KADININ İNSAN HAKLARI – YENİ ÇÖZÜMLER …...KİH-YÇ Derneği Eğitim Programları, 2012-2018 Dönemi Etki Değerlendirme Raporu 4 1. ARAŞTIRMANIN ARKA PLANI VE AMACI 1.1

KİH-YÇDerneğiEğitimProgramları,2012-2018DönemiEtkiDeğerlendirmeRaporu 1

KADININİNSANHAKLARI–YENİÇÖZÜMLERDERNEĞİ

KADININİNSANHAKLARIEĞİTİMPROGRAMI(KİHEP)KADININİNSANHAKLARIEĞİTİMİ(KİHE)

TOPLUMSALCİNSİYETEŞİTLİĞİSEMİNERUYGULAMALARI2012-2018DÖNEMİETKİDEĞERLENDİRMERAPORU

Hazırlayan:

IpsosAraştırmaveDanışmanlıkŞirketiSosyalAraştırmalarHizmetBirimi

Mayıs2019


İÇİNDEKİLER

1.ARAŞTIRMANINARKAPLANIVEAMACI............................................................................................4

1.1.Türkiye’ninMevcutGündemineGenelBakış........................................................................................4

1.2.KİH-YÇveEğitimProgramlarıHakkında.................................................................................................6

1.2.1.KadınınİnsanHaklarıEğitimProgramı(KİHEP)..................................................................................7

1.2.2.KadınınİnsanHaklarıEğitimi(KİHE)...................................................................................................7

1.2.3.ToplumsalCinsiyetEşitliğiSeminerleri(TCESeminerleri)..................................................................8

1.3.AraştırmanınAmacı...............................................................................................................................8

1.4.AraştırmanınYöntemiveÖrneklemi.....................................................................................................8

2.TEMELBULGULARINÖZETİ.............................................................................................................14

3.DETAYLIARAŞTIRMABULGULARI...................................................................................................16

3.1.KadınınİnsanHaklarıProgramı’nın(KİHEP)Değerlendirmesi.............................................................16

3.1.1.KİHEPileİlgiliKısaBilgi.....................................................................................................................16

3.1.2.KİHEPKatılımcılarınınProfili.............................................................................................................17

3.1.3.KİHEPGrupYönlendiricilerininProfili...............................................................................................18

3.1.4.KİHEP’eErişimKaynakları.................................................................................................................18

3.1.5.KİHEPKatılımcısıveGrupYönlendiricisiOlmadaMotivasyonlarveZorluklar..................................19

3.1.6.KİHEP’eİlişkinMemnuniyetDeğerlendirmesi..................................................................................24

3.1.6.1.GenelMemnuniyet.......................................................................................................................24

3.1.6.2.MemnuniyetiOluşturanEtkenler..................................................................................................24

3.1.7.KİHEP’inKatılımcılarveGrupYönlendiricileriÜzerindekiEtkisi.......................................................27

3.1.7.1.GenelEtkiDeğerlendirmesi...........................................................................................................27

3.1.7.2.DetaylıEtkiDeğerlendirmesi.........................................................................................................28

3.1.7.3.KİHEPModüllerininDeğerlendirilmesiveEtkisi............................................................................31

3.1.7.4.KadınaYönelikŞiddetleMücadeleyeEtkisi...................................................................................35

3.1.7.5.ToplumsalCinsiyetEşitliğiTemelindeBireyselGüçlenmeyeEtkisi...............................................37

3.1.7.6.TavsiyeEtmeBoyutu.....................................................................................................................39

3.1.7.7.BeklentiveÖneriler.......................................................................................................................39

3.1.8.KİHEPKatılımcılarınınErkekAileBireylerininGörüşleri...................................................................41

3.1.8.1KİHEPKatılımcılarınınEşleriveErkekAileBireylerininToplumsalCinsiyetEşitliğineYaklaşımları.41

3.1.8.2.EğitiminArdındanAiledeGözlenenDeğişiklikler..........................................................................44

3.1.8.3.FeminizmveKadınHareketineİlişkinDüşünceler.........................................................................46

3.1.9.BirMikroAraştırmaEvreniOlarakBirKİHEPGrupSürecininDeğerlendirmesi................................48

3.2.KadınınİnsanHaklarıEğitimi’nin(KİHE)Değerlendirmesi...................................................................51

3.2.1.KİHEileİlgiliKısaBilgi.......................................................................................................................51


3.2.2.KİHEKatılımcılarınınProfili...............................................................................................................52

3.2.3.KİHE’yeErişimKaynakları.................................................................................................................53

3.2.4.KİHE’yeKatılmaMotivasyonlarıveZorluklar....................................................................................53

3.2.5.KİHE’yeİlişkinMemnuniyetDeğerlendirmesi..................................................................................54



3.2.6.KİHE’ninKatılımcılarÜzerindekiEtkisi..............................................................................................56



3.2.6.3.KİHEModüllerininDeğerlendirilmesiveEtkisi..............................................................................58

3.2.6.4.KadınaYönelikŞiddetleMücadeleyeEtkisi...................................................................................59

3.2.6.5.ToplumsalCinsiyetEşitliğiTemelindeBireyselGüçlenmeyeEtkisi...............................................60



3.3.KİHEPveKİHEProgramDeğerlendirmeveEtkiKarşılaştırması...........................................................62

3.4.ToplumsalCinsiyetEşitliği(TCE)Seminerleri’ninDeğerlendirmesi.....................................................64

3.4.1.TCESeminerleriileİlgiliKısaBilgi.....................................................................................................64

3.4.2.TCESeminerleriKatılımcılarınınProfili.............................................................................................64

3.4.3.TCESeminerleri’neErişimKaynakları...............................................................................................67

3.4.4.TCESeminerleri’neİlişkinMemnuniyetDeğerlendirmesi................................................................67



3.4.5.TCESeminerleri’ninKatılımcılarÜzerindekiEtkisi............................................................................69



3.4.5.3.EdinilenBilgileriİşYerindeKullanma............................................................................................71



3.5.ProgramOrtaklarınınGözündenEğitimProgramlarıveSeminerlerinDeğerlendirilmesi...................73

3.5.1.OrtaklarınEğitimProgramlarıveSeminerlerileİlgiliDeğerlendirmeleri.........................................73

3.5.2.İşBirliğiMotivasyonlarıveOrtaklıkSüreçleri...................................................................................75

3.5.3.İşBirliğininProgramOrtağıKurumlara,KurumlardakiKişilereveKatılanlaraEtkisi.........................78

3.6.ProgramYürütücülerininGözündenEğitimProgramveSeminerlerinDeğerlendirilmesi...................84

4.SONUÇVEÖNERİLER.............................................................................................................................91


1.ARAŞTIRMANINARKAPLANIVEAMACI

1.1.TürkiyeʼninMevcutGündemineGenelBakış

Kadının İnsanHakları-Yeni ÇözümlerDerneği (KİH-YÇ), 1995’ten bu yana aralıksız uygulamakta olduğuKadının İnsan Hakları Eğitim Programı (KİHEP)’nın doğrudan ve dolaylı yararlanıcı grupları üzerindeyarattığı etkiyi bağımsız/dışardan uzman kişi ve kuruluşlar tarafından yürütülen araştırmalar ışığındaölçülmesiniözelolarakönemsemektedir.2012-2018döneminikapsayanbubağımsızaraştırmaraporu,sözkonusubağımsızaraştırmalarınüçüncüsününsonuçlarınıiçermekteveKİHEP’inyanısıra,KadınınİnsanHaklarıEğitimi(KİHE),ToplumsalCinsiyetEşitliği(TCE)Seminerleribaşlıklıeğitimprogramlarınınetkisini,kadının insanhakları ve toplumsal cinsiyeteşitliğibakışaçısınıesasalanbiryaklaşımlaortayakoymayıhedeflemektedir.Pilotbiruygulama ile1995yılındabaşlatılanKİHEPuygulamaları,1998yılındaSosyalHizmetlerveÇocukEsirgemeKurumu(SHÇEK)ileimzalananresmiprotokolçerçevesindebinlercekadınaulaşmışveSHÇEK’inkapatıldığı2011’denbuyanaağırlıklıolarakbelediyelerveyerelkadınörgütleri ileişbirliğiiçindegerçekleştirilmiştir.Türkiyeçapındatümbölgelerde56ildeuygulananKİHEP’tendoğrudanyararlanankadınlarınsayısı2019yılıitibariyle15biniaşmışken,bukadınlarınaileveyakınçevrelerindekikadınlar, erkekler ve çocuklar düşünüldüğünde dolaylı yararlanıcıların sayısının on binleri bulduğusöylenebilir.Türkiye’dekigenel sosyalvesiyasal iklimigözönündebulundurmadansivilalandayapılanherhangibirinsanhaklarıçalışmasınınkendiiçindekideğişiminivedönüşümünütamolarakortayakoymakmümkündeğildir. Bu açıdan bakıldığında, genel itibarıyla 2012 sonrası dönemin Türkiye’de kadın hareketi vetoplumsalcinsiyeteşitliğiçalışmalarıiçingittikçezorlaşanbiriklimeişaretettiğisöylenebilir.

Kadının İnsan Hakları Eğitim Programı’nın (KİHEP) sahada uygulanması açısından 2012 yılı önemli birdönümnoktasınaişaretetmektedir.1998yılından2012yılınakadarKadınınİnsanHakları-YeniÇözümlerDerneği’nin(KİH-YÇ)BaşbakanlıkSosyalHizmetlerveÇocukEsirgemeKurumu(SHÇEK)GenelMüdürlüğüileresmibirprotokolçerçevesindeişbirliğiiçindeuyguladığıKİHEP,2012sonrasındabuişbirliğininfiilensonbulmasıilebirlikteağırlıklıolarakbelediyelervebağımsızkadınörgütleriileişbirliğindeuygulanmayabaşlamıştır.Kamuilebuönemliişbirliğininsonlanması,SHÇEK’tegörevyapanveresmigörevlerininbirparçası olarak KİHEP grubu uygulayan grup yönlendiricilerinin sahada grup oluşturamamasına ve KİH-YÇ’nineğiticihavuzundadakayıplaranedenolmuştur.Kamuileişbirliğindeyaşananbuolumsuzdeğişim,ülkedegenelolarakkadınıninsanhaklarıalanındayaşanmayabaşlanansiyasivetoplumsalsorunlarınbirsonucuolarakdeğerlendirilebilir.

Mayıs2011’deTürkiye’ninİstanbulSözleşmesiolarakbilinenKadınlaraYönelikŞiddetveAileİçiŞiddetinÖnlenmesiveBunlarlaMücadeleyeİlişkinAvrupaKonseyiSözleşmesi’niçekincesizolarakimzalamasınınhemenardındanKadınveAiledenSorumluDevletBakanlığıkapatılarakyerineAileveSosyalPolitikalarBakanlığı(ASPB)kurulmuştur.Sonrasında2018yılındaASPBdekapatılarakyerineAile,ÇalışmaveSosyalHizmetler Bakanlığı adıyla yeni bir bakanlık kurulmuştur. “Kadın” kelimesinin sözü geçen bakanlıklarınadındançıkarılması2012sonrasındasiyasiiradeninkadınkonusundakisöyleminindeönemlibirhabercisiolmuştur.Budönemdekamugörevlileri,hükümettemsilcilerivebakanlarınkamuoyundagörünürolacakşekildekadınayönelikayrımcısöylemleriartmayabaşlamıştır.1

1CEDAW–STYK7.DönemGölgeRaporu(http://kadinininsanhaklari.org/wp-content/uploads/2018/08/cedaw-g%C3%B6lge-2016-TR.pdf)&HrantDinkVakfıMedyadaNefretSöylemiRaporu(https://hrantdink.org/tr/asulis/yayinlar/72-medyada-nefret-soylemi-raporlari/1885-medyada-nefret-soylemi-mayis-agustos-2018)


Öte yandan, 2013 sonrasındaki dönemde sayıları ve güçleri artan Hükümet Destekli Sivil ToplumÖrgütlerinin“eşitlik”yerine“adalet”söylemleriniyaygınlaştırmayabaşlaması,buörgütlerindevletleyakınilişki içindeyaygınprogramlarveprojeleruygulamasıveuluslararasıarenadagörünürolması,bağımsızfeminist kadın örgütleri için diğer bir mücadele alanına işaret etmektedir. Gerek devlet ile, gerekseuluslararasıyapılarilediyalogdaortayaçıkanyeniilişkikurmabiçimisonucu,çoğukadınörgütüiçinfonbulmak,uluslararasıkurumlarveplatformlarileprojegeliştirmekvebuilişkiağlarınadahilolmakdahadagüçleşmeye başlamıştır. Bu sorunun dikkat çekici bir yansıması 2014 yılında İstanbul Sözleşmesikapsamında Türkiye’nin Kadına Yönelik Şiddet ve Ev İçi Şiddete Karşı AktifUzmanlarGrubu (GREVIO)adayının seçim sürecinde yaşanmıştır. Seçim sürecinin yeterince şeffaf ve katılımcı olmaması ve siviltoplum temsilinin kısıtlanmaya çalışılması bağımsız kadın hareketi tarafından güçlü itirazlarlakarşılanmıştır.GREVIO’nunyenidönemüyelerinin seçimi içinde resmi sürecinyeterince şeffaf veaçıkolmadığınadairgünceleleştirilerhalamevcuttur.22016 yılında yayımlanan Aile Bütünlüğünü Olumsuz Etkileyen Unsurlar İle Boşanma OlaylarınınAraştırılmasıveAileKurumununGüçlendirilmesiİçinAlınmasıGerekenÖnlemlerinBelirlenmesiAmacıylaKurulan Meclis Araştırma Komisyonu Raporu3 da kadın erkek eşitliği yerine ailenin güçlendirilmesiideolojisininyansımabulduğuvebağımsızkadınörgütleritarafındansertbirşekildeeleştirilenbaşkabirresmi söylem örneği olmuştur.4 2016 yılının sonlarına doğru Türk Ceza Kanunu’nun “çocukların cinselistismarı” başlıklı 103. maddesinin değiştirilmesine yönelik olarak hükümetin verdiği önerge, kadınhareketiiçindebirdiğerbüyüktepkiyeyolaçmışveyaygınprotestokampanyalarısonucundaönergegeriçekilmiştir. Cinsel istismara uğramış çocukların, istismar eden kişi ile evlenmeleri durumunda failincezasının ertelenmesine ve beş yılın sonunda davanın düşmesine yönelik olan ve son derece kaygıuyandıranbuönergenin2019yerelseçimleriöncesindeyenidenMeclisgündeminetaşınacağıtartışmalarıgündemdeidi.5Öteyandan,15Temmuz2016sonrasındaOlağanüstüHal’in ilanıvebusüreçtebazıkadınörgütlerininkapatılması, bağımsız kadın hakları aktivistlerine yönelik gözaltılar, kadınlara yönelik çalışmalar yapançeşitlibelediyelereatanankayyumlarınkadındanışmamerkezlerinivesığınaklarınıkapatmalarıkadınıninsanhaklarıalanındakiçalışmalarıgüçleştirmişvemevcutkazanımlarıgeriyegötürmüştür.2018’insonçeyreğindeyasalnafakahakkıileilgilitartışmalargündemegelmişvesonolarakŞubat2019’daYargıtay2.HukukDairesiBaşkanı’nınaçıklamasındaolduğugibinafakanınsüresiveyoksulluknafakasınayönelikkadınlarımağduredecekaçıklamalar,kadınlarınulusalveuluslararasıhukuktandoğankazanılmışhaklarınıhiçesayarakcinsiyetçiyargıpratikleriniteşviketmeyedevametmiştir.2019yılıŞubatayındaYükseköğretimKurumu’nun(YÖK)ToplumsalCinsiyetEşitliğiProjesi’nidurdurmasıvebuprojeyeilişkinbelgeyiinternetsitesindenkaldırmasıTürkiye’deeğitimalanındatoplumsalcinsiyeteşitliğininsağlanabilmesiiçinönemlibiraracınortadankaldırıldığınaveeşitlikalanındakikazanımlardabirgeriyegidişeişarettir.

2http://www.kadinininsanhaklari.org/kadin-ve-lgbti-orgutlerinden-cagri-turkiyenin-istanbul-sozlesmesi-denetleme-komitesi-grevio-adayi-prof-dr-feride-acar-olmalidir/3https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem26/yil01/ss399.pdf4Rapor’daboşanmaveşiddetvakalarındazorunludanışmanlıkvearabuluculukuygulanması,çocuklarlacinselilişkide“rıza”aranabileceğivetacizedenkişiileçocuğunevlendirilmesidurumundakişinincezadankurtulabileceği,şiddetdurumundaverilecektedbirkararlarınınsürelerininkısaltılması,ailehukukunayönelikdavaların“aileninbütünlüğü”nüsağlamagerekçesiilekapalıyapılmasıgibihususlaryeralmıştır.5http://www.kadinininsanhaklari.org/tecavuzu-erken-ve-zorla-evlilikleri-ve-cocuk-istismarini-mesrulastiracak-hicbir-yasal-degisikligi-kabul-etmiyoruz/


Nitekim31Mart2019’dagerçekleşenyerelseçimlerde8.257belediyebaşkanadayınınsadece652’sininkadınolması(%7,8),kadınadaylarıngörmezdengelindiği,siyasipartilerinkararorganlarıvekararalmamekanizmaları ile siyasi temsil konularında kadınlara öncelik vermek istemedikleri şeklindeyorumlanmaktadır. Nitekim 652 gibi son derece sınırlı bir sayıyı temsil eden kadın belediye başkanadaylarındansadece43tanesiseçilebilmiştir.6Yukarıda belirtilen tüm bu gelişmeler birlikte değerlendirildiğinde, 2012 sonrası dönemin hak temellifeminist örgütlerin kadınlara ulaşma ve faaliyetlerine aktif bir şekilde devam etmelerini oldukçazorlaştırdığını söylemek mümkündür. Mevcut koşullar göz önünde bulundurulduğunda, alternatifyöntemler geliştirmenin, yeni iş birliklerini değerlendirmenin ve ulusal ve uluslararası dayanışmayıartırmanınönemidahadabelirginleşmektedir.

1.2.KİH-YÇveEğitimProgramlarıHakkındaTürkiye’devedünyadakadınlarınörgütlenmesivegüçlenmesinigeliştirmekamacıile1993yılındakurulanKadının İnsanHakları-YeniÇözümlerDerneği (KİH-YÇ),Türkiye’deveuluslararasıdüzeydekadının insanhaklarını,eşitliğiveayrımcılığınortadankaldırılmasınısavunan,kadınlarlailgiliulusalyasalmevzuatınveuluslararasıbelgevemekanizmalarınkadınlarlehinedüzenlenmesiveiyileştirilmesiamacıylaTürkiyevedünyadaki kadınplatformve koalisyonlarındaaktif olarak yer alan,bağımsız ve feministbir kadın siviltoplumörgütüdür.

SürdürülebilirbirdeğişimvedönüşümügerçekleştirmekiçinçalışanKİH-YÇ,gerçekvekalıcıdönüşümün,kadınların eşitlik ve hak mücadelesinin tüm düzeylerde ve birbiriyle ilişki içinde yürütülmesiylesağlanabileceğineinanmaktadır.KadınıninsanhaklarınabütüncülbirbakışaçısıylayaklaşanKİH-YÇ,kadınayönelik şiddet, eğitim,ekonomik ve yasalhaklar, cinsellik, doğurganlıkhakları, kız çocuklarınınhakları,toplumsal cinsiyet eşitliği ve yerel örgütlenmegibi konularda çalışmayı esas almaktadır. Temel olarak,savunuculuk yapma ve ağ oluşturma, eğitim faaliyetleri yürütme, yayın-materyal üretimi ve dağıtımı,izlemevedeğerlendirmegibiçeşitliyöntemleribiraradakullananDerneğinamaçlarıdetaylarıylaaşağıdakigibidir:7

• Kadın hakları ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması ve geliştirilmesi amacıyla ulusal veuluslararasıdüzeylerdeaktifsavunuculukyapmak;

• Kadın hakları ve toplumsal cinsiyet eşitliğini savunan kişileri ve kurumları bir araya getirenuluslararası, bölgesel, ulusal ve yerel dayanışma ağları oluşturarak eşitlikçi ve ayrımcılık karşıtıyaklaşımıgüçlendirmek;

• Kadının insan haklarını temel alan eğitim programları geliştirip uygulamak yoluyla kadınların,haklarınıkullanabilmeleri içinfarkındalıkvebecerileriniartırmakveonlarıtoplumsaldeğişimdeaktifolmalarıkonusundateşviketmek;

• Kadının insan hakları alanında çalışan kişilerin ve aktivistlerin, kadın ve LGBTİ+ haklarıyla ilgilifarkındalıklarınıartırmakamacıylakapasitelerinigeliştirmek;

• Cinsiyetayrımcılığınakarşıçıkabilmeyiveörgütlenmeyidedestekleyebilecekfeministbilgi,yayınvearaçlarüretmekve/veyabunlarıyaygınlaştırmak.

BudoğrultudaKİH-YÇ,kadınlarınhaklarınıhayatageçirebilmeleri,eşitveözgürbireylerolarakyaşamalarıve toplumsal dönüşümekatkıdabulunmalarını sağlamak amacıyla 1995 yılındanbu yana çeşitli eğitimprogramlarınıvesavunuculukileyayınfaaliyetleriniTürkiye’ninpekçokilindeyürütmektedir.

6http://ka-der.org.tr/yerel-secimlerde-kadin-adaylar-yine-gormezden-gelindi/7Kaynak:KİH-YÇinternetsitesi(http://www.kadinininsanhaklari.org/hakkimizda/biz-kimiz/)


KİHEP’i2005-2011yıllarıarasındatamamlamışkadınlarlayapılanbiröncekibağımsızaraştırmasonucundaşutemelbulgulareldeedilmiştir:

ü Fizikselşiddeteuğrayankadınların%60’ı,duygusalşiddeteuğrayankadınların%33’ü,ekonomikşiddeteuğrayankadınların%27’simevcutşiddetidurdurmayıbaşarmıştır;

ü Katılımcıların%94’ügenelanlamdaözgüvenininarttığınıbelirtmiştir;ü %89’uaileiçindealınankararlardadahafazlaetkiliolduğunubeyanetmiştir;ü %67’siçevresindesiyasiaçıdandahaaktifolmayabaşladığını,%59’umevcutbirkadınörgütüne

aktifolarakkatıldığınıbelirtmiştir;ü %35’ieğitimlerinitamamlamakiçinokulageridönmüştür;ü %33’ügelir karşılığındaçalışmahayatınabaşlamış/geridönmüştür,bukadınların%7’si kendi iş

yeriniaçmıştır.

1.2.1.KadınınİnsanHaklarıEğitimProgramı(KİHEP)

Türkiye’devedünyadakadınlar içinkatılımcıve feministyöntemlerleuygulananenkapsamlıveyaygıninsanhaklarıeğitimprogramlarındanbiriolanKİHEP,kadınlarınhakbilincikazanarakgüçlenmelerine,heralanda haklarını hayata geçirmelerine ve ihtiyaçları çerçevesinde örgütlenmelerine katkı sunmayıhedeflemektedir.

OnaltımodüldenoluşanvedörtaysürenKİHEP,1998-2012yıllarıarasındaBaşbakanlıkSosyalHizmetlerveÇocukEsirgemeKurumu(SHÇEK)GenelMüdürlüğüileişbirliğiiçinderesmibirprotokolçerçevesindeyürütülmüştür. Protokol resmi olarak 2017 yılına kadar sürmekle birlikte, SHÇEK’in 2011’dekapatılmasından sonra program ağırlıklı olarak belediyeler ve bağımsız kadın örgütleri işbirliğindeuygulanmıştır.Türkiye’de1998yılındanitibaren56ildeveKKTC’deuygulananKİHEP’i,2019yılıitibarıyla15 binden fazla kadın tamamlamıştır. KİHEP’in dolaylı yararlanıcı grupları, doğrudan yararlanıcı olankadınların aile ve yakın çevrelerindeki diğer kadınlar, erkekler ve özellikle çocukları olduğu göz önünealındığında,dolaylıyararlanıcılarınsayısıonbinlerleifadeedilebilir.Buaraştırmanınbulguladığıgibi,KİHEPbugruplararasındakietkileşimvepaylaşımlardadasondereceetkiliolmaktadır.

KİHEP’in diğer bir etki alanı yerel örgütlenme ve kadın hareketine katkı boyutunda da tespitedilebilmektedir. KİHEP’li kadınların bulundukları yerlerde başlattıkları veya katıldıkları örgütlenmeleryoluylakadınhareketiveinsanhaklarıiçinörgütlenmeleralanıolmaktadır.KİHEP’itamamlamışpekçokkadın,siyasetekatılımveörgütlenmekonusundaçokdahabilgili,donanımlıveaynızamandaözgüvenlibirşekildesiyasikararalmamekanizmalarıveyapılarakatılmayaisteklihalegelmektedirler.KİHEP’likadınlarbu sayede ayrıca bulundukları yerlerde yeni bir yerel kadın örgütü kurma, kurulu bir kadın örgütünekatılmave/veyabelediyemeclisi/kentkonseyigibiyapılarakatılmayıtercihedebilmektedirler.

KİHEP,dörtaşamalıbiruygulamasürecinikapsamaktadır:

1) KİHEPEğiticiEğitimiUygulaması2) YerelSahaUygulamalarıveSüpervizyonSüreci3) NihaiDeğerlendirmeSüreci4) KadınınİnsanHaklarıEylemAğı’naKatılım

1.2.2.KadınınİnsanHaklarıEğitimi(KİHE)

KİHE, KİH-YÇ’nin Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Türkiye Temsilciliği ile iş birliği içinde 2015-2017arasındauygulananprojekapsamındageliştirdiğieğitimprogramlarındanbiridir.Pilotuygulamasürecinde


İstanbul,AnkaraveBursa’dakibazıbelediyelerinmeslekedindirmevehobikurslarınakatılan827kadınprogramıtamamlamıştır.

İçeriğiveyöntemitemeldeKİHEPesasalınarakhazırlananveKİHEPeğiticileritarafındanuygulananKİHE,10modüldenoluşmaktavetoplam10haftasürmektedir.

1.2.3.ToplumsalCinsiyetEşitliğiSeminerleri(TCESeminerleri)

TCESeminerleri,KİH-YÇ’ninKİHEPProtokolüimzaladığıbelediyelerde,özelşirketlerdevebazısiviltoplumkuruluşlarındaçalışankadınveerkekbireylereyönelikgeliştirdiği,toplamdörtsaatsürenvetoplumsalcinsiyeteşitliğineyöneliktemelkavramlarınveyasaldüzenlemelerinaktarıldığıbirseminerçalışmasıdır.

2017-2018 döneminde gerçekleştirilen 37 TCE Seminerine toplam 2.104 (1.061 kadın ve 1.043 erkek)katılmıştır.TCESeminerleribelediyeler,kadınörgütleriveözelsektörşirketleriileişbirliğiiçindeKİH-YÇtarafındanhalenuygulanmayadevametmektedir.

1.3.AraştırmanınAmacıKİH-YÇ’nin geliştirdiği eğitim programlarının doğrudan ve dolaylı yararlanıcı grupları üzerinde yarattığıetkiyi ölçen bağımsız araştırmaların üçüncüsü olan ve 2012-2018 döneminde yürütülen eğitimçalışmalarının etkisini, kadının insan hakları ve toplumsal cinsiyet eşitliği bakış açısını esas alan biryaklaşımlaortayakoymayıhedefleyenbuaraştırmanınözelamaçlarışuşekildeözetlenebilir:

a) 2012-2018 döneminde uygulanan KİHEP, KİHE ve TCE Seminer programlarına dair eğitimleritamamlamış bireyler, grup yönlendiricileri ve program ortakları olacak şekilde tüm paydaşlarnezdindememnuniyetvebeklentidüzeyleriniortayakoymak;

b) Bu programların, eğitimleri tamamlamış bireyler, grup yönlendiricileri ve program ortaklarıüzerindeçeşitlibaşlıklardadoğrudanvedolaylıetkisiniölçmek;

c) Programlarındolaylıyararlanıcılarıolan,KİHEPveKİHEgruplarınakatılmadıklarıhaldeprogramınçarpan etkisinden faydalanan kişi ve gruplar üzerindeki etkisini ortaya koymak; bu doğrultudakadınfaydalanıcılarınaileleri,eşleriveerkekailebireyleriüzerindekiolasıetkilerianalizetmek;

d) KİHEPveKİHEprogramlarınınfarklıvegörelietkilerinideğerlendirmek;e) Adı geçen tüm eğitim programlarının iyileştirilmesi ve genişlemesi açısından geliştirilebilecek

muhtemelyenistrateji,politika,yöntemvearaçlaradairönerilergeliştirmek.

1.4.AraştırmanınYöntemiveÖrneklemiAraştırmaüçtemelveritoplamayönteminibirleştirenkarmabirmetodolojiilegerçekleştirilmiştir.Detaylıbir masa başı araştırma ve sahada gözlem sürecini takiben niteliksel ve niceliksel saha çalışmasıgerçekleştirilmiştir. Bu sayede, eğitim programlarının farklı hedef kitleler üzerindeki etkisini hemistatistikselolarakortayakoymakhemdedetaylınitelikselanalizlerlebuetkiyivememnuniyetibelirleyennedensellik ilişkilerini irdelemek mümkün olmuştur. Her bir aşamada kullanılan yöntem ve örneklemdetaylarışöyledir:a)MasaBaşıÇalışmaveSahadaGözlem:Araştırmayakonuolankurumuvepaydaşlarını,uygulananeğitimprogramlarını, bu programların hedef kitlelerini, amaçlarını ve yapılan faaliyetleri yakından tanımak,araştırma soru kağıtlarının hazırlanması için bilgi edinmek ve araştırmanın kavramsal çerçevesiniçizebilmekiçinkapsamlıbirmasabaşıaraştırmagerçekleştirilmiştir.Buaşamada,DernektarafındanIpsosile paylaşılan kaynak dokümanlar ve veri incelenmiş, dijital platformlar üzerinden ilgili gözlem ve veriderlemeçalışmalarıyapılmıştır.Masabaşıçalışmakapsamındaincelenenkaynaklararasındaöneçıkanlar


şunlardır:Derneğeveeğitimprogramlarınadairtanıtımdosyaları,eğitimprogramlarınailişkinmateryaller,Derneğin2018-2022StratejikPlanı,2003ve2011yıllarındayayınlanmışikiayrıbağımsızdeğerlendirmeraporu,KİHEPgruplarınıtamamlayankadınlartarafındandoldurulananketformları,Derneğeaitinternetsitesi,sosyalmedyahesaplarıveİstanbulSözleşmesiTürkiyeİzlemePlatformuGölgeRaporveekleri.Ayrıca biri İstanbul, diğeri Diyarbakır’da olmak üzere iki adet TCE Semineri ve İzmir’de bir adet KİHEPgrubununaçılışoturumuIpsosaraştırmacılarıtarafındansahadaizlenmiştir.Hemmasabaşıçalışmahemde sahada gözlem süreci niteliksel ve niceliksel veri toplama çalışmasının ön hazırlığını oluştururken,Dernekekibiiledeyüzyüzegörüşmeleryapılmışvesoruformlarınasonhalleriverilmiştir.

b)NitelikselSahaÇalışması:Masabaşıçalışmasınıtakiben,araştırmanıntemelhedefkitlelerineyönelikniteliksel saha çalışması hayata geçirilmiştir. Bu aşamada odak grup tartışmaları ve derinlemesinegörüşmelertemelveritoplamateknikleriolmuştur.KİHEPgrupyönlendiricilerive2012–2018yıllarındaeğitimalmışKİHEP,KİHEveTCESeminerkatılımcıları ilebeş ilde toplam13adetodakgrup tartışmasıdüzenlenmiştir (Tablo 1). Odak grup katılımcı örneklemini oluştururken farklı coğrafi bölgelerdeneğitimlerinyoğunolarakgerçekleştirildiğiillerinkapsanmasınaözengösterilmiştir.KİHEPkatılımcılarıiçinayrıca 2012–2018 döneminde farklı yıllarda eğitim alan kadınların örnekleme dahil edilmesine dikkatedilmiştir.

Tablo1.OdakGrupTartışmalarıiçinÖrneklemDağılımıOdakGruplar Profil Cinsiyet İl

Grup1 KİHEPkatılımcıları Kadın İzmirGrup2 KİHEPkatılımcıları Kadın AnkaraGrup3 KİHEPkatılımcıları Kadın İstanbulGrup4 KİHEPkatılımcıları Kadın DiyarbakırGrup5 KİHEkatılımcıları Kadın AnkaraGrup6 KİHEkatılımcıları Kadın BursaGrup7 KİHEPgrupyönlendiricileri Kadın İstanbulGrup8 KİHEPgrupyönlendiricileri Kadın AnkaraGrup9 KİHEPgrupyönlendiricileri Kadın DiyarbakırGrup10 KİHEPgrupyönlendiricileri Kadın İzmirGrup11 TCESeminerkatılımcıları Kadın-Erkek AnkaraGrup12 TCESeminerkatılımcıları Kadın-Erkek İzmirGrup13 TCESeminerkatılımcıları Kadın-Erkek İstanbul

Odakgruptartışmalarınaekolarak,KİHEPkatılımcılarınıneşleriveyayetişkinerkekailebireyleriyle16adetve programortağı kurum temsilcileri ile 19 adet olmaküzere toplam35 adet yüz yüze derinlemesinegörüşme yapılmıştır.8 Farklı görüşlere ve deneyimlere yer verebilmek üzere örneklem tasarımındaprogramınhayatageçtiğiçeşitliillerkapsanmıştır;ayrıcaprogramortaklarıilegörüşmelerdefarklıkurumtürlerinden temsilciler örnekleme dahil edilmiştir. Program ortakları ile yapılan görüşmeler ilgilikurumlardaüstdüzeyyönetimpozisyonundaolanveKİHEPortaklığınıngeliştirilmesisürecindeaktifrol

8Sayılarıazolmaklabirlikte,sahaçalışmasınınyapıldığıtarihlerindeşehirdışındaolanveyaprogramlarıgereğitelefonüzerindengörüşmeninuygunolduğukatılımcılarilederinlemesinegörüşmelertelefonüzerindengerçekleştirilmiştir.


alan yetkililerle gerçekleştirilmiştir. Niteliksel saha çalışması 26 Eylül–7 Aralık 2018 tarihleri arasındayapılmıştır.9

Herbirodakgruptartışmasınaortalamaaltıkişikatılmıştırveherbirtartışmayaklaşıkikisaatsürmüştür.Her bir derinlemesine görüşme ise yaklaşık 45dakika zarfında tamamlanmıştır. Araştırma kapsamındaayrıcaDernekekipüyeleriveKİHEPdanışmanlarıilegörüşmelergerçekleştirilmişvearaştırmayakonuolaneğitim programları farklı boyutları ile tartışılmıştır. Bu kapsamda, Dernek Yetkilisi olan yedi kişi ilegörüşmeleryapılmıştır.BugörüşmelerKİH-YÇofisindeyüzyüzeveyatelefonaracılığıile6Şubat–26Şubat2019tarihleriarasındayapılmıştır.

Tablo2.ErkekAileBireyleriileDerinlemesineGörüşmeleriçinÖrneklemDağılımıSayı Profil İl1 KİHEPkatılımcıyetişkinçocuğu* İzmir2 KİHEPkatılımcıeşi/partneri İzmir3 KİHEPkatılımcıeşi/partneri İzmir4 KİHEPkatılımcıeşi/partneri İzmir5 KİHEPkatılımcıerkekkardeşi* Ankara6 KİHEPkatılımcıeşi/partneri* Ankara7 KİHEPkatılımcıeşi/partneri Ankara8 KİHEPkatılımcıeşi/partneri Ankara9 KİHEPkatılımcıeşi/partneri Ankara10 KİHEPkatılımcıeşi/partneri* Ankara11 KİHEPkatılımcıeşi/partneri İstanbul12 KİHEPkatılımcıeşi/partneri* İstanbul13 KİHEPkatılımcıeşi/partneri İstanbul14 KİHEPkatılımcıeşi/partneri İstanbul15 KİHEPkatılımcıeşi/partneri Diyarbakır16 KİHEPkatılımcıeşi/partneri* Diyarbakır

*Telefonüzerindenyapılanderinlemesinegörüşmeleribelirtmektedir.Tablo3.ProgramOrtaklarıileDerinlemesineGörüşmeleriçinÖrneklemDağılımı

Sayı Profil Cinsiyet İl

1 Belediyetemsilcisi Kadın İzmir2 STK/Uluslararasıorganizasyontemsilcisi Kadın İzmir3 Belediyetemsilcisi Kadın İzmir4 Belediyetemsilcisi Erkek İzmir5 Belediyetemsilcisi Erkek İzmir6 STK/Uluslararasıorganizasyontemsilcisi Kadın İzmir7 Belediyetemsilcisi Kadın Ankara8 STK/Uluslararasıorganizasyontemsilcisi* Kadın Ankara9 Belediyetemsilcisi Kadın İstanbul10 Belediyetemsilcisi Kadın İstanbul11 Belediyetemsilcisi Kadın İstanbul

9ILOYetkilileriileyapılangörüşmelerraporyazımaşamasındagerçekleştirilmiştir.


12 Belediyetemsilcisi Kadın İstanbul13 STK/Uluslararasıorganizasyontemsilcisi* Kadın Şanlıurfa14 STK/Uluslararasıorganizasyontemsilcisi Kadın Adıyaman15 STK/Uluslararasıorganizasyontemsilcisi* Kadın Van16 Belediyetemsilcisi* Kadın Mardin17 STK/Uluslararasıorganizasyontemsilcisi Kadın Diyarbakır18 STK/Uluslararasıorganizasyontemsilcisi Kadın Ankara19 STK/Uluslararasıorganizasyontemsilcisi Kadın Ankara

*Telefonüzerindenyapılanderinlemesinegörüşmeleribelirtmektedir.

c)NicelikselSahaÇalışması:Nitelikselsahaçalışmasındaedinilenbilgilervegözlemlerışığında,nicelikselaşamada kullanılan soru kağıtları hazırlanmış ve araştırmanındört temel hedef kitlesine yönelik anketuygulaması gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda, 2012-2018 döneminde KİHEP gruplarını tamamlayankadınlarve2016-2017dönemindeprojeninuygulandığı illerdeKİHEgruplarını tamamlayankadınlar ileBilgisayarDestekli TelefonAnketi veKİHEPgrup yönlendiricileri veTCE Seminerlerine katılan kadın veerkekbireyler ileBilgisayarDestekliÇevrimiçi(Online)Anketçalışmasıyapılmıştır.Herbirhedefkitleyeyöneliksahaçalışmasınındetaylarıveörneklembilgilerişuşekildedir:

• KİHEPKatılımcılarıBilgisayarDestekliTelefonAnketi:2012-2018dönemindeKİHEP’i3.931kadıntamamlamıştır. KİHEP katılımcılarına ilişkin anket çalışması 26 Aralık 2018 ve 12 Şubat 2019tarihleriarasındayürütülmüş,toplamankethedefi500olançalışmada472ankettamamlanmıştır.Yaklaşık20dakikasürenvebüyükçoğunluğukapalıuçlusorulardanoluşananketformu,KİHEP’likadınlara Ipsos Bilgisayar Destekli Telefon Anketi sistemi aracılığıyla telefon üzerindenuygulanmıştır. Araştırmanın örneklem dağılımı hazırlanırken, 2012-2018 döneminde KİHEP’itamamlayankadınların tamamlamayılı ve il açısındandağılımları esasalınarak farklıprofillerinkapsanması hedeflenerek tabakalı rasgele temsili örnekleme yapılmıştır. Detaylı örneklemdağılımıTablo4’tesunulmaktadır.

Tablo4.KİHEPKatılımcılarıNicelikselAnketÇalışmasıYılBazlıÖrneklemDağılımıKİHEPGrupYılı AnketSayısı

2012 492013 622014 792015 412016 972017 1092018 35

TOPLAM 472

Tablo5.KİHEPKatılımcılarıNicelikselAnketÇalışmasıİlBazlıÖrneklemDağılımıKİHEPUygulananİl AnketSayısı

Adıyaman 9Ankara 33Antalya 8Bursa 24


Çanakkale 35Denizli 11

Diyarbakır 9Erzincan 1Eskişehir 9Giresun 2Hakkâri 4Hatay 11İçel 7

İstanbul 31İzmir 203Kıbrıs 8Kocaeli 3Mardin 1Muğla 33Muş 7

Şanlıurfa 4Trabzon 5Uşak 7Van 7

TOPLAM 472

• KİHEKatılımcılarıBilgisayarDestekliTelefonAnketi:2016ve2017yıllarındaİstanbul,AnkaraveBursa’dagerçekleşenKİHE’nintoplamyararlanıcısayısı830kadındır.Hedefanketsayısı200olanaraştırmanınbuayağı25Aralık2018-16Ocak2019tarihleriarasındayürütülmüşvetoplam202ankettamamlanmıştır.Yaklaşık20dakikasürenvebüyükçoğunluğukapalıuçlusorulardanoluşananket formu, Ipsos Bilgisayar Destekli Telefon Anketi sistemi aracılığı yürütülmüştür. Tabakalırasgele örneklemdağılımı, KİHE gruplarının gerçekleştirildiği üç ildeki katılımcı sayıları ve KİHEgrupyılınaparalelolarakhazırlanmıştır.Detaylıörneklemdağılımıaşağıdasunulmaktadır.

Tablo6.KİHEKatılımcılarıNicelikselAnketÇalışmasıYılBazlıÖrneklemDağılımı

KİHEGrupYılı AnketSayısı2016 1412017 61

TOPLAM 202

Tablo7.KİHEKatılımcılarıNicelikselAnketÇalışmasıİlBazlıÖrneklemDağılımıKİHEUygulananİl AnketSayısı

Ankara 157İstanbul 39Bursa 6

TOPLAM 202


• KİHEPGrupYönlendiricileri ileÇevrimiçi (Online)AnketÇalışması:Derneğineğiticihavuzundayer alan, KİHEP eğitici eğitimini tamamlamış ve şimdiye kadar grup açmış veya açmamış olantoplam126grupyönlendiricisineaite-postaadreslerineyaklaşık20dakikasürenveçoğunluğukapalıuçlusorulardanoluşankişiyeözelçevrimiçianketlinkleri Ipsostarafındangönderilmiştir.26 Aralık 2018-12 Şubat 2019 tarihleri arasında anket linkine erişim sağlayan ve çalışmayakatılmayıkabuledentoplam83adetgrupyönlendiricisi,çevrimiçianketformunutamamlamıştır.Grupyönlendiricilerineilişkindetaylıörneklemdağılımıaşağıdasunulmaktadır.

Tablo8.KİHEPGrupYönlendiricileriİlBazlıÖrneklemDağılımıGrupYönlendiricilerininYaşadığıİl AnketSayısı

Ankara 9Antalya 1Aydın 2

Balıkesir 1Bursa 4

Çanakkale 3Denizli 2

Diyarbakır 4Eskişehir 2Gaziantep 1Giresun 1Hatay 3İstanbul 19İzmir 17Kocaeli 1Mardin 2Mersin 5Muğla 1Muş 1Van 1KKTC 1

YurtDışı 2TOPLAM 83

• TCESeminerleriKatılımcılarıileÇevrimiçi(Online)AnketÇalışması:AraştırmanınTCESeminerleri

ayağı için niceliksel araştırma anketleri 26 Aralık 2018-12 Şubat 2019 tarihleri arasındauygulanmış,toplam126kişidenveritoplanmıştır.Yaklaşık15dakikasürenveçoğunluklakapalıuçlu sorulardan oluşan anket formları, Derneğin şimdiye kadar farklı illerde ve kurumlardauyguladığıTCESeminerleri’nekatılanvee-postabilgisinipaylaşmışolankadınveerkektoplam446 katılımcıya e-posta aracılığıyla gönderilmiştir. Çevrimiçi ankete katılım oranlarının düşükkalması nedeniyle, öncelikle telefon numarası bulunan katılımcılarla Ipsos Bilgisayar DestekliTelefon Anketi sistemi aracılığı ile ulaşılmış ve telefon üzerinden ankete katılmayı kabul edenkişilereanketformutelefondauygulanmıştır.


Ayrıca, Ipsos TCE Seminer İzleme Çalışması kapsamında İstanbul’da yapılan bir adet TCESemineri’nde anket formu, katılımcılar tarafından kağıt-kalem yöntemi aracılığı iledoldurulmuştur.

2.TEMELBULGULARINÖZETİ

Hepsitoplumsalcinsiyeteşitliğitemeliüzerineinşaedilenancakiçeriği,katılımcıyapılarıvedüzenlenmekoşul ve amaçlarıyla farklılaşan KİH-YÇ eğitim programlarının belirgin bir ortak yanı olduğu tespitedilmiştir:Eğitimprogramlarıhemkatılımcılardahemdeuygulayıcılardabüyükbirmemnuniyetyaratmışvehedeflendiğiüzerebukişilerinkişiselhayatlarındaçokgüçlübiretkisağlamıştır.

Tablo9.TemelBulguTablosu

KİHEPKatılımcıları

KİHEKatılımcıları

TCESeminerKatılımcıları

KİHEPGrupYönlendiricileri

ToplamMemnuniyet %98 %91 %83 %95ToplamEtki %98 %96 %95 %83

GörüşülenKişiSayısı 472 202 126 83

Herbirprogramınsağladığıkazanımlarvebunusağlayanetkenlerdetaylarıylaincelendiğinde,aşağıdakibulgularöneçıkmaktadır:

a) KİHEPkatılımcılarıileilgilitemelbulgular:• KadınlarınKİHEP’ebirincilkatılımamacıkişiselgelişimvedönüşümlerinekatkısağlamakve

haklarınıöğrenmekolmuştur.KİHEP,katılımcılarınbumotivasyonlarınısırasıyla%85ve%86oranındakarşılamayıbaşarmıştır.

• Motivasyonlar arasında yer almamakla birlikte, çoğu çocuk sahibi olan katılımcı kadınların%86’sı çocuklarını toplumsal cinsiyete duyarlı bir şekilde yetiştirmeyi bir kazanım olarakdeğerlendirmişlerdir.

• Nitekimçocuklarla iletişimingelişmesideKİHEP’ebaşlamadanöncekadınlarıngündemindebulunmazken,katılımcıların%84’ününfaydagördüğübiralanolmuştur.

• Programkatılımcılarınınerkekaileüyelerininçoğudaaileiçindeiletişimindahadaiyileştiğinibelirtmektedir. Kadınlarınhemkendilerini daha iyi ifadeettiklerini hemdedaha kararlı vesonuç odaklı bir tutumla evde ve sosyal hayatta güçlü bir duruş sergilediklerini ifadeetmektedirler.

• KadınakarşışiddetinTürkiye’ningündeminikaranlıkbirşekildekapladığıbirdönemdeKİHEP,katılımcıların %84’üne kadına karşı şiddetle mücadele etme konusunda katkı sağlamıştır.Nitekim, KİHEP sonrasında katılımcıların maruz kaldığı tüm şiddet türlerinde (duygusal vepsikolojik,fiziksel,ekonomik,cinselşiddet)KİHEPöncesinegöreistatistikiaçıdananlamlıbirdüşüştespitedilmiştir.Bu,KİHEP’infaydasağladığıçokönemlibirbaşarıboyutudur.

• Katılımcıların%83’ünetoplumsalcinsiyeteşitliğibakışaçısıkazandıranKİHEP,yineaynıorandakadınlarınbirerkadınhaklarısavunucusu/aktivistiolmasınakatkısağlamıştır.

• KİHEP’insınırlıetkisininsözkonusuolduğuikialanörgütlenmeeksenindedir;KİHEPsonrasıbirsiyasipartiyeüyeolanlarınoranı%46iken,yerelveyaulusalseçimlereadayolmakyönündekatkısıolduğunubelirtenlerinoranı%45’tir.Örgütlenmeözgürlüğününoldukçakısıtlandığıveörgütlenmişbireylerevekurumlarayönelikyaratılankorkuiklimininhakimolduğusonyıllarınsiyasi ortamında, bu oranları elde etmek oldukça değerlidir. Çünkü neredeyse iki KİHEPkatılımcısındanbirisi,siyasettekierkekegemenkoşullararağmenörgütlenmevesiyasikatılımkonusundacesaretgösteripeylemegeçmektedir.


• KİHEP’i tamamlamış on kadından en az sekizi, birçok açıdan bireysel dönüşüm yaşamıştır.Katılımcı kadınların %91’inin özgüveni artmıştır; %88’i kendini daha güçlü ve donanımlıhissetmektedir;yine%88’ikendinidahaiyiifadeedebilmektedir.Kadınların%87’sininkendihayatındakitoplumsalcinsiyetedayalıeşitsizliklerkonusundafarkındalığıartmıştır.

• KİHEP’in katılımcıların dönüşümü çerçevesinde son derece etkili bir program olmasınısağlayanüçtemelunsurtespitedilmiştir:Kucaklayıcıtutumveetkinyönlendirmebecerileriylegrupyönlendiricileri;bilinmeyenbirçokkonuyukatılımcıbiryöntemlekapsayanKİHEPiçeriğiveçokiyikurgulanmışvebütüncülbiröğrenmesürecisağlayanKİHEPmodülleri.Buüçunsur,KİHEP’inkatılanherkesimemnunetmeyibaşaranendeğerliyapısalbileşenleridir.

• HemkendilerininbizzatdeneyimlediğidönüşümhemdegenelolarakKİHEP’tençokmemnunolmaları sebebiylekatılımcılarınınneredeyse tamamı (%99)KİHEP’ibaşkakadınlara tavsiyeetmektedirler.Busonuç,KİHEP’inbaşarısınınbirbaşkakanıtıdır.Aynızamandayıllar içindedahafazlakadınaulaşılmasıveprogramınsürdürülebilirkılınmasıaçısındandaönemlidir.

b) KİHEPgrupyönlendiricileriileilgilitemelbulgular:• Grupyönlendiricisiolmayönündepekçokgerekçeye sahipolankadınlar içinenöneçıkan

motivasyon %88 ile kadınların hak bilincinin gelişmesine katkı sağlamak iken, grupyönlendiricilerinin%80’i çevrelerindeki kadınların hak aramalarına destek olmak açısındanKİHEP’tenfaydalandıklarınıbeyanetmişlerdir.

• Grup yönlendiricisi kadınların %76’sı KİHEP’ten yasal haklarını öğrenme konusundafaydalanırken,%75’iKİHEPsonucundaçevrelerindefikirsorulankaynakkişihalinegeldikleribelirtmiştir.Nitelikselbulgularagöregrupyönlendiricileri,programsonrasıdahikatılımcılarınrahatlıklaulaştığı,fikirdanışıpbilgialdıklarıkaynakkişilerolmayadevametmektedir.

• KİHEPgenelolarak,grupyönlendiricilerinin%70‘ininkişiselgelişimvedönüşümlerinebirveyadahafazlaşekildekatkısağlayanbirprogramdır.Detaylarainildiğindegörülmektedirki,grupyönlendiricilerinin%77’si kendini daha güçlü ve donanımlı hissederken,%71’ininözgüveniartmış,%66’sıdahaşefkatliveanlayışlıolduklarınıifadeetmişlerdir.

• Grup yönlendiricilerinin ev içi ve ev dışında duygusal şiddetemaruz kalma durumu KİHEPsonrası istatistiki açıdan anlamlı ölçüde düşerken, ev dışında fiziksel, ekonomik ve cinselşiddetedahaazmaruzkalmışlardır.Busonuç,KİHEPsayesindekadınlarınhemhakbilincininarttığını,hemdeşiddetlemücadeledebilgivebecerileriningeliştiğinigöstermektedir.

• KİHEPgrupyönlendiricilerinin%97’si,başkakadınlaraKİHEPgrupyönlendiricisiolmayıtavsiyeetmektedir.Neredeysegrupyönlendiricilerinintamamınınemekveinançisteyen,gönüllübiriş olan grup yönlendiricisi olmayı önermesi, KİHEP’in ne denli önemsendiğinin bir başkagöstergesidir.

c) KİHEkatılımcılarıileilgilitemelbulgular:

• İlkaşamadayasalmevzuathakkındabilgiedinmek,kişiselgelişimvedönüşümekatkısağlamak

ve haklarını öğrenmek amacıyla KİHE’ye katılan kadınların KİHE’den faydalandığı alanlarınbaşını%86ileyasalhaklarıöğrenmekçekmiştir.

• KİHE’yekatılankadınların%81’ikişiselgelişimvedönüşümalanındafaydasağladıklarınıbeyanetmiştir. On kadından sekizinin bunu deneyimlemiş olması KİHE’nin hedefleriyleörtüşmektedir.

• KİHE’yekatılırkenkadınlarınmotivasyonlarıarasındaçocuklarıylaolaniletişimlerindeiyileşmebeklentisibulunmamaktadır.AncakKİHEsonunda,ağırlıklıçocuksahibiolanbukatılımcıların%83’üKİHE’ninçocuklarıylaolaniletişimlerinekatkısağladığınıbildirmiştir.Busonuç,KİHE’ninbeklentileriaşanbirprogramolduğunuişaretetmektedir.


• KİHEsayesinde,katılımcıkadınların%80’iailesindetoplumsalcinsiyeteşitliğiniuyguladıklarınıbildirmiştir.

• Tıpkı KİHEP’teki gibi örgütlenme ve siyasi katılımla ilgili katkı %37 ile sınırlı bir seviyedekalmıştır.

• KİHE, sonuçolarakkadınları yüksekdüzeydegüçlendirenbirprogramözelliği taşımaktadır;KİHE’yi tamamlayan kadınların%89’u kendinidaha güçlü ve donanımlı hissederken,%88’ikendinidahaiyiifadeedebilmekte,%87’siisekendinedahafazlagüvenduymaktadır.

• KİHEsayesinde,onkadındanyaklaşıkdokuzunun(%87)toplumsalcinsiyetedayalıeşitsizliklerkonusunda farkındalığı artmıştır. Öyle ki, on kadından sekizi (%79) böylesi eşitsizlikleremüdahaleetmeyebaşlamıştır.

• Tıpkı KİHEP gibi, KİHE sonrası da kadınların maruz kaldıkları şiddet türlerinin tümündeistatistikiaçıdananlamlıbirdüşüşgerçekleşmiştir.Busonuç,şiddetlemücadelekonusundaKİHE’ninetkilibiraraçolduğunugöstermektedir.

• Beklentileri fazlasıyla karşılayan ve katılımcıları üzerinde birçok alanda etki bırakan KİHE,katılımcılarının%100’ütarafındandiğerkadınlaratavsiyeedilmektedir.KimisiiçinzorunlubireğitimprogramıolanKİHE’ninistisnasızkatılanherkestarafındanönerilenbirprogramolmasıKİHE’ninçokbaşarılıbirprogramolduğunundiğerbirgöstergesidir.

d) TCESeminerlerikatılımcılarıileilgilitemelbulgular:• TCESeminerleribirincilolarak,%66ilekadınayönelikduygusalşiddetve%65ilefizikselşiddet

alanındakatılımcılarınbilgiseviyesinekatkıdabulunmuştur.• Toplumsal cinsiyet tanımı konusunda katılımcıların %66’sını bilgilendirmeyi başarırken,

toplumsalcinsiyeteşitliğiveTürkiye’deCezaKanunu’ndakadınerkekeşitliğikonularında%60oranındabilgisağlamıştır.

• TCESeminerleri’nindahasınırlıbilgisunduğualanlar%49ileFeminizmveKadınHareketleri,%46ileTürkiye’deAnayasa’dakadınerkekeşitliğiolmuştur.Herikikatılımcıdansadecebirininbu alanlarda verilen bilgileri faydalı buluyor olması bir gelişim alanı olduğunu işaretetmektedir.

• ÖteyandanTCESeminerleri’ninsağladığıenbüyükkazanım%90ileişbirliğiyapılankurumdaçalışanstatüsündeolanseminerkatılımcılarınıntoplumsalcinsiyeteşitliğibilgisiniişyerindekullanmasıyönündeolmuştur.

• Katılımcıların%95’iKİH-YÇ’ninTCESeminerleri’niçevrelerindekikişileretavsiyeetmektedirler.3.DETAYLIARAŞTIRMABULGULARI

3.1.KadınınİnsanHaklarıProgramı’nın(KİHEP)Değerlendirmesi

Bu bölümde, KİHEP’i 2012-2018 döneminde tamamlamış kişiler ve bu grupları yürüten grupyönlendiricileri ile yapılan niceliksel anket verileri ve odak gruplardan elde edilen niteliksel bulgularınanaliziyeralmaktadır.

3.1.1.KİHEPileİlgiliKısaBilgi

KİH-YÇ kadınların KİHEP’ten yararlanması için kurumsal ve sürdürülebilir ortaklıklar kurmayı öncelikligörmektedir.Bunlardanbiri 1998-2011yılları arasında resmiprotokol çerçevesindeBaşbakanlık SosyalHizmetlerveÇocukEsirgemeKurumu(SHÇEK)ileyürütülenortaklıktır.2002’denitibarenKİHEPişbirliğive ortaklık ağına Belediyeler, KİHEP’li kadınların kurduğu kadın örgütleri ve diğer kadın örgütleri dekatılmayabaşlamıştır.


KİHEP 16 hafta boyunca haftada bir gün dört saat uygulanan, başlıkları aşağıda sıralanan toplam 16modüldenoluşanbirprogramdır:

1.Modül-Tanışma,KİHEP’inTanıtımıveİhtiyaçSaptaması2.Modül-KadınınİnsanHakları3.Modül-AnayasalveMedeniHaklar4.Modül-KadınaKarşıŞiddetveAileİçiŞiddet5.Modül-ŞiddeteKarşıStratejiler6.Modül-KadınınEkonomikHakları-BölümI7.Modül-KadınınEkonomikHakları-BölümII8.Modül-İletişim-BölümI9.Modül-İletişim-BölümII10.Modül-ToplumsalCinsiyetRollerineDuyarlıÇocukEğitimiveÇocukHakları11.Modül-KadınveCinsellik-BölümI12.Modül-KadınveCinsellik-BölümII13.Modül-KadınveDoğurganlıkHakları14.Modül-KadınveSiyaset15.Modül-FeminizmveKadınHareketi16.Modül-KadınÖrgütlenmesi

3.1.2.KİHEPKatılımcılarınınProfili

Niceliksel ankete katılan 472 KİHEP katılımcısının demografik profili Tablo 10’da verilmektedir.Katılımcılarınbüyükorandalisemezunuveüzeri(%80),evli(%65),çocuksahibi(%71),çalışanveyaemekli(%64)olduğugözeçarpmaktadır.

Tablo10.KİHEPKatılımcılarıDemografikProfili a)KİHEP’eKatıldığıYıl Yüzde(%) 2012 8 2013 9 2014 14 2015 14 2016 24 2017 22 2018 10 b)YaşAralığı Yüzde(%) 15-35 28 36-45 33 46veüstü 39 c)EğitimDurumu(Mezuniyet) Yüzde(%) İlköğretimvealtı 20 Lise/Mesleklisesi 30 Meslekyüksekokulu 12 Üniversite 33 Yükseklisans/Doktora 5 d)İstihdamDurumu Yüzde(%) Öğrenci 3 İstihdamdaolan 37 İstihdamdaolmayanveişarayan 10


Ücretsizaileemekçisi 22 Emekli 27 Diğer 1 e)MedeniDurum Yüzde(%) Evli 65 Boşanmış 12 Eşivefatetmiş 4 Hiçevlenmemiş 19 f)ÇocukSahipliği Yüzde(%) Çocuğuvar 71 Çocuğuyok 29

3.1.3.KİHEPGrupYönlendiricilerininProfili

Nicelikselanketekatılan83KİHEPgrupyönlendiricisiiçindedemografikolarakağırlıkkazananprofil,36yaş ve üzeri (%61), üniversite ve üzeri eğitime sahip (%89), hala aktif olarak çalışan (%71) ve çocuğuolmayan (%54) kişilerdir. 83 grup yönlendiricisinin 69’u daha önce grup yürütme deneyimine sahiptir(Bknz.Tablo11).

Tablo11.KİHEPGrupYönlendiricileriDemografikProfili a)YaşAralığı Yüzde(%) 18-35 40 36-45 26 46veüstü 34 b)EğitimDurumu(Mezuniyet) Yüzde(%) Lise/Mesleklisesi 6 Meslekyüksekokulu 5 Üniversite 54 Yükseklisans/Doktora 35 c)İstihdamDurumu Yüzde(%) Öğrenci 1 İstihdamdaolan 71 İstihdamdaolmayanveişarayan 6 Ücretsizaileemekçisi 0 Emekli 19 Diğer 2 d)MedeniDurum Yüzde(%) Evli 43 Boşanmış 16 Eşivefatetmiş 1 Hiçevlenmemiş 40 e)ÇocukSahipliği Yüzde(%) Çocuğuvar 46 Çocuğuyok 54

3.1.4.KİHEP’eErişimKaynakları

KatılımcılarınınKİHEP’tenilkhaberdarolmakaynaklarınınbaşınıçevrelerindekikişilerçekmektedir(%32)(Bknz.Tablo12).Bukaynak,tümşehirlerarasındaözellikleMuğlailindeöneçıkmaktadır(%71).Belediye,


kent konseyi gibi yerel yönetim kurumları üzerinden haberdar olanların oranı ise toplamda %28’ibulmaktadır.Bukaynak,istatistikiolarakanlamlıölçüde45yaşveüzerindeetkiliolmuştur(%36).

Tablo12.KatılımcılarınKİHEP’eErişimKaynakları* Yüzde(%)Kendieşdostvearkadaşçevremaracılığıile 32Belediye,kentkonseyivb.yerelkurumlararacılığıile 28Diğersiviltoplumkuruluşlarıaracılığıile 7Çalıştığımkurumaracılığıile 7DahaönceKİHEPgrubunakatılmışkadınlararacılığıile 5KİHEPgrupyönlendiricisinindoğrudanbenimletemasageçmesiile 4Okuldan/Öğretmenaracılığıile 3(*)%3veüzerideğeralankaynaklarlistelenmiştir.Soru-KatıldığınızKİHEPgrubundanilknasılhaberdaroldunuz?Grupyönlendiricilerininkatılımcılaraulaşmasınısağlayançokçeşitliaraçlarbulunmaklabirliktebelediyevekentkonseyleri(%51),siviltoplumkuruluşları(%51),geçmişteKİHEPkatılımcısıolmuşkadınlar(%49)vekendilerininçalıştığıkurumlar(%46)birincilerişimkaynağıolaraköneçıkmaktadır(Bknz.Tablo13).

Tablo13.GrupYönlendiricilerininKatılımcılaraErişimKaynakları* Yüzde(%)Belediye,kentkonseyivb.yerelyönetimkurumlarıaracılığıile 51Diğersiviltoplumkuruluşlarıaracılığıile 51DahaöncekibirKİHEPgrubumakatılmışkadınlararacılığıile 49Çalıştığımkurumaracılığıile 46Kendieşdostvearkadaşçevremaracılığıile 36Sosyalmedyaüzerindenduyuruyaparak 29KadınınİnsanHakları-YeniÇözümlerDerneğiaracılığıile 14Cevapyok 3(*)%3veüzerideğeralankaynaklarlistelenmiştir.Soru-YürüttüğünüzKİHEPgruplarınakatılacakkadınlaranasılulaşıyorsunuz?

3.1.5.KİHEPKatılımcısıveGrupYönlendiricisiOlmadaMotivasyonlarveZorluklar

a)KİHEPKatılımcıları

Kadınları KİHEP’e katılmaya teşvik eden unsurlar arasında belirli bir unsur ağırlık kazanmamış, katılımmotivasyonları istatistiki olarak çeşitlilik göstermiştir (Bknz. Tablo 14). Kapalı uçlu sorgulanan 10motivasyonun yanı sıra katılımcılar açık uçlu olarak 25 katılım sebebi daha belirtmiş olup, toplam 35motivasyon arasında “kişisel gelişim ve dönüşüme katkı sağlama”motivasyonu%38 ile başı çekmiştir.Takip eden önemli motivasyonlar ise genel olarak bilgilenmek-bilinçlenmek-çevrenin dönüşmesineeylemciolarakkatkıdabulunmakbaşlıklarındatoplanabilir.Demografikkırılımanalizinegöre,“haklarımıöğrenmekistiyorum”diyenlerinağırlıklılisevealtıeğitimesahipkadınlarolduğu(%30),“kadınhareketineaktif bir şekilde katılmak” isteyenlerin ise çoğunlukla üniversite mezunu kadınlar olduğu (%28)görülmektedir.

Tablo14.KatılımcılarınKİHEP’eKatılmaMotivasyonları* Yüzde(%)Kişiselgelişimvedönüşümümekatkısağlamakiçin 38Haklarımı/Kadınhaklarınıöğrenmekiçin 26Kadınhareketineaktifbirşekildedahilolmakiçin 23Yasalmevzuatayönelikbilgiedinmekiçin 22Bilgialmakamaçlı/Bilinçlenmekiçin 22


Kadınayönelikşiddetlemücadelestratejileriniöğrenmekiçin 19Meslekianlamdakendimigeliştirmekiçin 14Başkakişilerefaydalıolmakiçin/Çevremeyardımcıolmakiçin 13Toplumsalcinsiyeteşitliğikonusundakibilgidüzeyimiartırmakiçin 11Yeniinsanlarlatanışmakiçin 8Tavsiyeedildiğiiçin 7Feministbakışaçımıderinleştirmekiçin 7Merakettiğimiçin 5İşamaçlıkatıldım 3Diğer 3(*)%3veüzerideğeralanunsurlarlistelenmiştir.Soru-1)OdönemdeKİHEP’ekatılmayayöneliktemelmotivasyonunuzneydi?Soru-2)KİHEP’ekatılmayayönelikdiğermotivasyonlarınıznelerdi?Odak gruplarda da kadınlar birincil olarak kişisel gelişim ve bilgilenme amaçlı KİHEP’e katıldıklarınıbelirtmişlerdir.Bununyanısıra,KİHEP’teyaşadıklarıdeneyiminbeklentilerininötesinegeçtiğiçoksıkdilegetirilmiştir.

“Açıkçasıkadınıninsanhaklarıeğitimprogramıdeyincebununmuhakkakbirbilgilendirmeamaçlıeğitimprogramı(olacağını),adıüstündeçokyararlışeyleröğreneceğimidüşünerekhazırlıklıgittim.Amaonunçokötesinegeçti.Çokgüzeldi.Sadecebendeğil,bütünarkadaşlardabuhissiduydular.”(Ankara,KİHEPKatılımcısı)

KİHEP’ekatılımkonusundayaşananzorluklar Tablo15’teverilmiştir.Katılımcılarınbüyükçoğunluğunun(%79)KİHEP’ekatılmakonusundaherhangibirzorlukyaşamadığınıbelirtmişolmasıdikkatçekicidir.Eğitimmekanınaulaşımve16haftaboyuncadevamzorunluluğukonusuylailgilizorluklarıbelirtenlerinoranıise%4 seviyesinde kalmıştır. Programın 16 haftalık süresi için odak gruplarda sıklıkla olumlu beyanlararastlanmıştır. Hem başka kadınların hikayelerini dinlemek hem bilgilenmek hem de edinilen bilgilerisindirmekiçineğitimin16haftalıksüresikatılımcılartarafındantatminedicibulunmaktadır.Şudetayıdanot düşmek önemlidir; bu soruyu cevaplayan kadınların 16 haftalık eğitim programını başarıylatamamlamışolmasıvegeridebıraktıklarıeğitimsürecininizlerininbaskınanlamdapozitifolması,eğitimebaşlamadanönceveyasırasındayaşanılanbirtakımengellerinartık‘zorluk’olaraktanımlanmamasınadayolaçmışolabilir.

“16haftabiraradaoluncakardeşgibioluyorsunuz.Paylaşımlar,herşeyoradakalıyor.Gerçektençokgüzelvedolubirtopluluktu.”(İzmir,KİHEPKatılımcısı)

Tablo15.KatılımcılarınKİHEP’eKatılmadaYaşadığıZorluklar* Yüzde(%)Herhangibirzorluğuyoktu 79Eğitimyerininuzak/ulaşımınınzorolması 4Tamzamanlıveyayarızamanlıbiryerdeçalışmam 4Eğitimin16haftasürmesivedevamzorunluluğu 4Zamanayırmaktagüçlükçekmek 3(*)%3veüzerideğeralanunsurlarlistelenmiştir.Soru-1)KİHEP’ekatılmanınodönemdesiziniçintemelzorluğuneydi?,Soru-2)KİHEP’ekatılmanınodönemdesiziniçindiğerzorluklarınelerdi?Grupyönlendiricilerine,kadınlarınKİHEP’ekatılmalarınızorlaştıranolasıkoşullarınnelerolabileceğikapalıuçlu olarak sorulmuştur. Buna göre grup yönlendiricileri, kadınların KİHEP’e katılmalarında (özelliklebaşlamaaşamasında)ikibüyükengelgörmektedir:eğitimin16haftasürmesivedevamzorunluluğu(%77)ileevdebakımamuhtaçbirbireyinolması(%72)(Bknz.Tablo16).Özellikleodakgruplardagörüşülenbazıgrupyönlendiricileribaşkabirzorlukalanıolarak,oturumların4saatyerine2-3saatyapılmasınısıklıkla


savunmuşlardır.Bununiçinikitemelgerekçeönesürülmüştür:önceliklekadınlarıneviçisorumluluklarısebebiyle4saatinuzunbulunmasıve2saatsonundakadınlarınkonsantrasyonundağılması.

“Tümdeğerlendirme toplantılarında da söylüyorum. Bana göre 4 saatlik oturum, hangi gruplaolursaolsun-eğitimdüzeyiyüksekinsanlarladayaptım,düşükinsanlarladayaptım-4saatleriniayıramıyorlar.Dikkatdağıldığıiçindeğil;çocukbakımsorunuvar,okulagidengelenvar.Herkesinbirbağlantısıvar.2-2.5,enfazla3saat(olsadahauygunolur).”(Ankara,GrupYönlendiricisi)

Tablo16.GrupYönlendiricilerineGöreKatılımcılarınKİHEP’eKatılmasınıZorlaştıranKoşullar* Yüzde(%)

Eğitimin16haftasürmesivedevamzorunluluğu 77Evdebakımamuhtaççocuk/yaşlı/engelliolması 72Tamveyayarızamanlıolarakbiryerdeçalışmaları 42KİHEP’iduymamış,bilmiyorolmaları 36Eşlerinin/hanedekierkekakrabaların/ailelerininizinvermemesi 33Çevrevemahallebaskısı 25Eğitimyerineulaşımiçinmaddikaynakbulamama 23Eğitimyerininuzak/ulaşımınınzorolması 4Birdenfazlaengelbulunması 3(*)%3veüzerideğeralanunsurlarlistelenmiştir.Soru-SizcekadınlarınKİHEP’ekatılmalarınızorlaştırankoşullarneler?

Bununlabirliktehembazıkatılımcılarhemdegrupyönlendiricileri,KİHEP’ebaşlamaesnasındasürevedevamlılığa dair zorluklar olduğunu not etmekle birlikte, başladıktan sonra KİHEP grup çalışmasınınkatılımcıyı yakaladığı ve yüksek motivasyonla devam etmesini sağladığının altını sıklıkla çizmişlerdir.Örneğinbazıgrupyönlendiricileri,kendikatılımcılarındanaldığıolumlugeribildirimlerışığındaKİHEP’inhem ortamıyla hem de uygulanılan yöntemlerle kadınların soluk aldığı bir alan oluşturduğunu,katılımcıların 16 haftadan daha da uzun sürmesini talep ettiklerini not düşmektedir. 16 haftayıtamamlamış kadınların hala çok yüksek bir motivasyona sahip olduğu, sonrasında bir boşluğa düşenkadınların eğitim günlerini özlemle andığı gözlenmektedir. Nitekim odak grupların birinin sonunda birkatılımcının ‘Derneğin bizden beklentisi nedir?’ sorusunu sorması, esasında dernekten gelecek yeniprogramveeylemfikirlerinenedenliaçıkolunduğununbirgöstergesiolarakokunabilir.

“Yorgungeliyorkadınlar.Oradadinlenmevekendisigibiinsanlargörme(imkanı)güzelgeliyor.Çayiçerkençokgüzeloluyor.Onundışındazamanı(16haftayı)uzunbuluyorlar.Sonrafarkediyoruzkifazla değil. 20 (hafta) olmalı bence. Siyaset ve feminizm bölünürse (iyi olur).” (İzmir, GrupYönlendiricisi)

“Geçenseneyirmihanımıbirarayagetirenbenim.Arkadaşlaronaltıhaftadeyinceherkesbirazfrene basıyor, ama hepsi devam etti. Keşke bir on altı hafta daha sürse.” (Ankara, KİHEPKatılımcısı)

“Size bir şey soracağım; biz bu eğitimi aldık, bizden memnunlar mı, ben bunu da öğrenmekistiyorum.Bizbugünburayageldik.Kayıtlıolduğuiçinsöylüyorum.Bizlerdenbeklentilerinedir,onudasormakisterim.”(Ankara,KİHEPKatılımcısı)

Sonuçolarak,KİHEP’insüresivedevamzorunluluğu,grupyönlendiricileriiçingrupoluşturmaaşamasındaönemlibirerengeloluşturabilmektedir.Ancak,oturumsaatlerininkatılımcılaragöreayarlanması,ilkgüngrupyönlendiricisininkatılımcılardabıraktığıiz,ikramlareşliğindekadınlarınkendiiçindekurduğudiyalogve eğitim esnasında katılımcılara bilinmeyen ve öğrenildiğinde şaşırtan bilgiler sunulması, KİHEP’e


devamlılık sağlanmasında çok etkili rol oynamaktadır. KİHEP’in ileri seviye veya devam modüllerininsunulmasıhalindepotansiyelbirkatılımcıkitlesininbulunmasıdurumu,başkabiretkigöstergesiolarakokunabilir.Öyleki,eğiticieğitiminibekleyenbirkitleninbulunmasıdabunuişaretetmektedir.

“Halakolluyorumeğitimciolmayı.KİHEPçokönemli;hernekadarprofesyonelolarakişiniçindeolduğumudüşünsemde, çok ufuk açıcı, çok güzel bir grup çalışması oldu.” (Diyarbakır, KİHEPKatılımcısı)

b)GrupYönlendiricileri

KİHEP grup yönlendiricilerini, eğitici olmak üzere harekete geçiren başlıca dört motivasyonbulunmaktadır:katılımcılarınhakbilincinigeliştirebilmelerinekatkısağlamak(%88),katılımcılarınsosyalolarak aktif olmalarını desteklemek (%76), sivil toplum örgütlerinde ve siyasette yer almalarını teşviketmek(%65)vekatılımcılarayereldekisorunlarınıçözmeyolundaaraçlarsağlamak(%63)(Bknz.Tablo17).

Neredeysetümgrupyönlendiricilerininentemelarzularınınkendilerindegerçekleşenanlamlıdönüşüm,gelişim ve aydınlanmayı başka kadınlara aktarma ve “sen de yapabilirsin” inancını paylaşma olduğugözlenmiştir. Odak gruplarda da KİHEP eğitiminin bizzat kendi özgüven ve kişisel gelişimlerine olankatkıları, amacının kadınları güçlendirmek ve dayanışmaya teşvik etmek olması, eğitimin çok iyiyapılandırılmış olması, Derneğin grup yönlendiricisi olma yolunda bireysel teşviki gibi unsurlar önemlimotivasyonkaynaklarıolarakgösterilmiştir.

“Benimyaşamımıetkileyenbireğitim.Bendeokadaretkibıraktıki,değişimenedenoldu.Bunlarbende kalmamalı, ben değiştiysem başka kadınlar da değişsin. Başka kadınlara ulaşmak içineğitmenoldum.”(Diyarbakır,GrupYönlendiricisi)

“KİHEP’e 2015 yılında katıldım. 2017’de eğitici eğitmenliğini aldım. İlk grubumu geçen yazaçmıştım.Güzelbirgrupoldu,sonuçlargüzeldi.Birçokkadınaulaştık.İkincisinivereceğim.Onunheyecanıvar,güzelyani,iyikitanışmışım,özgüvenimdahadaarttı.Kendimidahaiyivedeğerlihissediyorum.HerşeydenönceKİHEPilehayırdemesiniöğrendim,kimseyehayırdiyemiyordum.”(Adıyaman,GrupYönlendiricisi)

“KİHEPeğitiminineniyitarafı,bueğitimialankadınınörgütlüdavranmaisteği.ŞimdiyekadaraltıKİHEPgrupçalışmasıyaptım.AltıgrubuntamamınındaWhatsAppgruplarıvar.Aydabirbuluşupbenideçağırıyorlar.Hattabir istekleri var, İzmir’deKİHEPeğitimialanlarbirleşelim,KİHEP’lilerDerneğiPlatformugibibirşeykuralımdiyorlar.Busevindirici.Geçenlerdedevamedengruptanbirarkadaşıneşi tartaklıyor,bileğinibüküyor.Bu (katılımcı)hemen (jandarmaya)gidiyor,KİHEP’teöğrendikleriaklınageliyor.Jandarmayasığınıyor.Eşipolismiş.Bununsilahınıelindenalındiye.Oarabeniaradı.BöyleşuandaUrla’dakarakoldayım.KİHEPsayesindekendimigüçlühissediyorumdedi.”(İzmir,GrupYönlendiricisi)

Tablo17.GrupYönlendiricisiOlmaMotivasyonları* Yüzde(%)Katılımcılarınhakbilincigeliştirmesinekatkısağlamak 88Katılımcılarıntoplumda/çevrelerindeaktifolmalarınıdesteklemek 76Katılımcılarınsiviltoplumörgütlerindeveyasiyasetteyeralmasınıteşviketmek 65Katılımcılarınyereldekisorunlarınıçözmeyolundaonlarabazıaraçlarsağlamak 63Kadınhareketineaktifbirşekildedahilolmak 53Feministbakışaçımıderinleştirmek 45Kişiselgelişimvedeğişimsürecimekatkıdabulunmak 43


Toplumsalcinsiyeteşitliğikonusundakibilgidüzeyimigeliştirmek 41Yasalmevzuatayönelikbilgidüzeyimigeliştirmek 31Eğiticilikbecerisigeliştirmek 27Meslekianlamdakendimigeliştirmek 25Yeniinsanlarlatanışmak 14(*)%3veüzerideğeralanunsurlar listelenmiştir. Soru-1) ŞuandaKİHEPeğiticisiolmayayönelik temelmotivasyonunuznedir?,Soru-2)ŞuandaKİHEPeğiticisiolmayayönelikdiğermotivasyonlarınızneler?Grupyönlendiricisiolmazorluklarıarasında isedörtunsuröneçıkmaktadır: İşyerindeki işyükü (%48),zamansızlık (%46), katılımcı bulmakta güçlük çekme (%45) ve öğrenilen yasal hakların hayatageçirilmesindeyaşananzorluklar(%36)(Bknz.Tablo18).Tablo18.GrupYönlendiricisiOlmaZorlukları* Yüzde(%)İşyerindekiişyükü 48Zamansızlık 46Katılımcıbulmaktagüçlükçekme 45Öğrenilenyasalhaklarınhayatageçirilmesindeyaşananzorluklar 36Artansorumlulukhissi 31Maddigelireldeedememe 23Amir,müdürgibiüstdüzeyyöneticileriminnegatifyaklaşımıvekoyduğuengeller 23Eğitimmekanıbulmaktagüçlükçekme 22Çalıştığımkurumdaeğitimlerinönemininanlaşılamamışolması 20Kendihayatımdakieşitsizliklerifarketmeninyarattığıduygudeğişimleri 14Feministfarkındalıkileçevremdekieşitsizliklerindahaçokgözümebatması 13(*)%3veüzerideğeralanunsurlarlistelenmiştir.Soru-1)KİHEPeğiticisiolmanınsiziniçintemelzorluğunedir?,Soru-2)KİHEPeğiticisiolmanınsiziniçindiğerzorluklarınelerdir?

Odakgruplarındailketaptadilegetirilenenbüyükgüçlükler,kadınlaraulaşmakvegrupoluşturmaktakiengeller ile lojistik faktörleri içermektedir. Program ortağı kurumların az olması da önemli bir zorlukkaynağı olarak dile getirilmektedir. Tüm bu etkenler, Türkiye’nin demokratik olmayan siyasi ikliminindoğurduğu bir sonuç olarak değerlendirilmektedir. Bu konuda büyük bir çaresizlik duygusunun hakimolduğudagözlenmektedir.Öylekikatılımcıkadınlarayasalhaklarveeşitlikgibikonularınaktarılmasınarağmen,genelolarakTürkiye’dekihukuksuzlukdurumukarşısındaanlatılanlarınişeyaramayacağıduygususadecekatılımcıkadınlarıdeğil,grupyönlendiricilerinidekaramsarlığasürüklemektedir.

“Temeldesıkıntı,kadınlarlabirarayageldiğimizilktanışmaevresiiçinyerbulmasıkıntısı.Tektekevleregideyimdesem,kadınlarbukimder,tanımıyorlar.Birkurumüzerindenulaşayımdiyorsun,şu an neredeyse kurumda yok.Hemmekan anlamında hem imkan anlamında, ciddi anlamdabüyükzorluk(yaşıyoruz).”(Diyarbakır,GrupYönlendiricisi)

“Mekanıbulmakbirçabagerektiriyor,çünkühazırda‘gelin,ofisimvar’demeşansımızyok.Birdeorayagidipgelirkenharcamayapıyorsunuz.Kadınlarınkatılımınınsürekliolmasıiçindebirçabaharcıyorsunuz.Birikramyapıyorsunuz.”(Ankara,GrupYönlendiricisi)

“Demokratikbirortamdayaşamıyoruz.Çaresizhissediyoruz.Neanlatıyorsundiyorlar.Vardaneişeyarıyordiyorlar.Bendebiryasakadınıolarakbunuanlatamıyorum.Amademokratikdüzenegeçeceğiz.Amabunlarınvarolduğunubilin.Oanlamdaçokzorlukçekiyorum.Bazenyüzleşmekçokağırgeliyor.”(İzmir,GrupYönlendiricisi)


“Yaşadığımızülkedeanayasatartışılırhalegelinceanayasalhaklar, fırsateşitliğigibikonulardaanlattığınızşeylerekendiniz(inanmıyor)oluyorsunuz.”(İstanbul,GrupYönlendiricisi)

3.1.6.KİHEP’eİlişkinMemnuniyetDeğerlendirmesi

3.1.6.1.GenelMemnuniyet

KatılımcılarınvegrupyönlendiricilerininKİHEP’tengenelmemnuniyetiçokyüksekveeşdeğerseviyedeçıkmıştır.Katılımcıların toplamda%98’i,grupyönlendiricilerinin ise%95’i,başkabirdeyişleKİHEPgrupsürecinedahilolanherkesprogramdanmemnunolduklarınıbeyanetmişlerdir(Bknz.Tablo19).

Tablo19.KİHEPGenelMemnuniyet KatılımcılarYüzde(%)

GrupYönlendiricileriYüzde(%)

1-Hiçmemnundeğilim 0 02-Pekmemnundeğilim 0 03-Nememnunumnedeğilim 2 54-Oldukçamemnumum 28 415-Çokmemnunum 70 54Toplam% 100 100

ToplamMemnuniyet%(4+5) 98 95Soru-GenelolarakKadınınİnsanHaklarıEğitimProgramı’nayönelikmemnuniyetdüzeyiniznedir?

Bu beyanın arkasında, beklentilerin KİHEP ile fazlasıyla karşılanmış olması yatmaktadır. Katılan veyönlendirenherkesimemnunbırakmayı başaranbir programolarakKİHEP, kadınlar için bir eğitimdendaha fazlasını ifade etmektedir. Kişisel gelişim ihtiyacını karşılamak, samimi bir sosyal ortamın parçasıolmak,dinlemekvedinlenmek,bilgialmakvevermekgibibirçokunsurundinamikbiretkileşimininsonucuolarakhemkatılımcılarhemdegrupyönlendiricilerigüçlübirtatminduygusuyaşamaktadır.

“Özünde hepimiz aynı eğitim sistemi ile, aynı toplumsal cinsiyet ayrımcılığı ile (yetişiyoruz). Bubizim hücrelerimize nüfuz etmiş, hiç de bunun farkında değiliz ve bunu normalleştiriyoruz. Bugünlükkonuşmadilimizeyansıyor.Aslındaçoküstünüz,iyibiliyoruzgibigeliyoramabakıyorsunkikonuşmadilindebileovar.Onlarıdüzelttim.”(Diyarbakır,Katılımcı)

“En güzel yönü ders anlatır gibi öğretmen-öğrenci ilişkisi değil, birebir deneyimlerle, samimiduygulariçindeyaşıyorolmak,çokgüzel.”(Diyarbakır,GrupYönlendiricisi)

“KİHEP’inbanadiğerkadınmücadelesi içindekiyol-yöntemlerden farklıgelenyönükadının tümyaşamınadokunuyorolması.”(İstanbul,GrupYönlendiricisi)

3.1.6.2.MemnuniyetiOluşturanEtkenler


KİHEP, incelenen tüm boyutlarıyla katılımcılarda çok yüksek memnuniyet sağlamayı başarmış birprogramdır (tümunsurlar%80’in üzerindememnuniyet değerine sahip, Bknz. Tablo 20). Katılımcılarınmemnuniyetini oluşturan etkenlerin arasında KİHEPGrup Yönlendiricileri,%97 ile enmemnun olunanunsuruoluşturmaktadır.


Tablo20.KİHEPKatılımcıMemnuniyetEtkenleri* ToplamMemnuniyetYüzde(%)

KİHEPgrupyönlendiricileri 97KİHEPiçeriği 96KİHEP’inmodülleri 95KadınınİnsanHakları-YeniÇözümlerDerneğitemsilcilerininyaklaşımıveilgisi 93KİHEP’inbasılımateryalleri(MorBülten,HaklarımızVarKitapçıkSerisi,Broşürlervb.) 92KİHEPgrupçalışmasının16haftalıktoplamsüresi 90KİHEPoturumlarınınsüresi 89KİHEPkatılımcıları 87KİHEPkapsamındaizletilenvideolarvegörselmateryaller(MorDiziveKadınlarVardırBelgeselleri,vb.)

86

(*) ToplamMemnuniyet değeri 4-Oldukçamemnunum ve 5-Çokmemnunumdeğerlerinin toplamıdır. Ortalaması%92.Soru-KİHEP’eyöneliksizeokuyacağımherbirkonudannederecememnunolupolmadığınızıpaylaşırmısınız?

NitekimodakgruplardadaKİHEPdenilincekatılımcılarınaklınailkolarakgrupyönlendiricilerigelmektedir.Grup yönlendiricileri “güven”, “hayranlık” ve yakınlık” duygularıyla betimlenirken, hakim olduğu bilgi,eğitimvermeyöntemi,yapıcıüslupvekadınlarahiyerarşikolmayanyaklaşımlarıylatakdirtoplamaktadır.Grup yönlendiricilerinin grup çalışması sonrasındada kolaylıkla ulaşılabilir vedanışılabilir bir konumdaolmasıdaayrıbirmemnuniyetkaynağıdır.

“(Grup Yönlendiricisi) Bize çok şey kattı. Hepimiz kadın olduğumuzun ya da ezildiğimizin,yaşadıklarımızınyadahaklarımızınfarkındaydıkamabueğitimlefarkındalığımızçokarttı.BununGrupYönlendiricisi’nebağlıolduğunudüşünüyorum.”(Diyarbakır,KİHEPKatılımcısı)

“(Grup Yönlendiricisi) Çok hakimdi. Bir lokmacık bir şeydi ama hepimiz gözünün içine baktık.”(Ankara,KİHEPKatılımcısı)

“Biz grup yönlendiricimiz ile hala görüşüyoruz, yani herhangi bir şey olduğunda danışırız, yolgösterir,önerileriolur.”(İstanbul,KİHEPKatılımcısı)

KİHEP’ininteraktifvakaçalışmalarınıdakapsayangenişkapsamlıiçeriğiileeşitlikvehaklarkonusunubirçokboyutuyladerinlemesineelealanmodülleri,katılımcıkadınlarıyüksekderecedememnunedendiğeretkenlerdir. Öyle ki KİHEP içerik ve modülleri, görünenin arka planında neler olup bittiği konusundakadınlaraönemlibirperspektifkazandırmakta,eşitliktanımınıezberbozanbirşekildeortayakoymakta,kadınolmahallerinekadınlarınbaşkatürlübakmasınısağlamakta,bilgisayesindekadınlarınkendilerinidahagüçlühissetmelerinisağlamaktadır.

“Ekonomikhaklar,cinselhaklar,siyasihaklar,birdernekkurmakistenildiğizamannetürbirhakvardır…YıllarevvelTürkiyeveAvrupaİnsanHaklarıarasındabiranlaşmayapılmış.Bundansonrabuoluşumoluşmuş.Türkiyebuna imzaatmış. Sonraeğitimprogramımeydanagelmiş. (Sözde)eşitizfalanama(gerçekte)herşeydeeşitolduğumuzubueğitimprogramındaöğrendik.”(Ankara,KİHEPKatılımcısı)

“40yaşınakadarevlilikhakkındahiçbir fikrimyoktu.Neaşk,ne sevmek…Bir tek futboldu,herşeyim oydu. Kızlık zarını dahi bilmiyordum. Hiçbir şey bilmiyordum. Keşke daha önce bilgimolsaydı.”(Diyarbakır,KİHEPKatılımcısı)



Grup yönlendiricileri de, Tablo 21’de gösterildiği gibi KİHEP’i oluşturan unsurların çoğundan tatminolduklarınıbildirmişlerdir.

GrupyönlendiricilerininKİHEP’edairenmemnunolduğukonularsırasıylaşunlardır:KİHEPiçeriği(%96),eğiticieğitimiiçeriği(%95),KİHEPmodülleri(%95),KİHEPbasılımateryalleri(%94)veeğiticieğitiminiverenKİHEPdanışmanları(%93).Odakgruplardadaeğitimmateryallerininnekadariyitasarlandığıvebusayedeeğitimvermeyinedenlikolaylaştırdığınınaltıçizilmiştir.Derneğinsürekliverdiğimotiveedicidesteğinyanısıra,eğiticilereverilensüpervizyondesteğininkalitesidememnuniyetyaratantemeletmenlerdenbirisidir.Bunlaraekolarak,KİHEPeğiticieğitimidekendiiçindeyenifarkındalıklaryaratanbiryapıyasahiptir.Kişinineğitimarkaplanıherneolursaolsun,eğiticieğitimioldukçageliştirici,farkındalıkuyandırıcıveyetkinliksağlayanbiriçeriğeveyöntemesahiptir.

“Bueğitimprogramıçokderli toplu.Başıbelli, sonubelli.Neyapacağınızbelliadımadım.Yanikadın çalışmalarının içinde daha önce bulunmayanlar bile, böyle güzel bir eğitimi alıp devamedebiliyorlar.Busınıfagirin,kadınlarlaböyletanışın,bunlarısöyleyin.Çoknet,hepimizinbirörnekyapabilmesiiçin…”(Ankara,GrupYönlendiricisi)

“Benimiçineğiticieğitimimüthişbirdeneyimdi.Birkitababağlıkalmak,belkibiröğretmenolsanbu kadar dokunamazsın. Eğitici eğitimi aldığımız zaman eğitimi veren arkadaşlar nerede nasıldavranacağımızı,tıkanıncaneyapacağımızı,grubunasılyöneteceğimizedairbilgilerianlatıyordu.Sıkıştığımızda hemen o grup esnasında sorabiliyorduk, müthiş bir deneyimdi. Hep iyihatırlayacağımbiranımdı.”(Diyarbakır,GrupYönlendiricisi)

“Bizler kadınız, üniversite diplomalarımız var. Ama kendimize cinsiyet bazlı bakanımız çok az.Kadınız ya da insanız, öyle gittik. Ama orada bir sürü farkındalıklar edindik.” (İzmir, GrupYönlendiricisi)

Tablo21.KİHEPGrupYönlendiricisiMemnuniyetEtkenleri* ToplamMemnuniyetYüzde(%)

KİHEPiçeriği 96KİHEPeğiticieğitimiiçeriği 95KİHEP’inmodülleri 95KİHEP’inbasılımateryalleri 94KİHEPeğiticieğitiminiyürütenKİHEPdanışmanları 93KadınınİnsanHakları-YeniÇözümlerDerneği’ndentemsilcilerinyaklaşımıveilgisi 90KİHEPkatılımcıları 87KİHEPeğiticilerineyönelikdeğerlendirmetoplantısı 86KİHEPeğiticilerineyöneliksüpervizyonziyareti 80KİHEPsüresinceizletilenvideolarvegörselmateryaller 59KİHEPoturumlarınınsüresi 55KİHEP’ingrupçalışmasının16haftalıktoplamsüresi 48

(*) ToplamMemnuniyet değeri 4-Oldukçamemnunum ve 5-Çokmemnunumdeğerlerinin toplamıdır. Ortalaması%82.Soru-KİHEP’eyöneliksizeokuyacağımherbirkonudannederecememnunolupolmadığınızıpaylaşırmısınız?

Boyutların ortalama memnuniyet seviyesinin %82 gibi yüksek bir seviye olduğu dikkate alınırsa,memnuniyetinnispetendüşükkaldığıbirkaçalangözeçarpmaktadır.BunlarKİHEPuygulamakoşullarındadeneyimlenenzorlukları kapsamaktadır:16haftalık sürevedevamzorunluluğu (%48),oturumsüreleri


(%55)vegörselveişitselmateryaller(%59).Bunlararasındaözellikledikkatçekenunsur,herdörtgrupyönlendiricisinden ikisinin 16 haftalık süre konusundaki kişiselmemnuniyetsizliğidir. Bunun arkasında,grup yönlendiricilerinin sadece katılımcı için değil, aslında kendisi için de bu süreyi uzun ve bağlayıcıbulmasıyatmaktadır.Yönlendiricininözelhayatıveyaçalışmahayatıgibisebeplerledörtaylıksürezorlayıcıolabilmektedir.

“Aslında çokaç insanlar, (katılmayı) çok isterler.Ama16haftalık çalışmaolduğu için (kendim)bağlanamıyorum,sözveremiyorum.Düzensizbiryaşantımvar.Bugündeburadançıkıpannemihastaneyegötüreceğim.”(Ankara,GrupYönlendiricisi)

Görselveişitselmateryallerkonusundadahemkatılımcılararasındahemdegrupyönlendiricileriarasındaortaklaşanbir tavsiyeolarakgruplardagüncel içerikli filmlerin kullanılmasıönerilmektedir.Ayrıcagrupenerjisininçokyüksekolduğuanlardapasifbireylemolanfilmizlemenin,katılımcılariçinsıkıcıbiraktiviteolabildiğinibirkatılımcınotetmiştir.

“Videolardabenimpeksevmediğimünlübirideyeralıyor,olumsuzalgıyaratıyor.Onundışında20yılönceyapılmış.Yeniaçılangruplaronlarıizleyincekendilerinigörüyorlar.20yılgeçmiş,bizyineaynısorunlarladevamediyoruz,öylebiretkibırakıyoraslında.”(Diyarbakır,GrupYönlendiricisi)

“Sanki15-20seneöncekivideolargibi.Budönemeaitdahayenivideolarçekilirse(iyiolur),bellioluyoreskivideoolduğu.”(İstanbul,KİHEPKatılımcısı)

3.1.7.KİHEP’inKatılımcılarveGrupYönlendiricileriÜzerindekiEtkisi

3.1.7.1.GenelEtkiDeğerlendirmesi

KİHEP,2012-2018dönemiiçinhemkatılımcılarhemdegrupyönlendiricilerinneredeysetamamınınhayatıüzerinde çok büyük bir olumlu etki sağlamayı başarmış bir programdır. Katılımcıların %98’i, grupyönlendiricilerininde%96’sı,diğerbirdeyişleherkesprogramınoldukçaolumluetkisiolduğunubeyanetmiştir(Bknz.Tablo22).

Tablo22.KİHEPGenelEtki A) KatılımcılarYüzde(%)

B) GrupYönlendiricileriYüzde(%)

1-Çokolumsuzetkisioldu 0 02-Kısmenolumsuzetkisioldu 0 23-Herhangibiretkisiolmadı 2 14-Birazolumluetkisioldu 24 135-Çokolumluetkisioldu 74 83Toplam% 100 100

ToplamOlumluEtki%(4+5) 98 96Soru-Genelolarak,KİHEP’insizinhayatınızüzerinizdekietkisininasıldeğerlendiriyorsunuz?

Nitelikselbulgularagöre,katılımcılariçinbuetki‘dönüştürücü’biretkidir.Bazılarıbunu“geceilegündüzdeğişimi” gibi tarif ederken, bazıları bu etkiyi “yeni bir ben yaratmak” olarak adlandırmaktadır.Derinlemesineirdelendiğindebudönüşüm,sadecefarkındalıkkazanmaktankaynaklanmamaktadır.Bakışaçısının değişimi, kullanılan dilin ve iletişim yöntemlerinin değişmesi, kişisinin çevresiyle ilişkilenmebiçiminindeğişimiilebütünselbirdönüşümoluşmaktadır.

“Bencilolmamgerektiğiniöğrendim.Çokvericiolmanınbendençokşeygötürdüğünüöğrendim.Medeni Kanunu yeni baştan öğrendim. 2002’den önce evlenenler ile ondan önce evlenenler


arasındakifarkıöğrendim.Birçokşey;hemsoyuthemsomut,hemduygusalhemvicdani...Yenibirbenyarattıdiyebilirim.”(Diyarbakır,KİHEPKatılımcısı)

“Hayatımındönümnoktalarındanbiriydi.”(İzmir,GrupYönlendiricisi)

Mihenk taşı rolü atfedilen KİHEP kadınları dayanışmaya teşvik ederken, çevrelerini de dönüştürmekonusundaheyecanuyandıran,kartopuetkisivaatedenbirprogramprofiliçizmektedir.

“Eğitimdensonraduygusalbakmamayı,insanlarainsanolarakbakmayı,kadınınkadınadüşmanolmaması(gerektiğiniöğrendim).Birkadınbiryerdeyse,onadestekvermeli!Şuanpartimeclisiseçimlerindekadınlarıseçeceğim.Onlarmademyolaçıkmış,bendeonlarıdestekleyeceğim.Bazenhiçsevmediğimbiri (olsabile)desteklerim.Onafırsatvermeyi,yanionunkalbinegüzelbiraltıntohumuekmeyiistiyorum.Onundaaynışekildeçevresinebakmasınıistiyorum.”(Ankara,KİHEPKatılımcısı)

“KİHEP gibi çalışmalar bizim gibi alanda çalışan insanların elini inanılmaz güçlendiren,kolaylaştıran,profesyonelmeslekgruplarındaçalışanlarındabirşekildegündeminegirenvebirsürüinsanıniçselhayatında,birkadınınşiddetyadaözelalanındayaşadığıçatışmalarla(ilgili)birdanışmanlıkişleviüstleniyoraslında.”(Diyarbakır,KİHEPKatılımcısı)

3.1.7.2.DetaylıEtkiDeğerlendirmesi

YüksekgeneletkiyibesleyengerekçelerikapsamlıbirşekildeanlamaküzerehemkatılımcılarhemdegrupyönlendiricilerinebirçokboyuttaKİHEP’inkendilerinekatkısıolupolmadığısorulmuştur(Bknz.Tablo23ve24).


KİHEP’inkatılımcılarüzerindekikatkısıçokçeşitlialanlardagerçekleşmiştir:yasalhaklarıöğrenmek(%86),çocukları toplumsal cinsiyet eşitliğine duyarlı yetiştirmek (%86), kişisel gelişim ve dönüşüme katkısağlamak(%85),kadınayönelikşiddetlemücadeleetmek(%84),toplumsalcinsiyetbakışaçısıkazanmak(%83),çevredekikadınlarınhaklarınıaramalarınadestekolmak(%83)veişyerindeeşitlikçibakışaçısınıkullanmak(%79).

Tablo23.KİHEP’inKatılımcılaraKatkıBoyutları* ToplamKatkıYüzde(%)

Yasalhaklarımıöğrenmek 86Çocuklarımıtoplumsalcinsiyeteduyarlıbirşekildeyetiştirmek(çocuksahiplerinde) 86Kişiselgelişimvedönüşümümekatkısağlamak 85Kadınayönelikşiddetlemücadeleetmek 84Çocuklarımlailetişimimigüçlendirmek(çocuksahiplerinde) 84Çevremdekikadınlarınhaklarınıaramalarınadestekolmak 83Toplumsalcinsiyeteşitliğibakışaçısıkazanmak 83İşyerimdeeşitlikbakışaçısınıkullanmak(istihdamdaolanlarda) 79Ailemdetoplumsalcinsiyeteşitliğiniuygulamak 78Hayatımdakiayrımcılıkveşiddetiazaltmakveyasonaerdirmek 76Çevremdefikrisorulankaynakbirkişihalinegelmek 73Eşimle/Partnerimleiletişimimigüçlendirmek 71Kadınderneklerineüyeveyagönüllüolmak 67


Eğitimimeyenidenbaşlamak/devametmek 62Gelir karşılığında çalışma hayatına geri dönmek/çalışmaya başlamak (toplamörneklemde) 59Birsiyasipartiyeüyeolmak 46Yerelveyaulusalseçimlerdeadayolmak 45

(*)ToplamKatkıdeğeri10’luölçekte10+9+8seçeneklerineaitdeğerlerintoplamıdır.Ortalaması%73.Soru-KİHEP’inokuyacağımkonulardasizeherhangibirkatkısıoldumu?Niteliksel bulgular da KİHEP’li kadınların bireysel ya da kamusal alanlardamaruz kaldıkları eşitsizlik veistismarkonularınareferansla,toplumsalcinsiyeteşitliğibakışaçısınıgeliştirme,haklarkonusundabilgikazanma ve bireysel güçlenme konusunda kazanımlarını öne çıkarmaktadır. Bu kazanımlar, bireyseldönüşümün temel ayaklarını oluşturmaktadır. Odak gruplarda KİHEP’li kadınların kendilerini “daha”özgüvenli,bilgili,cesur,güçlü,girişken,sonuçodaklı,sakin,rasyonel,haklarınıdaha iyisavunan,özgür,eylemci,danışılankişilergibisıfatlarlatanımladıklarıgözlenmiştir.

“Kendimizi savunup koruyacak şeyleri öğrenmek (bize) cesaret veriyor. Tabii, ülkenin halinebakıncakaramsarolsakda,bilgilikadınlarçoğaldıkçaülkeyeyönvermeyebaşlayacak.(Örneğin)İran’daki(haklarınısavunan)kadınlarbugünarabakullanıyorlar.”(İzmir,KİHEPKatılımcısı)

KİHEP,çocuklarlailetişiminiyileşmesi(%84)veçocuklarıntoplumsalcinsiyeteşitliğineduyarlıbirşekildeyetiştirilmesi (%86)konularındadaanlamlıbirkatkısunmaktadır.Odakgruplarda,bualandakadınlarınkendihatalarınıfarkettiklerinevedüzeltmekiçinoldukçagayretgösterdiklerinetanıkolunmuştur.Ancakuzunbirsüredirkendilerineöğretilengelenekselyöntemleriuyguladıkları,ayrıcaevdeeşindetutumununbelirleyiciolduğu,dolayısıylaçocuklarüzerindeetkiyaratmanınzamanveuyumlubirgayretgerektirenbirsüreçolduğunotdüşülmektedir.

“Bilinçaltımızdabu(geleneksel)alışkanlıklar.Hernekadarbiliyoruzvehaklarımızasahipçıkıyoruzdesekdeçocuklarımadaaynıeğitimiverdiğimifarkettim.Şuankızımabakıyorum,diğeryaşıtıolan kızlara çok benzemiyor, sessiz sakin. Babasının yetiştirme tarzı, gördüğü kavgalar vetartışmalaronusindirdi.Belkibirçokyeteneğinibastırmışoldu.Oğlumdaiçinekapanıktır,dahaçekingendir.Bunueşimlebenimhatamolarakçocuklarımızayaşattığımıziçinkendimideonudaaffetmiyorum.”(İzmir,KİHEPKatılımcısı)

“Bueğitimlersayesindekendimindeğiştiğinidüşünüyorum.Çocuklarımadavranışımındeğiştiğinidüşünüyorum.Bendebirşeydeğişinceçocuğumdadeğişiyor.Onunbirlikteolduğuinsanlailişkisidaha güzel oluyor. Onların yetiştirecekleri çocuklar da… Halkadan kastettiğim bu! Bugündenyarına değişecek bir şey değil ama (KİHEP) kimin hayatına dokunursa deniz yıldızı misali oçoğalıyor.”(Diyarbakır,KİHEPKatılımcısı)

“Toplumsal cinsiyete duyarlı çocuk eğitimi her şekilde önemli. Sonuçta onlar birey oluyorlar,toplumakarışıyorlar,bununiçinçokönemli.”(İstanbul,KİHEPKatılımcısı)

KİHEP’in katılımcılar üzerinde nispeten daha sınırlı etki sağladığı boyutlar arasında yerel ve ulusalseçimlerde aday olmak (%45) ve siyasi bir partiye katılmak (%46) yer almaktadır. Odak gruplarda daözellikleörgütlenmevesiyasikatılımkonusundakadınlarınçekimserdavrandıklarınatanıkolunmuştur.Örgütsel hareketlere karşı geliştirilenolumsuz tepkiler vemedyadan takip edilen adaletsiz ve caydırıcıvakalar,ülkenin siyasi geleceğihakkındaderinbirumutsuzluğayolaçmaktadır.Üstelik siyasetalanınınerkek egemen ve tahakkümcü bir yapıya sahip olduğu düşüncesi de örgütlenme ve siyasi katılımkonusundabirengel teşkiletmektedir.Bununyerinekadınlar, kendiyaşamalanlarındabirer savunucu


olmayıtercihetmektedir.Ayrıcakadınlarseçimlerdemuhtarvebelediyemeclisüyesikadınlarıdesteklemeanlayışınıbenimsemektedir.

“Meselabirkadınsiyasibirpartiningenelbaşkanıbileolsakadınbakışaçısıyladavranmıyor,oradabirerkeksibirşeyebürünüyor.”(İstanbul,KİHEPKatılımcısı)

“ÖrgütlenmeveTürkiye’yideğiştirmekonusundaşuanbirazkaramsarım.İçindebulunduğumuzatmosferinbizimgibikurumları çalışamazhalegetirdiği,bir sürükadınörgütünügerilettiği,birsürü hak ihlaline dönük hak savunucularının elinin zayıflatıldığı bir dönemden geçiyoruz.”(Diyarbakır,KİHEPKatılımcısı)

“Çoknaifbir ruhumvar.Acaba (siyasette)oradaçokezilirmiyim,yapabilirmiyim?Kadınbakışaçısınınvenezaketinsiyasetegirmesilazım,öylekabulgörmesigerekiyor.Çokaşağılayıcışeyleriduyduk,‘karıgibi’dedibirmilletvekili,obakışaçısıoradayokyanisiyasetteyok.”(İzmir,KİHEPKatılımcısı)

Gelir karşılığında çalışmaya başlamak (%59) ve eğitime başlamak (%62) açısından ise KİHEP, diğerboyutlarakıyaslanispetendahasınırlıbirkatkısunmaklabirlikteonkadındanaltısınınhayatınıdönüştürenbirprogramolmuştur.


KİHEP’ingrupyönlendiricileriüzerindealtıboyuttaçokgüçlüetkisağladığıtespitedilmiştir:Çevremdekikadınların haklarını aramalarına destek olmak (%80), yasal haklarımı öğrenmek (%76), çevremde fikrisorulankaynakbirkişihalinegelmek(%75),kendikişiselgelişimvedönüşümümleilgilidahaaktifolmak(%70),işyerimdeeşitlikçibakışaçısınıkullanmak(%69)vetoplumsalcinsiyeteşitliğibakışaçısıkazanmak(%69).

Tablo24.KİHEP’inGrupYönlendiricilerineKatkıBoyutları* ToplamKatkıYüzde(%)

Çevremdekikadınlarınhaklarınıaramalarınadestekolmak 80Yasalhaklarımıöğrenmek 76Çevremdefikrisorulankaynakbirkişigelmek 75Kendikişiselgelişimimimvedönüşümümleilgilidahaaktifolmak 70Toplumsalcinsiyeteşitliğibakışaçısıkazanmak 69İşyerimdeeşitlikçibakışaçısınıkullanmak(istihdamdaolanlarda) 69Çocuklarımlailetişimimingüçlenmesi(çocuksahiplerinde) 63Ailemdetoplumsalcinsiyeteşitliğiniuygulamak 60Hayatımdakiayrımcılıkveşiddetiazaltmakveyasonaerdirmek 57Kadınderneklerineüyeveyagönüllüolmak 45Eşimle/partnerimleiletişimimingüçlenmesi 45Eğitimimeyenidenbaşlamak/devametmek 31Gelirkarşılığındaçalışmahayatınageridönmek/çalışmayabaşlamak(toplamörneklemde) 25Yerelveyaulusalseçimlerdeadayolmak 17Birsiyasipartiyeüyeolmak 17

(*)ToplamKatkıdeğeri10’luölçekte10+9+8seçeneklerineaitdeğerlerintoplamıdır.Ortalaması%53.Soru-KİHEP’inokuyacağımkonulardasizeherhangibirkatkısıoldumu?


Grupyönlendiricisiolmaistediğineparalelşekilde,grupyönlendiricileriodakgrupgörüşmelerindebirçokkadınınhayatınadokunabilmedeneyiminiyaşamalarınıKİHEP’inbirkazanımıolarakbelirtmişlerdir.Bunuyapabilmelerini sağlayan en önemli etken ise kendilerini bireysel olarak güçlenmiş ve dönüşmüşhissetmeleridir. Feminizmi insan olmak ile özdeşleştiren grup yönlendiricisi kadınlar, KİHEP sonrasıkendilerinifeministolaraktanımladıklarınıdayinebirkazanımolaraknotdüşmüşlerdir.Özgürleşmenin,benolmanınvebiricikolmanınaltınıçizengrupyönlendiricileri,KİHEPilesadecetoplumsalcinsiyeteşitliğibakışaçısınıdeğil,önyargıdanarınmışbirtoplumsaleşitlikbakışaçısınıdakazandıklarınıbelirtmektedirler.

“Benüçyıldırçalışmıyordum.Üçyıldansonragözümükarartıpişyeriaçtım,sıfırdanbaşladım.BirneviaçıkçasıKİHEP’tenkaynaklanıyordu;kadınınnekadargüçlüolduğunuöğretti,tekbaşımızaçok şey yapacağımızı gösterdi, önayak oldu. Onun dışında da her alandan, her yönden bizedokunmuştur.Şuansaymaklabitmezyani.”(Diyarbakır,GrupYönlendiricisi)

“Kadın dili kullanmaya başladık. Toplumsal cinsiyet kavramını içselleştirdiğinizde, sen kadınsın,böyle olmalısın, neden bunu yaptın demek yerine kadını birey olarak kabul etmek ve kadıntemelinde olmak. Karşınıza şiddet mağduru kadın geldiğinde sizin de geçmişinizden gelenyargılarınız olabiliyor. Böyle yapsaydım böyle mi olabilirdi gibi. Bunlardan arınmak meslekianlamdadaiyigeldi.”(Ankara,GrupYönlendiricisi)

“Ben dili ile konuşmayı öğrendim. Öğretmenlik buyurganlığını (üstümden) attım. Sosyalistöğretidengelen,dışarıdanbilinçtaşımaalışkanlığınıyitirdim.İnsanlarlailetişimimdahakolayoldu.Kendikendimidedönüştürmüşoldum.İçimdekifeminizmikeşfettim.”(İzmir,GrupYönlendiricisi)

Öteyandan,KİHEP’ingrupyönlendiricilerinekatkısınınsınırlıolduğudörtboyutgözlemlenmektedir:Yerelveya ulusal seçimlere aday olmak (%17), bir siyasi partiye üye olmak (%17), eğitim hayatına yenidenbaşlamak/devam etmek (%31), gelir karşılığında çalışma hayatına geri dönmek/çalışmayı sürdürmek(%25).Halihazırdasiyasetveörgütlenmeeylemiiçindeolmak,çalışıyorolmakveyaeğitimininbulunmasıbuoranlarındüşükçıkmasınanedenolabilir.

3.1.7.3.KİHEPModüllerininDeğerlendirilmesiveEtkisi


Katılımcılar,genelolarakKİHEPmodüllerininhepsininoldukçafaydalıolduğunubeyanetmektedir.Tümmodüller%70’inüzerindefaydalıbulunurken,ortalamafayda%79’aerişmektedir(Bknz.Tablo25).

Tablo25.KatılımcılarınModülFaydaDeğerlendirmesi* ToplamFaydaYüzde(%)

TanışmaveİhtiyaçSaptaması 80KadınınİnsanHakları 83AnayasalveMedeniHaklar 83KadınaKarşıŞiddetveAileİçiŞiddet 83ŞiddeteKarşıStratejiler 78KadınınEkonomikHakları-1 76KadınınEkonomikHakları-2 74İletişim-1 79İletişim-2 80ToplumsalCinsiyetRollerineDuyarlıÇocukEğitimiveÇocukHakları 83KadınveCinsellik-1 79


KadınveCinsellik-2 78KadınveDoğurganlıkHakları 79KadınveSiyaset 73FeminizmveKadınHareketi 75KadınÖrgütlenmesi 78

(*)ToplamFaydadeğeri10’luölçekte10+9+8seçeneklerineaitdeğerlerintoplamıdır.Ortalaması%79.Soru-KİHEP’teyeralanherbirmodülüdüşünecekolursanız,herbirmodüldeanlatılaniçeriğinsizenekadarfaydalıolupolmadığınıpaylaşırmısınız?

KadınveSiyasetmodülü,sunduğu%73’lükkatkıiletümmodüllerinortalamakatkısınakıyaslaistatistikiolarak daha düşük kalmaktadır. Bu nispi düşüklüğün sebebi, ülkenin gerilimli siyasi iklimi karşısındasiyasete katılma ve örgütlenme konusunda duyulan endişeler ve ayrıca feminist harekete ilişkintoplumdakinegatiftutumunyarattığıçekincelerolabilir.

Odakgruplardamodüllerdensözedildiğindeilkaklagelenlerarasındahaklarileilgilimodülleryeralmıştır.Bu modüller içinde özellikle miras hakkı, evlilikteki haklar, seyahat hakları gibi konuların etkileyicibulunduğu beyan edilmiştir. Öyle ki evlenmeden önce tüm kadınların, hatta erkeklerin bu bilgileriedinmesigerekliliğininaltısıklıklaçizilmiştir.Buhaklarıbilmekkadınınkendiniçokdahagüçlü,kararlıvegüvendehissetmesineyolaçmaktadır.

“Şunubilmiyorduk;birevliliktekadınyadaerkekbirbirindenhabersiznekrediçekebiliyor,nedebir malını satabiliyor. Ortak mallarından bahsediyorum. Kadınların ayrılmak isteyince üç ayrınafakaalabileceğinibilmiyordum.”(Ankara,KİHEPKatılımcısı)

İletişimileilgilimodülsayesindebirçokkadın,aileiçindevekamusalalandaçokdahasakinveetkiliiletişimkurabilmeye başladığını beyan etmiştir. KİHEP ile kadının özgüveninin güçlenmesi, iletişiminin degüçlenmesininenönemlidayanaklarındanbirisidir.Kendiniiyitanıyanvefarkındalıksahibibireylerolarakbendili ile konuşmak,erkekegemen ifadelerdendili arındırmak,diyalogla çözümüretmekgibi araçlarkadınlarıniletişiminidahadagüçlendirmektedir.

“Dışarı çıktığımda sinirli, hırçın bir tipim vardı. İstediğimbir şey olmayınca tartışma çıkarırdım.Şimdi karşımdaki insanlarla diyaloğum çok güzel. İşimi daha erken halledip çıkıyorum.”(Diyarbakır,KİHEPKatılımcısı)

“Eşimle tartışmalarımız değişti. 25 yıldır evliyiz, hep kavga ederiz, bir şekildebarışırız. Amahiçkonuşarakbarışmamıştıkyadaniyekavgaettiğimizedairbirkonuşmayapmıyorduk.”(Diyarbakır,KİHEPKatılımcısı)

“Eşime karşı (iletişimimdeetkili) oldu.Onuanlama, (ona) değer verme (yönünde). Eğer bir şeysöylüyorsa,aslındagerçektenoanbenimhoşumagitmesedeonukırmamakiçinolabilir,böyledebakalım,farklıbiryöntemmişdeyiponundafikrinesaygıduyuyorum.Buşekildesesyükselmiyor.Bizmutluoluncaçocuğumuzdamutluoluyor.Ozamanbizdeçocuğumuza(karşı)dahaverimlioluyoruz.Çocuğumundafikrinesaygıduyuyorum.”(İstanbul,KİHEPKatılımcısı)

Şiddetileilgilimodüller,kadınlarabakışaçısıkazandıranmodüllerdir.Şiddetinsadecefizikselolmadığını,aynı zamanda farklı biçim ve boyutları olduğunu öğrenen kadınlar, bu alanlarda kendilerini nasılkoruyacaklarınadairstratejikfikirleredinerekkendilerinigüçlenmişhissetmektedirler.Kendilerişiddetemaruz kalmasa dahi, çevrelerinde gerçekleşen şiddet olaylarında aktif tavır alan, bilgilendiren veyönlendirenrollerüstlendiklerinedairbirçokörnekvermişlerdir.


“Bu eğitimi sadece Dernek sayesine alıyoruz ve gerçekten bizim kendimize dair kararlarvermemizdebilebizicesaretlendiriyor.Şiddetinhertürlüsünüyaşamışım,bueğitimdensonrafarkettim. Sadece fiziksel değil…Öğrendikçe farkındalıklarımızarttı, geriyedönükhesaplarbaşladı.Dahasorgulayıcıolduk.”(İzmir,KİHEPKatılımcısı)

“Kadınlarınevlilikleriyle ilgili şiddeti çevremde çokgörüyorum.Dışarı bir şey yansımasın (diyor)amaiçeridecehennemiyaşıyor.Çocuğuolduğuiçingidemiyor.Gitsebileaile(kadını)buluyor.Birarkadaşım20yıllıkevli,18yılboyuncahergüngözlerimordu.Bengidipoadamışikayetedeceğim(deyip)birgünkocasınınönüneçıktım.”(Diyarbakır,KİHEPKatılımcısı)

Cinsellik ile ilgili modüller de insanların konuşmaya çekindiği bir konu olarak tarif edilmekle birlikte,KİHEP’inbirkonuşmaplatformusağlamışolması,kadınınkendibedeninitanıması,ihtiyaçlarınıanlamasıveyaşanılanhaksızlıklarınadınıkoyabilmesiaçılarındankatkısağlayanmodüllerdir.

“Cinsellik çok konuşulabilen, insanların kendini rahat ifade ettiği bir konu değil. Kadın kadınakonuşmayaçokihtiyaçduyulanbiralan.Diğerlerinideesgeçmiyorumamaenkıymetlisicinsellik(modülü);hemiçeriğiylehemdebunlarıkonuşmanınnekadargerekliolduğunudüşündüğümüzbirbaşlıkolduğuiçin.”(Diyarbakır,KİHEPKatılımcısı)

“Öğrendiğimeniyişey;kendivücudumuzubiletamolaraktanımıyormuşuz.”(Diyarbakır,KİHEPKatılımcısı)


Grupyönlendiricileri,KİHEP’intümmodüllerininherbirindeneşitdüzeydeyararlanmışlardır(Bknz.Tablo26). Ortalamamemnuniyet seviyesi %92 ile oldukça yüksek olan modüller, bütünsellik içermesi, incedüşünülerek tasarlanmış olması ve gerektiğinde güncelleniyor olmasıyla grup yönlendiricilerininbeklentileriniyüksekölçüdekarşılarseviyededir.

“Modülleraslındabağlantılı.Diğeriolmazsa(olmuyor).Bendedüşünmüşümdüramasiyasetinasılçıkaracaksın, hayat siyaset! Belki işimize yaramıyor ama tüm modüller birbiriyle örüntülü.Grupların ihtiyacına, sosyo-ekonomik duruma, coğrafyaya göre sadece değişiyor. Modüllerbağlantılıvedoğrunoktalarıkapsıyor.”(İstanbul,GrupYönlendiricisi)

“(Dernek)şimdinafaka ile ilgilibirmateryalgönderdi.Gruplarımızabunuvereceğiz.Bizi süreklidesteklediğiiçintümmodülleriseviyorum.”(İzmir,GrupYönlendiricisi)

Tablo26.GrupYönlendiricilerininModülMemnuniyetDeğerlendirmesi* ToplamMemnuniyetYüzde(%)

TanışmaveİhtiyaçSaptaması 93KadınınİnsanHakları 92AnayasalveMedeniHaklar 84KadınaKarşıŞiddetveAileİçiŞiddet 94ŞiddeteKarşıStratejiler 94KadınınEkonomikHakları-1 92KadınınEkonomikHakları-2 90İletişim-1 92İletişim-2 92ToplumsalCinsiyetRollerineDuyarlıÇocukEğitimiveÇocukHakları 94


KadınveCinsellik-1 92KadınveCinsellik-2 92KadınveDoğurganlıkHakları 96KadınveSiyaset 93FeminizmveKadınHareketi 90KadınÖrgütlenmesi 89(*)5’liölçekte5-Çokmemnunumve4-Birazmemnunumseçeneklerinintoplamdeğeriverilmiştir.Ortalaması%92.Soru-KİHEP’teyeralanherbirmodülünmevcutiçeriğinidüşünecekolursanız,herbirmodülüniçeriğindennederecememnunolupolmadığınızıpaylaşırmısınız?

Odakgruplardamodüllerinfaydalarıfarklıaçılardandadilegetirilmiştir.Örneğin,şiddetmodülündeşiddetgörmediğini iddia eden kadınların bile açıldığı, böylesi paylaşımlarla grup içinde kaynaşma vedayanışmanın arttığı belirtilmektedir. Cinsellik modülü, tabuları sarsması açısından beğenilmektedir.İletişimmodülü,kadınlarınbendiliilekonuşupgruptaeşitlikhissetmelerinivekendilerinidahakolayifadeetmelerinisağlamanınyanısıra,birbirlerinidinlemesinedeimkantanımaktadır.

“Grubun birbirine güvenmesi, bağlılık, dayanışma (hissetmesi) şiddet modülünde açıldı. Hiçhayatımdaşiddetgörmedimdeyipsonrasındaçokağırşiddethikayesipaylaşanlaroluyordu.Buberaberindebaşkabirdayanışmagetiriyordu.Şiddetmodülüençoketkibırakanmodüllerden.”(Diyarbakır,GrupYönlendiricisi)

“Cinsellikte şok oluyorlar. Benim son grubumda hem bekar hem evli karma bir grup vardı.Birbirlerinebaktılar.Modülünsonundadaçokdaeğlenceliymişdemeyebaşladılar.Hattaevliler‘benbukonudaşunuanlatabilirim’diyeşakalaryapmayabaşladılar.”(İzmir,GrupYönlendiricisi)

“İletişimbirbirinianlama,empatimeselesi.Kendilerindeolanönyargıyıdakırıyor.Özelliklebendiliilekonuşma.Birbirleriniuyarıyorlar.”(İzmir,GrupYönlendiricisi)

Öte yandan, grup yönlendiricileri kendi uygulama deneyimleri bağlamında modül içerikleri veuygulamalarınıdestekleyebilecekbazıönerilerdebulunmuşlardır:Eğitimkitaplarınınbilgisayara/dijitalortama aktarılması, bazı modüllerin ikiye bölünmesi, video materyallerinin güncellenmesi, şemalarınsadeleştirilmesi, okumaya dayalı bölümlerin daha dinamik hale getirilmesi, efektif olmayan oyunlarıngüncellenmesi, seçme şansı verecek alternatif oyunlar sunulması,modüllerin kitapçıklarının yapılması,modüllerarasısıralamanındeğiştirilmesi,cinsellikmodülündegörselkullanılması,katılımcıprofilineuygunolmayanmodüllerinkısaltılması.

“Haklarkonusuikiyebölünebilirmodülolarak.Kadınlardaçokyüklemeoluyor.Birdenyüklenincede özümsemekte sıkıntı çekiyorlar. Bir sorudan sonra, diğer soruda tam yanıtı almamış gibihissediyorlar.”(İzmir,GrupYönlendiricisi)

“Ben sıkıntı çekmiyorum içerik olarak. Sadece Mor Dizi çok eskide kalmış, kimsenin hoşunagitmiyor.Güncellenmesigerektiğinidüşünüyorum.EkonomikHaklar’daşemaçokkarıştırıcı.Onudeğiştirmediler.”(İzmir,GrupYönlendiricisi)

“Hergrupçalışmasındaküçükoyunlarvarçalışmayıyürütürken.Builetişimiarttırmakiçin,onlarınkatılımını sağlamak için dışarıdan başka teknikler kullandığım oluyor. Bunun paket programayerleştirilmesini isterim. Mutlaka her çalışmada bir tane oluyordu. Bazen onun güncellenmesigerekiyor.Birkaççalışmavardı,yazılıkağıtlardağıtarakyapıyorduk,şuandaaklımagelmiyoramaoçokanlaşılmıyordu.Dahaanlaşılır teknikkullanılması, çoğaltılmasıgerekiyor.” (Ankara,GrupYönlendiricisi)


“Ben o iletişim modülünü öne çekerim. Grubun da birbirini tanımaya ihtiyacı var. Biraz da osakinleşmeye,anlamaya,dinlemeyedeihtiyacıvar.”(İstanbul,GrupYönlendiricisi)

“Örgütlenmemodülü ağır geldi. Çok da iyi işleyemedik. Dernek kurdurma, dernek yönetimi vs.hedeflerdenbiriydiörgütlenmekamabubizimgruptaçokanlamsızgeldi.Zatenhalihazırdaçalışanbir grup, öyle bir dertleri yoktu. Aynı yerde çalışan ve sendikalı insanlar.” (İstanbul, GrupYönlendiricisi)

3.1.7.4.KadınaYönelikŞiddetleMücadeleyeEtkisi


Nicelikselverileregöreduygusalvepsikolojikşiddetiçerensözvedavranışlar,hemevveaileiçindehemdeevdışındakadınlarınKİHEPöncesien fazlamaruzkaldıklarışiddet türleriolarakdikkatçekmektedir(Bknz.Tablo27).Herdörtkadındanbirininevdışındaşiddetemaruzkalmışolmasıdadikkatçekicidir.

Kadınların ev içi vedışı alanlardamaruz kaldıkları tüm şiddet türlerinde, KİHEP sonrasında istatistikselaçıdananlamlıbirdüşüştespitedilmiştir.KİHEPsonrasındagenelolarakdahaazsayıdakadınınşiddetemaruz kalmış olması, KİHEP’li kadınların bireysel olarak güçlendiklerinin bir başka göstergesi olarakokunabilir.Öyleki,yasalhakveolanaklarkonusundayetkinbireylerolarakçevrelerineözgüvenlivenetbir tavır sergiliyor olmaları, şiddeti caydıran bir faktör olarak düşünülebilir. İletişim becerilerinin degüçlenmesi, şiddetin ortaya çıkmasına engel olan başka bir faktör olarak değerlendirilebilir. Grupçalışmaları esnasında paylaşılan şiddet deneyimleri ve tartışılan başarılı mücadele stratejileri dekatılımcıların yalnız olmadıklarını hissetmesine, birbirlerinden öğrenmesine ve şiddete karşı yapılacakşeylerolduğunugörmesineolanakverenbirdiğerkıymetliunsurdur.

“SanatçıSıla’yauygulananşiddet!Güçlü,ayaklarıyerebasan,toplumsalanlamdaönemlibirismin6284’ütelaffuzederekşiddetekarşıhaksavunuculuğuyapmasıvekadınlarıgüçlendirmesi,kendinikurtarılmışgörenkadınlariçindeönemlibirkapıaralıyor.”(Diyarbakır,KİHEPKatılımcısı)

“Evdeoturmak,ağlamakyerine,enyakınyerdehemenpolisegidebilirsin,sosyalhizmetlerebaşvurabilirsin,hakkınıoradaarayabilirsin.”(İstanbul,KİHEPKatılımcısı)

“Evlilik içinde veya dışında kadının rızası olmayan her şey tecavüze giriyor. Bunu çoğu kadınbilmiyor. Evlilik içinde çok fazla taciz yaşıyor. Bunun dışında, bir kadının ister kocası, isterkayınvalidesiyadabaşkabirisiistedidiyeçocukdoğurmamecburiyetiyok.Bunubenbilmiyordum.Ondansonra,kendirızasıdışındabirbayanaslaevlendirilemez.”(Ankara,KİHEPKatılımcısı)

“Nafakahakkımınolduğunubiliyorumamaeşvermezseyakınlarındandaalınacağınıbilmiyorduk.KİHEPileöğrendim.Gerçişuanalmıyorumamaenazındançocuklarımayadaçevremdemağdurolanhanımvarsa,komşuma,yakınlarımabilgiverebilmekKİHEP’tensonraçokdahakolaylaştı.Oldukçabüyükkazanımlaroldu.Keşkedahagençyaştagelseymişim.”(İzmir,KİHEPKatılımcısı)

“KİHEP’ten sonra derdimizi çok da gözümüzde büyütmemeyi öğrendik. Benim de hikayem var,senindevar,bununlabaşedecekgüçteyiz.”(İzmir,KİHEPKatılımcısı)

“Ekonomikşiddet…bunlarıdadahakapsamlıöğrendim.”(İstanbul,KİHEPKatılımcısı)


Tablo27.KatılımcılardaKİHEPÖncesiveSonrasıŞiddetGörme

Ev-Aileİçinde EvDışındaKİHEPÖncesiŞiddeteMaruzKalma(%)

KİHEPSonrasıŞiddeteMaruzKalma(%)

KİHEPÖncesiŞiddeteMaruzKalma(%)


A)Duygusalvepsikolojikşiddetiçerensözvedavranışlar

57 23(*) 42 21(*)

B)Fizikselşiddetiçerensözvedavranışlar 26 5(*) 18 2(*)

C)Ekonomikşiddetiçerensözvedavranışlar 37 13(*) 18 7(*)

D)Cinselşiddetiçerensözvedavranışlar 16 4(*) 25 8(*)

(*) KİHEP öncesi döneme göre istatistiki olarak anlamlı düşüş gerçekleşen unsurlar yıldız (*) ile işaretlenmiştir.(GörüşülenKişiSayısı:472)


GrupyönlendiricilerinindeKİHEPöncesiev-aile içindeençokmaruzkaldıkları şiddet türüduygusalvepsikolojikşiddettir(%72).Bununyanısıra,evdışındacinselşiddetemaruzkalmaoranı%66ileoldukçayüksektir(Bknz.Tablo28).KİHEP sonrası, ev-aile içinde duygusal ve psikolojik şiddet ile fiziksel şiddetemaruz kalmadurumundaistatistikselaçıdananlamlıbirazalmasözkonusudur.Evdışındaiseduygusalvepsikolojikşiddetinyanısıra,ekonomikvecinselşiddetemaruzkalmaoranlarındaanlamlıbirdüşüşgerçekleşmiştir.Odakgruplardadagrupyönlendiricileri,evdışındaaktifkadınlarolarakmahalle baskısı gibi duygusal şiddet unsurlarına maruz kaldıklarını belirtirken, artık bunlarla nasılmücadeleedecekleriniöğrendiklerinibelirtmişlerdir.

“Benimeşim‘bireksiğimizfeministlikti,odaoldu’dedi.Eleştirilerçokoluyor,evlikadınnasılgidiyortekbaşınagibieleştirileroluyor.”(Diyarbakır,GrupYönlendiricisi)

Tablo28.GrupYönlendiricilerindeKİHEPÖncesiveSonrasıŞiddetGörme

Ev-Aileİçinde EvDışındaKİHEPÖncesiŞiddeteMaruzKalma(%)





72 49(*) 84 64(*)

B)Fizikselşiddetiçerensözvedavranışlar 30 12(*) 28 16

C)Ekonomikşiddetiçerensözvedavranışlar 35 22 33 17(*)


D)Cinselşiddetiçerensözvedavranışlar 19 12 66 37(*)

(*) KİHEP öncesi döneme göre istatistiki olarak anlamlı düşüş gerçekleşen unsurlar yıldız (*) ile işaretlenmiştir.(GörüşülenKişiSayısı:83)

3.1.7.5.ToplumsalCinsiyetEşitliğiTemelindeBireyselGüçlenmeyeEtkisi


Katılımcıların%91’iKİHEPilekendilerinedahafazlagüvendiklerinibildirirken,%88’ikendilerinidahagüçlüvedonanımlıhissettiklerinivekendilerinidaha iyi ifadeetmeyebaşladıklarınıbeyanetmektedir.Sonuçolarakonkadındanenazsekizi,KİHEPilefarklıaçılardangüçlenmiştir;dahaşefkatliveanlayışlı,toplumsalcinsiyet eşitliği konusunda daha farkında vemücadeleci, kendini daha iyi ifade eden, bedeniyle dahabarışık,cinselliğihakkındabilinçli,kendiistekveihtiyaçlarınadahaduyarlıhalegelmişlerdir(Bknz.Tablo29).

Tablo29.KİHEP’inKatılımcılarÜzerindekiKişiselEtkisi* ToplamEtki(%)

Kendimidahagüçlüvedonanımlıhissediyorum 88Kendimedahafazlagüveniyorum 91Kendimekarşıdahaşefkatliveanlayışlıyım 82Kendihayatımdakitoplumsalcinsiyetedayalıeşitsizliklerkonusundafarkındalığımarttı 87Kendihayatımdakitoplumsalcinsiyetedayalıeşitsizliklerlemücadeleetmeyebaşladım 81Kendimidahaiyiifadeetmeyebaşladım 88Bedenimledahabarışığım 85Kendicinselliğimhakkındadahabilinçliyim 84Kendiisteklerimeveihtiyaçlarımakarşıdahaduyarlıyım 85(*)10’luölçekte10,9ve8seçeneklerinintoplamdeğeriverilmiştir.Ortalaması%86.Soru-GenelolarakKİHEP’insizinüzerinizdekiolasıkişiseletkilerinidüşündüğünüzde,şimdisizeokuyacağımherbirifadeyekatılıpkatılmamadurumunuzu1-Kesinlikekatılmıyorum10-Kesinliklekatılıyorumolacakşekilde10’luölçeküzerindenpaylaşırmısınız?

Tümunsurlardayüksekbiretkigözlenmeklebirlikte,demografikkırılımlarincelendiğinde,özelliklelisevealtı eğitim sahibi kadınların belirli unsurlarda kendilerini daha yüksek puanla değerlendirdiklerigözlenmiştir.İstatistikiaçıdananlamlıfarkgösterenbubulgular,bilginingüçlendiricietkisiniaçıkçaortayakoymaktadır:

• Lise ve altı eğitim sahiplerinin %92’si “Kendimi daha güçlü ve donanımlı hissediyorum” diyetanımlarken,liseüstüeğitimsahiplerinin%85’ibuşekildetanımlamıştır.

• Lisevealtıeğitimsahiplerinin%94’ü, liseüstüeğitimsahiplerinin%87’si“Kendimedaha fazlagüveniyorum”demiştir.

• Lise ve altı eğitim sahiplerinin %85’i, lise üstü eğitim sahiplerinin %77’si “Kendi hayatımdakitoplumsalcinsiyetedayalıeşitsizliklerlemücadeleetmeyebaşladım”diyebelirtmişlerdir.

• Lisevealtıeğitimsahiplerinin%91’i“Kendimidahaiyiifadeetmeyebaşladım”derken,liseüstüeğitimsahiplerinin%84’ükendileriniaynışekildetanımlamıştır.

• Lisevealtıeğitimsahiplerinin%89’u“Bedenimledahabarışığım”diyebelirtirken,buoran liseüstüeğitimsahipleriarasında%82’dir.

• “Kendi isteklerime ve ihtiyaçlarıma karşı dahaduyarlıyım”diyenler lise ve altı eğitim sahipleriarasında%88iken,liseüstüeğitimsahipleriarasında%82’dir.


“İzmir’etaşındıktansonra14yılsigortasız,kayıtsızçalıştım.Heppişmanlığımdır,dahaönceKİHEPeğitimialsaydımdiye.Birkanserhastalığıgeçirdim,yendim.Tabiikiöncekabullenmemzoroldu.Sonrasındabirdönem içimekapandım,opsikoloji ileyenibedenimikabullenemedim.SonrabirarkadaşıntavsiyesiileKİHEPeğitiminekatıldım.Grupyönlendiricisiiletanıştım,onagerçektençokşeyborçluyum.Banabenolmayıöğrettidiyebilirim.Belkiyetiştiğimizortamdan,otoplumunbizevermiş olduğu kadını öteki olarak gören zihniyetin etkisinden, hep özgüvensizdim. Çünkü bencinsiyetayrımcılığınıiliklerimekadaryaşayarakbüyüdüm.”(İzmir,KİHEPKatılımcısı)

“Nasıliyibiranneolmalıyım…Eksiklerim(neler),nasıldahaiyibireşolabilirim…Yaniöncedenbazışeyleri tek taraflı yargılıyordum,benhaklıyımdiyerek. Zamanla karşı tarafı dinlemeye çalıştım,hanionundahaklıolabileceğinidüşünmemisağladı(KİHEP).Acababenimbukonudaeksikliğimnedirdiyebakmamısağladı.”(İstanbul,KİHEPKatılımcısı)

“Özelindesosyalbilimleriçalışanekiplerinbilekadınmeselesindebubilgiyeçoksahipolmadığını,bu donanımdan geçmediğini hissediyordum. Dolayısıyla elimi çok güçlendiren, kendi altyapımıdahadazenginleştiren,çatırçatırplatformlardadahaiyikavgaettiğimşeyleroldu.Özellikleerkekçalışmalarında. Ben kadın çalışmalarından sonra erkek çalışmalarına da pencere açtım.”(Diyarbakır,KİHEPKatılımcısı)


KİHEP,herongrupyönlendiricisininaltısınınüzerindedönüştürücübiretkigücünesahiptir(Bknz.Tablo30). Halihazırda grup yönlendiricilerinin belirli bir kişisel güçlenme sürecinden geçmiş ve çoğunluklatoplumsal konular üzerinde çalışan kişiler olmaları, KİHEP’in bu kişilere özellikle mesleki donanımsağlamasıyönündebirtatminyaratmaktadır.

“Mesleki hayatımda son derece katkısı oldu. Ben kadın sığınma evlerinde çok çalıştım. Oradakadınıninsanhaklarıeğitiminialmışinsanlarçalışmalıdiyekendimcekriteroluşturdum.”(Ankara,GrupYönlendiricisi)

“Bueğitimleçalıştığımkurumunparalelolmasıdoyurucuhisuyandırıyor.Dahaçokneyapabilirim,onudüşünmemisağlıyor.Onlaradokunurkenverdiğibirhazvardızaten,amaburadafarklıbirhazhissediyorum.DahaçokinsanadokunabileceğimihissettirdiKİHEP.Kendimdededönüşümsağladı.Kendimidahaözgürhissediyorum.”(İzmir,GrupYönlendiricisi)

“Zaten birçoğu okumuş, haklarını bilen güçlü kadınlar. Ama eğitime başlarken baktım ki öyledeğilmiş. Sadece insanlar dışarıdan öyle görünüyor, kimse kendi hakkının farkında değil.Farkındalıkyaratmakdagüzelbirhisuyandırıyorinsanda.”(Diyarbakır,GrupYönlendiricisi)

Tablo30.KİHEP’inGrupYönlendiricileriÜzerindekiKişiselEtkisi* ToplamEtkiYüzde(%)

Kendimidahagüçlüvedonanımlıhissediyorum 77Kendimedahafazlagüveniyorum 71Kendimekarşıdahaşefkatliveanlayışlıyım 66Kendihayatımdakitoplumsalcinsiyetedayalıeşitsizliklerkonusundafarkındalığımarttı 60Kendihayatımdakitoplumsalcinsiyetedayalıeşitsizliklerlemücadeleetmeyebaşladım 70Kendimidahaiyiifadeetmeyebaşladım 65Bedenimledahabarışığım 66Kendicinselliğimhakkındadahabilinçliyim 69Kendiisteklerimeveihtiyaçlarımakarşıdahaduyarlıyım 66


(*)10’luölçekte10,9ve8seçeneklerinintoplamdeğeriverilmiştir.Ortalaması%68.Soru-GenelolarakKİHEP’insizinüzerinizdekiolasıkişiseletkilerinidüşündüğünüzde,aşağıdayeralanherbirifadeyekatılıpkatılmamadurumunuzu1-Kesinliklekatılmıyorum10-Kesinliklekatılıyorumolacakşekilde10’uölçeküzerindenpaylaşırmısınız?

3.1.7.6.TavsiyeEtmeBoyutu

KİHEPhemkatılımcılarınhemdegrupyönlendiricilerininneredeysetamamıtarafındantavsiyeedilenbirprogramolaraknitelendirilmektedir(Bknz.Tablo31).

Tablo31.KİHEP’iTavsiyeEtme(%) Katılımcı GrupYönlendiricisi

1-Kesinlikletavsiyeetmem 0 42-Pektavsiyeetmem 0 03-Kısmentavsiyeederim 4 104-Kesinlikletavsiyeederim 95 87ToplamTavsiyeEtme%(3+4) 99 97Soru-(Katılımcı)KİHEP’ekatılmalarınıçevrenizdekikadınlaratavsiyeedermisiniz?Soru-(GrupYönlendiricisi)KİHEPeğiticisiolmalarınıçevrenizdekiinsanlaratavsiyeedermisiniz?

Kendileri ister zorunlu, ister tavsiye üzerine KİHEP’e katılmış olsun, kadınların programdan yüksekderecede memnun kalmaları ve kendilerine birçok boyutta katkı sağlamaları, katılımcı ve eğiticilerinprogramıgüçlübirşekildetavsiyeetmelerinintemeldayanağınıoluşturmaktadır.

3.1.7.7.BeklentiveÖneriler


Birincil olarak,KİHEP’indahaetkin ve yararlı olabilmesi içindaha fazla yaygınlaştırılması vedaha fazlakadına ulaşması önerilmektedir (Bknz. Tablo 32). Odak gruplarda da benzer şekilde Türkiye’nin heryerinde, köy-kasaba-mahalle düzeyinde bu eğitim programının uygulanması öncelikli konu olarak dilegetirilmiştir.Kapı-kapıkadınlaraulaşmanınyanısıra,televizyonvesosyalmedyakanallarıüzerindendekadınlaraerişmeninmümkünolduğunainanılmaktadır.

“Kamuspotuönerilebilir.Umutsuzöneriyorumamaşuangerçektenherşeydekadınaleyhineçokpropaganda yapılıyor, ama dediğim gibi kamu spotları yapılabilir. Bu sivil toplum, sivil haksavunucularınınçalışmalarıylayapılabilir.”(Diyarbakır,KİHEPKatılımcısı)

Tablo32.KatılımcılardanKİHEPİçinÖneriler* Yüzde(%)Yaygınlaştırılmalı/Duyurulmalı/Herkadınaulaşmalı 22KİHEP’eyönelikreklamveiletişimçalışmalarıyapılmalı 13Konulardahaanlaşılır/açıklayıcıolmalı 8Köy/kasabalaraulaşılmalı 8Gençkadınlaraulaşabilmekiçinyeniyöntemlergeliştirilmeli 7Eğitimlerdahasıkolmalı 6Eğitim16haftadandahauzunyapılmalı 5Erkeklerindeeğitimdeolmasısağlanmalı 5Farklımodüllereyönelikgörselmateryalveçizimlergeliştirilmeli 5Herhangibirönerimyok 17

(*)Çoklucevap(kapalıveaçıkuçlu).%5veüzerideğeralanunsurlarlistelenmiştir.


Soru-KİHEP’indahaetkinveyararlıolmasıiçinönerilerinizvarsapaylaşabilirmisiniz?


OdakgruplardadaçokzenginönerilergetirengrupyönlendiricileriöncelikleTablo33’tegörüldüğügibiKİHEP’in genç kadınlaraulaşması yönündeyöntemgeliştirilmesini, izletilen videoların güncellenmesini,KİHEP’in eğitim müfredatına dahil edilmesini, grup yönlendiricilerini düzenli olarak bir araya getirenorganizasyonlaryapılmasınıvemodülleriçingörselmateryallergeliştirilmesiniöncelikleönermektedir.

Tablo33.GrupYönlendiricilerindenKİHEPİçinÖneriler* Yüzde(%)Gençkadınlaraulaşabilmekiçinyeniyöntemlergeliştirilmeli 75Kullanılanvideolargüncellenmeli 67KİHEPMilliEğitimmüfredatınadahiledilmeli 64Eğiticilerinbelirliaralıklarlabirarayageleceğibuluşmalarorganizeedilmeli 61KİHEP’eyönelikreklamveiletişimçalışmalarıyapılmalı 57Farklımodüllereyönelikgörselmateryalveçizimlergeliştirilmeli 49Basılımateryallergüncellenmeli 41Eğiticileredahasıksüpervizyondesteğiverilmeli 34KİHEPeğiticieğitimleridahasıkdüzenlenmeli 30Eğitimdeneyimli/yetkineğiticilertarafındanverilmeli 18Eğitim16haftadandahauzunyapılmalı 7(*)Çoklucevap(kapalıveaçıkuçlu).%5veüzerideğeralanunsurlarlistelenmiştir.Soru-1)KİHEP’indahaetkinveyararlıolmasıiçinönerilerinizimerakediyoruz.Lütfenenöncelikliönerinizipaylaşırmısınız?,Soru-2)KİHEP’indahaetkinveyararlıolmasıiçindiğerönerileriniznelerdir?

Eğitimprogramınaeklenmeküzeregrupyönlendiricileriçokçeşitlikonubaşlıklarıönermişlerdir.Bunlararasındabelirginolaraksıyrılanbirkonubulunmazken,LBGTİ+hareketi/haklarıilksıradayeralmaktadır.Cinsel eğitim, flört şiddeti ile erkek farkındalık çalışmaları daönerilen konular arasında yer almaktadır(Bknz.Tablo34).

Tablo34.GrupYönlendiricilerininKİHEP’eEklenmesiniÖnerdikleriKonuBaşlıkları* Yüzde(%)LBGTİ+hareketi/hakları 13Cinseleğitim 7Flörtşiddeti 7Erkeklereyönelikfarkındalıkçalışmaları 6Toplumsalcinsiyeteşitliği 6Herhangibiröneridebulunmayanlar 20(*)Çoklucevap(açıkuçlu).%5veüzerideğeralanunsurlarlistelenmiştir.Soru-KİHEPeğitimiçeriğineeklenmesigerektiğinidüşündüğünüzkonubaşlıklarıvarise,enöncelikli3konubaşlığınıpaylaşırmısınız?

Grupyönlendiricileri,KİHEPgruplarınınyereldedahafazlasayıdayapılabilmesiiçinTablo35’telistelendiğiüzere, reklam ve tanıtım yapılmasını ilk sıradaönermektedir. Eğitim süresinin kısaltılmasının yanı sıra,ortaklık yapılacak STK ve yerel yönetimlerle iş birliklerinin geliştirilmesi (KİHEP’in etraflıca anlatılması,ilişkiningeliştirilmesi,yöneticilerindesteğininalınması,protokolyapılması,yerelyönetimdekikadınlarınveyöneticilerin‘hizmetiçieğitim’çerçevesindeeğitilmesivb.)vegrupyönlendiricilerineekonomikdestekve kaynak sağlanması (grup yönlendiriciliğinin gelir sağlayan bir işe dönüşmesi, eğitimi verenlere yolparası, cep harçlığı vb. çerçevede maddi destek sağlanması) gibi konular öne çıkan diğer önerilerdir.Eğitiminyapılacağımekanlarınbulunmasıvefizikselşartlarınsağlanmasıdaöneriolarakgetirilmiştir.


Tablo35.GrupYönlendiricilerindenYerelÖrgütlenmeyiArttıracakÖneriler* Yüzde(%)Reklam/tanıtımyapılması 16Eğitimsüresininkısaltılması 14Ciddiçalışan/bağımsızSTK’larınsayısınınartması 14Ekonomikdestek/kaynaksağlanması 13Yerelyönetimlerleişbirliğininarttırılması 11Dahaiyifizikişartlar/mekanlarınsağlanması 10Katılımcısayısınınarttırılması 7Tümsivilveresmikurumlarla/kamukuruluşlarıileişbirliğigeliştirilmesi 6Belediyelerle/kaymakamlıklarlaişbirliğiyapılması 5Çalışılankurumdakiyöneticilerindahafazladestekalınması/eğitimiçinişyükününazaltılması 5Herhangibirönerimyok 8(*)Çoklucevap.%5veüzerideğeralanunsurlarlistelenmiştir.Soru- KİHEP gruplarını yerel düzeyde daha fazla örgütleyebilmeniz için en çok nelere ihtiyacınız var? Lütfen enöncelikli3ihtiyacınızıpaylaşırmısınız?

3.1.8.KİHEPKatılımcılarınınErkekAileBireylerininGörüşleri

Bu bölüm, KİHEP katılımcısı kadınların eşleri ve erkek yetişkin çocukları ile yapılan derinlemesinegörüşmelerdeneldeedilennitelikselbulgularıortayakoymaktadır.

GenelolarakKİHEP’inerkekailebireyleriüzerindetoplumsalcinsiyeteşitliğivekadınhaklarıkonusundafarkındalık oluşumuna katkı sağladığı tespit edilmiştir. KİHEP’e katılan kadın ailemensuplarının birçokboyutta güçlendiğini açıkça ifade eden bu bireyler, eğitimin etkisi olarak özellikle aile içi iletişimdekiilerlemedenmemnuniyetduyduklarınıifadeetmişlerdir.

İstisnalarbulunmaklabirlikte,FeminizmkavramınagenelolarakolumsuzveönyargıylabaktıklarıgözlenenerkekailebireylerininküçükbirkısmınınKİHEPsayesindeFeminizm’e“kadınıninsanhaklarınısavunmak”bağlamındabakmayabaşladığıdagözlenmiştir.

Öteyandan,eşitlikvekadınakarşışiddetkonusununiçselleştirilmesialanındahalagidilmesigerekenuzunbiryololduğusöylenebilir.Erkeklerinsöylemdeeşitliğidesteklemekleberaberçocukbakımıveyaeviçisorumluluklarınbölüşümügibikonulardaataerkil reflekslerlehareketettiğigözlemlenmektedir.Benzerşekilde,kadınayönelikşiddetekarşıolduklarınıbelirtmeklebirliktebellikoşullardaşiddetihaklıgördükleridenotdüşülmelidir.

3.1.8.1KİHEPKatılımcılarınınEşleriveErkekAileBireylerininToplumsalCinsiyetEşitliğineYaklaşımları

Katılımcıkadınlarınerkekailemensupları,ToplumsalCinsiyetEşitliği (TCE)kavramınıdoğrudan“kadın-erkek”eşitliğiileilişkilendirmektedir.Kadınveerkeklerininsanolmapaydasındabuluştuğugörüşü,enöneçıkantoplumsalcinsiyeteşitliğitanımıolarakgözeçarpmaktadır.

“(Toplumsalcinsiyeteşitliği,kadınile)erkekarasındafarkyok,toplumdainsanlarıcinsiyetolarakayırmayındemek.”(İzmir,Eş)

“Toplumsal cinsiyeteşitliği kadınveerkeğin insanolarakelealınması (demek).Birbireyolarakdeğerlendirilmesi. Cinsiyetlerinden önce onun gelmesi. İşlerin, sosyal statülerin toplum içindekategorizeedilmemesi. (Bana) çağrıştırdığıgenelolarakbunlar.Ama tabii,dahahalaböylebirdurumyok.”(İstanbul,Eş)


Özellikle genç erkek aile üyelerinin (kardeş veya oğul) veya kimi eğitim düzeyi daha yüksek eş vepartnerlerin,kadınınhaklarıkonusundadahaeşitlikçibirbakışaçısınasahipolduğugözlenmektedir.

“Diyorlarya,kadınlarçiçektir,erkeklerodundur.Bencealakasıyok.Birerkeklekadınşöyleeşit:Birerkeğinyaptığınıkadındayapabilir,oyüzdenbirfarkgörmüyorum.Kadınahasözellikdiyebirşeyyok, çünkü herkes aynı iş yapabiliyor, herkes zor işleri yapabiliyor. Bence insanın kendiniyetiştirmişliğiylealakalı.”(Ankara,ErkekÇocuk)

“Toplumsal cinsiyet eşitliği denildiğinde benim aklıma kadın-erkek ayrımı geliyor. Ama banasorarsanız, böyle bir şeyin konuşulması bile yanlış! Zaten gelişen dünyada artık kadınlar daçalışmayabaşladı,kadınlardabazışeylerinüstesindengelmeyebaşladı.Parakazanıyorlar,maddikatkılarıvegüçlerivar.Yaniayrımyapılmasınıdoğrubulmuyorum.”(Ankara,Partner)

“İnsandediğimizdeesasındakadınveerkektenoluşuyor.İnsanlıkiçinseherşey,ozamanburadaoayrımınolmamasıgerekiyor.Yanierkekistekvearzularındaneleryapabiliyorsa,kadınındaaynışekilde,aynışeyleriyapabilmesigerekiyor.Benceayrımolmamasıgerekiyor.Kadınıveerkeğibiziminsanolarakalmamızgerekiyor.”(İstanbul,Eş)

Sosyalvehukuksalboyuttadakadınveerkeğineşitolduğuveyaolmasıgerektiğibaskınbirşekildedilegetirilmektedir.Kadınayönelikpozitifayrımcıyasalarolduğunubelirtenlerolmaklabirlikte,birkaçistisnaigörüş dışında kadının haklarının genel olarak ihlal edildiğinin altı çizilmektedir. Dile getirilen ataerkilgelenekvekadınıikincisınıfgörendinkaynaklıistismarlarınyanısıra,kadınauygulananşiddetvecinayetvakaları,uygulayanerkeklerinhafifcezalaralmasıgibihukuksuzlukörnekleri,pratiktetoplumsalcinsiyeteşitsizliğiolduğunudüşündürenenönemlireferanskaynaklarıdır.

“(Kadın-Erkek)şekleneşitamafiilendeğiller.Zatenhaberleribirkereizlemenizyeterli.Yanienbasitdavadamağdurediliyorkadın.Yadamahkemekararlarınıduyuyoruz,okuyoruz,dinliyoruz.Şimdikadın sömürülüyor, tecavüze uğruyor, saldırıya uğruyor amaadambir takımelbise giyiyor, birkravattakıyor,5yılalacağıyerde2yıldakurtuluyor.Bu,cinsiyeteşitsizliğidir.”(İstanbul,Eş)

“Yasalarönündeeşitdeğilmaalesef.Erkekbiradımdahaöndediyebilirim.Sonzamanlardadaçokfazladuymayabaşladık;kadınayönelikşiddet,tecavüzgibiolaylar…”(Ankara,Partner)

“Kadınnedesin…Kadınzavallıbirkölegibigörülüyor.Yaniİslamiyet’edebaktığınzaman,erkeğinhizmetçisi olarak yaratılmış. Erkeğin kaburga kemiğinden… Nasıl olabilir böyle bir şey!”(Diyarbakır,Eş)

Tüm bu farkındalıklara rağmen derinlemesine analiz edildiğinde, görüşülen erkek bireylerin toplumsalcinsiyeteşitliğikavramınıhenüztamolarakiçselleştirmemişolduğugözeçarpmaktadır.Öylekiönesürülenbiyolojik ve psikolojik farklılıklar, ev içi işlerin paylaşımlarında gözlenen tutumlar eşitsiz ve ayrımcı birperspektifsunmaktadır.

“(Gerek)biyolojikolarakgerekkarakterolarakkadınlarerkeklerdençokdahafarklıbirstatüdeyeralıyorlar.Meselabirkadınmüfettişolabilir,erkekdeolabilir;eşitbirhaktanınmasılazımburada.Ama mesela eşya taşıma işi düşünürsek burada kadın-erkek eşittir diyemeyiz çünkü biyolojiketkenlerbunaengelolacaktır.Oyüzdenhanibazeneşitlikolabiliyor,bazenolmamasıgerekiyor.”(Ankara,ErkekKardeş)


Nitekim kadınların çalışma yaşamına katılmalarındaki güçlükleri toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin biryansımasıolarakbelirtilmekleberaber,busorunubetimlerkenverilenbazıörneklerveyapılanaçıklamalareşitsizliğiyenidenüretentürdenayrımcısöylemleriçermektedir.

“Memur insanım. Erkek arkadaşların kadına bakışı nedeniyle ben eşimin çalışmasına izinvermedim. Tamamen cinsel obje kadın. Affedersiniz nasıl ayartabilirim, istesemayartırım (diyebakıyorlar).”(İzmir,Eş)

“Kadın çalışmak istiyorsa çalışır, çalışmak istemiyorsa çalışmaz. (Çalışırsa) sosyal ortamı artar,insanlarlakonuşur.Birdeşöylegırgırınayaklaştımbenolaya;kadınnekadarçokkonuşabileceğibirişteçalışırsa,evegeldiğizamansessizolur,sendekafadinlersin.”(İzmir,Eş)

Buayrımcısöylemleribeslerşekilde,KİHEPkatılımcısıkadınlarınbazıerkekailebireyleri,eşitsizliğinbirdiğerkaynağınıkadınınkendisiolarakdagörülebilmektedir.Bunaörnekolarak,eğitimlikadınlarındahievlendiktensonraevkadınıolmayıkendilerinintercihettiğidilegetirilmektedir.Benzerşekilde,anneleritarafındanyüceltilenerkekçocuklarınkadınlarakarşıayrımcıtutumlarındandatemeldeannelerisorumlututulmaktadır. Eşitsizliği toplumsal birmesele olarak değil, kadına ait bir “sorun” olarak tarif etme veeşitsizlikten kadınları sorumlu tutma yaklaşımı, bazı erkek aile bireylerinde toplumsal cinsiyet eşitliğikavramınınhenüztamyerleşmediğinidüşündürmektedir.

“Toplumdaanaç tipler var. Kadın için bu sorun aslında. Kadınların kendi sorunu.Mesela kendiokuyor,ediyor,eğitimalıyor,kendiköşesineçekiliyor. ‘Beneviminkadınıolacağım’diyor.Buenbüyükhatalardanbiribence.”(İstanbul,Eş)

“(Feminizm)İnsanlığınsorununuçözecekbirdurumdeğildir,kadınsorununuçözecekbirideoloji,birperspektifdeğildir.Haklıbirçığlık,desteklenmesigerekenbirharekettir.Yalnızbuuygarlığınoluşumunda hep erkeği suçlarken, kadının da büyük bir suçu var, rolü var. Bunu kabullenmiş,kendineburolüuygungörmüş.”(Diyarbakır,Eş)

“Onlar kendilerini kurban olarak görüyor ve (kendilerini) adıyorlar. Şöyle ki, evine adıyor, işineadıyor,çocuğunaadıyor.Bizimülkemizdekikadınprofiliböylebirşey.Kadınınbukurbanpsikolojisi,kadınınkadıngibiyaşayabilmeözgürlüğünüelindenalıyor.Erkeklerdeoçocukluktanbaşlayan(birşey).Anneerkekevladınaherhangibirşeyyaptığızaman‘aslanoğlum’diyor,kızherhangibirşeyyaptığı zamanaffedersinama ‘senbilmemnemiolacaksın’ deniyor. Bu yerleşiyor. Erkekbunualıyorvebuözgürlüğünühayatıboyuncayansıtıyor.Bilinçaltınaeklendiğiiçinkendinibirşekildeözgürzannediyor.”(İstanbul,Eş)

Derinlemesine görüşmeler sırasında erkek aile bireylerinden bazıları, kadınların çalışmasının aileekonomisine katkısını oldukça olumlu karşılarken, kadına özgüven ve sosyal hayat sağladığını da ifadeetmektedir.Ancakçoğunlukla,kariyerkarşısındahemkadınhemerkekiçinönceliğinaileolmasıgerekliliğivurgulanmaktadır.

“Herşeyailedebiter.Ailedebencennetigörüyorum.”(Ankara,Eş)

“Buerkekleriçindeönceaileolmalı,kariyerdenöncebenceaileolmalı.”(İzmir,Eş)

“Busorukadınlarasorulmalıdır.Kadınlarınçoğu(için)ailesiöndegelir.”(Diyarbakır,Eş)

Nitekimeviçigörevdağılımınınveyabebeklikdönemindensonra(yaklaşıküçyaşındansonra)çocuklarıngenelolarakbakımınındakesinlikleortakolmasıgerekliliğisavunulurken,bazıerkeklerinpratikteeviçi


işlerdeüstlendiklerirolleri“destek”vezamanzaman“lütuf”olarakifadeetmeeğilimidikkatçekmektedir.Buradanbakıldığında, bu erkek aile bireylerinin söylemdeeşitlikçi olduğu amabununeylemlerinepekyansımadığısöylenebilir.

“Erkekherşeyiyapmaklayükümlü,kadınsöylemekleyükümlü.Osöylüyor,benyapmıyorum.Sonralafyapıyor.Benyineyapmıyorum.Sonrayinelafyapıyor.Öyleöylegidiyoruz.Bazenjestolsundiyeevitemizliyorum.Süpürüyorum,bulaşıklarıyıkıyorum…Bizataerkilbirtoplumuzya,haniailedengelen, kadınlar şöyle yapar böyle yapar.Ailedengelenbir şey herhalde. Kimse kimseyebir şeysöylemiyor ama bu benim görevim, ben çalışıyorum, bir de gelip onumu yapacağım diyorummesela.”(İzmir,Eş)

“Gündüzkadınınbakmasılazım.(Erkek)akşamgeldiğinde,akşamdaerkekçocuğuylauğraşacak,boğuşacak,şakalaşacakyaniakşamdaobirazvakitayırmalı.”(İstanbul,Eş)

Öteyandan,kadınayönelikşiddetkonusunda istisnasızherkes, farklıgerekçelerledeolsaşiddetekarşıolduğunubelirtmiştir.

“Erkekkadındandahakuvvetliolduğuiçin(kadınayönelikşiddete)karşıyım.”(İstanbul,Eş)

“BenceşuandaTürkiye’ninenbüyüksorunuaslındabu!Yani,bilinçsizlikvecezalarınyetersizliği…Şiddetinhaklısebebiolamaz;nekadında,neerkekte.”(Ankara,Partner)

“Şiddethepoluyor,hergünoluyor.Sonbirkaçyıliçindedahadafazlalaştı.Hükümetinuyguladığıpolitikayabağlı…Dinebağlı.”(Diyarbakır,Eş)

“Haklısebebiolamaz.Şundanolamaz:Kadınaşiddetiözelliklemazurgösterirsekyada‘haklısebebivar’ dersek, ‘şunu giydi, bunu yaptı, bunu söyledi’ gibi, o zaman güçlü olanın güçsüze şiddetuygulayacağıbirortamdoğar.”(İstanbul,Eş)

Bazıerkekailebireylerininkadınayönelikşiddetihaklıgördüğükoşullarınsübjektifliği,bu‘karşı’duruşunzeminininçoksağlamolmadığınaişaretetmektedir:Kadınerkeğesaygısızlıkederse,kadınerkeğialdatırsa,kadın erkeğe şiddet uygularsa (örneğin çok konuşursa) şiddet uygulanabileceği teorik olarak ilerisürülmektedir.

“Şiddetdiyebirşeyyokartık!Kadınlarşiddetuyguluyor,erkeklerdeğil.Kadınlarşiddetgörüyordiye diye, kadınlar erkeklere (şiddet) uygulamaya başladı. Durduğu yerde, canı sıkılıncauyguluyor.”(Ankara,Eş)

“18senedirhiçöylebirşeyolmadıveolmayacakda.Başkabiradamlabirlikteolacakdailköncedövülür,ondansonraboşanılırbelki,bilmiyorumyani.”(İstanbul,Eş)

“Osanaşiddetuygularsa,biretkiyetepki(gerçekleşebilir).Karınsenialdatır,birşeyyapar,oanlıköfkeyleyaparsın.”(İzmir,Eş)

3.1.8.2.EğitiminArdındanAiledeGözlenenDeğişiklikler

Eğitimin,katılımcıkadınbireylerüzerindeçokbelirginolumluetkileriolduğuaileninneredeysetümerkekbireyleri tarafından da dile getirilmektedir (Bknz. Tablo 36a). Bahsedilen bu etkiler ‘kadının daha dagüçlendiği’ ana başlığında toplanabilir. Kadınlar, KİHEP sonrasında ailenin iletişim dilini, karar almasüreçlerini, ev içi ve dışı işlerin paylaşımını ‘dönüştüren’ bir rol de üstlenmiştir. Ayrıca sosyal hayata


katılımlarıdagüçlenenbukadınlarınevdışındageçirdiklerizamanınartışı,eviçindekidinamikleridedolaylıyoldanetkilemektedir.

“(Eşim eğitim) almadan önce de yardımcı oluyordum ama bu kadar değil. Sofra kurmaya vekaldırmayayardımederdimamatemizliğibirlikteyapmayı (düşünmezdim).Sonrakararalırkenyalnız kararalırdım.Kendimegöredoğrudur, eşimdeuymak zorundadırdiyedüşünüyordumozaman.Eşimeğitimaldıktansonra,hayıröyledeğil,böyledeolmasıgerekiyor(dedi).Düşününcegerçekten haklı!Önceki yaşadığımhayattan aldığım tecrübe ile eşim haklı. Birlikte karar verir,birlikteyaparız.”(İzmir,Eş)

“(Kız)kardeşimüniversiteyibitirdi.(Üniversitemezunlarının)zatenkendinebirgüvenivar.(Eğitimeannemveteyzemdekatıldı)Özellikleannemdebirözgüvenpatlamasıoldu,bueğitimialdıktansonra. Ben şunu yapabiliyormuşum, bunu yapabiliyormuşum (diyerek) başka şeylere yöneldi.Annem genelde kapalı kutuydu. Bir kabuk örmüştü kendine. O kabukta takılıyordu. Şimdimarketimizde çalışmaya başladı, daha da rahatladı. Çok çabuk sıyrıldı o kabuktan bu eğitimialdıktansonra.Yerelbirdernekvar,orayagitmeyebaşladımesela.Başkabirişolsameselagitmezamadavaaçılacakdenildiğizaman‘benaçarım’dedi,davacıoldu.Köydemeselagösteriyapılacak-normaldeevdençıkmaz,sevmezöyleşeyleri-şimdigösteriyegidiyor.Oyöndenbayağıbirfaydasıolduona.”(İzmir,Eş&ErkekÇocuk)

“Dışarıdakitoplumsalolaylarakarşızatenduyarlıydı.Eğitimdensonrabirazdahafazlailgilenmeyebaşladı diyebilirim. Şu an daha fazla detay (bilgi) bildiği için, insanlara daha detaylı olarakanlatabiliyor.”(Ankara,Partner)

ÖteyandanKİHEP’inkatılımcıkadınlarüzerindekibazıolumsuzdeğişimunsurlarındandasözedenbirkaçerkek aile bireyine de rastlanmıştır (Bknz. Tablo 36b). Özellikle boşanma hassasiyeti, bu bireylerin enolumsuzyaklaştığıkonuolarakdikkatçekmektedir.Güçlenenkadınkarşısındabuerkekbireylerinkendinidahazayıfvetehditaltındahissettiğigözlenmektedir.

“Bubenimhakkımdiyor,bunuvereceksindiyor,edeceksindiyor,bilmemnediyor…Herşeyibendeniyi biliyor. Hepsini biliyor yani, şiddet yapılamayacağını, tokat vurulamayacağını, elkaldırılamayacağını...Her şeyi benden iyi biliyor.Onunharicindeortakpaylaşımıbiliyor,mirasıbiliyor,okulubiliyor,hepsinibiliyor...Sıkıntıyaniçoköğrenmesi.”(Ankara,Eş)

Tablo36.ErkekAileBireyleriGözündenKİHEP’inKadınKatılımcıÜzerindekiEtkisi

a)OlumlananDeğişim b)OlumlanmayanDeğişim

• Dahaözgüvenlivecesur• Dahakonuşkan• Dahaiyiiletişimkurabilen(‘bendiliyle’)• Dahaanlayışlı• Dahasosyal/dışadönük• Dahagirişimci/tuttuğunukoparan• Dahaçokdanışılan/yönlendiren/

yardımcıolan• Dahaduyarlı/eylemci/örgütlüveya

örgütleyen

• Şiddetveailebirliğikonusundadahatepkili,boşanmakonusundabilinçli

• Eskidenuysalolanşimdidahabaskın/hırçın

• Eskidendahaazbilgiliolanşimdiçokdahabilgili,dolayısıyladahaçokkonuşuyorvegüçortayakoyuyor


KİHEPsonrasındaailelerinbazılarındaevdekurulaniletişimindahakuvvetliolduğu,kararalmasüreçlerinindahakatılımcıveortakolduğu,erkeklerinevdedahafazlasorumlulukaldığıtemeldeğişimalanlarıolaraköne çıkmaktadır. Erkek aile bireylerinin bir kısmının KİHEP’in iletişim, kadın hakları ve cinsellikmodüllerindenhaberdarolduğuvebueğitimleriönemsediklerigözlenmiştir.Ayrıcabazıerkekbireyler,‘bendili’iletişimyöntemininfaydalarınıkendiliğindendilegetirmektedir.Erkekailebireylerinezdinde,aileiçinde iletişimin güçlenmesi en büyük kazanım olarak öne çıkmaktadır. Kadının sosyal hayatta kendinisavunan,hakkınıarayanyapısıdabirgururvesilesiolaraktanımlanmaktadır.

“(Eşime) bir özgüven geldi. İletişimi daha da iyi olmaya başladı. Birdenbire bir değişim oluyor.Çocuklarına karşı paylaşımın (önemini) fark etti. Bizimle, kendi alanıyla ilgili (değişimi) farkediyoruz.”(Diyarbakır,Eş)

“Eşimbueğitimdensonradahaçokbendilinikullanmayabaşladı.Böylemiyapsakşeklinde…Banadakatkısıoldubunun.Keşkedahaöncebueğitimialsaymış.Bugünyaşadığımızdahaolumluşeyleridahaönceyaşardık.Bazısıkıntılarıbirliktepaylaşır,kararverirdik.”(İzmir,Eş)

“İnsanınnasılhakkınıarayacağınıözelliklekonuştu(çevresindekilerle).Ablamlaeniştemarasındabirbozuklukvardı.Boşandılarhatta!İşte,ablamınnereyebaşvuracağını,neleryapacağını,onunlabirebirgörüştü,konuştu,avukatbulamıyorsa(nasıl)avukatteminedileceğini,yaninasılbiryoldailerleyeceğiniablamaaçıkaçık(anlattı).(Budurum)çokhoşumagidiyor.”(İstanbul,Eş)

SonuçolarakKİHEP,erkekailebireylerinindekadınıninsanhaklarıvetoplumsalcinsiyeteşitliğikonusundafarkındalığınıartıran,onlarındadönüşümünedolaylıkatkısunanbirözelliktaşımaktadır.AyrıcakadınınKİHEPileedindiğibilgilersayesindekendiçevresindesaygınlığınınartmasıerkeğedeitibarkazandırmakta,budaerkektarafındançokolumlukarşılanmaktadır.

“Heryerdekendiniifadeedebiliyor.Devletdairesindeyadahastanedeyadabaşkabirkurumdayapılmasıgerekenbirşeyyapılmıyorsa,sonunakadarmücadeleederekonueldeediyor.Busadecekendisi içindeğil, çevresindegördüğü işini yaptıramamış (kişiler içinde).Hoşumagidiyorgüçlüolması.”(İzmir,Eş)

“İletişimkonusunuanlattı.Orayagelenarkadaşlarınınçoğununhaberdarolmadığını(söyledi).Bueğitimin onlar açısından çok faydalı olduğunu anlattı. Dinlemeyi bilmediklerini anlattı. Süreklidersteöğrenmepsikolojisindeüsteçıkmayaçalışan,iletişimeçabasıolmayanyadaçokbağıraraksesinibelkiduyururumdiyemüdahaleedenarkadaşlarınınolduğunuanlattı.”(İstanbul,Eş)

“Kendi haklarının ve özgürlüklerinin olduğunu, hatta cinsel anlamda da tabularının olduğunugördüveeğitimdensonrayıktı.Öncedencinselliğisadecekapalıortamdayapıpettiğibirkavramolarakgörüyorduamaşimdibununsosyalbiryönüolduğunugördübueğitimle.”(İstanbul,Eş)

“Samimi olarak söylemem gerekiyorsa, ben kadınlara önceden beri pozitif ayrımcılıkyapılmasından yanayım. Yıllarca kadınlarımız gerçekten çok acı çekti, hala çekiyor. Bunu enazındanerkekolaraktelafietmemizgerekiyor.Bendekibudeğişiklikeşiminsayesinde.”(İzmir,Eş)

3.1.8.3.FeminizmveKadınHareketineİlişkinDüşünceler

Genelolarakkadınderneklerinitanımayanancakhaktemelliveeğitimfaaliyetleriuygulayanlarıgereklibulduğunuifadeedenerkekailebireylerininbazıları,yinede“kadındernekleri”deyincetipik”kadıngünü”ortamıveyaoyungruplarınıhayaletmektenöteyegeçememektedir.


“(Kadın derneklerini) Hiç bilmiyorum vallahi! Gün mü yapıyorlar, sosyal bir şey mi yapıyorlar,bilmiyorum. Sanki böyle bir araya geliyorlar, dedikodu yapıyorlar, ondan sonra herkes çayını,kahvesini,böreğini,çöreğiniiçipdağılıyorlar.”(İstanbul,Eş)

Erkekailebireylerininkadınderneklerineyönelikbirtakımendişeleridebulunmaktadır.Böylesiderneklersayesindekadınınbilinçlenmesini ve güçlenmesini kendisi için statü tehdidiolarak görenbirkaçı, bunukendisinin değil de başkalarının fikriymiş gibi yansıtarak ifade etmektedir. Ayrıca derneklerin gizliajandalarıbulunabileceğinedairdekaygı taşıyanlarbulunmaktadır.Dolayısıylakendiailelerindenkadınbireylerin,kadınhareketiiçindeyeralmasıveyaeylemlerekatılmasınoktasındaendişeduyulmaktadır.

“Sizdiyelimkibirkadınörgütükurdunuz,amacınızsorunlarıolankadınlarayardımetmek,onlarıbilinçlendirmek.Amabirzamansonraolayöylebirnoktayageliyorki(işlerdeğişiyor),işteoranınbirbaşkanıvar,yönetimkuruluvar,birşeyleriidareediyorlar.”(İstanbul,Eş)

“Şuandaöylebirsistemegeldikkiözgürlükadıaltındaçoksaçmasapan,özgürlüğüdeğişikyerlereçekenşeyleroluyor.”(Ankara,Eş)

Öteyandanbirkaçistisnadışındaailedekierkekbireylerin,“feminizm”ve“feministkadın”olgularınakarşıoldukçanegatifbiryargıyasahipolduklarıdagözlemlenmektedir.Nitekimentemeldefeminizmkavramıkadınınüstünlüğüolarakalgılanmaktaveayrımcıbirkavramolarakdeğerlendirilmektedir(Bknz.Tablo37).

Tablo37.ErkekAileBireylerininFeminizmeBakışı

AlgıdaFeminizm AlgılananFeministKadınProfili

• Erkekdüşmanıolmak/küçümsemek/ötekileştirmek

• Kadınınüstünlüğünüsavunmak• Erkeklerekarşı/erkekleriyönetmek

üzereörgütlenenkadınlartopluluğu• Eşcinselliğiyargılamamak

• Marjinal,dövmeli,kısasaçlı,salaşgiyinen

• Kendindenemin,neistediğinibilen• Kendiayaklarıüzerindedurabilen

işlerinigörebilen• Erkeklerekarşıönyargılı• Geçmişindeerkeklerdençokçektiğiiçin

intikamcı

“Nekavramı,pardon?”(İstanbul,Eş)

“Feminizmyerinehümanizmitercihederim.Yanifeministadıaltındadernekaçılmasınakarşıyım.Ailedernekleriolmalı.”(Ankara,Partner)

“Bizdeherşeyibileninsana‘öpçe"derler.(Feministler)herşeyibilirler.Biliyorolabilirsinamayerive zamanında olacak. Örneğin ben solcuyum, her yerde ‘tek yol devrim’ diyemem. Onlar daüstünlük kurmaya çalışıyorlar ama beceremiyorlar. Türkiye olarak hala geriye gidiyoruz. Hala‘erkeklerüstündür’mantığıvar.Onlardaradikalbirşekilde,azdaolsa‘kadınlarüstündür’diyor.Bu tür hikayeler var. Ama nereye kadar gider bilmiyorum. Yani davalarında haksız değiller.”(Ankara,Eş)

“(Feministlerin)herşeyiböyleserbesttir,erkeğideaşırıdereceküçümserler.”(Diyarbakır,Eş)


“Ben feminizmekısmenkatılıyorum,kısmenkatılmıyorum.Feminizmbanakadınlarınüstünlüğühissiniuyandırıyor.Aslındabanagörekadınveyaerkekeşittir.Üstünolamazbiridiğerinden.Onlardaöylebiryanlışıniçindeler.Hanişiddetidestekleyenerkeklergibiyadaerkeklerisavunanlargibi.Oradasankikadınlarınüstünlüğüsavunuluyormuşgibi.”(İstanbul,Eş)

“Kocayıbulanakadarkadınlarınyaptığıbirşeyfeminizm.Kadınhaklarınısavunurlar,sadeceişiniyi tarafı. Daha çok kadınların her şeyi yapabileceğine, daha kuvvetli olduğuna (inanırlar).Normaldekadınlarkadınlarıdahahoşgörüyorlar.”(İzmir,Eş)

KİHEP’e katılan eş, kardeş, anne olan kadınlar sayesinde, az sayıda olsa da bazı erkeklerin feminizmeyönelikönyargılarınınkırılmasıolumlubirdeğişimunsuruolarakkarşımızaçıkmaktadır.

“Kadının erkek düşmanlığı olarak düşünüyordum (feminizmi). Eşimin KİHEP eğitiminden sonra(bakışım)değişti,anladımkikadınınkendihaklarınasahipçıkması.”(İzmir,Eş)

3.1.9.BirMikroAraştırmaEvreniOlarakBirKİHEPGrupSürecininDeğerlendirmesi

22Ekim2018tarihindeİzmir’deKarabağlarKentKonseyi’ndebaşlayanbirKİHEPgrubu,Ipsosaraştırmaekibitarafındanizlenmişveçeşitligözlemnotlarıalınmıştır.

Farklı eğitim ve yaş profillerinden 18 kişinin katılımcı olduğu grup çalışması, katılımcıların birbirinitanımasınayönelikeğlencelibirkağıttopoyunuilebaşlamıştır.Buoyunun,rahatlatıcıbiryöntemolduğugöze çarpmıştır. Ardından KİH-YÇ tanıtımı yapılan grupta, grup yönlendiricisinin gruba “sevgiliarkadaşlarım” şeklinde hitap ettiği gözlenmiş, bunun da iletişimi son derece sıcak kıldığı izlenimiedinilmiştir.Grupyönlendiricisi,KİHEP’inöncekidönemetkideğerlendirmearaştırmasonuçlarınıgruplapaylaşırken,bizzatkendihayatındayaşadığıdönüşümdenörneklerdevermiştir.Busamimipaylaşım,grupyönlendiricisiilekatılımcılararasındaaçıkbiriletişimzeminininoluşmasındaönemlibirroloynamıştır.

Grupkurallarınınpaylaşılmasıveihtiyaçsaptamasıyapılmasıesnasında,katılımcılaramodüllerinişlenmesırasınadair talepleriolupolmadığı sorulmuştur.BunoktadakatılımcılardanLGBTİ+bireylervehaklarıkonusununkapsanmasıvekadınvedinkonusununeklenmesiönerilerigelmiştir.

Grupçalışmasınındeğerlendirmesiileoturumsonaererken,katılımcılargeribildirimdebulunarakeğitimprogramındannebeklediklerinipaylaşmışlardır.Engüçlükatılımisteklerininçevrelerinekatkısağlamakveçevrelerindeetkiyaratmakolduğugözlenmiştir.

Gözlenen bu oturum, katılımcıların grup yönlendiricilerinden olan yüksek memnuniyetini doğrularniteliktedir:Samimi,saygılıhitap,hiyerarşikolmayanilişkivekatılımateşvikedicitutum,KİHEPgruplarındagrupyönlendiricilerineçokönemlibirdeğerkatmaktadır.

BuKİHEPgrupçalışmasınınilkoturumunaaraştırmakapsamındagözlemciolarakkatılanIpsosyetkilileri,katılımcılara bir ön test uygulamıştır. Hem açık uçlu hem de kapalı uçlu sorular içeren bu ankette şubulgularöneçıkmaktadır:

• KatılımcılarınKİHEP’tenhaberdarolmakaynaklarıarasındadahaönceKİHEP’ekatılmışarkadaşçevresi,belediye,kentkonseyi,üyesiolunanparti,mahalleçalışmagrubuöneçıkmaktadır.

• 18kadınarasındabüyükçoğunlukKİHEP’ebaşlamadanönceişhayatındadahafazlakadınınyeralması gerektiğine (15 kişi), ev işleri ve çocuk bakımının kadınlar ve erkekler arasında eşitpaylaşılmasıgerektiğine(12kişi),kadınlarveerkeklerinherkonudaeşitsözhakkınasahipolması


gerektiğine(15kişi),kadınlarınevdışındasosyalhayatadahafazlakatılmasıgerektiğine(14kişi)güçlübirşekildeinanmaktadır.

• Bu inanışlara tutarlı bir şekilde, kadınların yarısından fazlası şu söylemlere karşı duruşgöstermişlerdir:Aileninekonomikdurumuiyideğilsesadeceerkekçocukokutulmalıdır,haneninekonomik durumu iyiyse kadının çalışmasına gerek yoktur, kadınların bazı konularda erkeklerkadarözgürolmamasıgerektiğinidüşünüyorum,kadınlarkariyeryapmakyerineiyibireşveanneolmayadahaçokönemvermelidir.

• KİHEP öncesi, Feminizm ve Kadın Hareketi konusu hariç aşağıdaki tüm konularda kadınlarçoğunlukla kendilerini bilgili saymaktadır (oldukçabilgiliyimve çokbilgiliyimdiyenlerin toplamsayısıparanteziçinenotedilmiştir):

o Toplumsalcinsiyeteşitliği(10kişi)o Feminizmvekadınhareketi(5kişi)o Kadınakarşıfizikselşiddet(10kişi)o Kadınakarşıduygusalşiddet(14kişi)o Kadınakarşıekonomikşiddet(13kişi)

• Öte yandan kadınların yasal haklar konusunda ise genel olarak sınırlı bilgiye sahip olunduğugözlenmektedir. Kadınların büyük çoğunluğunun şu konularda bilgi sahibi olmadığı dikkatçekmektedir: Dernek kurma hakkı, devletten vatandaşlara ve kadınlara karşı sorumluluklarınıyerinegetirmesiniistemehakkı,siyasetekatılmahakkı,çocukhaklarıvedoğurganlıkhakkı.Enazbilgisahibiolunanalan10kişiyle“kendiniifadeetmehakkı”dır.

• Kadınların neredeyse tamamı çeşitli boyutlarıyla haklarını (eğitim hakkı, çalışma hakkı, cinselhaklarvb.)önemsediklerinibeyanederken,doğurganlıkhakkınıönemseyenlerinsayısısadece10kişidekalmıştır.Bunu13kişiyledernekkurmahakkıtakipetmektedir.

• 17kadınkendinegüvendiğinibelirtirken,kadınlarınyarısındanfazlasınıninsanlarahayırdemek,düşüncelerini kolaylıkla ifade etmek, kendileriyle ilgili konularda kolaylıkla karar vermekkonularındabilgivedesteğeihtiyaçduyduğugözlenmiştir.

• 18kadından13kadınKİHEP’ekatılmadanönceduygusalvepsikolojikşiddetyaşadığınıbelirtirken,10kadındaekonomikşiddetemaruzkaldığınıbildirmiştir.

DörtaylıkKİHEPsürecininsonunda,toplam23kadınlayapılansondeğerlendirmetestindeiseşubulgulardikkatçekmektedir:

• KİHEPöncesindekadınlarınçokazı farklıboyutlarıylahaklarkonusundabilgi sahibi iken,KİHEPsayesindetamamınayakını(18’denfazlakadın)bilgisahibiolduğunubeyanetmektedir.Göreceliolarakdernekkurmahakkı(11kişi)vesiyasetekatılmahakkı(15kişi)konularındanispetendahadüşüksayıdakadınbilgisahibiolduğunubildirmeklebirlikteKİHEPöncesindebualanlardabilgisahibiolduğunubelirtenkadınlarının sırasıyla iki veyedi kişiolduğudikkatealınırsa, alınanyololdukçaanlamlıdır.

• Dahadaönemlisi,KİHEPöncesindesadece ikikadın“devletinvatandaşlarınavekadınlarakarşısorumluluklarını yerine getirmesini isteme hakkı” konusunda bilgi sahibi olduğunu belirtirken,KİHEPsonrasındabusayı21kadınaçıkmıştır.

• Benzerşekilde“kendiniifadeetmehakkı”konusundabilgisahibiolankadınsayısıikikatınaçıkarak21’eulaşmıştır.

• Yine az bilinen konular olan doğurganlık hakkı ve çocuk hakları konusunda da artık kadınlarınneredeysetamamınayakını(19kişi)KİHEPsayesindebilgisahibiolduklarınıbelirtmiştir.

• KİHEP’in önemli bir katkısı şiddetemaruz kalma alanında gözlemlenmektedir: 23 kadın içindeduygusalvepsikolojikşiddetileekonomikşiddetemaruzkalanlarınsayısıKİHEPöncesinegöreçokdahaazsayıdadır(sırasıyladörtvebeşkişi).


• KİHEPprogramolarak,grupçalışmasınıtamamlayantümkadınlarımemnunetmeyibaşarmıştır.Baştabasılımateryaller,KİHEPiçeriğivegrupyönlendiricisiolmaküzereKİHEP,tümbileşenleriylekadınlarınbeğenisinikazanmıştır.

• YinekatılımcılarıntamamıKİHEP’inhayatlarına%100etkisiolduğunubelirtirken,istisnasızolaraktümmodüllerifaydalıbulmuşlardır.

• KİHEP, grup katılımcılarının neredeyse tamamının kendini daha güçlü ve donanımlı, dahaözgüvenli, daha şefkatli ve anlayışlı, toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizlikler konusunda dahafarkında,dahamücadeleci,kendinidahaiyiifadeeden,bedeniyledahabarışık,cinselliğihakkındadahabilinçli,kendiistekveihtiyaçlarınadahaduyarlıolmalarınakatkısağlamıştır.

Birmikroaraştırmaevreniolarakelealınan,küçükörneklemliİzmirKİHEPgrubununeğitimsonundagenelmemnuniyet ve bireysel dönüşüm üzerine verdikleri beyanlar, yukarıda paylaşılan makro araştırmabulgularıyla sondereceparalellikgöstermektedir.KİHEP, yinebeklentilerinötesinegeçençoketkilibirprogramolaraktarifedilmektedir.Özelliklehaklarkonusundagelişen farkındalık,önemlibirkatkıalanıolarakbildirilmektedir.

“Kendimigeliştirip,etrafımavekendimedokunmak,haklarımıöğrenmekiçinprogramgerçektenbeklentiminüstündeoldu.”(İzmir,Katılımcı)

“Haklarımkonusundadahabilgiliolmakiçinkatıldım.Beklentilerimifazlasıylakarşıladı.” (İzmir,Katılımcı)

“Bana ait olan hakları daha iyi bir şekilde öğrenmek için gittim ve bildiğimi sandığım, fakatbirçoğunuduymadığımhaklarımolduğunuöğrendim.”(İzmir,Katılımcı)

“Haklarımızınbukadarfarklıolduğunubilmiyordum.”(İzmir,Katılımcı)

“Kadınhaklarını,anayasalhaklarımızıdahaiyibirşekildeöğrendim.Banabirgüvengeldi.”(İzmir,Katılımcı)

Artan özgüven, kendini daha iyi ifade edebilme becerisi, aile içinde iletişimin iyileşmesi de referansgösterilenönemlidiğeretkialanlarıdır.

“Kendimiifadeetmektevehaklıolduğumusavunurkençokzorlanıyordum.Eminolduğumhaldetereddüdegiripgeriadımatıyordum.Artıkelimdebilgivar.”(İzmir,Katılımcı)

“Aileiçiiletişiminpekiştiğinidüşünüyorum.”(İzmir,Katılımcı)

“Olaylarabakışaçımdeğiştivekendimegüvenimarttı.”(İzmir,Katılımcı)

KİHEP’inözgünbiryönlendirmeyapısınasahipolmasıvegrupyönlendiricisinintavırveüslubu,yineçokmemnunediciKİHEPbileşenleriolarakbelirtilmiştir.

“Faydalı olduğunu düşündüğüm için katıldım. Fazlasıyla beklentilerimi karşıladı. Anlatım çokbaşarılıveakışkandı.”(İzmir,Katılımcı)

“Mükemmelvebulunmasızorbiröğretici.Kendisiyleaynıortamdabulunmakbileçokgüzeldi.”(İzmir,Katılımcı)


KİHEP’inkatılımcıyıyönlendirmebiçimivebıraktığıetki,katılımcıkadınlarındasosyalhayatlarındabirerKİHEPaktarıcısırolünegirmesini,sonuçolarakbirkartopuetkisiyaratmasınanedenolmuştur.

“Kadınlarayönelikhaklarhakkındabilgisahibioldum.Etrafımdakikadınlaradabilgiverebilmekadınabirçokyenişeyleröğrendim.”(İzmir,Katılımcı)

“Ben daha önce iletişim ve vatandaşlık eğitimlerini almıştım. KİHEP daha kapsamlı bir eğitimikapsıyor. Çevremde kadınlara bu eğitimden bahsederek onların da bilinçlenmesine katkıdabulunuyorum.”(İzmir,Katılımcı)

“Zordurumdaolanbirarkadaşımahaklarımızımaddemaddeanlattım.Şuankendindenemin,ayaklarınınüzerindeduruyor.”(İzmir,Katılımcı)

“Bu eğitime emek veren başta grup yönlendiricisine ve bütün emeği geçen herkese teşekkürederim.73yaşındaolmamarağmençokbildiğimisanıyordum.Keşkebirazdahagençolsaydım.Amaöğrenmeninyaşıolmuyormuş.İyikivarsınız,teşekkürler!”(İzmir,Katılımcı)

3.2.KadınınİnsanHaklarıEğitimi’nin(KİHE)Değerlendirmesi

Bubölümde,KİHE’yi2016-2017dönemindetamamlamışkişilerileyapılannicelikselanketverileriileikiilde yürütülen odak gruplarından elde edilen niteliksel araştırma bulguları derinlemesine incelenerekprogramınetkisianalizedilmektedir.

3.2.1.KİHEileİlgiliKısaBilgi

KİH-YÇ Derneği, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Türkiye Temsilciliği ile iş birliği içinde kadınların işhayatındagüçlendirilmesiamacıylaKadınınİnsanHaklarıEğitimi’ni(KİHE)KİHEP’iesasalaraktasarlamışve 2016-2017 yıllarında uygulamıştır. KİHE, Türkiye’de kadınlar için insana yakışır işlerin yaratılmasıyönünde izlenenpolitikaları desteklemekamacıyla ILOTürkiyeTemsilciliği tarafından İstanbul,Ankara,KonyaveBursa illerinde2013-2018yıllarındayürütülmüşolanKadınlar İçinDahaÇokveDahaİyi İşlerProjesi’ninönemlibirbileşeniolarakuygulanmıştır.

KİHE’nin amacı,meslek kazanması için yerel yönetimler tarafından sağlananmesleki eğitim kurslarınakatılanişsizkadınların,yasalhaklarıkonusundabilgileriniartırmayoluylaistihdamakatılmalarınıvekalıcıbirbiçimdekalmalarınıdesteklemektir.

Adıgeçenillerdekibazıbelediyelerleişbirliğiiçerisindeverileneğitimlerçoğunlukla,herhaftayarımgün(4 saat) süren grup çalışmaları şeklinde 10 haftalık grup çalışmaları şeklinde uygulanmıştır. Eğitimmodülleri; Kadının İnsan Hakları, Anayasal Haklar, Medeni Haklar, Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, İletişimBecerileri,KadınaYönelikŞiddet,KadınveSağlıkileEkonomikHaklargibikonularıkapsamaktadır.

KİH-YÇtarafındanKİHEP’edayalıolarakhazırlananKİHEmodülleri,başlık, içerikvesayıolarakKİHEPileoldukça benzerlik gösterse de bazı açılardan önemli farklılıklar içermektedir. KİHEP’ten farklı olarakKİHE’deAnayasalveMedeniHaklarikiayrımodülolarakyeralmaktadır.İletişimdeikideğil,tekmodülolarak sunulmaktadır.Ayrıca,KİHEP’te ikimodüldenoluşanKadınveCinsellik ileKadınveDoğurganlıkHaklarımodülleriKİHE’debulunmamakta,ancakKadınveSağlıkmodülü içindekısacadeğinilmektedir.Bununyanısıra,KİHEP’teyeralanToplumsalCinsiyetRollerineDuyarlıÇocukEğitimiveÇocukHakları,Kadın ve Siyaset, Feminizm ve Kadın Hareketi, Kadın Örgütlenmesi modülleri KİHE’de yer almazken,KİHEP’dentamamenfarklıolarakToplumsalCinsiyetEşitliğibaşlıklıayrıbirmodülbulunmaktadır.


1.Modül-TanışmaveKadınınİnsanHakları2.Modül-AnayasalHaklar3.Modül-MedeniHaklar4.Modül-ToplumsalCinsiyetEşitliği5.Modül-İletişim6.Modül-KadınaYönelikŞiddet7.Modül-ŞiddeteKarşıStratejiler8.Modül-KadınveSağlık9.Modül-EkonomikHaklar-BölümI10.Modül-EkonomikHaklar-BölümII

KİHE’ninkatılımcılarüzerindekietkisibubağımsızaraştırmaraporuileilkkezincelenmektedir.

3.2.2.KİHEKatılımcılarınınProfili

Ankara, İstanbulveBursaillerindekiKİHEkatılımcıları ileyapılannicelikselankete202kadınkatılmıştır.%70’iKİHE’yi2016yılında,%30’u ise2017yılındatamamlamışolanbukatılımcılarındemografikprofiliTablo38’deverilmektedir.

KİHEP’ten farklı olarak,KİHEkatılımcılarınınbüyük çoğunluğu lise vealtı eğitime sahiptir (%81).Büyükçoğunluğuevli(%78)veçocuksahibidir(%82).Çalışmayanveücretsizaileemekçikatılımcıtoplamı,KİHEPkatılımcılarınınyaklaşıkikikatıoranındadır(%66).

Tablo38.KİHEKatılımcılarıDemografikProfili a)KİHE’yeKatıldığıYıl Yüzde(%) 2016 70 2017 30 b)YaşAralığı Yüzde(%) 15-35 28 36-45 33 46veüstü 39 c)EğitimDurumu(Mezuniyet) Yüzde(%) İlköğretimvealtı 40 Lise/Mesleklisesi 41 Meslekyüksekokulu 10 Üniversite 9 Yükseklisans/Doktora 0 d)İstihdamDurumu Yüzde(%) Öğrenci 2 İstihdamdaolan 21 İstihdamdaolmayanveişarayan 25 Ücretsizaileemekçisi 41 Emekli 10 Diğer 1 e)MedeniDurum Yüzde(%) Evli 78 Boşanmış 6 Eşivefatetmiş 2 Hiçevlenmemiş 14


f)ÇocukSahipliği Yüzde(%) Çocuğuvar 82 Çocuğuyok 18

3.2.3.KİHE’yeErişimKaynakları

Herikikatılımcıdanbiri(%48)belediyevekentkonseyigibiyerelyönetimkurumlarıaracılığıylaKİHE’denhaberdarolmuştur.Bunu%29ilekadınlokalitakipetmektedir(Bknz.Tablo39).

“Kadının İnsan Hakları Derneği ile kadın sanatları eğitimine katılınca karşılaştım. Kent konseyiolarak eğitimlerin faydalı olduğunu düşünmüştük. KİH-YÇ’yi yakından inceleme fırsatım oldu.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)

Tablo39.KatılımcılarınKİHE’yeErişimKaynakları Yüzde(%)Belediye,kentkonseyivb.yerelyönetimkurumlarıaracılığıile 48Kadınlokaliaracılığıile 29Kendieşdostvearkadaşçevresiaracılığıile 7Grupyönlendiricisi/eğiticinindoğrudanbenimletemasageçmesiile 5Diğer 5(*)%5veüzerideğeralankaynaklarlistelenmiştir.Soru-KatıldığınızKİHEgrubundanilknasılhaberdaroldunuz?

3.2.4.KİHE’yeKatılmaMotivasyonlarıveZorluklar

KİHE’yekatılımcıolmasebebiolarakçoksayıdaetkenbelirtilmiş,ancakbunlararasındabeştanesiöneçıkmıştır(Bknz.Tablo40):Yasalmevzuatayönelikbilgiedinmek(%34),kişiselgelişimvedönüşümekatkısağlamak(%33),haklarını/kadınhaklarınıöğrenmek(%20),kadınhareketineaktifbirşekildedahilolmak(%15),bilgialmak(%15).

Tablo40.KatılımcılarınKİHE’yeKatılmaMotivasyonları* Yüzde(%)Yasalmevzuatileilgilibilgiedinmekiçin 34Kişiselgelişimvedönüşümekatkısağlamakiçin 33Haklarını/kadınhaklarınıöğrenmekiçin 20Kadınhareketineaktifbirşekildedahilolmakiçin 15Bilgialmakiçin 15Meslekianlamdakendinigeliştirmekiçin 12Kadınayönelikşiddetlemücadelestratejileriniöğrenmekiçin 12Başkakişilerefaydalıolmak/çevresineyardımcıolmakiçin 8İşamaçlı(işiçinzorunlueğitimolması,çalıştığıalanlailgiliolmasıvb.) 6Tavsiyeedildiğiiçin 6Toplumsalcinsiyeteşitliğikonusundakibilgidüzeyimiartırmakiçin 6Boşzamanlarımıdeğerlendirmekiçin 6Yeniinsanlarlatanışmakiçin 4Merakettiğimiçin 3Diğer 10(*)%3veüzerideğeralanunsurlarlistelenmiştir.Soru-1)OdönemdeKİHE’yekatılmayayöneliktemelmotivasyonunuzneydi,Soru-2)KİHE’yekatılmayayönelikdiğermotivasyonlarınıznelerdi?


Nitelikselbulgular,katılımcılarınmotivasyonlarıilekazanımlarınınörtüştüğüneişaretetmektedir.Haklarkonusunda bilgilenmek, kendini geliştirmek-güçlenmek ve çevrelerindeki kadınlara rehberlik etmekkadınlarınbirincilamacıolarakkarşımızaçıkmaktadır.

“Buraya gelmemdeki sebep, bilgi sahibi olabilmek. Sosyal hayatta daha verimli olabilmek içingittim.Başkabirbeklentimyok.Yadaeşimekarşınasılayaktadurabilirim?Nasılkendimi ifadeedebilirim?Yadakendiminasılyetiştirebilirim?”(Bursa,KİHEKatılımcısı)

“Yenimahalle Kent Konseyi’nde çalıştığım için, öğreneyim, aktarayım diye gittim. Geçmişte bukonuylailgilikafayormuşluğumvardı.Benaslındakendimebirşeykatmasındanziyade,etrafımabirşeyaktarayımdiye(katıldım).”(Ankara,KİHEKatılımcısı)

KİHEgibitoplumsalcinsiyeteşitliğitemellieğitimlereçeşitligerekçelerleönyargıilebakanlarındahi,gününsonundaKİHEiçinalgılarınınoldukçapozitifbirnoktayageldiğidegözlenmektedir.

“Bengiderkenkadınlarlailgilinesaçmalayacaklardiyebekliyordum.Ayrımcılıkhoşumagitmediğiiçin…Merakettim,gittim.Kadınhaklarıbilmemne;(kendimi)aşmışbirisiolarakgördüğümiçingideyim,olmadıbırakırım (dedim)amaçok farklı oldu.Kendimi tanımamı sağladı buprogram.Kadınları daha iyi tanımamı sağladı. Hak arayıcılığı konusunda çok daha iyi örgütlenmemizgerektiğini(anladım).Programınsonundabütünkadınlarınalmasıgerekenbirprogramolduğunudüşünüyorum.Gidişimleçıkışımarasındaciddifarkvardı.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)

Katılımcılarınbüyükçoğunluğu(%88),katılımkonusundaherhangibirzorlukyaşamadıklarınıbelirtmiştir(Bknz.Tablo41).NicelikselaraştırmadaKİHE’yekatılımayönelikbelirginherhangibirzorluksaptanmamışolsadaodakgruplardayereldeeğitmenolmaması,dışarıdangetirildiğindeiseulaşımsıkıntısınınyaşanmasınedeniylegrupaçılamadığındansözedilmiştir.

“Şuan(eğitmenin)gidişgelişkonusunuçözemediğimiziçinyenigruptatereddütediyoruz.Bizbusıkıntıları görünce şunuarzu ettik: YenimahalleBelediyesi’nden eğitici eğitimleri alanbir kadroolsunki,bizbueğitimleridaha fazlaaçalım.Hattabizimkentkonseyikadınmeclisininöylebirçabası var. Belediye ve Yeni ÇözümlerDerneği arasında protokol imzalamaya çalışıyoruz. İmzakampanyasıbaşlattık.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)

Tablo41.KatılımcılarınKİHE’yeKatılmadaYaşadığıZorluklar* Yüzde(%)Herhangibirzorluğuyoktu 88Eğitimyerininuzak/ulaşımınınzorolması 3Zamansıkıntısı 3Evdebakımamuhtaççocuk/yaşlı/engelliolması 3(*)%3veüzerideğeralanunsurlarlistelenmiştir.Soru-1)KİHE’yekatılmanınodönemdesiziniçintemelzorluğuneydi?,Soru-2)KİHE’yekatılmanınodönemdesiziniçindiğerzorluklarınelerdi?

3.2.5.KİHE’yeİlişkinMemnuniyetDeğerlendirmesi


Araştırmada,KİHEkatılımcılarınaKİHE’yeilişkingenelmemnuniyetlerisorulmuştur.%91ilekatılımcılarınKİHE’dengenelmemnuniyetioldukçayüksekdüzeydedir(Bknz.Tablo42).Memnunolmayanlarınoranısadece%1’dekalmıştır.


Tablo42.KİHEGenelMemnuniyet KatılımcılarYüzde(%)

1-Hiçmemnundeğilim 02-Pekmemnundeğilim 13-Nememnunumnedeğilim 74-OldukçaMemnumum 395-Çokmemnunum 52Toplam% 100

ToplamMemnuniyet%(4+5) 91Soru-GenelolarakKadınınİnsanHaklarıEğitimi’neyönelikmemnuniyetdüzeyiniznedir?

Gerçekleşenyüksekmemnuniyetdüzeyinde,KİHE’deherkesinfarklılaşanilgiveihtiyaçlarınakarşılıkverenzenginbiriçeriğesahipolmasıileeğitiminhiyerarşikolmayanvekatılımcıbirüsluplaverilmesininetkisiçokönemlidir.ÖzellikleKİHE’yekatılanbelediyeveyakent konseyi çalışanları, başkaeğitimlerekıyaslaKİHE’nin etkili öğretme biçiminden de hayranlıkla söz etmektedir. Tıpkı KİHEP’te olduğu gibi, KİHE’ninikramlareşliğindekirahatlatıcısosyalortamıdayinememnuniyetioluşturanbirbaşkaetkendir.

“Hani (modüllerde ele alınan) hangi kalemi yaşıyorsa, o insan ona (o modüle) yönleniyordiyebilirim.Yanibizdeöyleoldu.Meselaşiddetgörenbirarkadaşımızvardı,özellikleomodüldekendiniifadeetti.Şikâyetinibelirtti.Enazındanonunlaalakalışeyleriöğrendi.(Ben)hayırdemeyiöğrendim.Birdehaklarımıöğrendim;nedir,nedeğildirdiye.Yanihangikonudakiminneşikâyetivarsa,onadahaçokyoğunlaştıdiyebilirim.”(Bursa,KİHEKatılımcısı)

“Doludolugeçirdik.Meselahocamızsabahİzmir’dengeliyordu.Sabahöğlenedoğrubizimoradaoluyordu.Beraberöğlenaramızvardı,çayımızıiçerdik.Sonrakursumuzabaşlardık.Kursbitimindedekahvemizvardı.Gayetmutlugeçirdik.”(Bursa,KİHEKatılımcısı)

“Yaptığımız çalışmalardan kaynaklı bir sürü değişik eğitimlere katıldık; teknik, ticari, bir sürüeğitimleregirdik.Burada(ortam)çokgüzel;herkesberaber,kürsüyok...Herkesinkendisinirahathissetmesini,herkesinkendisigibiolmasınısağladı.Utanma,astüstyargılamayokyani.Birşeyöğrenmekiçinçokgüzelbiryöntemolduğunugördüm.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)


Genel memnuniyetin yanı sıra farklı konu başlıklarında KİHE’ye ilişkin memnuniyet düzeyi desorgulanmıştır. Değerlendirilen tüm başlıklarda KİHE programının katılımcılarda çok yüksek düzeydememnuniyet sağlamayı başardığı görülmektedir (tüm başlıklarda memnuniyet seviyesi %80’inüzerindedir). Katılımcılarınmemnuniyetini oluşturan unsurların başını, KİHEP’e benzer şekilde %96 ile“KİHEgrupyönlendiricileri”çekmektedir(Bknz.Tablo43).

Tablo43.KİHEKatılımcıMemnuniyetEtkenleri* ToplamMemnuniyetYüzde(%)

KİHEgrupyönlendiricileri 96KİHEiçeriği 95KİHE’ninbasılımateryalleri(MorBülten,HaklarımızVarKitapçıkSerisi,Ekler,Broşürlervb.) 95KadınınİnsanHakları-YeniÇözümlerDerneğitemsilcilerininyaklaşımıveilgisi 92KİHE’ninmodülleri 91KİHEkapsamındaizletilenvideolarvegörselmateryaller(MorDiziveKadınlar 89


VardırBelgeselleri,vb.)KİHE’nin10haftalıktoplamsüresi 88KİHEkatılımcıları 86KİHEoturumlarınınsüresi 84

(*) ToplamMemnuniyet değeri 4-Oldukçamemnunum ve 5-Çokmemnunumdeğerlerinin toplamıdır. Ortalaması%90.Soru-KİHE’yeyöneliksizeokuyacağımherbirkonudannederecememnunolupolmadığınızıpaylaşırmısınız?

Odakgruplardadagrupyönlendiricilerininkatılımcılarlaolansıcak,samimivesaygılıiletişiminedairbirçokmemnuniyetatfıbulunmaktadır.Ayrıca,KİHE’ninuygulamalı,farkındalıkuyandıranvetartıştıranyapısıileçarpıcı, ezber bozan içeriği ilk etapta dile getirilen diğermemnuniyet unsurları olmuştur. Katılımcılar,vakalar içeren basılı materyallerin doyuruculuğunu sıklıkla dile getirirken, bu materyalleri aile veçevrelerindeihtiyaçduyankişilerlepaylaşmalarıbaşkabirmemnuniyetboyutuolarakifadeetmişlerdir.

“KİHEeğitimindenhakikatençoktatminoldum,mutluayrıldım.Hocanınnekadarfarkyarattığınıanladım. Bize ders veren avukattı, dolayısıyla yasaları, işleyişi, örnekleri, eylemleri güzeldi.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)

“Arkadaşlarolarakçokgüzelkaynaştık.Zatenkaynaşmışbirhaldeydikkursarkadaşlarımla,amahocamızladaçokiyikaynaştık;soframızaoturdu,beraberyedikiçtik.Oradakietkinliklerebütünkursarkadaşlarımızkatıldı.Yaniogünüipleçekiyordukdiyebilirim.”(Bursa,KİHEKatılımcısı)

“Birsorunlakarşılaştığımdaburadabulabilirmiyimdiyegözatıyorum,kitaplarınelimizdeoluşuçokgüzel.”(Bursa,KİHEKatılımcısı)

“Örneklemelerkalıyoraklımda;birolayatektaraflıbakılmamasıgerekirdiyebirolayvardı.Birisibirinidövüyor,kadınbaşkabirşeysanıyor,dövenbaşkaşeysanıpdövüyor.Dövülenfarkındadeğil.Üçü de kendi açısından haklı, kendi açısından haksız… Bu tip, konuyu açıklayan güzel örneklervardı.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)

KİHEoturumlarınınsüresi,irdelenendiğerunsurlarakıyaslaistatistikiolarakdahadüşükbirmemnuniyetseviyesinesahipolmaklabirlikte,%84ilebüyükçoğunluğunmemnunkaldığıbirboyutolmuştur.Oturumsüresikonusundaheronkişininyedisi,oturumlarınsüresinindahadauzunolmasıgerektiğiniaçıkuçluolarak belirtmiştir. Bu bilgiler, ayrıntılı olarak bu raporun 3.2.7.6. Beklenti veÖneriler bölümünde elealınmaktadır.

3.2.6.KİHE’ninKatılımcılarÜzerindekiEtkisi


KİHEdeneredeysekatılımcılarıntamamı(%95)üzerindeetkisağlamıştır(Bknz.Tablo44).

Tablo44.KİHEGenelEtki KatılımcılarYüzde(%)1-Çokolumsuzetkisioldu 02-Kısmenolumsuzetkisioldu 03-Herhangibiretkisiolmadı 54-Birazolumluetkisioldu 365-Çokolumluetkisioldu 59Toplam% 100

ToplamEtki%(4+5) 95Soru-Genelolarak,KİHE’ninsizinhayatınızüzerinizdekietkisininasıldeğerlendiriyorsunuz?


Odak gruplarda paylaşılan etki örnekleri, daha çok özel hayat ile sosyal hayatta yaşanılan olumludeneyimleri kapsamaktadır. Artan farkındalık, güçlenen özgüven, kendine inanç ve iyileşen iletişimbecerileri,oluşanbugüçlüetkinintemeldayanaklarıolarakortayaçıkmaktadır.

“Bana hayır demeyi öğretti. Her şeye evet diyordum çünkü. Evet, evet, evet…” (Bursa, KİHEKatılımcısı)

“Kadın kendi ayakları üzerinde durmayı öğreniyor. Ev hanımından tutun, çeşitli işlerde görevyapmış kadınbilegelse kendiayakları üzerindedurmayı, özgüveniöğreniyor.Özgüveno kadarönemliki…Birdedinlemeyiöğretiyor.İletişimçokönemli;hernereyegidersenizgidin,pazaragidinvs.,iletişimheryerdeönünüzeçıkıyor.Eşinizle,çocuklarınızla,annenizle,babanızlailetişimokadarönemliki.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)


Detaylara inildiğinde KİHE’nin katkısı beş alanda öne çıkmaktadır (Bknz. Tablo 45). “Yasal haklarımıöğrenmek”%86 ileenbüyükkatkı alanıolarakortaya çıkarken,bunu“Çocuklarımla iletişimim iyileşti”konusu%83iletakipetmektedir.Öylekiçocuklarla iletişim,motivasyonlararasındayeralmayanancakkatılımcılarınminnetlekarşıladıklarıönemlibirkazanımolarakodakgruplarındasıklıkladilegetirilmiştir.

“Çocuğumla iletişim konusu çok önemli bir şeymiş. Sen ve ben diye bir dili burada öğrendim.Çocuğakızarken‘seninbuodayıdağıtıyorolmanbeniçoküzüyor’gibi.Hemonahemdefarkındaolmadaneşimepsikolojikşiddetuyguladığımıfarkettim,kendimifrenledim.Enazındanetkilerinigördüm.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)

“Beneşimekarşıdirençsağlamayıöğrendim.Dahaöncedesağlıyordumamaşimdidahafarklı.Torunumabakarkenbileeksiklerimibazaldım.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)

“İkioğlumvar,kızevladımyok.Onlarıiştebilinçlibiranneolarakyetiştirmek…Veeşlerineonagöresaygılıdavranmak...Buannedendegeçiyor.Hani,kendimioanlamdagüçlendirmeyeodakladım.”(Bursa,KİHEKatılımcısı)

Tablo45.KİHE’ninKatılımcılaraKatkıBoyutları* ToplamKatkıYüzde(%)

Yasalhaklarımıöğrenmek 86Çocuklarımlailetişimim(çocuksahiplerinde) 83Kişiselgelişimvedönüşümümekatkısağlamak 81Ailemdetoplumsalcinsiyeteşitliğiniuygulamak 80Toplumsalcinsiyeteşitliğibakışaçısıkazanmak 79Kadınayönelikşiddetlemücadeleetmek 77İşyerimdeeşitlikbakışaçısınıkullanmak 76Çevremdekikadınlarınhaklarınıaramalarınadestekolmak 76Hayatımdakiayrımcılıkveşiddetiazaltmakveyasonaerdirmek 76Eşimle/Partnerimleiletişimim 73Çevremdefikrisorulankaynakbirkişihalinegelmek 64Kadınderneklerineüyeveyagönüllüolmak 54Yerelveyaulusalseçimlerdeadayolmak 37Birsiyasipartiyeüyeolmak 37

(*)ToplamKatkıdeğeri10’luölçekte10+9+8seçeneklerineaitdeğerlerintoplamıdır.Ortalaması%70.Soru-KİHE’ninokuyacağımkonulardasizeherhangibirkatkısıoldumu?


KİHE’ninbelirginkatkıyarattığıdiğerboyutlar,kişiselgelişimvedönüşümekatkısağlamak(%81),ailedetoplumsal cinsiyet eşitliğini uygulamak (%80) ve toplumsal cinsiyet eşitliği bakış açısı kazanmak (%79)konularında kendini göstermektedir. Odak gruplarda beyan edilen bu yüksek katkının en temelinde,güçlenen toplumsal cinsiyet eşitliği bakış açısı ve haklar konusundaki bilinçlenmenin eylemedönüşmeitkisiyattığıgözlenmiştir.Katılımcıkadınlar,yepyenibirperspektifleolaylarıanalizetmeveaksiyonalmaeğilimigöstermektedir.

“Bendiliylekonuşmakçokönemliydi.Benherzamanbizbiz(derdimama),hayıroben(olmalı).İletişimde karşıdakini suçlayarak konuşma dili, karşıdakinin saldırgan yaklaşımı… ‘Ben’ diyebahsedince konuyu aşabildim. Eşimle ilgili sıkıntılarda da arkadaşlarımla da faydası oldu.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)

“Benim de yeğenim boşanma aşamasındaydı, bak senin de bu hakkın var, hani şunu dayapabilirsin,şunadabaşvuryada iştederneklerdenyardımalgibitavsiyelerimizoldu.”(Bursa,KİHEKatılımcısı)

KİHE’ninetkisininnispetensınırlıkaldığıtemelüçunsurKİHEP’ebenzerbirprofilsergilemektedir:Birsiyasipartiyeüyeolmak(%37),yerelveyaulusalseçimlerdeadayolmak(%37)vekadınderneklerineüyeveyagönüllüolmak(%54)gibiörgütlenmefaaliyetlerinekatılımboyutlarındakatkıseviyeleri,ortalamakatkınınaltında kalmaktadır. Ancak odak gruplarda verilen siyasi katılım ve örgütlenme örnekleri oldukçakıymetlidir, çünkü KİHE’nin ne kadar cesaretlendirici ve kendini aşmaya yönlendirici olduğunu işaretetmektedir.

“Gruplardan çıkan, işyeri kuran arkadaşlar var. (Çünkü) özgüven artışı oldu. Muhtar adayıarkadaşlar var. Siyasi faaliyetlere girenler oldu, özellikle destekledik. Otuz iki sene inşaatsektöründe çalıştım, parasal sorunumu çözmüştüm ama bizim içimizden ilkokul mezunu olupmuhtaradayıolanvar.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)

3.2.6.3.KİHEModüllerininDeğerlendirilmesiveEtkisi

Katılımcılar,modüllerinhepsininfaydalıolduğunubeyanetmişlerdir.Öylekitümmodüllerinsunduğukatkı%70’in üzerindedir (Bknz. Tablo 46).Modüller arasında istatistiki olarak öne çıkanherhangi birmodülbulunmamaktadır,katılımcılarhepsinebenzerkıymetivermektedirler.

Tablo46.KatılımcılarınModülFaydaDeğerlendirmesi* ToplamFaydaYüzde(%)

TanışmaveKadınınİnsanHakları 78AnayasalHaklar 77MedeniHaklar 77ToplumsalCinsiyetEşitliği 71İletişim 76KadınaYönelikŞiddet 76ŞiddeteKarşıStratejiler 74KadınveSağlık 78EkonomikHaklar-1 70EkonomikHaklar-2 70

(*)ToplamFaydadeğeri10’luölçekte10+9+8seçeneklerineaitdeğerlerintoplamıdır.Ortalaması%75.Soru-KİHE’deyeralanherbirmodülüdüşünecekolursanız,herbirmodüldeanlatılaniçeriğinsizenekadarfaydalıolupolmadığınıpaylaşırmısınız?


Odakgruplardaiseyasalhaklar,iletişimvetoplumsalcinsiyeteşitliğimodüllerininfaydalarıkendiliğindendilegetirildiği içinöneçıkanmodüllerolarakgözeçarpmaktadır.Bumodüller, katılımcı kadınlarınözelhayatındaönemlibirsorunatemasetmeleriveçözümiçinaraçsunmalarıylakıymetarzetmektedir.

“Mirasdavalarını,eşithaklarasahipolduğumuzuöğrendik.Kardeşlerarasındakızçocukayrımıolmadan(mümkünolabileceğiniöğrendik).”(Bursa,KİHEKatılımcısı)

“(ToplumsalCinsiyetEşitliğimodülünde)Kadınlarınneleryapabileceğini,hakikatengücününbelkiüstüne çıkabileceğini öğrendik. Bir şey seyrettirdiler; orta yaşlarda bir kadın kocaman tekerlekfalandeğiştiriyor.Yanikadınisterseherşeyiyapabilir.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)

“Örgütlenmeninöneminianlayıp,kadınörgütleriaçtırıpTürkiyekadınmeclislerigrubunubulduk.Pazargünüdestekvermekadınaeylemlerinekatılıyoruz.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)

Bir modül olarak bulunmasa dahi KİHE’de cinsellik hakkında öğrenilenlerin de çok önemsendiğigözlenmektedir. İzleyen alıntıda, bu konunun derinlemesine ele alınmasına yönelik bir ihtiyacın altıçizilmektedir.

“(Modüllerin)Herbirininiçindefarklıbirşeyvar,tamamıbirbütünbanagöre.Herbirindebirşeyyakaladık.Kimsediyemezkicinsellikönemlideğil,diyemezsiniz.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)

3.2.6.4.KadınaYönelikŞiddetleMücadeleyeEtkisi

Nicelikselverileregöreduygusalvepsikolojikşiddetiçerensözvedavranışlar,hemevveaileiçindehemdeevdışındakadınlarınenfazlamaruzkaldıklarışiddettürüolarakdikkatçekmektedir(Bknz.Tablo47).

Kadınların ev içi ve dışı alanlardamaruz kaldıkları tüm şiddet türlerinde, KİHE sonrasında istatistikselaçıdananlamlıbirdüşüştespitedilmiştir.Budurum,kadınlarınbireyselolarakgüçlendikleriniişaretedenbaşkabirgöstergeolarakokunabilir.Öyleki,KİHE’ninkazanımlarısayesindekadınlarşiddetortamınaizinvermeyecekgüçlüveözgüvenlibirtutumsergilemektedir.

Tablo47.KatılımcılardaKİHEÖncesiveSonrasıŞiddetGörme

Ev-Aileİçinde EvDışında






55 21(*) 28 8(*)

B)Fizikselşiddetiçerensözvedavranışlar 31 9(*) 8 2(*)

C)Ekonomikşiddetiçerensözvedavranışlar 36 18(*) 11 5(*)

D)Cinselşiddetiçerensözvedavranışlar 15 7(*) 16 5(*)

(*) KİHE öncesi döneme göre istatistiki olarak anlamlı düşüş gerçekleşen unsurlar yıldız (*) ile işaretlenmiştir(GörüşülenKişiSayısı:202)


Nitekim odak gruplarda da kadınlar, şiddet kavramının farklı boyut ve pratikleri olduğuna yönelikfarkındalıklarınısıklıklabelirtmişlerdir.

“Mesela toplum içinde eşin kadına karşı konuşma biçiminden ne gibi bir şiddet uyguladığınıçözebiliyorum.”(Bursa,KİHEKatılımcısı)

Öğrendikleriüzerindenkadınlarınkendilerineuygulananşiddeti tespitetme,sınıflandırma,kendilerininbizzatdiğeraileüyelerineuyguladığışiddeteözeleştirigetirme,başkalarınauygulananşiddetkarşısındadasessizkalmamatutumunugeliştirdiklerigözlenmektedir.

“Ben komşuma yardımcı oldum. Sürekli şiddet gören bir kadındı. Nerelere başvurulacak,yöntemleri gösterdim. Kitapçığı ulaştırdım. Kendini nasıl koruma altına aldırabilir, öğrendiğimyollarla…Okadınınhayatınıkurtardık,çocuğunualıpkaçtı.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)

3.2.6.5.ToplumsalCinsiyetEşitliğiTemelindeBireyselGüçlenmeyeEtkisi

Yukarıdaanlatılanlaraparalel,KİHE’ninkadınlarıkişiselolarakbirçokfarklıaçıdangüçlendirdiğiTablo48’deçoknetolarakortayaçıkmıştır(tümkişiselgelişimifadeleri%70’inüzerindedir).

Tablo48.KatılımcılarÜzerindeKİHE’ninKişiselEtkisi* Yüzde(%)Kendimidahagüçlüvedonanımlıhissediyorum 89Kendimidahaiyiifadeetmeyebaşladım 88Kendimedahafazlagüveniyorum 87Kendihayatımdakitoplumsalcinsiyetedayalıeşitsizliklerkonusundafarkındalığımarttı 87Kendicinselliğimhakkındadahabilinçliyim 86Bedenimledahabarışığım 85Kendiisteklerimeveihtiyaçlarımakarşıdahaduyarlıyım 84Kendimekarşıdahaşefkatliveanlayışlıyım 80Kendihayatımdakitoplumsalcinsiyetedayalıeşitsizliklerlemücadeleetmeyebaşladım 79(*)10’luölçekte10,9ve8seçeneklerinintoplamdeğeriverilmiştir.Ortalaması%85.Soru-KİHE’ninokuyacağımkonulardasizeherhangibirkatkısıoldumu?

KİHE katılımcıları kendilerini tarif ederken daha bilinçli, değerli ve özsaygılı hissettiklerini belirtirken,güçlenmişbireylerolarakbirçokaçıdanhayatlarınınkontrolünükendiellerinealdıklarınıçeşitliörneklerlebetimlemişlerdir.

“İnsanınkendinedeğervermesi.Neolursaolsunayaklarınınüzerindedurması.Hanigerçektenbirekmek de yapsam ekonomik özgürlüğümü kazanırım. Gerçekten o da insanı ayakta tutuyor.”(Bursa,KİHEKatılımcısı)

“Sabırlı olmayı öğrendim. İnsanların konuştuğu lafı kesmeyi sevmemde, en azından dinlemeyiöğreniyorsun.Bunlarçokönemlişeyler.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)

“Kurslaragidiyoruzmesela,benorayagidincekendimezamanayırmışoluyorum,kendimedeğervermişoluyorum.Öylearkadaşlarvarkikurs ileeşlerininonlaraduyduğusaygınlığıarttırdılar.”(Bursa,KİHEKatılımcısı)



KİHE, katılımcıların tamamı tarafından tavsiyeedilenbir programolarakdeğerlendirilmiştir. “Kesinlikletavsiyeederim”diyenlerin%92seviyesindekioranı,güçlübirtutumsergilediklerinikanıtlamaktadır(Bknz.Tablo49).

Tablo49.KİHE’yiTavsiyeEtme Yüzde(%)1-Kesinlikletavsiyeetmem 02-Pektavsiyeetmem 03-Kısmentavsiyeederim 84-Kesinlikletavsiyeederim 92Toplam% 100

ToplamTavsiyeEtme%(3+4) 100Soru-KİHEveyaKİHEP’ekatılmalarınıçevrenizdekikadınlaratavsiyeedermisiniz?

OdakgruplardadakatılımcılarınbirçoğuKİHE’yihalihazırdaçevrelerindekikadınlaratavsiyeettiğininotdüşerken, ev içinde eş veya çocuklarla da KİHE’yi tartıştıklarına, hatta materyal paylaştıklarınarastlanmıştır.

“Eşimleogünkonuneyse,onutartışıyorduk.Dergilerieşimdeokuduvetartıştığımızkonularoldu.Olayları yaşamıyorsanız, diyoruz yadavulun sesi uzaktanhoşgelir. Yani yaşayanbilir.” (Bursa,KİHEKatılımcısı)

“O zamanki kitap ve dergileri hep kızıma verdim. Sosyoloji, hukuk okuyordu. O tutuyor, dahaduruyor.”(Bursa,KİHEKatılımcısı)


KİHE’nin daha etkin ve yararlı olabilmesi için verilen önerilerin başını eğitim süresinin uzatılmasıçekmektedir(%16)(Bknz.Tablo50).Ayrıcaeğitimindahasıkdüzenlenmesiihtiyacıdaikincisırada%10’lukbirkesimtarafındandilegetirilmektedir.

Tablo50.KatılımcılardanKİHEiçinÖneriler* Yüzde(%)Eğitimin10haftadandahauzunyapılması 16Dahasıkolmalı 10KİHEP’eyönelikreklamveiletişimçalışmalarıyapılması 9Yaygınlaştırılmalı 8Konularındahaanlaşılır/açıklayıcıolması 8Çalışmakisteyenlereişortamısağlamaları 8Erkeklerindeeğitimdeolmasısağlanmalı 7(*)%5veüzerideğeralanunsurlarlistelenmiştir.Soru-KİHE’nindahaetkinveyararlıolmasıiçinönerilerinizvarsapaylaşabilirmisiniz?

Odak gruplarda da hem haftanın hem de sürenin daha uzun olması önerisi sıklıkla dile getirilmiştir.Katılımcıların kendilerini ifade ettikleri KİHE toplantılarında, modüllere ayrılan sınırlı süreler sebebiyleherkese söz sırası gelmemesi karşılanmamış bir ihtiyacı işaret etmektedir. Bu noktada, deneyimleriniaktarmavefikiralışverişiyapmaküzerekadınlarkendilerinealanaçmakiçinsadeceeğitimindahauzunhaftalardasürmesinideğil,dahadüşüksayıdakatılımcıilegrupaçılmasınıdaönermektedir.


“İçeriğikapsamıçokşeyedeğiniyorda,kısamısürüyoracaba?Yadabanakısageldi.Sorunuolanarkadaşlarımvardıvedahaçözümnoktasınagelmedenbitti.Belkionoktayakadararkadaşiçinekapanıksa,belkiyineiçinekapanmayadevametti.Oradakendini ifadeedebiliyordu.Tamböyleözgüveniyerinegeleceğisıradabitti.”(Bursa,KİHEKatılımcısı)

“Konulardahayavaştartışılmalı.Uzunsüredeanlatılmalıki,dahakalıcıolsundiye.”(Bursa,KİHEKatılımcısı)

“Süreyle ilgili sıkıntı oluyordu. On beş yirmi (kişi) arası gruplar, herkes çözülüyor, çok şeyanlatılıyor.Süreyetmeyebiliyor.Bazısınıçokhızlıgeçmekzorundakalıyorsun.Birazosüreyleilgili(sorunlar)olduamaeksikkaldıdiyeceğimizbirşeyolmadı.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)

3.3.KİHEPveKİHEProgramDeğerlendirmeveEtkiKarşılaştırması

KİHEP’eveKİHE’yekatılankitleprofili,katılmakoşulları,hedefler,modüller,modüliçerikleriileuygulamasüreleri ve olanakları farklılık göstermektedir. Bu bölümde, her iki programın farklılaşan noktalarınarağmenetkiaçısındanulaştıklarınoktalarvegerekçeleribiraradadeğerlendirilmiştir.

Herbiridörtsaatsüren16oturumdanoluşanvedörtaysürenKİHEP’inanaamacı,kadınlarınhakbilincikazanarak güçlenmelerine, her alanda haklarını hayata geçirmelerine ve ihtiyaçları çerçevesindeörgütlenmelerinekatkıdabulunmaktır.AraştırmadaKİHEPkatılımcıprofiliniağırlıklı36yaşüstü, liseveüstüeğitimesahip,çalışanveemeklileroluşturmaktadır.

Herbiridörtsaatsüren10oturumdanoluşanve10haftasürenKİHE,ILOTürkiyeTemsilciliğiortaklığındabelediyelerileişbirliğiiçindeKadınlarİçinDahaÇokveDahaİyiİşlerProjesiçerçevesindeyürütülmüşbirprogramdır.Araştırmadakatılımcıprofiliyine36yaşüstüağırlıklıolup,işgücüpiyasasındayeralmayanveücretsizaileemekçisiyoğunlukkazanmaktadır.

Herikiaraştırmaörneklemininortakyanı,büyükorandaevliveçocukluolmalarıdır.

NicelikselbulgularagöreKİHEP’insiyasetekatılım,örgütlenmevesavunuculukboyutlarındadahayüksekkişiseldönüşümyarattığıgözlenmektedir.Bununenbüyüksebebi,KİHEP’teKadınveSiyaset,FeminizmveKadın hareketi ile Kadın Örgütlenmesi isimli üç modülün yer almasıdır. KİHEP katılımcıları, dernek vekooperatifgibisiviltoplumörgütlerinasılkurulur,muhtaradayınasılolunurgibikonulardaçokderinliklibilgialdıklarınıbeyanetmekteyken,KİHEkatılımcılarındaodakgruplarındaböylesibeyanlaradahaseyrekrastlanmıştır.KİHEP’teyeralanFeminizmveKadınHareketimodülüde,kadınlarınkendinibirhareketeaithissetmelerinisağlamaktadır.Öyleki,KİH-YÇDerneği’niçatıkurumolarakgörerek,aidiyetlerinisüreklikılacak“KİHEP’lilerDerneği”gibibiroluşumaihtiyaçduyduklarınıbelirtenlerolmuştur.KİHEP’te iki tane, KİHE’debir taneolan İletişimModülününetkisine yönelik beyanlar ise birbirine çokbenzerniteliktedir.Katılımcılaraençokkatkısağlayanbilgi,herikiprogramiçinde‘bendiliyleiletişim’dir.HayırdemeyiöğrenmekdeiletişiminbaşkabirönemlifaydasıolarakKİHEPveKİHE’dekesişmektedir.Aileiçindeki iletişiminiyileştiğinedairdeneyimlerdebenzerdir.AncakKİHE’deenbüyükşikayetkonusununoturum sürelerinin yetmediğine dair olduğunu, kadınların kendi hikayelerini anlatacak, görüş alışverişiyapacak daha fazla zamana ihtiyaç duyduklarını göz önüne alırsak, İletişim’in KİHE’de daha dagüçlendirilebilirbirmodülözelliğiçizdiğisonucunavarılabilir.NitekimKİHEPiçindeİletişimModülününözelbirdeğeriolduğugrupyönlendiricileri tarafındandaonaylanmakta, insanlarıgrubakatılımateşvikedenbirmodülolarakprogramdadahadaönsıralaraçekilmesiönerisiöneçıkmaktadır.


Aileiçindeçocuklarlailetişimingelişmesi,herikiprogramındaöneçıkanvebeklenmedikkazanımlarındanolmuştur. KİHE’de her ne kadar Toplumsal Cinsiyet Rollerine Duyarlı Çocuk Eğitimi ve Çocuk HaklarıModülübulunmasada,herikiprogramakatılanlarınbaşlıcakazanımlarıarasındaailedetoplumsalcinsiyeteşitliğini uygulamak da yer almaktadır. Renkler ve oyuncak seçimleriyle ilgili bilgiler, sadece KİHEP veKİHE’nindeğil,ToplumsalCinsiyetEşitliğiSeminerikatılımcılarınındaakıllarındaençokkalankonuolaraköne çıkmıştır.Öte yandan şunu da not düşmek önemlidir: KİHEP odak gruplarında Toplumsal CinsiyetRollerineDuyarlıÇocukEğitimiveÇocukHaklarıModülüçığıraçıcıbirmodülolarakbetimlenirkenaynızamanda katılımcıları, toplumsal kültür, din ve geleneklerdeki toplumsal cinsiyet eşitliği karşıtı kodlarıçözmeyebelirginbirşekildeteşviketmektedir.Buda,katılımcıkadınlarıhemkendiçocuklarıylahemdekendiebeveynleriyleolanilişkilerindekisorunlarısorgulamavedeğiştirmeyeyönlendirmektedir.Kadın ve Cinsellik modüllerine dair KİHEP’lilerden çok sayıda ve heyecanlı “farkındalık uyandırıcı”tanımlamasıgelirken,KİHE’deKadınveSağlıkmodülünedairözelbirdeğerlendirmeyerastlanmamaktadır.KİHEP’liler için cinsellikkonuşmanınkendiside,modüldeanlatılanlarda,gruptayapılanpaylaşımlardakatılımcıların üzerinde unutulmaz izler bırakmıştır. KİHE’de kadın ve sağlıkmodülü üzerine belirgin birgöndermeye rastlanmamaktadır. Öte yandan niceliksel verilere göre, Kadın ve Sağlık modülü en azdiğerlerikadarfaydalıbulunmuştur.KİHEP’li kadınlar, her ne kadar modülün başında cinsellik konuşmaktan çekindiklerini belirtseler de,sonradanaçıldıklarınınotederek,modüllerinsonundabedenleriniartıkçokdahaiyitanıdıklarını,cinsellikkonusundakihaklarınınneolduğukonusundadahafazlafarkındalığasahipolduklarınıbeyanetmişlerdir.KİHEP’in KİHE’ye göre bir diğer fark yarattığı alan, katılımcılarının çevrelerinde daha çok danışılan veçevrelerinedahaçokdestekolankişileredönüşmüşolmalarıyla ilgilidir.Bununardındakietkenler,hemdahazenginbirbilgiiçeriğiylekişiseldonanımlarınıarttırmışolmalarıhem16haftagibibirsüredebilgilerisindirmeimkanınasahipolmalarıhemdegrupiçindedoyurucutartışmalarınolmasıylabilgilerinpekişmeimkanınınbulunmasıdır.Ancak,KİHEPveKİHE’deortakolanbiryönbulunmaktadır:Programkatılımcılarıherikiprogramın16ve10haftalıksüresindensonderecememnunolmaklabirlikte,programlarınsüresinindahadauzatılmasınıönermektedirler. Özellikle KİHE’li kadınlar, oturum saatlerinin kısalmasını ve grup katılımcı sayısınınazaltılmasınıancakhaftaolarakprogramınuzamasınıdaöneriolaraksunmuşlardır.Buönerininaltında,özellikle sorunları olan kadınların çözüm noktasına ulaşmasında yeterli zaman ve bilginin sağlanmasıyatmaktadır.

“Saatler biraz kısa, hafta biraz uzun olsa insanlar sindire sindire katkı sağlayabilirdi diyedüşünüyorum…Derslerdeçokkeyifalınıyor,keyifaldığıniçindahasıkistiyorsun.Gruplardanbizegelentalep‘yarındaolsakeşke’şeklinde.”(Ankara,KİHEKatılımcısı)

“(Eğitimin)dahasorunluinsanlaraindir(il)mesivesürenindahauzunolmasıgerekir… Çokgüzelkonularvardıamadahauzunanlatılabilirdi…Meselaokullarınaçılıpkapananakadarherhaftaolsafenaolmaz.”(Bursa,KİHEKatılımcısı)

16 haftalık KİHEP program süresiyle ilgili en büyük eleştiri grup yönlendiricilerinden gelmektedir. 16haftalık katılım zorunluluğu gerektiren ve dört saat süren program, her ne kadar tüm içeriğiyle çokmemnuniyet verici olsa da, grup oluşturmak için katılımcı bulmanın önündeki en önemli engel olarakgösterilmektedir. Kendi kişisel hayatlarını bu programa adapte etmekte güçlükler yaşayan grupyönlendiricilerine de rastlanılmıştır. Niceliksel verilere göre anlamlı bir sorun olmamakla birlikte,


katılımcılar arasında da 16 modülün korunması koşuluyla hafta sayısını azaltma önerileri getirenlerbulunmaktadır.

“KİHEPeğitimi için16haftanormalolsadabirkadının16haftagelmesiuygunolmuyor,hastabakıyor,çocuğuoluyor.(Ayrıca)gruptakişisayısı15-20arasındayken,10’adüşürülmesirahatveetkinolur.Grupsayımızçoğalır,toplamdaulaştığıkişiartabilir...(KİHEP’i)16haftayerine,haftadaikigünyaparsanızsekizhaftadabiter”(Ankara,HemKİHEhemKİHEPKatılımcısı)

KİHEkatılımcılarınınmemnuniyetvetaleplerininaksine,ILOyetkililerideKİHEiçin10haftalıksüreyiuzunbulduklarınıbelirtmişlerdir.ÖzelliklemeslekieğitimkurslarınaparaleldüzenlenenKİHEkapsamındaböylebirprogramınuygulanabilirolmasıiçinkoşullarauygunşeklegetirilmesineihtiyaçolduğunotedilmiştir.

3.4.ToplumsalCinsiyetEşitliği(TCE)Seminerleri’ninDeğerlendirmesi

Bubölümde,TCESeminerleri’nekatılmış126kişiileyapılannicelikselanketverileriileüçildeyapılanodakgrupçalışmalarındaneldeedilennitelikselaraştırmaverileriderinlemesineincelenerekseminerinetkisianalizedilmektedir.

3.4.1.TCESeminerleriileİlgiliKısaBilgi

Derneğin çeşitli belediye, özel şirketler ve bazı sivil toplum kuruluşlarında çalışan kadın ve erkeklereyönelik geliştirdiği TCE Seminerleri, dört saat süren ve toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik temelkavramlarınvekadınıninsanhaklarınailişkinyasaldüzenlemelerinaktarıldığıbiriçeriğesahiptir.

BubağımsızaraştırmaraporuileTCESeminerleri’ninkatılımcılarüzerindekietkisiilkkezincelenmektedir.

3.4.2.TCESeminerleriKatılımcılarınınProfili

TCESeminerleri’nekatılan126anketkatılımcısınındemografikprofiliTablo51’deverilmektedir.BukişilerbaştaÇanakkale(%29),İstanbul(%21)veİzmir(%15)olmaküzeretoplam18farklıildeyaşamaktadır.

AnketekatılanTCESeminerlerikatılımcıprofilindedikkatçekenöğeler,çoğunun35yaşaltı,liseveüstüeğitimesahip,ağırlıklıöğrenci(%48)veçalışanlardan(%33)oluşankişilerolmasıdır.Evlilikoranı(%24)veçocuksahipliği(%27)oranlarıdüşüktür.TCESeminerikatılımcılarındananketekatılanların%17’sierkektir.

Tablo51.TCESeminerKatılımcılarıDemografikProfili a)Cinsiyet Yüzde(%) Kadın 81 Erkek 17 Diğer 2 b)YaşAralığı Yüzde(%) 35vealtı 71 35üstü 29 c)EğitimDurumu(Mezuniyet) Yüzde(%) İlköğretimvealtı 2 Lise/Mesleklisesi 46 Meslekyüksekokulu 9 Üniversite 37 Yükseklisans/Doktora 6


d)İstihdamDurumu Yüzde(%) Öğrenci 48 İstihdamdaolan 33 İstihdamdaolmayanveişarayan 6 Ücretsizaileemekçisi 2 Emekli 6 Diğer 4 e)MedeniDurum Yüzde(%) Evli 24 Boşanmış 9 Eşivefatetmiş 2 Hiçevlenmemiş 65 f)ÇocukSahipliği Yüzde(%) Çocuğuvar 27 Çocuğuyok 73

TCESeminerikatılımcılarınınkadınveerkekrollerineyönelikgörüşlerifarklısıfatlartemelindesorgulanmışveTablo52’deverilmiştir.“Sportif”özelliğidışındalistelenentümkişiliközellikleriistatistikiolarakanlamlıölçüde“kadınlar”iledahaçoközdeşleştirilmektedir.Sonucagörekadınlar,erkeklerdençokdahaduygusal,güçlü,cesur,lider,zeki,bakımlı,hamarat,şefkatlivenamusluolarakgörülmektedir.

Bu öğelerin yaklaşık yarısının geleneksel olarak kadınlarla örtüştürülen, diğer yarısının ise gelenekselolarak daha fazla erkekler ile örtüştürülen unsurlar olduğu dikkate alınırsa, genel toplumsal cinsiyetrollerine ilişkinTCEkatılımcılarınındahaeşitlikçibirbakışasahipolduğu,buaçıdanTCESeminerleri’ninolumluetkiyarattığısöylenebilir.

Tablo52.TCESeminerKatılımcılarınınKadınveErkekKişilikÖzelliklerineDairGörüşü**

Sıfatlar “Kadınlarauygun”diyenlerYüzde(%)

“Erkeklereuygun”diyenlerYüzde(%)

Duygusal 62(*) 38Güçlü 72(*) 53Cesur 75(*) 51Lider 71(*) 52Zeki 82(*) 49Bakımlı 60(*) 37Hamarat 60(*) 35Şefkatli 73(*) 40Namuslu 48(*) 33Sportif 48 57

(*)‘Kadınlarauygun’diyenlerinoranı,‘Erkeklereuygun’diyenlerinoranındanistatistikiolarakanlamlıölçüdeyüksekiseyıldız(*)ileişaretlenmiştir.(**)10’luölçekte10,9ve8seçeneklerinintoplamdeğeriverilmiştir.Soru-Aşağıdaçeşitlikişiliközellikleriyeralıyor.Sizcebukişiliközelliklerikadınlaraveerkeklereneölçüdeuygundurveyadeğildir?Demografikkırılımlardakadın-erkekkişiliközelliklerialgısındakifarklılıklardikkatçekicidir:

• 35 yaş üstü katılımcılara göre erkekler %61 oranında “Güçlü”, %57 oranında “Cesur”, %60oranında“Lider”olaraktanımlanırken,dahagençkitledebuoranlar istatistikselaçıdananlamlı


ölçüdeçokdahadüşüktür(hepsinde%35).Bubüyükfarklılık,gençneslinerkekalgısınıngelenekseltanımlardanuzaklaştığınınbirişaretidir.

• Lise ve altı eğitime sahip katılımcılara göre erkekler %48 oranında “Duygusal”, %62 oranında“Güçlü”, %67 oranında “Cesur”, %62 oranında “Zeki”, %46 oranında “Bakımlı”, %54 oranında“Şefkatli”iken,üniversiteeğitiminesahipkişilertarafındanerkeklerçokdahadüşükoranlardabusıfatlarlatanımlanmaktadır(sırasıyla%29,%45,%35,%37,%28,%26).

• İşgücüpiyasasındayeralmayankatılımcılaragöreerkekler%60oranında“Güçlü”,%57oranında“Cesur”,%56oranında“Zeki”iken,busıfatlarişgücüpiyasasındayeralankatılımcılardaistatistikiaçıdananlamlıolarakçokdahadüşüktür(sırasıyla%40,%38,%36).

• Lise vealtı eğitime sahipkatılımcılaragörekadınlar%90oranında “Zeki”olarak tarif edilirken,üniversitemezunlarınagörebuoran%74ileistatistikiolarakdahadüşükkalmaktadır.

Tablo 53’te ise katılımcıların görüşlerinin toplumsal cinsiyet eşitliği değerleri ile ne düzeyde örtüştüğügörülmektedir. Buna göre, katılımcıların büyük çoğunluğunun ankette sorgulanan alanlarda toplumsalcinsiyeteşitliğibakışaçısınasahipolduğusöylenebilir:Katılımcıların%88’ikadınveerkeklerinherkonudaeşit söz hakkına sahip olması gerektiğini belirtirken, %87’si şiddetin hiçbir türü için namusun bahaneedilmeyeceğini,%83’üişhayatındadahafazlakadınınyeralmasıgerektiğini,evişlerininkadınveerkekarasındaeşitpaylaşılmasıgerektiğinivekadınlarınevdışındasosyalhayatadahafazlakatılmasıgerektiğinibelirtmektedir.

Tablo53.KatılımcılarınTCEDeğerlerineBakışı* Yüzde(%)Kadınlarveerkeklerherkonudaeşitsözhakkınasahipolmalıdır 88Şiddetinhiçbirtürüiçinnamusbahaneedilemez 87İşhayatındadahafazlakadınınyeralmasıgerektiğinidüşünüyorum 83Evişlerikadınlarveerkeklerarasındaeşitpaylaşılmalıdır 83Kadınlarevdışındasosyalhayatadahafazlakatılmalıdır 83Çocukbakımıanneninişidir 6Haneninekonomikdurumuiyiysekadınınçalışmasınagerekyoktur 5Kadınlarbazıişkollarındaçalışamaz 4Siyaseterkekişidir 2Kadınlarkariyeryapmakyerineiyibireşveanneolmayadahaçokönemvermelidir 2(*)5’liölçekte5ve4seçeneklerinintoplamdeğeriverilmiştir.Soru- Aşağıda yer alan ifadeleri dikkatlice okuyarak her bir ifadeye ne ölçüde katılıp katılmadığınızı 1-Kesinliklekatılmıyorum;5-Kesinliklekatılıyorum,olacakşekilde5’liölçeküzerindenpaylaşırmısınız?Toplumsalcinsiyeteşitliğibakışaçısındademografikyapıyagörefarklılıklargözlenmektedir:

• 35yaşüstükatılımcıların%24’ü“çocukbakımıanneninişidir”derken,dahagençkatılımcılariçinbuoransıfırdır.

• Yine35yaşüstükatılımcıların%14’ü“kadınlarkariyeryapmakyerine iyibireşveanneolmayadahaçokönemvermelidir”diyebelirtirken,dahagençkatılımcılar içinbuoran sıfırdır.Benzerbakışaçısıişgücüpiyasasındayeralan-almayanarasındadagörülmektedir;işgücüpiyasasındayeralan katılımcıların%12’si belirtilen ifadeye katılırken, bu sefer işgücü piyasasında yer almayankesimiçinbuoransıfırdır.

• Nitekim işgücüpiyasasındayeralanlararasında “çocukbakımıannenin işidir”diyenlerinoranı,işgücüpiyasasındayeralmayanlaragöredahafazladır(sırasıyla%17ve%2).

• İşgücüpiyasasındayeralmayankesim,“Evişlerikadınlarveerkeklerarasındaeşitpaylaşılmalıdır”ifadesine daha yüksek oranda katılmaktadır (%94). Bu ifadeye işgücü piyasasında yer alanlararasındakatılımoranı%79’dur.


3.4.3.TCESeminerleri’neErişimKaynakları

TCE Seminerleri’nden haberdar olma kaynakları çeşitlilik göstermektedir. Bunların başını üyesi olunanSTK’lar(%18)vekadınörgütleri(%17),okul/üniversiteler(%17),çalışılankurumdakiyöneticiler(%14)vearkadaşlar(%11)çekmektedir(Bknz.Tablo54).

Özellikle belediyelerde KİH-YÇ Derneği hakkında oldukça olumlu bir algının mevcut olduğugözlenmektedir.BelediyeninamaçlarıileTCESeminerleri’ninamaçlarınınörtüştüğübildirilmektedir.

“ÇankayaBelediyesi’ndebusisteminbirtarihivar.Bunu21.yüzyılınhalkevleriolarakalgılıyoruz.Bunu burada oturan kadının sosyal hayata katılabilmesini sağlayabilmek amacıyla yapıyoruz.Daha çok hobi amaçlı gözükmesine rağmen, son 2-3 yıldır ekmek parası kazandıracak yönleredoğrudayönlendiriyoruz.Ayrıcainsankaynaklarımüdürlüğümüzebağlıişveistihdambirimidiyebirbirimimizvar.Onlarladaişbirliğihalindeyiz.‘Kadınıninsanhakları’denildiğizamanzatenbizimbam telimize basmış oluyor. ‘Yeni Çözümler’ denildiği zaman Çankaya Belediyesi gibi çağdaş,demokrat,uygarbirbelediyeiçin‘yeniçözümler’sondereceönemli.Oanlamdaarkadaşlarımızlaoturdukveinternetteninceledik.”(Ankara,Katılımcı)

Tablo54.TCESeminerleri’neErişimKaynakları Yüzde(%)Üyesiolduğumsiviltoplumkuruluşu 18Okul/Üniversite 18Diğerkadınörgütleri/siviltoplumkuruluşları 17Çalıştığımkurumdakiyöneticiler 14Arkadaşlarım 11Çalıştığımkurumdakiişarkadaşları 6KadınınİnsanHakları-YeniÇözümlerDerneği 6İnternet 4SosyalMedya 4(*)%3veüzerideğeralankaynaklarlistelenmiştir.

3.4.4.TCESeminerleri’neİlişkinMemnuniyetDeğerlendirmesi


TCESeminerleri genelmemnuniyeti düzeyi%83 ileoldukçayüksektir.Memnunolmayanlarınoranı isesadece%2’dekalmaktadır(Bknz.Tablo55).

Tablo55.TCESeminerleriGenelMemnuniyet KatılımcılarYüzde(%)

1-Hiçmemnundeğilim 12-Pekmemnundeğilim 13-Nememnunumnedeğilim 154-Oldukçamemnumum 455-Çokmemnunum 38Toplam% 100

ToplamMemnuniyet%(4+5) 83Soru-GenelolarakkatılmışolduğunuzToplumsalCinsiyetEşitliğiSemineri’neyönelikmemnuniyetdüzeyiniznedir?


TCE Semineri içeriği her ne kadar katılımcıların çoğunun aşinaolduğu ve içselleştirdiklerini belirttiklerikonularüzerindedursadayüksekgenelmemnuniyetioluşturanbirincilsebepler,seminerinkatılımcıveeğlenceli bir içerik ve yönteme sahip olmasıyla diğer seminerlerden farklılaşması ve katılımcıları farklıyönlerdendüşünmeye,kendilerinisorgulamayayönlendirebilmesiolmuştur.

“Mesela laciverti seven bu tarafa geçsin, araba kullanmayı sevenler bu tarafa (denildi). Arabakullanmayı sevmek erkeklere özgü değil, seven kadınlar da var demek istediler gibi... Çocukbakmaktankimhoşlanmaz(diyesoruldu);ozamannedençocukbakmakkadınıngöreviymişgibi(sorgulandı).Farklıydıdiğerseminerlerden,hareketlilikvardı.”(İstanbul,Katılımcı)

“Kendi zihnimin kadın-erkek meselesi üstüne nasıl çalıştığını görebilmem açısından benidüşündürdü. Biri ‘evde eşime yardımcı oluyorum’ gibi bir cümle kurdu.Oradakiler de ‘yardımcıolmuyorsunuz,bu sizin kendigöreviniz’ dedi. Sonrabu cümleyi benimdene sıklıkla kurduğum,üzerineçokdüşünmediğimbirşeyolduğunufarkettim.Kadınveerkekleresıfateklemevar.Oradakendimiçözdüm.Kendiminekadarnaifiniçinekoymuşum,erkeğinasıldeğerlendirmişim,bütünbunlarıgörmekadınabenimaçımdangüzeloldu.”(Ankara,Katılımcı)


TCESeminerleri,tümboyutlarıylakatılımcılardaçokyüksekmemnuniyetyaratmıştır(tümunsurlar%60’ınüzerinde, Bknz. Tablo 56). En yüksek memnuniyeti yaratan unsur, %96 ile kurumları adına semineriorganizeedenekibinyaklaşımıveilgisiolmuştur.Seminersüresininyarattığımemnuniyet%69ile,halayüksekbirseviyeolmaklabirlikteortalamamemnuniyetinaltındakalmasıyladikkatçekmektedir.

Tablo56.TCESeminerleriKatılımcıMemnuniyetEtkenleri* ToplamMemnuniyetYüzde(%)

Kurumumadınasemineriorganizeedenekibinyaklaşımıveilgisi 96Semineriyönlendirenkişinin(eğiticinin)sizlereyaklaşımıveilgisi 92KadınınİnsanHakları-YeniÇözümlerDerneği’ndentemsilcilerinyaklaşımıveilgisi 91Semineriyönlendirenkişinin(eğiticinin)bilgivedeneyimi 87Semineriniçeriği 84Seminerinverildiğiyer/mekan 83Seminerdeyapılanuygulama,oyunvealıştırmalar 80Seminerinverildiğisaatler 79Seminerinsüresi 69

(*) ToplamMemnuniyet değeri 4-Oldukçamemnunum ve 5-Çokmemnunumdeğerlerinin toplamıdır. Ortalaması%84.Soru-KatıldığınızToplumsalCinsiyetEşitliğiSemineri’neyönelikaşağıdayeralanherbirkonudannederecememnunolupolmadığınızıpaylaşırmısınız?

Belediyeçalışanlarınınağırlıkkazandığıodakgruplarda,kurumadınasemineriorganizeedenlerinbelediyeyöneticileri, kadın müdürlükleri, belediye evleri / kurs yerleri olduğu bildirilmiştir. Halihazırda bukatılımcıların,bağlıolduklarıbelediyelerinbugibifarkındalıkuyandıraneğitimveseminerleridüzenliyorolmasındanmemnuniyetduyduklarıgözlenmektedir.

“(Bizi) insankaynakları (eğitime)gönderiyorgenelde.Böylebir seminer zorunluolmasadabenkatılırdım.”(İstanbul,Katılımcı)


“Benfarkındaolmadan‘Aaa,evetya!Çokdoğrusöylüyorlar’(dedim).Hani,ailemdebanabunuaşılamıştı,farkındaolmadanbendebunuyapıyormuşumdediğimoldu.Evet,birazuzungeldi,birazsıkıcıgeldi.Amahani(iyiki)katılmışımdedim.”(İzmir,Katılımcı)

TCE Seminerleri özelinde yasal hakların ele alınması, örnekleme yoluyla anlatım yapılması, eğitimindinamikbiryapıyasahipolmasıvegörselmateryallerkullanılmasımemnunolunandiğerkonularolarakkendiliğindendilegetirilmiştir.

“Bueğitimleraynızamandainsanlarayasalhaklarınınneolduğunudaanlatıyor.Kimsesonuçtabilmiyor,neyasalhakkımvar.Yaşıyoruztoplumdaamatoplumudüzenleyenbirsürükanunkuralvar, haberimiz yok. İşte bu tarz STK’ların eğitimleri çok önemli. Anadolu’ya da gidiyorlarmış.”(İstanbul,Katılımcı)

“Bendememnunkaldımgenelolarak;anlatıcınınrolüiyiydi,grububayağıuyutmadıyani.”(İzmir,Katılımcı)

“Bireysel örnekler de verdi, kendisine yönelik.O anlamda insanlar daha iyi dinledi. Üslubu çokgüzeldi. Gelenler de (sohbete) katıldı, yani söyleşi gibi geçti biraz da. Onlar da düşüncelerinisöylediler.”(İzmir,Katılımcı)

“Görselsunum,örneklerdevardı.Konuylabayağıalakalıydı,uygundu.”(İzmir,Katılımcı)

Öteyandan,TCESeminerleri’ninolumluetkilerinerağmenkatılımcılarınbireyseldönüşümüntoplumsaldönüşümekatkısınaolaninancınınzayıfolduğu,ayrıcateorininpratiğenasıldöküleceğikonusundabilgiboşlukları olduğu gözlenmiştir. Bu noktadaki temel engel, seminerin en fazla 4 saat süren tek biroturumdanoluşuyorolmasıvekısasürmesidir.Seminerbirfarkındalıkalanıaçmaklabirlikte,katılımcılarınçoğundadahagidilecekçokyololduğuduygusudabırakmaktadır.Buaçıdansemineringenişletilmişvekatılımcıprofilinegöreyapılandırılmışbirtekrarıilepratikuygulamaörnekleritalepedilmektedir.

“Sadece birkaç saatlik bir şeydi. Kim ne kadar uygulayabilirse... Bu toplumsal bir şey. Tek tekbireylerolarakçözebileceğimizbirşeydeğil.”(Ankara,Katılımcı)

“Dahapratiğeyönelik,dahaoyunlubirşeyleryapılabilir.”(Ankara,Katılımcı)

“KadıköyBelediyesi’nde3000personelvar.3güniçerisindezorunluolacak.Öncesindennebileyim,biranketti,sorucevaptı,belirlense,oprofillereayrılsa...Çokkalabalığız,onuniçin...100kişiolsadaha kolay olur bu işler. Eğitimin içeriği onagöre şekillense daha sağlıklı olabilirdi.” (İstanbul,Katılımcı)

3.4.5.TCESeminerleri’ninKatılımcılarÜzerindekiEtkisi


Katılımcıların büyük çoğunluğu (%83) TCE Seminerleri’nin kendilerine olumlu etkisi olduğunu beyanetmektedir(Bknz.Tablo57).

Tablo57.TCESeminerleriGenelEtki KatılımcılarYüzde(%)

1-Çokolumsuzetkisioldu 02-Kısmenolumsuzetkisioldu 03-Herhangibiretkisiolmadı 17


4-Birazolumluetkisioldu 435-Çokolumluetkisioldu 40Toplam% 100

ToplamEtkiYüzde(%)(4+5) 83Soru- Genel olarak, katıldığınız Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Semineri’nin sizin hayatınız üzerinizdeki etkisini nasıldeğerlendiriyorsunuz?

Anketsonuçlarındakiyüksekolumluetkiylebirlikte,odakgruptartışmalarındabazıkatılımcılarınkonuyailişkin ilgisizliği, Seminer içeriğinin ve olası etki alanlarının çok net tarif edilememesi ve genel olaraktartışmalarakatılımdüzeyinindüşükolmasıdanotedilmesigerekenhususlardır.KatılımcıhedefkitlesiveSeminer’inkısıtlısüresigözönündebulundurulduğundabusonucunanlaşılabilirolduğusöylenebilir.Öteyandan, bazı odak grup katılımcıları TCE Semineri’ni, aldıkları diğer eğitimlerden ayrıştırmakta güçlükçekmiştir.Toplumsalcinsiyeteşitliğialanındasondönemdeçokçaeğitimaldığını ifadeedenbugrubunTCESeminerleri’nidiğereğitimlerdenayrıştırabilmesigüçolmuştur.Olumlutarafta ise,odakgruplardaToplumsalCinsiyetEşitliğikavramınıifadeözgürlüğü,kendinolmaözgürlüğü,fırsateşitliği,gelenekselroltanımı kalıplarından çıkmak, kadının istihdamı, kadına pozitif ayrımcılık uygulanması ve erkeğinözgürleşmesi şeklinde tanımlayan bazı TCE Semineri katılımcıları, seminerden edindikleri katkıları,farkındalıkyaratma,derinleşmeveyenibakışaçılarıkazanmaolaraktarifetmektedir.

“Benseminerdenöncetoplumsalcinsiyeteşitliğidendiğinde,hepaklımakadınerkekeşitliğigelirdiamabutoplantıdansonrabununfarklıbir şeylerolduğuortayaçıktı.Toplumsalcinsiyeteşitliğidediğimizdekişilereyüklenenrollerinağırlığıileilgiliherkesindezavantajlıolduğuveyapabildiğiişlerin kendilerine yüklenmesi, yapamadığı yerlerde pozitif ayrımcılık sağlanması gibi şeyler(öğrendik).”(İzmir,Katılımcı)

Seminerden akıllarda kalan ve etkileyici olduğu ifade edilen unsurlar arasında; kız-erkek çocuklarınınyetiştirilme tarzı, anne-babaların tavırlarının çocuklar üzerindeki etkisi, pembe-mavi renk kullanımı,çocuklarıncinsiyetinegöreoyuncaktercihi,kadınveerkeklerinzayıfvegüçlüyönleriilepozitifayrımcılıkyapılabilecekalanlaröneçıkmaktadır.BukonulardaSeminersırasındayaptırılanegzersizlerençokhatırdakalanunsurlarolmuştur.

“OğlançocuğaarabaverilmesiyadakızçocuğunaBarbiebebekalınmasıilginçgelmişti.Yadarenkolayı; mesela kız çocuğa pembe, erkek çocuğa mavi giysiler alınması. O konuda farkındalıkyaratmıştı.”(İstanbul,Katılımcı)

“Kızlara özellikle pembe (kıyafetin) neden alındığını, erkeklerde neden her defasında maviyeyönelindiğini, en büyük ayrımcılığı öncelikle anne ve babaların farkında olmadan yaptığını(öğrendik).Kendiadımadasöyleyeyim,farkındaolmadanaslındaoyargıyıbizyapıyoruz.”(İzmir,Katılımcı)

“Bellibirsabitlenmişlikvar,meselahalakadınabayandiyoruz.Niyeöylediyorsunmesela?Böyle(kadındeyince)kabaoluyorderler. İşte farkındalıkdediğimşeydetamolarako!Nasıldiyeyim,oradauyandırmakgibibirşey.”(İstanbul,Katılımcı)

“Renkkonusunda,yardımlaşmakonusunda,yasalmevzuatınçokdahaiyiöğrenilmesikonusunda,pozitifayrımcılıkyapılmasıkonusundakatkıyaptıhayatımızda.”(İzmir,Katılımcı)



TCE Seminerleri, katkı sunmayı hedeflediği birçok konuda katılımcıları yüksek ölçüde bilgilendirmeyibaşarmıştır (ortalama katkı %58). TCE Seminerleri’nin en yüksek katkı sunduğu konu %66 ile ‘kadınayönelikduygusal şiddet’üzerinedir.Bunu%65 ile ‘toplumsal cinsiyet tanımı’ ve ‘kadınayönelik fizikselşiddet’takipetmektedir.‘Toplumsalcinsiyeteşitliği’ve‘Türkiye’deCezaKanunu’ndakadınerkekeşitliği’konularıda%60ileyineönemlibirorandakatkısunulanalanlarolmuştur(Bknz.Tablo58).

Tablo58.TCESeminerleri’ninKatılımcılaraKatkıBoyutları* ToplamKatkıYüzde(%)

Kadınayönelikduygusalşiddet 66Toplumsalcinsiyettanımı 65Kadınayönelikfizikselşiddet 65Toplumsalcinsiyeteşitliği 60Türkiye’deCezaKanunu’ndakadınerkekeşitliği 60Kadınayönelikşiddetlemücadeledebaşvurulabilecekkurumlar 58Kadınayönelikekonomikşiddet 57Türkiye’deMedeniKanun’dakadınerkekeşitliği 56Toplumsalcinsiyeteşitliğineilişkinuluslararasıyasalmevzuatvesözleşmeler 51Feminizmvekadınhareketi 49Türkiye’deAnayasa’dakadınerkekeşitliği 46

(*)ToplamKatkıdeğeri;10’luölçekte10,9ve8seçeneklerineaitdeğerlerintoplamıdır.Ortalaması%58.Soru-KatıldığınızToplumsalCinsiyetEşitliğiSemineri’ninaşağıdayeralankonulardakibilgidüzeyinizeherhangibirkatkısıoldumu?

Odakgruplarındakatılımcıların,toplumsalcinsiyeteşitliğitanımıveşiddetinfarklıtürleriyleilgilikonulardaseminerinkatkısınıdahafazladilegetirdiklerigözlenmiştir.Dahaçoközelhayatlarındafarkındaolmadanyaşanılaneşitsizlikdurumlarındanörnekverenkatılımcılar,TCESeminerisayesindeartanfarkındalık iletoplumsalcinsiyeteşitliğitemelindenasıldönüştüklerinedairbirçokbeyandabulunmuşlardır.

“Evdeişyapılıyorsa(eşim)banayardımediyor.Ama(TCESemineri’nden)sonraniyebanayardımediyorcanım,odakendinegöreyapmasıgerekeniyapıyordu (diyedüşünmeyebaşladım),amateşekkürediyordum.”(Ankara,Katılımcı)

“Benimkırmızıayakkabımvarmesela.Başkasındagörsemhayattagiymeyeceğim,böyleerkeğingiymeyeceğibirşeykırmızısporayakkabımesela.Yaniçokrahatgiyiliyor,2-3senedirdegiyiyorum,kimseninbirşeydediğideyok.”(İzmir,Katılımcı)

“Benneolursaolsun(temizlikiçin)birkadıntutulur,kadınyapar,erkekhiçbirkoşuldacamsilemez,ne ayıp diye düşünürdümmesela. Ama (cam sildiğini söyleyen başka bir erkek katılımcı) eşiylearasındaolançokgüçlübirsevgibağıolduğunusöylemişti.Meselaogörüşümde(busayede)çokyıkılmıştıbenim.Osabitfikirliliğimgitmişti.Şimdierkekdeyerigeldiğizamanyapabilir.”(İzmir,Katılımcı)

3.4.5.3.EdinilenBilgileriİşYerindeKullanmaÇalışan 42 katılımcının %90’ı TCE Seminerleri’nden edindiği bilgileri iş yerinde kullandığını beyanetmektedir(Bknz.Tablo59).


Tablo59.TCESeminerleri’ndenEdinilenBilgileriİşYerindeKullanma Yüzde(%)1-Hiçkullanmıyorum 02-Pekkullanmıyorum 103-Kısmenkullanıyorum 524-Çokkullanıyorum 38Toplam% 100

ToplamTCESeminerindenEdinilenBilgiyiİşYerindeKullanma(%)(3+4) 90Soru-KatıldığınızToplumsalCinsiyetEşitliğiSemineri’ndeedindiğinizbilgileriişinizdekullanıyormusunuz?

HemevdehemdeişyerindeTCESemineriiçeriğiyleilgilikonuşulduğunubelirtenodakgrubukatılımcıları,iş yerinde TCE farkındalığının arttırılması konusunda ve kadına yönelik daha pozitif ayrımcı bir tutumsergilediklerinibeyanetmektedirler.

“Çalışma ortamında herkesten aynı performans bekleniyor; kadından da aynı performansbekleniyor, erkekten de aynı performans bekleniyor. 20 yaşındakinden de aynı performansbekleniyor, 50 yaşındaki personelden de aynı performans bekleniyor. Bunun dışında yönetimkademelerinde kadınlar ağırlıkta değil, hep alt çalışan kademelerinde kadınlar ağırlıkta. Yaniyükselmemelerinin, yukarı çıkamamalarının sebebi bence kadının tek başına olması. Kadınlar(birlik)değil.”(İzmir,Katılımcı)

“Bizimkadınlarımızınhepsiaktifkadınmücadelesininorganizatörleri.”(Ankara,Katılımcı)

“Katılımcılarınçoğubelediyedetoplumsaleşitlikbirimininolduğunubüyük ihtimallebilmiyordu.Yenikurulanbirbirimçünkü.Vebelediyepersonelineyönelikteknikkonulardabirçokeğitimverilir.Bukonudailkdefabireğitimverildi.Bütünpersoneleverildi.Bugüzelbirşey.”(İstanbul,Katılımcı)


Katılımcıların neredeyse tamamı (%98), TCE Seminerleri’ni çevrelerindeki insanlara tavsiyeedebileceklerinibildirmişlerdir(Bknz.Tablo60).

“Benzatenhergüntavsiyeolarakyapıyorum.Amaonunüzerinegelişenbirprojemizvardı.KelebekProjesi. AnkaraBarosu ile bizimKadınMüdürlüğümüzarasında imzalanmış olanhukuki destekkonusu vardı. Onu anımsatmamızda o seminer itici oldu. Onun arkasından Kelebek Projesiimzalandı.”(Ankara,Katılımcı)

Tablo60.TCESeminerleri’niTavsiyeEtme Yüzde(%)1-Kesinlikletavsiyeetmem 02-Pektavsiyeetmem 23-Kısmentavsiyeederim 154-Kesinlikletavsiyeederim 83Toplam% 100

ToplamTavsiye(%)(3+4) 95Soru-KatıldığınızToplumsalCinsiyetEşitliğiSemineri’niçevrenizdekiinsanlaratavsiyeedermisiniz?



TCE Seminerleri’nin daha etkin ve yararlı olabilmesi için niceliksel ankette yapılan önerilerin başınıanlatımların daha anlaşılır yapılması çekmektedir (%31, Bknz. Tablo 61). Ancak odak gruplarda bunaparalelbirbulguyarastlanmadığınınotdüşmekgerekir.

“Çok açık ve netti yani. Sadeydi yani. Kolay anlaşılır şekilde. Anlatırken de soruyordu; meselaekrandagösterip‘sizcebuhangicinsiyettebirbebektir?’gibi...Oandadabizi(seminere)katıyordu.Bazıkonularıbitirdiktensonratartışmalaroldu.”(İstanbul,Katılımcı)

Seminer süresinin uzunluğu hakkında ise kutuplaşma olduğu gözlemlenmektedir. Seminer süresininuzatılmasını öneren %14’lük bir kitle bulunurken, kısaltılmasını isteyenlerin oranı %10’dadır. Eğitimesnasındaayrıcaörneklendirmeyapılmasınıtalepedenlerde(%12)bulunmaktadır.Mekanıniyileştirilmesiyönündede(%10)önerilerbulunmaktadır.

Tablo61.TCESeminerleriİçinKatılımcılardanÖneriler* Yüzde(%)Anlatımlarınanlaşılırolması 31Eğitimsüresidahauzunolmalı 14Örneklendirmeyapılmalı 12Eğitimsüresikısaltılmalı 10Mekan/Eğitimverilenyerkalitesiartmalı 10Katılımcısayısınınarttırılması 8Dahainteraktifolmalı 6Konuşmacısayısınınarttırılması 5Erkekkatılımcıyaulaşmak 5Video/Görselanlatımolmalı 5Önerimyok 13(*)Açıkuçlusorununkodlanmışcevaplarıdır.%5veüzerideğeralanunsurlarlistelenmiştir.Soru-KatıldığınızToplumsalCinsiyetEşitliğiSemineri’ndesizcenelerdahaiyiyapılabilirdi?

3.5.ProgramOrtaklarınınGözündenEğitimProgramlarıveSeminerlerinDeğerlendirilmesi

BubölümdeKİH-YÇ’nineğitimprogramlarını işbirliği içindeyürüttüğüprogramortağıolanve İstanbul,Ankara,İzmir,BursaveDiyarbakır’dabulunanBelediyeler,SivilToplumKuruluşları(STK)veUluslararasıOrganizasyon temsilcileri ile gerçekleştirilen derinlemesine görüşmelerden elde edilen bulgularsunulmaktadır.

3.5.1.OrtaklarınEğitimProgramlarıveSeminerlerileİlgiliDeğerlendirmeleri

Etki Analizi Araştırması kapsamında görüşülen program ortaklarının hemen hemen hepsinin, KİH-YÇDerneği’ninçalışmaalanınadairbilgivefarkındalıkdüzeyiyüksektir.ÖzellikleDerneğinyürüttüğükadınıninsan hakları alanında eğitim planlama ve uygulama faaliyetleri, ulusal ve uluslararası düzeydesavunuculukyoluylayasalarıniyileştirilmesiçalışmalarıveTürkiye’dekadınpolitikalarınayönvermegibikonulardaçalıştığınailişkinbilgidüzeyidikkatçekicidir.

Program ortaklarının hepsinin KİH-YÇ ile ilgili oldukça pozitif bir izlenim ve deneyime sahip olduğugörülmüştür. Dernek, kurumsal ve başarılı bir örgütlenmeye sahip bir yapı olarak tanımlanmaktadır.Profesyonelbirişleyişvesistemesahipolmasıtakdirlekarşılanmaktadır.


Dernekçalışanlarıvegönüllülerideyineiletişimiçokgüçlü,ilişkileridostane,ilgili,çözümodaklı,çalışkan,özverili, hiyerarşihissettirmeyen, işinibilen,donanımlı, kişisel yetenekleri çokgüçlü ve işbirliğineaçıkoldukları için beğeniyle karşılanmaktadır. KİH-YÇ’nin geliştirdiği ve yürüttüğü eğitim faaliyetleriyle ilgiliolumludeneyimiyaratanunsurlarayrıcaşunlarıdakapsamaktadır:

a) Eğitimlerileilgili:• Eğitimlerinücretsizverilmesi• Diğer derneklerin eğitim programlarından farklı modüllere sahip olması (yasal haklar,

toplumsalcinsiyeteduyarlıçocukeğitimiveçocukhaklarıgibi)• Grup yönlendiricilerinin işlerini kolaylaştıran materyal ve belgelerin hazır olması,

eğitimlerinsüredahilçokiyikurgulanmışolmasıvebununeğiticieğitiminialmışkişilerinhayatınıkolaylaştırması

• Eğiticieğitiminialmışkişileresüpervizyondesteğiverilmesi• Grup çalışmalarında pratik uygulamaların bulunması, böylece katılımcılara konuları

tartışmaimkanısunması• Programortağıkurumiçindeeğiticibulunmamasıveyamevcuteğiticilerinyoğunolması

halindeDernektarafındaneğiticiyönlendirmesiyapılması• Farklı arkaplanlara sahipkadınlarıanlayan,aynıdildenkonuşabileneğitici kadrosunun

bulunması• Eğitimlerde katılımcıların eğitim/sosyal statü gibi arka planlarına göre ayrımcılık

yapılmaması• Eğitimlerinkadınlarıgüçlendiricibiretkisiolması• Eğitimleri tamamlayan kadınlara Katılım Belgesi verilmek suretiyle kadınların motive

edilmesi,onurlandırılmasıb) İşleyişileilgili:

• Taleplerehızlıgeridönüşyapılması• Bilgivedeneyimpaylaşımı• Materyaldesteğiverilmesi• Projeyazımıvebütçeplanlamakonusundatalepedildiğindedestekverilmesi• Yasalarkonusundatalepedildiğindegüncelbilgiverilmesi

“Kadınlara yönelik, insanlara yönelik gönüllü (olarak) bu kadar çalışan bir dernek görmemiştimşimdiyekadar.Bukadarkadınbiraradavegönüllü,isteyerek…İnsanlaradınakendilerindenözveridebulunarakçalışankadınlarıgörmemiştim.”(Adıyaman,STKTemsilcisi)

“Zatenonlarınkiçokdüzenlibirişleyiş.Neyapacaklarınıçokiyibilenbirdernek.Neyaptıklarınıçokiyibiliyorlar.Dokümanlarharika!Herşeyihazır;nerede,nasılyapılır,kaçsaatverilir...Odokümanlarıincelediktensonraçeşitlidillerdebasılıyorolmasıyladehşetbirverikaynağı.Bundanyararlanmalıyız.Çok iyi bir şey çünkü. Kadınlara haklarını anlatmakta çok iyi düzenlenmiş bir program.” (İzmir,BelediyeTemsilcisi)

“Kadın sağlığı,üremesağlığı, cinsellikhakkındabirçokeğitimduymuştum.Hatta şahitolmuştumama kadının hakları, kadının güçlenmesine dönük böyle bir programı benimsemek çok farklıgelmişti.”(Mardin,BelediyeTemsilcisi)

KİH-YÇ ile kurulan iş birliği süreçlerine dair deneyimler çoğunlukla olumlu olmakta birlikte, belediyetemsilcilerindenbirkişi,genelolaraksiviltoplumkuruluşlarınınbelediyemevzuatlarınahakimolmasıvesüreçleribunauygunyürütmesigerektiğikonusundabeklentisininaltınıçizmiştir.


“Siviltoplumungenelindebuböyle,kamuyubilmiyorlar.Bizimyapabileceklerimizinhukukisınırlarıvar.Bellisınırlarlaçizilmişiz.Bizonubaşkabirşekildedeyapabilirizamaonlarınistediğigibiolmaz.Benbirşeyebütçekoyarkenprojelendirmemvekanununöngördüğübütçekodlarınauygunyazmamgerekiyor.Harcamamınhukukikarşılığı,makbuzu,herşeyiyle.Bazışeylertalepedildiğinde‘bizonuyapamayız’dediğimizzaman,bununyeterinceanlaşıldığınıdüşünmüyorum.Dernekbelediye ile işbirliğiyapıyorsa,belediyemevzuatınıdabilmeli.”(İzmir,BelediyeTemsilcisi)

KİHEPözelinde iyileştirmevegelişimalanıolarakdeğinilenkonular illeregöredeğişkenlikgöstermeklebirlikte,bualanlaruygulama,grupyönlendiricisi,katılımcıvemateryalbaşlıklarıaltındatoplanmaktadır:

• Katılımcıların duygusal olarak ağır konuları dile getirmesi durumunda, eğitici eğitimini almışkişilere ne yapması, nasıl toparlaması gerektiği konusunda yönerge sunulması veya eğitimdepsikolog bulundurulması gerekliliği, eğitici eğitimini alanların belli bir süre zarfında grup açmazorunluluğunun kişilere baskı hissettirmesi/grup açmaya elverişli görev veya ortamlarınbulunmaması,eğitiminuzunolmasısebebiylebüyükşehiryaşamtarzındanötürüdüzenlikatılımınsağlanmasıkonularındayaşananzorluklar(İstanbul)

• Eğitiminbirkişitarafındanverilmesindenötürüokişiyebağımlıolunması,grupyönlendiricisinineğitim tamamlanmadan şehirden ayrılması sebebiyle eğitimin aksaması, sertifikaların geçgönderilmesi, kadın tarihi ve feminizmderslerininyüzeysel işlenmesi, yasalhaklarveboşluklarkonusundadahaçokbilgiverilmesiihtiyacı(Urfa)

• ÖzellikleköylerdeeğitimyapılabilmesiiçinKürtçemateryalihtiyacı,akşameğitimlerinekadınlarınkatılmasındaki güçlük, çocuk sahibi kadınların eğitime düzenli katılım sağlamasındaki zorluklar(Diyarbakır)

“Kurumabağlıbirkurumdameslekedindirmekurslarınıakşamsaatlerindegerçekleştirdik.Grubuüniversiteöğrencilerindenoluşturdukçünküosaate,ogüne(onlar)uygun.Evkadınlarınıveçalışankadınlarıtoplamakmümkünolmadı.”(Mardin,BelediyeTemsilcisi)

3.5.2.İşBirliğiMotivasyonlarıveOrtaklıkSüreçleri

Görüşülen program ortaklarının temel iş birliği motivasyonunun, kendi kurumları bünyesinde kadınıninsanhaklarıalanındaprogram,projegeliştirmekveeğiticiyetiştirmekolduğugözlenmiştir. İşbirliğininbaşlangıcıiseilişkininkurulmaşeklinevegeçmişinegörefarklılıkgöstermektedir.

Dernekileilktemasıngelişimiçeşitlilikarzetmektedir.BazıprogramortaklarıgeçmişteSHÇEK’teçalıştığıdönemdegörevlendirmesebebiyle,bazılarıçevresindeKİHEP’ekatılmışkişilerdenveyadanışmanlarındanaldıklarıolumlureferansla,kimilerikadınlarla ilgilibirtoplantıdaKİH-YÇçalışanlarıylatanışmasıyoluyla,kimiisederneğinonlaraulaşıpişbirliğiteklifiönerisiyledernekiletanışmışveKİHEPhakkındabilgilenmişbulunmaktadır.

“Sosyal hizmetler uzmanı olan arkadaşlarımız eğitimi biliyorlardı, (Dernek yetkilileri) onlarlagörüşmüşlerdibüyükihtimalle.Kendiçalışanarkadaşlarımızdantalepgeldi.Banailkcazipgelenşey,arkadaşlar‘buçalışmayıyapıyoruz’dediklerizaman,kurumdakendieğiticilerimiziyetiştiriyorolmasıoldu. Yani sürekli bir yere bağlı kalmanın kurum adına iyi olmadığını düşünüyorum.” (İstanbul,BelediyeTemsilcisi)

“İlçebelediyesindeyken(Derneği)duymamıştımamaiki-üçarkadaşımızeğiticieğitiminialmıştı.BenBüyükşehir’egeçtiktensonraoarkadaşlarınaldığıeğitimve(DernekYetkilisi)iletanışmavesilesiyle(KİH-YÇ’yi)tanıdım.OnlarDiyarbakır’agelmişlerdiveeğiticieğitimleriyleilgilibirtoplantılarıvardı.


Bir araya gelmişlerdi ve o buluşma sayesinde tanıştım. Onlar bize ulaştı.” (Diyarbakır, BelediyeTemsilcisi)

“(Dernek Yetkilisi) ile çok uzun süreden beri tanışıyorum. Bir toplantıda tanıştık, hatırlamıyorumhangitoplantıydı.İstanbul’dabirtoplantıydı,altı-yediyılönceydisanırım.Benkadınıninsanhaklarıkervanından haberdar oldum. Bölgede de bahsediliyordu, kadının insan hakları hakkında. KadınSığınaklarıKurultayında(diğerDernekYetkilisi)iledegörüştüm.Aslındabizimdernektekadınıninsanhakları çalışmasıkışdönemindeyürütüldü.Şimdi ikincigrubuyinedernekteaçıyoruz.” (Urfa,STKTemsilcisi)

İş birliği sürecinde atılan adımlar kurumlar özelinde farklılaşabilmekle birlikte, Derneğin desteğiylekurumlarda düzenlenen eğitimler ortaklık süreçlerinin temel unsuru olarak gözlemlenmektedir. BazıBelediyelerle imzalanan iş birliği protokolleri de bu ortaklıkların daha sürdürülebilir ve uzun solukluolabilmesiiçinönemlibirresmizeminhazırlamaktadır.

“DahaönceBakanlıktaçalışırkenoradakiişlerdahadurağanolduğuiçinhaberimyoktu(Dernekten).Burayagelipbelediyeçalışmalarınabaşladıktansonrahaberimoldu.(Protokol)imzaladıkvebunauygunçalışmayaçalışıyoruz.Protokolüaslındasürekliliğininsağlanabilmesi için imzaladık.AhmetgiderMehmetgelir,AyşegiderFatmagelir;bununbirsürekliliğiolsun,kişiselşeylerebağlıkalmasın.Böyle bir dernek var, çok kıymetli eğitim veriliyor. Kadının insan hakları alanında eğitici eğitimiveriyor,yetiştiriyorinsanı.Busayedeyereldebirsürükadınaulaşmayaçalışıyoruzveulaşıyoruzda.”(İzmir,BelediyeTemsilcisi)

İşbirliğisürecindeyaşananzorluklariseağırlıklıolarakhükümetpolitikalarındakieşitlikkarşıtıdeğişiminpolitik ve sosyal düzlemdeki etkisine işaret etmektedir. Ayrıca eğitime katılım koşullarıyla ilgilideneyimlerdendesözedilmektedir:

1) Son on yılda hükümet politikalarında kadına bakış açısının olumsuz yönde değişmesi, ayrıştıranpolitikalarınçoğalması,busüreçtekadınkonuluçalışmalarapolitikvebütçeseldesteğinazalması.

“HükümetBelediye’yeayrılankaynakların%30’unukesti.KesincedeBelediyemizdebizdenkesintiistedi.Feragatedebileceğimizçalışmalardanferagatettikzaten.%30birazalmasözkonusuoldu.Amakadınçalışmalarınıgenelanlamdaetkilemedidiyebilirim.Materyallerimizibastırabiliyoruz,araçlarımızı kullanabiliyoruz. Ya da yapacağımız bir çalışma destekleniyor. Bazı şeylerdenvazgeçsekdeağırlıklıiyibiryerdeyiz.”(İzmir,BelediyeTemsilcisi)

“Kayyumdan sonra kadın çalışmaları çok fazla darbe aldı. Açmaya çalıştığımız yolu özelliklekapatmayönlüşeyleroldu.”(Diyarbakır,BelediyeTemsilcisi)

2) Ekonomikkrizgündemininkadınhaklarıgündemininönünegeçmesi.

“Kadınörgütlerindebelkişuanakadarkazanılmışhaklarınyavaşyavaşkaybedileceğibirzeminemiiniyoruz,bilemiyorum.Haniizliyoruzsadece…(Kadınörgütleri)kadınhayatınıdeğiştirmekiçinuzunsoluklu, yıllar yılıdırmücadele ediyor. Sadece bu konuya odaklanmış, kadının hayatını değiştirip,dönüştürüp, birtakım haklarını alması için çalışan kadınlar var. Ama kadınların genel çoğunluğumaalesefgünlükyaşamıniçerisinde;işteçocuğumanasılbakarım,onuokulanasılgönderirim,onunkarnını nasıl doyururum. Toplumun büyük bir çoğunluğu bununla uğraşıyor.” (İstanbul, BelediyeTemsilcisi)


3) STK’larakarşıhükümetinyıldırıcıpolitikalaruygulaması,toplumsalcinsiyeteşitliğialanındaözellikleOHAL döneminde kayyum atanan belediyelerde ve üniversitelerde olduğu gibi kurum içindeçalışanların görevden alınmaları gibi sebepler ile genel olarak bu alandaki faaliyetlere katılma veuygulamayayönelikartankorkular.

“Açıkçasıhereğitimgibi(KİHEPde)ablukayaalınıyordu.Yanikimlikkontrolüilekadınlareğitimegiriyordu. (Katılımcı kadınların) Sayısı azaldı ve düştü. Korkmayan, kendinden emin arkadaşlarkatılmayabaşladı.Yirmikişiyken,yedi-sekizkişiyedüştükyani.”(Urfa,STKTemsilcisi)

“Üniversiteler ile belediyelerin bağlarının kesildiği bir dönem, bu dönem. Özellikle kadınaraştırmalarımerkezleri ile.Bizbirçalıştayyapmayakararverdik.Nasılplanlayacağımızakararverdikamasekteyeuğradı.Çünkühocalardanbirisigörevdenalındı.Toplumsalcinsiyetalanındahocalarıngörevdenalındığınıgörüyoruz.”(İzmir,BelediyeTemsilcisi)

“Bunoktadabirazsiyasetdilindenarındırılarakyapılması,hanianlamlıolur.Çünküsiyasetartıkbilinen anlamdahepimizin korkulu rüyası haline geldi. (Siyaset konusunun) İçinde geçmesi bile(travmaların)cidditekrarınanedenoluyor.Budageriçekilmemizenedenolabiliyor.Birçoğumuzdaartıkekmekdavasında.Dediğimgibi,dışındadeğilizsiyasetinamayanienazından(programın)kılıfolarakbirazdahaarındırılmışgösterilmesidahaçokşeyiçinalanaçacaktır.Oalanıaçtıktansonra, hani güçlü bir alan oluşturduktan sonra, o zaman her türlü (siyaset) konuşulur vesaire.Korkmak etmek zorlaşır yani. Bu süreç için en azından bunu diliyorum.” (Mardin, BelediyeTemsilcisi)

4) STK’laraçısındansürekliliksağlayanmekanbulmavekiralamaücretleriniödemezorluğu.

“Tabiikimaddisıkıntılarvar.Meselabizimdernekdeaynışeyiyaşıyor.Projelerolduğuzamanenazındanbirkirasıkarşılanıyordu.Hanidiğerşeyleriyinekendiaramızdahallediyordukamaşuandayer aldık, tekrar ödenmedi. Kalınca ben ödemek zorunda kalıyorum. O sıkıntıyı ben bireyselyaşıyorum.”(Adıyaman,STKTemsilcisi)

5) Katılımcıveeğiticilerineşlerindenkaynaklızorluklaryaşamaları,bazımuhafazakarvegelenekçierkekailebireylerinin“güçlükadın”istememesivedolayısıyladönüşümüntektaraflıolması.

“Eğitimialaneğiticilerbundangerçektenetkilenerek,dahadonanımlıhalegelerek,kendinedahagüvenerekkatılıyorlardıgrupçalışmalarına.Amakadınlardanşöylebirtalepçokgeliyordu;bizbueğitimlerialıyoruz,çokgüzel,çokdayenişeyleröğreniyoruz,birçokşeyinfarkınavarıyoruzamaeve gittiğimizde eşimiz aynı noktada oluyor. O eğitimi eşinin almasını istiyordu. Bununla çokkarşılaşıyorduk;bueğitimlerieşlerimizdealsın,onarladaanlatınbunları.Tektaraflıfarkındalıkbirsüresonrakadınaacıdaverebiliyor.”(Diyarbakır,BelediyeTemsilcisi)

6) Belediyeler içineğitimsüresininuzunolmasıveeğitiminmesaisaatleri içindeverilmekdurumundaolması.

“Arkadaşları eğitime yolladık, ondan sonra (eğitime katılanlar) geldiler, burada gruplarınıoluşturmak içinbirazuğraştık.Çünkübizimilkamacımızkurumiçindebunuverebilmekti.Tabii,kurumiçindeçalışmasaatleriiçerisindegruplaroluşturulurken,uzundabireğitimolduğuiçinilkbaşta biraz zorlanıldı. Çünkü biz çay ocağı ve güvenlikten başladık. Temizlik personelindenbaşladık.İlkbaştaokadaranlaşılamadıaslında.Sonrailkininsertifikatöreninebaşkandagelmiştivebizotörendebunuböylebayağıbiretkiliyaptık,arkadaşlardakendilerinibayağıgüzelifadeetti. Tabii oraya işte başkanın gelmesi; bu eğitimler çok önemli, bunu devam ettirelim, buna


gereken desteği verelim gibi (konuşması), orada verdiği mesajlarla diğer müdürlere farklı bir(mesaj) verdi ve (müdürler de) dediler ki bu bayağı önemli bir şey, bunun üstüne düşelim.”(İstanbul,BelediyeTemsilcisi)

7) Eğitime katılımın süreklilik gerektirmesi ve kadınların günlük yaşam koşullarının buna uyumsağlamamasınınözelliklekadınlarıngörecedahafazlabaskıaltındaolduklarıkırsal/azgelişmişbölgeveyerlerdedahafazlaöneçıkması.

“Kadınlarıneğitimleredevamlılığıbirazsıkıntılıoluyor.İşteçocuğuoluyor,herhangibirşeyioluyor.Çünkü (program)süreklilikgerektiriyor.Birdersiyanibireğitimikaçırdığızamandiğerindenbireksiklikoluyor,kihanibir-ikitaneolmuştu.”(Adıyaman,STKTemsilcisi)

Bahsi geçen zorluklar karşısında program ortaklarının hissettiği en belirgin duygu “çaresizlik” olaraktanımlanmaktadır.Değişensiyasiiklimvekadınıninsanhaklarıalanındageriyegidişitetikleyenhükümetpolitikaları,olağanüstühalveyaratılankorkuortamınınsivilalandaçalışanprogramortaklarınıolumsuzetkilediğiifadeedilmektedir.

HemişiniveözgürlüğünükaybetmekorkusuyaşayanSTKçalışanlarıhemdesiyasigündemdendoğrudanetkilenenbelediyeçalışanlarıgelecekiçinçoğunluklakaramsarbirtabloçizmeklebirlikte,bupaydaşlarınkadının insan hakları alanında mücadele etme ve güçlü durma konusunda inançlı ve istekli olduklarıgözlemlenmektedir.

“Özgürlüklerin son derece kısıtlandığı, Olağanüstü Hal’in olduğu, kaldırılmış olsa bile halahissettiğimiz, tekadamrejiminegeçtiğimiz şugünlerdenehaktanneözgürlüktenbahsedemeyiz.Yargı kararlarını da görüyoruz diğer taraftan, işte tam da bu nedenle aslında bu çalışmalarıyapıyoruzvedikduruyoruz.”(Ankara,BelediyeTemsilcisi)

“Önerebildiğimbirtaneşeyvar;mücadeleetmeyedevametmek!Benimannemdemücadeleedenbirkadındı,bendemücadeleedenbirkadınım,kızımdamücadeleedenbirkadın,yanitekkuşaktaçözülecek bir mesele değil cinsiyet eşitsizliği ve bu ayrımcılığın yol açtığı sıkıntılar, acılar kişiselyaşamınıza değsin değmesin, her anlamda hani o tarafı değer, bu tarafı değmez değil,yaşananlardanherkesnasibinialıyor.Mücadeleyedevamedeceğiz.”(İzmir,BelediyeTemsilcisi)

“Benkorkuyorummesela,heranmesleğimebirşeyolacakdiye!Çünkübiliyorsunuz,avukatlardanbirçok kişiyi meslekten attılar, doktorlardan da öyle. (Önümüzdeki beş yıl) çok zorlanacağız gibigözüküyor. Hem ekonomik olarak özgür olmamız lazım, hem de bu kurumsallaşmaktanvazgeçmemizgerekiyor.Çünküböylekapatılıyoruz.Birazdahainisiyatifkolektif,tüzelkişilikolmasıgerekiyor. Ben kadınların daha çok birbirine kenetlenmeleri gerektiğini düşünüyorum. Bunlarıkomşularbileolarakyapabiliriz.İllakurumsallaşmakgerekmiyor.”(Van,STKTemsilcisi)

3.5.3.İşBirliğininProgramOrtağıKurumlara,KurumlardakiKişilereveKatılanlaraEtkisi

Görüşülen programortaklarının tamamı, KİH-YÇ ile iş birliğinin hem kurumsal hemde kişisel düzeydebirçokaçıdanolumluetkisiolduğunubeyanetmiştir.Kurumsaldüzeydeetki,kurumçalışanlarıvegrupyönlendiricileri üzerindeki ve katılımcılar üzerindeki etki boyutları, tüm ayrıntılarıyla Tablo 62’teverilmiştir.


Tablo62.İşbirliğininProgramOrtaklarınaEtkileri

I)KurumsalDüzeydeEtki

ü KİH-YÇileişbirliği,programortağıkurumlaraprestij,görünürlükvegüçsağlamıştır.Eğiticieğitimialankadrolarıyladonanımlıbirekibekavuşanprogramortağıkurumlar,kendileriadınaprogramyürütmek üzere girişimde bulunabilme yetkinliğine sahip olmuşlardır. Düzenledikleri eğitimprogramlarınınreklamınıyaparakgörünürlüksağlarken,kadınıninsanhaklarıüzerineyoğunlaşmışolmakla prestijli bir imaj da çizmektedirler. Ayrıca başarılı eğitim programı düzenleyebilmereferansı, yeni programların yaratılmasına da kapı açtığı için kurumu güçlendiren bir rolüstlenmektedir.

“(Derneğimiz) biraz daha bir ciddiye alındı. Büyük şeyler yapıyor bu dernek, çok güzel eğitimler(düzenliyor).MeselaKİHEPeğitimini ilkdefageçenyıl verdim.Geçenyıldahaçoksesgetirdi.Niyegetirdi;çünküfarklısiyasigruplardankişilervardı.Hanioradakigözdeinsanlar…KİHEP’inününüçokduydukdiyegeldiler.”(Adıyaman,STKTemsilcisi)

“Bukonudahaprestijlibirhalegelmeyebaşladı.Dahaöncebiliyorsunuz,özellikleerkekağırlıklıçalışanbirimlerdekadınhaklarıymış,cinsiyeteşitliğiymişgibi(konular)böyledaha(arkaplandayken),bunlarbirproblemolarakgünyüzüneçıkmayabaşladı.”(İstanbul,BelediyeTemsilcisi)

“KİHEPbizimörgütlenmemiziçinbirvesileoldu.KİHEPalmışvealmamışkadınlarlaberaber(birdernekkurduk). Sonra dernek çok büyüdü, çok gelişti. Türkiye’de uluslararası boyutta çok çalıştı. Kadındanışmamerkezi,sığınmaevibileaçtık.KadınınİnsanHakları(Eğitici)Eğitiminidernektenbirçokkişialdı.Benim,derneğimizkapatılanakadarhep(KİHEP)grubumvardı.”(Van,STKTemsilcisi)

ü Kurumiçindekadınlaraverilendeğerdeveşiddetkarşıtıpolitikalardaartışolduğubeyanedilmiştir.Özellikle belediyelerde, hemkadın hemerkek çalışanların gözünde kadınların değeri daha fazlaartarken, pozitif ayrımcı politikalar üretilmeye ve görünür kılınmaya başlamıştır. Örneğin birbelediyede, kadına yönelik şiddeti önlemek üzere eşine şiddet uygulayan erkek çalışanlarınmaaşının bir kısmını kesip eşe ödemek üzere uygulama geliştirilmiştir. Belediyedeki kadınlarınçabasısonucugeliştirilenbuuygulamadaKİHEPgrupyönlendiricilerinindekatkısıolmuştur.BazıkadınSTK’larında iseKİHEP,üyelikveaktivizmiçinzorunlututulanbireğitimprogramıolupSTKiçindekiiletişimstandartlarınıbelirlerbirroloynamıştır.

“Bu kurumun ve kadınların daha farklı bir değer gördüğü konusunda bir anlayış geliştiğinidüşünüyorum.”(İstanbul,BelediyeTemsilcisi)

“Eşineşiddetuygulayanpersonelinçeşitliyaptırımlaratabitutulmasınailişkinhükümlersözleşmeyeyerleştirildi,maaşının yarısının eşine ödenmesi gibi. Buradaki birçok belediye bunu sözleşmelerineekledi.”(Diyarbakır,BelediyeTemsilcisi)

“Tüzüğümüzde üyelik için Kadının İnsan Hakları ve Dayanışma Eğitimini almış olma şartı vardı.Almamış olanlar dernekte aktivist olarak çalışamıyorlardı. KİHEP konuşma tarzı vb. konulardadüzenlemeler,sınırlamalaryapmıştı.Bueğitimialmayankişiler,danışmamerkezinegelenkadınlarlakonuşamıyorlardı.Yanibueğitimialmayankişilerlehiçbirdanışaniletişimegiremiyordu.”(Van,STKTemsilcisi)

ü KİH-YÇ Derneği, alanında yetkin grup yönlendiricileriyle yürüttüğü programlar sayesindebelediyelere donanımlı insan kaynağı kazandırarak belediyeyi güçlendirmektedir. Belediyelerin


kendiiçindeeğiticiyetiştirmelerihemzamanhemdemaliyetgerektirenbirkonuiken,KİHEPeğiticieğitimi,süpervizyondesteğiveyayınvemateryallerindernektarafındanücretsizverilmesibu işbirliğini daha da değerli kılmaktadır. Belediyeler, sürdürülebilirlik açısından kendi grupyönlendiricileriniyetiştirmeyiuygungördüğüiçinEğiticiEğitimiayrıbirönemarzetmektedir.

“Bensiviltoplumkuruluşları(dışarıdanbize)gelsin,bizimiçinbirkonubelirlesingibidüşünmüyorumamailgilialandakendipolitikamızauyansiviltoplumkuruluşuileortakçalışmayürütmekbiziminsankaynağımızızenginleştiriyor.”(İstanbul,BelediyeTemsilcisi)

“STK’larla iş birliği yapmak kurumu ve kişiyi son derece rahatlatan bir şey. Çünkü konu hakkındauzmanlarladoğrudaniletişimegeçebiliyorsunuz.”(Ankara,BelediyeTemsilcisi)

ü KİHEPEğiticiEğitimi’nekatılmışSTKyetkililerikendikurumlarınınfaaliyetalanınıgenişletmeimkanıbulmakta, böylece başka kadınların da örgütlenmesine katkıda bulunmaktadır. Bu süreçte KİH-YÇ’nindesteğitakdirlekarşılanmaktadır.

“Muş,Bitlis,Hakkari’dekadınlaraKİHEPeğitiminiverdik.Sonraburadakikadınlardernekkurdular.Muş’takuruldu.Hakkari’dekuruldu.Bitlis’tekuruldu.Tatvan’daDünyaKadınDerneğikuruldu.OnlardaKİHEPaldıktansonraörgütlendiler.Hattailçelerdeveköylerdedeçalıştık.Yapılançalışmalarada(KİH-YÇile)ortakolduk.”(Van,STKTemsilcisi)

ü KİH-YÇ eğitim programları Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, Kadın, LGBTİ+ konulu birimleri olanbelediyelerdeayrımcılıkkonusundafarkındalığıgüçlendirirken,belediyeninilgilibirimlerinineşitlikpolitikalarınınşekillenmesinekatkısağlamaktadır.

“Kendi şahsımaçokbüyükbiretkisioldu,haliyleeşitlikbirimiüzerindeki yapılanmaçalışmalarındaetkisioldu.”(İstanbul,BelediyeTemsilcisi)

ü KİH-YÇ eğitim programları, belediye ve STK’ların düzenlediği eğitimlere yenilerinin eklenmesiyönünde fikir ve ilham verirken, uygun KİHEPmodüllerinimevcut veya yeni eğitimlere entegreederekbueğitimleri zenginleştirme imkanıveyaKİHEP’i farklıbirplanlama ileuygulama imkanı(kamp/festivalvb)sağlamıştır.

“Karmaeğitimlerinönünüaçtı.Benimbireyselbakışaçımlaçokörtüşenbirşeydi.Bunuerkekleredahakolay anlatabiliyordum. Sürekli kadın kadın kadın... Şu anda gayet net. Karma gruplara eğitimlerveriyoruz. Baba gruplarına eğitimler veriyoruz. Kadını destekleyen işler ama erkeklerin de kafasınıaçanişler.”(Ankara,BelediyeTemsilcisi)

“Özellikle eğitimlerde kaynak olarak çok işe yarıyor. Çünkü onlar farklı bir alanda iletişim(gerektiğinde, örneğin) 112 İl Sağlık Müdürlüğü’nden personele eğitim talep ettiler. Eğitimkaynaklarındanyararlandım.Eklerindenyararlandım,karmabirşeydizaten.Çokçokgüzeloldu.Haniellili yaşlarda insanlarınnasıl rollerebürünüpböyle rol yapmaları, esprili şeylerdeoldu.” (Mardin,BelediyeTemsilcisi)

“50kadınınkatıldığı,‘KadınınİnsanHakları’diye5günlükbirkampyaptık.ZatenbiliyorsunuzKİHEPsadecedidaktikbireğitimdeğil.Bizeğitimlerifarklışekildedeverdik.Mesela4günlükikikezkampyaptık.Devamedecektikamakapatıldığımıziçinmaalesefdevamedemedik.”(Van,STKTemsilcisi)


ü Uygulananprogramlaresnasında,grupyönlendiricisirolündeprogramıyürütenbelediyeçalışanlarıilebelediyeyöneticileriarasındakiilişkilergüçlenmiştir.

“Bizimeğitimalanındakipersonelleilişkimizeköprüolduğunudüşünüyorum.(Eğiticiler)Buradayaptığıişin kimliğinden çıkarak orada (eğitimde) başka bir kimliğe bürünüyor. Kendilerini çok iyi ifadeediyorlar.”(İstanbul,BelediyeTemsilcisi)

II)KurumÇalışanlarıveGrupYönlendiricileriÜzerindekiEtki

ü Uygulanan KİH-YÇ eğitim programları, programın yürütülmesinde rol alan kurum çalışanları vekurumiçindegrupyönlendiricisiolarakyetişeneğiticileraçısındandaayrımcılık,feminizm,kadınınhaklarıvetoplumsalcinsiyeteşitliğikonusundafarkındalıkveduyarlılıkartışısağlamıştır.

“Kurum içinde çocuğu olan erkek çalışanlara modüllerden örnekler anlatınca farkındalıkları arttı,toplumsalcinsiyeteşitliğikonusunda.”(İzmir,BelediyeTemsilcisi)

“Mesela ilkdefaböyle feministbirgrupla tanışmıştım,oçokgüzeldi. İşteherkadının içindevardırfeministlik.Bendefeministdüşünüyormuşumdabilmiyormuşumyani.”(Adıyaman,STKTemsilcisi)

“(Toplumsalcinsiyeteşitliğine)birazdahaüstmertebelerveresmibirşeyolarakbakıyorduk.Kadınıninsan hakkı tanımı da birçok kişi için, kadın olmak dışında da, mevcut haklarımızı öğrenmemizaçısından da çok ciddi katkılar sağladı. Böylelikle onu da alanımıza, yaşamlarımıza sokabildik.”(Mardin,BelediyeTemsilcisi)

“Hayatım ve hayata olan bakış açım çok değişti. (KİHEP sonrası) eski hayatıma göre daha zor biryaşantımvar.Neden,çünküfarkındayım,işyerinde,okulda,sokaktaneredeolursaolsunkadınolarakayrımcılığınfarkınavarıyorum.Çünküüçüncübirgözaçılıyorveyaşadığımızdurumdahemenbiralarmveriyor.”(Van,STKTemsilcisi)

ü Kazanılanfarkındalıkveartanözgüvenilebukadınlardahaaktifrollerdeyeralmayabaşlamıştır.

“(KİHEPsonrası)BizimKadınDostuKentlerprojesinden16tane(muhtar)adayımızoldu.”(Adıyaman,STKTemsilcisi)

ü Toplumsalcinsiyeteşitliğineözenlidilkullanımıyaygınlaşırken,bukişilerçevrelerinidebukonudahassasdavranmayateşviketmektedirler.

“Dışarıdaki diliniz değişiyor. Bir taraftan en dikkat ettiğimiz şey dil kullanımı bir yıldır.” (Ankara,BelediyeTemsilcisi)

ü Kurumiçindevedışındadakadınınhaklarıkonusundasavunuculukyapılmayabaşlanmıştır.Eğitimmateryallerininçevreylepaylaşımıdabirsavunuculuktutumuolarakortayaçıkmaktadır.

“Her yerde, her ortamda kadının insan haklarını döndürüp dolandırıp (konuyu) oraya getirip hemsavunuyorumhemdefarkındalıkyaratmayaçalışıyorum.”(Ankara,BelediyeTemsilcisi)


“Mesela grubum 22 kişi ise ben 24 (kitapçık) istiyorum. Gelenlerin, çalışan iş arkadaşlarımın dahepsinde vardır bu (kitapçıklar). Kitapçıklarımız, haklarımız var vesaire. Şöyle bir esprisi var, (bukitapçıklar)bizimçeyizimizfalandiyeonlaraböylehediyeediyorum.”(Mardin,BelediyeTemsilcisi)

ü Programınyürütülmesinedahilolmuşbupaydaşlardaörgütlenmevedayanışmaeğilimindeartışgözlenmektedir.Yenidernekkurma,mevcutderneklerekatılma/takipetme,grupolarakhareketetme, proje geliştirme, seçime katılma ya da kadın adayları desteklemek gibi eyleme geçenlerbulunmaktadır.

“Üye olduğum bir dernek yok ama bir dernek kurmayı düşünüyoruz. (Yakın bir gelecekte) KadınDayanışmaDerneğikurmayıdüşünüyoruz”(İstanbul,BelediyeTemsilcisi)

“Ekonomiveörgütlenmemodülleriçokönemli.Eğitimekatılanlarörgütlenmekistiyorlar.Seçimlerdekadınadaylarıdesteklemekistediler.Sesleriniduyurmakiçinprojelergeliştiriyorlar.”(İzmir,BelediyeTemsilcisi)

ü Hem eğitici eğitimini alan kişilerde hem de eğitimi kurum içinde destekleyen, düzenlenmesinisağlayan kişilerde özgüven artışı söz konusudur. Programın başarısının hem içeriden hem dedışarıdangörünürolmasıbundaetkilidir.

“Herkadınıneğitimdensonrakendiniifadeedişinindeğiştiğinigörmekinsanımutluedenbirşey.Oözgüvenleberabersizdeözgüvenkazanıyorsunuz.”(İstanbul,BelediyeTemsilcisi)

“Daha basit ve düz bakıyordum, bakış açım çok genişledi. Kendime güvenim arttı, eşimle olandiyaloğumçokolumluyöndeetkilendi.”(Diyarbakır,BelediyeTemsilcisi)

“Ben demenin ne olduğunu bilmiyordum. O anlamda da eksiğim var. Bu noktada ciddi anlamdafarkındalıkyarattıbende.Birdeşeyvardı;yararlıolma,birşeyegönüllü(olarakkatılma)isteğimvardıamahanibunoktadakapılarıaçabilecekanahtarımyoktu.Biranahtaroldubana.”(Mardin,BelediyeTemsilcisi)

III)KatılımcılarÜzerindekiEtki

ü Kurumun düzenlediği eğitim programından yararlanan katılımcı kadınlarda da özgüven vefarkındalık artışı gözlenmiştir. Haklarını talep etmek-savunmak çerçevesinde eğitimin devametmesini talep eden kadınların bulunması dahi, artan özgüvenin bir yansıması olarakdeğerlendirilmektedir.

“Birkereeğitimtalepediliyor.Buçokgüzel!Eğitimdevametsin,dahauzunolsundenmesinekadarbaşarılı olduğunu gösteriyor. O kadınlar eminim hayatlarında daha dik durabiliyorlar.” (Ankara,BelediyeTemsilcisi)

“O insansa ben de insanım, o yararlanıyorsa ben de yararlanırım (diyor kadınlar). Yani bu eşitliğiöğrendiler.”(Adıyaman,STKTemsilcisi)


ü Katılımcı kadınların kendini ifade etme becerisinin güçlenmesi, çok belirgin bir katkı olarakbetimlenmektedir. İletişimbecerilerinin iyileşmesi, KİHEP almış kadınların aile içi ilişkilerinin degüçlenmesinekatkısağlamıştır.

“Çokiçinekapanık,kendini ifadeedemeyen,farklısıkıntılarıolanbirarkadaş(vardı).Oradakendiniifadeetmeyivefarkındalığınıgeliştirdiğinifarkettim.”(Urfa,STKTemsilcisi)

“Aldığımız başvurularda genelde şiddetmağduru kadınlar oluyor çok sayıda. Özellikle duygularınıanlatmak istediklerinde birçoğu yapamıyordu. (Programla) Daha görünür sonuçlar aldık. Artık bunoktada ödevler veriyorum danışanlarıma; ben demeye, yani kendi duygularını yazmalarına,kendilerinitanımalarınayönelik.”(Mardin,BelediyeTemsilcisi)

“(Derneğimizde)eğitimalankadınlar(almadanönce)eşleriylebirazçatışmayaşıyorlardı.BizKİHEP’teiyiiletişimyönleriniöğreniyoruz.Uzunçalışmalarvsoluyor.BenburadaKİHEPalıpdailkbaştaeşinin,ailesinin,çevresininistemediği,amaiyikidealmışdediğiçokkişigördüm.”(Van,STKTemsilcisi)

ü Artanözgüvenvebilgidonanımıyla,katılımcıkadınlarınişhayatınavesiyasetekatılımındadaartışgözlenmektedir.

“Bütün kadınlarda özgüven eksikliği çoktur. Hani bir şeyler yapmak istiyor, cesaret edemiyor.Güvenemiyor. İşte şu, bu laf söyler (diyor). (Eğitime) geldikten sonra iş hayatına atılanlar (oldu).”(Adıyaman,STKTemsilcisi)

ü Feminizme bakış açısında gerçekleşen olumlu değişim başka bir katkı boyutu olaraktanımlanmaktadır.Toplumdakinegatifalgıyarağmenkatılımcıkadınlarınçekinmedenfeministimdiyebilmesi,bireyselgüçlenmelerininbirgöstergesiolarakokunmaktadır.

“Feministişteerkekdüşmanıdır,heristediğiniyapar.Nebileyim,çokfarklıdüşünceler(vardı).Bunlarkırıldı,yanibirnevikırıldı(eğitimle).Tabiherbirininkendiçevresineanlattığızamandüşününyani.Şuandaherkesfeministimdiyebiliyor.”(Adıyaman,STKTemsilcisi)

“Ailemdesadeceikierkekvarvebizhepimizfeministiz.”(Van,STKTemsilcisi)

ü Katılımcıkadınlarınaileiçindeeşleriyleolaniletişimveilişkileriningüçlenmesiönemsenenbirkatkıboyutuolarakifadeedilmektedir.

“Biz kendini nasıl daha doğru ifade edebilir, onu da anlattık kadınlara. O anlamda iletişiminigüçlendirdiğimizokadarçokkadınolduki,boşanmaaşamasınagelipboşanmaaşamasındandönenleroldu,sırfbirbirleriyleyanlışanlaşmadandolayı,iletişimtekniklerinibilmediğiiçin.”(İstanbul,BelediyeTemsilcisi)

ü Kadınlarınyasalhaklarkonusundaartanfarkındalıkları,eylemegeçmeaçısındantetikleyicibirroloynamıştır.

“Mesela şerh konusu bizim burada çok patlak vermişti. Tapuya gittiler bizim kadınlar. Hepsininüzerindemalvarlığıvar(şerhkoydurdular).”(Adıyaman,STKTemsilcisi)


ü Çocuklarıtoplumsalcinsiyeteşitliğideğerleriyleyetiştirmeyeyönelikartanözen,önemsenenbaşkabir kazanım olarak dikkat çekmektedir. Kendi yaşadıkları ayrımcılığı kendi kız çocuklarınayaşatmamahassasiyeti,arzulananbirkazanımolarakoldukçadeğerlidir.

“Çocukları daha toplumsal cinsiyete duyarlı yetiştireceklerine dair geri bildirimler oldu. Kendileriokutulmadığı için, içindeukdekalankadınlarınözelliklekız çocuklarınıdahadestekleyiciolduğunu,yineyerelarkadaşlarınuyguladığıgruplardanduyduk.”(İstanbul,BelediyeTemsilcisi)

ü Cinsellik konusunda tabuların kırılması ve ‘kadın’ olma farkındalığında gözlenen artış, kadınınkendinedahafazladeğervermesieksenindeönemarzetmektedir.

“Bizim KİHEP içerisinde cinsellikle ilgili iki oturumumuz var. O kadar çok soru geliyor ki, diyorarkadaşlar. Tabu olarak baktığımız için; hiç dillendirilmeyen (bir konu), kadın istemez, kadın içinayıptır, kadın için ulaşılamazdır (diye bakılıyor). (Cinsellik) gayet doğallaştırılarak anlatıldığı için,(oturumun) uzatılmasını isteyenlerin (olduğu), bu konuları daha fazla konuşalım (gibi) geribildirimlerinçokfazlageldiğiniduyuyoruz.”(İstanbul,BelediyeTemsilcisi)

“Çalışmaya katıldığından beri (bir arkadaşın) kendini ifade şekli, kendine güveni, yaşadığı şeyiisimlendirme (şekli değişti). Çünkü kadınlar daha çok isimlendirme ya da kabul etme konularındasıkıntılarıyaşıyorlarasıl.Oarkadaşakendinitanıma,kendigerçekliğiileyüzleşmekonusundafaydasıoldu, onu gördüm. Bu çalışmalarda da kendine güveninin daha da yükseldiğini fark ettim. Çünkü,cinsellikleilgilibireğitimimizolmamıştı.”(Adıyaman,STKTemsilcisi)

İşbirliğisürecindeeldeedilenağırlıklıolumludeneyimler,ortaklarınkatılımcıbirsorumluluk ilesadecekendi kurumlarında değil, özel hayatlarında da birer kadının insan hakları savunucusuna dönüşmesinekatkıdabulunmaktadır.

“İşarkadaşlarımabizeverilenkitapçıkları,broşürleriapartmanlarındafilantanıtmalarınıistedim.”(İzmir,STKTemsilcisi)

Birkaç kişi, eğitim sonrasında kişinin feminist olarak, ayrımcılığın farkında kişiler olarak toplumdayalnızlaştığınıdeneyimlenenbirzorlukolaraknotdüşülmüştür.

“Arkadaşortamındahanibölgeitibariileilgilidüşününcede,hemfikirolamayıncaMardin’debirazcıkyalnızlaştım.Özelilişkilerimaçısındandaçünkühanigüçlükadınerkekleriherzamankorkutur.Hanisosyalanlamdadadeğişkenlikgösterebilir,özelanlamda,özelhayatımanlamındabiraztepkilibirhalegeldimvedahafarklıhitapetmeyebaşladım.Davranışlarımadökebildim.Bunoktadaçokdaiyişeyler duymuyorsunuz. Ama karşı cinsle ilgili yalnızlaşırken, hemcinslerime yönelik güçlendim.”(Mardin,BelediyeTemsilcisi)

3.6.ProgramYürütücülerininGözündenEğitimProgramveSeminerlerinDeğerlendirilmesi

KİH-YÇ Derneği program yürütücüleri ve danışmanlarından Damla Eroğlu, Duygu Dokuz Şahin, GülşahSeral,İpekİlkkaracan,LizErçevikAmado,NigarEtizerKaracık,ZelalAymanveILOprogramortaklarındanEbruÖzberkAnlıveÖzgeBerberAğtaşileprogramlarıngeliştirilmesüreci,başarılıyanları,gelişimalanlarıvebuprogramlarıngeleceğiileilgiligörüşveöngörülerideğerlendirilmiştir.

a)ProgramYürütücülerininGözündenKİHEP’inDeğerlendirilmesi


KİHEP’inSHÇEK ileortaklığınınolduğudönem,karşılıklıbirçokaçıdanoldukçaverimlibirdönemolarakanlatılmaktadır.

“Misyonlar örtüşüyordu. Biz bilgi ve uzmanlığı katıyorduk, sürekli etkiyi arttırıcı revizyonlaryaparak.”(DernekYetkilisi)

“Ağustos 1998’de ilk eğitici eğitimini yapmıştık. Toplum merkezi çalışanları ve kadın sığınmaevlerindenarkadaşlarlaeğiticieğitimineveilksahaçalışmasınabaşlamıştık.Çokdoğrubireşleşmeolduğunusahadaçokhızlıbirşekildegördük.”(DernekYetkilisi)

“Tekbaşımayazmagücünükendimdebulamadığımbirdoluşeyiçokgüzel,hapgibiböyleelininaltında(bulmak)şahanebirdurum.Toplummerkezikoordinasyonvedeğerlendirmekurullarımızvardı, oraya hemen şöyle bir şey yazdım: Tümmahalleli kadınlara tek tek ulaşılmalı.” (DernekYetkilisi)

SHÇEK ile1998yılında imzalanmışolanProtokolü ile, sosyalhizmetvepsikolojigibimeslekidonanımasahip KİHEP grup yönlendiricilerinin yetiştirilmesi, halkın erişimine açık toplum merkezlerinin mekanolarak kullanımı, KİHEP gruplarının bu merkezlerde mesai saati içinde uygulanmasının sağlanması vekolaylıklagrupoluşturulabilmesigibikazanımlarınınolduğubelirtilirken,bugüntümbuunsurlardayıkıcıbirdarboğazyaşandığıfarklışekillerdeifadeedilmektedir.Budarboğazıngerekçesiolarak,özellikle2012sonrası değişen hükümet politikalarının kamu kurumları ve belediyelere yansıması sebebiyle daha azprogramortaklığıkurulmasıvegeleceğinbelirsizliğigösterilmektedir.

“2012’den sonra yapamazsınız (tavrıyla) net bir şekilde karşı karşıya kaldık. Yazılı bir gerekçesiyoktu. Yazılı bir şekilde yapmayacaksınız diye bir şey olmadı. Sözlü yapamazsın diyor amabakanlıktaçalışaneğiticiarkadaşlarınelindeyazılıprotokolvar;görevemri.Benyazılı emirlereuyarımşeklinde,yinevatandaştandilekçealıpkayıtagirdiklerindeyüzdilekçegelmiş,ozamanneolacak?”(DernekYetkilisi)

Dernekyetkililerivedanışmanlarıtarafındanbuprogramınenbüyükbaşarısı,amaçlandığıüzerekadınlarıgüçlendiren ve nihayetinde peyderpey dönüştüren bir etkiye sahip olması olarak tanımlanmaktadır.Dönüşümünaltıncıhaftadanitibarengözlendiğinotdüşülenprogramın,katılımcılarınyaşamlarıüzerineolanetkisininkimikadındaaltıay,kimikadındabiryılsonraortayaçıktığıbelirtilmektedir.

“SizlerKİHEP’inşuanüçüncüetkideğerlendirmesiniyapıyorsunuz.Birinciveikincisindekendimeözgüvenim arttı diyen kadınların oranı %94 ve %96’dır, yanılmıyorsam. Tahmin ediyorum buözgüvenlebirkadıngiderkendi işyerinikurar,birkadıneğitiminitamamlamayakararverir.Birkadın‘artıkkocamınçayınıkarıştırmıyorum’der.Bunlarınhepsibirbirineeşdeğerbenimiçin.Onoktaya gelebiliyorsa bir kadın, o güçlenmeyi alıp nasıl kullanacağını kendisi bilir.” (DernekYetkilisi)

Programınbubaşarısınınardındayatanetkenlerinbaşını,birincilolarakprogramınsahada feministbirbakış açısıyla şekillendirilmişolması, çokbüyükbir titizlik veemeklehazırlanan, çokdolu vedoğrubiriçeriğesahipolması,zamankullanımıçokiyihesaplanmışbirakışilekatılımcı/etkileşimligrupaktivitelerigibiyöntemleribarındırmasısayesindeçoketkilibirbilgiaktarımyönteminesahipolmasıçekmektedir.İkincilolarakdakatılımcınıneğitimdepaylaşılankonuları içselleştirebileceği,kendini ifadeetme imkanıbulupdeneyimpaylaşımıyapabileceğivekendinideğerlivegüçlühissedebilecekbirzamanplanınasahipolmasıgösterilmektedir.Üçüncülbaşarıbileşeniisegrupyönlendiricilerinintitizlikleseçilmesi,yoğunbireğitimvesüpervizyonsürecindengeçirilmesiolaraktanımlanmaktadır.Programındönüştürücüetkisineolaninancıngrupyönlendiricileritarafındandiritutulmasıbaşarıyıdestekleyenbirbaşkabileşendir.Son


olarak,dernekyetkililerininKİHEP’isahadasürdürülebilirbirşekildecanlıtutmakamacıylasüreklifaaliyetiçinde olması da çok önemli bir rol oynamaktadır. Dernek yetkililerinin en büyük motivasyonu, diğereğitimlerdençokfarklıözellikleresahipKİHEP’inmevcutiçerikveyöntemlerisayesindesürdürülebilirbirprogramolmasıolduğusöylenebilir.

“İçerik zaten sahada belirlenmiş olduğu için, yöntemler bilinçlenme üzerine ve psikolojik tarafıolan, sosyal tarafı da olan grup yönlendirme teknikleriyle, feminist çerçevede sunulduğu içindönüşümoluyor.”(DernekYetkilisi)

“Grupçalışmasıküçükcanlıbirmekanizmagibi.Birkadınıngruptayaşadığıdeneyim,gösterdiğitepki, anlattığı şey, fark ettiği şey, biliyoruz ki olduğu haliyle dışarıda bir alanda kendinigösterecek.”(DernekYetkilisi)

Öte yandan, kendisi de sürekli dönüşen ve hukuksal içeriği güncellenen bir program olan KİHEP’iuygulamadayaşanılanzorluklaraparalelolarakgünümüzkoşullarındauygulanabilirbirformataçekilmesiihtiyacı sıklıkla dile getirilmiştir. Bu çerçevede derneğin gündeminde, programın 16 haftalık süresinindeğerlendirilmesiönemlibiryer tutmaktadır.Örneğin, sahadanalınanbazıduyumlaragöre16haftalıkzorunlukatılımgerektirensüreçsahauygulamalarınızorlamaktadır.

“KİHEPonaltıhaftalıkbirprogramolmasıaçısındançoközel.Dönüşümühedefliyorçünkü.Onaltıhaftaüç-dörtsaatbirdönüşümünoluşmasınaolanakverenbirsistem.Ancaktekyöntemdebudeğil. Tek yöntem bu olmak zorunda değil, bunu yapamıyorsak başka yollar buluruz başkaçözümlergeliştiririz.1998yılında internetyoktu,şimdiöylebirşeyvar. İşindönüşümkısmıgeriplanagelecek,bilgikısmıöneçıkacak,bilemiyorum.Hanideğişkenbirortamda,bizdeortamagöredeğişiyoruzdeğilbu,amaortamınkoşullarınagörebizlerdefarklışeylerdüşünüpgeliştirecekkafayapısınasahipakıllıkadınlarız.”(DernekYetkilisi)

Birdiğergündemisegrupyönlendiricilerininmotiveedilmesidir.Grupyönlendiricilerininbiryıldaenazikigrup açmasını arzulayan KİH-YÇ Derneği, ilkesel olarak eğiticilerin zorlanmaması gerektiğinin, çünkügönüllü olarak yoğun emek verilen bir süreç olduğunun altını çizmektedir. Eğiticilerin grup açamayışı,eğiticileriçindebüyükbirmoralbozukluğukaynağıolaraknotdüşülmektedir.Geleceğiiyiöngörüp,bunakarşıivediliklebirkarşıstratejigeliştirmeninönemliolduğudabelirtilmektedir.BusayedeSHÇEKdönemisonrasında,Belediyeler,kadınörgütleri,özelşirketlerve ILO ile işbirlikleriningeliştirilmesibirkazanımolaraktanımlanmaktadır.

“Pekçokeğiticimizinensonaçtığıgrup2012’dir.Çokyıkıcıvetabiüzücüoldu.Feministhareketinönemlikazanımlarındanbirtanesigerçekleşemiyordu;neredeoluyor,kimleoluyor,nasıloluyor,neredeçatlakvar,oçatlaktabizyetişirizgibiilerleyebilecekveyeniyollarbulma,çözümgeliştirmeyetisinedesahipbirdernekolarakbizdebocaladık.Neoluyor,nasılçözebiliriz,başkaneolabilirkonusunu anlamak zaman aldı. Sonra yavaş yavaş yapmayacaksınız mesajının verildiğiniduydukça,tamamozamanneolabilirdiyekafayormayabaşladık.Bizzaten2005yılındailkdefaSHÇEKdışındaeğiticiadaylarınıeğiticieğitimlerinedahiledilmeyebaşlamıştık.”(DernekYetkilisi)

Dernek yetkilileri, sonuç olarak KİHEP’in geleceği için yoğun bir endişe taşımaktadır. Sürdürülebilirliksorunununaltınıçizenyetkililer,geçmişteyıldaortalama750kadınaulaşırkenbugünenazından500-600seviyesini yakalamayı istemektedir. Hukuksuzluk ve yasalara ilişkin oluşan inançsızlık ortamında bazıbelediyelerinkadınlarıngüçlenmesiileilgilikonularauzakdurması,sürdürülebilirliksorunununbirbaşkaayağıolarakgösterilmektedir.


Birdiğersürdürülebilirlikbariyeriolarak,siyasalkoşullardanötürüyerelyönetimlerleuzunvadeliortaklıkkurmanındahadazorlaşmasıişaretedilirken,bunakarşıstratejikolarakesnekbirtutumalmanıngerekliliğinotdüşülmektedir.Dernekyetkilileri, asıl amacın kadınlaraulaşmakolduğunuvurgularken,bunun içinyeni stratejiler üretilmesi yönünde bir eğilim göstermektedir. Politik zeminin istikrarsızlığı sebebiyle,devlet kurumlarındansa daha çok kadın örgütleri ve özel sektörden kuruluşlar yeni ortaklıklarkurulabilecekadreslerolarakgösterilmektedir.

“Bilemiyoruz ki, siz biliyor musunuz altı ay sonra ne olacağız? Uzun soluklu çalışmaların zorgitmesinenedenoluyorbukadarsertbirzemin.Öngörülemeyecekşekilde ilerliyorsosyo-politiksüreç, her daim yeni stratejilerle ilerlenebilir. Belediyelerle ortaklıklar kurduk, olumsuz gidersebakacağız çaresine. Her koşulda kadın örgütlerinin varlığı, onların sahada kurduğu ilişkilergüçlendirici bir etki, onlarla ilerlenebilir. Başkapartnerler düşünülebilir; bu konudadaha esnekbakıyorum.İllaşuradaolmakzorundadeğil,buprogramkadınaulaşsınyeterki.”(DernekYetkilisi)

Yenistratejigeliştirmeihtiyacınıivedileştirenbirbaşkaunsurise,geçmişegöredahaazsayıdagrupyapıpdaha az sayıda kadına ulaşılmasının, KİHEP uygulamalarının Dernekte harcanan kaynaklar açısındanmaliyetlibirhalegelmesidir.

“Yılda100kişikatılırsamaliyetiçokyüksekolur.”(DernekYetkilisi)

“Sahada karşılaşılan durumun yıpratıcı, zorlayıcı olması durumunda programın içeriği,uygulamadaki yaklaşım ve kullanılan araçlara dair ne gibi değişiklikler yapılabilir diye gözdengeçirilebilir.Sürdürülebilirişbirliklerinindahasağlıklıyürümesiiçinnasılbiryaklaşımdahaetkiliolurdiyekafayormamızgerekiyor.”(DernekYetkilisi)

Tümbuetkenlerdikkatealındığında,sürdürülebilirlikiçinDernekyetkililerindenhemprogramıniçerikveuygulanmabiçiminehemdeuygulanmamecralarınayönelikçokçeşitliönerilereldeedilmiştir:

• Programısahiplenenyerelkadınörgütleriningüçlendirilmesi• Ortaklaşanbirgörüşolarak,yerelkadınörgütleriaracılığıylaKİHEP’inkadınlaraulaşmasıbirçok

dernek yetkilisi tarafından önerilmektedir. “Ekonomiye Destek” çerçevesinde bir programyaratılması:

o ILO,İŞKURvb.gibikadınlarınekonomikhaklarıiçinçalışankurumlarlaortaklıkyapmaküzereiçerikteKİH-YÇprogramlarındarevizyonlaryaparak,“suyasabunadokunmayanyollardan”uygulamayapmakbiryololarakgösterilmiştir.

• Programiçeriğininbaşkamecralardauygulanması:o Gençlere erişmek için onların kendi iletişim araçları, yani sosyal medya üzerinden

programyürütülmesibirihtiyaçolarakbelirtilmiş,ancakbununiçinsosyalmedyaileilgili bir ekiple çalışılmasının uygun olacağı birkaç dernek yetkisi tarafından notdüşülmüştür.

• TV–internetdizisiüretilmesio Bir “dizi” döneminde olduğumuz belirtilerek, dijital içerik/medya sağlayıcılarıyla iş

birliği yaparak, etkileşimli, katılımcı diziler/filmler üretilmesi bir dernek yetkilisitarafındanöneriolarakgetirilmiştir.

• Ortaklıkiçinmeslekörgütleri,üniversiteler,çalışmamerkezleri,kadıngruplarınagidilmesio Yeni ortaklıklar kurulabilmesi için dernek ilkeleriyle örtüşen kurum ve kuruluşlara

gidilmesiyönündeortakbirstratejiönerisigetirilmiştir.


b)ProgramYürütücülerininGözündenKİHE’ninDeğerlendirilmesi

ILOyetkilileri,2008yılındakadınlarıngüçlenmesinevesileolmaküzereyolaçıktıklarınıbelirtirken,KİHE’ninKİHEP’tenesinlenilerekgeliştirildiğini, KİHE için ILO’nunuygulayıcı, KİH-YÇDerneği’nin tedarikçi rolleresahipolduğununotetmişlerdir.

“BakanlıkveSHÇEKaracılığıylamobilizeedilenbirprogramKİHEP.Buçokbüyükbiravantaj.”(ILOYetkilisi)

ILOyetkilileri,KİH-YÇ’ninAileveSosyalPolitikalarBakanlığıileprotokolününTicaretOdaları,BelediyelerveİŞKURileişbirliklerindekilitaçıcıbirrolüstlendiğininaltınıçizmiştir.KİHEiçinhemkatılımcıkadınlardanhemdeprogramortağıkurumlardançokiyigeribildirimaldıklarını,ençokbueğitimereferansverildiğinibelirtenILOyetkilileri,ilkdönemsonundabazımodüllerigüçlendiripKİHE’yedevamederken,KOBİ’lereyönelikTCEseminerleridedüzenlemeyebaşladıklarınıbelirtmişlerdir.

ILO’yagöreKİHE,sadeceTCESeminerleri’ninönünüaçmaklakalmamışaynızamandabelediyelerleyakıntemaskurulmasınaveyeniaktörlerletanışılmasınaimkanverirken,farklıpolitikvekültürelçevrelerdenkadınlaraulaşılmasınıdasağlamıştır.NitekimbirDernekyetkilisi,derneğinprogramlarıvemateryallerisayesindebirbirindenfarklıprofilesahipkadınlaraulaşıldığınıdoğrulamaktadır.

“Buesnadaçokfazlafarklısosyo-ekonomikyapıdan,kültürelyapıdanveyaşözelliklerindeninsanlagrupdeneyimleme,programınnasılaktığınıanlayabilmezeminbuldum.Neredeysehertürinsanlagrupyapmışgibiyim,öylehissediyorumkendimi.Ondörtbinaileyleçalıştım.OndörtbinaileniniçineKadınınİnsanHaklarıDerneği’yleilgilibirşeygirmesineözengösterdim.Herbirigelemiyorgrubaamamutlakabirşeygitti.Büyükbirkazanımolduğunudüşünüyorum.”(DernekYetkilisi)

KİH-YÇDerneği’negöreKİHE,süresi,sıkıştırılmışiçeriğivebilgilendirmeformatınasahipoluşuyla,KİHEPkadardönüştürücübiretkivaatetmemektedir.AyrıcaKİHEP’insonbirkaçhaftasının,kadınlarabundansonra ne yapabilecekleri, nasıl örgütlenecekleri konusunda toparlayıcı bir içerik olarak tasarlandığınıbelirtenbazıDernekyetkilileri,KİHEgibidahakısasürenbirprogramiçindekatılımcıkadınlarabuiçeriğinaktarılamamış olmasını vicdani olarak doğru bulmadığı için KİHE’nin içeriğini buna göre uyarladıklarınıbelirtmiştir.

“(16haftanınkısaltılmasına)Bentaraftardeğilim.Bubirsüreç.Haftadaikitoplantı,sekizhaftadabitirsekolmazmıdiyenarkadaşlardaoluyor.Bazışeylerindönüştürücüolmasıiçin,zamanaizinvermek lazım.KİHEP,katılımcılarınkendisiyleyüzleşmesinigerektirenbirprogram.Buyüzleşmesonucundabakıpgörüpkendindehoşunagidenveyagitmeyenşeyikişialıpiçineyerleştirmedendevamederse,birnoktadabenbunlarlaneyapacağımdiyeortadakalır.Bunuyapmayahakkımızyok.Mesela KİHE, KİHEP’e göre daha hafifletilmiş bir programdır. O şekilde tasarlandı çünkü.Sahası farklı, kısa süresi var ve bu daha kısa süre içinde bir şeyleri karıştırıp ortada bırakmahakkımızyok.Obulanıklaşansuyuniçindekikumtaneciklerinininmesineyerleşmesinevebiryerbulacaksabulmasınaizinverenbirzamanvealanlazım.”(DernekYetkilisi)

İşbirliği yapılan belediyelerinmeslek edindirme kurslarına paralel olarak yürütülen KİHE’nin takvim vemekan organizasyonu gibi lojistik sorunlarla da karşılaşması, Derneğin KİHE’nin etkisinin sınırlı kaldığıdüşüncesinebirbaşkasebepolarakgösterilmektedir.

“Biraçıdankadınlarıgüçlendirmeayağıvardı.Öteyandan,belediyelerinmeslekedindirmekurslarıkadınların devamlılığı, takvimlerin ayarlanması vs. sorun oldu. Mekan değişmesi, gruplarınbirleşmesivb.sorunlargrupdinamiğinietkiledi.”(DernekYetkilisi)


SahadanKİHEkatılımcısıkadınlarınprogramındahadauzunolmasınayöneliktalepleriolduğunuöğrenenveKİHE’denedinilenbilgivedeneyimideğerlendirenDernekyetkilileri,eksikkalanmodüllerin(özellikleönemli bir dönüşüme sebep olan Cinsellikmodüllerinin) çok önemli değerler içerdiğini not düşerken,KİHEP’iikiaşamalı(8hafta+8hafta)yapmanındabiralternatifolarakdeğerlendirildiğinibelirtmişlerdir.

“Bazıkadınlardahadafazlaistiyor.Amasahada16haftaokadarkolaydeğil.Sahada10haftadahakolayolabilir.Özelliklekurumlaryapamayabiliyor,benimseyemiyor,içinegiremiyor,uzunbirsüreç diyorlar. Acaba böyle bir şey yapabilirmiyiz? Program süresini ikiye bölüp önce 8 hafta,sonrasındatalepedenlerile8haftaşeklindeikiblokdaçıkabilir.”(DernekYetkilisi)

Bununla birlikte KİHEP ve KİHE’nin amaç ve yapısal farklılıkları nedeniyle karşılaştırılmasının doğrubulunmadığını belirtenbazıDernek yetkilileri, yinedeKİHE’nin kendi amaçları doğrultusundaetkili birprogramolduğunudanotetmişlerdir.

“Bendeetkisiolduğunuhissediyorum,yaptığımgruplardadahissediyorum.İkisinikarşılaştırmakonusunu bana sorarsanız, her ikisini de yapan biri olarak karşılaştırma yapmak pek doğrugelmiyorbana.Ziraobaşka,bubaşkaşeklindedüşünürüm.”(DernekYetkilisi)

Devletdesteğininolmadığıgünümüzkoşullarındauygulamazorluklarıyüzünden16haftalıkKİHEP’iuzunbulduklarını belirten ILO yetkilileri, KİHEP’ten uyarlanıp 10 hafta olarak tasarlanan KİHE’nin dahikısaltılması gerektiğine inanmaktadır. ILO yetkilileri, hedef kitleye göre esnek olunması gerektiğinieklerken,özellikleözelsektördekiihtiyaçları işaretederekfarklıyapılaragöreyeniveesnekprogramlargeliştirmeninönemininaltınıçizmektedirler.

“KİHEP bir dönüşümprogramı. Kadınları eğiten bir programdeğil sadece. Kadınların bir aradaolmasıanlamlı.Süresini16haftatutmakkonusundakihassasiyetideanlıyorum.Ama2009ve2019Türkiye’siarasındabirfarkvar.Kamukurumlarıarasındafarkvar.16haftaolmasıgerekenbirşey,amabugünartıkmümkündeğil.”(ILOYetkilisi)

“Öyle ki yeri geldi (2009 yılında) biz KİHEP’i 10 günlük program (şeklinde) yaptık. Programınesnekliklere sahip olması gerekli. Örneğin İŞKUR bunu (16 haftayı) entegre etmeye hazırsa,uygulanabilirelbette.Amaözelsektörde,işçi-işverenlereverilecekse16haftagerçekçideğil.Hedefgruplaragörefarklıversiyonlarıolmasıgerekir.”(ILOYetkilisi)

İşdünyasınıntalepvekoşullarınıdikkatealanILOyetkilileri,Derneğeilkelerdentavizvermedengelecekteuygulanmaküzereşuönerilerigetirmektedir:

• Firmalara ve sendikalara yönelik seminerler: Çok çeşitli konularda karma çalışan ve yöneticiekiplerine düzenlenecek, 3-4 saat sürecek seminerlerin amacı, anlatılan konularda soru işaretiyaratmak,cevapbulunacakaraçlarıvermekolaraktanımlanmaktadır.Böylesiseminerlerinküreseltekstil firmalarının dikkatini çektiği, bu sayede çok sayıda tedarikçi firmaya ulaşıldığı da notdüşülmüştür.Örneğinbufirmalardanbirisinin,belirlikurallarauyantedarikçifirmalarlaçalışmakzorundaolduğubelirtilmiştir.Küreselfirma,çalıştığıtedarikçifirmalarınayrımcılık,örgütlenme,işsağlığıvegüvenliğigibikonulardapolitikalarınınolmasınıbeklemektedir.Böylesifirmalar,KİH-YÇiçinişbirliğineelverişlibirpotansiyelyaratmaktadır.

• Kadın ve erkekleri aynı platformda buluşturacak programlar: Toplumsal cinsiyet eşitliği

perspektifindenolmaklabirlikte“çalışmahayatı”anabaşlığıaltındaaşağıdakikonularıkapsayanmodülleringeliştirilmesiönerilmektedir:

o İşyerindeşiddet


o Ekonomikhaklaro İşyerindeiletişimo Örgütlenmehakkıo Analık-Babalıkhakkıveemzirmehakkıo Çalışmahayatıo Aileveişyaşamıuyumlaştırmasıo İşsağlığıvegüvenliğio Sendikalhaklar(ücretlendirme,topluişsözleşmeleri)

ILO’nunuluslararasıbirörgütolarakkatıçalışmaprensiplerinesahipolduğunubelirtenILOyetkilileri,KİH-YÇ’nin Dernek ile yakın çalışabilecek kurumlarla iş birliği kurmak konusunda ısrarcı olmasını daönermektedir.Buaçıdanüçhedefgösterilmektedir:Belediyeler,sendikalarvebüyüközelşirketler.

• Özelliklebüyükuluslararasıfirmalarınküreselkurallaratabiolduğu,yereltedarikzincirlerinindebukurallarıhayatageçirmekzorundaolduğunotdüşülmektedir.KİHEP’inbiryılayayılarak,katılımesnekliğiylebugibi firmalardauygulanmasınınmümkünolduğuna inanılmaktadır.Bu firmalarlaayrıcaöngörüşmeyapılarak, herbirinin ihtiyacına yönelikbir program tasarlamanındauygunolacağıbelirtilmektedir.

• Sendika ve konfederasyonlarla iş birliğini geliştirmek üzere, bu kurumların temsilcilerinin deeğitimci havuzuna dahil edilmesi, böylelikle ulaşılabilir hedef kitleyi genişletmenin mümkünolacağıbelirtilmektedir.

ILOyetkilileriayrıca,eğitimlerinişpiyasasınayenigirenkadınlarüzerindekietkisinigörmeninkendileriiçinçokönemarzettiğinibelirtmişlerdir.

BirDernekyetkilisideİŞKURgibikurumlarlaişbirliğiniönemsediklerinivegeçmiştekindendahafarklıvedaha az baskı altında bir yönetim ekibi olması sebebiyle İŞKUR’u halen potansiyel gördüğünü notdüşmektedir.

“İŞKURdevletkurumuolduğuiçin(KİHE)ilerlemediamabencegeliştirilecekpotansiyelvar.ÇalışmaBakanlığı ve İŞKURmeslek danışmanlığı ve iş bulma eğitimine devam ediyor. Türkiye çapındaşubeleriveofislerivar.Lojistikaltyapısıvar.Kadınkatılımcıprofiliçok iyi,eğitimalmaya istekli.HaliyleKİHEoradahızlıetkiliolabilir.”(DernekYetkilisi)

c)ProgramYürütücülerininGözündenTCESeminerleri

TCESeminerleri,kadınveerkeklereulaşarakhemçalışanlararasındatoplumsalcinsiyeteşitliğikonusundafarkındalıkoluşturmakhemdecinsiyeteşitliğineduyarlı işyeriortamınıdesteklemeküzere,hakeşitliğiekseninde tasarlanmış, dört saatlik bilgi aktarımı formatında uygulanan bir program olaraktanımlanmaktadır.

Derneğinbazıyetkilileri,programıngöreceazetkileşimliolmasıvesadecedörtsaatsürmesisebebiyleTCESeminerleri’ninkatılımcılarüzerindesınırlıbiretkisiolduğunusavunmaktadır.Öteyandansahadanalınangeribildirimlerinolumluolduğudanotdüşülmektedir.

“Duyduğumgeribildirimler‘iyigeçiyor’yönünde.Zatenbeklenenetkifarklı.”(DernekYetkilisi)

BazıDernekyetkilileri,hemkatılımcılar içinkatılımınınçokdahakolayolmasıhemdederneğinsahadaolmasını sağlaması sebebiyle kısa seminer düzenlemeyi doğru bulmaktadır. Dernek yetkilileri, çeşitli


sebeplerleKİHEP’inuygulamasınınzorlaşmasıkoşulundaaşağıdakibaşlıklardafarklıseminerveatölyelertasarlamanındamümkünolduğunubildirmektedir:

• Ekonomikhaklar• Şiddetsiziletişim• Uluslararasıhaklar• Toplumsalcinsiyeteşitliğineduyarlıebeveynlik

“Toplumsal cinsiyet eşitliğine duyarlı ebeveynlik eğitimini de düşünüyoruz, belli bir sayıda denemeyapmakistiyoruz.Amaanaeksenimizeşitlikvurgusuolacak.”(DernekYetkilisi)

NitekimILOyetkilileri,ilhamvericiKİHEveTCEseminerlerideneyimleriüzerindenyeniprogramlarüretipçeşitliözelsektörkurumlarıylaeğitimuygulamalarıyürütmeyedevamettiklerinibildirmişlerdir.

4.SONUÇVEÖNERİLER

a)KİH-YÇDerneğineİlişkinÖneriler

KİH-YÇeğitimprogramlarıileyollarıkesişen,önceKİHEPkatılımcısı,sonrasındaeğiticieğitimindengeçipbirer KİHEP gönüllüsü/temsilcisi haline gelerek başka kadınlara ulaşan grup yönlendiricilerinin KİH-YÇDerneği içingörüşleriortakbirpaydadabuluşmaktadır:Güzel insanlar,güçlü,bilgilivehaksavunucusukadınlar!

Nitekim“KİH-YÇDerneği”deyinceöncelikleDernekçalışanlarınınveeğiticieğitiminiverenkişilerinisimleriakla gelmektedir. Derneğin, insanları etiketlemeden, samimiyetle ve eşitlikçi yaklaşan, değer veren,motivasyonsağlayantutumu,enbeğenilenyanınıoluşturmaktadır.

Derneğin,kadınıninsanhaklarıalanındaeşitlikçiyasalarınoluşturulmasıveiyileştirilmesinekatkısı,hemkatılımcılar,hemgrupyönlendiricileri,hemdekimiprogramortaklarıiçinilhamvericiveoldukçamotiveedici bir unsurdur. Programın şekillenmesinde sahanın geri bildiriminin dikkate alınması takdirlekarşılanmaktadır.Yerelilesüreklitemashalindeolunupsahanıngidişatınıtakipetmeleridesorumlulukvedayanışmaçerçevesindeözelliklegrupyönlendiricilerininmemnunolduğuözelliklerdenbiridir.

- Öneri 1: Derneğe ilişkin var olan pozitif algı dikkate alındığında, KİH-YÇ Derneği’nin mevcutdeğerleriçerçevesindesamimivedayanışmacıtutumunusürdürmesikilitbirroloynayacaktır.

“Sezonluk bir amaç değil, hayat amacı haline getirmişler. Beni çok etkileyen kısmı bu! Tümsöylediklerimizin hepsini tekrar etmek istemiyorum. Derneği elime alıp sarılıp öpesim geliyor.”(İstanbul,GrupYönlendiricisi)

“Önemsiyorlar;katılımcıyıdaönemsiyorlar,buenbüyükşeyamaeğiticiyideçokönemsiyorlar.Sürekli imkansızı başarma derdinde değil de eğiticinin de iyi olmasını esas alıyorlar. Moral,motivasyonun yüksek olmasını önemsiyorlar. Eğitici eğitiminden moral aldık belki, o yüzdenbağımızhaladevamediyor.”(Diyarbakır,GrupYönlendiricisi)

“KİHEP’in demokratik bir yapısı var. En son (benzer çalışma yapan) bir vakfın bir çalışmasınakatıldım.Oradakendimibürokratikyapıiçindeokadarsıkıştırılmışhissettimkiburadaneişimvardedim.”(İzmir,GrupYönlendiricisi)


Dernekileilgilialınangeribildirimlerkişiselkoşullaraveihtiyacagörefarklılıkgöstermektedir.Hükümetpolitikalarından ötürü daha da kenetlenmenin gerektiğine ihtiyaç duyan Güneydoğu AnadoluBölgesi’ndekigrupyönlendiricileri,bireyselhayatlarındayaşadıklarıkayıplarnoktasındadaderneğinmoraldesteğinibeklemektedir.Özellikleişkaybıyaşayangrupyönlendiricilerikendilerinibirağınparçasıolarakgörmeyiarzulamaktadır.Grupoluşturup,yürütmeninmalikülfetlerindendesözederkendernekdesteğibeklendiğigözlenmektedir.Bununyanısıragrupyöneticilerininağıreğitimdosyalarınıtaşımakzorundakalmasıdayinederneğinüreteceğibirçözümkalemiolarakçeşitliillerdeöneçıkmıştır.Sonyapılaneğiticieğitimi özelinde de yoğunlaştırılmış bir zaman diliminde verilen eğitimin katılımcıları çok sıktığı notdüşülmüştür.

- Öneri 2: Özellikle grup yönlendiricileriyle düzenli temas kurulmasını sağlayacak platform/larkurulmasıfaydalıolabilir. İhtiyaçsaptamasıvedestekaçısındanbuplatformlaretkinbirşekildekullanılabilir.Olumludeneyimörnekleri,deneyimpaylaşımıveöneriler,buplatform/larüzerindenpaylaşılabilirveçoğaltılabilir.Zordurumdaolangrupyönlendiricileriiçinderneközelbiruygulamageliştirebilir.

“Yıldabirtoplayabilirlereğiticileri.Yereldeyaşanılanolumlu,olumsuzyönlerdilegetirilipbuyöndeatılımlar yapılabilir, projeler üretilebilir, güzel çalışmalar olur diye düşünüyorum.” (Diyarbakır,GrupYönlendiricisi)

b)KİHEP’eİlişkinÖneriler

KİHEP, programı tamamlamış kadınlar için neredeyse kusursuz bir program özelliği taşırken, grupyönlendiricileriveprogramekibindenalınanbilgileregöreKİHEP ikiönemlidarboğazlakarşıkarşıyadır.Aşağıdadetaylandırılanbuzorlukalanlarınınherbiriiçinyapılanönerilerbirarayagetirildiğinde,KİHEP’inhem mevcut formatta sürdürülmesi için çalışmalara devam edilmesi hem de farklı formatlarınınoluşturulmasıalternatifbiryololarakgörünmektedir.

SorunAlanı1:ProgramOrtağıBulmaZorluğu

Güncelpolitikkoşullardabelediyeveresmikurumlarlaprogramortaklığıkurulmasındakienbüyükengel,siyasiolaraktoplumsalcinsiyeteşitliğikonusundahükümetpolitikalarınınolumsuzyöndedeğişmesiveeşitlikçi ve feminist çalışmaların genel olarak desteklenmemesidir. Program ortağı bulunmasındakisıkıntılar, zincirleme olarak başka zorluklara da yol açmaktadır. Bunlar şöyle sıralanabilir: Demokratikkatılım, ifade ve örgütlenme hakları önündeki engeller, farklı kesimlerden kadınlara ulaşma zorluğu,potansiyelkatılımcıkadınlarınkatılımlailgiliyaşadıklarıengeller,eğiticilerinvekatılımcılarıngrupçalışmasıiçin uygun mekan bulma zorluğu, grup yönlendiricilerinin KİHEP uygulayamamaktan kaynaklımoralsizlikleri,derneğinbufaaliyetlereilişkinmaliyetdengesinikoruyamamariski,vb.BunlarıgidermeninenönemliyoluolarakyeniprogramortaklıklarıkurmakvegerekirseesnekbirperspektifleKİHEP’eyenibirşekilvermekgündemegelmiştir.

- Öneri 3: Stratejik sebeplerle modül isimleri ve içeriklerinde hassas noktaların yumuşatılmasıözellikleILOveprogramekibininbirkısmınıngetirdiğiönerilerolarakdeğerlendirmeyealınabilir.

- Öneri4:MevcutKİHEP’iuygulayabilmeküzere,politikolarakdahauyumlusiyasipartileringenelmerkezleriileprotokolimzalamafikriyenidendeğerlendirilebilir.

- Öneri 5: Kadın çalışmaları yapan üniversite ve STK’larla iş birliğini arttırmak üzere girişimlergüçlendirilebilir.Bukurumlar,genelolarakenelverişliprogramortaklarıolaraktanımlanmaktadır.

- Öneri 6: Tüm potansiyel program ortaklarına KİH-YÇ Derneği’nin sağladığı ücretsiz bilgi vedeneyim birikiminin sağlayacağı avantajlar vurgulanabilir. Program ortakları, kendi grupyönlendiricilerini yetiştirmeyi, bağımsız olarak böylesi eğitim programlarını bünyelerinde


sürdürmeyiönemlibiravantajolarakdeğerlendiriyor.Dolayısıyla,KİH-YÇ’ninprogramortaklarınınçalışanlarınavereceğieğiticieğitimivesüpervizyondesteğibuprogramlarıoldukçacazipkılıyor.Çok faydalı bulunan materyal desteği konusu da protokolün bir ayağını oluşturmaya devamedebilir.

SorunAlanı2:KatılımcıBulmaZorluğu

DahaçokkulaktankulağayayıldığıgözlenenKİHEPiçin,grupyönlendiricilerindenalınangeribildirimleregöreprogramın16haftasürmesi,heroturumun4saatuzunluktaolmasıgrupoluşturmaktabirengelteşkiletmektedir.

- Öneri7:Yüksekseviyedetakdirgören,etkiyaratanvetavsiyealanbirprogramolanKİHEP’tenyereldekikadınlarınhaberdarolabilmesiiçindahafazladuyuru,yereletkinliklervekamuspotlarıyapılabilir.

- Öneri 8: Katılım koşulları yeniden değerlendirilebilir. Zorunlu katılım için alternatif ve esnekçözümlerdeğerlendirilebilir.

- Öneri9:16haftalık süregenel talepüzerineyenimodüllerve/veyaderinleştirilmişmodüllerleuzatılabilir,ayrıcaaşamalaraayrılmışbiryapıyabüründürülebilir (örneğin8hafta+8hafta+8hafta).Saatolarakdagünde4saatyerinekonsantrasyonudiritutmakvekatılımıkolaylaştırmakamaçlı2.5-3saatlikoturumlardeğerlendirilebilir.

- Öneri10:KİHEP’ekatılmayakararvermişkadınlarınKİHEP’tenyüksekbirmemnuniyetleayrılmasıbir fırsat alanını işaret etmektedir. Kadınların en azındanbir kez KİHEPdeneyimini yaşamasınısağlamak bağlayıcı bir etki yaratabilir. Bu sebeple, potansiyel katılımcılara yönelik bir toplantıformatıgeliştirilebilir(örneğintekoturumlukbirKİHEPpilottoplantısı),böylecenasılbirdeneyimyaşayacakları hissettirilebilir. Böylesi bir toplantıda ikramlar, tanışma ve paylaşma önem arzetmektedir. İkramverilmeside kadınların kendilerini iyi ve rahathissetmelerini sağlamaktadır.İletişimmodülü gibi herkesinmutlaka bir ihtiyacını kapsayan birmodülden alıntılar olması daönemlibirkatkısağlayabilir.“Bendili”ve“doğrubilinenyanlışlar”çerçevesindekullanışlıbilgilerverilerekKİHEP’invaatlerinedikkatçekilebilir.

- Öneri11:Gençlerin sosyalmedyadadaha çokvarlık gösterdikleridikkatealındığında,KİHEP’indijital ortamuyarlanması düşünebilir.Dijital ortamdaetkileşimli uygulamaların eksik kalmasınıtelafi edecek şekilde yeni araçlar geliştirilebilir (örneğin dijital blog,WhatsApp grupları, videogörüntülütoplantılar,yüzyüzeuygulamatoplantıları).

- Öneri12:Hemtelevizyonhemdedijital içeriksağlayıcılarla işbirliğiyapılarakTVdizisigibiçokizlenenprogramlarakadınıninsanhaklarınailişkintemelbilgilerinyerleştirilmesisağlanabilir.

- Öneri13:Dernek,grupyönlendiricilerinegrupçalışmalarıesnasındaheraçıdandahafazladesteksunabilir,karşılaşılanzorluklarınüstesindenbirliktegelinebilir.

- Öneri 14: “Dernek bizden şimdi ne bekliyor” diyen veya “KİHEP’li Kadınlar Derneği” gibi biroluşumagitmek isteyenyüksekmotivasyonlukatılımcılardüşünülerek, tümkatılımcılar içinbirplatform kurup bu platform üzerinden yeni katılımcılar bulmak ve kampanyalar yürütmekdeğerlendirilebilir.

KİHEPmodülveiçeriğineyönelikbazıönemliiyileştirmealanları,güncellemeyigerektirirniteliktedir:

- Öneri15:Videovegörselmateryalleringüncelkonularavegünümüzüngörselkalitesineuygunhalegetirilmesikatılımcılarınsıkılmadanizlemesineolanaksağlayabilir.

- Öneri 16: Modüllerin bir bütün olduğuna dair farkındalık, herhangi bir modülden feragatedilmesine yönelik öneri sunulmasını engellemiştir. Ancak yasal haklar konusundaki genelinançsızlık hali, örgütlenme ve siyasi katılım konusundaki çekinceler dikkate alınarak, ilgilimodüllereldengeçirilebilir.


c)KİHEÖzelindeÖnerilerKİHEkatılımcılarındanalınanveriler,KİHE’ninçoketkilivetavsiyeedilenbirprogramolduğunuvebelirginbir zorluğunun bulunmadığını gösterirken, ILO ve KİH-YÇ Derneği yetkilileri KİHE’nin en önemli engeliolarak program ortağı bulmak konusunu merkeze almışlardır. Tam da bu noktada KİHEP için yapılanönerilerKİHEiçindegeçerlidir.Ancak,özel sektörünyükselen ihtiyaçlarınadeğinen ILOyetkilileri, KİHE’nindeesnekbirperspektiftenyeniden şekillendirebileceğini işaret etmiştir. Bu açıdan, KİHE için uygulama fırsatlarının çeşitleneceğibelirtilmiştir.

- Öneri 17:Mesleki eğitim alan veya çalışanlara yönelik düzenlenecek KİHE çalışmalarında, saatolarak daha kısa, modül olarak da seçmeli bir KİHE uygulaması yapılması değerlendirilebilir.Böylesimodülerbiryapı,özelsektöresunulabilir.Saataçısındaneğitimsüresininuzunolması(2-3saatiaşması)sözkonusuiseeğitimsaatlerininmesaidışısaatleridedahilederekdüzenlenmesi,işvereniçinayrıbiravantajsağlayabilir.

- Öneri 18: KİHE’de modüllerin daha derinlikli işlenmesini isteyen, bunun için de sürenin uzuntutulmasını(10haftadandahauzun)birpotansiyelkitlebulunduğudikkatealındığında,KİHE’nindeseviyelendirilmişbiryapıdasunulmasıdeğerlendirilebilir(örneğinKİHEbaşlangıç-KİHEilerivb.).

- Öneri19:Eğitimlerhedefkitleninyaşamevresiveihtiyaçlarınagöreşekillendirilereksistematik/standartbiryapıdasunulabilir:KİHEPkatılımcılarınınbirçoğununsıklıklaaltınıçizdiğiüzere,gençkızlar ve yetişkin kadınlar hayatlarının en önemli değişim dönemlerinden önce (üniversiteyegitmeden,evlenmeden,çocuksahibiolmadan,çalışmayabaşlamadanvb.)bueğitimialmışolsalar,kendilerineuygulananeşitsizliklerevehaksızlıklarakarşıçokdahauyanıkolabilirler,bunlaraizinvermemekiçinmücadeleedebilir,çevrelerinibilinçlendirirveçocuklarınıonagöreyetiştirebilirler.Buamaçlardoğrultusundayeniprogramortaklıklarıdüşünebilir.

- Öneri20:ModüleryapıiçindeKİHE’deeksikkalanmodülleryumuşatılarakentegreedilebilir.- Öneri 21: Çalışmadünyasının cinsiyet yapısı dikkate alındığında, KİHE’nin erkekler veya karma

gruplariçinyapılmasıdeğerlendirilebilir.d)TCESeminerleriÖzelindeÖnerilerTCESeminerlerideetkilibulunanancakgelişimalanlarınasahipbirözelliğesahiptir.Dahaetkiliolabilmesiözelleştirilmişbiryapıyabüründürülmesienönemliihtiyaçtır.

- Öneri22:EğitimveyaşseviyesigibidemografiközellikleregöreTCESeminerlerifarklılaştırılabilir.Seminer katılımcı sayıları buna göre farklılaştırılabilir. Tercihen az sayıda katılımcıyla interaktifuygulamalariçerenbirsemineryapısı,katılımıveseminerinetkisinidahadagüçlendirebilir.

- Öneri23:TCESeminerleri,gündemindeTCEolanbirçoközelsektörkuruluşunaulaştırılabilir.TalepolmasıihtimalindeekolarakKİHEveyaKİHEPuzunvadelibirprogramolarakilerisürülebilir.TCESeminerleriüniversite,kamukurumvekuruluşlarınadaönerilebilir.ILOileistişareedilerekyeniişbirliklerifırsatlarıkonuşulabilir.

- Öneri 24: Özel sektör, tedarik zincirleri ve sendikalara yönelik sadece TCE Seminerleri değil,çalışmahayatı,işgüvenliği,şiddet,iletişimalanlarındadaseminerlertasarlanabilir.

- Öneri25:TCESeminerleri'nindiğerbenzereğitimlerdenayrıştırılabilmesi içinSeminer’inakıldakalıcılığınıartıracakveKİH-YÇ’ninbilinirliğiartıracakgörseltasarımlarabaşvurulabilir.Ayrıca,TCESeminerisunumdosyasındadahaçarpıcırenkler,görsellerveözelliklevideolarizletilebilir.


TABLOLİSTESİ Tablo1.OdakGrupTartışmalarıiçinÖrneklemDağılımı 9Tablo2.ErkekAileBireyleriileDerinlemesineGörüşmeleriçinÖrneklemDağılımı 10Tablo3.ProgramOrtaklarıileDerinlemesineGörüşmeleriçinÖrneklemDağılımı 10Tablo4.KİHEPKatılımcılarıNicelikselAnketÇalışmasıYılBazlıÖrneklemDağılımı11Tablo5.KİHEPKatılımcılarıNicelikselAnketÇalışmasıİlBazlıÖrneklemDağılımı11Tablo6.KİHEKatılımcılarıNicelikselAnketÇalışmasıYılBazlıÖrneklemDağılımı12Tablo7.KİHEKatılımcılarıNicelikselAnketÇalışmasıİlBazlıÖrneklemDağılımı12Tablo8.KİHEPGrupYönlendiricileriİlBazlıÖrneklemDağılımı13Tablo9.TemelBulguTablosu14Tablo10.KİHEPKatılımcılarıDemografikProfili17Tablo11.KİHEPGrupYönlendiricileriDemografikProfili18Tablo12.KatılımcılarınKİHEP’eErişimKaynakları19Tablo13.GrupYönlendiricilerininKatılımcılaraErişimKaynakları19Tablo14.KatılımcılarınKİHEP’eKatılmaMotivasyonları19Tablo15.KatılımcılarınKİHEP’eKatılmadaYaşadığıZorluklar20Tablo16.GrupYönlendiricilerineGöreKatılımcılarınKİHEP’eKatılmasınıZorlaştıranKoşullar21Tablo17.GrupYönlendiricisiOlmaMotivasyonları22Tablo18.GrupYönlendiricisiOlmaZorlukları23Tablo19.KİHEPGenelMemnuniyet24Tablo20.KİHEPKatılımcıMemnuniyetEtkenleri25Tablo21.KİHEPGrupYönlendiricisiMemnuniyetEtkenleri26Tablo22.KİHEPGenelEtki27Tablo23.KİHEP’inKatılımcılaraKatkıBoyutları28Tablo24.KİHEP’inGrupYönlendiricilerineKatkıBoyutları30Tablo25.KatılımcılarınModülFaydaDeğerlendirmesi31Tablo26.GrupYönlendiricilerininModülMemnuniyetDeğerlendirmesi33Tablo27.KatılımcılardaKİHEPÖncesiveSonrasıŞiddetGörme36Tablo28.GrupYönlendiricilerindeKİHEPÖncesiveSonrasıŞiddetGörme36Tablo29.KİHEP’inKatılımcılarÜzerindekiKişiselEtkisi37Tablo30.KİHEP’inGrupYönlendiricileriÜzerindekiKişiselEtkisi38Tablo31.KİHEP’iTavsiyeEtme39Tablo32.KatılımcılardanKİHEPİçinÖneriler39Tablo33.GrupYönlendiricilerindenKİHEPİçinÖneriler40Tablo34.GrupYönlendiricilerininKİHEP’eEklenmesiniÖnerdikleriKonuBaşlıkları40Tablo35.GrupYönlendiricilerindenYerelÖrgütlenmeyiArttıracakÖneriler41Tablo36.ErkekAileBireyleriGözündenKİHEP’inKadınKatılımcıÜzerindekiEtkisi45Tablo37.ErkekAileBireylerininFeminizmeBakışı47Tablo38.KİHEKatılımcılarıDemografikProfili52Tablo39.KatılımcılarınKİHE’yeErişimKaynakları53Tablo40.KatılımcılarınKİHE’yeKatılmaMotivasyonları53Tablo41.KatılımcılarınKİHE’yeKatılmadaYaşadığıZorluklar54Tablo42.KİHEGenelMemnuniyet55Tablo43.KİHEKatılımcıMemnuniyetEtkenleri55


Tablo44.KİHEGenelEtki57Tablo45.KİHE’ninKatılımcılaraKatkıBoyutları58Tablo46.KatılımcılarınModülFaydaDeğerlendirmesi59Tablo47.KatılımcılardaKİHEÖncesiveSonrasıŞiddetGörme 60Tablo48.KatılımcılarÜzerindeKİHE’ninKişiselEtkisi 61Tablo49.KİHE’yiTavsiyeEtme 62Tablo50.KatılımcılardanKİHEiçinÖneriler 62Tablo51.TCESeminerKatılımcılarıDemografikProfili 65Tablo52.TCESeminerKatılımcılarınınKadınveErkekKişilikÖzelliklerineDairGörüşü 66Tablo53.KatılımcılarınTCEDeğerlerineBakışı 67Tablo54.TCESeminerleri’neErişimKaynakları 68Tablo55.TCESeminerleriGenelMemnuniyet 68Tablo56.TCESeminerleriKatılımcıMemnuniyetEtkenleri 69Tablo57.TCESeminerleriGenelEtki 71Tablo58.TCESeminerleri’ninKatılımcılaraKatkıBoyutları 72Tablo59.TCESeminerleri’ndenEdinilenBilgileriİşYerindeKullanma73Tablo60.TCESeminerleri’niTavsiyeEtme 73Tablo61.TCESeminerleriİçinKatılımcılardanÖneriler 74Tablo62.İşbirliğininProgramOrtaklarınaEtkileri 80

Documents

KADININ İNSAN HAKLARI – YENİ ÇÖZÜMLER …...KİH-YÇ Derneği Eğitim Programları, 2012-2018 Dönemi Etki Değerlendirme Raporu 4 1. ARAŞTIRMANIN ARKA PLANI VE AMACI 1.1