprovođenju obaveza iz Sporazuma o stabilizac iji i

pridruživanju, uključujući i trgovinske odredbe, važan je elemenat na putu ka

eventualnom članstvu. Čvrste institucije su ključne za sprovođenje odredbi

Sporazuma o pridruživanju, kao i za nesmetano funkcionisanje raznih zajedničkih

institucija.

Na Samitu Procesa saradnje u jugoistočnoj Evropi ( SEECP), održanom u maju

2007.godine u Zagrebu, objavljen je napredak u preduzimanju odgovornosti nad

procesom regionalne saradnje.Pakt stabilnosti je uveliko izavršio svoju misiju, a

zamjenjuje ga novo Vijeće za regionalnu saradnju(RCC), koje je povezano sa

Procesom saradnje u jugoistočnoj Evropi. Imenovan je generalni sekretar Vijeća za

regionalnu saradnju , te je određeno da Sarajevo bude sjedište Sekretarijata. Tokom

bugarskog predsjedavanja, sporazum o zemlji-domaćinu potpisan je sa Bosnom i

60

Hercegovinom. Na posljednjem sastanku Regionalnog stola Pakta stabilnosti i prvog

sastanka RCC-a održanog početkom ove godine u Sofiji, izvršena je primopredaja

ovlašćenja i dužnosti Specijalnog koordinatora Pakta stabilnosti Generalnom

sekretaru Vijeća za regionalnu saradnju.

Novi Sporazum o slobodnoj trgovini u srednjoj Evropi ( CEFTA) stupio je na

snagu u julu, 2007.godine, i nakon toga proces ratifikacije završili su svi potpisnici, te

je ova slobodna regionalna trgovinska zona počela da djeluje na prostoru čitavog

regiona.

Evropska komisija plan ira podržati CEFTA, kako kroz savjetodavnu pomoć,

tako i kroz inicijalno trogodišnje finansiranje sekretarijata CEFTA.

Sve zemlje sarađuju u okviru Evropske povelje o malim preduzećima, a

nastavlja se i sprovođenje Sporazuma o energetskoj zajednici, kao i o vazdušnom

prostoru.

Instrument za pretpristupnu pomoć (IPA) je uveden 1.januara, 2007.godine, a

cilj je da se osigura okvir za pomoć zemljama kanidatima i potencijaln im

kandidatima. Komisija će nastaviti da pruža pomoć ovim zemljama u naporima da

ojačaju demokratske institucije i vladavinu prava, sprovedu reformu javne uprave i

uspostave funkcionalnu tržišnu ekonomiju.

Napredak je postignut u pripremi nesmetanog prenosa upravljanja projektima

podrške s Evropske agencije za obnovu (EAR) na Delegacije i Kancelarije Evropske

komisije u Beogradu, Podgorici, Prištini i Skoplju.

Planirano je da ovaj proces bude završen do kraja 2008.godine.

3.4. Regionalne inicijative i uloga BiH u njima

Regionalna saradnja BiH sa drugim zemljama iz najb ližeg okruženja odvija se

preko devet glavnih regionalnih inic ijativa:

Centralnoevropska inicijativa (CEI),

Proces za saradnju u jugoistočnoj Evropi (SEECP),

Inicijativa za saradnju u jugoističnoj Evropi (SECI),

Pakt stabilnosti za jugoistočnu Evropu (PS),

Proces stabilizacije i pridruživanja (SAP),

Jadransko-jonska in icijativa (JJI),

61

Dunavski proces saradnje (DCP),

Savska in icijativa,

Jadranska povelja.

3.4.1. Centralno evropska inicijativa-CEI

Ona predstavlja geografski i polit ički “veliku” regionalnu, subregionalnu ili čak

transregionalnu inicijativu. To je inicijativa regiona i kao takva obuhvata daleko veći

geografski i polit ički prostor međudržavne saradnje zemalja, koji prelazi okvir

Zapadnog Balkana. U njoj je BiH učestvovala odmah po sticanju svojih međunarodnih

priznanja, nasljeđivanjem članstva od bivše SFRJ. Ova inicijativa nastala je na talasu

regionalnih foruma krajem 80-ih godina, na sastanku ministara inostranih poslova

SFRJ, Italije, Mađarske i Austrije koji je održan u novembru, 1989. godine, u

Budimpešti.

CEI46 je zamišljena, s jedne strane, kao forum za diskusiju na visokom nivou

(šefovi vlada i min istri inostranih poslova) o raznim polit ičkim i ekonomskim pitanjima

od interesa za region, a s druge strane, kao tijelo koje organizuje konkretne projekte

saradnje.

Prednosti CEI inic ijative bile su sljedeće:

- CEI odgovara potrebama izgradnje nove “evropske arhitekture da se saradnja

u Evropi osim bilateralne saradnje država i saradnje u okviru organizacija sa

panevropskim ciljevima organizuje i u okviru fleksib ilnih, subregionalnih

foruma.

- Sa velikim brojem programa i projekata, CEI ima ulogu dodatnog instrumenta

za pripreme zemalja CIE za tranziciju i evropske integracije.

- Činjenica je da CEI uključuje i države članice EU, odnosno bogatije zemlje,

bar u načelu, omogućava odgovarajuću koordinaciju i podršku (finansijsku,

tehničku,) od strane EU.

46

CEI – Centralno evropska inicijativa nastala krajem 80-tih godina

62

Slabosti CEI posebno se ogledaju u tome što je u toku nekoliko godina (1989-1993.

godine) CEI narasla od četiri na sedamnaest učesnica, što je za posljedicu imalo i

određeno “lutanje” u traženju najpovoljnije strategije i programa.

3.4.2. Proces za saradnju u jugoistočnoj Evropi – SEECP

Ovaj proces saradnje pokrenut je 1996. godine radi stvaranja klime

povjerenja, dobrosusjedstva i stabilnosti u regionu. Učesnice ovog procesa su BiH,

Srbija, Crna Gora, Hrvatska, Makedonija, Bugarska, Rumunija, Grčka, Turska i

Albanija. BiH je punopravna članica SEECP47 od Samita u Skopju, februara 2001.

godine. U ulozi predsjedavajućeg SEECP-a, BiH je na optimalan način iskoristila

priliku za promociju sopstvenih interesa, kako u regionu, tako i u širem

međunarodnom kontekstu.

Prema mišljenju zemalja učesnica u Procesu, kao i strateških partnera

SEECP-a iz Komisije Evropske unije, kao i Sekretarijata Pakta stabilnosti za

jugoistočnu Evropu, BiH je ovu ulogu shvatila krajnje odgovorno i zaslužila najviše

ocjene za uspješno predsjedavanje.

3.4.3. Inicijativa za saradnju jugoistočne Evrope – SECI

SECI48 je inicijativa Sjedinjenih Američkih Država, pokrenuta s osnovnim

ciljem da poveže zemlje Regiona pri rješavanju g lavnih problema ekonomije i zaštite

okoline.Baziran je na zajedničkim tačkama razumijevanja SAD-a i Evropske unije.

Ideja za SECI rođena je u SAD-u, kao jedna od podrški implementaciji Dejtonskog

mirovnog sprazuma. Ubrzo je sa BiH proširena na čitav Region. Osnovana je na

inauguralnom sastanku u Ženevi,u decembru, 1996. godine.

47 SEECP – proces za saradnju u jugoistočnoj Evropi – pokenut 1996. godi ne 48 SECI - inicijativa Sjedinjenih američkih država pokrenuta sa osnovinm ciljem da poveže zemlje Regiona pri rješavanju glavnih problema ekonomije i zaštite okoline,osnovana u Ženevi 1996. godine

63

3.4.4. Proces stabilizacije i pridruživanja – SAP

EU je, 25.maja 1999. godine, pokrenula Proces stabilizac ije i pridruživanja

(SAP) kao polit ički okvir za dugoročnu stabilizaciju regiona zapadnog Balkana. On

obuhvata pet zemalja kao direktne korisnike: BiH, Srbiju, Crnu Goru, Hrvatskua,

Makedoniju i Albaniju. Kao indirektni učesnici su uključeni: Bugarska, Rumunija,

Mađarska, Slovenija i Turska.

Konačan cilj procesa je zaključivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju

(SAA), kao značajnog međukoraka u pravcu konačne integracije u evropske

strukture. Sporazum o stabilizaciji uključuje sljedeće oblasti:

demokratizacija, civilno društvo i institucionalno jačanje,

sudstvo i policija,

trgovina i unapređenje aranžmana o autonomnim preferencijama,

ekonomska i finansijska pomoć,

politički dijalog.

Njegova realizacija se odvija kroz dvije faze:

Prva faza-pregovaranje i zaključivanje SAA i

Druga faza-implementacija SAA.

3.4.5. Pakt stabilnosti za jugoistočnu Evropu – PS49

Ovo je polit ička deklarac ija i okvirn i sporazum o međunarodnoj saradnji rad i

razvoja zajedničke strategije za jačanje stabilnosti razvoja jugoistočne Evrope

osnovan je juna 1999. godine, u Kelnu, kao inicijativa EU. Članstvo Pakta stabilnosti

sačinjava četrdeset država partnera i dvadesetak drugih partnera, uglavnom

međunarodnih organizacija. Države korisnici su BiH, Srbija, Crna Gora, Hrvatska,

Makedonija, Albanija, Bugarska, Rumunija i Moldavija. Ostale su zemlje članice EU i

svi članovi G-8. Pakt se odvija i koordinira putem Regionalnog stola sa Specijaln im

49 PS - Pakt stabilnosti za jugoistočnu Evropu, osnovan juna 1999. godine u Kelnu

64

koordinatorom na čelu. U okviru regionalnog stola, funkcionišu tri radna stola

(demokratizacija i ljudska prava; ekonomska obnova, saradnja i razvoj; i

bezbjednosna pitanja.).

Osnovna vrijednost Pakta stabilnosti za BiH je prvenstveno u kontekstu

ispunjavanja uslova na putu ka integraciji u EU. U tom procesu Pakt stabilnosti

predstavlja jačanje regionalne saradnje kao krajnjeg cilja BiH za u lazak u Evropske

integracije. Osnovni nedostaci Pakta su vrlo mali i limitiran i direktni izvori

finansiranja.

3.4.6. Jadransko-jonska inicijativa – JJI50

Pokrenuta je od strane Italije, uz podršku EU, u cilju razvoja i bezbijednosti

jadransko-jonskog regiona i prib ližavanja ovih zemalja evropskim strukturama.

Okuplja sedam zemalja (Italija, Slovenija, Hrvatska, BiH, Srbija, Crna Gora, Grčka i

Albanija) koje vezuju specifični interesi međusobne saradnje. Inicirana je na sastanku

ministara inostranih poslova u Ankoni,u maju 2000. godine, pod predsjedavanjem

Italije. Jadransko-jonska inicijativa djeluje u okviru šest okruglih stolova.

3.4.7. Dunavski proces saradnje – DCP51

Uspostavljen je na inic ijativu Austrije, Rumunije, Evropske komisije i Pakta

stabilnosti. Ministri vanjskih poslova trinaest zemalja uspostavili su zvanično, u maju

2002. godine, Dunavski proces saradnje. Ovo je mlada regionalna in icijativa koju

sačinjavaju: Austrija, BiH, Bugarska, Češka, Hrvatska, Mađarska, Moldavija,

Njemačka, Rumunija, Slovenija, Slovačka, Srbija, Crna Gora i Ukrajina, te, u svojstvu

koinicijatora, Evropska komisija i Pakt stabilnosti za jugoistočnu Evropu.

50 JJI – Jadransko - jonska inicijatva, Ankona, maj 2000.godine 51 DCP – Dunavski proces sardnje, uspostavljen na inicijativu Austrije, Rumunije, Evropske komisije i Pakta stabilnosti

65

3.4.8. Savska inicijativa

Savska inicijativa i nije inicijativa u smislu kao što su ostale regionalne

inicijative u jugoistočnoj Evropi. Ova inicijativa je, potpisivanjem multilateralnog

Okvirnog sporazuma o slivu rijeke Save, institucionalizovana u punom svom

kapacitetu. Uz podršku Pakta stabilnosti jugoistočne Evrope, Radni sto II, četiri

države sliva rijeke Save (BiH, Hrvatska, Slovenija i Srb ija i Crna Gora) pristupile su

pregovorima o slivu rijeke Save. Potpisana je “Pismena namjera”, na min istarskom

sastanku u Sarajevu, novembra 2001. godine.

Osim Pakta stabilnosti, snažnu podršku inic ijativi su pružili: OHR, OSCE, SECI

i vlade SAD-a i Holandije. Okvirni sporazum o slivu rijeke Save potpisan je u

decembru, 2002. godine, u Kranjskoj Gori.

3.4.9. Jadranska povelja52

Nakon Praškog samita NATO-a pojavila se ideja o pokretanju novog

mehanizma saradnje između tri nepozvane članice iz jugoistočne Evrope, slično

saradnji koja postoji između tri baltičke države. Uslijedili su sastanci šefova država

Albanije, Hrvatske i Makedonije, u februaru, 2003. i min istara vanjskih poslova u

martu, 2003. godine, a potom su 2003. u Tirani potpisali Američko-jadransku povelju

o saradnji, u svrhu jačanja bezbjednosti i stabilnosti. U septembru, 2003. godine, u

Ohridu je održana konferencija o sprovođenju Američko-jadranske povelje, tokom

koje je održan sastanak min istara inostranih poslova. Ministarskom sastanku u

Skoplju, juna 2004. godine, prisustvovali su predstavnici zemalja članica: SAD-a,

Albanije, Hrvatske i Makedonije, dok su predstavnici BiH, Srbije, Crne Gore i NATO-a

učestvovali u svojstvu posmatrača. Potpuno uključivanje BiH u aktivnosti Jadranske

povelje uslijedilo je nakon pristupanja u članstvo Partnerstva za mir NATO-a.

Regionalna saradnja zemalja zapadnog Balkana i dalje mora biti na prvom

mjestu svih, jer daje mogućnost napretka zemalja pojedinačno, posebno u

ekonomskom i bezbjednosnom smislu. Kao primjer navodim da prirodni resursi n isu

52 Jadranska povelja – Hrvatska, Makedoni ja, Albanija – Tirana 2003. godi ne

66

ravnomjerno raspoređeni u ovim zemljama i procesom regionalne saradnje postoji

šansa da se zajedničkim interesom dođe do kvalitetnog rješenja problema. To je

jedan od primjera uzajamne ekonomske saradnje na dobrobit svih.

67

V BOSNA I HERCEGOVINA I NJENO MJESTO U EVROPSKOJ UNIJI

BiH53 je najsloženiji slučaj tranzicije u Evropi, jer prolazi višestruke promjene.

Neke karakteristike tog procesa slične su sa ostalim republikama b ivše Jugoslavije:

tranzicija ekonomskog sistema, izgradnja novog polit ičkog sistema i tranzicija

suverenosti sa ranije federalne na jednu veoma složenu zajednicu. Razlika je u tome

što je ovaj proces bio zaustavljen građanskim ratom, a nakon toga se odvijao u

uslovima međunarodnog protektorata s neograničenim ovlašćenjima Visokog

predstavnika. Danas BiH prolazi kroz dvostepenu tranziciju prenosa ovlašćenja i

autoriteta s međunarodne zajednice na domaće organe. Prvi stepen je prepuštanje

autoriteta Kancelarije visokog predstavnika predstavnicima Evropske unije, sa

osnovnim zadatkom da se sa snažne administracije pređe više na polit ičko

usmjeravanje. Druga faza je potpuno preuzimanje odgovornosti vlasti u BiH za

funkcionisanje i razvoj zemlje.

BiH se mora što prije riješiti uticaja Međunarodne zajednice, koji se ogleda u

velikom uticaju Visokog predstavnika BiH i vlasti moraju preuzeti odgovornost na

sebe. To podrazumijeva i njenu specifičnu strukuturu i puno uvažavanje postojanja

entiteta. BiH ima budućnost samo ako vlasti Republike Srpske i Federacije BiH imaju

punu saglasnost u važnim odlukama. U suprotnom, BiH neće imati perspektivu kako

u regionu tako i u Evropskoj uniji. Zbog toga se na tome mora stalno insistirati i kod

Međunarodne zajednice, kako bi to blagovremeno shvatila.

Ekonomska situacija u BiH je veoma loša, jer su nove tehnologije, oživljavanje

privrede i sve drugo, bili potpuno zanemareni, nije bilo razvojnih planova.

Dosadašnja privatizacija i transformacija državnog i društvenog kapitala sprovedeni

su u interesu pojedinih pljačkaških grupa. Uprkos inostranim i donatorskim 53 Državno uređenje Bosne i Hercegovine: unija dva entiteta – jedne republike (Republika Srpska) i jedne federacije unutrašnjih regija (kantona ili županija) – Federacija BiH, politički sistem: parlamentarni,parlament: dvodomni – 42 poslanika u Predstavničkom domu i 15 poslanika u Domu naroda, predsjednik: tročlano Predsjedništvo – bira se neposredno na izborima – jedan u RS, druga dva u okviru nacionalnih zajednica u FBiH, broj stanovnika: 4.498.976 (procjena, posljednji popis izvršen 1991.godine),Republika Srpska: 1.479.634 (procjena za 2005.godinu). Federacija BiH: 2.847.000 (procjena za 2005.godinu), površina BiH: 51.129 km2; RS: 25.053 km2; FBiH: 26.026 km2.

68

ulaganjima više od pet milijard i dolara u prvih pet poslijeratnih godina, neki vidniji

ekonomski napredak u BiH nije se osjetio.

Karta Bosne i Hercegovine prema Dejtonskom sporazumu

69

Prikaz zastupljenosti srpskog stanovništva u BiH (crvena)

Prikaz zastupljenosti hrvatskog stanovništva u BiH (plava)

70

Prikaz zastupljenosti bošnjačkog stanovništva u BiH (zelena)

Bošnjaci

SrbiHrvatiostali

Grafički prikaz etničkih grupa u BiH

71

muslimanipravos lavni

rimokatol iciprotestanti

ostali

Grafički prikaz vjerske strukture u BiH.

1. POLITIČKI FAKTORI

Pitanje uspjeha BiH u pregovorima o Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju

nije pitanje spremnosti na organizacionom, ekspertnom ili normativnom nivou , nije

čak ni pitanje tehnike ili vještine pregovaranja, nego prije svega unutrašnje, polit ičko

pitanje. Ovaj uspjeh zavisi od toga da li će BiH vlasti i državne institucije moći pratiti

tempo procesa pregovora i ispuniti obaveze i uslove na koje će se u tim pregovorima

obavezati.

Kada su u pitanju polit ički kriterijumi, napredak BiH je usporen. Složena

ustavna rješenja i nepoštivanje Dejtonsko-pariskog mirovnog sporazuma ugrožavaju

reformski proces ove zemlje. Ostaju da se riješe ključni prioriteti evropskog

partnerstva, a to se posebno odnosi na reformu policijskih struktura i ustavnu

reformu.

Postignut je ograničen napredak u području demokratije vladavine prava, dok

je u sistem upravljanja u BiH i dalje značajno uključena međunarodna zajednica.

Kancelarija visokog pretstavnika/specijalnog predstavnika EU (OHR/EUSR) usko

sarađuje sa Evropskom komisijom kako bi BiH prib ližila kancelariji EU. Međutim, vlasti

BiH n isu pokazale sposobnost da preduzmu daljnju polit ičku odgovornost, te su

potrebne hitne mjere kako bi se osiguralo efikasno funkcionisanje državnih institucija.

72

Iako je razlika u stavovima polit ičara RS i Federacije BiH d ijametralna u pogledu

funkcionisanja OHR-a u sadašnjem obliku, Vijeće za sprovođenje mira BiH odlučilo je

da produži mandat Visokog predstavnika do 2009.godine.U februaru ove godine

Vijeće za implementaciju mira konstatovalo je da je polit ička kriza u BiH produbljena i

da vlasti entiteta ništa ne čine kako bi poboljšali polit ičku klimu, već je vraćaju na

stanje koje je bilo početkom devedesetih godina.

BiH je posebno uzdrmalo jednostrano proglašenje Kosova, 17. marta ove

godine, kada su lideri iz Republike Srpske, zbog bojazni za opstanak ovog entiteta,

ostavili mogućnost referenduma na kojem bi se građani izjasnili o daljnjem statusu

Srpske u okviru BiH. Polit ičari iz Sarajeva, prećutno podržavajući nezavisnost Kosova,

odmah su zatražili intervenciju međunarodne zajednice kao i u dosadašnjim sličnim

situacijama, pa je očigledno da će Kancelarija visokog predstavnika u BiH još dugo

biti otvorena ,a ova zemlja i dalje će biti poluprotektorat.

Postavlja se pitanje da li vlasti u BiH uopšte žele da prihvate punu polit ičku

odgovornost i konačno urede BiH po mjeri sva tri konstitutivna naroda, ili BiH čeka

situacija slična onoj na Kosovu i u Srbiji, ostaje da se vidi.

Izbori koji su održani u oktobru 2006. godine, održani su u skladu sa

međunarodnim standardima. Postignut je određen napredak u unapređenju tehničkih

i ljudskih resursa u parlamentarnoj skupštini na državnom nivou, ali n ije zab ilježen

napredak u poboljšanju koordinacije između države i entiteta. Ukupno funkcionisanje

izvršnih i zakonodavnih institucija je nedosljedno, a posebno je to izraženo u

funkcionisanju Savjeta ministara i Predsjedništva BiH.

Ostvaren je određen napredak u području državne uprave, ojačana je

Kancelarija koordinatora i preduzeti su koraci za sprovođenje Strategije reforme

javne uprave koja je jedan od ključnih prioriteta Evropskog partnerstva. Poboljšana

je efikasnost agencija za državnu službu, te su preduzeti daljnjni korac i za opremanje

državnih min istarstava i institucija, posebno u pogledu kadrova i kancelarijskog

prostora. U segmentu javne uprave posebno prednjači Republika Srpska.

Kada je u pitanju pravosudni sistem, BiH je postigla napredak u smanjenju

zavisnosti od međunarodne zajednice, jer su domaće sudije i tužioci zamijenili strane.

Međutim, pravosudni sistem je i dalje rascjepkan i neefikasan, iako je međunarodna

73

zajednica insistirala da se pravosuđe, formiranjem Visokog sudskog i tužilačkog

savjeta BiH, odvoji od uplitanja polit ike. Državno odjeljenje za ratne zločine pri Sudu

BiH funkcioniše, ali istrage o pojedinim predmetima teku veoma sporo, pa bi se

moglo protumačit i da je to zataškavanje činjenica, kako se pojedinci ne bi skoro

procesuirali.

BiH nije ostvarila skoro nikakav napredak u borbi protiv korupcije koja je i

dalje veoma rasprostranjena i predstavlja ozbiljan problem. Vrlo često se u javnosti

ističe da i dalje ovom problemu podsticaj daju pojedini predstavnici vlasti u BiH te da

im nije u interesu da se ovo bolesno tkivo uopšte podvrgne odstranjivanju. Malo

napretka je postignuto u području ljudskih prava i zaštite manjina. Treba poboljšati

sveobuhvatnu primjenu međunarodnih konvencija o ljudskim pravima, te postići

potpunu usaglašenost zakonodavstva s Evropskom konvencijom o ljudskim pravima.

Vjerska netrpeljivost i dalje predstavlja problem, iako je stanje malo bolje nego

ranijih godina. Na području slobode izražavanja i medija, u Federaciji BiH još nije

usvojen zakon o javnim emiterima, bez obzira na to što je ovo jedan od ključnih

uslova Evropskog partnerstva. Kolika je sloboda izražavanja i medija u BiH veoma je

diskutabilno pitanje, ako u obzir uzmeno činjenicu da dolaskom novih polit ičkih

garnitura i pojedini mediji moraju da se povinuju njihovoj polit ičkoj volji. Određen

napredak postignut je u pogledu podrške vlasti razvoju civilnog društva, iako je,

ukupno gledajući, ovaj sektor i dalje nerazvijen.

BiH je napredovala u saradnji s Međunarodnim krivičnim sudom za b ivšu

Jugoslaviju ali je potrebno ostvariti punu saradnju u skladu sa Sporazumom o

stabilizaciji i pridruživanju. Iako je BiH ispunila većinu postprijemnih obaveza prema

Savjetu Evrope, sa njihovom primjenom i dalje se kasni. Osim međunarodnih

obaveza, BiH je ostvarila i napredak u vezi sa regionalnim pitanjima. Iako su

međususjedski odnosi relativno dobri, određenu krizu izazvala je odluka

Međunarodnog suda pravde o tužbi BiH protiv Srbije, a nakon toga i jednostrano

proglašenje nezavisnosti Kosova. Ostalo je još i neriješenih trgovinskih i graničnih

pitanja sa susjedima.

74

2. EKONOMSKI FAKTOR

Ekonomija BiH se nastavila širit i, održana je ukupna makroekonomska

stabilnost, ali i dalje su prisutne prijetnje po fiskalnu stabilnost. Visoka stopa

nezaposlenosti i dalje ostaje jedan od ključnih razloga za zabrinutost, pogoršanje

ukupnog polit ičkog okruženja odrazilo se na ekonomske reforme i na poslovno

okruženje.

Kada su u pitanju ekonomski kriterijumi, BiH je ostvarila mali napredak u

uspostavljanju funkcionelne tržišne ekonomije, pa je neophodno sprovesti ključne

reforme u ovoj oblasti, kako bi se mogli nositi sa pritiskom konkurencije i tržišnih

snaga unutar Evropske unije. Uvođenje Poreza na dodatnu vrijednost (PDV) znatno

je povećalo fiskalne prihode u 2006. godini, a taj trend i dalje se nastavlja. Međutim,

još je diskutabilan nač in raspodjele prikupljenih sredstava od ovog poreza. Republika

Srpska i Distrikt Brčko vrlo često su bili oštećeni u proteklom periodu, ali u Upravi za

indirektno oporezivanje uspjeli su razriješiti ovaj problem. Još postoji dilema da li u

ovoj siromašnoj zemlji može da se održi jedna stopa PDV-a, ili je potrebno razmišljati

o uvođenju nulte stope za neophodne životne namirnice, ili uvesti više stopa, kao što

su to uradile pojedine zemlje regiona.

Proces privatizac ije u Republici Srpskoj je napredovao, zahvaljujući prodaji velikih

preduzeća u naftnom sektoru i oblasti telekomunikacija. Broj direktnih stranih

ulaganja (FDI) je značajno porastao u 2007. godini, što je pomoglo finansiranje

vanjskog deficita. Finansijski sektor se brzo razvija, dok je konkurentnost cijena u

velikoj mjeri zadržana.

Kada je riječ o razvoju u Federaciji BiH, proces privatizacije i restrukturiranje

javnih preduzeća su usporeni, a stopa nezaposlenosti je i dalje visoka. Javna

potrošnja, a posebno socijalna, značajno su porasle i na taj način oslabile kvalitet

fiskalnih prilagođavanja i povećali fiskaln i rizik.

Potreban je razvoj oba entiteta, ali n ikako se ne bi smjelo dozvolit i da se to

radi na uštrb jednih ili drugih. Takođe je strani kapital veoma bitan, ali u vidu

ekonomskog interesa stranih investitora, a ne zaduživanja. U tom smislu, oba

entiteta i BiH u cjelin i moraju raditi na stvaranju ekonomskih zona, koje su u

ekonomski bogatim zemljama poluga razvoja.

75

U pogledu unutrašnjeg tržišta, napredak je postignut u oblasti slobodnog

kretanja robe, ali i dalje izvozne kapacitete koči nepostojanje tijela i postupaka za

ocjenjivanje usklađenosti propisa s Evropskom unijom i to u oblasti standardizacije,

certifikacije i nadzora tržišta. Dobijanje licence i registracija preduzeća i dalje su

opterećeni administrativnom procedurom.

Kada je riječ o konkurenciji, BiH polako napreduje u oblasti kontrole monopola

(anti-trust). Nije postignut nikakav napredak u pogledu kretanja socijaln ih polit ika po

uzoru na Evropske standarde, a stanje je nešto bolje u kreiranju polit ike

zapošljavanja. Određeni napredak, u skladu sa Evropskim standardima, postignut je

u oblasti obrazovanja posebno usvajanjem Zakona o visokom obrazovanju koji

podstiče učešće u Bolonjskom procesu.

U oblastima industrije, malih i srednjih preduzeća prednjači Republika Srpska

koja je usvojila Strategiju razvoja malih i srednjih preduzeća.

U oblasti poljoprivrede ostvaren je neznatan napredak u okviru entiteta, ali

koordinacija na nivou BiH nije zadovoljavajuća.

3. SLOBODA GRAĐANA I BEZBJEDNOSNI FAKTOR

U oblasti pravosuđa, slobode i bezbjednosti ostvaren je određeni napredak u

pogledu administracije viza, upravljanja granicama, azila i migracija. Potvrđeno je

ukidanje viza za sve građane Evropske unije, potpisani su sporazumi o readmisiji i

viznim olakšicama, a postignut je napredak u uspostavljanju funkcionalnog sistema

za azil. Rezultati su vidljivi u sprječavanju ilegalnih migracija, iako bi se još puno toga

moglo uraditi na poboljšanju ukupnog upravljanja granicama, što podrazumijeva

uvođenje biometrijskih pasoša, u skladu sa Evropskim standardima. Uvođenjem

Državne granične službe BiH (DGS) bezbjednost granica je nešto bolja, ali ne toliko

koliko je insistiranja b ilo iz Federacije BiH i Međunarodne zajednice za uspostavljanje

ove institucije.

Pranje novca i dalje predstavlja problem u BiH, a određeni pomaci učinjeni su

u pogledu borbe protiv droga, uspostavljanjem Kancelarije za sprječavanje

zloupotrebe narkotika. Iako je reforma policije problem broj jedan, postoji napredak

u njenom funkcionisanju: koriste se instrumenti poput kompjuterskih istraga, te

76

sistemi za kriminalnu analizu i forenzika. Zaključen je i strateški sporazum sa

EUROPOL-om.

Osim korupcije, organizovani kriminal i trgovina ljud ima su i dalje veoma

prisutni u BiH. Pravni okvir za borbu protiv organizovanog kriminala je utvrđen, ali je

i dalje potrebno unaprijediti sprovođenje zakona. Državna agencija za istrage i zaštitu

(SIPA) sprovela je više istraga i hapšenja, ali je potrebno osigurati njen rad u punom

kapacitetu, pogotovo kada je riječ o broju i stručnosti zaposlenih radnika. U borbi

protiv terorizma, BiH još nema dovoljno resursa, a još nije uspostavljena državna

agencija za zaštitu podataka.

4. HARMONIZACIJA ZAKONODAVSTVA BOSNE I HERCEGOVINE

4.1. Početak i razvoj procesa

Strategija regionalnog pristupa državama jugoistočne Evrope, inaugurisana

1997. godine, bila je kreirana radi prevazilaženja posljedica ratnih razaranja,

stvaranjem osnovne stabilnosti i napretka u demokratizaciji društva.

U slučaju BiH ti c iljevi su postizani podrškom sprovođenju Opšteg okvirnog

sporazuma za mir u BiH. Pristup BiH realizovan je osnivanjem Konsultativnih radnih

grupa, 1998. godine, na osnovu uputstva Evropske unije koje je sadržavalo

minimalne zahtjeve kao preduslov za početak izrade Studije izvodljivosti, a odnosilo

se na reformu uprave, regulacionog okvira i polit ika saradnje. U radu ovih grupa

učestvovali su eksperti iz institucija BiH i entiteta, kao i eksperti Evropske unije.

Nakon formiranja Konsultativnih radnih grupa, u martu 2000. godine, EU je

Smjernicama za BiH (Mapa puta)54 označila pravac reformi neophodnih za daljnju

kvalifikaciju u Evropskim integracijama. Može se konstatovati da je prvobitna

dobrovoljna harmonizacija zakonodavstva počela u 2000. godini, tokom ispunjavanja

uslova iz Mape puta. Zakoni koji su rađeni putem Konsultativnih radnih grupa za

ispunjavanje uslova (Zakon o konkurenciji, Zakon o zaštiti potrošača, Zakon o

54 Značaj poštivanja odredaba Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH i u preambuli Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju Republike Hrvatske

77

industrijskom vlasništvu, Zakon o autorskim i drugim srodnim pravima) bili su

djelimično usklađivani sa “Bijelom knjigom-priprema pridruženih država centralne i

istočne Evrope za integraciju u unutrašnje tržište Unije”. Iako je ovaj dokument bio

prvenstveno namijenjen državama centralne i istočne Evrope, kao dio pretpristupne

strategije, Bijela knjiga je BiH dala jasnu predstavu kako se treba pripremiti za

uključivanje u unutrašnje tržište EU, identifikujući ključne mjere u svakom sektoru

unutrašnjeg tržišta.

4.2. Proces stab ilizacije i pridruživanja

Faza ispunjavanja uslova sadržanih u Mapi puta koincidirala je sa novim

pristupom EU državama jugoistočne Evrope-procesom stabilizac ije i pridruživanja55.

Snažnu podršku procesu stabilizacije i pridruživanja dao je Pakt za stabilnost u

jugoistočnoj Evropi, čiji je strateški cilj b io približavanje država regiona Evropskim

integracijama putem regionalnog dijaloga, polit ičke saradnje i stabilizacije. Pakt za

stabilnost osnovan je u Sarajevu, u julu 1999. godine, na Samitu šefova država i

vlada Evropske unije, SAD, Kanade i Japana.

Osnovni instrumenti procesa stabilizacije i pridruživanja su:

Sporazum o stabilizac iji i pridruživanju kao pravni instrument cjelokupnog

procesa.

Program tehničke pomoći CARDS kao finansijski instrument podrške

procesu.

Autonomni trgovinski režim koji je uvela EU kao podrška razvoju privrede.

Politički dijalog.

Proces stabilizacije i pridruživanja odvija se u dvije faze: prva faza označava

put koji vodi ka Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju, a druga faza predstavlja

pregovaranje o Sporazumu, zaključivanje i implementaciju. Ocijenjeno je da su uslovi

sadržani u Mapi puta ispunjeni tako da je, 2003. godine, komisija EU uručila BiH

upitnik za izradu Studije izvodljivosti koja je predstavljala uobičajenu proceduru za

ispitivanje sposobnosti određene države za ugovorne odnose s Unijom. Studija 55 Vijeće ministara BiH u martu 1999. godine donijelo je Odluku o pokretanju inicijative za pristupanje BiH Evropskoj uniji, SG BiH br. 3/99 od 20.03.1999. godine

78

izvodljivosti je detaljan zbir p itanja, a u slučaju BiH b ilo ih je 346. Prevashodno su se

odnosila na privredni i polit ički sistem, ali i ostale relevantne oblasti. Krajem 2003.

godine, institucije BiH i entiteta okončale su ovaj posao nakon čega je Evropska

komisija usvojila izvještaj o spremnosti BiH za početak pregovora sa EU-om o

Sporazumu o stabilizac iji i pridruživanju.

Tim povodom, Evropska komisija navela je da je potrebno ispuniti uslove u 16

prioritetnih oblasti, a neophodno je naglasiti i to da je cijeli posao izrade Studije

izvodljivosti, kako na horizontalnom, tako i na vertikalnom nivou, koordinirala

Direkcija za Evropske integracije BiH. Direkcija je imenovala svog koordinatora čiji je

zadatak bio da prati konkretnu instituciju, koordinira aktivnosti i pruža adekvatnu

stručnu pomoć.

4.3. Sporazum o stab ilizaciji i pridruživanju

Ovaj Sporazum predstavlja kamen-temeljac procesa stabilizac ije i pridruživanja

i kao njegov pravni instrument prvi put uvodi države regiona u ugovorni odnos sa EU,

tačnije Evropskim zajednicama i njihovim državama-članicama56. Sporazum je nova

generacija evropskih, odnosno međunarodnih sporazuma, specijalno osmišljenih za

potrebe država jugoistočne Evrope. Kao međunarodni sporazum, prema definiciji on

predstavlja izvor komunitarnog prava, te je, stoga, sprovođenje obaveza koje iz

njega proizilaze izuzetno značajno za pravni poredak te države. Za razliku od

evropskih sporazuma koji su bili ponuđeni državama centralne i istočne Evrope za

pridruživanje EU, Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju sadrži jedan bitno drugačiji

elemenat-elemenat stabilizacije, što znači da je kao prvi uslov za daljnje integracije

neophodno stabilizovati polit ički, privredni i društveni sistem.

Ciljevi zaključivanja Sporazuma definišu se tekstom Sporazuma kako slijedi:

Pružanje prikladnog oblika za polit ički dijalog između ugovornih strana

Podržavanje napora BiH u razvijanju privredne i međunarodne saradnje,

između ostalog, usklađivanje zakonodavstva sa zakonodavstvom EU.

56 Rezolucija Parlamentarne skupštine BiH o evropskim integracijama i Paktu stabilnosti, SG BiH br. 12/99 od 08.08.1999. godine

79

Podržavanje nastojanja BiH da završi tranziciju tržišne privrede,

unapređenje privrednih odnosa i razvijanje područja slobodne trgovine sa

Evropskom zajednicom.

Podsticanje regionalne saradnje.

Osnovne vrijednosti prema kojim ugovorene strane izražavaju svoju

opredijeljenost sadržane su u preambuli Sporazuma57:

Uspostavljanje i konsolidacija stabilnog evropskog poretka.

Razvoj civilnog društva i demokratizacija, izgradnja institucija i reforma

javne uprave, povećana trgovina i privredna saradnja, saradnja na

području pravosuđa i unutrašnjih poslova.

Veće polit ičke i privredne slobode, uz vladavinu i poštivanje ljudskih prava.

Pravo na povratak svih izbjeglih i raseljenih lica i zaštita njihovih prava.

Slobodna tržišna privreda i spremnost EU-a da pomogne privrednim

reformama u BiH .

Slobodna trgovina, u skladu s pravima i obavezama iz Svjetske trgovinske

organizacije (WTO).

Redovan polit ički dijalog o dvostranim i međunarodnim pitanjima od

obostranog interesa, uključujući i regionalne aspekte.

Razvoj trgovine i ulaganja.

Usklađ ivanje zakonodavstva u relevantnim područjima.

Sprovođenje reformi i obnove kao i tehnička, finansijska i privredna pomoć.

57 Uredba Vijeća br. 2007/2000 od 18.09.2000, dopunjena Uredbom br. 2563/2000 od 20.11.2000. na snazi do 31.12.2005.

80

Pristup tržištu Politički

dijalog Kretanje

robe

Kretanje

kapitala

Radnici Usluge

Politike

saradnje

Regionalna saradnja -SSP vijeće

-Komitet

-Parlamentarni

komitet Bilate ralni sporazumi o regionalnoj sa radnji

Harmonizacija prava -Demokratija

-Stabilnost

-Regional na

saradnja

-Saradnja ZVSP

Unutrašnje tržište i trgovina, prava na konkurenciju, javne

nabavke, intelektualna i industrijska svojina, standardizacija,

zaštita potrošača, saradnja u području sudstva i unutrašnjih

poslova, usklađenost zakonodavstva

Ekonomska

Finansijske

usluge

Ulaganja

Industrija

Carine

Socijalna oblast

Kultura

Obrazovanje

4.4. Sporazum i usklađivanje zakonodavstva

Iako su u BiH u proteklom periodu dobrovoljne harmonizacije zakonodavstva,

pogotovo u periodu ispunjavanja Programa prioriteta iz 16 oblasti Studije

izvodljivosti, doneseni zakoni i formirane institucije, glavne obaveze za usklađ ivanje

zakonodavstva su tokom pregovaranja i nakon potpisavanja Sporazuma.

Sporazum predviđa osnivanje sljedećih tijela:

Vijeće za stabilizaciju i pridruživanje na ministarskom nivou.

Odbor za stabilizaciju i pridruživanje na tehničkom nivou.

Pododbor za stabilizaciju i pridruživanje na tehničkom nivou.

Parlamentarni odbor za stabilizac iju i pridruživanje na nivou

interparlamentarne saradnje.

Ciljevi SSP Politička, ekonomska, društvena

stabilizacija i ekonomski rast

81

Vijeće za stabilizaciju i pridruživanje58 nadležno je, u prvom redu, za

primjenu i sprovođenje Sporazuma, a razmatra i sva važna pitanja iz oblasti primjene

samog Sporazuma, kao i sva druga bilateralna ili međunarodna pitanja od

obostranog interesa. Sastoji se od članova Vijeća EU-a kao institucije koju

predstavljaju države-članice, zatim članova Evropske komisije kao institucije koja

prestavlja interese Unije i članova koje će delegirati BiH. U radu Vijeća mogu

učestvovati i predstavnici Evropske investicione banke u svojstvu posmatrača i to u

domenu rada koji se odnosi na ovu Banku. U slučaju nastanka bilo kakvog spora, ili

nesporazuma između strana potpisnica po osnovu tumačenja i/ili primjene

sporazuma, Vijeće je nadležno za rješavanje takvih sporova i nesporazuma o čemu

donosi obavezujuću odluku.

Odbor za stabilizaciju i pridruživanje je tijelo čija je uloga da pomaže

Vijeću u procesu obavljanja njegovih dužnosti. Sastav Odbora je isti kao i sastav

Vijeća. Vijeće ne daje ovlašćenja Odboru za rješavanje sporova, ali je Odbor ovlašćen

da osnuje pododbore.

Parlamentarni odbor za stabilizaciju i pridruživanje je tijelo koje se

osniva Sporazumom i predstavlja specifični mehanizam redovnih konsultacija i

parlamentarnog uvida u način sprovođenja obaveza preuzetih Sporazumom o

pridruživanju. Parlamentarni odbor je i forum u kome će predstavnici Parlamentarne

skupštine BiH i Evropskog parlamenta redovno razmjenjivati mišljenja, a ovim

Odborom naizmjenično će predsjedavati parlamentarci BiH i Evropskog parlamenta.

4.5. Evropsko partnerstvo

Osim prioriteta u oblasti usklađ ivanja zakonodavstva koji će biti definisani

Sporazumom, BiH u ovom momentu svoje zakonodavne aktivnosti planira u skladu

sa zahtjevima Evropskog partnerstva59 - plan iranje srednjoročnih prioriteta. Naime, s

ciljem daljeg produbljivanja odnosa sa državama koje se nalaze u procesu

58 Na osnovu Izvještaja Evropske komisije, Vijeće ministara BiH krajem 2003. godine usvojilo je Program aktivnosti za realizaciju prioriteta u 2004. godini. Neophodno je istaći da se stepen ispunjenosti iz Programa ocjenjuje kao pozitivan na sjednicama Konsultativne radne grupe 59 Samit Evropskog vijeća i Samit EU i država Zapadnog balkana održan u Solunu, 19. 20. i 21. juna 2003. godine

82

stabilizacije i pridruživanja, EU je osmislila i ponudila državama regiona, na Samitu

održanom u Solunu, u junu 2003. godine, Evropsko partnerstvo, inspirisano

Pristupnim partnerstvom za države centralne i istočne Evrope, analogno evropskim

ugovorima.

BiH je razrad ila srednjoročne prioritete koji su utvrđivali plan zakonodavnih

aktivnosti do 2007. godine.

4.6. BiH i Vijeće Evrope

Proces evropskih integracija u kojem BiH učestvuje ne bi bio potpun ako se ne bi

naglasio značaj njenog prijema u Vijeće Evrope. BiH je, 24. aprila 2002. godine,

postala 44. punopravna članica Vijeća Evrope, čime je prihvatila visoke vrijednosti

koje ovo tijelo promoviše u oblasti zaštite ljudskih prava, parlamentarne demokratije,

vladavine prava,i izgradnje svijesti o evropskom identitetu.

Pravni akti koje donosi Vijeće Evrope su konvencije i predstavljaju glavni instrument

za pravnu saradnju država-članica, a regulišu sljedeće oblasti:

Osnovna prava (Evropska konvencija o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda,

zabrana torture, Evropska socijalna povelja, manjine, zaštita podataka,

biomedicina);

Sudska saradnja i unutrašnji poslovi-krivično pravo (izručenje, uzajamna pomoć u

krivičnim stvarima, pranje novca i trgovina drogom, transfer krivičnih postupaka),

građansko i trgovačko pravo, porodično pravo, upravno i fiskalno pravo,

korupcija, kretanje lica, izbjeglice i azil;

Nakon prijema u članstvo Vijeća Evrope, BiH je uručena lista koja sadrži više

od 90 uslova, a treba imati u vidu da su neki od tih uslova direktno povezani sa

Studijom izvodljivosti. Prvi od uslova iz 16 prioritetnih oblasti za zaključivanje

Sporazuma o pridruživanju podrazumijeva implementaciju kriterijuma Vijeća Evrope

koji se odnose na BiH, a to su oblasti demokratije i ljudskih prava.

83

Odluke Vijeća Evrope nemaju obavezujući pravni karakter, ali je veoma važno

insistirati da Vijeće Evrope ne prihvata loše polit ičke odluke koje mogu imati

posljedice u svijetu, što se veoma često događalo u posljednjem periodu. Zbog toga

se treba stalno raditi na tome, te polit ički i diplomatski na vrijeme reagovati.

4.7. Parlamentarna skupština BiH i Evropski parlament

U cjelokupnom procesu evropskih integracija u kojima se BiH nalazi

najznačajnija u loga pripada Parlamentarnoj skupštini BiH, koja je nedvosmisleno

pokazala opredijeljenost i podršku ovom procesu.

Saradnja s Evropskim parlamentom počela je 1998.godine, od kada se bilježi

značajan napredak u nivou i obimu saradnje. Od 1998.godine, saradnja se odvijala

na nivou Kolegijuma oba doma Parlamentarne skupštine BiH i delegacije Evropskog

parlamenta za jugoistočnu Evropu. Nakon tri redovna godišnja susreta, dobila je viši

oblik saradnje, i to Komisije za vanjske poslove Predstavničkog doma i Komisije za

vanjsku i trgovinsku polit iku Doma naroda Parlamentarne skupštine sa delegacijom

Evropskog parlamenta za jugoistočnu Evropu.

Kontinuiranoj podršci procesu evropskih integracija Parlamentarna skupština

BiH dodatno je doprinijela osnivanjem zajedničke Komisije oba doma za evropske

integracije60. Primarne nadležnosti ove Komisije su nadzor nad sprovođenjem

procesa stabilizacije i pridruživanja i usklađ ivanjem zakonodavstva, analiziranjem

učinaka integracione strategije za BiH i koordiniranje rada radnih tijela u vezi sa

evropskim integracijama. Od 2003.godine Komisija je sagovornik i partner delegacije

Evropskog parlamenta za jugoistočnu Evropu.

Dajući snažnu podršku svim institucijama BiH u izvršavanju reformskih

zadataka, neophodnih za približavanje EU, oba doma Parlamentarne skupštine su, na

plenarnoj sjednici održanoj 22.aprila 2003.godine, usvojila je određene zaključke:

Postoji potpuni polit ički konsenzus u Parlamentarnoj skupštini BiH o tome da je

članstvo u EU prioritet;

60 „Službeni glasnik BiH“ br. 13/03 od 19. maja 2003. godine

84

Oba doma Parlamentarne skupštine zadužuju Vijeće ministara BiH da izrad i

operativne i strateške dokumente u saradnji sa Evropskom komisijom i ostalim

institucijama EU, koji će voditi realizaciju do cilja, to jest ka njenom

punopravnom članstvu u Uniji. Ovi dokumenti treba da sadrže sve strukturalne

reforme koje je neophodno sprovesti da bi BiH postala samoodrživa država i da b i

se izvršio prenos ovlašćenja sa međunarodne zajednice na domaće institucije;

Strukturalne reforme treba da poštuju unutrašnji karakter BiH kao složene,

višenacionalne države u kojoj treba u potpunosti osvariti i kolektivna i

pojedinačna prava na cijelom prostoru ;

Parlamentarna skupština podržava aktivnosti Vijeća ministara BiH preduzete do

sada u procesu stabilizac ije i pridruživanja i preuzima obaveze da kroz svoja

radna tijela osigura da se ti strateški dokumenti realizuju i prate u Parlamentu ;

Od entiteta se očekuje da iskoriste svoja ustavna ovlašćenja i preduzmu

odgovornost za pitanja koja su u njihovoj nadležnosti, a koja se direktno odnose

na proces stabilizac ije i pridruživanja EU;

Oba doma Parlamentarne skupštine će redovno, svaka tri mjeseca, razmatrati

dinamiku i tok ostvarivanja ovih zaključaka, na osnovu izvještaja Vijeća ministara

BiH;

U fazi implementacije obaveza preuzetih Sporazumom, Parlamentarna

skupština će dalje razvijati mehanizme za nadgledanje i praćenje procesa

blagovremenog i uspješnog ispunjavanja obaveza koje za BiH proizilaze iz

Sporazuma; učešće Parlamentarne skupštine biće posebno značajno u području

usklađ ivanja zakonodavstva.

4.8. Faza dobrovoljnog usklađivanja zakonodavstva

Obaveza usklađivanja zakonodavstva BiH nastaje potpisivanjem Sporazuma o

stabilizaciji i pridruživanju, ali da bi se što kvalitetnije pristupilo ovoj nesumnjivo

najvećoj obavezi u pridruživanju EU, Vijeće ministara donijelo je Odluku o

85

procedurama u postupku usklađivanja zakonodavstva BiH sa evropskim61. Odlukom

se utvrđuju procedure u postupku pripreme nacrta i prijedloga normativnih akata

koje donose ministarstva BiH, upravne organizacije, institucije i ostala tijela uprave

BiH.

Svaki predlagač normativnog akta, koji će biti razmatran na Vijeću ministara

BiH, dužan je da popuni uporedni prikaz i potpiše izjavu o usklađenosti , te se oba

dokumenta dostavljaju zajedno sa nacrtom, odnosno prijedlogom normativnog akta

Direkciji za evropske integracije na konačnu provjeru.

Zbog potrebe čvršćeg institucionalnog povezivanja, potrebno je donijeti

poseban akt kojim će se precizno definisati sveobuhvatan način saradnje u procesu

harmonizacije pravnog sistema u BiH, uključujući oba entiteta i Brčko distrikt. Da bi

se proces odvijao bez teškoća, ocijenjeno je da bi formiranje radnih grupa za

usklađ ivanje zakonodavstva značajno doprinijelo cjelokupnom procesu evropskih

integracija, pogotovo u vezi sa budućim pregovorima sa Unijom o Sporazumu i

realizacijom srednjoročnih prioriteta iz Evropskog partnerstva62. Radne grupe su i

ekspertska podrška timovima za pregovaranje. Ovakva odluka je specijalistički pristup

u realizaciji potrebnih aktivnosti, mjera i zadataka u procesu usklađivanja

zakonodavstva, počev od izrade teksta novih propisa u kojem učestvuju svi nivo i

vlasti u BiH, što se smatra ključnim momentom u cjelokupnom procesu integracija.

Zakonodavstvo u BiH mora biti uređeno prema standardima Evropske unije,

jer se na taj način pokazuje koliki je naš interes da imamo uopšte pravnu državu.To

ne znači da prihvatamo ono što nije primjereno za naš sistem i da odbacimo ono što

se kod nas pokazalo efikasnim. Moramo se rukovoditi činjenicoma da je BiH sa

entitetima tek u razvoju i da su manjkavosti u pravnom sistemu uočljive,a da sistem

treba u kontinuitetu dorađivati.To rade i uređenije države od nas.

61 Do sada su u regionu zaključena 2 sporazuma o stabilizaciji i pridruživanu sa Republikom Hrvatskom i Makedonijom koji služe kao referentni dokumenti 62 „Službenio glasnik BiH“ br. 44/03 od 31. decembra 2003. godine

86

Prikaz faza dobrovoljnog usklađivanja zakonodavstva

1. Naziv propisa Evropske unije, predmet i cilj regulacije:

2. Nacrt predloženog nacrta/prijedloga propisa, predmet i cilj regulacije:

3. Usklađenost sa primarnim izvorom prava Evropske unije:

4. Usklađenost sa sekundarnim izvorom prava Evropske unije:

a) b) c) d) e) Odredbe i zahtjevi

propisa Evropske

unije

Odredbe

nacrta/prijedloga

propisa

Usklađenost odredbe

nacrta/prijedloga

propisa sa odredbama

propisa EU

Razlozi za

djelimičnu

usklađenost ili

neusklađenost

Predviđeni datum

za postizanje

potpune

usklađenosti

5. Usklađenost sa ostalim izvorima prava Evropske unije:

4.9. Uloga DEI u procesu usklađivanja pravnog sistema BiH

Integracioni proces u BiH usmjeren ka članstvu u EU,i aktivnosti institucija

vlasti koje se preduzimaju u vezi s tim, usklađuje i prati predsjedavajući Vijeća

ministara BiH, kome je, radi uspješnijeg obavljanja ovih poslova, neposredno

odgovorna DEI. U organizacionom smislu, DEI je osnovana kao stalno tijelo Vijeća

ministara, čiji su mjesto i uloga, prava, obaveze i odgovornosti u procesu

usklađ ivanja pravnog sistema BiH definisani postojećim materijalnim i procesnim

propisima63.

Najbitnije nadležnosti i odgovornosti DEI su:

koordinacija poslova na usklađ ivanju pravnog sistema BiH sa evropskim

standardima;

provjera usklađenosti svih nacrta zakona i propisa koje Vijeću ministara

dostavljaju ministarstva i upravne organizacije;

63 Član 23. Zakona o Vijeću ministara BiH („Službeni glasnik BiH“ br. 38/02), član 18 Zakona o ministarstvima i drugim organima uprave („Službeni glasnik BiH“ br. 5/03), članovi 6.3, 12.a i 31. f. Poslovnika o radu Vijeća ministara BiH („Službeni glasnik BiH“ br. 22/03),

87

koordinacija sprovođenja odluka koje donose nadležni organi i institucije

BiH, entiteta i Brčko distrikta, u odnosu na sve aktivnosti potrebne za

evropske integracije;

učešće u aktivnostima ili izradi nacrta zakona, drugih propisa i smjernica

koji se odnose na izvršavanje poslova koje je BiH dužna preduzeti u

procesu uključivanja u evropske integracione procese

djelovanje kao glavni operativni partner institucija EU u procesu

stabilizacije i pridruživanja;

uspostavljanje funkcionalnog odnosa s ministarstvima, upravnim

organizacijama i entitetskim vladama povodom pitanja koja se odnose na

evropsku integracionu strategiju i polit ike, usklađivanje zakona i

koordinacija pomoći.

Unutar DEI, kao organizaciona jedinica odgovorna za poslove koji se odnose

na usklađ ivanje pravnog sistema BiH, uspostavljen je Sektor za harmonizaciju ovog

sistema u čijem je djelokrugu, između ostalog, i:

osiguranje sistemskog rada na harmonizaciji domaće legislative sa

evropskom;

provjera usaglašenosti svih nacrta zakona i drugih propisa koje Vijeću

ministara BiH dostavljaju ministarstva i upravne organizacije;

učestvovanje u planiranju zakonodavne dinamike Parlamentarne skupštine

BiH i pružanje stručne pomoći u planiranju zakonodavne dinamike

entitetskih parlamenata/skupština;

saradnja i operativni kontakti sa relevantnim državnim i entitetskim

institucijama, te drugim relevantnim partnerima u ovom segmentu;

pomoć, stručna i tehnička podrška, tokom procesa izrade nacrta propisa i

ocjene učinka.

88

Izjava o usklađenosti

1. Predlagač normativnog akta

2. Naziv normat ivnog akta

1. Stepen usklađenosti nacrta/prijedloga sa acquis

communautaire

3.1. Primarni izvori prava Evropske unije

3.2. Sekundarni izvori prava Evropske unije

3.3. Ostali izvori prava Evropske unije

3.4. Razlozi (dje limične/potpune) neusklađenosti

3.5. Rok za potpuno usklađivanje

4. Da li je osiguran prevod pravnih izvora na jezike u

službenoj upotrebi u BiH?

5. Da li je nacrt/prijedlog akta preveden na službene

jezike Evropske unije

6. Učestvovanje domaćih i stranih

konsultanata/eksperata i njihova mišljenja

1. PREDLAGAČ

datum i pečat

POMOĆNIK

DIREKTORA DEI

Datum i pečat

4.10. Pravila donošenja zakona u okviru prilagođavanja pravnog poretka

Približavanje nacionalnog pravnog poretka zahtjevima evropskih standarda

podrazumijeva i značajne izmjene u vezi sa pravilima i procedurama donošenja

pravnih propisa, odnosno izgradnju savremenog pravnog poretka koji će moći

odgovoriti zahtjevima članstva. Prije svega, treba imati na umu da se donošenjem

propisa, pa i onog kojim se vrši usklađ ivanje sa legislativom EU, zapravo, sprovodi

prethodno definisana polit ika u izvjesnoj oblasti, što ukazuje na potrebu

razumijevanja i izbora polit ike koja se formuliše u formi normativnog akta.

89

Pravila i procedure donošenja propisa treba da uključe64:

izradu i sprovođenje normativnog okvira za donošenje propisa, zasnovanog

na principu planiranja zakonodavnih aktivnosti u institucionalnom i

vremenskom pogledu; koordiniranje procesa normiranja od resornog

ministarstva (pravde), sa ciljem promocije odgovarajuće polit ike

normiranja, te koordinaciju između izvršne i zakonodavne vlasti;

izbor adekvatne polit ike djelovanja prije izrade propisa (korišćenjem

instrumenata kao što su analiza normativnog učinka, procjena

usaglašenosti sa legislativom EU);

uvođenje i poštivanje unificiranih standarda i prakse u pripremi i izrad i

nacrta propisa, kako u pogledu strukture cijelog propisa, pojedinih

odredaba, tako i u pogledu njegovih sastavnih dijelova i obrazloženja;

razvoj institucionalne saradnje i uključivanje civilnog društva i privrede.

Parlamentarna skupština BiH usvojila je jedinstvena pravila za izradu propisa u

institucijama BiH, kojima su prihvaćeni prethodno navedeni principi, zbog čega je

važno insistirati na njihovom sprovođenju. Jedinstvena pravila primjenjuju se u izrad i

propisa u institucijama BiH, ali se, takođe, preporučuju nižim nivoima uprave.

Konačni rezultati njihove primjene trebalo bi da budu kvalitetni domaći propisi koje

karekteriše jasan pravni jezik, razumljiv ne samo upravi već i građanima.

U tom kontekstu naročito je bitna uloga Kancelarije za zakonodavstvo Vijeća

ministara BiH i odgovarajućih zakonodavnih komisija Parlamentarne skupštine BiH, te

odgovarajućih entitetskih tijela. Novi pravni izrazi, instituti, čak i elementi različit ih

pravnih tradicija (anglo-saksonske), već su uvedeni u pravni sistem BiH. Ova tijela

imaju težak zadatak da udovolje potrebi prilagođavanja pravnog sistema BiH

zahtjevima EU i potrebi da se očuva postojeći pravni sistem i pravna tradicija BiH.

Zbog toga je njihov zadatak da olakšaju usklađ ivanje zakonodavstva BiH sa

evropskim, uz istovremeno poboljšanje kvaliteta domaćeg zakonodavstva.

64 Tako na primjer, politika u oblasti zaštite potrošača implicira jačanje administrativnih ili sudskih procedura za efikasnu zaštitu potrošača, te uspostavu vansudskih mehanizama za rješavanje sporova, a u sektoru standarda zahtijeva se jačanje privatnog sektora za ocjenu usklađenosti proizvoda koja se izuzima iz ovlaštenja javne administracije, odnosno državne uprave.

90

4.11. Izbor odgovarajućeg tijela normativnog instrumenta

Osnovno pravilo je da normativni instrument kojim se preuzima propis EU u

nacionalno zakonodavstvo mora biti pravno obavezujući i imati efektivan učinak, a

pitanje izbora ostavljeno je državama-članicama.

Propisi koji se donose na nivou institucija BiH su:

Ustav,

sporazumi,

zakon,

poslovnik,

odluka,

upustvo,

pravilnik,

drugi opšti akti.

Generalno, propisi Parlamentarne skupštine i Vijeća ministara, te pojedinih

ministarstava i drugih organa uprave, imaju potrebnu obavezujuću snagu i

efektivnost koji ih čine podobnim za preuzimanje legislative EU. Takvu podobnost

imaju i kolektivni ugovori, te drugi opšti pravni akti, što isključuje upravne akte kao

pojedinačne65.

Selekcija odgovarajućeg normativnog akta zahtijeva fleksibilniji i sistematičniji

pristup, te nastoji:

izbjeći mehaničko preuzimanje putem zakona, što može uzrokovati

često nepotrebno duge zastoje u proceduri donošenja i proceduri

izmjena;

obezbijediti preuzimanje više propisa EU koji uređuju istu materiju

jednom ili s više uredbi, te izbjeći nepotrebno preuzimanje istih propisa

EU u dva ili više domaćih propisa66.

65 Kolektivni ugovori smatraju se dovoljnim da se regulišu odnosi između poslodavca i zaposlenog, pod uslovom da se osigura primjenjivost i mogućnost spora u slučaju nesaglasnosti sa odredbama direktive. 66 Kao što je slučaj sa direktivama iz oblasti zaštite potrošača koje su preuzete u jedan - Zakon o zaštiti potrošača. Ipak, iste direktive preuzete su Zakonom o obligacionim odnosima BiH.

91

Karakter i obuhvatnost polit ike EU, te forma propisa kojim je već regulisana

predmetna oblast, faktori su koji, osim forme postojećeg zakona u određenoj oblasti

u BiH i njegovog značaja, takođe utiču i na izbor odgovarajućeg pravnog

instrumenta.

Zakonom će se preuzimati:

uredbe (zakon se zamjenjuje originalnom uredbom na datum pristupanja);

direktive koje uključuju opšte principe za specifična područja ili

horizontalne direktive;

direktive kojima se konstituišu prava i obaveze pravnim i fizičkim licima;

pravni akti čija implementacija podrazumijeva dopunu postojećih zakona.

Aktima resornog ministarstva preuzeće se:

tehničke direktive,

direktive podložne čestim izmjenama.

Propisi koji bi mogli imati polit ičke implikac ije trebalo bi da se implementiraju uz

učešće Parlamentarne skupštine BiH.

Akti ministarstava trebalo bi da se koriste za sprovođenje tehničkih i sličnih

složenih direktiva, kao i za direktive koje su podložne čestim izmjenama.

4.12. Tehnička pomoć Evropske komisije u usklađivanju zakonodavstva

TAIEX je skraćenica za Tehničku pomoć i razmjenu informacija, jedinice Opšte

uprave za proširenje u Komisiji. Cilj TAIEX-a je da novim državama – član icama,

državama kandidatima i državama zapadnog Balkana, osigura kratkoročnu tehničku

pomoć, u skladu s opštim ciljevima Komisije u oblasti približavanja, primjene i

sprovođenja legislative EU67.

Tri su osnovna oblika pomoći putem TAIEX-a:

67 Klasifikaciju identifikacionih brojeva propisa u BiH za potrebe ove baze podataka predložila je DEI. U početnoj fazi softver instaliraju u institucijama i drugim organima uprave u BiH službenici DEI, i to u organizacionoj jedinici koja se bavi normiranjem i usklađivanjem, te službeniku ovlašćenom za unos podataka koga normira svaka institucija. Distribucija širem krugu službenika na različitim nivoima vlasti slijedi nakon uspostave mehanizama saradnje i koordinacije u procesu harmonizacije.

92

Tematski seminari o specifičnim pitanjima prava EU i njegove

implementacije;

Ciljane studijske posjete institucijama EU ili država – članica ili

organizovanje radionica – seminara u državi korisnici pomoći

TAIEX Progress Editor.

Jedan od ciljeva TAIEX-a jeste da državama korisn icama osigura bazu

podataka legislative EU radi olakšavanja procesa usklađ ivanja i monitoringa napretka

u ovom procesu, kao i definisanje potreba za daljn ju tehničku pomoć. Za tu funkciju

jedinica TAIEX kreirala je software Progress Editor kao efikasno sredstvo razmjene

informacija o legislativi EU i nacionalnim programima donesenim u postupku

usklađ ivanja zakonodavstva, koji je bez naknade stavljen na raspolaganje

korisnic ima.

Tri glavne kategorije podataka sadržane su u ovom programu:

mjere EU, odnosno legislativa Unije;

nacionalne mjere, odnosno propisi u BiH kojima je vršeno preuzimanje

legislative EU;

prevodi legislative Unije.

Prvo pruža TAIEX, a drugo dvoje osiguravaju države korisnice.

4.13. Procedura unosa i razmjene informacija putem TAIEX Progress Editor-a

Podaci o legislativi EU, odnosno baza propisa EU, čini sastavni dio Programa i

Kancelarija TAIEX-a je ažurira pet puta godišnje i sa izvršenim izmjenama dostavlja

koordinatoru u svakoj zemlji. Podatke o nacionalnim mjerama unose ovlašćeni

službenici institucija (normirani od institucije) u skladu sa unificiranom klasifikac ijom

identifikacionih brojeva legislative u BiH. Uneseni podaci u elektronskoj formi

dostavljaju se ovlašćenim službeniku DEI koji objedinjuje podatke svih institucija i

dostavlja ih Kancelariji TAIEX-a. Ažuriranje se, takođe, vrši najmanje pet puta

godišnje, što znači da su institucije dužne dostavljati nove unose, u prosjeku, svakih

70 dana.

93

4.13.1. ZNAČAJ TAIEX Progress Editor-a

Iskustva prethodnog proširenja pokazuju da je TAIEX Progress Editor (PE) bio

koristan instrument, kako za Komisiju, tako i za države korisnice.

Komisiji omogućava uvid u ostvareni progres u procesu usklađivanja

propisa i identifikacije specifičnih potreba u određenoj oblasti.

Harmonigram TAIEX Progress Editora je osnova procesa u kasnijoj

integracionoj fazi.

Istu mogućnost nudi i BiH, naročito imajući u vidu da još nismo razvili

sličan instrument praćenja zakonodavnih aktivnosti. Osim toga,

službenicima u BiH omogućava jednostavan pristup legislativi Unije

(direktnim linkovima na EUR-lex baze podataka), obuhvatan pregled

legislative EU, klasifikovane prema pregovaračkim poglavljima, ažuriranu

listu propisa u svakom od pojednih poglavlja i slično. Prednost Programa je

i relativno jednostavno korišćenje koje zahtijeva opšte poznavanje rada

računskih programa, a unos podataka zahtijeva više tehničkog znanja ili

iskustva u radu sa bazama podataka.

Stoga se preporučuje službenicima koji se bave pitanjima harmonizacije da

se upoznaju sa Progress Editorom, kao i dostupnim bazama podataka na

web-stranici TAIEX-a.

5. NAPREDAK BOSNE I HERCEGOVINE U 2007.GODINI

Od marta, 2002.godine, Evropska komisija redovno izvještava Vijeće i

Parlament o napretku, postignutom u zemljama regije zapadnog Balkana.

Kada je riječ o BiH, ova Komisija opisuje odnose Bosne i Hercegovine i Unije,

analizira situaciju u BiH u pogledu polit ičkih kriterijuma za č lanstvo, kao i

ekonomskih, te preispituje sposobnosti BiH za sprovođenje evropskih standarda, to

jest da postepeno približava svoje zakonodatvstvo i ostale segmente u skladu sa

Sporazumom o pridruživanju i priortitetima EU.

BiH je u 2007.godini imala dobre rezultate u ekonomskom i polit ičkom smislu,

ali to nije dovoljno, kada se uzme u obzir da je rat već davno prošao i da

94

Međunarodna zajednica još ima uticaja na ovim prostorima. Zato se moraju tražiti

rješenja, kako bi proces oporavka u narednom periodu bio brži.

5.1. KONTEKST

BiH je potencijalni kandidat za članstvo u EU, a pregovori o Sporazumu i

stabilizaciji između BiH i EU službeno su otvoreni u novembru, 2005.godine. Oni nisu

formalno zaključeni zbog nedovoljnog napretka BiH u sprovođenju potrebnih reformi,

složenih institucionalnih rješenja u BiH, čestih udara na Dejtonsko-pariski mirovni

sporazum i nac ionalističke retorike polit ičkih lidera u BiH koji ugrožavaju program

reformi u državi.

Od 1995.godine, u BiH postoji međunarodno prisustvo pod okriljem UN-a, a

okončaće se kada prestane djeovati Kancelarija visokog predstavnika (OHR-a).

Međutim, zatvaranje OHR-a zavisi od razvoja događaja u BiH i regionu. EU nastavlja

razvijati značajne resurse u BiH u okviru Zajedničke i vanjske polit ike(CFSP) i

Evropske bezbjednosne i odbrambene polit ike(ESDP). Evropska unija je izrazila

namjeru da nakon zatvaranja OHR-a pojača svoj angažman u Bosni i Hercegovini68.

5.2. ODNOSI IZMEĐU EU i BOSNE I HERCEGOVINE

Bosna i Hercegovina učestvuje u Procesu stabilizacije i pridruživanja, a

pregovori o Stabilizaciji i pridruživanju su središnji element ovog procesa. Tehnički

pregovori su okončani u decembru, 2006. godine, a u maju, 2007.godine, države

članice su podržale ishod pregovora.

Napredak u oblasti javnog emitovanja i reforme javne uprave takođe su uslov

iz Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju. Neuspjeh polit ičkih lidera u BiH da

postignu potrebne reforme i ostvare zaključke Sporazuma o stabilizaciji i

pridruživanju ozbiljno ugrožava perspektive Bosne i Hercegovine u pogledu evropskih

integracija.

68 Strategija proširenja i glavni izazovi 2007-2008

95

Kroz Evropsko partnerstvo EU pruža smjernice vlastima Bosne i Hercegovine o

reformskim prioritetima. Napredak na planu tih reformskih prioriteta se podstiče i

prati putem sastanaka Monitoringa reformskog procesa ( RPM), koji ostaju ključni

elemenat za polit ički, ekonomski i tehnički dijalog EU i BiH.

Redovni sastanak Evropskog parlamenta i parlamentaraca BiH održan je u

junu, 2007.godine, a u septembru iste godine uspostavljena je Ministarska trojka

EU/Bosna i Hercegovina kako bi raspravljala o ključnim polit ičkim pitanjima.

Evropska unija nastavlja razvijati značajne resurse u Bosni i Hercegovini u

okviru Zajedničke i bezbjednosne polit ike i Evropske bezbjednosne i odbrambene

polit ike. Novi specijaln i predstavnik EU (EUSR), istovremeno je i Visoki predstavnik u

BiH.

Mandat EUSR-a je da u ime EU daje savjete i olakšava polit ičke procese, te

promoviše cjelokupnu polit ičku koordinaciju u BiH. Mandat EUSR-a je ojačan u martu

i ju lu, 2007.godine, i produžen do februara, 2008.godine. Vijeće za implementaciju

mira, na sastanku u februaru, konstatuje da zbog situacije u BiH i regionu, posebno

na Kosovu, ne dozvoljava da se Kancelarija visokog predstavnika zatvori i njen

mandat produžuje do daljnjeg.

Misija EUFOR-a/ALTHEA je smanjila broj svojih snaga na 2.500, dok je

istovremeno osigurala kapacitete kako bi doprinijela održavanju sigurnog i

bezbjednog okruženja. Mandat Policijske misije EU produžen je u 2008.godini, još na

dvije godine.

U septembru, 2007.godine, EU i Bosna i Hercegovina su potisale sporazume o

olakšavanju viznog režima i o readmisiji. Novi aranžmani o olakšavanju viznog režima

važni su za omogućavanje kontakata među ljudima. Ta rješenja će pojednostaviti

procedure izdavanja viza za određene kategorije građana BiH, uključujući studente,

naučnike, poslovne ljude, novinare i turiste. Takođe će troškovi i izdavanje viza ostati

na postojećem nivou, a u nekim slučajevima vize će biti i besplatne. To će omogućit i

veću interakciju između građana država članica EU i Bosne i Hercegovine.

Što se tiče pretpristupne finansijske pomoći, višegodišnji indikativni p lanski

dokument za 2007-2009. godinu (MIPD) za BiH usvojen je u junu, 2007.godine.

Pomoć za zemlju u okviru programa IPA (Instrument za predpristupnu pomoć) za

2007.godinu ukupno je iznosio 62, 1 milion evra.

96

Glavna područja interesa su jačanje vladavine prava i struktura javne uprave,

ekonomski i socijaln i razvoj, te demokratska stabilizacija, kao i podrška civilnom

društvu. Dodatno je iz fondova Zajednice obezbijeđeno 6, 4 miliona evra za podršku

budžetu Kancelarije visokog predstavnika u BiH.

5.3. POLITIČKI KRITERIJUMI

Ovaj aspekt podrazumijeva napredak BiH u ispunjavanju Kopenhaških

polit ičkih kriterijuma69, koji zahtijevaju stabilnost institucija koje garantuju

demokratiju, vladavinu prava, poštivanje ljudskih prava i zaštitu manjina . Takođe

prati regionalnu saradnju, dobrosusjedske odnose za zemljama koje su uključene u

proširenje i državama č lanicama, te poštivanje međunarodnih obaveza, kao što je

saradnja sa UN-ovim Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju (MKSJ).

5.4. DEMOKRATIJA I VLADAVINA PPRAVA

5.4.1. Ustav

Ustav BiH, koji je sadržan u Aneksu IV Dejtonsko-pariskog mirovnog

sporazuma (DPA), uspostavio je složenu institucionalnu arhitekturu.Ovaj Sporazum je

okončao rat i donio mir i stabilnost u BIH. U okviru današnje ustavne strukture, gdje

se BiH sastoji od dva entiteta : Republike Srpske i Federacije BiH, postignut je

napredak, ali nedovoljan, jer preglomazan polit ički aparat, posebno u Federaciji BiH,

sprječava donošenje brzih i efikasnih odluka u procesu reformi.

BiH još zaostaje u demokratskim procesima. Nema vladavine prava u

stvarnom smislu, što daje Evropskoj uniji za pravo da i dalje insistira na tome. Iako je

zakonodavstvo riješeno u nekim oblastima, ono se u praksi dosljedno ne primjenjuje,

što je najveći problem, koji moramo u dogledno vrijeme prevazići.

S obzirom na to da je Parlamentarna skupština BiH, u aprilu 2006.godine,

odbila paket predloženih ustavnih amandmana, nije bilo daljnjih pokušaja da se

Ustav izmijeni. I dalje postoji neslaganje polit ičkih lidera u vezi s obimom buduće

69 Radni dokument Komisije Evropskih zajednica, Brisel, 06.11.2007

97

ustavne reforme. Nacionalistička retorika polit ičkih lidera u BiH onemogućila je

reforme u više područja. Nakon presude Haškog tribunala u vezi tužbe BiH protiv

Srbije i Crne Gore, jedan broj bošnjačkih plit ičara pozvao je na jednostrane ustavne

promjene, posebno u vezi sa statusom Srebrenice. Polit ičko rukovodstvo Republike

Srpske tada je pokrenulo mogućnost referenduma o samoopredjeljenju i povlačenje

nadležnosti sa državnog nivoa.

Vlasti Bosne i Hercegovine nisu pokazale kapacitet da preduzmu polit ičku

odgovornost i odgovornost za reforme, pa zbog polit ičke situacije i nepostojanja

volje, Visoki predstavnik i dalje ima važnu ulogu u reformskim procesima i pitanjima

upravljanja državom, što jednom broju polit ičara u BiH i odgovara.

Entiteti nisu uspjeli usag lasiti svoje ustave sa odlukom Ustavnog suda BiH iz

marta 2006.godine, kojim je odlučeno da entitetski grbovi, zastave i himne nisu u

skladu sa Ustavom BiH. Republika Srpska je postigla sag lasnost o novim simbolima.

Federacija BiH je formirala komisiju koja će predložiti nove entitetske simbole, ali u

ovom entitetu i ne postoji neki interes da se pronađe riješenje, jer smatraju da

entitetski simboli nisu potrebni, već samo simboli na nivou jedinstvene BiH.

5.4.2. Parlament

Bosna i Hercegovina ima dvodomni državni Parlament, uz parlamente na nivou

Republike Srpske i Federacije BiH, Brčko distrikta i kantona.

Parlamentarna skupština BiH sastoji se od Predstavničkog doma i Doma

naroda, ali parlamentarne aktivnosti teku sporo zbog veoma čestih nepomirljivih

polit ičkih stavova delegata. Na sporost rada državnog Parlamenta utiče i sporost

Vijeća ministara BiH u predlaganju zakona.

Rad Parlamentarne skupštine BiH i dalje je ograničen zbog komplikovane

parlamentarne strukuture, jer pojedini zakoni nekoliko puta prolaze kroz

Predstavnički dom i Dom naroda BiH.

98

5.4.3 Predjedništvo BiH i Vlada

Kao rezultat odbacivanja ustavnih amandmana, u aprilu 2006.godine,

Predsjedništvo BiH je tročlano i predstavlja tri konstitutivna naroda u BiH. Nastavlja

se rotirati svakih osam mjeseci. Njegov mandat uključuje određenu ulogu u spoljnoj

polit ici, predlaganje godišnjeg budžeta i zastupanje BiH u međunarodnim

organizacijama. Predsjedništvo se redovno sastaje, ali članovi su, uglavnom,

nastavili iskazivati prvenstveno pripadnost svom entitetu i izbornoj bazi-

konstitutivnom korpusu –biračima, dok su pokazivali malo sposobnosti da dođu do

zajedničke pozicije, pa se u posljednje vrijeme često koriste i vetom u vezi s ključnim

odlukama.

Savjet ministara BiH je izvršna i operativna vlast i u okviru svojih

ministarstava obavlja poslove koji su zajednički za Bosnu i Hercegovinu. Osim,

predsjedavajućeg, u inostranim aktivnostima nadležan je ministar inostranih poslova

BiH, ali vrlo često se dešava da u javnosti istupaju zavisno od polit ičke i nacionalne

ideologije.

Direkcija za evropske integracije(DEI) je direktno povezana s Vijećem

ministara i ima važnu ulogu u BiH za programiranje pomoći Evropske unije.

Direkcija za ekonomsko planiranje je odgovorna za praćenje srednjoročne

razvojne strategije i namjera joj je da prati izradu nove Državne razvojne strategije i

Državnog razvojnog plana.

Vlada RS je bila efikasna u pogledu usvajanja zakona, pogotovo u ekonomskoj

sferi, te postigla uspjeh u privlačenju stranih investicija. Vlada RS efikasno je

nastavila jačanje vlastitog pravnog okvira. I dalje je protiv prenosa ovlašćenja na

državni n ivo, pogotovo u slučajevima kada to nema niti polit ičku niti ekonomsku

opravdanost. Posebno je konstruktivna aktivnost Vlade RS u Srebrenici, nakon

presude Međunarodnog suda pravde u vezi tužbom BiH protiv Srbije i Crne Gore.

Vlada Federacije je bila manje efikasna u pogledu usvajanja zakona, a njen

rad je bio pod uticajem složene polit ičke klime i suprotstavljenih partijskih interesa u

tom entitetu. I na ekonomskom planu, rad Vlade Federacije zaostaje za Vladom RS.

U Brčko distriktu je ekonomsko stanje mnogo bolje, ali uočljiv je netransparentan

99

način rada i trošenja sredstava.Kada je riječ o polit ičkom ambijentu, situaciju diktira

polit ička klima u entitetima, tako da je to primaran elemenat.

5.4.4. Javna uprava

U Bosni i Hercegovini određen napredak je postignut na polju javne uprave, a

BiH je na profesionalan nač in učestovala u tehničkom dijelu pregovora o Sporazumu

o stabilizac iji i pridruživanju. U aprilu, 2007.godine, imenovan je novi koordinator za

reformu javne uprave, sa četvorogodišnjim mandatom. Kancelarija koordinatora za

reformu javne uprave dobila je budžetska sredstva za kadrovsko popunjavanje. Sve

vlade su usvojile zajedničku platformu za sprovođenje Strategije javne uprave(PAR),

koja definiše odgovornosti na polit ičkom, te na nivou koordinacije i sprovođenja ovog

procesa. U julu, 2007.godine, potpisan je Memorandum o razumijevanju o

uspostavljanju Fonda za reformu javne uprave, koji je finansijski podržala EU70.

BiH i dalje trpi zbog komplikovanih administrativnih strukutra. Državna

strukutra reforme javne uprave tek treba da bude sprovedena na odgovarajući način.

Još ne postoji bilo kakva sistemska aktivnost koju bi domaći faktori preuzeli kao svoju

odgovornost. Kancelarija koordinatora PAR-a i dalje zavisi od strane pomoći.

Koordinacijski odbor PAR-a još nije preuzeo ulogu pokretača polit ičkih promjena

“usmjeravanja”.

Reforma lokalne samouprave, u skladu s Evropskom poveljom o lokalnoj

samoupravi, još je u toku. Oba entiteta su usvojila zakone o lokalnoj samoupravi. U

novembru, 2006.godine, Vijeće Evropskog kongresa lokalnih i regionaln ih vlasti

utvrdilo je da su zakoni o lokalnoj samoupravi u Republici Srpskoj i Federaciji BiH u

cijelosti kompatibilni sa principima Povelje, ali da lokalne vlasti nemaju jasne ustavne

garancije, da opštine u velikoj mjeri zavise od finansijskih transfera sa višeg nivoa,

te da su odgovarajuće osnovice lokalnih prihoda niske. Promjene u Zakonu o

budžetskom sistemu Republike Srpske i Zakonu o prikupljanju prihoda Federacije

BiH, usvojene 2006.godine, dodjeljuju određene procente prihoda sa jedinstvenog

računa entitetskim, kantonalnim i opštinskim vladama.

70 Izvještaj o napretku BiH u 2007. godini, Brisel, 06.11.2007. godine

100

Složene administrativne strukture u BiH, a pogotovo u Federaciji, i dalje su

kamen spoticanja efikasnoj lokalnoj samoupravi.

5.4.5. Civilna kontrola nad bezbjednosnim snagama

Zajednička parlamentarna Komisija za odbranu i bezbjednost i Komisija za

obavještajni rad i bezbjednost izvršavaju svoje dužnosti na odgovarajući način.U

pogledu reforme odbrane, napreduje prenos preostalih dejtonskih zadataka i funkcija

sa EUFOR-a na vlasti BiH. Kada je riječ o obavještajnoj službi, postignut je značajan

napredak na pitanjima kao što je borba protiv terorizma, organizovanog kriminala i

ratnih zločina. Obavještajna i bezbjednosna agencija BiH (OSA) efikasno obavlja

svoje aktivnosti.

U prvom tromjesečju 2008.godine potpisan je Sporazum o korišćenju pokretne

imovine za potrebe oružanih snaga BiH, ali nepokretna imovina je još sporna. Razlog

za to je što Republika Srpska insistira da ova imovina ostane vlasništvo entiteta, a

pritisak iz Federacije BiH i Kancelarije visokog predstavnika je da to bude riješeno na

nivou BiH. U ovom slučaju je nepotrebno da se to dešava, jer je nepokretna imovina

vlasništvo entiteta, što predviđa Dejtonski sporazum.

Kao rezultat napretka u reformi odbrane, uključujući i uspostavljanje

demokratske kontrole nad oružanim snagama, NATO je BiH pozvao da se pridruži

programu Partnerstvo za mir i Evroatlantskom vijeću, u novembru 2006.godine.Sam

Sporazum o partnerstvu za mir zaključen je u decembru iste godine. Još jedan dokaz

dobre reforme je i poziv NATO-a Bosni i Hercegovini, na Samitu u Bukureštu,

2008.godine, na inteziviranje saradnje sa vojnom Alijansom, što zapravo znači još

samo korak za ulazak u NATO.

5.4.5. Pravosudni sistem

Struktura pravosudnog sistema u BiH održava unutrašnju strukturu zemlje.

Sudovi postoje na entitetskom i državnom nivou, a i unutar entiteta. Na državnom

nivou sistem se sastoji od Ministarstva pravde u okviru Savjeta ministara BiH, Suda

101

BiH sa međunarodnim registrarom i Visokog sudskog i tužilačkog savjeta ( VSTV) koji

sprovodi reformu pravosuđa. VSTV, kao nezavisno i autonomno tijelo, ima važnu

ulogu u poboljšanju situacije u pravosuđu BiH71.

Uređen je status Centra za obuku sudija i tužilaca u entitetima, kao priznate

institucije za profesionalno obrazovanje sadašnjih i budućih sudija i tužilaca i izrađena

je srednjoročna strategija obuke.

U entitetima, reforma zakona o prekršajima je uspješno završena, a prekršajni

sudovi su spojeni sa osnovnim sudovima.

Iako je u ovoj oblasti generalno vidljiv napredak, ozbiljne prepreke efikasnom

djelovanju pravosuđa i dalje su prisutne. One uključuju četiri paralelne i posebne

jurisd ikcije: na državnom nivou, u Republici Srpskoj, Federaciji BiH i Brčko distriktu;

nekoherentni pravni sistemi; upustva koje izdaje četrnaest ministarstava pravde;

četiri različ ita pravosudna ispita; visok nivo preinačenih krivičnih presuda u većim

krivičnim predmetima pred Sudom BiH. Međutim, mora se istaći da je posebno

komplikovan sistem pravosuđe u Federaciji BiH, jer je uspostavljen na više n ivoa i

zahtijeva brzu reorganizaciju, ukoliko se želi postići efekat.

U BiH slab napredak ostvaren je na području maloljetničke delinkvencije.

Sprovođenje Strategije i Akcionog plana protiv maloljetničkih prekršaja, usvojeno je u

julu, 2006.godine, ali zbog nedostatka odgovarajućih kazneno-popravnih institucija

za maloljetnike i alternativnih mjera za ove prekršioce zakona i dalje je onemogućeno

uspostavljanje sistema za rješavanje maloljetničke delinkvencije.

U pogledu domaćeg krivičnog gonjenja optuženih za ratne zločine, državna

Agencija za istrage i zaštitu (SIPA) istražuje oko 500 predmeta koji se tiču ratnih

zločina. U ju lu, 2007. godine, otvorene su istrage protiv 93 osobe za koje se sumnja

da su bile umiješane u mrežu koja podržava osumnjičene za ratne zločine. Policija RS

71 BiH je ratifikovala većinu konvencija Savjeta Evrope koje se odnose na pravnu pomoć u krivičnim stvarima i to: Evropska konvencija o međusobnom pružanju pravne pomoći u krivičnim stvarima, Evropska konvencija o ekstradiciji sa protokolom, Evropska konvencija o prenosu postupka o kaznenim stvarima, Evropska konvencija o obeštećenju žrtava krivičnih djela nasilja, Evropska konvencija o transferu osuđenih lica. Evropska konvencija o kibernetičkom kriminalu koja se nalazi u fazi rati fikacije. Notifikacijom o sukcesiji BiH je preuzela sve bilateralne i multirateralne ugovore koje je zaključila, naslijedila ili čija članica je bila SFR Jugoslavija. BiH je zaključila Ugovor o pravnoj pomoći u građanskim i krivičnim stvarima i Ugovor o međusobnom izvršenju sudskih odluka u krivičnim stvarima sa Republikom Hrvatskom. Slični ugovori sa ostalim bivšim republikama eks Jugoslavije su potpisani i nalaze se u fazi rati fikovanja.

102

je efikasnija u ovom pogledu od policije u Federaciji, s obzirom na to da je

suspendovala 35 policajca koje se dovode u vezu sa ratnim zločinom72.

5.4.6. Regionalna pitanja i međunarodne obaveze

Sprvođenje Dejtonsko-pariskog mirovnog sporazuma se nastavlja, ali često

dolazi u blokadu zbog nacionalističke retorike pojedinih polit ičkih lidera u oba

entiteta.

Može se slobodno reći da je BiH ispoštovala većinu svojih postprijemnih

obaveza prema Vijeću Evrope(VE).

Saradnja BIH sa Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju (MKSJ)

je napredovala, a Sud BiH preuzeo je od Haškog tribunala šest predmeta o ratnim

zločinima.

Što se tiče Međunarodnog krivičnog suda (ICC)73, Bosna i Hercegovina i dalje

ima bileteralni sporazum o imunitetu sa SAD, sklopljen u junu 2003.godine, kojim je

Amerika dobila izuzeće od jurisdikc ije ICC-a što nije u skladu sa zajedničkom

pozicijom EU o integritetu Rimskog statuta,kao ni sa ključnim principima Unije o

bileteralnim sporazumima o imunitetu .

Regionalna saradnja i dobrosusjedski odnosi čine suštinski d io procesa

pribilžavanja BiH evropskim integracionim procesima.

BiH je, u septembru 2007.godine, ratifikovala prošireni i dopunjeni Sporazum

o slobodnoj trgovini srednjoevropskih zemalja (CEFTA), a potpisnica je i Ugovora o

energetskoj zajednici koji je stupio na snagu u julu, 2006.godine. Sporazum o

evropskom vazdušnom prostoru (ECAA), BiH je potpisala u septembru, 2007.godine.

Odnosi BIH sa Hrvatskom su stabiln i, ali i dalje pitanje granice nije riješeno, a

ima stagnacije i u ostalim oblastima. Odnosi sa Crnom Gorom i Makedonijom su

zadovoljavajući. Odnosi sa Srbijom nisu zadovoljavajući, kada je u pitanju cijela BIH,

72 Značajni pravni akti EU u oblasti sudske saradnje u krivičnim stvarima su: Konvencija o pojednostavljenju procedure ekstradi cije između zemalja članica EU (1996), Okvirirna odluka Savjeta o zajedničkim istražnim timovima (2002), Okvirirna odluka Savjeta o Evropskom nalogu za hapšenje i postupku predaje između zemalja članica EU (2002). 73 Pravilo 11 BIS MKSJ (ICC) je utvrdio proceduru prebacivanja predmeta na domaće sudove nakon što ICC potvrdi optužnicu

103

a kada je riječ o RS , odnosi su regulisani Sporazumom o specijalnim i paraleln im

vezama Srpske i Srbije.

Bileteralni odnosi za državama-č lanicama EU su u stalnom napretku, a glavni

trgovinski partner BiH su č lanice Unije. Poseban trgovinski rast zabilježen je sa

Austrijom, Njemačkom, Italijom i Slovenijom.

6. EKONOMSKI KRITERIJUMI

6.1. Postojanje funkcionalne tržišne ekonomije

Savjet ministara BiH dostavio je prvi Ekonomski i fiskaln i program za 2006-

2008. u decembru 2006.godine, čime je osigurana osnova za analizi budućeg razvoja

ekonomskih i strukturalnih reformi. Konsezus o temeljnim p itanjima ekonomskih

polit ika još nije postignut, što odražava suprotstavljena gledišta na nivou države i

entiteta o bitnim pitanjima ekonomske reforme i koordinacije. Nedostatak konsezusa

o sprovođenju reformi posebno je očigledan u Federaciji BiH, gdje je privatizacija i

restrukturiranje preduzeća u javnom vlasništvu veoma usporeno. Postoji ograničen

konsenzus o stepenu prenosa nadležnosti na državne institucije, a kad se to i dogodi,

često je praćeno rastom potrošnje. Na području fiskalne koordinacije, pregovori o

formalizaciji i poboljšanju aktivnosti Nacionalnog fiskalnog vijeća su nastavljeni.

Uopšteno, nedostatak koherentnosti i konsenzusa o ekonomskim polit ikama

onemogućilo je ubrzanje reformi na državnom, entitetskom i drugim nivoima vlasti.

6.2. Makroekonomska stab ilnost

U 2006.godini, realni rast bruto društvenog proizvoda (BDP), bio je 6,2%,

dakle rast sa 4,3% u odnosu na 2005.godinu, do kojeg je došlo pod uticajem

domaće potražnje i znatnog rasta neto izvoza. Ekonomska aktivnost snažno je rasla u

sektorima kao što su veleprodaja i maloprodaja, građevinarstvo, nekretnine,

finansijsko posredovanje i proizvodnja, što odražava povoljno vanjsko okruženje.

104

U 2006.godini, industrijska proizvodnja povećana je za 19,1% u Republici

Srpskoj, a u Federaciji BiH za 7,5%, čemu je prethodio natprosječan rast proizvodnje

hemikalija, metala, namještaja, mašina i opreme u Federaciji BiH, a proizvoda od

gume i plastike, metala i drveta, te namještaja, u Republici Srpskoj.

U prvih osam mjeseci u 2007.godini, rast-godina na godinu-obima industrijske

proizvodnje bio je 11,9%, u Federaciji BiH, što premašuje skromni rast od 0.4% u

Republici Srpskoj. Sveukupno gledano, ekonomski rast ubrzan je u 2006.godini zbog

dinamičnog procesa sustizanja u Republici Srpskoj, što je osnaženo u 2007.godini.

Deficit tekućeg računa gotovo je prepolovljen na oko 11% BDP od 2005. do

2006.godine, prvenstveno zahvaljujući smanjenju trgovinskog deficita za oko 11%

BDP-a. Uvođenje PDV-a, u januaru 2006.godine, dovelo je do preciznijeg

izvještavanja o vrijednosti izvoza i uvoza u drugoj polovini 2005.godine. Kao rezultat

toga, u 2006.godini uvoz je bio gotovo jednak u nominalnim veličinama, dok je izvoz

porastao za oko 29% čemu je pomogao povoljan rast izvoznih cijena. Međutim,

povoljan trend se nije nastavio u 2007.godini, kada je uvoz porastao za oko 24%-

godina na godinu-u prvih šest mjeseci-čime se trgovinski deficit povećao za 29%.

U 2006.godini, značajan trgovinski deficit od oko 35% BDP-a finansiran je u

velikoj mjeri iz doznaka radnika u obliku privatnih tekućih transfera i prihoda

zaposlenih koji je iznosio ukuopno oko 18% BDP-a na neto osnovi. Neto iznos stranih

direktnih investicija pokrio je oko jednu trećinu deficita tekućeg računa. U prvoj

polovini 2007.godine, privatizacija Telekoma Srpske i pokretanje investicija povećao

je neto priliv direktnih stranih investiranja iznad 8% projektovanog BDP-a. Nakon

snažnog priliva kapitala, službene devizne rezerve povećane su krajem avgusta,

2007. godine, za 25% godina na godinu. Spoljni dug dalje je opadao na oko 21%

BDP-a na kraju 2006.godine, a ukupan spoljni dug procijenjen je na oko 51% BDP-a.

Uprkos privremenom poboljšanju u 2006.godini, spoljni disbalans ponovo je rastao u

2007.godini, ali uz veću pokrivenost neto prilivom direktnih stranih investicija74.

Zaposlenje u formalnom sektoru povećano je za 1,7% godina na godinu, u

junu 2007.godine. Registrovana stopa nezaposlenosti povećena je blago na 44,2%.

74 Komisija Evropskih zajednica, Brisel, 06.11.2007. godine

105

Ankete radne snage pokazivale su neznatan porast stope zaposlenosti na 31,2% u

aprilu 2007.godine sa 29,7% godinu dana ranije. Stopa zaposlenosti porasla je na

oko 35% u RS, a u FBiH ostala je gotovo ista - na oko 29%. U isto vrijeme, stopa

nezaposlenosti blago je smanjena na 29% sa 31% u istom periodu, te je ostala na

oko 25% u RS, a 31% u FBiH. Ukupno gledano, nezaposlenost je veoma visoka, a

otvaranje novih radnih mjesta onemogućeno je znatnim strukturalnim rig idnostima,

pogotovo visokim porezom na rad, poremećenim mehanizmom utvrđivanja plata i

niskom mobilnošću radne snage. Relativno visoki i loše usmjereni socijaln i transferi

smanjuju podsticaj da se aktivno traži posao.

Monetarna polit ika Centralne banke BiH (CBBH) vodi se u okviru aranžmana

Valutnog odbora, povezanog s evrom. CBBH je zadržala zahtjeve za rezervama

nepromijenjenim u 2006.godini i prvoj polovini 2007. Godišnji rast kredita usporen je

sa 27,3% u 2005.godini na 23,4% u 2006.godini. Godišnji rast tzv. monetarnog

agregata ubrzan je za 18,2% na kraju 2005.godine, na 24,6% krajem avgusta

2007.godine. Ipak, njegova pokrivenost deviznim rezervama bila je velika i iznosila je

oko 87,5% krajem avgusta, 2007.godine. Viša stopa inflacije zabilježena je u

2006.godini, nakon uvođenja PDV-a i promjena administrativnih cijena, a to se

znatno smanjilo u 2007.godini. Indeks inflacije potrošačkih cijena na kraju

2006.godine ostao je na 6,1%, ali je krajem avgusta, 2007.godine, opao na 0,9%.

Aranžman Valutnog odbora i dalje je garant makroekonomske stabilnosti u BiH,

uprkos brzom rastu domaćih kredita.

Zamjena poreza na promet PDV-om, 2006.godine, doprinijela je rastu

konsolidovanog prihoda na oko 45% BDP-a u 2006.godini, što je znatno uticalo na

fiskalnu situaciju u istoj godini, kao i u narednoj. Porast prihoda za blizu 4% BDP-a,

od 2005. do 2006.godine, rezultirao je povećanom potrošnjom na svim nivoima

vlasti, te je ukupno iznosio više od 3% bruto društvenog proizvoda,kao i rastom

budžetskog suficita na 2,9% BDP-a. Budžet državnih institucija povećan je za oko

1,4% BDP-a zbog prenosa ovlašćenja sa entiteta, od čega je 1,2% BDP-a potrošeno

na povećanje plata. Prenos funkcija na državni nivo nije pratilo ekvivalentno

smanjenje potrošnje entiteta, koji su povećali svoje rashode kao udio u BDP-u. Javna

potrošnja povećana je za oko 1,6% entitetskog BDP-a u FBiH i 2,9% u RS. Spoljni

106

javni dug BiH je u silaznom trendu sa oko 26% BDP-a krajem 2005.godine na 21%

krajem 2006.godine.

Poboljšana makroekonomska polit ika iz 2006.godine odražava se u

povećanom suficitu ravnoteže između štednje i investicija javnog sektora i značajnom

smanjenju deficita tekućeg računa. Najvažnije je uvođenje PDV-a, koji je, uprkos

ukupnom pozitivnom efektu, omogućio slab ljenje kvaliteta fiskalnih prilagođavanja

otvaranjem prostora za veliki porast tekuće javne potrošnje. Istovremeno, reforma

direktnih poreza u RS, od januara 2007.godine, pojednostavila je poreski sistem i

smanjila f iskalno opterećenje, te se pretpostavlja da b i to moglo ublažiti poremećaje

na tržištu rada.

6.3. Međusobno djelovanje tržišnih snaga

U 2006. i 2007.godini, Republika Srpska je postigla daljnji napredak u

privatizac iji. Nakon prodaje Telekoma, prodato je oko 63% početne mase državnog

kapitala za privatizaciju. Završene su aktivnosti u vezi s privatizacijom naftnog

sektora RS. Uspostava Razvojno investicione banke RS, u svrhu upravljanja

preostalim državnim vlasništvom, dovršavanja privatizacije i investiranja prihoda od

privatizac ije kroz različite fondove, ima namjeru poboljšati raspodjelu javnih resursa,

pogotovo u bankarskom sektoru.

U 2006.godini, udio privatnog sektora u BDP-u je u cijeloj zemlji ostao na

nivou oko 55%, zabilježenom 2005.godine. Glavni razlog za to bilo je usporavanje

procesa privatizacije, pogotovo u FBiH. U 2006.godini, razne privatizacijske agencije

u FBiH (entitetska i kantonalne) prodale su udjele u četrnaest kompanija, sa ukupnim

privatizac ionim kapitalom od 86 miliona evra i preuzetim investicionim obavezama od

oko 87 miliona evra.

6.4. Slobodan ulazak i izlazak na tržište

Sprovođenje jedinstvenog sistema privatizacije počelo je na određenom broju

sudova, u junu 2007.godine. To bi trebalo skratiti proceduru sudske registracije i

107

smanjiti broj potrebnih dokumenata za ovaj postupak. Analize pokazuju da do juna

2007.godine nije bilo naročitog napretka u procedurama za pokretanja biznisa,

dobijanja licenci ili zatvaranja preduzeća, ali je krajem iste i početkom 2008.godine to

stanje djelimično poboljšano u RS. Međutim, izvjestan napredak je postignut u

smanjenju broja inspekcija s kojima se suočavaju kompanije u oba entiteta. Ovdje se

mora napomenuti da je RS okončala proces smanjenja birokratije u pojedinim

oblastima, poznatiji kao proces „giljotina propisa“.

Pravosudni sistem i dalje trpi zbog sporih sudskih postupaka te velikog i

rastućeg zaostatka neriješenih predmeta. Ukupno gledano, te okolnosti slabe

poslovno okruženje time što ugrožavaju efikasnije sprovođenje prava kreditora i

imovinskih prava, posebno u FBiH.

6.5. Razvoj finansijskog sektora

Banke drže dominantnu poziciju u finansijskom sektoru u BiH i njihova aktiva

je porasla na oko 82% BDP-a u 2006.godini, u odnosu na 76% u 2005.godini.

Recimo, krajem 2006.godine u BiH su djelovale trideset dvije banke sa stranim

kapitalom koji kontroliše oko 83% ukupnog bankovnog kapitala. Krajem 2006.godine,

u RS je završena privatizacija banaka.

Nebankovni finansijski sektori zabilježili su održivi rast u 2006.godini.

Pozajmnice u sektoru mikrokredita iznosile su ukupno 2,5% BDP-a u 2006.godini.

Usvojeni su novi harmonizovani entitetski zakoni o mikrokreditnim organizacijama, uz

izmjene i dopune zakona o agencijama za bankarstvo, kako bi se mikrokreditni sektor

stavio u okvir Agencije za bankarstvo.

U 2006.godini, tržišna kapitalizac ija Sarajevske berze (SASE) porasla je sa

76% na gotovo 95% BDP-a u FBiH, dok je Banjalučka berza (BIRS) povećala svoju

kapitalizaciju na 175%, na više od 121% BDP-a u RS. Na kraju 2006.godine,

kapitalizacija tržišta dionicama obje berze u BiH bila je na 108% ukupnog BDP-a

zemlje. U 2007.godini, trgovina kapitala na obje berze naglo je pala. Prema procjeni

pojedinih ekonomskih analit ičara razlog su nestabilni polit ički i ekonomski faktori, ali i

loša upućenost građana o berzanskom poslovanju. Pokazatelji f inansijske stabilnosti

ukazuju na jačanje bankarskog sistema u 2006.godini. Odnos neotplaćenih kredita, u

odnosu na ukupne kredite, smanjen je na 4% krajem godine.

108

6.6. Sposobnost suočavanja sa konkurencijskim pritiskom i tržišnim snagama u

Evropskoj uniji

6.6.1. Postojanje funkcionalne tržišne ekonomije

Makroekonomska stabilnost je poboljšana, a ekonomski operateri su sposobni

samostalno donositi odluke u klimi relativne stabilnosti i predvidljivosti. Usporavanje

strukturalnih reformi, posebno u FBiH, zajedno sa nepostojanjem konsenzusa u

ekonomskim polit ikama i kontinuiranog snažnog pritiska javnog sektora na

ekonomiju, i dalje sprječavaju efikasnu raspodjelu resursa putem tržišnih

mehanizama.

6.6.2. Ljudski i fizički kapital

Zakon o visokom obrazovanju u BiH je usvojen, a nastoji se poboljšati kvalitet

stručne obuke i uspostavljanje tješnje veze sa potrebama tržišta rada. Uprkos

znatnim poboljšanjima, stopa upisa u srednjem i visokom obrazovanju, i stopa

završavanja obrazovanja, ostaju na relativno niskom nivou. Prema anketi radne

snage, učešće na tržištu rada je još veoma slabo, kako pokazuje stopa aktivnosti od

44% i stopa nezaposlenosti koja je neznatno smanjena na 29%, u aprilu

2007.godine. Poboljšani učinak na tržištu rada zavisi u velikoj mjeri i od smanjenja

rigidnosti tržišta rada i povećanja mobilnosti radne snage. Slab učinak tržišta rada

zahtijeva snažno strukturalno prilagođavanje.

U 2006.godini, kao i u prethodnoj godini, direktne strane investicije uglavnom

su išle u finansijski sektor, ali proizvodni sektor je takođe privukao oko ¼ priliva

sredstava. Investicije su iznosile oko 21% BDP-a u 2005.godini. Priliv direktnih

stranih investicija u BiH umjereno je rastao sa 5,5% BDP-a u 2005.godini na 5,8% u

2006.godini.

Unapređenje telekomunikacija i transportne infrastrukture napreduje, posebno

izgradnjom lokalne putne mreže. Razvoj sektora istraživanja i razvoja nije na

zavidnom nivou zbog slabe istraživačke infrastrukture, slabog učinka višeg

109

obrazovanja i masovnog odlaska mladog kadra iz zemlje. Dakle, fizički kapital raste,

mada veoma sporo.

6.6.3. Struktura sektora i preduzeća

Pravni okvir koji bi omogućio finansijsko restrukturiranje i otpisivanje dugova

za državna preduzeća, usvojen je u oba entiteta 2006.godine. Zakonodavstvo u

privatizac iji je dopunjeno u FBiH kako bi, između ostalog, omogućili podjelu državnih

preduzeća na održive komponente koje bi bile predmet prodaje. Novi zakon o

finansijsko restrukturiranju u RS pro izveo je pozitivne rezultate, između ostalog,

prodajom naftnog sektora. Generalno, restrukturiranje državnih preduzeća

napredovalo je prilično sporo zbog određenih interesa kako menadžera preduzeća i

sindikata tako i donosilaca polit ičkih odluka.

Liberalizac ija mrežnih industrija je nastavljena sa različ it im rezultatima.

Određeni napredak je postignut u otvaranju tržišta električne energije, ali manje u

sektoru gasa. Izvjestan napredak je postignut u liberalizaciji sektora

telekomunikacija, posebno prodajom Telekoma Srpske.

Strukturalno razdvajanje željezničkih kompanija nastavlja se u oba entiteta, ali

ova oblast i dalje kuburi sa gubicima. U sektorskoj strukturi ekonomije kao uslugama-

maloprodaje i veleprodaje, finansijskom posredovanju i nekretninama, nastavlja se

postepeno poboljšanje. Istovremeno, struktura izvoza i industrijske proizvodnje

pokazuje rezultate prema robi veće dodatne vrijednosti.

Sektor malih i srednjih preduzeća (SME) raste, ali se bori sa teškim poslovnim

okruženjem. Pristup dugoročnom finansiranju i nedostatak nemogućnosti za zajam

ostaju problematični. Dobar rezultat postignut je na entitetskom nivou, ali nema

konsenzusa o uspostavljanju mreže podrške malim i srednjim preduzećima na

državnom nivou. Parlament RS usvojio je Strategiju razvoja malih i srednjih

preduzeća za 2006-2010.godinu, a FBiH usvojila je zakon o podsticaju razvoja malih i

srednjih preduzeća.

110

6.6.4. Uticaj države na konkurentnost

Izvjestan napredak je postignut na jačanju transparentnosti državne pomoći

kroz izradu preliminarne inventure državne pomoći za 2004-2006.godinu. Većina

programa podrške u BiH ne bi se kvalifikovali kao šeme državne pomoći, s obzirom

na to da obično traju manje od godinu dana, ili se čak usvajaju ad hoc. Odobreni

iznosi su veliki i u daljnjem porastu i kreću se u prosjeku od 1,5% do 4,5% BDP-a.

Veliki dio podrške odlazi na sektore kao što su javni transporti i komunalna

preduzeća, poljoprivreda i rudarstvo. Konkurencijsko vijeće pojačalo je aktivnosti na

sprovođenju istraga o izdavanju rješenja kako bi se postigla efikasnija antitrustovska

kontrola.

6.6.5. Ekonomska integracija sa EU

Bosna i Hercegovina ima otvorenu ekonomiju sa ukupnom trgovinom koja je

u 2006.godini iznosila oko 103% BDP-a. U istoj godini, Evropska unija je i dalje

ostala najvažniji trgovinski partner u BiH, sa udjelom od oko 69,4% ukupnog izvoza i

60,2% ukupnog uvoza. Prilivi direktnih stranih investicija iz EU privremeno su

smanjeni u prvoj polovini 2007.godine, nakon velike prodaje Telekoma Srpske

kompaniji koja nije iz EU. Ipak, integracija trgovine investicija sa EU ostaje snažna.

6.6.6.Evropski standardi

Ovo poglavlje razmatra sposobnosti BiH da postepeno približi evropskim

standardima75 svoje zakonodavstvo i polit iku u vezi sa unutrašnjim tržištem,

sektorskim polit ikama i pravdom, slobodom i bezbjednošću, u skladu sa Sporazumom

o stabilzaciji i pridruživanju, te prioritetima iz Evropskog partnerstva76.

75 Sporazum o saradnji na prevenciji i borbi protiv prekograničnog kriminala s Poveljom o osnivanju i radu regionalnog centra Jugoistočne Evropske inicijative – SECI Centar, Službeni glasnik BiH br. 19/00 76 Izvješđtaj o napretku BiH u 2007. godini, Brisel, 06.11.2007. godine

111

6.6.7. Unutrašnje tržište

Slobodno kretanje robe

Kada je riječ o horizontalnim mjerama, napredak je postignut u pogledu

razdvajanja Instituta za standarde, mjerenje i intelektualno vlasništvo u BiH i

uspostavljanju tri posebna instituta, početkom 2007.godine:

- Institut za standardizaciju,

- Institut za mjerenje i

- Institut za intelektualno vlasništvo.

Institut za standardizaciju obavlja standardizac ijske aktivnosti na osnovu

principa dobrovoljne standardizacije, te kao nacionalne standarde usvaja standarde

Evropske organizacije za standardizaciju CEN (Evropski komitet za standardizaciju),

CENELEC (Evropski komitet za elektrotehničku standardizaciju) i ETSI (Evropski

institut za telekomunikacijske standarde). Do sada je 7641 Evropski standard (EN)

usvojen kao standard BiH. Institut je pridruženi član CENELEC-a i partnersko

standardizacijsko tijelo CEN-a. Imenovan je direktor Instituta, ali nedostatak resursa

ugrožava kapacitet efikasnog rada.

U pogledu akreditacije, Institut za akreditaciju rad i u skladu sa zahtjevima EN

45000 i ISO/TEC 17000 serije standarda i uz preporuke i smjernice koje je objavila

Evropska saradnja za akreditacije. Institut je do sada akreditovao trideset tijela za

ocjenjivanje usklađenosti, a BiH treba uspostaviti uslove za buduće međunarodno

priznanje rezultata i certifikata ispitivanja i kalibracije. Mali napredak je postignut u

pogledu mjerenja, a zakonodavstvo o mjerenju nije usklađeno sa zahtjevima EU, koji

podrazumijevaju razdvajanje pravnog, naučnog i industrijskog mjerenja, te

usklađ ivanje državnog i entitetskih zakona. BiH treba razviti sistem mjerenja u skladu

sa praksama država-č lanica EU, te razviti službe za mjerenje međunarodno priznatog

kvaliteta u okviru nacionalne infrastrukture za mjerenje. Osim toga, mora početi

priprema Instituta za mjerenje BiH za buduće puno članstvo u EUROMET-u (Evropska

saradnja za mjerenje u standardima), EURACHEM-u (Evropska federacija nacionalnih

112

udruženja za analit ičku hemiju), WELMEC-u (Evropska saradnja u pravnom

mjerenju), OIML-u (Međunarodna organizacija za pravno mjerenje) te Konvenciji

metra.

Nije bilo značajnog napretka u pogledu aktivnosti ocjenjivanja usklađenosti.

Usklađenosti za domaće ili uvezene proizvode ne ocjenjuje se prije njihovog

plasiranja na tržište.

Mali pomak postignut je u pogledu nadzora nad tržištem, a BiH je uspostavila

Agenciju za nadzor nad tržištem koja, uz inspekcije entiteta i carinske službe, formira

sistem nadzora. Potreban je daljnji razvoj ovog nadzora, zasnovanog na

odgovarajućim zakonima o proizvodima. BiH treba razviti kapacitet za vlastiti sistem

nadzora kako bi garantovala bezbjednost i usaglašenost tehničkih proizvoda, u

skladu sa praksom ovog nadzora u EU. Ograničen napredak postignut je na

usvajanju tehničkih propisa kojim se prenose direktive starog i novog pristupa u

domaće zakonodavstvo . Vijeće ministara BiH usvojilo je odluku o Akcionom planu za

sprovođenje programa preuzimanja tehničkih propisa koji definišu podjelu ovlašćenja

između institucija odgovornih za prenošenje i sprovođenje ovih propisa.

Većina tehničkih propisa ne pokriva ni jedno tijelo Savjeta ministara. Direktive

novog pristupa koje pokriva Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa su

izuzetak. Većina područja harmonizovanog propisa Evropske Unije teško se reguiše ili

uopšte nije sprovedeno ili se reguliše na entitetskom nivou, često na osnovu različit ih

odredbi, čime se stvaraju prepreke za djelovanje unutrašnjeg tržišta čak i unutar BiH.

Određen napredak postignut je na području zaštite potrošača, a na osnovu

Zakona o zaštiti potrošača uspostavljena je Kancelarija ombudsmana. Odsjek za

nadzor na tržištu, zaštitu potrošača i konkurenciju Ministarstva spoljnih poslova i

ekonomskih odnosa takođe je uspostavljeno, ali prava koja pružaju zakoni

potrošačima nisu dovoljno iskorišćena u praksi.

Pripreme BiH na poljima standardizacije, akreditacije, ocjenjivanja

usklađenosti, mjerenja, nadzora nad tržištem i zaštite potrošača još su u ranoj fazi.

113

Kretanje lica, usluga i pravo smještaja

BiH nije postigla napredak u pogledu kretanja lica, zakonodavstvo o radu

ostaje iscjepkano, a mobilnost radne snage je ograničena. Ne postoji jedinstven

sistem socijalne bezbjednosti, a socijalne beneficijie razlikuju se između entiteta, pa

čak i između kantona. Ovakva situacija ugrožava mogućnosti koordiniranog

mehanizma socijalne bezbjednosti sa EU. Osiguranje prenošenja penzija i

zdravstvenih beneficija između pojedinih sistema socijalne bezbjednosti olakšalo bi

mobilnost unutar BiH.

Nije zabilježen novi razvoj događaja u vezi sa pravom smještaja kompanija.

Kompanije iz EU mogu poslovati u BiH sa istim pravima i obavezama kao domaće

firme. Ipak, i domaća i strana preduzeća i zaposleni pojedinci i dalje su opterećeni

prevelikim administrativnim procedurama za dobivanje licenci i dozvola za

poslovanje. Sistem registracije preduzeća, koji uvodi jedinstvenu, pojednostavljenu i

mnogo kraću proceduru registracije novih preduzeća nije u potpunosti operativan u

BiH. Može se slobodno reći da je jedno od najtežih i najskupljih mjesta za poslovanje

u regionu.

Što se tiče slobode pružanja usluga, nije postignut napredak u povlačenju

jasne distinkcije između obaveza stranih operatera, koji pružaju prekogranične usluge

na privremenoj osnovi, i onih davalaca usluga koji su trajno uspostavljeni.

Republika Srpska usvojila je novi Zakon o tržištu vrijednosnih papira u

2006.godini. Entitetska tržišta vrijednosnih papira nemaju koherentni zakonodavni i

regulatorni okvir, pošto entitetski zakoni o vrijednosti tržišnih papira nisu usklađeni.

Na planu zakonodavstva o preduzećima, a u vezi sa računovodstvom i reviziji,

Nacionalna strategija i Akcioni plan o računovodstvu i reviziji usvojeni su u martu,

2007.godine.

Slobodno kretanje kapitala

BiH nastavlja primjenjivati relativno liberalna pravila o unutrašnjim tokovima

kapitala. I dalje ostaju određene redukcije u vezi sa spoljnim transferima pojedinaca i

114

onih koji nemaju boravište, kao i za posjedovanje stranih bankovnih računa od strane

rezidentnih lica. Redukcija na direktne strane investicije primjenjuje se samo na

sektore naoružanja i medija, gdje je udio stranog kapitala ograničen na 49%. Državni

zakon o direktnim stranim investicijama i entitetski sprovođeni zakoni uspostavljaju

prava transfera i repatrijacije.

FBiH usvojila je Izmjene i dopune odluke o opštim uslovima pod kojima lica

koja imaju boravište mogu držati devizne račune u inostranstvu. Ovim je prilagođena

odredba koja omogućava rezidentnim pravnim subjektima da otvore i upravljaju

deviznim računima u inostranstvu, ako je posjedovanje stranog (nerezidentnog)

deviznog računa preduslov za odobrenje kredita. Ova promjena će liberalizovati

međunarodne finasijske tokove i omogućit i lakši pristup kreditima u inostranstvu za

rezidentna pravna lica.

Republika Srpska je usvojila izmjene i dopune Zakona o deviznim operacijama

iz 2003.godine, čime se svim rezidentima daje pravo da drže devizne račune u

stranim bankama, pod uslovom da ih koriste za tekuće transakcije i transfer kapitala.

BiH ima modernu strukturu platnog sistema. Bruto poravnanja u realnom

vremenu i sistem žiro-kliringa usklađen je sa Osnovnim principima sistemski važnih

platnih sistema, koje je objavila Banka za međunarodna poravnanja. Platni sistem je

pod nadzorom Centralne banke.

Carine i porezi

Što se tiče carinskih pravila, zakonodavstvo o carinama je usklađeno sa

evropskima standardima koji su b ili na snazi u septembru, 2003.godine. Carinska

tarifa BiH treba da se uskladi sa najnovijom verzijom Kombinovane nomenklature EU,

s obzirom na sprovođenje Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju . Nadzor nad pet

operativnih slobodnih zona u BiH nije poboljšan, a nema adekvatne i sveobuhvatne

kontrole robe koja ulazi ili izlazi iz slobodnih zona. Carinska pravila o procjeni

vrijednosti nisu konzistentno primijenjena u cijeloj BiH.

115

U oblasti porijekla, Uprava za indirektno oporezivanje(UIO) nakon CEFTA

jedini je autoritet u BiH koji ima ovlašćenja da zahtijeva i sprovodi verif ikac iju

certifikata o kretanju robe i za trgovinu sa zemljema EU i CEFTA.

U pogledu administrativnog i operativnog kapaciteta, Uprava za indirektno

oporezivanje postigla je napredak u borbi protiv prevara i korupcije povećanjem

nivoa analize rizika i obavještajnog rada. Oko 90% osoblja Sektora za sprovođenje

zakona u okviru UIO prošlo je obuku za borbu protiv kriumčarenja, te obavještajne i

istražne operacije, a Uprava je preduzela mjere i prema sistematizaciji svoje interne

organizacije.

Što se tiče oporezivanja, postignut je napredak u prikupljanju PDV-a, a

zakonodavstvo o PDV-u BiH je u velikoj mjeri u skladu sa Direktivom PDV-a.

Zakon o akcizama je sproveden, ali su neophodne daljnje izmjene i dopune,

kako bi se zakonodavstvo uskladilo s evropskim standardima.

Izvjestan napredak postignut je na usklađivanju direktnih poreza. RS i Brčko

distrikt imaju slične stope za poreze na dobit preduzeća i plate.

Konkurencija

BiH je postigla napredak na polju antitrustovske kontrole. Međutim, Zakon o

konkurenciji iz 2005.godine, i dalje zahtijeva usaglašavanje s evropskim standardima,

posebno kada je riječ o uslugama.

Konkurencijsko vijeće usvojilo je dva akta za sprovođenje: propis o metodama

obavještavanja i kriterijume za procjenu koncentracije preduzeća, kao i Praviln ik za

održavanje registra evidencije koncentracije. Usvojene su izmjene i dopune Pravilnika

Konkurencijskog vijeća kojim se povećava broj zaposlenih. Početni napredak ostvaren

je u pogledu državne pomoći.

116

Javne nabavke

Postignut je izvjestan napredak u području javne nabavke, nastavljeno je

sprovođenje postojećeg, kao i izrada novog zakonodavstva.

Standardna tenderska dokumentacija, usvojena u maju 2007.godine, postala

je obavezujuća od jula, 2007.godine. Obavezni preferencijalni tretman domaćih

subjekata ostaje na snazi i polako se ukida po stopi od 5% svake dvije godine do

2011, kada treba biti konačno ukinut. Energetski sektor isključen je iz ovog tretmana

odlukom Vijeća ministara BiH, iz novembra, 2006.godine.

U vezi sa sprovođenjem zakonodavstva o javnim nabavkama, postoji snažna

potreba za poboljšanjem kapaciteta organa za ugovaranje, kako bi efikasno vodili

procedure nabavke i osnažili administrativne resurse na svim nivoima.

Zakonodavstvo o intelektualnom vlasništvu

Institut za intelektualno vlasništvo preuzeo je svoje odgovornosti 1. januara,

2007.godine. Sjedište ovog Instituta je u Mostaru, a filijale su uspostavljene u

Sarajevu i Banjaluci. Nedostatak resursa i manjak ljudstva ugrožavaju sposobnosti

Instituta da obavlja svoje zadatke efikasno i u potpunosti sprovodi mandat. Na

primjer: autorska prava i revizija kolektivnih upravnih društava.

Nije postignut napredak u vezi s pravima industrijskog vlasništva, jer

neusaglašen okvir i podjela ovlašćenja unutar BiH i dalje su problem.

BiH još nije u stanju sprovesti svoje nacionalno zakonodavstvo, ni

međunarodne obaveze u ovoj oblasti. Potrebno je uložiti značajne napore kako bi

Institut za intelektualno vlasništvo bio potpuno operativan.

117

Zapošljavanje i socijalne politike

U pogledu polit ike zapošljavanja postignut je napredak, ali još nije utvrđen

akcioni plan zapošljavanja na nivou BiH.

Nema novih radnih mjesta za radnu snagu koja je u porastu.

U 2006.godini stopa nezaposlenosti iznosila je 31%, a stopa zaposlenosti

29,7%. U prošloj godini, situacija je neznatno poboljšana, i to u Republici Srpskoj.

Nezaposlenost mladih je oko 60% na teritoriji BiH, a najviše je onih koji su

nezaposleni duži vremenski period. Rad na crno je veoma izražen, tako da je radna

snaga jako iskorišćena, a plate su niske.

Tržište rada BiH, između ostalog, karakterišu značajne strukturalne rigidnosti u

pogledu mehanizma formiranja plata i visoko oporezivanje rada. Složena

institucionalna i administrativna struktura i krajnja iscjepkanost tržišta rada krupne su

prepreke u poboljšanju njegovog funkcionisanja. Značajni i dugotrajni nedostaci u

administraciji u oblasti zapošljavanja, regulacionom okviru i institucijama tržišta rada,

ne omogućavaju značajan i efikasan razvoj polit ike zapošljavanja. Racionalizacija i

poboljšanje kapaciteta ministarstava i administracije u oblasti zapošljavanja i

socijalnih pitanja, trebalo bi da se rješavaju kao dio reforme javne uprave.

Programi aktivnog tržišta se sprovode, od kojih su neki usmjereni na obuku i

umjeća onih koji traže posao, ali nedostaju resursi kako bi se ovaj drugi faktor razvio

u širem obimu. Razvoj i sprovođenje ovih programa veoma je iscjepkano i zahtijeva

bolju koordinaciju, da bi se osigurala efikasnost ograničenih resursa. Nisu preduzete

posebne aktivnosti kako bi se dala prednost zapošljavanju žena, kao i lica sa

posebnim potrebama. Reforma registrovanja nezaposlenih nešto je bolja nego ranijih

godina i to u entitetima, dok na nivou BiH još zaostaje.

U pogledu socijalnih polit ika, socijalne statistike i analize, koje služe kao osnov

za jačanje razvoja strategije socijalne uključenosti i procjene programa, nedovoljni su

i trebalo bi da se poboljšaju.

118

Pravo na zdravstveno osiguranje i druge vidove socijalne zaštite, uključujući

naknade za nezaposlene, i dalje zavise o tome u kojem entitetu ili kantonu

nezaposlena osoba živi.

Još nisu sprovedene preporuke funkcionalnog pregleda u sektoru povratka

izbjeglica u vezi sa transformacijom Min istarstva za ljudska prava i izbjeglice u

ministarstvo sa mandatom socijalne zaštite.

Nema napretka u razvijanju pravnog okvira za zdravstvenu zaštitu i

bezbjednost na radu ili prema jednom generalnom zakonu o sprječavanju

diskriminacije.

Sistem javnog zdravstva u BiH sastoji se od osamnaest Zavoda za javno

zdravstvo na entitetskom, kantonalnom i regionalnom nivou. Kapacitet tih Zavoda je

različ it, ali sistem ne uspijeva garantovati odgovarajuću zdravstvenu zaštitu

građanima. U pogledu ove oblasti, značajan napredak postignut je uspostavljanjem

pravnog okvira i administrativnog kapaciteta koji je u skladu sa polit ikom EU.

Formirana je redovna konferencija min istara zdravlja BiH, koji će djelovati kao stalno

savjetodavno i koordinaciono tijelo u BiH. Potreban je daljni napredak u sprovođenju

međunarodnih obaveza u zdravstvu, pogotovo Okvirne konvencije o kontroli duvana

(FCTC), Svjetske zdravstvene organizacije (WHO) i Međunarodnih zdravstvenih

propisa (IHR).

Obrazovanje i istraživanje

Okvirni zakon o visokom obrazovanju usvojen je u julu, 2007.godine, a važan

je kako bi BiH ispunila zahtjeve iz Bolonjskog procesa i Lisabonske konvencije77. U

kontekstu evropskih programa, eksperti sa svakog univerziteta su imenovani za

promociju Bolonjskog procesa kao i ostalih reformi visokog obrazovanja.

Pripreme na planu obrazovanja su doživjele značajan napredak, a neophodno

je usvojiti i preostale zakone i osigurati njihovu primjenu, čime bi se postigao

napredak u sprovođenju ciljeva EU na području doživotnog učenja.

77 Komisija Evropskih zajednica, Brisel, 06.11.2007. godine

119

Što se tiče istraživanja, naučni i istraživački potencijal BiH je u kritičnom

stanju, ne sprovodi se obuka nove generacije istraživača, a najveći dio istraživačke

strukture je zastario. Potrebno je uložiti značajne napore ukoliko BiH želi u potpunosti

iskoristit i prednosti koje nudi Okvirni program Evropske unije za istraživanje i

tehnološki razvoj. Ovu oblast treba uvezati sa industrijom i univerzitetima.

7. SEKTORSKE POLITIKE

Industrija i mala i srednja preduzeća

Što se tiče industrije, nije uspostavljena strategija industrijske polit ike za cijelu

BiH. Kao što smo ranije konstatovali, proces privatizacije u RS ubrzan je u odnosu na

FBiH.

Agencija za promociju izvoza unutar Spoljno trgovinske komore formirana je

odlukom Vijeća ministara BiH kao i Vijeća za promociju izvoza, koje je identifikovalo

prioritete polit ika koje treba ispunjavati. Poslovni plan je usvojen za Agenciju za

promociju stranih investicija, uz strategiju za promociju direktnih stranih investicija,

te operativni plan za novi fond podrške stranim investitorima. Može se konstatovati

da poslovno okruženje u RS pruža dovoljnu podršku razvoju bizn isa i trgovine, dok u

FBiH stanje nije zadovoljavajuće.

Kada je riječ o malim i srednjim preduzećima, Agencija za razvoj malih i

srednjih preduzeća u RS usvojila je Strategiju za period 2006-2010.godine. FBiH

usvojila je Zakon o promociji malih i srednjih preduzeća. U opštinama se

preduzimaju napori kako bi se odgovorilo zahtjevima poslovne zajednice putem

uspostavljanja poslovnih zona, poslovnih inkubatora i službi za podršku biznisu. Neki

pozitivni koraci se zapažaju na regionalnom nivou, gdje regionalne razvojne agencije,

centri za podršku biznisu i Evro-info korespodentski centar funkcioniše uspješno.

Neusaglašen pravni i institucionalni okvir za mala i srednja preduzeća, u kombinaciji

120

sa nedostatkom strategije na nivou BiH, umanjuju sposobnosti zemlje da ispuni

zahtjeve iz Povelje za mala preduzeća.

Poljoprivreda i ribarstvo

U oblasti poljoprivrede i ruralnog razvoja došlo je do izvjesnog poboljšanja,

postao je operativan Sektor za poljoprivredu, prehranu, šumarstvo i ruraln i razvoj

Ministarstva spoljne trgovine i ekonomskih odnosa. Vijeće ministara usvojilo je odluku

koja se tiče stvaranja ujedinjenog administrativnog registra farmi klijenata, koji će

omogućit i primjenu podrške za usklađen način u cijeloj BiH. Zakon o poljoprivredi,

prehrani i ruralnom razvoju BiH, te Zakon o vinu, rakiji i ostalim pro izvodima od

grožđa i vina, usvojeni su u Vijeću ministara.

Podrška poljoprivredi i ruralnom razvoju značajno se povećala, posebno u RS.

Pristup kreditima, savjetodavnim službama i obuci za farmere je poboljšan. Međutim,

ostaju slabosti u pogledu vlasništva nad zemljom, korišćenja zemlje, pristupa tržištu i

restrukturiranja tržišta. To onemogućava produktivnost i ekonomski potencijal

sektora.

Na području bezbjednosti hrane veoma mali napredak je postignut, iako

djeluje Agencija za bezbjednost hrane u BiH. Sprovođenje državnog Zakona o

bezbjednosti hrane iz 2005.godine nije počelo zbog nedostatka sprovedbenih

propisa. Treba razjasniti odgovornosti u okviru lanca kontrole bezbjednosti hrane na

entitetskom i državnom nivou, kako bi se osiguralo propisano sprovođenje zakona i

stvorili uslovi za prenošenje i sprovođenje pravila EU u oblasti hig ijene hrane i

službene kontrole, uključujući pravila „Analize opasnosti i krit ičnih kontrolnih tačaka“.

Kapacitet labaratorije je i dalje ograničen.

Na području veterinarskih i fitosanitarnih polit ika, nedostatak izmjena i dopuna

državnog Zakona o veterinarstvu usporilo je usklađivanje zakonodavstva u ovoj

oblasti i njegovo sprovođenje na entitetskom nivou. Poboljšana je koordinacija

između državne kancelarije za veterinarstvo i entitetskih uprava. Uporedo sa ad hoc

aktivnostima u borbi protiv izbijanja bolesti životinja, donijete su zajedničke odluke.

Međutim, državna Kancelarija za veterinarstvo ne koordinira veterinarske službe BiH

na način koji osigurava adekvatnu kontrolu javnog zdravlja i zaštite životinja. Nisu

121

uspostavljeni mehanizmi omogućavanja saradnje različit ih institucija na nivou BiH

koje su uključene u ovaj sektor.

Nastavlja se razvoj sistema identifikacije i registracije goveda, kao i koza,

ovaca i svinja. Slabosti ostaju u pogledu sprovođenja zakonodavstva, kapaciteta

labaratorijske dijagnostike, prikupljanja podataka, sistema praćenja kretanja

životinja, te odsustva nacionalne strategije protiv zaraznih bolesti. Usvojen je „Plan

monitoringa rezidua“ u vezi sa akvakulturom.

Sporo se uspostavlja Državna kancelarija za zaštitu zdravlja bilja, a Pravilnik o

unutrašnjoj organizaciji usvojen je tek u septembru, 2007.godine. Sprovedbeni

propisi na području zdravlja b iljaka, sjemena, sjemenskog materijala i proizvoda za

zaštitu bilja još nisu usvojeni. Sporo uspostavljanje Državne kancelarije za zaštitu

zdravlja b ilja ima negativne implikacije na omogućavanje trgovine i bolju

konkurentnost poljoprivrednih proizvoda BiH.

Što se tiče izvoza ribarskih proizvoda u EU, BiH još nije na listi ovlašćenih

trećih zemalja za izvoz.

Životna sredina

BiH je postigla ograničen napredak u sektoru zaštite životne sredine. Pitanja iz

ovog sektora se rješavaju uglavnom na entitetskom nivou, dok na državnom nivou,

Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa ima ovlašćenja da se bavi

određenim pitanjima koja se tiču prirodnih resursa, uključujući zaštitu životne

sredine.

Izvjestan napredak postignut je u oblasti horizontalnog zakonodavstva. U

aprilu, 2007.godine, BiH je ratifikovala Protokol iz Kjota. U maju, Vijeće ministara

usvojilo je Odluku o sprovođenju Protokola iz Montreala koji reguliše izdavanje

licenci, kvota i dozvola za izvoz i uvoz materija koji oštećuju ozonski omotač.

Sprovođenje postojećih zakona za procjenu uticaja na životnu sredinu zahtijeva

poboljšanje, a BiH treba da se uključi u projekte od državnog interesa i projekte sa

mogućim prekograničnim efektima. Potrebni su daljnji napori ka ratifikaciji i

sprovođenju relevantnih međunarodnih konvencija, uključujući Espoo Konvenciju o

122

procjeni uticaja na životnu sredinu u prekograničnom kontekstu. Može se slobodno

reći da nije bilo razvoja u pogledu kvaliteta vazduha.

U upravljanju otpadom postignut je ograničen napredak u sprovođenju

zakonodavstva, a nisu postignuti ni rezultati u pogledu zakonodavne podrške za

reciklažu i preradu otpada koji se ne bi više smio odlagati na deponiju. U vezi s ovim

desio se pozitivan razvoj, na primjer u preradi i reciklaži specifičnih materijala kao što

su akumulatori za vozila.

Malo napretka ostvareno je u vezi sa kvalitetom vode. U toku je razvoj

Informacionog sistema voda, nabavljeni su potrebni softveri i hardveri i obučeni

kadrovi. Sprovođenje zakonodavstva o vodama u entitetima ide sporo, jer nisu

usvojeni svi propisi. Uspostavljanje Agencije za vode je prioritet kako bi upravljanje

riječnim tokovima moglo biti efikasno. Nedovoljno prečišćavanje otpadnih voda

ostaje ključno pitanje za zaštitu životne sredine. BiH još nije ratifikovala izmjene i

dopune Barselonske konvencije i njenih Protokola.

U oblasti zaštite prirode postignut je napredak, posebno u sprovođenju

Konvencije o močvarama iz Ramsara. Nije postignut napredak u pogledu prenošenja

određenih dijelova Direktive o pticama, kao što to zahtijeva Ugovor o energetskoj

zajednici.

Na polju industrijskog zagađenja i upravljanja rizikom, učinjen je napredak, ali

su neophodni dodatni napori, naročito u izdavanju, monitoringu i sprovođenju

integralnih zaštitnih dozvola.

U oblasti hemikalija postoje pomaci, a u martu, 2007.godine, BiH je pristupila

Roterdamskoj konvenciji o procedurama davanja sag lasnosti uz prethodnu najavu za

određene opasne hemikalije i pesticide u međunarodnoj trgovini.

Nije bilo napretka u oblasti genetski modifikovanih organizama (GMO), buke i

šumarstva.

BiH trpi zbog ograničenog administrativnog kapaciteta i nema dovoljno

finansijskih resursa za ulaganja u životnu sredinu. Nedostatak pravnog i

institucionalnog okvira umanjuje administrativni kapacitet Ministarstva za spoljnu

trgovinu i ekonomske odnose, koje djeluje kao državni organ u ovoj oblasti.

Entitetske inspekcije za zaštitu životne sredine su operativne, ali imaju ograničen

kapacitet da efikasno kontrolišu poštivanje propisa. Nije zab ilježen napredak u

123

pogledu integrisanja pitanja zaštite životne sredine u druge polit ike. Ukupno gledano,

pripreme BiH na području zaštite životne sredine i dalje su u ranoj fazi. Obavezno

treba pojačati napore u ispunjavanju obaveza koje proizilaze iz međunarodnih

konvencija.

Politika u oblasti transporta

U razvoju transevropske mreže transporta postignut je značajan napredak, a

BiH je nastavila učestvovati u razvoju zajedničke regionalne transportne mreže i

Transportne opservatorije jugoistočne Evrope (SEETO), te poboljšala petogodišnji

plan za 2007-2011.godinu, tzv. (MAP).

Zabilježen je napredak u putnom sektoru. Zakonodavstvo o regulisanju

saobraćaja i licenciranju vozila i vozača sadržano je u Zakonu o osnovama

bezbjednosti prometa na putevima u BiH. Uspjeh je postignut u održavanju puteva

što je donekle poboljšalo kapacitete i bezbijednost. U okviru Sporazuma o stabilizac iji

i pridruživanju, stupanjem na snagu Prelaznog sporazuma, BiH se obavezala da će

osigurati neograničen tranzitni promet kroz svoju teritoriju.

U sektoru željeznica postignut je značajan rezultat u sprovođenju Zakona o

željeznicama BiH. Regulatorni odbor željeznica BiH, koji djeluje kao državni organ za

bezbjednost postao je operativan. Entitetske vlade i dalje imenuju posebne

menadžere, jer su željeznička preduzeća podijeljena na entitetskom nivou.

U vezi sa vazdušnim saobraćajem, u septembru 2007.godine, BiH je

ratifikovala Sporazum o evropskom zajedničkom vazdušnom prostoru (ECAA). EUFOR

je prenio odgovornost za kontrolu vazdušnog prometa u nižem vazdušnom prostoru

na civilne avijacijske organe. Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD) odobrila je

BiH kredit za sprovođenje Strategije upravljanja vazdušnim prometom, koji će

omogućit i da BiH preuzme punu odgovornost za kontrolu vazdušnog prometa u

srednjem i gornjem vazdušnom prostoru.

Napredak je postignut i u unutrašnjim plovnim putevima i pomorskom

transportu. FBiH usvojila je Zakon o riječnom transportu koji obuhvata i sredstva

transporta. Pripreme za obnovu i razvoj riječnog toka Save su u toku, a studije

izvodljivosti su završene u maju, 2007.godine. Međutim, BiH nije potpisnica

124

Konvencije SOLAS (Međunarodne konvencije o bezbjednosti života na moru) ni

Kodeksa ISPS (Međunarodnog kodeksa za bezbjednost brodova i lučnih objekata).

Energija

Odsjek za energiju u Ministarstvu spoljne trgovine i ekonomskih odnosa je

operativan, što znači da je u ovoj oblasti postignut napredak.

U skladištenju nafte i bezbjednosti snabdijevanja nije bilo razvoja, a u

februaru, 2007.godine, RS je krenula u privatizaciju naftnog sektora.

BiH je punopravna članica Ugovora o energetskoj zajednici, a od 1. jula,

2007.godine, obavezala se da će primjenjivati evropske standarde iz oblasti energije.

Iako je bilo napretka u vezi s Mapom puta za električnu energiju, što se naročito

odnosi na tehničke propise i monitoring isporuke, nije bilo rezultata u pogledu Mape

puta za sektor gasa.

Kada je riječ o unutrašnjem tržištu energije, uspostavljeni su Nezavisni

operator sistema (NOS) i prenosna kompanija (Transco) za sektor električne energije.

Međutim, saradnja Prenosne kompanije i NOS-a i dalje je nedovoljna. NOS je

objavio prvi indikativn i plan proizvodnje za 2007-2016.godinu. Ovaj plan ažurira se za

period 2008-2017.godino. Prenosne kompanije za razvoj prenosne mreže zavise o

ovom konačnom planu.

Otvaranje tržišta električne energije počelo je 2007.godine za glavne

industrijske potrošače, a daljnja otvaranja nastavljena su u 2008.godini.

Regulisanje tržišta električne energije uspostavljeno je državnom

Regulatornom komisijom za električnu energiju i dva entitetska regulatora.

Postignut je napredak na primjeni entitetskih akcionih planova za

restrukturiranje energetskog sektora, ali je neophodno ubrzanje razdvajanja

proizvodnje i distribucije električne energije u oba entiteta. Mali napredak postignut

je u drugim energetskim sektorima (ugalj, nafta, bioenergija, centralno grijanje i

obnovljiva energija) ili u vezi s energetskom efikasnošću, te pitanjem održivosti.

U oblasti nuklearne bezbjednosti i zaštite od zračenja, pripremljen je državni

Okvirni zakon koji osigurava uspostavljanje jedne državne regulatorne agencije za

nuklearnu bezbjednost i zaštitu od zračenja, koja bi trebalo da omogući pristup BiH

125

nekolicini međunarodnih konvencija o nuklearnoj bezbjednosti i upravljanju

radioaktivnim otpadom.

Situacija na području nuklearne bezbjednosti i zaštite od zračenja zahtijeva

značajna poboljšanja u koordinaciji i organizaciji aktivnosti na nivou BiH, opreme,

modernizacije pogona, tehničkih kapaciteta i ljudskih resursa. Objekti za sklad ištenje

zapečaćenih radioaktivnih izvora n isu licencirani prema međunarodnim standardima i

praksama. Posebnu pažnju treba posvetiti monitoringu područja zagađenih

osiromašenim uranijumom.

Informacijsko društvo i mediji

Polit ika telekomunikacijskog sektora ažurirana je od novembra, 2006.godine,

do kraja 2007.godine. Proces liberalizacije je nastavljen. Od početka 2006.godine

izdano je dvanaest licenci novim f irmama koje pružaju usluge fiksne telefonije.

Najveći udio Telekoma RS prodat je Telekomu Srbije, krajem 2006.godine.

Regulatorna agencija za komunikac ije (RAK) reguliše ovu materiju sa tri

postojeća operatera u BiH. Neophodno je da usavrši tehnologiju, naročito zbog

specifičnosti tržišta BiH. S tim u vezi treba ojačati kapacitet relevantnih odjeljenja u

Ministarstvu transporta i komunikacija.

Nezavisni status RAK-a dobro je uspostavljen, posebno pravna rješenja u

pogledu njihove finansijske nezavisnosti i imenovanja generalnog direktora. Moguće

usvajanje Nacrta zakona o platama i naknadama, koje bi RAK stavio u okvir državne

službe, mogao bi ugroziti nezavisnost ove Agencije. Osiguranje nezavisnosti Agencije

od ključnog je značaja za razvoj tržišta emitovanja i telekomunikacija.

Još nije postignut napredak u transformisanju Direkcije sistema zaštite

identiteta građana (CIPS) u državnu Agenciju za informacijsko društvo, zaduženu za

sprovođenje Strategije za informacijsko društvo i njenog akcionog plana, kao i

koordinaciju aktivnosti iz ove oblasti u cijeloj BiH.

Napredak je postignut u pogledu usluga informacijskog društva. BiH je

ratifikovala Konvenciju o kibernetičkom kriminalu Vijeća Evrope.

Na polju aud iovizuelne polit ike i medija postignut je dobar rezultat, naročito

približavanjem zakonodavstva BiH Evropskoj konvenciji o prekograničnoj televiziji.

126

Zakon o reklamiranju i sponzorstvu je revidiran u skladu sa ovom Konvencijom, a

RAK je počeo reviziju Praktičnog kodeksa rada emitera. Međutim, FBiH nije bila u

stanju usvojiti sve potrebne zakone o javnom emitovanju, te sprovođenje reforme u

ovoj oblasti i dalje kasni.

BiH nije potpisnica UNESCO-ve Konvencije o kulturnoj raznolikosti, a

ratifikovanje ove Konvencije neophodno je da bi BiH učestvovala u programima

zajednice koji se odnose na medije.

Finansijska kontrola

Na području javne interne finansijske kontrole (PIFC) preduzeti su određeni

koraci, a u novembru, 2006.godine, radna grupa na državnom i entitetskom nivou

pripremila je Zakon o internoj reviziji za sve nivoe vlasti. U avgustu, 2007.godine,

formirana je druga radna grupa za izradu sveobuhvatne polit ike PIFC-a kojom se

garantuje izbalansirani razvoj interne kontrole i sistema interne revizije.

Zapažen je ograničeni napredak u pogledu vanjske revizije, a nakon novog

zakona o ovoj reviziji, koji je usvojen 2006.godine, institucije Glavnog revizora RS i

FBiH imenovale su novo rukovodstvo. Na nivou BiH, imenovanje Glavnog revizora i

njegovih zamjenika dosta je kasnilo.

Izvještaji g lavnih revizora dostavljaju se Parlamentima. Iako su dostupni i

širokoj javnosti, nije bilo dovoljno naknadnih aktivnosti u vezi s izvještajima i

preporukama Glavnog revizora. Uz tri postojeće kancelarije Glavnog revizora i Brčko

distrikt osnovao je svoju Kancelariju na osnovu vlastitog Zakona o reviziji, što i dalje

fragmentira sistem.

Statistika

Nije poboljšana saradnja između Agencije za statistiku BiH (BHAS) i dva

entitetska statistička zavoda. Sporazum iz 2005.godine, osmišljen da ojača

koordinisanu ulogu BHAS-a u usklađ ivanju metodologije i diseminac ije podataka na

nivou BiH, nije u potpunosti sproveden. Centralna banka BiH i BHAS su potpisali

Memorandum o razumijevanju.

127

Što se tiče klasif ikacije, pravni akti su usvojeni za CPA (Klasif ikacija proizvoda

po aktivnostima, a priprema se i uvođenje COICOP (Klasif ikacija industrijske

potrošnje prema svrsi).

U oblasti demografije i socijalne statistike, vrši se priprema popisa

stanovništva koji će biti obavljen u 2011.godini.

Strukturalna poslovna statistika još nije zasnovana na poslovnim registrima, a

gotovo da nema raspoloživih informacija na n ivou države o transportu i turizmu.

Slična situacija je i sa statističkim podacima o energetici, dok podaci o spoljnoj

trgovini nisu dovoljno pouzdani, iako je bilo određenih poboljšanja, poput uvođenja

indeksa cijena uvoza i izvoza.

Većina podataka koji se tiču poljoprivrede prikupljaju se uz korišćenje

neharmonizovanih metoda, naročito za životinje i proizvodnju mesa. Radi se i na

prikupljanju statističkih podataka iz agro-monetarne oblasti.

8. PRAVDA, SLOBODA I BEZBJEDNOST

Vize, granica, kontrola, azil i migracije

Sporazum za olakšavanje viznog režima sa EU potpisan je u

septembru,2007.godine, a BiH je ukinula zahtjeve za izdavanje svojih viza za

Bugarsku i Rumuniju. Svi državljani EU mogu ući u BiH bez viza78. Broj viza izdatih na

granici postepeno se smanjuje. U 2006.godini izdato je 927 viza, a godinu ranije

2.049. Ulažu se napori u pripremi za tranziciju na četiri kategorije viza koje se koriste

u EU u kontekstu Šengena.

U 2008.godini moraju se obaviti pripreme za uvođenje biometrijskih pasoša.

Podsjećamo da je Visoki predstavnik u BiH, u ju lu 2007.godine, nametnuo izmjene

zakona o putnim ispravama u BiH i zakona o ličnim kartama.

Svi podaci uneseni u lokalne sisteme u diplomatskim misijama i konzularn im

predstavništvima sada se prenose elektronski u centralnu upravu u BiH. Informacijski

78 Konvencija o mjerodavnoj državi odgovornoj za rješavanje zahtjeva za azil u jednoj zemlji – članici EU, Dablin,15.juni 1990., stupa na snagu 01. septembra 1997. godine

128

sistem o migracijama počeo je djelovati u septembru, 2007.godine. Njegov vizni

modul radi, a diplomatske misije u inostranstvu su uvezane.

Pripreme BiH na području viza su na dobrom putu, iako nije bilo aktivnosti na

planu harmonizacije vizne liste BiH sa listom EU. BiH je postigla određeni napredak u

upravljanju granicama, jer su nastavljeni napori na jačanju granične policije BiH

(DGS).

Postoji ograničeni napredak i na sprovođenju Strategije integrisanog

upravljanja granicama (IBM). Revidirana strategija, koja mora biti usklađena sa

smjernicama EU, kao i odgovarajući akcioni p lan, moraju da budu usvojeni.

Ministarstvo bezbjednosti još nema centralnu ulogu kao ukupni koordinator u

pitanjima upravljanja granicom. Saradnja sa susjednim zemljama postoji, ali

neriješena pitanja obilježavanja granica negativno utiču na kontrolu tzv. zelene

granice. BiH je u 2007.godini zaključila Međunarodni sporazum o graničnoj saradnji

sa Hrvatskom.

Procedura azila u BiH je u skaldu sa međunarodnim standardima, a broj

zahtjeva za azil veoma je nizak i u poređenju sa 2005.godinom stalno se smanjuje.

Sektor azila donosi pravovremene odluke, a Sud BiH radi kao apelaciono tijelo.

Administrativni kapacitet sektora azila je poboljšan, informacijski sistem o

zemlji porijekla je uspostavljen, što omogućava utvrđivanje prava na dobijanje azila i

status. Odgovornosti za azilante i izbjeglice su podijeljene između Ministarstva

bezbjednosti i Ministarstva za ljudska prava i izbjeglice. Međutim, BiH nema

odgovarajućih prihvatnih centara za azilante, jer još nije preuzela punu kontrolu nad

postojećim,s obzirom na to da ga još finansira UNHCR. Napredak je postignut u

pogledu migracija, a bezbjedan prihvatni centar uspostavljen za nezakonite migrante

je pozitivan korak.

Što se tiče readmisije, BiH je potpisala Sporazum o readmisiji na nivou EU, u

septembru 2007.godine. BiH je nastavila napore da potpiše ovakve sporazume i sa

zemljama koje nisu član ice EU. Nema posebnih problema identifikovanih u pogledu

sprovođenja postojećih sporazuma o readmisiji, ali posebnu pažnju treba posvetiti

tretmanu državljana zemalja koji nisu član ice EU.

U prethodnim godinama bilo je znatnog povećanja presretanja ljudi u

pokušaju nezakonitog prelaska granice, tako da je u 2006.godini, ukupno 1.289 lica

129

presretnuto dok su pokušavali ući ili izaći sa teritorije BiH, dok je u 2005.godini takvih

lica bilo oko 655. Od 1999.godine, BiH daje privremeni prihvatni status osobama sa

Kosova i Metohije, čije je posljednje mjesto boravka i bilo u južnoj srpskoj Pokrajini.

Uvedene su nove strukture kako bi se rješavalo pitanje migracija, što uključuje

i Službu za poslove sa strancima koja je uspostavljena u oktobru, 2006.godine, kao

specijalizovano tijelo u okviru Ministarstva bezbjednosti BiH. Ova služba ima šesnaest

terenskih kancelarija koje se bave zahtjevima za azil u zemlji, kao i pitanjima

imigracije.

Pranje novca

Kada je riječ o sprovođenju mjera borbe protiv pranja novca postignut je

izvjestan napredak, a Finansijska obavještajna jedinica (FIU) u državnoj Agenciji za

istrage i zaštitu (SIPA) povećava svoje vlastite kapacitete. Potpisan je i Memorandum

o razumijevanju sa Španijom. Tokom 2006.godine, FIU je prijavio Tužilaštvu BiH

dvadeset tri slučaja pranja novca koja obuhvataju približno dvadeset šest miliona

evra i četdeset lica. S obzirom na to da je pranje novca regulisano entitetskim

krivičnim zakonom, krivične sankcije za pranje novca se ne primjenjuju na isti način

na cijeloj teritoriji BiH.

U pogledu preventivnih mjera nadzor nad nebankovnim finansijskim

instirucijama i posrednicima i dalje je ograničen. Treba poboljšati razmjene

informacija i međuinstitucionalnu saradnju između FIU i ostalih agencija za

sprovođenje zakona, uključujući odjel SIPE za krivične istrage.

Droge

BiH je i dalje prvenstveno zemlja tranzita za nezakonitu trgovinu drogom, sa

sve većom domaćom konzumacijom.

Centralna baza podataka slučajeva nezakonite upotrebe droga i prekursora

uspostavljena je u Ministarstvu bezbjednosti BiH. Zapljenjivanje i demontaža tajnih

hemijskih laboratorija sve je značajnija, ali i dalje je u apsolutnim kategorijama broj

tih akcija veoma nizak.

130

Međunarodna saradnja je takođe povećana, a jedan broj akcija uspješno je

završen.

Komisija o narkoticima, koja je osnovana na temelju zakona o sprječavanju

zloupotreba narkotika i prekursora, još nije uspostavljena. Nema državnog

kontaktnog punkta za Evropsku informacionu mrežu o drogama i zavisnosti o

drogama, koju sprovodi Evropski centar za monitoring droga i zavisnosti o drogama.

Nema polit ike na nivou BiH o drogama koji su u skladu sa standardima u EU.

Rezultati borbe protiv trgovine drogom nisu na zavidnom nivou, a tijela za

sprovođenje zakona BiH nisu adekvatno opremljena da bi se borila protiv ove pošasti

dvadeset prvog vijeka.

Kontinuirano jačanje državne Agencije za istrage i zažtitu, Granične policije,

Carinske uprave i Ministarstva bezbjednosti od ključnog je značaja za suzb ijanje

trgovine drogom. Može se konstatovati da nije bilo značajnih koraka na podizanju

svijesti javnosti o opasnosti od droga, posebno mladih ljudi koji su sve više

konzumenti raznih narkotika.

Policija

Direkcija za rekonstruiranje policije u BiH79 počela je djelovati u januaru,

2006.godine, a svoj Izvještaj o reformi završila je u decembru iste godine. Relevantni

organi nisu uspjeli postići sporazum o pristupu Direkcije za restrukturiranje policije, te

su daljnji napori međunarodne zajednice da omogući postizanje sporazuma o

policijskoj reformi jednako bili blokirani.

Međutim, međunarodna zajednica nije odustajala od ovog uslova, koji je

ključan za potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju sa Evropskom unijom.

Tadašnji visoki predstavnik, Pedi Ešdaun, poznat po Martinsovom planu o reformi

policije, koji je propao, jer je bio pun kontroverznosti, vršio je neviđeni pritisak na

lidere polit ičkih partija..

79 Radio-televizija Republike Srpske, gost tadašnji Visoki predstavnik u BiH Pedi Ešdaun – Martinsov plan, januar, 2006. godine

131

Dok su lideri iz Republike Srpske striktno tražili ostanak MUP-a i policije RS,

bez prelaska entitetske linije, dotle su bošnjački lideri tražili ukidanje policije RS.

Novi visoki predstavnik, Miroslav Lajčak, insistirao je na pregovorima, ali uz

uvažavanje stavova polit ičkih lidera i krajnji njihov dogovor.

Mostarska deklaracija iz 2007. godine, koju su potpisali lideri šest polit ičkih

parlamentarnih partija i Sarajevski sporazum, bili su početna faza za ovu reformu.

Evropska komisija u BiH je pažljivo pratila sve ove sastanke i insistirala na

dogovorima.

Predstavnički dom Parlamentarne skupštine BiH, 11.aprila, 2008.godine,

usvojio je Zakon o nezavisn im i nadzornim tije lima policijske strukutre BiH i Zakon o

direkciji za koordinaciju policijskih tijela i o agencijama za podršku policijskoj

strukturi. Struktutra jedinstvenih policijskih snaga BiH odgovaraće ustavnoj strukturi

zemlje, zaključuje se u prelaznim i završn im odredbama usvojenih zakona.Iste ove

zakone potvrdio je, 16.aprila, 2008.godine, Dom naroda Parlamentarne skupštine

BiH.

Ovdje treba reći da su usvojeni zakoni koje je opet pokrenuo OHR, a ne

predstavnici vlastu u BiH, što nas navodi na razmišljanje da je očigledno da neko u

BiH želi da Visoki predstavnik ostane što duže u Bosni i Hercegovini i da sva

odgovornost bude na njemu, a ne na legalno izabranim prestavnicima građana u BiH.

Delegacija Evropskog parlamenta za proširenje uručila je BiH, 5. juna

2008.godine, Mapu puta koja podrazumijeva uvođenje bezviznog režima za građane

BiH u zemljama-članicama EU.

Delegacija BiH je, 16.juna 2008.godine, potpisala Sporazum o stabilizaciji i

pridruživanju sa Evropskom unijom u Luksemburgu.

Sporovođenje mnogih operativnih zadataka policije je nastavljeno, bez obzira

na navedene zastoje u reformi policije koji su pratili ovaj proces, a to su:

telekomunikacioni sistemi, baza podataka, kompjuterske istrage, sistem

kriminalističke analize i forenzika. Ova sredstva se aktivno koriste u cijeloj BiH.

Riješeno je i pitanje decertifikovanih policajaca, u aprilu 2007.godine, kroz Savjet

bezbjednosti UN-a.

Ministarstvo bezbjednosti zaključilo je strateški Sporazum sa EUROPOLOM

radi poboljšanja i jačanja sredstava za borbu protiv organizovanog kriminala i

132

terorizma. Međunarodni sporazumi o policijskoj saradnji su zaključeni sa nekoliko

zemalja, uz Sporazum između Uprave za indirektno oporezivanje i Interpola. BiH je

ratifikovala Policijsku konvenciju za jugoistočnu Evropu, u aprilu 2007.godine.

Državna Agencija za istrage i zaštitu (SIPA) postigla je napredak i sve više je

uključena u osjetljive istrage, uključujući koordinaciju entitetskih i kantonalnih

policijskih službi u ovom području.

Entitetska i kantonalna polic ija sarađuju u nekim aktivnostima, ali je

kantonalna policija u odnosu na policiju Republike Srpske veoma rascjepkana. Policija

RS je uložila mnogo sredstava u materijalnu i tehničku opremljenost, a sve više je i

stručnih kadrova u policiji.

Borba protiv organizovanog kriminala i terorizma u BiH

Organizovani kriminal je i dalje problem broj jedan u Bosni i Hercegovini.

Aktivnosti u vezi s ovim problemom i dalje se odnose uglavnom na trgovinu drogom,

trgovinu ljudima i finansijski kriminal. Krađa automobila i trgovina ukradenim vozilima

sve je učestalija.Napredak je, ipak, postignut u ovoj oblasti, posebno na poboljšanju

statističkih instrumenata za mjerenje stope kriminala što, naravno, nije dovoljno za

suzbijanje ovog problema.

Iz akcionih planova koji su utvrđeni državnom Strategijom borbe protiv

organizovanog kriminala i korupcije, izrađen je onaj koji se odnosi na ukradena

vozila. Krivična procedura zasnovana na sistemu optuživanja pokazuje ograničenja u

BiH, sa drugačijom pravnom tradicijom. Saradnja polic ije i tužilaca nije optimalna, a

to ometa napredak u istragama. Sudski sistem još nije prilagođen novouvedenim

metodama prikupljanja dokaza.

BiH je i dalje zemlja, kako porijekla, tako i tranzita trgovine ljudima.

Sprovođenje državnog Akcionog plana 2005-2007.godine u borbi protiv trgovine

ljudima odvijao se sporo, a novi Zakon, koji predviđa period do 2010. još nije

usvojen.

Prema podacima koje su osigurale Agencije za sprovođenje zakona i Tužilaštvo

za 2006.godinu, 34 prijave trgovine ljudima, i uz to krivična djela, podignute su bile

133

protiv 77 pojedinaca. Broj istraga bio je povećan u odnosu na prethodnu godinu, a

33 optužnice potvrđene su na sudovima. Ovaj trend se nastavlja.

Što se tiče zaštite svjedoka i žrtava svjedoka trgovine ljudima, ukupan broj

identifikovanih žrtava, uključujući i žrtve-državljan ine BiH, jeste povećan.Prema

podacima iz 2006.godine, identifikovana je 71 žrtva. Usvojena su pravila za zaštitu

domaćih žrtava i žrtava svjedoka trgovine ljudima,koji su državljan i BIH. U aprilu,

2007.godine, Odjeljenje za zaštitu svjedoka u državnoj Agenciji za istrage i zaštitu

uspostavilo je saradnju sa nevladinim organizacijama, koje se rukovode sigurnim

kućama za žrtve.

BiH je potpisala Konvenciju Vijeća Evrope o borbi protiv trgovine ljudima.

Ova zemlja pokazala je i volju da rješava pitanje terorizma.Međunarodna

saradnja je nastavljena, a jedan dio predmeta u vezi s međunarodnim terorizmom je

procesuiran. Bilo je izvjesnog napretka u porastu operatinog kapaciteta za borbu

protiv terorizma i f inansijskog terorizma. Sud BiH je donio presudu u prvom suđenju

za terorizam na državnom nivou, u maju 2007.godine. Agencija za sprovođenje

zakona, koja ima mandat (SIPA), još nije dovoljno ojačala kako bi mogla efikasno

rješavati problem terorizma, tako da entitetske policije vode većinu istraga.

Dakle, BiH je počela borbu protiv organizovanog kriminala, trgovine ljudima i

terorizma, ali daljnji napori na duži rok su prijeko potrebni.

Zaštita ličnih podataka

Nezavisna Agencija za zaštitu podataka za BiH koja je utvrđena Zakonom o

zaštiti ličnih podataka nije još uspostavljena, tako da u oblasti zaštite podataka Bosna

i Hercegovina zaostaje80.

80 BiH je potpisala ugovore o readmisiji sa slijedećim državama: Republika Hrvatska, Srbija, Crna Gora, Švajcarska, Italija i Danska. Parafirani su sporazumi sa kraljevinama Norveškom i Švedskom, a pokrenute su aktivnosti sa još 11 zemalja.

134

9. SVE VEĆA POTREBA ZA NOVIM USTAVOM BIH

Neodgovornost i nesposobnost domaćih vlasti da krenu naprijed pokazala se i

na primjeru ustavnih promjena, koje je pokrenula međunarodna zajednica. Ustav BiH

je Aneks IV Dejtonskog mirovnog sporazuma i spada u kategoriju oktroisanih ustava.

Donošenje ustava od strane domaćih vlasti stvorilo bi put ka stabilnom okruženju u

BiH.

Nakon potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju, BiH će se ponovo

suočit i sa ovim, nimalo lakim, pitanjem. Ukoliko polit ičke strukture pokažu volju, ovaj

problem će se brzo riješiti, i BiH će dobiti novi Ustav koji bi bio u skladu sa pravima

sva tri konstitutivna naroda u BiH.

Najbolje rješenje bi bilo ukoliko bi svi u BiH prihvatili realnost i držali se

Dejtonskog mirovnog sporazuma, koji je donio mir na ovim prostorima. Polit ičari iz

FBiH moraju prihvatiti činjenicu koja se zove Republika Srpska, a lideri iz RS moraju

shvatiti da se srpsko pitanje može riješiti samo unutar BiH, a nikako referendumom ili

otcjepljenjem. U suprotnom, dogovora neće biti, ali neće biti ni BiH.

Najlogičnije rješenje za ovaj problem, jeste BiH na federalnom ili

konfederalnom principu, sa Republikom Srpskom u sadašnjim okvirima i smanjenje

ovlašćenja u glomaznom aparatu FBiH. Jednostavnije i mnogo efikasnije rješenje za

FBiH bilo bi, ukoliko bi se Bošnjac i i Hrvati dogovorili o novoj podjeli tog entiteta. To

podrazumijeva da vlast ima narod koji je većinski u određenoj regionalnoj podjeli,

tako da bi veliki broj sadašnjih kantona/županija bio reorganizovan. To ne znači da

na cijeloj teritoriji BiH ovi narodi nemaju pravo da biraju gdje će da žive i da

ostvaruju svoja prava, ali i ispunjavaju obaveze. Htjeli ne htjeli, potpisom Sporazuma

o pridruživanju, to će od BiH zahtijevati taj ugovorni odnos sa EU. Možda nije

ovakva struktura ni najbolje rješenje, ali je najkompromisnije u istorijskom trenutku

kada su sukobi na ovim prostorima nedavno okončani.

Uspjeh će biti ukoliko ove generacije promijene postojeći ambijent, što daje

mogućnost da mlađi naraštaji kroje državu na bolji i kvalitetniji način u nekom

budućem vremenu.

135

10. ZNANJE O EU

10.1. Uloga medija BiH u evropskim integracijama

U organizaciji Fondacije Fridrich Ebert Transparency International BiH 81

održana je, 13.aprila 2007.godine, u Banjaluci, debata pod nazivom „Mediji i

Evropska unija“. Debata je održana u okviru serije stručnih seminara i predavanja

Fondacije, koji su željeli da ukažu na problematiku funkcionisanja medija i njihovu

ulogu u društvu, njihov odnos i uticaj na državne i društvene institucije, ali i

cijelokupnu javnost u BiH. Cilj projekta bio je unapređenje rada medija, kreiranja

atmosfere dijaloga u društvu i povećanje otvorenosti institucija.

Na debati su usvojeni sljedeći zaključci:

država mora preduzeti proces edukacije medija, s obzirom na to da

dosadašnji proces nije dao nikakve rezultate;

država mora izraditi medijsku strategiju, jer je mediji ne mogu sami

napraviti;

lokaln i mediji predstavljaju budućnost medijskog prostora, ne javni servisi

– Evropa svakodnevno podiže standarde, a lokalni mediji imaju neophodnu

povezanost sa građanima u lokalnoj zajednici;

neophodna je strategija „promjene svijesti“, kroz koju je neophodno izraziti

potrebu današnjice „živjeti lokalno, a mislit i globalno“.

10.2. Debata s građanima BiH o Evropskoj uniji

U prvom kvartalu 2008. godine Kancelarija visokog predstavnika u BiH

organizovala je u više gradova BiH82 debate u kojima su građani mogli da p itaju o

značaju, ciljevima i ostalim temama u vezi sa evropskim integracijama i mjestu BiH u

tom procesu. Pokazalo se da građani BiH nisu dovoljno informisani o Evropskoj

uniji, a pogotovo šta bi za BiH značilo potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i

pridruživanju.

81 Vanjskopolitička inicijativa BiH – Spremnost za stabilizaciju I sposobnost pridruživanju s EU 82 BHT1 – 22 sata – gost vijesti Miroslav Lajčak , Visoki predstavnik u BiH i specijalni izaslanik EU

136

I pojedine ankete koje su sprovodile domaće i međunarodne agencije u BiH o

Evropskoj uniji pokazuju ko liko su građani informisani o svemu tome, bolje rečeno

neinformisani.

Podržavate li ulazak Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju:

Podržavate li ulazak Bosne i Hercegovine u NATO:

0% 50% 100%

F BiH

RS

cijeliuzorak

podržavane podržavane zna

Kakva je po Vašem mišljenju ekonomska perspektiva u BiH ?

0%20%

40%60%

80%100%

F BiH RS cijeliuzorak

ne znalošadobra

0% 50% 100%

F BiH

RS

cijeliuzorak

podržava ne podržava ne zna

137

Kada je riječ o djelovanju Kancelarije visokog predstavnika, tu je osjetna

razlika, s obzirom na to da građani Republike Srpske smatraju da je BiH pod

poluprotektoratom, te da Visoki predstavnik uopšte ne treba da postoji u BiH. Prema

njihovom mišljenju domaće vlasti treba da preuzmu svu odgovornost u zemlji, uz

upozorenje da se BiH treba utemeljit i na osnovu Dejtonskog mirovnog sporazuma.

Građani drugog be-ha entiteta svesrdno podržavaju Kancelariju visokog

predstavnika i smatraju da on treba da ostane u BiH sve dok se zemlja ne unitarizuje.

Tabelarni prikaz o podršci Visokom predstavniku:

0%20%

40%60%

80%100%

F BiH RS cijeliuzorak

ne znane podržavapodržava

10.3. Program informisanja javnosti o procesu evropskih integracija BiH

Komunikacijska strategija definiše osnovne principe i ciljeve komunikacije s

javnošću, zadatke i funkcije institucija koje učestvuju u ovom procesu.

138

Uspjeh procesa integrisanja BiH u EU zavisi, između ostalog, od stepena poznavanja i

razumijevanja Unije, njene organizacije, institucija, polit ike, suštine samog Procesa

stabilizacije i pridruživanja.

Ciljevi Komunikacijske strategije su sljedeći:

podići nivo znanja i povećati nivo razumijevanja o procesu evropskih

integracija;

pribavljanje podrške javnosti i stvaranja pozitivnog stava prema evropskim

integracijama;

ukazivanje na prednosti i koristi za građane BiH od članstva u EU;

uspostavljanje okvira za saradnju između organa uprave i javnosti;

poticanje aktivnog učešća javnosti u debati o usvajanju evropskih

standarda i članstva u EU.

Glavni ciljevi realizovaće se sljedećim aktivnostima:

redovnim upoznavanjem javnosti sa stavovima institucija BiH u vezi s

evropskim integracijama;

unapređenjem odnosa s medijima i osiguranjem njihovog šireg učešća u

informativnim aktivnostima;

razvijanjem saradnje sa nevladinim sektorom koji se bavi evropskim

integracijama;

razvijanjem saradnje s poslovnim sektorom, sindikaln im udruženjima,

privrednim komorama, obrazovnim institucijama rad i promovisanja

evropskih integracija specifičnim ciljn im grupama;

uspostavljanjem i razvojem službi za odnose sa javnošću u institucijama u

BiH koje direktno ili ind irektno učestvuju u procesu evropskih integracija,

razvijanjem saradnje i unapređenjem koordinacije između kancelarija za

informisanje javnosti u državnim institucijama.

Koji su očekivani rezultati sprovođenja ovakve Strategije:

povećano razumijevanje o procesu evropskih integracija;

pojačano učešće medija u informativnim aktivnostima, naročito u pogledu

njihovog kritičkog, analit ičkog i istraživačkog pristupa;

139

uspostavljeni administrativni kapaciteti koji su u funkciji prenošenja

informacija javnosti i razvijena institucionalna saradnja;

osigurane pravovremene i objektivne informacije ciljn im grupama;

razvijena adekvatna saradnja s partnerima, naročito s dijelom nevladinog

sektora koji je u funkciji promovisanja, zagovaranja i afirmacije bržeg

napretka u integracionom procesu.

Direkciji za evropske integracije BiH (DEI), kao stalnom tijelu Vijeća ministara

BiH, povjeren je mandat koordinatora i organizatora ukupnih informativnih aktivnosti

o evropskim integracijama.

10.4. Promocija BiH u inostranstvu

Osim promocije procesa evropskih integracija za građane BiH, važno je

predstavljanje i izgradnja dobrog imidža same države u inostranstvu83, prvenstveno

institucijama Evropske unije. Neophodno je strateški pristupiti u promociji BiH u

samom sjedištu EU u Briselu i ostalim značajn im centrima država-članica putem

diplomatsko-konzularnih predstavništava, manifestacija, medija, lobista, nevladinih

organizacija, umjetnika i građana BiH koji žive u inostranstvu.

Osnovni ciljevi promocije BiH u EU su:

prezentacija svih ostvarenih rezultata na putu evropskih integracija;

promjena postojeće slike stanja u BiH;

informisanje o kulturi, ekonomskom potencijalu, bogatom istorijskom

naslijeđu BiH.

Poseban zadatak bilo b i predstavljanje ostvarenih rezultata napretka u BiH

kroz proces evropskih integracija. Ovo je važno zbog toga što sve države-članice,

kroz mehanizme odlučivanja u EU, odobravaju proces prelaska iz faze u fazu

evropskih integracija.

83 Slovenija ima posebnu vladinu službu. Koja se bavi protokom informacija među institucijama

140

Informacije bi se plasirale donosiocima odluka u EU, svim njenim

institucijama, a posebno Evropskom parlamentu, Komisiji, Vijeću ministara,

predstavnicima država-č lanica, njihovim vladama, udruženjima s velikim i uticajnim

članstvom, lobistima u EU i uticajnim medijima.

Odgovorne institucije za ove poslove su:

Ministarstvo vanjskih poslova BiH;

Direkcija za evropske integracije BiH;

Spoljno-trgovinska komora BiH;

Agencija za promociju stranih investicija BiH – FIPA i

Nevladin sektor - NVO.

10.5. Uspostavljanje informacijskog sistema kao podrška procesu evropskih

integracija

U skladu sa svojim strateškim opredjeljenjem za informisanje cjelokupnog

društva, Vijeće ministara BiH usvojilo je polit iku i strategiju razvoja informacijskog

društva BiH, te Akcioni plan.

Napredovanjem BiH kroz proces evropskih integracija uočena je i potreba za

uspostavljanjem ovakvog sistema, radi olakšanog upravljanja informacijskim

tokovima ovog procesa. Usvojena je Odluka o načinu ostvarivanja koordinacije u

procesu priključenja BiH Evropskoj uniji84, kojom je propisano uspostavljanje

interaktivne baze podataka. To omogućava unapređenje procesa koordinacije kroz

razmjenu, praćenje i arhiviranje podataka i dokumenata značajnih za proces

evropskih integracija. Zamišljen je sistem koji bi trebalo da predstavlja automatizaciju

svakodnevnih zadataka koordinatora za evropske integracije.

S tehničkog aspekta, sistemom je predviđeno olakšano izrađ ivanje

dokumenata i on-line pristup, zavisno od stepena autorizacije.

84 Information Management System (IMS)

141

Sistem se sastoji od tri komponente:

komponenta 1 - informacijski sistem za upravljanje informacijskim

tokovima procesa evropskih integracija;

komponenta 2 – adresar institucija u procesu evropskih integracija;

komponenta 3 – baza podataka o projektima pomoći finansiranim od

strane EU (projekti u okviru CARDS-a i bilateralnih projekata, kao i

pretpristupni fondovi.

Komponenta 1.

Informacijski sistem85 za upravljanje procesom evropskih integracija osmišljen

je analiziranjem postojećeg sistema kreiranog za potrebe aktuelne faze procesa.

Kako bi se osiguralo pravovremeno izvještavanje svih strana uključenih u proces,

svaka institucija tj. koordinator za evropske integracije iz određene institucije, ima

pristup interaktivnoj bazi podataka.

Sistem mora imati kapacitete koji odgovaraju zahtjevima planiranja i

nadgledanja procesa ispunjavanja kratkoročnih i srednjoročnih prioriteta Evropskog

partnerstva i nacionalnog programa.

Komponenta 2.

Na osnovu istraživanja kapaciteta institucija BiH napravljen je adrasar za

potrebe evropskih integracija. Njegova namjena će služiti za planiranje potreba u vezi

s obukom i treninzima zaposlenih kako bi se nosili sa izazovima evropskih integracija.

Komponenta 3.

Ova komponenta odnosi se na uspostavljanje baze podataka za projekte

pomoći koje finansira EU. Cilj je kreiranje sistematskog registra projekata pomoći u

procesu evropskih integracija. Komponenta obuhvata projekte koji se realizuju u

okviru CARDS-a, te bilateralnih programa EU i pretpristupnih fondova.

85 Službeni glasnik BiH, broj 44/03

142

10.6. Implementacija strategije

Sprovođenje Strategije zahtijeva reforme koje moraju obuhvatiti sve segmente

života, često s težim posljedicama, koje je neophodno ravnomjerno rasporediti.

Deklarativno polit ički konsenzus pokazao se nedovoljnim, čak i u zemljama s manje

složenom političkom strukturom. Zbog toga je neophodno unaprijediti mehanizme

polit ičke koordinacije i polit ičke odgovornosti svakog nosioca vlasti za izvršavanje

obaveza koje se odnose na procese evropske integracije.

Kako bi se procesi integrisanja BiH u EU vodio i završio što brže i kvalitetnije,

posebnu pažnju treba posvetiti pripremi institucija i organa uprave BiH. Od toga

koliko se ozbiljno shvati ovaj proces i uloga organa vlasti BiH u njemu, zavisi

evropska perspektiva i brzina njene realizacije. Specifičnost procesa evropskih

integracija ogleda se i u tome što se ova polit ika ne može svrstati ni u spoljnu, ni u

ekskluzivnu unutrašnju, pa je stoga neophodno i koordiniranje, kako na unutrašnjem

tako i na spoljnjem planu svih institucija BiH.

Za sprovođenje Strategije nadležna je zakonodavna i izvršna vlast na svim

nivoima.

Parlamentarna skupština BiH ima važnu ulogu u implementaciji Strategije,

posebno sa stanovišta neophodne reforme zakonodavstva BiH. Jednaku važnost ima i

kontinuirani parlamentarni nadzor nad aktivnostima izvršne vlasti.

Ustavna uloga Predsjedništva BiH u oblasti vođenja spoljne polit ike, takođe

omogućava aktivno učešće u promociji interesa BiH u zemljama EU, kao i u

implementaciji i nadgledanju procesa sticanja članstva u EU.

Ključni faktor za uspješno sprovođenje Strategije je uspostavljanje efikasne

interinstitucionalne saradnje, koja, uz organe uprave, obuhvata civilno društvo i

akademsku zajednicu. U implementaciji Strategije očekuje se i potiče učešće

sindikata, poslovne zajednice, jer će sprovođenje mjera direktno uticati i na njih. Ovo

podrazumijeva da sve institucije u BiH prilikom izrade svojih planova moraju voditi

računa o konačnom cilju Bosne i Hercegovine - integraciji u EU.

Maksimalni napori moraju se uložiti u stalnoi obrazovanje i obuku, koristeći

sve raspoložive načine (tehnička pomoć i programi EU, bilateralna pomoć zemalja

članica, učenje stranih jezika, savladavanje posebnih vještina u oblasti izrade nacrta

143

zakona, obuka o komuniciranju s javnošću, sticanje pregovaračkih vještina). Kroz

dosljednju primjenu svih ovih propisa i pravila može uspješno dokazati svoju

sposobnost za punopravno članstvo u EU i uhvatiti korak s naprednijim zemljama u

regionu.

Sprovođenje Strategije zahtijeva harmonizaciju pravnih propisa i akata koji

treba da postanu dio svakodnevne prakse unutar institucija BiH.

Uspješno sprovođenje strategije zahtijeva i plan iranje i alokaciju neophodnih

finansijskih sredstava.

Strategija predstavlja centralni elemenat programa rada izvršne i zakonodavne

vlasti na svim nivoima u BiH, ali istovremeno služi i kao osnova za programiranje

potreba za stranom pomoći.

11. GDJE SE NALAZE GRAĐANI BIH U EVROPSKOJ UNIJI?!

Veoma često se čuje u javnosti kako većina građana BiH želi u Evropu.

Postavlja se pitanje da li građani uopšte znaju šta je Evropska unija, kako

funkcioniše, koji su njeni princip i i koliko još otvorenih pitanja i dilema stoji pred tim

istim građanima. S druge strane, građani su u veoma lošoj ekonomskoj situaciji.

Bez obzira na sve ovo, svjesni smo činjenice da će BiH biti član ica Evropske

unije, ne zbog toga što Evropa želi da zaštiti naše građane, nego zbog projekta

velikih sila da kontrolišu uvijek interesantni Balkan i male državice, nastale raspadom

bivše Jugoslavije. Ta ista Evropa, zajedno sa trenutnom velesilom, Sjedinjenim

Američkim Državama, upravo je i učestvovala u raspadu bivše Jugoslavije, kako bi u

zamišljenom novom svjetskom poretku kontrolisala ove prostore.

Kako će izgledati Evropska unija za nekoliko narednih godina? Slično kao i

nekadašnja Jugoslavija. Biće sastavljena od država različitog polit ičkog, ekonomskog,

socijalnog, kulturnog, nacionalnog, etničkog i svakog drugog nivoa.

Sa veoma niskim standardom, platama, siromaštvom i veoma niskim bruto

društvenim proizvodom, sa 80 % ljudi na rubu egzistencije i 20 % bogatih u ovom

društvu, slika je BiH, a to je djelimično i obrađeno u prethodnim poglavljima ovog

144

magistarskog rada. Građani BiH će u Evropsku uniju ući prevashodno kao jeftina

radna snaga.

Fabrička preduzeća uništena, a ona koja su i ostala, imaju zastarjelu

tehnologiju, opustošena sela, usitnjeni seoski posjedi, veliki poljoprivredni kombinati

propali, privatizac ijom uništena preduzeća ili sasvim nestala, turistički kapaciteti nisu

adekvatno opremljeni, obrazovanje, kako osnovno i srednje, tako i visoko, tek na

početku reformskog procesa, pitanja zdravstvene i penzijsko invalidske zaštite još

nisu ni počela da se rješavaju. Šta BiH nudi Evropskoj uniji, osim siromaštva i

nezaposlene armije ljudi.( Kao primjer, možemo navesti Sloveniju – članicu Unije u

koju sve više i više građana BiH odlazi na privremeni rad.) S druge strane, BiH

očekuje raspolganje pretpristupnim fondovima Unije, što je i tačno, ali postavlja se

pitanje kako dobiti finansijska sredstva kada Evropska unija ima posebne uslove za

pristup ovim fondovima, a ti uslovi podrazumijevaju ispunjavanje kriterijuma, koji

moraju biti opravdani realizovanjem određenih projekata u BiH. Veoma važan

segment je svijest građana BiH i regiona. Veoma dug period ovaj narod živio je u

socijalističkom sistemu, gdje je sve bilo planski, posebno kada je riječ o ekonomiji.

Taj isti narod, sa tom istom svješću, ušao je preko noći u jedan novi kapitalistički

sistem u kojem se nije mogao snaći, čak i da nije bilo oružanih sukoba. Naravno,

ratni sukobi dodatno su doprinijeli tome. Da bi ušli u kapitalizam, osnovno je da

promijenimo svijest stanovništva.Na drugom mjestu je to što moramo pokušati da

mijenjamo loše navike u društvu. Ništa bolje resurse, ni prirodne, ni bilo koje, nema

Evropa nego BiH, ali zato ima polit ički sistem i zakone koji uređuju svaku oblast

drušvenog života.

Iskoristimo ono što nam nudi Evropska unija potpisivanjem Sporazuma o

stabilizaciji i pridruživanju. Iznos pretpristupnih fondova, koje je Unija predvidjela za

BiH za period od 2008. do 2011. godine je 400.000.000 evra, ali, kako se navodi,

količina može biti i veća, zavisno od projekata koji budu kandidovani.

Bitno je da institucije, pojedinci i preduzeća koji žele aplic irati za sredstva,

ispunjavaju jasno definisane kriterijume Evropske unije.

Iako Evropa ima svojih mana, ukoliko budemo pametno razmišljali, građani i

BiH imaće ekonomsku korist od Evropske unije, više ulaganja i efikasnije privlačenje

stranih investitora u zemlju, a ne izvlačenje resursa, koji su nam još ostali. U sam

145

evropski proces neophodno je, osim vlasti, zainteresovati i najšire slojeve društva,

uključujući akademsku i poslovnu zajednicu.

Ukidanje viza, najširim slojevima društva u BiH pružiće se šansa za kretanja

radne snage, a to je prilika i za mlade da se bolje edukuju i znanje iz Evrope prenesu

u Bosnu i Hercegovinu.

Bosna i Hercegovina u cije losti mora da promijeni svoj d iplomatski kurs.

Veoma je važno uspostavljanje veza sa Ruskom Federacijom, koja je bitan faktor

stabilnosti u svijetu. Kada je riječ o njenom tržištu, to je veoma interesantan prostor

za plasman robe na teritoriju Rusije, ali i Kine i Indije. Kina velikom trgovinskom

ekspanzijom počinje da ugržava nekad najpoznatije brendove SAD-a i razvijenih

zemalja zapadnoevropskog kontinenta.

Bosna i Hercegovina, kao i mnoge druge zemlje Balkana i jugoistoka Evrope,

moraju tražiti partnere u cijelom svijetu, posebno iz oblasti ekonomije.

11.1. Evropeizacija Jugoistoka

U kontekstu procijenjenih kretanja i ambic ioznije i narastajuće uloge Evropske

unije u rješavanju kriza na periferiji Evrope, gdje svakako pripada i njen Jugoistok,

sve više se govori o ideji „evropeizacije“ ovog dijela Evrope.

Ova ideja ohrabrena je rezultatom Unije prema zemljama centralne i istočne

Evrope, dojučerašnjim član icama socijalističkog bloka,i prijemom većine njih u

članstvo, 2004.godine. Nakon toga, Unija se okreće onome što se naziva „evropska

periferija“, to jest evropski Jugoistok86.

U tom području ispoljava se i težnja za sistematičnijim pristupom rješavanju

kriza i konflikata.

„Evropeizacija“ se analizira u odnosu na domaće institucije u tri široke oblasti:

domaće institucionalne, zakonske i administrativne strukture;

domaći ekonomski i ostali ciljevi u širokoj skali područja koja se odnose na

regulaciju usvojenu u EU ili na deregulaciju postojećeg u regionu, koju

promoviše Unija;

86 Center for European Policy Studies Bruxsselles, oktobar 2003. godine

146

domaća društva u cjelini, uključujući domaće strukture polit ičkog

predstavništva, kao što su polit ičke partije i interesne grupe, domaće

rasprave, identiteti i ostale subjektivne dimenzije polit ike.

Namjera je da se na ovim prostorima isproba nastavak koncepta

„evropeizacije“ u dva pravca:

zemlje s periferije Evrope koje nisu ni članice EU ni kandidati, ali traže da

razvijaju prisnije relacije sa Unijom i kojima je već zagarantovan

potencijalni kandidatski status;

područje rješavanja konflikata i transformacije konflikata, gdja EU može da

obezbijedti okvir za rješavanje dilema u tim slučajevima, ali i da djeluje

neposredno kao medijator između strana uključenih u konflikte.

U analizi Centra za evropske polit ičke studije iz Brisela daju se dva alternativna

rješenja konflikata. Prvo je „EU kao okvir“, koje podrazumijeva djelovanje kroz

institucionalni sistem i upravu. Drugo je „EU kao akter“ i podrazumijeva uticaj na

polit ičko ponašanje aktera u konfliktu, što može da promijeni dinamiku i pravac

konflikata.

U zajedničkoj analizi - „Evropska unija i Balkan:od procesa stabilizacije do

proširenja na Jugoistoku“ iz Centra za primjenjena polit ička istraživanja i grčke

Fondacije za evropsku i međunarodnu polit iku kaže se da je suština u osnaživanju

postojećeg pristupa Unije Balkanu i da je taj pristup procesno orijentisan i fokusiran

na jačanje sposobnosti za upravljanje u zemljama regiona u vremenu u kojem se

odlaže krajnje rješenje i otvaraju statusna pitanja.

Evropa u slučaju Balkana ponavlja svoju orijentaciju i naglasak na

ekonomskom, polit ičkom i ukupnom društvenom razvoju, kao putokazu demokratije i

stabilnosti. U tom pravcu produžavale su se misije NATO-a, dok EU nije bila

ohrabrena i preduzela vojne misije od NATO-a u trenutku kada je osjetila da je zaista

spremna za tu vrstu operacija. Postojeći evropski instrumenti treba da izrastu u

originalne i dugotrajne nosioce donošenja i izvršenja odluka , koje bi bile usmjerene

147

prema hroničnim ekonomskim i društvenim problemima. EU treba da pošalje snažan

signal zemljama Balkana da obećanje o evropeizaciji nije iluzija.

Okupirana procesima proširenja, odnosima s najvažnijim atlantskim

saveznikom,SAD-om, krizama u Iraku, Avganistanu, Iranu i na Bliskom Istoku u

cjelini, ali i unutrašnjim odnosima dvadesetsedmorice, i odnosima u NATO-u,

Evropska unija nije se u dovoljnoj mjeri bavila jugoistokom Evrope. Međutim, Unija

počinje da ispunjava svoju ulogu na Balkanu, što se posebno vidjelo na Samitu u

Solunu, na samom kraju polugodišnjeg predsjedavanja Grčke u Evropskoj uniji, kada

je usvojen poseban dokument, „Solunska agenda za Zapadni Balkan: kretanje prema

evropskim integracijama“. Solunski sastanak potvrdio je opredjeljenje za proširenje

EU i na ovaj region, što je jasno izkazano kroz “Pokretanje Policijske misije Evropske

unije u BiH, u januaru 2003.godine, zatim operacije „Concordia“ u Makedoniji, kao i

opredjeljenost Unije da preuzme vojne operacije u BiH nakon SFOR-a . To su sve

pokazatelji odlučnosti Unije u pogledu zapadnog Balkana.

Dvije su osnovne oblasti u kojima se još nije u potpunosti definisao evropski

pristup:

odnosi sa SAD, i

način i model pristupanja EU zemljama jugoistoka Evrope.

Solunski samit došao je nakon niza tenzija unutar EU, NATO-a i evroatlantskih

saveznika, izazvanih američko-britanskim intervencijama u Iraku, a ispoljenih kroz

potpunu nedjelotvornost Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija, kolektivnu odbranu

NATO-a i Evropske spoljne i odbrambene polit ike (CFSP). EU je na Samitu u Solunu

potvrdila zajedničko djelovanje sa SAD prema jugoistoku Evrope, čime je ovaj region

poslužio kao primjer početka prevazilaženja jedne od najtežih kriza evroatlantskih

integracija od njihovog osnivanja. Dok EU produbljuje svoje angažovanje u

jugoistočnoj Evropi, neophodan je nastavak djelovanja SAD.

Interes Evrope, odnosno Evropske unije, za Balkan ili jugoistok Evrope,

postojao je i prije, ali je postao izraženiji nakon ratova i definitivnog uspostavljanja

mira u regionu, od 1991. do 1999.godine. U prvim godinama nakon završetka rata,

SAD i EU su provele mnogo vremena u raspravama o budućnosti NATO-a, ali i

osmišljavanju pravca razvoja EU. Period neposredno poslije ratnih operacija na ovim

148

prostorima, SAD i Evropa su iskoristile za ostvarivanje postavljenih ciljeva u BiH,

Hrvatskoj i Srbiji.

Naročito se to ispoljava kroz sljedeće:

pomoć u razvoju civilnog društva i demokratije, u skladu s liberaln im

vrijednostima, koje su deklarativno prihvatile sve države;

ekonomski oporavak i rekonstrukcija infrastrukture u BiH;

razvoj sistema kolektivne bezbjednosti u navedenim zemljama i razvoj

programa reforme i nacionalne bezbjednosti.

U priručniku CATO instituta za Kongres SAD za 2003.godinu daje se više

prijedloga, iz kojih se vid i da u SAD raste mišljenje o potrebi smanjenja američkog

prisustva na Balkanu. Predlaže se transfer odgovornosti za održavanje mira u ovom

regionu sa američkih na evropske saveznike i insistira na povlačenju američkih

trupa, potpunom ukidanju pomoći u narednim godinama, prestanku pritiska na način

kako da balkanski narodi upravljaju regionom i ohrabrivanju polit ičke ekonomske

liberalizacije Balkana. U takvim uslovima, Balkan se prepušta sve više Evropi, koja

ostaje, uz sva međusobna nerazumijevanja, najpouzdaniji saveznik. Time se otvara

prostor za realizac iju zajedničkih planova SAD-EU iz vremena zaustavljanja rata na

Balkanu i sa naglaskom na ulogu evropskih zemalja.

Ipak, jugoistok Evrope je područje na kojem se interesi SAD-a preklapaju s

interesima EU, kao saveznika i glavnog oslonca u evroatlantskim integracijama, i

stoga joj je prepuštena relativna inicijativa, ne samo u ekonomsko-polit ičkom

usmjeravanju procesa, već i u neposrednom ostvarivanju bezbjednosti od strane

novostvorenih „evropskih snaga“. Takvo tumačenje situacije je osnaženo

narastajućom „evropeizacijom“ protektorata: EU preruzima vođstvo od

međunarodnih Stabilizacionih snaga (SFOR) u BiH, ali preuzima i vodeću ulogu na

Kosovu.

Otvaranjem mogućnosti za jače vojno angažovanje Evropske unije, SAD su u

određenoj mjeri umanjile svoj ulog u NATO-u, kao najvažnijem i najsnažnijem

osloncu u Evropi. Istovremeno će Evropljani morati da angažuju mnogo više

potencijala, dovoljnih za ostvarenje bezbjednosnih planova, posebno ako se radi o

održavanju mira, ne samo na Balkanu, već, eventualno, i za neku Evropi važniju

intervenciju izvan područja Unije, pa i Evrope kao cjeline. Pošto Evropa ovaj drugi

149

cilj, na samom početku 21. vijeka, teško može ispuniti, Jugoistok postaje veliki isp it

za EU, njene zajedničke istitucije, spoljnu, bezbjednosnu i odbrambenu polit iku, za

njene mogućnosti rješavanja kriza, donošenje i održavanje mira.

Gledano dugoročno, evropska vojna moć logična je paralela stvaranju

evropskog polit ičkog identiteta koja bi trebalo da ima određenu mogućnost

autonomnog djelovanja, kao što je imaju i razne nacionalne snage, bez obzira jesu li

one tehnički raspoređene u NATO ili nisu. Ima mišljenja po kojima je nemoguće

govoriti o odbrani i bezbjednosti u Evropi bez NATO-a, tačnije SAD. Stoga će

nezavisne evropske snage, barem u skorijoj budućnosti, morati biti koordinirane s

NATO-om.

11.2. Koji su pravci djelovanja jugoistoka Evrope

Jugoistok Evrope će u narednoj deceniji b iti u fokusu pažnje proširene

Evropske unije, prostor na kojem bi ideje Evrope, ujedinjene u geografskim

granicama, trebalo da dobiju još jedan oslonac i dokaz opravdanosti. Objedinjeni

prostor trebalo bi da predstavlja više od šezdeset miliona stanovnika, ali b i

predstavljao i ekonomsko, polit ičko i bezbjednosno jedinstvo, postao bi i integralni

dio evropskih institucija i dijelio evropske vrijednosti.

Najveći krug proširenja EU dogodio se 2004.godine i značio je novi početak

njenog odnosa prema jugoistoku Evrope. To je izazvalo i druge aktere svjetske

polit ike, zainteresovane za ovaj prostor, da definišu ili redefinišu polit iku i svoj

pristup. Jugoistok Evrope će, i pored povremenog skretanja pažnje na aktuelnija

svjetska krizna područja, ostati jedan od fokusa polit ike iz jednostavnog razloga: to

je dio Evrope u kojem svoje interese ima EU, ali i SAD i, tradicionalno, Rusija. Zaista

se može reći da je Balkan bio i ostao region u kojem je posebno vidljivo mnogo

centralnih problema svjetskog poretka, kao što su ograničeno samoodređenje,

upravljanje etničkim konfliktima, potreba za upravljanjem krizama, što je imperativ

novog tipa održavanja mira i legitimne humanitarne intervencije.

150

Američko prisustvo na Balkanu87 ne može se zatvoriti samo u „evropska

pitanja“, jer je vidljivo da su, u prvoj deceniji XXI vijeka, najveći i najbrojniji američki

sukobi sa islamskim protivnikom. Jugoistok Evrope ostaje jedno od veoma malog

broja područja u svijetu gdje se Amerikanci doživljaju pozitivno od strane

muslimanske populacije. Zbog toga su SAD veoma zainteresovane za stabilnost i

održavanje mira u regionu. Obnovljeni konflikti bili bi neuspjeh polit ike, sa štetnim

posljedicama po balkanske muslimane i za odnose SAD sa širim muslimanskim

svijetom. Evropska uloga za to je posebo osjetljiva kada se stavi u kontekst njenih

odnosa s atlantskim saveznikom, budući da je Balkan sastavljen veoma šaroliko u

pogledu polit ika država, nacija i religija, te opšti pristup regionu mora da bude veoma

osjetljiv.

Jugoistok Evrope daleko je važniji prioritet Evropskoj uniji nego za SAD, iako

će obje strane nastojati da šire svoj uticaj u regionu. Mjera tog uticaja zavisiće od

međusobnih odnosa, a svakako i od stava prema razvoju situacije u samom regionu.

U skladu s već usvojenom politikom, EU će nastraviti realizaciju zacrtanih planova:

nastavak rada na proširenju Evropske unije;

usklađ ivanje uslova evropskog zakonodavstva sa domaćim-zemalja

potencijalnih član ica EU;

ulaganje u zemlje jugoistoka Evrope kroz CARDS projekat;

usmjeravanje na region u razvoju evropskog odbrambenog i

bezbjednosnog identiteta (ESDI);

nastavak aktivnosti EU na razvoju civilnog društva, demokratskih polit ičkih

sistema, vladavine prava i pravne države.

Koordinacija EU i SAD u ovom regionu ogleda se u sljedećem:

proširenje evro-atlantskih integracija na zemlje jugoistoka Evrope i njihovo

prisustvo u zemljama Partnerstva za mir i NATO-a;

razvijanje zapadnih vrijednosti i standarda;

proces proširenja NATO-a kroz MAP, akcioni plan za učlanjenje u NATO i

Sporazum o partnerstvu (Jadranska povelja);

borbu protiv terorizma.

87 Henrx Kissinger, „Treba li Amerika vanjsku politiku“, Zagreb – 2003. godine

151

11.3. Regionalizam kao etapa evro-atlantizma

Regionalizaciju danas možemo da posmatramo na više nivoa: svjetskom,

kontinentalnom, subkontinentalnom, međudržavnom i unutardržavnom. Svaka

regionalizacija predstavlja pokušaj da se određena homogenost, sličnost i

međuzavisnost iskaže u nekoj od sfera života - ekonomskoj, polit ičkoj, vojno-

bezbjednosnoj, kulturnoj i drugima. Subkontinentalna regionalizacija Evrope dobila je

zamah nakon završetka hladnog rata, kada su neke inicijative snažnije oživjele, druge

potpuno obnovljene, a neke se i izvorno pojavile. Veliki broj in icijativa odnosi se na

zemlje istočne i jugoistočne Evrope, Mediterana i sjeverne Afrike, i njihov cilj je da

ove dijelove kontinenata približe evropskim i evroatlantskim integracijama.

Evropska ekonomska zajednica (EEZ), prerasla je, 1992.godine, u Evropsku

uniju (EU), osim ekonomske saradnje i jedinstvene valute, počela da

definiše svoju zajedničku spoljnu i odbrambenu polit iku (CFSP), kao i

Evropski odbrambeni identitet (ESDI); uspostavila saradnju sa drugim

svjetskim regionima, kao što su NAFTA, ASEAN i drugi;

1952.godine Skandinavske zemlje osnovale su Nordijsko vijeće, kao

periodični sastanak parlamentarnih predstavnika Danske, Finske, Islanda,

Norveške i Švedske;

Zapadnoevropska unija (WEU) nastala je iz Briselskog pakta, ulaskom

Savezne Republike Njemačke, 1955.godine;

Grupa bivših socijalističkih zemalja osnovala je nakon hladnog rata

Srednjoevropsku zonu slobodne trgovine (CEFTA), one su nakon

2004.godine sve postale članice NATO-a i EU, ali Jugoistok preuzima te

principe u cilju regionalnog kolektivnog jačanja;

Baltičke zemlje, jedan od prvih i najuočljivijih vijesn ika raspada SSSR-a,

uspostavile su saradnju u okviru Baltičkog regiona, a rezultat te saradnje je

zajednička jedinica za mirovne operacije (BALBAT);

Ruska Federacija i još jedanaest bivših Sovjetskih Republika osnovale su

Zajednicu Nezavisn ih Država (ZND ili CIS), u okviru ZND-a organizovano je

nekoliko asimetričnih regionalnih inic ijativa, poput „Inicijative za

152

ekonomsku saradnju“, koju čine Rusija, Ukrajina, Bjelorusija i Kazahstan ili

inicijativu GUAAM (Gruzija, Ukrajina, Azerbejdžan, Jermenija i Moldavija).

Mnoge od ovih zemalja učestvuju i u drugim multilateralnim in icijativama-

Sveslovenskom kongresu, Organizaciji islamskih zemalja, Fondu jedinstva

pravoslavnih zemalja i Savezu multilateralnog povezivanja nevladinih organizac ija itd.

Regionalna diplomatija može imati specifične oblike u jugoistočnoj Evropi. Ona je

uvijek bila zanimljiva za one koji su imali interes za prodor na azijski kontinent (Bliski

i Srednji istok) i Mediteran.

Osim zemalja koje pripadaju regionu, za Balkan su zainteresovani i brojni

susjedi, ali i zemlje Mediterana i sjeverne Afrike, posebno veliki ekonomsko-polit ički

akteri međunarodnih odnosa - SAD, EU i Rusija. Nakon napuštanja socijalizma,

Jugoistok Evrope, posredno ili neposredno, u cjelini ili djelimično, učesnik je dvanaest

regionalnih inic ijativa i integracija, čiji bi ciljevi trebalo da budu:

brži ekonomski i polit ički razvoj regiona i međusobna saradnja među

državama;

kontrola i smanjenje naoružanja i podizanje nivoa unutrašnje i spoljne

bezbjednosti i stabilnosti zemalja;

unapređenje dobrosusjedskih zemalja;

usmjeravanje i pripremanje država regiona u pravcu ulaska u evroatlantske

integracije.

Regionalne inicijative koje okupljaju zemlje Jugoistoka Evrope mogu se, prema

načinu iniciranja, podijelit i u dvije grupe:

izvorne inicijative samih zemalja Jugoistoka Evrope;

inicijative međunarodne zajednice za Jugoistok Evrope.

Analizom ciljeva i rezultata ovih inicijativa može se izvesti više zaključaka:

izvorne inicijative slab ije su po intenzitetu aktivnosi i dometima zbog

veoma različit ih interesa, vrlo skromnih izvora finansiranja za njihovu

realizaciju, kao i sasvim oprečnih interesa važnih faktora međunarodne

153

političke scene u ovom dijelu Evrope, koji im onemogućavaju da izgrade

odgovarajuće institucije;

stepen „regionalnog identiteta“ zemalja i stanovnika ovog područja je

veoma nizak, bolje je reći da čak i ne postoji;

balkanske zemlje nemaju jedinstven stav prema članstvu u EU;

međunarodne inicijative imaju preciznije razrađene i detaljnije

programirane ciljeve, finansijski su bolje utemeljene, i imaju jasnije

definisane mehanizme, instrumente i institucije za realizac iju postavljenih

ciljeva od „izvornih“ inicijativa iz regiona.

Osnovne karakteristike okruženja, prema kojima zemlje regiona prilagođavaju

svoju spoljnu polit iku su:

na unutrašnjem planu uspostavljanje društva na principima tržišne

ekonomije, višestranačke demokratije, vladavine prava, ljudskih prava i

sloboda, kao i temeljnih principa sistema vrijednosti na kojima počiva

današnji kapitalizam;

na spoljnopolitičkom planu razvoj bilateralne i multilateralne saradnje s

naglaskom na dostizanju standarda neophodnih za ulazak u EU i NATO kao

stubove „evroatlantizma“.

Postoje i slabosti regionalnih integracija koje se ogledaju kroz sljedeće:

većina regionalnih integracija nema jasno definisane ciljeve;

aktivnosti su im uglavnom na deklarativnom nivou, najčešće kroz samite

šefova država i vlada;

ne okupljaju iste zemlje, odnosno granice tih inicijativa se ne uklapaju, što

dovodi do nekoherentnosti i konfuzije u programima i djelovanju;

konceptualno nije definisana infrastruktura;

nema dovoljno novčanih sredstava za uspostavljanje regionalnih inicijativa

i organizac ionih mehanizama;

javno mnjenje nedovoljno poznaje te inicijative i značaje regionalne

saradnje;

sve države i vođstva uzdaju se u brži u lazak u EU i od tog procesa previše

očekuju;

154

ne postoji saradnja, zajednička aktivnost i mehanizam kolektivnih akcija.

Moguće je zaključit i da na prostoru jugoistočne Evrope ne postoji nešto što se

zove regionalni identitet niti postoje izgledi da u skorije vrijeme dođe do nečeg što bi

moglo voditi „regionalnom identitetu“, uprkos izraženim zahtjevima EU i NATO-a u

ovim procesima.

Program CARDS definisao je četiri ciljna paketa za regionalne inicijative:

zemlje regiona treba da ostvare polit ičke relacije na način kako to rade

zemlje EU između sebe;

pet zemalja zapadnog Balkana treba da podrže neposrednu saradnju u

oblastima borbe protiv organizovanog kriminala, ilegaln ih imigracija i

trgovine ljudima;

mreža bliskih ugovornih odnosa treba da produbi odnose među tim

zemljama i sa EU;

bilateralne sporazume o slobodnoj trgovini, u skladu s pravilima Svjetske

trgovinske organizacije (WTO) bazirane na asimetrične trgovine sa EU;

zajedničkim ustupcima u pogledu slobode kretanja radne snage, usluga,

službi p laćanja i kapitala u cilju približavanja pravilima EU.

11.4. Strategija diplomatske akcije Balkanskih zemalja

Poput zemalja istočne i centralne Evrope, zemlje Balkana usmjerile su

unutrašnje snage i diplomatiju na prijeme u NATO i EU. Potrebe na tom putu, ali i

međunarodni faktori od njih traže više regionalne uvezanosti i koordinacije. Za jednu

dosljednu strategiju diplomatske akcije države jugoistoka Evrope trebalo bi da:

preciznije definišu izvorne regionalne ciljeve;

ojačaju odgovarajuće multilateralne mehanizme i instrumente koji mogu da

im omoguće ostvarivanje dogovorenih ciljeva, koji će manje zavisiti od

međunarodnih aktera;

obogate bilateralnu i multilateralnu saradnju na podregionalnim nivoima,

radi rješavanja određenih specifičnih pitanja, naročito na prostoru

zapadnog Balkana (povratak izbjeglica i imovine, infrastruktura, zaštita

manjina i zajednički projekti);

155

preduzmu neophodne mjere u cilju stvaranja ekonomskog prostora koji će

omogućit i brži razvoj kroz slobodnije kretanje robe, kapitala i ljudi, a što bi

smanjilo carine, takse i uticaj polit ičkih elita;

stvore mehanizme koji bi omogućili da se cijeli region brže i snažnije

poveže sa drugim regionima;

izgrade sopstvene transnacionalne mehanizme regionalne kolektivne

bezbjednosti;

stvore specifične regionalne mehanizme u okviru OEBS-a i Savjeta Evrope

za djelovanje u slučaju izbijanja regionalnih kriza.

Velike i moćne zemlje imaju snažan direktan uticaj na unutrašnju i spoljnu

polit iku zemalja jugoistoka Evrope, ali i posredno utiču na definisanje njihove polit ike

posredstvom raznih lobi grupa u obliku instituta, nevladinih organizacija, istraživačkih

centara, te obavještajnih službi.

Nasuprot njima, nerazvijeni diplomatski aparati funkcionišu bez jasnih i

dosljednih spoljno-polit ičkih koncepcija, pripremljenih i dovoljno obrazovanih

diplomata, s diplomatskim strukturama stegnutim između previše personalizovanih

polit ičkih i diplomatskih vođstava i partijskih odanosti.

I EU i SAD, kao lideri NATO-a, smatraju da je poticanje regionalnih inicijativa,

posebno ekonomskih, važan preduslov za prijem zemalja Balkana u njihovo članstvo.

Zato se ponovo treba vratiti na pitanje identiteta, a odgovor je: što prije

regionalno povezivanje ili integrisanost u evropske i evroatlantske strukture. U

regionu ima država i naroda koji zanemaruju potrebu regionalne povezanosti,

opredjeljuju se isključivo prema EU i NATO-u. Kroz zapadne stavove i dokumente,

kroz procese regionalnih povezivanja i g lobalizacije, Jugoistok Evrope postavljen je u

takve odnose u kojima samo u cjelin i može da učestvuje u polit ičko-ekonomskim

kretanjima koji su zahvatili region.

11.5. Izazovi balkanskog identiteta

Prošlost jugoistočne Evrope i Balkana ostavila je u naslijeđe novim polit ičkim

elitama nestabilno i nesigurno područje u kojem su polit ički procesi ostali nedovršeni,

156

a to traje i dan danas. Društvena tranzicija odvija se u neregulisanim društvima i

nestabilnim državama, za koje je svako otvoreno pitanje sudbinska opasnost. Ako se

evropski kontinent posmatra kao geopolitički i geoekonomski prostor iz kojeg su u

proteklih nekoliko vijekova poticani i vođeni najvažniji svjetski procesi.

Najčešći uzroci su nedefinisane državne granice, imigracije stanovnika,

osvajanje prostora, miješanje naroda i religija na malom prostoru, usporen državni,

ekonomski i institucionalni razvoj. Prošlost Balkana je proces podjela i usitnjavanja

država, počet još u vrijeme evropskih buržoaskih revolucija. Nakon Otomanske

imperije i Austro-Ugarske monarhije, Balkan i danas dijeli jedanaest država i još je

krajnje neizvjesno da li je proces usitnjavanja dovršen. Za razliku od slučajeva

poznatih u drugoj polovini XX vijeka, tranzicija na Balkanu je bila najbolnija i s

najvećim posljedicama. Tranzicioni procesi u zemljama Latinske Amerike i Južne

Evrope nisu zadirali u suštinske osnove društvenih odnosa, zasnovanih na tržišnoj

ekonomiji i slobodnom preduzetništvu. Kao i u zemljama Istoka, tranzicija na

jugoistoku Evrope bila je opterećena zaostalim odnosima, sublimiranim u izuzetno

sporim promjenama i višestrukim tranzicionim problemima.

Velike razlike i suprotnosti na Balkanu onemogućile su samodefinisanje i

jačanje jednog regionalnog centra, koji bi, u strateškom smislu okupljao države i

nacije, kako bi postale izgrađeniji i izraženiji polit ički entitet. Nacionalne, etničke i

vjerske raznolikosti nisu bile samo uzrok nesigurnosti i nestabilnosti balkanskih

država, već su dovele do raspada bivše Jugoslavije.

Najslabiju moć da utiču na procese u regionu imale su same zemlje Balkana.

Jugoistok Evrope suočio se s grubom i teškom realnošću - za ulazak u klub bogatih

zemalja b ilo je potrebno ispuniti mnogo uslova. Za EU tražilo se pravno-ekonomsko

okruženje, a za NATO efikasan sistem bezbjednosti. Nepostojanje minimuma

regionalnog balkanskog identiteta otežava razvoj regionaln ih struktura i mehanizama,

dovoljno efikasnih u ekonomskom i bezbjednosnom pogledu.

157

VI ZAKLJUČAK

1.) Evropska unija mora u narednom periodu preispitati svoju perspektivu i razvoj.

Mora prepoznati manjkavosti u procesu proširenja, uvesti novine za zemlje koje

su potencijaln i kandidati i pokušati ujednačit i kriterijume za priključenje. Mnoge

zemlje irit ira takav pristup, a posebno u segmentima gdje ne postoje razlike.

2.) Unija bi morala da pruži novi polit ički impuls evro-mediteranskom dijalogu, kao

i drugi oblik polit ičkog partnerstva i korporacije sa Rusijom i Kinom.

3.) U bezbjednosnom smislu, mora promijeniti stil i polit iku prema Rusiji i njenom

uticaju u novom svjetskom poretku. Ne smije SAD tretirati kao tutora i

velesilu, a Rusku Federaciju kao neprijateljsku stranku, što je trenutno veoma

izraženo.

4.) Jugoistok Evrope, zbog različ itog polit ičkog, ekonomskog i ideološkog aspekta,

mora voditi računa o interesima u Evropskoj uniji. Svaka zemlja pojedinačno ne

smije donositi ishitrene odluke, na štetu susjeda, jer to može izazvati

nesagledive posljedice, za region u cjelini.

5.) Zemlje Jugoistoka moraju naći zajedničke interese, koji će ih približit i Evropskoj

uniji, jer ovom turbulentnom području samo je potrebna iskra da ponovo plane.

To nije pesimizam, jer se dovoljno vratiti samo malo u prošlost i potvrditi ovu

tezu. Zbog toga je veoma važno voditi računa o pronalaženju zajedničkog

rješenja mnogih pitanja, koje smo u ovom naučno istraživačkom radu

elaborirali.

6.) Veoma važan faktor ovog područja je ekonomska stabilnost, koja se, zbog

socijalnih nezadovoljstva u većini zemalja, često pretakala u polit ičku

nestabilnost.

7.) Zapadni Balkan je dio ovog regiona, ali sa još složenijim procesima i nedavnim

ratnim sukobima u većini zemalja. Zbog takvih protivriječnosti, nepohodno je

voditi računa o mnogim faktorima. Osnovno je da svaka zemlja pojedinačno

razvija svoje polit ičke i ekonomske kapacitete na najbolji način. To

podrazumijeva i činjenicu da ne bi bilo dobro postojanje bilo kakve ideje o

158

stvaranju, u bliskoj budućnosti, neke nove zajedniče države poput bivše

Jugoslavije.

8.) Regionalno povezivanje u ekonomskom smislu je veoma značajno i na tome se

trebalo raditi. Zajednički ekonomski interesi treba da budu na prvom mjestu

ovih država. Razlog za to je što su ove zemlje pojedinačno malo ekonomsko

tržiše i ukoliko ne bi bilo povezivanja, zaostale bi u svom razvoju.

9.) U borbi protiv terorizma, kriminala, trgovine ljudima i drogom, zajedničko

djelovanje je neupitno, jer je to i uslov Evropske unije, da bi neko postao njena

članica. Drugi važan faktor je i to što je ovo područje transverzala između

Istoka i Zapada i ne smije se dozvolit i da bude poligon djelovanja ovakvih

grupa, jer bi to ugrozilo bezbjednost zemalja zapadnog Balkana.

10.) Pitanje uspjeha BiH u Evropskoj uniji nije, dakle, pitanje spremnosti na

organizacijskom, ekspertnom ili normativnom nivou, nije čak ni pitanje tehnike

ili vještine pregovaranja, nego prije svega unutrašnje, polit ičko pitanje. Taj

uspjeh zavisi od toga da li će vlasti BiH i državne institucije moći pratiti tempo

procesa i ispuniti obaveze prema standardima Evropske unije. Došli smo do

zaključka da je to do sada išlo veoma sporo, a jedan od razloga je što polit ički

dijalog u BiH nije adekvatan i što pojedinci iz polit ičke elite Federacije BiH ne

prihvataju činjenicu da je Republika Srpska, u okviru BiH, neupitna i da je

njena uloga u ovim procesima veoma važna za daljnje napredovanju prema EU.

11.) Prvenstveno moramo pristupiti sprovođenju već utvrđenog Zakona o reformi

policije, koji je jedan od uslova Evropske unije, a nakon toga i ustavnim

reformama, čija osnova mora biti Dejtonski mirovni sporazum, koji

podrazumijeva dva entiteta: RS i Federaciju BiH. Uočili smo da okviru toga treba

insistirati na smanjenju globalnog sistema u administraciji Federacije BiH.

Republika Srpska u tom pogledu treba samo da radi na dograđivanju i

efikasnosti svojih institucija, koje i sada prilično skladno funcionišu. Ne treba

vršiti prenos nepotrebnih nadležnosti na nivo BiH, jer se pokazalo da i

dosadašnji prenosi nadležnosti nisu donijeli posebne rezultate. Tu treba izdvojiti

Upravu za indirektno oporezivanje BiH , koja je ostvarila pozitivne rezultate, ali

je još neadekvatan način raspodjele sredstava. Pozitivni rezultati su učinjeni u

159

reformi odbrane, ali i dalje treba insistirati na smanjenju oružanih snaga, jer su

izdaci veliki, a njihova uloga minorna u BiH.

12.) Potrebni su dodatni napori kako bi se osigurala samoodrživa i stabilna država,

ustrojena prema Dejtonskom sporazumu, koja bi bila u stanju da preuzme punu

odgovornost za upravljanje. Veoma je važno sprovesti polit ičke procese koji su

preduslov za gašenje Kancelarije visokog predstavnika u BiH. Na ovom pitanju

treba stalno insistirati u razgovorima s međunarodnim faktorima. Izveli smo

zaključak da je to moguće samo ukoliko polit ički lideri pokažu dobru volju i

konsenzus za samostalno odlučivanje o BiH, što je za sada neizvjesno, s

obzirom na postojeću strukturu vlasti, gdje su uočene, kako ideloške i polit ičke,

tako i mnoge druge razlike.

13.) Posao Direkcije za evropske integracija BiH i ostalih nadležnih institucija za

proces pregovaranja i dogovaranja neće biti nimalo jednostavan i lak. Zato

pregovaračka struktura s Evropskom unijom mora imati odgovarajući okvir, što

znači da je ne predstavljaju samo državni službenici i predstavnici izvršne vlasti,

već i ostale strukture, kako ne bi imala kruti birokratski okvir. Kroz osmišljenu,

prije svega konsultativnu ulogu Parlamentarne skupštine BiH, te bolju

koordinaciju s entitetskim parlamentima, osiguralo bi se učešće izabranih

predstavnika vlasti u definisanju smjernica i odrednica za razgovore sa

Evropskom unijom.

14.) Formiranjem posebnih stručnih timova Parlamentarne skupštine BiH, koji bi bili

zaduženi isključivo za razgovore, te specijalizovanih sektorskih radnih tijela koja

bi bila zadužena za davanje smjernica u određivanju stavova prema pojedinim

pitanjima koje tretira Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju, osigurala bi se

bolja informisanost javnosti. Prepuštanje razgovora izvršnoj vlasti i državnoj

delegaciji moglo bi rezultirati neadekvatnom podrškom u fazi daljnjih reformskih

procesa u BiH, posebno ekonomske oblastu na kojoj se EU i zasniva i, naravno,

najviše insistira. Sve to ukazuje na potrebu pravovremene mobilizacije javnosti i

društva u cijelosti.

15.) Veoma je važno da javnost bude obavještavana o tome, kako bi lakše shvatila

ovo kompleksno pitanje. S toga je potrebno preduzeti konkretne aktivnosti i

insistirati na:

160

-konstantnoj promociji c iljeva i vizija BiH u procesu evropskih integracija.

Potrebno je razraditi kampanju podizanja svijesti građana o konkretnim

stvarima koje se tiču budućnosti BiH u Uniji. To podrazumijeva i stalno

ispitivanje javnog mnjenja.

kontinuiranom učešću civilnog sektora u diskusiji o procesu. Uloga nevladinih

organizacija veoma je značajna u raznim raspravama i debatama.

Parlamentarna komisija treba stalno da nadgleda proces i zajedno s

Kolegijumom Parlamenta BiH da pravi planove usvajanja neophodnih

dokumenata.

obavezno uključit i teme o evropskim integracijama u nastavno-naučne

programe na univerzitetima u BiH, kako bi se među mladim generacijama

razvio osjećaj za mjesto BiH u Uniji.

Neprekidno usavršavanje zakonodavnog okvira sa zakonodavstvom Unije.

Kontinuirano obučavanje i usavršavanje državnih službenika o standardima i

pravilima Evropske unije, kako na nivou BiH, tako i na nivou entiteta.

Definisati organizac iju i mjesta u institucijama na osnovu identifikovanih ciljeva

i zadataka koje institucije treba da realizuju i prate.

Za svako od mjera u procesu bilo koje naredne reforme, zadužiti po jednu

instituciju, kako bi se ostvarila bolja koordinacija.

Najviši organi vlasti treba da se bave samo onim pitanjima koja druge

institucije ne mogu da urade. Treba uvesti principe supsidijarnosti i

proporcionalnosti.

Na osnovu iskustava iz zemalja Evropske unije formirati na n ivou BiH

instituciju kojoj bi jedan od osnovnih zadataka bila operativna koordinacija

svih državnih institucija.

16.) Treba da znamo da je osnovni cilj Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju

uspostavljanje pune i trajne stabilizacije u BiH pa i regionu, i to je dimenzija

koju je potrebno približit i shvatanju javnosti o ovom procesu. Kriterijumi iz

Kopenhagena, na kojima se zasniva Proces stabilizac ije i pridruživanja, od BiH

zahtijevaju:

stabilnost institucija kojima se garantuje demokratija, vladavina prava;

161

poštivanje ljudskih prava i zaštita manjina;

funkcionalnu, efikasnu i komplementarnu tržišnu privredu koja je u stanju da

izdrži pritisak na jedinstvenom tržištu EU;

sposobnost preuzimanja obaveza punopravnog članstva, uključujući

sprovođenje ciljeva polit ičke, ekonomske i monetarne unije.

17.) BiH, njene institucije izvršne i zakonodavne vlasti, društvo, javnost i mediji

moraju postići konsenzus o polit ičkom, ekonomskom i institucionalnom razvoju,

usmjerenom ka vrijednostima i modelima na kojima se temelji Unija. U

protivnom, BiH neće moći garantovati stabilizaciju prilika na ovim prostorima,

što će joj onemogućit i ulazak u Evropsku uniju. Posljedice bi bile nesagledive,

jer izopštavanje iz Evrope ostavilo bi Bosnu i Hercegovinu u izolaciji, a polit ički

faktori u svijetu imaju mehanizme kako da to urade. Moramo insistirati na

aktivnoj ulozi u ovom procesu, jer nemamo alternativu, s obzirom na to da su

velike sile već odredile svoje interese na ovim prostorima i za Bosnu i

Hercegovinu je ulazak u Evropsku uniju neminovnost. Dnevno polit ičke interese

moramo ostaviti po strani i rad iti na dugoročnj strategiji, koja će biti u interesu

svih nas, posebno budućih generacija. Time je naša hipoteza većim dijelom

povrđena, ali ostavili smo malu rezervu, s obzirom na to da su mnoge stvari još

nepredvidive. Evropska unija još nije uspostavila dugoročan okvir svog

funkcionisanja i mnoge članice nisu u važnim pitanjima postigle konsenzus, tako

da je naša hipoteza ostala otvorena, jer da bismo je potpuno potvrdili, treba

vremena.Ukoliko to ne učinimo mi, možda ćemo neke druge istraživače

ponukati da je u potpunosti dovrše.

Poruka: Balkan je region koji će, vjerovatno, nastaviti da proizvodi mnogo

više istorije nego što je u stanju da konzumira, riječi su nekadašnjeg i već

davno preminulog premijera Ujedinjenog kraljevstva Velike Britanije, Winstona

Churchila.

162

LITERATURA

1. Dr Radomir Lukić, Metodologija prava, Sabrana djela, Beograd,1977;

2. Milorad Zakić,Metodologija naučno istraživačkog rada,Banjaluka,2000;

3. Dr Mithat Šimić,Kako nastaje naučno djelo,Sarajevo,1972;

4. Dr Milan Galogaža,Filozofija života,Novi Sad,2001;

5. Dr Bogdan Šešić, Opšta metodologija,Naučna knjiga,Beograd,1974;

6. Vitomir Popović,Vladimir Lukić; “Dejton-Pariz”,Institut za međunarodnu

poslovnu saradnju,Banjaluka,1997;

7. Dr Radovan D.Vukadinović, Pravo Evropske unije,Beograd,2006

8. Miroslav Prokopijević:Evropska unija,Beograd, 2005;

9. Radovan Vukadinović, Posthladnoratovske tendencije međunarodnih

odnosa, Zagreb, 2000;

10. Radovan Vukadinović, Polit ika evropskih integracija, Zagreb,2005;

11. Radovan Vukadinović, Sigurnost na jugoistoku Evrope,Varaždin, 1999;

12. Radovan Vukadinović, Postkomunistički izazov europskoj sigurnosti,Mostar,

1997;

13. Radoslav Stojanović,Vojin Dimitrijević, ”Međunarodni odnosi”,Službeni

list,Beograd,1996;

14. Momir Stojković, “Balkanski ugovorni odnosi”, II tom 1919-1945, Službeni

list SRJ,1998;

15. Lidija Čehulić: Euroatlantizam, Zagreb, 2003;

16. Miroslav,Pečuljić, Globalizacija-dva lika svijeta,Beograd,2002;

17. Dušan Šiđanski, U traganju za evropskim federalizmom,Beograd, 2002;

18. Aleksandar Fatić, Novi Međunarodi odnosi, Beograd,1999;

19. Aleksa Buha,Evropa ili Amerika,zbornik Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva Republike Srpske,Srpsko Sarajevo,2003;

20. Siniša Tatalović,Etnički sukobi i europska sigurnost,Polit ička

kultura,Zagreb,2003;

21. Marija Todorova,Imaginarni Balkan, XX vek ,Beograd,1999;

22. Miroslav Jovanović,Evropska ekonomska integracija,Beograd, 2004;

163

23. Gostimir T. Popović: Evropska unija – regionalna polit ika, Beograd, 2006;

24. Miloš Šolaja: Balkan u transatlantskoj pukotini, Banja Luka, 2006;

25. Amir Kapetanović, Đorđe Latinović: Bosna i Hercegovina od regionalnih

integracija do Evropske unije, Sarajevo, 2005;

26. Mirjana Kasapović,Bosna i Hercegovina-podijeljeno društvo i nestabilna

država,Polit ička kultura,Zagreb,2005;

27. Mirjana Kasapović,Demokratska tranzicija i polit ičke stranke,Zagreb,1996;

28. Vlatko Mileta,Radovan Vukadinović,Europska integracija i ruska

dezintegracija, Zagreb, 1996;

29. Mišel Fuše,Evropska republika,Stubovi kulture,Beograd,2000;

30. Stevan K.Pavlović,Istorija Balkana,Beograd,2004;

31. Međunarodni odnosi,Grupa autora,Zagreb, 2003;

32. Priručnik za usklađ ivanje propisa BiH sa propisima Evropske unije – Direkcija

za evropske integracije BiH, Sarajevo, 2005;

33. Z. Kulundžić, D. Vuletić, D. Maglić, A. Kapetanović, M. Kušljugić, Z.

Dizdarević: Vanjskopolitička Inicijativa BiH, Sarajevo, mart 2006;

34. Izvještaj o napretku BiH u 2007. godini - Komisija Evropskih zajednica,

Brise l, 06.11.2007;

35. Saopštenje Komisije za Evropsko vijeće i Parlament – Strategija proširenja i

ključni izazovi 2007 – 2008 – Komisija Evropskih zajednica, Brisel,

06.11.2007;

36. Strategija integriranja BiH u Evropskoj uniji – Direkcija za Evropske

integracije, Sarajevo, 2005;

37. Dr Mihailo Crnobrnja,Zbornik radova “Evropska unija prvih 50 godina”,

Beograd, 2007;

38. Tranzicioni procesi i izgradnja institucija demokratske kontrole-

Zbornik,Demokratska kontrola i nadzor nad bezbjednosnim sektorom u

regionu,M-impeks,Banjaluka, 2004;

39. Internet: www.europa.eu.int/pol/justice/index en.htm;

40. Internet: www.osce.org;

41. Internet: www.google.com

164

DODATAK

SKRAĆENICE

BiH – Bosna i Hercegovina

BDP – Bruto domaći proizvod

CAP – Common Agricultural Policies / Zajednička poljoprivredna polit ika

CARDS – Community Assistance for Reconstruction, Developloment and Stabilisation

/ Pomoć Zajednice za obnovu, razvoj i stabilizaciju

CCP – Common Commercial Policy / Zajednička trgovinska polit ika

CECA – Evropska zajednica za ugalj i čelik

CEE – Central and Eastern Europe / Centralna i istočna Evropa

CEN – Commite Europeen de Normatisation / Evropski komitet za standardizaciju

CENELEC – Commite Europeen de Normatisation Electrotehnicque / Evropski komitet

za elektrotehničku standardizaciju

CET – Common External Tariff / Zajednička carinska tarifa

CETAS – Central European Air Traffic Services / Centralno evropski servis za avio

saobraćaj

CFP – Common Fisheries Policy / Zajednička polit ika o ribarstvu

CFSP – Common Foreign and Security Policy / Zajednička spoljna i bezbjednosna

polit ika

CIPS – Citizen Information Protection System / Sistem za zaštitu ličnih podataka

COE – Council of Europe / Vijeće Evrope

COSAC – Konferencija nacionalnih parlamenata zemalja EU za evropska pitanja

CRPC – Commision for Real Property Claims of Disp laced Persons and Refugees /

Komisija za imovinske zahtjeve raseljenih lica i izbjeglica

CTF – Consultative Task Force / Konsultativno-radna grupa

DEI – Direkcija za evropske integracije

DERK – Državna elektroenergerska regulatorna komisija

DG – Competition-Directorate General / Glavna direkcija za konkurenciju

DKP – Diplomatsko-konzularno predstavništvo

165

EA – European Acreditation / Evropska akreditacija

EAGGF – European Agricultural Guidance and Guarantee Fund / Evropski

poljoprivredni fond za upravljanje i garanciju

EAP – Evropski administrativni prostor

EBU – European Broadcasting Union / Evropska unija za emitovanje

EC TAER – European Commission Teacher Assistance / Evropska komisija za pomoć

ECDL – European Computer Driving Licence / Evropska kompjuterska korisn ička

dozvola

ECSEE – Energy Community of South East Europe / Energetska zajednica jugoistočne

Evrope

EEA – European Economic Area / Evropski ekonomski prostor

EEZ – Evropska ekonomska zajednica

EK – Evropska komisija

EMU – European Monetary Union / Evropska monetarna unija

EN – Environmental / Okolina

ERN – Exchange Ratemchanism / Mehanizam za vrijednost deviza

ERS – Elektroprivreda Republike Srpske

ESDP – European Security and Defence Policies / Evropska bezbjednosna i

odbrambena polit ika

ESI – European Stabilisation Initiative / Evropska inicijativa za stabilizac iju

ETSI – European Telecommunications Standards Institute / Evropski institut za

telekomunikacione standarde

EU – Eurepan Union / Evropska Unija

EUFOR – European Forces / Evropske snage

EUPM – European Union Police Mission / Policijska misija Evropske unije

EUROPOL – Zajednička evropska policija

EVROATOM – Evropska zajednica za atomsku energiju

EZ – Evropska zajednica

FDI – Foreign Direct Investment / Direktna strana investicija

FIPA – Foreign Investment Promotion Agency / Agencija za promociju stranih

investicija

166

FVO – Food and Veterinary Office / Kancelarija za veterinarstvo i prehrambene

proizvode

GATT – General Agreements on Tariffs and Trade / Opšti dogovor o carinama

GIS – Geographic Information Systems / Geografski informacioni sistemi

HRC – Human Rights Chamber / Dom za ljudska prava

IAF – International Accreditation Forum / Internacionalni forum za akreditaciju

ICC – International Criminal Court / Međunarodni krivični sud

ICG – International Crisis Group / Međunarodna krizna grupa

ICT – Information and Communication Technologies / Informacione i

telekomunikacione tehnologije

ICTY – International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia / Međunarodni

krivični tribunal za bivšu Jugoslaviju

IEC – International Ectrotechnical Commission / Međunarodna elektrotehnička

komisija

IFAN – International Federation of Standards Users / Internacionalna federacija

korisnika standarda

IFOR – Implementation Forces / Snage za implementaciju mira

IKT – Informaciono-komunikacione tehnologije

ILAC – International Laboratory Accreditation Cooperation / Internacionalna

kooperacija u labaratorijskoj akreditaciji

IMF – International Monetary Fund / Međunarodni monetarni fond

INTOSAI – International Organisation of Supreme Audit Institutions / Internacionalna

organizacija vrhovnih revizorskih institucija

IOSCO – International Organisation of Securities Comission / Međunarodno

udruženje komisije za vrijednosne papire

IFA – Instrument for Pre-Accession Assistance / Instrument za pretpristupnu pomoć

IPTF – International Police Task Force / Međunarodne policijske snage

ISO – International Organisation for Standardization / Međunarodna organizacija za

standardizaciju

ISPA – Instrument for Structural Policies for Pre-Accession / Instrument za

strukturalne pretpsristupne polit ike

JRTVS – Javni radiotelevizijski servis

167

KFOR – Kosovo Forces / Kosovske snage

MCPFE – Ministerial Conference on the Protection of Forests in Europe / Ministarska

konferencija za zaštitu šuma u Evropi

MLA – Multilateral Agreement /Multilateralni dogovor o međusobnom priznanju

MSP – Mala i srednja preduzeća

NAFTA – North America Free Trade Area / Sjevernoamerička zona slobodne trgovine

NARIC – National Academic Recognition Information centers / Nacionalni akademski

informativni i akreditacioni centri

NATO – North Atlantic Treaty Organisation / Sjevernoatlantski vojni savez

NCA – National Competition Authorities / Nacionalne agencije za zaštitu konkurencije

NEAP – National Environmental Action Plan / Nacionalni plan aktivnosti u oblasti

okoline

NOS – Nezavisni operater sistema

NRA – National Regulatory Authorities / Nacionalne regulatorne agencije

NTCS – New Computerised Transit System / Novi kompjuterizovani tranzitni sistem

NVO – Nevladine organizacije

ODIHR – Office for Democratic Institutions and Human Rights / Kancelarija za

demokratske institucije i ljudska prava

OECD – Organisation for Economic Cooperation and Development / Organizacija za

ekonomsku saradnju i razvoj

OHR – Office of the High Representative / Kancelarija visokog predstavnika

OIE – Office International Des Epizooties / Svjetska organizacija za zdravlje životinja

OIML – Organisation Internationale de Metrologije Legale / Međunarodna

organizacija za pravnu metodologiju

OSA – Obavještajno-bezbjednosna agencija

OEBS – Organisation for Security and Cooperation in Europe / Organizacija za

bezbjednost i saradnju Evrope

PA – Payin Agencies / Isplatne agencije

PAR – Public Administration Reform / Reforma javne uprave u BiH

PECA – Protocols to the Europe Agreements on Conformity Assessment and

Acceptance of Industrial Products / Evropski dogovor o jedinstvenoj procjeni i

prihvatanju industrijskih proizvoda

168

PDV – Porez na dodatu vrijednost

PfP – Partnership for Peace / Partnerstvo za mir

PHARE – Program za jačanje kapaciteta izgradnje institucija pravosuđa i uprave u

zemljama centralne i istočne Evrope

PIC – Peace Implementation Council / Savjet za implementaciju mira

PIK – Privremena izborna komisija

PRSP – Poverty Reduction Strategy Paper / Srednjoročna razvojna strategija BiH

PSP – Proces stabilizacije i pridruživanja

RAK – Regulatorna agencija za komunikacije

REREP – Regional Environmental Reconstruction Programme for South East Europe /

Regionalni rekonstrukcioni program za okolinu za jugoistočnu Evropu

RTD – Research Technology Develooment / Istraživanje i razvoj tehnologije

SAD – Sjedinjene Američke Države

SAP – Proces stabilizacije i pridruživanja

SAPARD – Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development /

Specijaln i pristupni program za razvoj poljoprivrede i ruralnnih sredina

SECI – Southeast European Cooperative Initative / Jugoistočna evropska inicijativa

SFOR – Stabilisation Forces / Snage za stabilizac iju

SIPA – State Information and Protection Agency / Državna obavještajna zaštitna

agencija

SIS – Schengen Information System / Šengen informacioni sistem

SM – Savjet ministara

SME – Smal and Medium Eterprises / Mala i srednja preduzeća

SPS – Agreement on Sanitary and Phytosanitary Measures / Sporazum o sanitarnim i

fitosanitarnim mjerama

SSP – Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju

TBT – Agreement on Technical Barriers to Trade / Sporazum o tehničkim barijerama

u trgovini

TEN – Trans-European Networks / Transevropska mreža

TIR – Transports Internationaux Routiers / Međunarodni prevoznici robe

TRIPS – Agreement on Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights /

Sporazum o trgovinskim aspektima intelektualne svojine

169

UKZP – Kancelarija za konkurenciju i zaštitu potrošača

UN – United Nations / Ujedinjene nacije

UNCED – United Nations Conference on Environment and Development /

Konferencija Ujedninjenih nacija o okolini i razvoju

UNDP – United Nations Development / Program UN-a za razvoj

UNHCR – United Nations High Commisioner for Refugees / Visoki komeserijat UN-a

za izbjeglice

UNMIK – United Nations Mission for Kosovo / Misija Ujedinjenih nacija za Kosovo

WB/IBRD – World Bank-International Bank for Reconstruction and Development /

Svjetska banka

WIPO – World Intellectual Property Organisation / Svjetska organizacija za

intelektualno vlasništvo

WTO – The World Trade Organization / Svjetska trgovinska organizacija

ZEKC – Zajednički elektroenergetski centar

ZOP – Zakon o preduzećima

ZOPB – Zakon o preduzećima Brčko distrikta

ZOPD – Zakon o privrednim društvima

ZZB – Zemlje zapadnog Balkana

170

SADRŽAJ

I METEDOLOŠKI PRISTUP KAO UVOD U ISTRAŽIVANJE ....................................... 2 1. UVOD U PROBLEMATIKU ISTRAŽIVANJA........................................................... 2 2. CILJEVI ISTRAŽIVANJA............................................................................................ 6 3. UTVRĐIVANJE HIPOTEZE........................................................................................ 8 4. METODE ISTRAŽIVANJA........................................................................................ 11 5. IZVORI SAZNANJA................................................................................................... 14 6. PODRUČJE I OKVIR ISTRAŽIVANJA.................................................................... 16

II EVROPSKA UNIJA........................................................................................................ 17 1. IDEJA O STVARANJU EVROPSKE UNIJE............................................................. 19 2. KAKO SE ŠIRILA EVROPSKA UNIJA.................................................................... 22 3. INSTITUCIJE I ORGANI EVROPSKE UNIJE.......................................................... 25

3.2. Kooperacioni postupak............................................................................................. 28 3.3. Kopenhaški kriterijum (za pristupanje Evropskoj uniji) .......................................... 28 3.4. Konferencija za bezbjednost i saradnju u Evropi KSZE.......................................... 28 3.5. Deficit legitimacije ................................................................................................... 29 3.6. Lome - ugovor .......................................................................................................... 29 3.7. Luksemburški kompromis ........................................................................................ 30 3.8. Mastrihški ugovor..................................................................................................... 30 3.9. Maršalov plan........................................................................................................... 31 3.10. Višestepeni sistem.................................................................................................. 31 3.11. Većinska odluka ..................................................................................................... 32 3.12. Postupak suodlučivanja .......................................................................................... 32

4. BUDUĆUNOST UNIJE............................................................................................... 32 III JUGOISTOK EVROPE ............................................................................................... 34

1. TRANZICIONI PROCESI NA JUGOISTOKU EVROPE I PROBLEMI PRISTUPA EVROPSKIM I EVROATLANTSKIM INTEGRACIJAMA............................................. 36

1.1. Albanija .................................................................................................................... 36 1.2. Bugarska ................................................................................................................... 37 1.3. Rumunija .................................................................................................................. 37 1.4 Makedonija................................................................................................................ 38 1.5. Hrvatska.................................................................................................................... 39 1.6. Srbija ........................................................................................................................ 39 1.7. Crna Gora ................................................................................................................. 40 1.8. Grčka ........................................................................................................................ 40 1.9. Turska....................................................................................................................... 41 1.10. Slovenija ................................................................................................................. 41 1.11. Moldavija................................................................................................................ 41 1.12. Kipar....................................................................................................................... 42

2. POREĐENJA............................................................................................................... 42 IV ZAPADNI BALKAN................................................................................................... 44

1. RAZVOJ I STABILIZACIJA ZAPADNOG BALKANA........................................... 48 2. PROCESI NA ZAPADNOM BALKANU................................................................... 52 3. TRENUTNI IZAZOVI U ZEMLJAMA ZAPADNOG BALKANA I TURSKOJ...... 55

3.1. Postignuti napredak zapadnog Balkana posljednjih godina .................................... 55 3.2. Nastavak pregovora o pristupanju zemalja zapadnog Balkana ................................ 58

171

3.3. Jačanje evropske perspektive zapadnog Balkana i unapređenje regionalne saradnje.......................................................................................................................................... 59 3.4. Regionalne inicijative i uloga BiH u njima .............................................................. 60

3.4.1. Centralno evropska inicijativa-CEI .................................................................... 61 3.4.2. Proces za saradnju u jugoistočnoj Evropi – SEECP.......................................... 62 3.4.3. Inicijativa za saradnju jugoistočne Evrope – SECI ........................................... 62 3.4.4. Proces stabilizacije i pridruživanja – SAP ......................................................... 63 3.4.5. Pakt stabilnosti za jugoistočnu Evropu – PS..................................................... 63 3.4.6. Jadransko-jonska inicijativa – JJI...................................................................... 64 3.4.7. Dunavski proces saradnje – DCP...................................................................... 64 3.4.8. Savska inicijativa............................................................................................... 65 3.4.9. Jadranska povelja .............................................................................................. 65

V BOSNA I HERCEGOVINA I NJENO MJESTO U EVROPSKOJ UNIJI...................... 67 1. POLITIČKI FAKTORI................................................................................................ 71 2. EKONOMSKI FAKTOR............................................................................................. 74 3. SLOBODA GRAĐANA I BEZBJEDNOSNI FAKTOR............................................ 75 4. HARMONIZACIJA ZAKONODAVSTVA BOSNE I HERCEGOVINE .................. 76

4.1. Početak i razvoj procesa........................................................................................... 76 4.2. Proces stabilizacije i pridruživanja........................................................................... 77 4.3. Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju................................................................... 78 4.4. Sporazum i usklađivanje zakonodavstva.................................................................. 80 4.5. Evropsko partnerstvo................................................................................................ 81 4.6. BiH i Vijeće Evrope ................................................................................................. 82 4.7. Parlamentarna skupština BiH i Evropski parlament................................................. 83 4.8. Faza dobrovoljnog usklađivanja zakonodavstva...................................................... 84 4.9. Uloga DEI u procesu usklađivanja pravnog sistema BiH ........................................ 86 4.10. Pravila donošenja zakona u okviru prilagođavanja pravnog poretka..................... 88 4.11. Izbor odgovarajućeg tijela normativnog instrumenta............................................. 90 4.12. Tehnička pomoć Evropske komisije u usklađivanju zakonodavstva ..................... 91 4.13. Procedura unosa i razmjene informacija putem TAIEX Progress Editor-a ........... 92

4.13.1. ZNAČAJ TAIEX Progress Editor-a................................................................ 93 5. NAPREDAK BOSNE I HERCEGOVINE U 2007.GODINI...................................... 93

5.1. KONTEKST............................................................................................................. 94 5.2. ODNOSI IZMEĐU EU i BOSNE I HERCEGOVINE............................................ 94 5.3. POLITIČKI KRITERIJUMI.................................................................................... 96 5.4. DEMOKRATIJA I VLADAVINA PPRAVA .......................................................... 96

5.4.1. Ustav................................................................................................................... 96 5.4.2. Parlament ............................................................................................................ 97 5.4.3 Predjedništvo BiH i Vlada................................................................................... 98 5.4.4. Javna uprava....................................................................................................... 99 5.4.5. Civilna kontrola nad bezbjednosnim snagama ................................................. 100 5.4.5. Pravosudni sistem............................................................................................. 100 5.4.6. Regionalna pitanja i međunarodne obaveze..................................................... 102

6. EKONOMSKI KRITERIJUMI.................................................................................. 103 6.1. Postojanje funkcionalne tržišne ekonomije ............................................................. 103 6.2. Makroekonomska stabilnost.................................................................................... 103 6.3. Međusobno djelovanje tržišnih snaga ..................................................................... 106 6.4. Slobodan ulazak i izlazak na tržište ........................................................................ 106 6.5. Razvoj finansijskog sektora..................................................................................... 107

172

6.6. Sposobnost suočavanja sa konkurencijskim pritiskom i tržišnim snagama u Evropskoj uniji ............................................................................................................... 108

6.6.1. Postojanje funkcionalne tržišne ekonomije ...................................................... 108 6.6.2. Ljudski i fizički kapital..................................................................................... 108 6.6.3. Struktura sektora i preduzeća ........................................................................... 109 6.6.4. Uticaj države na konkurentnost........................................................................ 110 6.6.5. Ekonomska integracija sa EU........................................................................... 110 6.6.6.Evropski standardi............................................................................................. 110 6.6.7. Unutrašnje tržište.............................................................................................. 111

7. SEKTORSKE POLITIKE.......................................................................................... 119 8. PRAVDA, SLOBODA I BEZBJEDNOST................................................................ 127 9. SVE VEĆA POTREBA ZA NOVIM USTAVOM BIH............................................ 134 10. ZNANJE O EU....................................................................................................... 135

10.1. Uloga medija BiH u evropskim integracijama ..................................................... 135 10.2. Debata s građanima BiH o Evropskoj uniji.......................................................... 135 10.3. Program informisanja javnosti o procesu evropskih integracija BiH................... 137 10.4. Promocija BiH u inostranstvu.............................................................................. 139 10.5. Uspostavljanje informacijskog sistema kao podrška procesu evropskih integracija........................................................................................................................................ 140 10.6. Implementacija strategije ..................................................................................... 142

11. GDJE SE NALAZE GRAĐANI BIH U EVROPSKOJ UNIJI?!........................... 143 11.1. Evropeizacija Jugoistoka...................................................................................... 145 11.2. Koji su pravci djelovanja jugoistoka Evrope ....................................................... 149 11.3. Regionalizam kao etapa evro-atlantizma ............................................................. 151 11.4. Strategija diplomatske akcije Balkanskih zemalja ............................................... 154 11.5. Izazovi balkanskog identiteta............................................................................... 155

VI ZAKLJUČAK............................................................................................................ 157 LITERATURA........................................................................................................................162 DODATAK.............................................................................................................................164