Kapaciteti Legjislativ i Kombeve Të Bashkuara, Personaliteti i Saj Ligjor Dhe Interpretimi i Kartës Së Kombeve Të Bashkuara

7/26/2019 Kapaciteti Legjislativ i Kombeve T Bashkuara, Personaliteti i Saj Ligjor Dhe Interpretimi i Karts S Kombeve T Bashkuara

1/25

1

Dr. Qerim Qerimi

KAPACITETI LEGJISLATIV I KOMBEVE T BASHKUARA,PERSONALITETI I SAJ LIGJOR DHE INTERPRETIMI I KARTS S

KOMBEVE T BASHKUARA

I. HYRJE

Ky punim ka pr qllim t hetoj nj n numr aspektesh qendrore t ekzistimit dhe funksionimitt eniteteve n rritje dhe me rndsi pr sistemin ligjor dhe institucional ndrkombtar:organizatat ndrkombtare. N veanti, n t vrtet, prqendrimi do t jet n Organizatn eKombeve t Bashkuara. Aspektet q do t shqyrtohen n veanti jan shtjet e kapacitetitlegjislativ, t personalitetit ligjor apo subjektivitetit juridik ndrkombtar, dhe t tjerat q lidhenme qasjet ose metodat e interpretimit t dokumentit kushtetues q themelon organizatn: Kartn

e Kombeve t Bashkuara.

Si fillim, punimi do t ofroj nj hyrje pr subjektet e t drejts ndrkombtar, kategori kuorganizatat ndrkombtare sot zn nj vend t pashmangshm dhe t rndsishm (pjesa II). Mtej, pjesa vijuse (III) prmban nj diskutim pr veprimtarin legjislative apo kuazi-legjislative qdel nga kompetencat e ndryshme t organeve kryesore t Kombeve t Bashkuara. Diskutimi qpason, pjesa IV, trajton personalitetin ligjor t organizatave ndrkombtare, prfshir kriteret ekrkuara pr prcaktimin dhe ekzistimin e ktij personaliteti. Veprimet q mund t ndrmarrinorganizatat t cilat posedojn personalitet ligjor ndrkombtar jan t paraqitura dhe diskutuaran pjesn V. Kjo pasohet nga nj diskutim pr interpretimin e Karts s Kombeve t Bashkuara(pjesa VI), dhe prfundimet e punimit.

II. SUBJEKTET E T DREJTS NDRKOMBTARE

Subjektet e t drejts, ndonse produkt i shoqris q e prodhon at t drejt (qoft vendseose ndrkombtare), ndryshojn n varsi t asaj nse e drejta q zbatohet vlen pr nj sistemkombtar ose vends juridik apo sht e zbatueshme n marrdhniet ndrkombtare. Pr fillim,mjafton t sillet ktu formulimi klasik i Profesorit Louis Henkin t Universitetit t Kolumbis:

S pari, e drejta [ligji] sht politik. Studentt e drejtsis, sikundr dhestudentt e politiks msohen q t dallojn t drejtn nga politika... Dallimi nmes t s drejts dhe politiks sht vetm gjysm i vrtet. N nj kuptim m t

gjer, m t thell, e drejta sht politik. E drejta krijohet nga aktort politik,prmes procedurave politike, pr rezultate politike. E drejta q krijohet shtrezultat i forcave politike; ndikimet e t drejts n sjelljen e shtetit po ashtuprcaktohen nga forcat politike.

E drejta ndrkombtare sht shprehja normative e sistemit politik. Pr t muarkarakterin e t drejts ndrkombtare dhe lidhjen e saj me sistemin politikndrkombtar, na ndihmon q t thirremi (ndonse me kujdes) n t drejtn


2/25

2

vendse si nj analog. E drejta vendse (kombtare) ... sht nj shprehje esistemit politik vends n shoqrin vendse (kombtare). Nj shoqri vendseprbhet nga njerzit, qeniet njerzore, megjithse n shoqrit e zhvilluara edrejta ka krijuar edhe persona juridik artificial (p.sh., kompanit,asociacionet). E drejta vendse sht nj konstrukt i normave, standardeve,

parimeve, institucioneve dhe procedurave q u shrbejn qllimeve t shoqris....

Ngjashm ... e drejta ndrkombtare sht produkt i shoqris s saj t

caktuar, sistemit t saj politik. Edhe e drejta ndrkombtare sht nj konstrukt inormave, standardeve, parimeve, institucioneve dhe procedurave ... Por, prbrjae shoqris ndrkombtare sht ndryshe. Personat, t cilt e prbjn

shoqrin ndrkombtare nuk jan qenie njerzore individuale, por entitetepolitike, shtetet, dhe shoqria sht nj sistem ndr-shtetror, nj sistem ishteteve.1

N fakt, prkufizimi klasik i t drejts ndrkombtare sht ai i Gjykats s Prhershme tDrejtsis Ndrkombtare, pararendses s Gjykats s sotme Ndrkombtare t Drejtsis, nrastin Lotus (Franca kundr Turqis) t vitit 1927, q n thelb prmban t njjtit personasikurse formulimi m lart i Profesorit Henkin. N kt vendim, Gjykata thekson: E drejtandrkombtare qeveris marrdhniet ndrmjet shteteve t pavarura. Rregullat e ksaj t drejte, tcilat jan detyruese pr shtetet burojn nga vullneti i tyre i lir, si sht shprehur n konventatapo nga praktikat prgjithsisht t pranuara si parime t s drejts [zakonet] dhe t krijuara pr trregulluar marrdhniet n mes t ktyre komuniteteve t pavarura q bashkjetojn apo mevshtrim n arritjen e qllimeve t prbashkta.2

Sidoqoft, zhvillimi i sistemit ndrkombtar, i karakterizuar nga nevoja dhe prania m e madhe eindividve dhe e organizatave ndrkombtare n arenat e jashtme, ka br q element t rinj tshtohen n listn e subjekteve t s drejts ndrkombtare. Kshtu, pra, Restatement of ForeignRelations Law3 i Shteteve t Bashkuara bn nj hap prpara n njohjen edhe t aktorve jo-shtetror n sistemin ligjor ndrkombtar:

E Drejta Ndrkombtare ... prbhet nga rregullat dhe parimet e aplikimit tprgjithshm q merren me sjelljen e shteteve dhe t organizatave ndrkombtare dhe memarrdhniet e tyre mes veti, si dhe me disa prej ktyre marrdhnieve me personat,qoft fizik apo juridik.4

Derisa personat fizik dhe juridik prbjn subjektet e t drejts s brendshme, e drejtandrkombtare [p]rbhet nga rregullat dhe parimet e aplikimit t prgjithshm q m erren mesjelljen e shteteve dhe t organizatave ndrkombtare dhe me marrdhniet e tyre mes veti, si

1LOUIS HENKIN,INTERNATIONAL LAW:POLITICS AND VALUES(1995), fq. 45.2Permanent Court of International Justice, The Case of the S.S. Lotus, Ser. A., No. 10, 1927, fq. 18.3sht nj prmbledhje ose interpretim i t drejts, q publikohet nga Instituti Amerikan i t Drejts, nj organizate akademikve ligjor dhe e atyre q e ushtrojn profesionin n praktik.4RESTATEMENT (THIRD)OF FOREIGN RELATIONS LAW,supranote 1, 101.


3/25

3

dhe me disa prej ktyre marrdhnieve me personat, qoft fizik apo juridik.5 Pra, subjektitradicional i t drejts ndrkombtare, shteti i pavarur dhe sovran, sot nuk sht subjekti i vetm it drejts ndrkombtare.

N kt mnyr, e drejta ndrkombtare sot funksionon brenda kuadrit t nj fush m t

ngarkuar subjektesh, ku prve shtetit si subjekti ende qendror i t drejts ndrkombtare,organizatat ndrkombtare dhe personat, fizik apo juridik, kan hyr si lojtar n sfern esubjekteve t s drejts ndrkombtare. Ndonse n prmasa q ndryshojn, t gjitha ktosubjekte kan t drejta dhe detyrime q rrjedhin nga struktura normative ndrkombtare. Njparaqitje e mundshme skematike, do t mund t ishte kjo n vijim:

Subjektet e t drejts ndrkombtare

Subjektet

Shteti

Aktort Jo -

Shtetror

P.Sh. Franca,

Shtetet e

Bashkuarat Ameriks

Korporatat

shumkomb

she

Organizatat

ndrkombt

are

Individt

P.sh. British

Petroleum

P.sh.

OKB,BE etj.

P.sh. Ju

Prkundr ktyre ndryshimeve n arkitekturn e subjekteve t s drejts ndrkombtare, shtvshtir t mohohet fakti se shteti vazhdon t jet subjekti dominues i sistemit ndrkombtar, qqeveriset nga e drejta ndrkombtare dhe qeveris personat fizik dhe juridik.6 Megjithat,duhet thn se, n kuptim t rolit n procesin e ligjbrjes ndrkombtare, subjektet e tjera,veanrisht individi, por edhe aktort e tjer jo-shtetror, n ditt e sotme duhen karakterizuarm tepr si subjekte pasive, prfitues t t drejtave, m tepr sesa si subjekte aktive, q kan

kapacitet formal n krijimin e t drejts ndrkombtare. N kt kuptim, shteti paraqet subjektinaktivt s drejts ndrkombtare. shtja e statusit t individve n t drejtn ndrkombtare ms miri mund t prcaktohet prmes shqyrtimit t fushave, ku prania e tyre sht m e madhe dhem domethnse, dhe kto jan kryesisht fushat q ndrlidhen me t drejtat e njeriut dhe t

5Id.6ShihSEAN D.MURPHY,PRINCIPLES OF INTERNATIONAL LAW(2006), fq. 60.


4/25

4

drejtn humanitare. Rezultati i ktij shqyrtimi sht prkufizimi i personave fizik si prfitues nrritje t t drejtave t prcaktuara me instrumenta t ndryshm ndrkombtar, formalisht tmiratuar nga shtetet ose organizmat ndr-shtetror, q pra formalisht i bn ata subjekt pasiv ts drejts ndrkombtare, pavarsisht q duhet vrejtur se, qoft personat fizik apo ata juridikjo-shtetror mund t ndikojn (prmes autoritetit t individve t caktuar, fushatave t

organizuara jasht-qeveritare kombtare apo ndrkombtare dhe formave t ndryshme tpresionit) n rezultatin e gjeneruar prej proceseve formale t dominuar nga aktort shtetror.

Prfundimisht, nj subjekt i t drejts, n sistemin ndrkombtar, sht prkufizuar si nj entitet icili sht i aft t posedoj t drejta dhe detyrime ndrkombtare dhe ka kapacitet pr t realizuarose mbrojtur t drejtat e veta, duke ngritur pretendime ndrkombtare apo duke br ankesa apoushtruar padi.7N rast se kushti i par i posedimit t t drejtave dhe detyrimeve ndrkombtarenuk plotsohet, kjo nuk do t thot q nj enitet nuk ka personalitet ligjor. N t vrtt, n ktrrethan, ky entitet ka personalitet ligjor m t kufizuar.8

III.

KAPACITETI LEGJISLATIV I KOMBEVE T BASHKUARA

Organizata e Kombeve t Bashkuara, pr dallim prej shteteve t saj antare, nuk ka njlegjislatur t centralizuar q nxjerr ligje ose instrumenta t tjer ligjrisht detyrues ndajantarve t saj apo subjekteve t tjera t s drejts ndrkombtare. Ky prcaktim rrjedh nga vetstruktura e sistemit ligjor ndrkombtar. Pra, pr dallim nga e drejta e brendshme, e drejtandrkombtare funksionon brenda nj sistemi horizontal, t karakterizuar nga sovranitetekonkurruese q, n pjesn m t madhe, nuk jan subjekt i diktateve t nj komande tcentralizuar dhe strukture fuqizuese, ose t paktn ende jo me baz t rndsishme n shkallbotrore.

Ndonse nuk mund t gjenden n nenin 38 t Statutit t Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis,q prmban listn e atyre q njihen si burimet tradicionale t s drejts ndrkombtare, deklaratatdhe rezolutat e Kombeve t Bashkuara, sikundr edhe t agjencive t specializuara dhe torganizatave t tjera ndr-qeveritare jan cituar ose prdorur shpesh si dshmi pr prcaktimine rregullave t s drejts ndrkombtare. Tutje, nj sr rezolutash t Asambles s Prgjithshmesot konsiderohen si reflektim i t drejts zakonore ndrkombtare. N cilindo rast, nj kuptim mi sakt i kapacitetit legjislativ t Kombeve t Bashkuara krkon nj diskutim m sistematik dhekuptim t kompetencave prkatse t disa prej organeve kryesore me pushtete relevante nprocesin e ligjbrjes ndrkombtare, si sht Asambleja e Prgjithshme, Kshilli i Sigurimit apodhe vet Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis.

A. Kompetencat dhe karakteri ligjor i rezolutave t Asambles s Prgjithshme

1.

Vlera rekomanduese e vendimeve tAsamblessPrgj i thshme

7Reparation for Injuries Suffered in the Service of the United Nations (Advisory Opinion)1949 I.C.J. Reports 174,179. Pr m tepr n lidhje me subjektet e t drejts,shihLAUTERPACHT,INTERNATIONAL LAW:COLLECTED PAPERS487-533 (1975); ANTONIO CASSESE,INTERNATIONAL LAW IN A DIVIDED WORLD74 104 (1986); BEDJAOUI (ED.),INTERNATIONAL LAW: ACHIEVEMENTS AND PROSPECTS 23 132 (1991); ROSALYN HIGGINS, PROBLEMS ANDPROCESS, 3955 (1994).8IAN BROWNLIE,PRINCIPLES OF PUBLIC INTERNATIONAL LAW 57 (6thed., 2003).


5/25

5

Nj kuptim m i qart dhe m i plot i kontekstit prkats krkon, si fillim, njohjen e karakteritligjor t rezolutave t Asambles s Prgjithshme. Pr t shpjeguar kt, sht i nevojshmleximi i dispozitave prkatse t instrumentit q i jep autorizime ose pushtet pr t vepruar ktijorgani: Karta e Kombeve t Bashkuara.

Neni prkats 10 i Karts lexon: Asambleja e Prgjithshme mund t marr n shqyrtim t gjithashtjet q bien brenda kuadrit t Karts ose q kan t bjn me t drejtat e njrit prej organevet parashikuara n kt Kart, dhe me kusht respektimin e nenit 12, ajo mund t bjrekomandimet e saj n lidhje me kto shtje, drejtuar antarve t Kombeve t Bashkuara oseKshillit t Sigurimit ose t dyve bashk.9Ndrkaq, paragrafi 1 i nenit 11 lexon: Asambleja ePrgjithshme mund t shqyrtoj t gjitha parimet e prgjithshme t bashkpunimit pr ruajtjen epaqes dhe siguris ndrkombtare, prfshir parimet q qeverisin armatosjes dhe rregullimin earmatimit, dhe mund tu bj rekomandime n lidhje me kto parime an tarve ose Kshillit tSigurimit ose t dyve.10Dhe paragrafi 2 i t njjtit nen: Asambleja e Prgjithshme mund tshqyrtoj t gjitha shtjet q kan t bjn me ruajtjen e paqes dhe t siguris ndrkombtare, q

i parashtrohen asaj nga do antar i Kombeve t Bashkuara ose nga Kshilli i Sigurimit ose nganj shtet jo-antar i Kombeve t Bashkuara sipas nenit 35, paragrafi 2, dhe prve si parashihetn nenin 12, mund tu bj rekomandime n lidhje me kto shtje shteteve t prekura oseKshillit t Sigurimit ose t dyve.11

Tutje, paragrafi 1 i nenit 13 t Karts prmban: (1) Asambleja e Prgjithshme inicion procesehetimore dhe bn rekomandime ...

12 ose neni 14: ...Asambleja e Prgjithshme mund trekomandoj ...

13

N t gjitha dispozitat q flasin pr autorizimet ose pushtetet e Asambles s Prgjithshme, flitetpr rekomandime. Ky sht edhe cilsimi tipik ligjor q u bhet vendimeve ose rezolutave tAsambles s Prgjithshme t Kombeve t Bashkuara.

2.

Manifestimet al ternative tvlers normative trezolutave tAsamblessPrgj i thshme

Ndonse ligjrisht jo-detyruese, vlera normative e rezolutave t Asambles s Prgjithshme nukkufizohet vetm brenda funksionit t rekomandimit. Vlera e tyre mund t manifestohet edhe ndy drejtime t tjera kryesore: S pari, mund t fitojn statusin e zakonit ndrkombtar, nse prkt sht e pranishme praktika e prgjithshme e shteteve (faktori material ose diuturnitas), eprcjell nga nj kuptim i detyrimit ligjor (faktori psikik ose opinio juris sive necessitates, osethjesht,opinion juris); dhes dyti, mund t shrbejn si mjet pr prcaktimin e ekzistimit t njrregulli ose pr shfaqjen apo pranin e nj opinio juris-i.

9 Karta e Kombeve t Bashkuara, Can. T.S. 1945 No. 76; [1976] YRBK. U.N. 1043; 59 Stat. 1031, T.S. 993 (ennshkruar n San Francisco m 26 qershor 1945; ka hyr n fuqi m 24 tetor 1945), neni 10.10Id.neni 11(1).11Id.neni 11(2).12Id.neni 13(1).13Id.neni 14.


6/25

6

Sa i prket rastit t par (kur nj rezolut e Asambles fiton statusin e zakonit), GjykataNdrkombtare e Drejtsis, n mendimin e vet t fundit n lidhje me ligjshmrin e Deklaratss Pavarsis s Kosovs, ka qen eksplicite n pohimin se, Deklarata pr Parimet e t DrejtsNdrkombtare lidhur me Marrdhniet Miqsore dhe Bashkpunimin ndrmjet Shteteve npajtim me Kartn e Kombeve t Bashkuara (rezolut e Asambles s Prgjithshme) reflekton t

drejtn zakonore ndrkombtare.

14

N lidhje me rrethann e dyt t identifikuar m lart, n mendimin kshilldhns prligjshmrin e krcnimit ose prdorimit t armve brthamore, Gjykata ka vrejtur se, rezolutate Asambles s Prgjithshme, edhe nse nuk jan detyruese, mund t ken her pas here vlernormative.15Kjo vler normative manifestohet n at mnyr q kto rezoluta mund t ofrojnn raste t caktuara dshmi t rndsishme pr prcaktimin e ekzistencs s nj rregulli ligjor oseshfaqjes s nj opinio juris.16N kt kuptim, Gjykata sht shprehur se, pr t prcaktuar nsekjo sht e sakt n nj rezolut t dhn t Asambles s Prgjithshme, sht e nevojshme tshihet prmbajtja dhe kushtet e miratimit; sht po ashtu e nevojshme t shihet nse nj opiniojurisekziston n lidhje me karakterin e saj normativ. Ose nj seri e rezolutave mund t tregoj

evolucionin gradual t opinio juris-it t krkuar pr prcaktimin e nj rregulli t ri.17

Edhe nnj rast tjetr, at tNikaraguas, Gjykata ka vrejtur se opinio juris, ndonse me gjith kujdesine duhur, mund t nxirret si prfundim nga, inter alia, qndrimi i palve dhe qndrimi i shtetevendaj rezolutave t caktuara t Asambles s Prgjithshme.

18

Prve ktyre manifestimeve t ndryshme n prmbajtje, pyetja e radhs sht nse ekzistojnmanifestime t ngjashme edhe pr sa i prket forms, dhe nse po, cila sht vlera e tyre ligjore.Nj shtje q sht shtruar n raste t caktuara sht prpjekja pr tu dhn autoritet t njshkalle m t lart rezolutave t Asambles s Prgjithshme t emrtuara si deklarata. Kjo

shtje sht ngritur veanrisht n lidhje me Deklaratn Universale pr t Drejtat e Njeriut.

M 1962, Zyra pr shtje Ligjore e Kombeve t Bashkuara, n vijim t krkess nga Komisionipr t Drejtat e Njeriut, ka sqaruar:

N Kombet e Bashkuara, nj deklarat sht nj instrument formal dhe solemn, iprshtatshm pr raste t rralla kur shpallen parime t nj rndsie t madhe dhe tvazhdueshme, si sht Deklarata pr t Drejtat e Njeriut. Nj rekomandim sht m pakformal. Prve dallimit t sapo br, mbase nuk ka asnj dallim ndrmjet njrekomandimi dhe deklarate n praktikn e Kombeve t Bashkuara pr aq sa kemi t

bjm me parime strikte ligjore. Nj deklarat ose rekomandim sht e miratuar

prmes nj rezolute t nj organi t Kombeve t Bashkuara. Si e till, nuk mund t jet e

14

Shihmendimin e fundit kshilldhns t Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis n rastin e Pajtueshmris me tDrejtn Ndrkombtare t Deklarats s Njanshme t Pavarsis n lidhje me Kosovn [Accordance withInternational Law of the Unilateral Declaration of Independence in Respect of Kosovo, Advisory Opinion, I.C.J.Reports 2010] para. 80. Shih, po ashtu, Legal Consequences of the Construction of a Wall in the OccupiedPalestinian Territory, 2004 I.C.J. Reports 136.15Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons, 1996 I.C.J. Reports 226.16Id.17Id.para. 70.18Case Concerning Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua, supranote 27, para. 188, fq. 99-100.


7/25

7

detyrueshme pr Shtetet Antare, n kuptimin q nj traktat ose konvent sht detyruesepr palt n t, thjesht vetm pr shkak t prdorimit t shprehjes deklarat n vend t

rekomandim. Sidoqoft, n pikpamje t solemnitetit m t madh dhe rndsis s njdeklarate, mund t konsiderohet se do t ket pr efekt, nga ana e organit q e miraton

at, nj pritje t madhe se Antart e bashksis ndrkombtare do t binden nga ajo. Pr

rrjedhoj, dhe pr aq sa kjo pritje justifikohet gradualisht nga praktika e shteteve, njdeklarat mund t njihet prmes zakonit se prmban rregulla detyruese ndaj shteteve.19

N t vrtet, sot pranohet gjersisht se Deklarata Universale pr t Drejtat e Njeriut, ose e paktadisa prej t drejtave q ajo prmban, paraqesin t drejt ndrkombtare zakonore. 20

B. Kompetencat dhe karakteri ligjor i rezolutave t Kshillit t Sigurimit

Nj dimension tjetr, i veant, i ksaj teme, q lidhet me kapacitetin legjislativ t Kombeve tBashkuara, jan rezolutat e Kshillit t Sigurimit, njri prej organeve t tjera kryesore torganizats. Brenda kornizs ligjore t Karts s Kombeve t Bashkuara, Kshilli i Sigurimit

mund t miratoj rezoluta q krijojn detyrime nn t drejtn ndrkombtare, veanrisht mbibazn e neneve 24, 25 dhe kapitullit VII t Karts. Kjo sht konfirmuar n mendimin e funditkshilldhns t Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis n lidhje me ligjshmrin e Deklaratss Pavarsis s Kosovsn kontekst t rezoluts 1244 (1999), e cila sht miratuar shprehimishtmbi bazn e Kapitullit VII t Karts dhe, pr rrjedhoj, sht vlersuar nga Gjykata se, qartazikrijon detyrime ligjore ndrkombtare.21 N kt mnyr, Gjykata e trajton rezolutn 1244 sipjes t ligjit t aplikueshm pr vlersimin e ligjshmris s Deklarats s Pavarsis.22Gjykataka pasur rastin q t interpretoj dhe aplikoj rezoluta t ngjashme t Kshillit edhe n nj numrrastesh t tjera dhe i ka trajtuar ato si pjes t kornizs s detyrimeve ligjore nn t drejtnndrkombtare.23

Ligjrisht, rezolutat e Kshillit mbshteten n Kartn e Kombeve t Bashkuara. N kuptimin enenit 38(1)(a) t Statutit t Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis, Karta bie brenda kategoris skonventave ndrkombtare, dhe pr pasoj, rezolutat e Kshillit jan cilsuar edhe si e drejtdytsore kontraktuale (ose e Karts).24E pakta n kt kuptim, dhe duke u nisur nga fakti se,Gjykata ka aplikuar n vazhdimsi rezolutat e Kshillit pa ndonj vshtirsi ose referenc te

19ShihJOHN HUMPHREY,THE UNITEDNATIONS CHARTER AND THE UNIVERSAL DECLARATION OF HUMAN RIGHTS37 (1974).20Pr ekzaminim t detajuar dhe hulumtim t pasur,shihHurst Hannum, The Status of the Universal Declaration of

Human Rights in National and International Law, 25 GA.J.INTL &COMP.L. 287 (1995/96).21Shihrastin ePajtueshmris me t Drejtn Ndrkombtare t Deklarats s Njanshme t Pavarsis n lidhje me

Kosovn,supranote 14, para. 85.22

Id.23Shih, p.sh., Legal Consequences for States of the Continued Presence of South Africa in Namibia (South WestAfrica) notwithstanding Security Council Resolution 276 (1970), Advisory Opinion, I.C.J. Reports 1971, p. 16);Questions of Interpretation and Application of the 1971 Montreal Convention arising from the Aerial Incident at

Lockerbie (Libyan Arab Jamahiriya v. United Kingdom), Provisional Measures, Order of 14 April 1992 , I.C.J.Reports 1992, para. 39-41; Questions of Interpretation and Application of the 1971 Montreal Convention arisingfrom the Aerial Incident at Lockerbie (Libyan Arab Jamahiriya v. United States of America), Provisional Measures,Order of 14 April 1992, I.C.J. Reports 1992, para. 42-44).24Stefan Talmon, The Security Council as World Legislature, 99 AMERICAN JOURNAL OF INTERNATIONAL LAW 175,179 (2005).


8/25

8

mungesa e plotsis s nenit 38, sht sugjeruar se, burimi i rezolutave detyruese t Kshillit,qoft t karakterit t prgjithshm ose t veant, duhet par brenda shtrirjes s burimevetradicionale t s drejts ndrkombtare;25dhe se karakteri i ktyre rezolutave do t ndryshontevetm po qe se Kshilli shprehimisht do t kishte vepruar jasht kornizs s Karts s Kombevet Bashkuara, ta zm, duke vendosur detyrime pr shtetet jo-antare t Kombeve t

Bashkuara.

26

Sidoqoft, ndonse detyruese kur miratohen mbi bazn e kapitullit VII t Karts, detyrimi qrrjedh nga kto rezoluta sht i supozuar t jet me pasoja t kufizuara, q shtrihen brendakontekstit t ruajtjes ose rivendosjes s paqes dhe t siguris ndrkombtare, prgjegjsinparsore pr t ciln e ka Kshilli i Sigurimit, dhe jo t krijoj detyrime t prgjithshmendrkombtare ose, me fjal t tjera, t miratoj vendime q prodhojn efekte legjislative. Evrteta, si sht dshmuar prej operacionalizimit t ktij pushteti t Kshillit t Sigurimit, shtq Kshilli, e pakta n raste t caktuara, sht angazhuar n veprimtari q jan cilsuar silegjislative.

1.

Ushtr imi nprakti ki pushtetit nga Kshi ll i i Sigurimit : Veprimtar i legji slative?

Duke vepruar mbi bazn e kapitullit VII t Karts, Kshilli i Sigurimit mund t miratoj nj serit gjer masash. Kto masa, t miratuara me qllimin pr ti detyruar shtetet, variojn nga krijimii tribunaleve ndrkombtare penale deri te masat n dukje t prgjithshme dhe abstrakte prluftimin e terrorizmit ndrkombtar. Pr shembull, m 1991, Kshilli i Sigurimit krijoiKomisionin pr Kompensim t Kombeve t Bashkuara,27 me prgjegjsi pr shqyrtimin eankesave dhe kompensimin pr dmet e shkaktuara si rezultat i drejtprdrejt i invadimit tjashtligjshm dhe pushtimit t Kuvajtit nga Iraku.28 Kshilli m par rikujtoi Irakun prprgjegjsin e tij sipas t drejts ndrkombtare pr do humbje, dm apo dmtim q mund trrjedh nga invadimi,29dhe u mbshtet mbi kt parim t prgjithshm t prgjegjsis si bazpr krijimin e Komisionit t Kompensimit.30Njlloj, Kshilli prcaktoi detyrime armatimi prIrakun,31dhe prcaktoi ose garantoi kufirin ndrkombtar ndrmjet Irakut dhe Kuvajtit.32

N raste t tjera, Kshilli ka shpallur vlefshmrin e Konvents s Katrt t Gjenevs nterritoret e pushtuara palestineze.33 Po ashtu, krijoi dy tribunale penale ad hoc pr ish-Jugosllavin34dhe Ruandn.35Me rezolutn 1373, Kshilli miratoi nj seri masash abstrakte pr

25Id. fq. 179. Por, shih Krzysztof Skubiszewski, International Legislation, n 2 ENCYCLOPEDIA OF PUBLICINTERNATIONAL LAW 1255, 1261 (Rudolf Bernhardt ed., 1995), pr nj perspektiv tjetr. Skubiszewski ikonsideron veprimet ligjbrse t organizatave ndrkombtare si burim i ri i t drejts, i veant prej traktateve.26Shih Stefan Talmon,supranote 24, fq. 179.27S.C. Res. 692, U.N. Doc. S/RES/692 (May 2, 1991).28

Shih, p.sh., S.C. Res. 855, 1, U.N. Doc. S/RES/855 (Aug. 9, 1993).29Shih, p.sh., S.C. Res. 746, 9, U.N. Doc. S/RES/746 (Mar. 17, 1992).30Shih, p.sh., S.C. Res. 855,supranote28.31Shih,p.sh., S.C. Res. 687, U.N. Doc. S/RES/687 (Apr. 8, 1991).32 Shih id. Shih po ashtu S.C. Res. 773, U.N. Doc. S/RES/773 (Aug. 16, 1992); S.C. Res. 806, U.N. Doc.S/RES/806 (Feb. 5, 1993).33Shih,p.sh., S.C. Res. 681, U.N. Doc. S/RES/681 (Dec. 20, 1990); S.C. Res. 799, U.N. Doc. S/RES/799 (Dec. 18,1992); S.C. Res. 904, U.N. Doc. S/RES/904 (Mar. 18, 1994).34S.C. Res. 827, U.N. Doc. S/RES/827 (Sept. 25, 1993).35S.C. Res. 955, U.N. Doc. S/RES/955 (Nov. 8, 1994).


9/25

9

t gjitha shtetet pr t luftuar terrorizmin ndkombtar, dhe parandaluar e shtypur financimin eterrorizmit.36Po ashtu, miratoi nj sr detyrimesh t prgjithshme pr shtetet, me qllimin prti mbajtur armt e shkatrrimit n mas dhe mjetet pr ti shprndar ato larg duarve t aktorvejo-shtetror me rezolutn 1540.37

Ndonse literatura akademike ka diskutuar pr nocionin e akteve legjislative nga Kshilli iSigurimit para miratimit t ktyre rezolutave t fundit (pra, rezolutave 1373 dhe 1540), pr tprshkruar aktet e ndryshme t Kshillit,38shtetet kan prdorur shprehjen ligjvns pr her tpar pas miratimit t rezolutave 1373 dhe 1540.39Pr dallim nga miratimi i rezoluts 1373ecila kaloi pa ndonj shqetsim t shprehur, ndonse kto shqetsime do t ishin pritur40kundrshtit jan ngritur n lidhje me rezolutn 1540.41 Kundrshtuesit krkuan q Kshilli iSigurimit t mohoj fardo autoriteti legjislativ, ose pohuan q miratimi nga Kshilli iSigurimit i legjislacionit global nuk sht n pajtim me dispozitat e Karts s Kombeve tBashkuara.42 Pr shembull, Meksika ka kundrshtuar rezolutat q themeluan dy tribunaletpenale mbi bazn se Kshilli ka tejkaluar pushtetin e tij.43Sidoqoft, t dy rezolutat jan miratuarnjzri.44Ky sfond faktik ngrit dy pyetje t rndsishme: e para, cila sht shtrirja e pushtetit t

Kshillit t Sigurimit? Dhe, e dyta, cilat jan kufizimet ndaj Kshillit t Sigurimit n ushtrimin epushtetit sipas kapitullit VII t Karts?

N vendimin n rastinProsecutor v. Tadi, Dhoma e Apelit e Tribunalit Penal Ndrkombtar prish-Jugosllavin ka br t qart se zgjedhja e mjeteve dhe vlersimi i tyre i sht ln Kshillitt Sigurimit sipas nenit 39 t Karts. N kt kontekst, Kshilli i Sigurimit gzonpushtete tgjera diskrecionale; dhe nuk mund t ket qen ndryshe, pasi kjo zgjedhje do t prfshintevlersim politik t situatave thellsisht komplekse dhe dinamike.45Prandaj, sipas pikpamjes s

36S.C. Res. 1373, U.N. Doc. S/RES/1373 (Sept. 28, 2001).37S.C. Res. 1540, U.N. Doc. S/RES/1540 (Apr. 28, 2004).38 Shih Keith Harper, Does the United Nations Security Council Have the Competence to Act as a Court and

Legislature?, 27 N.Y.U. J. INTL L. & POL. 103 (1994); Laura Lopez, Uncivil Wars: The Challenge of ApplyingInternational Humanitarian Law to Internal Armed Conflicts, 69 N.Y.U.L.REV.916, 954 (1994); Frederic L. KirgisJr., The Security Councils First Fifty Years, 89 AM.J.INTL L. 506, 520-22 (1995); Martti Koskenniemi, The Policein the Temple: Order, Justice and the UN: A Dialectical View, 6 EUR.J.INTL L. 325, 326 (1995).39Shih,p.sh.., U.N. Doc. S/PV. 4950, at 9-10 (Apr. 22, 2004). Dokumenti sqaron se prfaqsuesi i Angols pranKombeve t Bashkuara ka deklaruar n debatin e Kshillit se, duke mi ratuar rezolutn 1373 (2001), Kshilli iSigurimit ka ndrmarr hapin e paprecedent t sjelljes n fuqi t legjislacionit detyrues ndaj t gjitha shteteve prshtjen e luftimit t terrorizmit, id.n 9-10.40Shihdeklaratn e prfaqsuesit t prhershm t Mbretris s Bashkuar n Kombet e Bashkuara dhe kryesuesin eKomitetit t Kshillit t Sigurimit kundr Terrorizmit, U.N. Doc. S/PV.4432, fq. 5 (2001).41Shih U.N. Doc. S/PV. 4950,supranote 38, fq. 13 (deklarat e Beninit); id.fq. 15 (Pakistani); id.fq. 20 (Peru); id.fq. 23 (India); id.fq. 28 (Japonia); id.fq. 30 (Kuba); id.fq. 31 (Indonezia); id.fq. 33 (Irani).42ShihU.N. Doc. S/PV. 4950, id, fq. 31 (Indonezia); id.fq. 32 (Irani); id.fq. 5 (Algjeria). Shih po ashtuid.fq. 23

(India) (Pranimi yn i imperativit t kohs n krkim t veprimit nga Kshilli i Sigurimit, sidoqoft, nuk i errsonshqetsimet tona m themelore n lidhje me prirjen n rritje t Kshillit n vitet e fundit pr t marr pushtete t rejadhe m t gjera t legjislaturs n emr t bashksis ndrkombtare, me rezolutat e tij detyruese ndaj t gjithashteteve.).43Shih,p.sh., U.N. Doc. A/55/PV.95, fq. 3 (Mar. 14, 2001); U.N. Doc. A/55/PV/102, fq. 3 (Jun. 12, 2001). ShihProsecutor v. Tadi, No. IT-94-1-AR72, 35 I.L.M. 32, Decision on the Defense Motion for Interlocutory Appeal onJurisdiction, 48, (Intl Crim. Trib. for the Former Yugoslavia October, 2, 1996).44 ShihKomunikat Shtypi SC/715, e qasshme n http://www.un.org/News/Press/docs/2001/sc7158.doc.htm.; dheKomunikat Shtypi SC/8076, e qasshme nhttp://www.un.org/News/Press/docs/2004/sc8076.doc.htm.45Id. 39.
http://www.un.org/News/Press/docs/2001/sc7158.doc.htmhttp://www.un.org/News/Press/docs/2001/sc7158.doc.htmhttp://www.un.org/News/Press/docs/2001/sc7158.doc.htmhttp://www.un.org/News/Press/docs/2004/sc8076.doc.htmhttp://www.un.org/News/Press/docs/2004/sc8076.doc.htmhttp://www.un.org/News/Press/docs/2004/sc8076.doc.htmhttp://www.un.org/News/Press/docs/2004/sc8076.doc.htmhttp://www.un.org/News/Press/docs/2001/sc7158.doc.htm


10/25

10

Tribunalit, sht e qart nga teksti i ksaj dispozite se, Kshilli i Sigurimit luan nj rol shumt rndsishm dhe ushtron nj diskrecion shum t gjer.46 Ky pushtet diskrecional, sado igjer qoft, nuk sht ad infinitum.

2. Kufizimet e mundshme tpushteti t tKshi l l i t tSigurimi t

Ndonse fardo kufizimi sht rrall i vrejtshm n praktik, liria e veprimit ose pushtetidiskrecional i Kshillit t Sigurimit nuk sht e privuar nga karakteri i saj i rndsishmnormativ. Neni 24(2) i Karts sht dispozita shprehimore q prcakton kto kufizime, t cilatjan t lidhura me veprimin ose sjelljen e kushtzuar nga krkesa pr pajtueshmri oseharmonizim me Qllimet dhe Parimet e Kombeve t Bashkuara.47Gjykata Ndrkombtare eDrejtsis qartson kufizimet e nenit 24(2) t Kshillit t Sigurimit n rastin e Kushteve prPranim(Conditions for Admission):

Karakteri politik i nj organi nuk mund ta liroj at nga zbatimi i dispozitave ttraktatit t prcaktuara nga Karta kur ato paraqesin kufizime n pushtetet e tij

dhe kriteret pr gjykim. Pr t prcaktuar nse nj organ ka liri zgjedhjeje prvendimet e tij, duhen shikuar kushtetet e kushtetuts.48

Tribunbali Penal Ndrkombtar pr ish-Jugosllavin, po ashtu, ka konfirmuar se pushteti iKshillit t Sigurimit nuk sht i pakufizuar.

49 Kshilli i Sigurimit sht nj organ i njorganizate ndrkombtare, e themeluar me traktat, i cili shrben si korniz kushtetuese prorganizatn botrore. Kshilli i Sigurimit sht pra subjekt i disa kufizimeve kushtetuese, sadot prgjithshme qofshin fuqit e tij me kushtetut.50 N cilindo rast, kto pushtete jan tkufizuara brenda kufijve t organizats n prgjithsi, duke mos prmendur kufizimet e tjera

specifike ose ato t cilat mund t rrjedhin nga ndarja e brendshme e pushtetit brendaorganizats.

51 Prfundimisht, Dhoma e Apelit e Tribunalit erdhi n prfundimin se as tekstidhe as fryma e Karts nuk e koncepton Kshillin e Sigurimit si legibus solutes(t pabindur ngaligji).52

sht me vler t rikujtohet se situatat t cilat krkojn prdorim t pushtetit t prcaktuar nkapitullin VII t Karts jan ato q lidhen me krcnimin e paqes, cnimin e paqes, oseaktet e agresionit.

53 Tribunali pr ish-Jugosllavin n rastin Tadi ka shqyrtuar karakterinligjor t situatave q krkojn ushtrimin e pushtetit nga Kshilli i Sigurimit. N kt kuptim,

46Id. 28.47Karta e Kombeve t Bashkuara, supranote 9, neni 24, para. 2;. shih,p.sh., MICHAEL J. MATHESON, COUNCILUNBOUND:THE GROWTH OF UNDECISION MAKING ON CONFLICT AND POSTCONFLICT ISSUES AFTER THE COLD WAR35 (2006) (duke vrejtur se derisa Kshilli sht i detyruar t veproj n pajtim me kto qllime dhe parime ... nuk

sht e qart se sa shum ky detyrim e kufizon Kshillin n praktik. Qllimet dhe parimet jan deklarata shum tprgjithshme q nuk jan t prkufizuara dhe jan subjekt i nj interpretimi t gjer, dhe disa pr nga natyra nukduket as t ken prmbajtje specifike ligjore.).48Conditions of Admission of a State to Membership in the United Nations, Advisory Opinion , 1948 I.C.J. 57 (May28), fq. 64.49Tadi, 35 I.L.M. 28.50Id.51Id.52Id.53Karta e Kombeve t Bashkuara,supranote 9, neni 39.


11/25

11

Tribunali ka theksuar se derisa akti i agresionit sht m i bindshm ndaj nj prcaktimi ligjor,

krcnimi i paqes sht nj koncept m tepr politik.54 Derisa Kshilli i Sigurimit shtplotsisht i autorizuar dhe m s miri i pozicionuar pr t ushtruar kt detyr me kt margjint gjer veprimi, prcaktimi se ekziston nj krcnim i till nuk sht nj diskrecion trsisht i

liruar, pasi duhet t mbetet, m s paku, brenda kufijve t Qllimeve dhe Parimeve t Karts.55

Pr shkak t ktij prcaktimi, ekziston nj pranueshmri e gjer se Kshilli i Sigurimit duhet tveproj n pajtim me qllimet dhe parimet e Kombeve t Bashkuara. Prve ksaj, nuk mund tcnoj normat imperative t s drejts s prgjithshme ndrkombtare (jus cogens).56Si shtthn nga gjykatsi ad hoc Lauterpacht n mendimin e tij t ndar (individual), n fazn emasave t prkohshme, n rastin e Gjenocidit:

Koncepti i jus cogens operon si koncept superior si ndaj t drejts ndrkombtarezakonore ashtu ndaj traktatit. Lehtsimi q neni 103 i Karts mund ti japKshillit t Sigurimit n rast konflikti ndrmjet nj prej vendimeve t tij dhe njdetyrimi operativ traktati si nj hierarki e thjesht e normave nuk mund t

shtrihet ndaj nj konflikti ndrmjet nj rezolute t Kshillit t Sigurimit dhe juscogens-it.57

Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis ka deklaruar qysh m 1951 n mendimin kshilldhns nrastin e Rezervavese, pr shembull, gjenocidi sht n kundrshtim me frymn dhe qllimet eKombeve t Bashkuara.58

Prgjithsisht ka qartsi t kufizuar pr t kuptuar natyrn dhe shtrirjen e pushteteve t Kshillitt Sigurimit. Instrumentat pr t kuptuar kto kufizime prfshijn pranueshmrin gjyqsore tkarakterit politik t nocionit ky t krcnimit t paqes dhe t diskrecionit t ndrlidhur meprcaktimin e ktij krcnimi. Por, kto instrumenta jan larg nga t qenit t pamjaftueshm prta br trsisht jorelevante pyetjen e shqyrtimit t mundshm gjyqsor ose madje edhe tshpalljes s pavlefshme t veprimeve t Kshillit t Sigurimit nga nj trup gjyqsor. Kandidatim i afrt pr t ushtruar kt rol do t ishte Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis, organi kryesorgjyqsor i Kombeve t Bashkuara.

Karta e Kombeve t Bashkuara nuk ofron ndonj rol automatik pr GJND-n pr t ushtruar atrol. Dhe shtjet q ngriten ktu kan t bjn si me rolin parsor ashtu dhe me diskrecionin egjer t Kshillit t Sigurimit pr shtje q lidhen me paqen dhe sigurin ndrkombtare.

54Tadi, 35 I.L.M. 29. Shih po ashtuW. Michael Reisman, The Constitutional Crisis in the United Nations , 87AM. J. INTL L. 83, 93 (1993) (duke vrejtur q krcnimi i paqes sht dhe qartazi ka qen disenjuar n nj

mnyr q t prcaktohet subjektivisht).55Tadi,35 I.L.M. 29.56Shih,p.sh., Sir Michael Wood, The UN Security Council and International Law: The Security Councils Powersand their Limits, HERSCH LAUTERPACHT MEMORIAL LECTURES, 1, 3, e qasshme nhttp://www.lcil.cam.ac.uk/sites/default/files/LCIL/documents/lectures/2006_hersch_lecture_2.pdf.57Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (Bosnia andHerzegovina v. Serbia and Montenegro), 1993 I.C.J. 325, 440 (Sept. 13) (mendim i ndar i gjykatsit ad hocLauterpacht).58Reservations to Convention on Prevention and Punishment of Crime of Genocide, Advisory Opinion, 1951 I.C.J.15, 22 (May 28).


12/25

12

Megjithat, nj pyetje q mund t bhetdhe at n mnyr legjitimesht nse ndonj parimtjetr q mund t rrjedh qoft nga nj nocion i gjer i drejtsis ndrkombtare, ose i jo-ekskluzivitetit t Kshillit t Sigurimit pr tu marr me ruajtjen apo rivendosjen e paqes dhe tsiguris ndrkombtare, mund t autorizoj apo legjitimoj Gjykatn q t ushtroj funksionegjyqsore ndaj vendimeve t Kshillit. Ose, nse thjesht vetm funksionet e zakonshme

gjyqsore t GJND-s jan t mjaftueshme pr t ushtruar pushtetin gjyqsor ndaj vendimeve tKshillit t Sigurimit.

Nj shembull konkret mund t jet deklarimi i Tribunalit Penal Ndrkombtar pr ish-Jugosllavin se, e pakta nj komponent i nenit 39 t Karts (q do t thot akti i agresionit) shti hapur pr prcaktim ligjor apo gjyqsor, dika q mund t argumentohet si nj rrug prndrhyrje t mundshme gjyqsore. Prtej prfshirjes s shpesht t GJND-s n aplikimin dheinterpretimin e vendimeve t Kshillit t Sigurimit,59 ka raste kur Gjykata ka shqyrtuarvlefshmrin e vendimeve t Kshillit t Sigurimit. N rastin Namibia, Gjykata i sht referuarnj situate t ciln Gjykata e gjeti t jet shpallur e jashtligjshme n mnyr valide [ose tvlefshme nga Kshilli i Sigurimit].60

N vijim t ksaj m sipr, Gjykata sht prfshir n nj mnyr n ushtrimin e funksionit t sajgjyqsor vis--vis rezolutave t Kshillit t Sigurimit. Por, ushtrimi i funksionit t saj gjyqsornuk sht shtrir deri te anulimi apo nulifikimi i ndonjrit prej veprimeve apo vendimeve tKshillit t Sigurimit.61Gjykata, sidoqoft, ka prcaktuar kuptimin e dispozitave t ndryshme trezolutave t Kshillit t Sigurimit, ka interpretuar ato, si dhe krijuar rregulla apo metoda tposame interpretimi, si dhe i ka zbatuar ato ndaj situatave t bots reale.62

Pr fund t ksaj pjese t diskutimit, si kan treguar trendet e vendimmarrjes n t kaluarn,sht pak e mundshme q Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis t kufizoj n ndonj mnyrsubstanciale veprimin e Kshillit t Sigurimit mbi bazn e kapitullit VII t Karts. Burimikryesor i ktij kushtzimi sht natyra e pushtetit, diskrecioni i gjer, dhe fleksibiliteti pasues ilejuar nga dokumenti themeltar i organizatsKarta e Kombeve t Bashkuara. sht po kaq e

59Shih,p.sh., Mendimin Kshilldhns n rastin e Kosovs, supranote 14, fq. 18, 46-47 (Ndonse interpretimidhe aplikimi i nj vendimi t njrit prej organeve politike t Kombeve t Bashkuara sht n radh t par

prgjegjsi e organit q ka marr at vendim, Gjykats, si organi kryesor gjyqsor i Kombeve t Bashkuara, i shtkrkuar shpesh q t shqyrtoj interpretimin dhe efektet ligjore t ktyre vendimeve, dhe ajo e ka br kt si gjat

ushtrimit t juridiksionit kshilldhns ashtu dhe t atij kontestimor. Pr pasoj, ndrmarrja e ksaj detyre nuk kaasgj t paprputhshme me integritetin e funksionit gjyqsor t Gjykats.).60Legal Consequences for States of the Continued Presence of South Africa in Namibia (South West Africa)

Notwithstanding Security Council Resolution, Advisory Opinion, 1971 I.C.J. 16, 54, 118 (June 21) (theksimi ntekst sht shtuar).61ShihJose E. Alvarez, Judging the Security Council, 90 AM.J.INTL L. 1, 4 (1996) (duke prfunduar se GJND-ja

sht angazhur dhe do t vazhdoj t angazhohet n forma t larmishme t shqyrtimit, por shqyrtimi gjyqsor nukdo t shtrihet s shpejti n nj gjetje gjyqsore se nj veprim i caktuar i Kshillit sht null dhe i pavlefshm.). Shih po ashtuW. Michael Reisman,supranote 54, n 92-93 (duke thn se, n asnj mnyr deri m sot Gjykatanuk ka gjetur nj veprim t nj organi t rndsishm politik t jet ultra vires. Por, sht e mundur q n

juridiksionin kshilldhns t Gjykats Ndrkombtare t gjenden analogji t Marbury v. Madison. Sikurhomologja e saj amerikane, Gjykata kishte mundsi t ushtronte t drejtn e saj t vlersimit t ligjshmris svendimmarrjes legjislative pa e sjell veten n konflikt t drejtprdrejt me degt politike. Sikurse Marbury, ktovendime ndrkombtare mund t shrbejn si precedent themelor pr krijimin e legjitimitetit t shqyrtimit t

prgjithshm gjyqsor t Gjykats Ndrkombtare.).62Shih,p.sh., Mendimin Kshilldhns n rastin e Kosovs,supranote 14.


13/25

13

rndsishme t vrehet se, ky i njjti burim i autoritetit vendos mbi Kshillin e Sigurimit detyrnpr t qen i udhhequr n veprimet e tij nga, dhe vepruar n baz t, parimeve t Karts.Prfundimi tjetr i pashmangshm sht pranueshmria e gjer e logjiks se nj norm superioree llojit tjus cogensn mnyr t natyrshme do t kufizonte Kshillin e Sigurimit, veprimet e tcilit nuk mund ti shmangenn trsi e pakta nj lloji t shqyrtimit gjyqsorqoft ai implicit

ose i trthort, apo incidentalnga GJND-ja.

Pas diskutimit dhe vlersimit t rolit dhe statusit t vendimeve t dy organeve t rndsishmepolitike t Kombeve t Bashkuara, Asambles s Prgjithshme dhe Kshillit t Sigurimit, nprocesin e ligjbrjes ndrkombtare, n vijim do t shqyrtohet roli q luan GjykataNdrkombtare e Drejtsis n kt proces, dhe pr pasoj do t hetohet vlera e prcaktimevegjyqsore t organit kryesor gjyqsor t organizats.

C. Kompetencat dhe karakteri ligjor i vendimeve t Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis

Si konfirmohet edhe n Statutin e Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis, por edhe prtej ksaj,

n praktikn e bollshme gjyqsore dhe jasht-gjyqsore q shkon prtej thjesht tekstit t Statutit,vendimet gjyqsore shihen si dshmi e besueshme e asaj cila sht e drejta e zbatueshmendrkombtare, prfshir prmbajtjen e saj, n nj rast t caktuar. Hezitimi pr t mos u dhnvendimeve gjyqsore statusin e burimit t s drejts ndrkombtare prgjithsisht shpjegohet mehezitimin e nj numri te shteteve, kryesisht t atyre q i prkasin tradits s t drejts civile, prtu dhn gjykatave pushtet ligjbrs m tepr sesa thjesht aplikues dheinterpretues.

Realiteti sht se, shpesh, Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis u referohet vendimeve t saja ts kaluars, vendimeve t tribunaleve ndrkombtare, si sht rasti me Tribunalin PenalNdrkombtar pr ish-Jugosllavin,63 dhe publikimeve t Komisionit t s DrejtsNdrkombtare, t cilat formalisht i ka cilsuar si deklarata autoritative t s drejtsndrkombtare. Kjo prve faktit tashm t diskutuar q, Gjykata, gjithashtu, u referohetrezolutave t Asambles s Prgjithshme si tregues i mundshm i zakonit ndrkombtar.

N kuptim strikt formal, neni 59 i Statutit t Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis, n lidhje mepushtetin e ksaj Gjykata, parasheh: Vendimet e Gjykats nuk kan forc detyruese prve n

mes t palve dhe n lidhje me at rast t veant.64E vrteta, sidoqoft, sht se si GjykataNdrkombtare e Drejtsis, ashtu dhe gjykatat e tjera, prpiqen t ndjekin vendimet e tyre tmparshme pr t siguruar nj lloj parashikueshmrie, sigurie dhe stabiliteti n zhvillimin dhefunksionimin e t drejts ndrkombtare. Sigurisht, kjo m tepr i ngjan doktrins sprecedentve (stare decisis) t sistemit common law apo anglo-sakson sesa sistemit t sdrejts civile. Statuti i Roms i Gjykats Ndrkombtare Penale sht disi m i qart dheshprehimor n kt drejtim, t ndjekjes s vendimeve t mparshme. Sipas nenit 21 t Statutit tGjykats Ndrkombtare Penale, Gjykata mund t aplikoj parimet dhe rregullat e t drejtsashtu si jan interpretuar n vendimet e saj t mparshme.65

63 Shih Case Concerning the Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime ofGenocide (Bosnia and Herzegovina v. Serbia and Montenegro),supranote 57.64Statuti i Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis, neni 59.65Statuti i Roms i Gjykats Ndrkombtare Penale, neni 21, para. 2.


14/25

14

Nj vrojtim i kujdesshm on n prfundimin se, duke interpretuar t drejtn ndrkombtare,Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis dhe gjykatat e tjera n t vrtet, n raste t caktuara,krijojn t drejtn m tepr sesa e prcaktojn se cila sht e drejta. Ky funksion implicit(formalisht i heshtur) del m i qart kur aspekte t caktuara t s drejts s sotme ndrkombtareanalizohen n drit t vendimeve gjyqsore ose mendimeve kshilldhnse t Gjykats

Ndrkombtare t Drejtsis dhe ndikimit t tyre n t drejtn ndrkombtare.

66

IV.

PERSONALITETI LIGJOR NDRKOMBTAR I KOMBEVE T BASHKUARA DHEORGANIZATAVE T TJERA NDRKOMBTARE

N lidhje me organizatat ndrkombtare, shtja e personalitetit ligjor sht ngritur n kontekstt ktyre krkesave kryesore formale: kapaciteti pr t ngritur pretendime n lidhje me cnimet et drejts ndrkombtare, kapaciteti pr t lidhur marrveshje dhe/ose traktate t vlefshmendrkombtare, dhe kapaciteti pr t gzuar privilegje dhe imunitete nga juridiksionetkombtare.67 Kapaciteti i par, si sht renditur ktu m lart, n kontekst t Kombeve t

Bashkuara, ka qen subjekt shqyrtimi nga Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis.N rastin e Reparacioneve pr Dmet e Shkaktuara n Shrbim t Kombeve t Bashkuara(mendim kshilldhns i vitit 1949)68, Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis i sht krkuar njmendim kshilldhns pr pyetjen nse Kombet e Bashkuara, si organizat, kan kapacitet tngrisin nj pretendim ose krkes ndrkombtare pr dme t shkaktuara personelit t saj.Traktati themelues i organizats, Karta e Kombeve t Bashkuara, nuk prmban ndonj dispozitshprehimore pr personalitetin ligjor t organizats. Por, Gjykata, duke e lexuar Kartn n trsidhe duke nxjerr implikimet e kuptimit t saj (mbshtetur edhe n praktikn dhe traktatetprkatse t mvonshme), ka mbajtur qndrimin se, Karta e Kombeve t Bashkuara i ka krijuarKombet e Bashkuara si nj entitet q posedon personalitet objektiv ndrkombtar dhe seIzraeli, ndonse vend jo antar n kohn prkatse, ka qen i obliguar q ta njoh ekzistencn eKombeve t Bashkuara dhe t paguaj dmet pr vrasjen e prfaqsuesit t Kombeve tBashkuara n Jerusalem nga terrorist hebraik. Sipas Gjykats, pesdhjet shtete, qprfaqsonin shumicn drmuese t bashksis ndrkombtare, kishin pushtetin n pajtim me tdrejtn ndrkombtare, q t krijonin njenitet i cili posedon personalitet objektiv ndrkombtar,dhe jo thjesht personalitet t njohur vetm prej tyre.

69

Gjykata, pra, ka ardhur n prfundimin se personaliteti objektiv ndrkombtar i Kombeve tBashkuara ka rrjedhur nga qllimi i antarve t organizats, qoft i drejtprdrejt ose jo. Dhe kypersonalitet sht objektiv n kuptimin q mund t prdoret ose vlen edhe ndaj shteteve jo-antare, prve, sigurisht, shteteve antare. Ky lloj personaliteti nuk varet nga njohja emparshme e nj shteti t caktuar jo-antar. Prcaktimi nse nj organizat ka personalitetobjektiv ndrkombtar duket t rrjedh nga natyra dhe funksionet e vet organizats; numri i

66 Shih, pr shembull, vendimet kontestimore n rastet Fisheries (U.K. v. Norway), 1951 I.C.J. 116 (1951) dheNottebohm (Liechtenstein v. Guatemala), 1955 I.C.J. 4 (1955); dhe mendimet kshilldhnse n rastet eDmshprblimit pr Dmet e Shkaktuara n Shrbim t Kombeve t Bashkuara, 1949 I.C.J. 174 (1949) dheRezervave ndaj Konvents s Gjenocidit, 1951 I.C.J. 15 (1951).67Id.68ShihReparation for Injuries Suffered in the Service of the United Nations (Advisory Opinion), supranote 7.69Id.fq. 185.


15/25

15

shteteve antare mund t jet, po ashtu, i rndsishm n prcaktimin e personalitetit objektivndrkombtar, ndonse nuk sht prcaktues.70

Nj pjes e prmbajtjes s arsyetimit t Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis n rastin eReparacionevelexon si n vijim:

Subjektet e t drejts s do sistemi nuk jan patjetr t njjt sipas natyrs s tyre ose sai prket shtrirjes s t drejtave t tyre, dhe natyra e tyre varet nga nevojat e bashksis.Prgjat historis, zhvillimi i t drejts ndrkombtare sht ndikuar nga krkesat e jetsndrkombtare, dhe rritja e vazhdueshme n veprimtarit kolektive t shteteve tashm kandikuar n rritjen e rasteve t veprimit n planin ndrkombtar nga enitete t caktuara tcilat nuk jan shtete. Ky zhvillim ka kulmuar n krijimin n vitin 1945 t nj organizatendrkombtare qllimet dhe parimet e t cils jan saktsuar n Kartn e Kombeve tBashkuara. Por, pr t arritur kto qllime, dhnia e personalitetit ndrkombtar sht epatjetrsueshme.

Karta nuk ka qen e knaqur q ta bj Organizatn t ciln e ka krijuar thjesht njqendr pr harmonizimin e veprimeve t kombeve n arritjen e ktyre qllimeve tprbashkta (neni 1, para. 4). Ajo e ka pajisur kt qendr me organe, dhe i ka dhnasaj detyra t posame. Ajo e ka prkufizuar qndrimin e antarve n raport meorganizatn, duke u krkuar atyre q t japin t gjith asistencn n fardo veprimi tndrmarr prej saj (neni 2, para. 5), dhe t pranoj dhe zbatoj vendimet e Kshillit tSigurimit; duke autorizuar Asamblen e Prgjithshme tu bj rekomandime antarve;duke i dhn organizats kapacitetin ligjor dhe privilegjet dhe imunitetet n territorin esecilit prej antarve t saj; dhe duke parashikuar lidhjen e marrveshjeve ndrmjetorganizats dhe antarve t saj. Praktikan veanti lidhja e konventave n t cilatorganizata sht palka konfirmuar kt karakter t organizats, e cila mban nj pozitn disa raste t caktuara t ndar prej antarve t saj, dhe e cila sht nn nj detyrimti rikujtoj ato, n rast nevoje, pr detyrime t caktuara. Duhet shtuar se organizatasht nj trup politik, i ngarkuar me detyra politike t nj karakteri t rndsishm, dheq mbulon nj fush t gjer si ruajtja e paqes dhe siguris ndrkombtare, zhvillimi imarrdhnieve miqsore ndrmjet kombeve, dhe realizimi i bashkpunimit ndrkombtarn zgjidhjen e problemeve t karakterit ekonomik, shoqror, kulturor dhe humanitar(neni 1); dhe n raport me shtetet e saj antare, ajo prdor mjete politike. Konventa prPrivilegjet dhe Imunitetet e Kombeve t Bashkuara e vitit 1946 krijon t drejta dhedetyrime ndrmjet secilit nnshkrues dhe organizats. sht e vshtir t kuptohet se sinj konvent e ktill mund t veproj prve n planin ndrkombtar dhe ndrmjetpalve q posedojn personalitet ndrkombtar.

N mendimin e Gjykats, organizata sht krijuar pr t ushtruar dhe gzuar, dhe n faktsht duke ushtruar dhe gzuar, funksionet dhe t drejtat t cilat mund t shpjegohen

70ShihMALCOLMN.SHAW,INTERNATIONAL LAW1189 (5thed., 2003). Shih, po ashtu,RESTATEMENT (THIRD)OFFOREIGN RELATIONS LAW, supra note 1, fq. 141 (nj organizat ndrkombtare me antarsi substanciale sht

person n t drejtn ndrkombtare edhe n relacion me shtetet jo-antare t organizats. Sidoqoft, nj shtet nukduhet t njoh personalitetin e nj organizate antar i t cils nuk sht, e cila ka pak antar, ose e cila sht rajonalepr nga shtrirja n nj rajon t cilit shteti nuk i prket.


16/25

16

vetm mbi bazn e posedimit t nj mase t gjer t personalitetit ndrkombtar dhekapacitetit pr t vepruar n planin ndrkombtar. Aktualisht sht lloji suprem iorganizats ndrkombtare, dhe ajo nuk mund t zbatoj qllimet e themeluesve n rastse asaj i mungon personaliteti ndrkombtar. Duhet vn re se antart e saj, duke ibesuar asaj funksione t caktuara, bashk me detyrat dhe prgjegjsit prcjellse, e

kan veshur at me kompetencn e krkuar pr t mundsuar ushtrimin efektiv t atyrefunksioneve.

Pr pasoj, Gjykata ka ardhur n prfundim se organizata sht nj personndrkombtar. Kjo nuk sht e njjta gj si t thuhet se ajo sht nj shtet, q sigurishtnuk sht, ose q personaliteti i saj ligjor dhe t drejtat dhe detyrimet jan t njjta si atot shtetit. Edhe m pak se kjo, nuk sht e njjta gj si t thuhet se ajo sht nj super-shtet, fardo q kjo shprehje mund t thot. As nuk mund t nnkuptoj se t gjitha tdrejtat dhe detyrimet e saj duhet t jen n planin ndrkombtar, m shum se t gjitha tdrejtat dhe detyrimet e nj shteti duhet t jen n at plan. far kjo do t thot sht seajo sht nj subjekt i t drejts ndrkombtare dhe i aft q t posedoj t drejta dhe

detyrime ndrkombtare, dhe se ka kapacitet pr t mbrojtur t drejtat e veta dukengritur pretendime ndrkombtare.71

Sipas Ian Brownlie, kriteret e personalitetit ligjor t organizatave mund t prmblidhen si nvijim:

1. Nj bashkim i prhershm i shteteve, me objekte t ligjshme, e pajisur me organe;

2. Nj dallim, n kuptim t pushteteve dhe qllimeve ligjore, ndrmjet organizats dheshteteve antare t saj;

3.

Ekzistimi i pushteteve ligjore q ushtrohen n planin ndrkombtar dhe jo vetm brendasistemeve kombtare t nj ose m shum shteteve.72

Sigurisht, zbatimi i ktyre kritereve n praktik sht kontekstual, dhe jo gjithnj e leht pr tuzbatuar. E vrtta sht q ka nj numr organizatash t rndsishme ndrkombtare, prveKombeve t Bashkuara, t cilat posedojn personalitet ligjor ndrkombtar. T tilla organizatakonsiderohen agjencit e specializuara t Kombeve t Bashkuara, organizatat rajonale siBashkimi Evropian, Organizata e Shteteve Amerikane, Bashkimi Afrikan, dhe Organizata eBashkpunimit Islamik (m par e njohur si Organizata e Konferencs Islamike). Megjithat, karaste t ekzistimit t organizatave ndrkombtare, por t cilat nuk kan organet dhe objektet enevojshme pr personalitet ligjor. Nj shembull i ktill sht Commonwealth-i britanik. Pokshtu, konventat shumpalshe mund t institucionalizohen deri n njfar mase, dukeparashikuar organizimin e konferencave t rregullta, por q prap t mos ken personalitetin endar ose t veant nga ai i shteteve. Pr dallim prej ktyre dhe organizatave me personalitet tplot ligjor ndrkombtar, ka organizata me kapacitete dhe pavarsi t kufizuar, si janagjencit e prbashkta shtetrore si, ta zm, tribunalet e arbitrazhit. Ky sht rasti edhe me

71Reparation for Injuries Suffered in the Service of the United Nations (Advisory Opinion), supranote 7, fq. 178-179.72ShihIAN BROWNLIE,supranote 8, fq.649.


17/25

17

organet ose agjencit ndihmse apo subsidiare t organizatave ndrkombtare, si Konferenca eKombeve t Bashkuara pr Tregti dhe Zhvillim (UNCTAD) apo Komisioneri i Lart prRefugjatt, n raport me Kombet e Bashkuara. Nse nj organizat ka pavarsi tkonsiderueshme dhe pushtet pr t ndrhyr n shtjet e shteteve antare, ather kjo ka njstatus gati si t nj bashkimi federal ose, thn ndryshe, ka kapacitete mbi-shtetrore. Nj

organizim i ktill i kohve bashkkohore prfaqsohet nga Bashkimi Evropian.

Duhet thn se, ndonse nj organizat me personalitet ligjor sht zakonisht e themeluar metraktat, ky nuk sht patjetr kushti. Burimi i nj organizate t ktill mund t jet edhe njrezolut e nj konference t shteteve ose organi t nj organizate ndrkombtare ndrqeveritare.Pr shembull, bazat kushtetuese t Konferencs s Kombeve t Bashkuara pr Tregti dheZhvillim (UNCTAD) dhe Organizats s Kombeve t Bashkuara pr Zhvillim Industrial(UNIDO) jan rezolutat e Asambles s Prgjithshme t Kombeve t Bashkuara.73

Nj kategori tjetr e nj institucioni q ka personalitet ligjor ndrkombtar sht kur aiinstitucion mund t mos ket tiparet e nj organizat, por prap t posedoj personalitet ligjor

ndrkombtar. N kt mnyr, palt kontraktuese t Marrveshjes s Prgjithshme pr Tregtidhe Tarifa (shkurtesa n anglisht: GATT; m von e prfshir n Organizatn Botrore tTregtis) kan nj lloj personaliteti ligjor, pjesrisht pr shkak t ushtrimit nga ana e tyre t njfunksioni kuazi-gjyqsor n procedurat e ankesave ndrmjet palve kontraktuese.74

V.

VEPRIMET E ORGANIZATAVE Q POSEDOJN PERSONALITET LIGJOR NDRKOMBTAR

Si tashm sht sugjeruar n prmbajtjen e cituar m lart t mendimit t GjykatsNdrkombtare t Drejtsis n rastin eReparacioneve, organizatat ndrkombtare ushtrojn njnumr funksionesh n marrdhniet ndrkombtare. Dhe ndonse nj organizat ndrkombtare,si Organizata e Kombeve t Bashkuara, posedon personalitet ligjor ndrkombtar, megjithatpersonaliteti i saj dhe/ose t drejtat dhe detyrimet e saj nuk jan identike me ato t shteteve.Prkundr ktij deklarimi, n praktik, organizatat ndrkombtare t llojit t Kombeve tBashkuara ushtrojn nj numr pushtetesh ligjore t ngjashme me ato q zakonisht i ushtrojnshtetet (p.sh., lidhja e marrveshjeve ose traktateve ndrkombtare, gzimi i privilegjeve dheimuniteteve, kapaciteti pr t ngritur pretendime ose ankesa ndrkombtare). N cilindo rast,karakteri i sakt i kapacitetit ligjor ndrkombtar t nj organizate duhet krkuar n instrumentinose traktatin themelues t asaj organizate. Disa prej funksioneve kye ligjore t organizatavendrkombtare n marrdhniet ndrkombtare, q lidhen me personalitetin ligjor t organizats,do t diskutohen n vijim.

A. Kompetenca pr lidhje t marrveshjeve

shtja e kompetencs s nj organizate ndrkombtare n fushn e marrdhnievendrkombtare kontraktuale prcaktohet nga, ose prmes interpretimit (doktrina e pushteteve tnnkuptuara), t instrumentit themelues t organizats ndrkombtare. Pr shembull, Karta eKombeve t Bashkuara prmban dispozita q n mnyr shprehimore autorizojn marrveshje t

73Id.fq. 650.74Id.


18/25


19/25

19

t Specializuara.82M 1947, Kombet e Bashkuara lidhn me Shtetet e Bashkuara Marrveshjenpr Selin.

N proces t funksionimit t Organizats s Kombeve t Bashkuara, megjithat, kishtemosmarrveshje ose paqartsi rreth zbatimit n praktik t ktyre privilegjeve dhe imuniteteve.

Kshtu, m 1987, lindi nj mosmarrveshje ndrmjet shtetit pranues (pra, Shteteve t Bashkuara)dhe Kombeve t Bashkuara si rezultat i presionit nga Kongresi Amerikan pr t mbyllurMisionin Vzhgues t Organizats pr lirimin e Palestins n Nju Jork.83N nj rast tjetr, m1999, lindi nj dallim ndrmjet Kombeve t Bashkuara dhe Qeveris s Malajzis n lidhje meimunitetet nga procesi ligjor ose ndjekja ligjore e Raportuesit t Posam t Komisionit pr tDrejtat e Njeriut pr Pavarsin e Gjykatsve dhe Avokatve.84N prgjigje t nj krkese tKshillit Ekonomik dhe Social, Gjykata Ndrkombtare Drejtsis ofroi nj mendimkshilldhns, n t cilin mbron imunitetin e Raportuesit t Posam kundr ndjekjes ligjore.85

C. Kapaciteti pr t ngritur padi ose pretendime ndrkombtare

N mendimin kshilldhns n rastin e Reparacioneve, Gjykata Ndrkombtare e Drejtsisvendosi njzri se Kombet e Bashkuara kan personalitet ligjor me kapacitet pr t ngriturpretendime ose ankesa qoft kundr shteteve antare ose jo-antare pr dme t drejtprdrejta qi shkaktohen organizats.

Ky konstatim i Gjykats pr kt kapacitet t Kombeve t Bashkuara ishte i lidhur mepersonalitetin ligjor. M tej, ky prfundim i Gjykats sht shprehur n kuptim t pushteteve tnnkuptuara dhe efektivitetit t organizats. Si rrjedhoj e ksaj, mund t thuhet se kapaciteti inj organizate ndrkombtare pr t ngritur padi ose pretendime ndrkombtare varet nga (1)posedimi i personalitetit ligjor; dhe (2) interpretimi i instrumentit themelues pr sa u prketqllimeve dhe funksioneve t organizats prkatse.86 Ky model mund t zbatohet edhe ndajorganizatave t tjera.

D.

Mbrojtja funksionale e prfaqsuesve

N rastin e Reparacioneve, Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis e justifikoi mendimin e saj seKombet e Bashkuara mund t ngrisin pretendime pr dmet e shkaktuara prfaqsuesve t sajmbi bazn e mbrojtjes funksionale. Nj qndrim i ktill kishte provokuar mendime mospajtuese

82Kjo konvent sht miratuar m 21 nntor 1947.83Shih mendimin kshilldhns t Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis n rastin e PLO Observer Mission, I.C.J.Reports (1998), 12. N kt rast, sidoqoft, Gjykata ka theksuar se, detyrimet e Shteteve t Bashkuara sipasMarrveshjes pr Selin, kan eprsi ndaj te drejts s brendshme t Shteteve t Bashkuara, nj parim ky q sht

mshtetur nga praktika gjyqsore q nga vendimi i arbitrazhit i 14 shtatorit 1872 n rastin Alabama ndrmjetBritanis s Madhe dhe Shteteve t Bashkuara. Q nga ather, ky parim sht referuar shpesh, prfshir n rastin nlidhje me komunitetet greko-bullgare, n t cilin rast Gjykata e Prhershme e Drejtsis Ndrkombtare kaprcaktuar se sht nj parim prgjithsisht i pranueshm i t drejts ndrkombtare se n marrdhniet ndrmjet

Fuqive q jan pal kontraktuese t nj traktati, dispozitat e t drejts s brendshme nuk mund t mbizotrojn ndajatyre t traktatit. P.C.I.J., Series B, No. 17, fq. 32.84Shih Difference Relating to Immunity from legal Process of a Special Rapporteur of the Commission on Human

Rights, I.C.J. Reports (1999), fq. 62.85Id.86IAN BROWNLIE,supranote 8, fq.654.


20/25

20

t nj numri t gjykatsve n kt rast. Pra, ky kapacitet nuk mund t prdoret si dika emirqen nga organizatat e tjera, veanrisht n rast se funksionet e tyre nuk prfshijnpaqeruajtjen.87

E. Locus standiprpara gjykatave ose tribunaleve ndrkombtare

Kur nj organizat ndrkombtare ka personalitet ligjor, n parim, duhet t ket locus standioset drejt q t paraqes raste ose ngris padi para gjykatave ose tribunaleve ndrkombtare.Sidoqoft, shtja nse nj organizat ka qasje, dhe nse po, n far mnyre ose me farprocedure, kjo varet nga statuti q qeveris punn e asaj gjykate apo tribunali.

Derisa organet kryesore t Kombeve t Bashkuara dhe agjencit e specializuara t ksajorganizate (pr shtje q kan t bjn me fushveprimtarin e tyre), kan qasje n GjykatnNdrkombtare t Drejtsis prmes juridiksionit kshilldhns, megjithat Statutit i GJND-s ekufizon locus standi-n n procedur kontestimore vetm pr shtetet.

F.

PrgjegjsiaN rast se nj organizat, si Kombet e Bashkuara, ushtron funksione t gjera ndrkombtare qprfshijn lidhjen e marrveshjeve ndrkombtare, administrimin e territoreve, prdorimin einstrumentit ushtarak, dhe personalitet ligjor t veant nga shtetet, sht n parim e arsyeshmet pritet q organizats t mund ti mvishet prgjegjsia. N nj mnyr shum t prgjithshme,kjo rrjedh nga arsyeshmria e Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis n rastin e Reparacioneve,dhe sht konfirmuar nga puna e Komisionit t s Drejts Ndrkombtare, i cili m 2011 kamiratuar Draft Artikujt pr Prgjegjsin e Organizatave Ndrkombtare.88M 9 dhjetor 2011,gjithashtu, Asambleja e Prgjithshme mori n dijeni Artikujt pr Prgjegjsin e OrganizataveNdrkombtare, duke vendosur tekstin e Artikujve si shtojc t rezoluts dhe duke e sjell nvmendje t qeverive dhe t organizatave ndrkombtare.

Sipas nenit 3 t Artikujve pr Prgjegjsin e Organizatave Ndrkombtare, do akt i gabueshmndrkombtar i nj organizate ndrkombtare ka pr pasoj prgjegjsin ndrkombtare.89Sa uprket elementve t prgjegjsis, neni 4 i Artikujve thekson se, nj veprim i gabueshmndrkombtar i nj organizate ndrkombtare ekziston kur sjellja, q prbhet nga nj veprim osemosveprim, (a) i atribuohet organizats ndrkombtare sipas t drejts ndrkombtare, dhe (b)paraqet shkelje t nj detyrimi ndrkombtar t asaj organizate.90

Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis, gjithashtu, n rastin q kishte t bnte me dalliminndrmjet Kombeve t Bashkuara dhe Qeveris s Malajzis n lidhje me imunitetet nga procesiligjor ose ndjekja ligjore e Raportuesit t Posam t Komisionit pr t Drejtat e Njeriut prPavarsin e Gjykatsve dhe Avokatve, ka vrejtur se Kombet e Bashkuara mund t krkohen t

87Id.fq. 654.88 Shih Draft Articles on the Responsibility of International Organizations, e qasshme n lidhjen elektronike nvijim:http://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/draft%20articles/9_11_2011.pdf89Id.neni 3.90Id.neni 4.
http://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/draft%20articles/9_11_2011.pdfhttp://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/draft%20articles/9_11_2011.pdfhttp://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/draft%20articles/9_11_2011.pdfhttp://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/draft%20articles/9_11_2011.pdf


21/25

21

mbajn prgjegjsi pr dmet e shkaktuara nga veprimet e Kombeve t Bashkuara apo ngaprfaqsuesit e saj q veprojn n cilsin e tyre zyrtare.91

VI.INTERPRETIMI I KARTS S KOMBEVE T BASHKUARA

A. Qasjet e prgjithshme pr interpretimin e traktateve

Marr parasysh natyrn e vet gjuhs, por edhe faktor t tjer t lidhur me hartimin e tekstitligjor, intepretimi ligjor sht i rndsishm pr shkak t efekteve q prodhon. Prgjat viteve taplikimit t marrveshjeve ndrkombtare dhe problemeve t lidhur me to, jan ngritur qasje tndryshme q prpiqen t ofrojn zgjidhje t duhura pr shtjen e interpretimit. Kshtu, ktoqasje kryesore ndaj interpretimit t traktateve jan shfaqur n proces: (i) qasja e kuptimit tzakonshm tekstual (the ordinary meaning textual approach); (ii) qasja e kuptimit t zakonshmkontekstual (the ordinary meaning contextual approach); (iii) qasja teleologjike ose e qllimit

prfundimtar; dhe (iv) qasja e orientuar nga politikat ose qasja konfigurative. Theksi i dy tparave vendoset te qllimi i interpretimit t traktatit si dika q duhet t v n jet qlliminorigjinal t palve, derisa dy qasjet e tjera ( iiidhe iv), ndonse nuk e hedhin posht rndsin eqllimit t palve, u japin pesh edhe aspekteve t tjera.

1. Qasja e kuptimi t tzakonshm tekstual

Kjo qasje, e prkrahur e pakta n t kaluarn nga Instituti i t Drejts Ndrkombtare (Institut deDroit International) kufizohet n interpretimin brenda tekstit t traktatit. Prqendrimi i ksajqasjeje sht n analizn e fjalve t prmbajtura n nj traktat sipas kuptimit t tyre t dukshmdhe t natyrshm. Si sht thn nga nj antar i mhershm i ktij Instituti dhe ish kshilltar

kryesor ligjor n Zyrn e Jashtme Britanike, Sir Eric Beckett, [d]etyra e nj tribunali sht ajo einterpretimit t nj dokumenti t shkruar, nj statuti, testamenti, kontrate t shkruar, apo traktati,dhe ai duhet t veproj mbi supozimin se e gjen qllimin t shprehur n fjalt e dokumentit tcilin duhet ta interpretoj.

92

2. Qasja e kuptimi t tzakonshm kontekstual

Qasja e kuptimit t zakonshm kontekstual sht m liberale dhe m e gjer sesa ajo e kuptimitt zakonshm tekstual. Kjo m s miri shprehet n nenet 31 dhe 32 t Konvents s Vjens pr tDrejtn e Traktateve. Kshtu, sipas nenit 31 t ksaj Konvente:

1. Nj traktat do t interpretohet n mirbesim n prputhje me kuptimin e zakonshm qu jepet termave t traktatit n kontekstin e tyre n dritn e objektit dhe qllimit t tij.

91Difference Relating to Immunity from legal Process of a Special Rapporteur of the Commission on Human Rights,supranote 84, para. 66.92Comments on the Report of M.H. Lauterpacht (of the Second Commission of the Institute of International Law) onthe Interpretation of Treaties, 43-I ANN.INST.D.INTL437-38 (1950).


22/25

22

2. Konteksti pr qllimin e interpretimit t nj traktati do t prmbaj, prve tekstit, dukeprfshir hyrjen e tij dhe anekset:(a) do marrveshje q ka t bj me traktatin i cili sht br ndrmjet t gjitha palven lidhje me prfundimin e nj traktatit;(b) do instrumenti i cili sht br nga nj ose m shum pal n lidhje me prfundimin

e traktatit dhe i pranuar nga palt e tjera si nj instrument q ka t bj me traktatin.

3. Do t merren parasysh, bashk me kontekstin:(a) do marrveshje e mvonshme ndrmjet palve prsa i prket interpretimit t traktatitose zbatimit t dispozitave t tij;(b) do praktik e mvonshme n zbatimin e traktatit, i cili vendos marrveshjen e palven lidhje me interpretimin e tij;(c) do rregull prkats i t drejts ndrkombtare i zbatueshm n marrdhnietndrmjet palve.

4. Nj termi do ti jepet nje kuptim i posam n qoft se sht vendosur se palt kishin

pasur kt qllim.Neni 32 i Konvents s Vjens pr t Drejtn e Traktateve prcakton mjetet plotsuese tinterpretimit. Prmbajtja e ksaj dispozit sht pr sa vijon:

Mund t krkohet ndihma e mjeteve plotsuese t interpretimit, duke prfshir punnprgatitore t traktatit dhe rrethanat e prfundimit t tij, me qllimin pr t konfirmuarkuptimin q rezulton nga zbatimi i nenit 31, ose pr t prcaktuar kuptimin kurinterpretimi sipas nenit 31:(a)e le kuptimin t paqart ose t pakuptueshm; ose(b)on n nj rezultat i cili sht n mnyr t qart absurd ose i paarsyeshm.

Pra, si mjet ndihms prcaktohet edhe puna prgatitore q ka uar n nnshkrimin e traktatit,

ndryshe e njohur si travaux prparatoires(dika q n kontekstin e brendshm juridik njihet sihistoria legjislative) dhe rrethanat e prfundimit (ose t lidhjes) t traktatit. Sipas komentaritt Komisionit t s Drejts Ndrkombtare br nenit 31, prmbajtja e ksaj dispozite sht npajtim me praktikn e Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis.93

3. Qasja teleologj ike ose e qllimi t prfundimtar

Kjo qasje, ndonse nuk mohon elementt e theksuar t dy qasjeve paraprake, i jep rndsi tveant qllimeve themelore ose t fundme t nj traktati, veanrisht kur fjala sht pr traktatetkonstitutive.94

N jurisprudencn e saj, Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis ka pranuar rndsin e aplikimit tqllimeve t traktatit kur gjuha e traktatit nuk sht definitive ose kur ajo sht e paqart.Gjykata sht mbshtetur, pr shembull, n qllimet e traktatit kur sht prfshir n

93ShihInternational Law Commission, Report on the Law of Treaties, UN GAOR 19thSess., Supp. No. 9, at 27, UNDoc. No. A/5809 (1964), rishtypur n61 A.J.I.L. 253 (1967).94Pr m shum,shihDAVID H.OTT,PUBLIC INTERNATIONAL LAW IN THE MODERN WORLD195-96 (1987).


23/25

23

interpretimin dhe aplikimin e Karts s Kombeve t Bashkuara, n mnyr t veant n rastin eDmshprblimit95[apoReparacionit] (ku ka ardhur n prfundimin se Kombet e Bashkuara kanpersonalitet ligjor ndrkombtar, duke u mbshtetur n qllimet e prcaktuara n Kart) dhe nrastin e Shpenzimeve t Caktuara96 (kur roli i Asambles s Prgjithshme pr organizimin eforcave paqeruajtse sht mbshtetur n qllimet e Karts). Gjykatsi Jessup, n mendimin e tij

mospajtues n rastin e Afriks Jugperndimore, ka nnvizuar rndsin e qasjes teleologjike ninterpretimin e nj traktati si sht Karta e Kombeve t Bashkuara.97

4. Qasja e ori entuar nga poli tikat ose qasja konfi gurative

E dallueshme nga t gjitha qasjet e msiprme sht qasja konfigurative ose e orientuar ngapolitikat (policy-oriented approach), e prkrahur nga Myres S. McDougal, Harold D. Lasswelldhe James C. Miller.98

Duke ndrtuar mbi bazn e tri qasjeve t tjera, dhe n raste t caktuara edhe duke u shmangurprej tyre, prmbajtja e ksaj qasjeje sht se (i) jan qllimet e palvepritjet e tyre t vrteta,

q nuk jan patjetr qllimet e tyre origjinalet cilat, bashk me politikat thelbsorekomunitare, duhet t karakterizojn ndrmarrjen interpretative; dhe (ii) do gj tjetr q hedhdrit n kto pritje (prfshir, sigurisht, tekstin e traktatit), duhet t prfshihen n hetimet einterpretuesit.

Si rezultat, autort e ksaj qasjeje inkurajojn hetimin e t gjith faktorve relevant t para-rezultatit (negociatat), rezultatit (tekstin e traktatit), dhe pas-rezultatit (sjelljen empastajme) si indikator t qllimit dhe preferencs. Duke propozuar nj seri parimesh tprmbajtjes dhe procedurs pr qllime lehtsimi t trajtimit sa m t plot t mundshm t tgjitha dshmive relevante pr qllimin e pals dhe preferencn komunitare, autort e ksajqasjeje refuzojn t pranojn ndonj hierarki t paracaktuar t krkimit faktik, pasi rndsia enj faktori t veant mundet n kontekste t ndryshme t ndryshoj shum n varsi t faktorvet tjer.99

B. Interpretimi i Karts n praktik: Doktrina e pushteteve t nnkuptuara

Instrumenti themelues ose dokumenti kushtetues i nj organizate ndrkombtare, si rregull, bnndarjen e pushteteve ndrmjet organizats dhe shteteve antare, si dhe ndrmjet organeve tndryshme t vet organizats. Sidoqoft, zbatimi n praktik i ktyre pushteteve dhe interpretimiq del si rezultat i atij zbatimi nuk sht pa probleme.

Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis ka aplikuar doktrinn e pushteteve t nnkuptuara ninterpretimin e Karts. N rastin tashm t diskutuar tReparacioneve, Gjykata ka vrejtur se t

95Reparation for Injuries Suffered in the Service of the United Nations(Advisory Opinion), 1949 ICJ 174.96Certain Expenses of the United Nations(Article 17, paragraph 2, of the Charter) (Advisory Opinion), 1962 ICJ151.97ShihSouth West Africa(Ethiopia v. South Africa) (Liberia v. South Africa) (Second Phase), 1966 ICJ 6.98ShihMYRES S.MCDOUGAL,HAROLD D.LASSWELL &JAMES C.MILLER,THE INTERPRETATION OF AGREEMENTSAND WORLD PUBLIC ORDER(1967).99Id.fq. 116. Pr nj diskutim m t fundit rreth interpretimit t trakteteve, prfshir interpretimin e traktateve nm shum se nj gjuh,shihANTHONY AUST,MODERN TREATY LAW AND PRACTICE(2000).


24/25

24

drejtat dhe detyrimet e nj entiteti si sht organizata [e Kombeve t Bashkuara] duhet t varennga qllimi dhe funksionet si jan saktsuar apo nnkuptohen n dokumentet themeluese dhesi jan zhvilluar n praktik.N t njjtin mendim kshilldhns, Gjykata ka thn se, sipast drejts ndrkombtare, organizata duhet t konsiderohet se i ka kto pushtete, t cilat ndonsenuk jan thn shprehimisht n Kart, i jan dhn asaj nga nevoja si dika thelbsore pr

kryerjen e detyrave t saj.

N rastin eEfektit t Kompensimit t br nga Tribunali Administrativ i Kombeve t Bashkuara,Gjykata ka mbajtur qndrimin se Asambleja e Prgjithshme mund t themeloj n mnyr tligjshme nj tribunal administrativ n munges t nj autorizimi shprehimor, pasi kapaciteti prt br kt lindi nga qllimi i nnkuptuarprej Karts s Kombeve t Bashkuara.100N nj rasttjetr, at t Shpenzimeve t Caktuara t Kombeve t Bashkuara, Gjykata sht shprehur se kurorganizata ndrmerr veprim i cili krkon pohimin se ai [veprim] ka qen i prshtatshm prprmbushjen e njrit prej qllimeve t deklaruara t Kombeve t Bashkuara, supozimi sht seveprimi i ktill nuk sht ultra vires.101

N kt mnyr, referenca nga Gjykata te pushteti i nnkuptuar i organizats mund t lidhet meparimin e efektivitetit institucional. Sidoqoft, ndonse testi funksional (ose efektivitetiinstitucional) sht prcaktues, ai vepron brenda kornizs s pushteteve ose autorizimeveshprehimisht t dhna me kushtetutn e organizats.

VII.PRFUNDIMI

Ky punim ka hetuar dhe shqyrtuar tre dimensione kryesore t veprimtaris s organizatavendrkombtare: (1) personalitetin apo subjektivitetin e tyre ligjor ndrkombtar, prfshirkuptimin dhe efektet e ktij statusi; (2) pjesmarrjen dhe karakterin e pjesmarrjes sOrganizats s Kombeve t Bashkuara n procesin e ligjbrjes ndrkombtare; si dhe (3)interpretimin e Karts s Kombeve t Bashkuara, prfshir qasjet e ndryshme q ekzistojn ndajinterpretimit t traktateve n prgjithsi.

Prqendrimi qendror i punimitme prjashtime t domosdoshme pr qllime kuptimi nkrahasimka qen n Organizatn e Kombeve t Bashkuara, e zgjedhur si model udhheqs dheprfaqsues t organizatave ndrkombtare apo, e thn n gjuhn e Gjykats Ndrkombtare tDrejtsis, si llojin suprem t tyre. Sigurisht, veantia e ksaj organizate i bn disa aspekte tpavlefshme n rastin e organizatave t tjera. Pikrisht ky dallim sht menduar t shrbej simekanizm pr t prfituar kuptim m t mir t statusit t organizatave t ndryshme n sisteminligjor ndrkombtar, veanrisht e diskutuar n kontekst t personalitetit ligjor ndrkombtar.

Tutje, OKB-ja sht zgjedhur si rast parsor shqyrtimi si pr shkak t rndsis s rolit t saj siorganizat globale dhe me kompetenca t dallueshme, veanrisht sa i prket shtjeve t paqesdhe t siguris ndrkombtare, por edhe pr shkak t praktiks relativisht t konsiderueshme qekziston n relacion me t gjitha dimensionet q jan subjekt trajtimi n punim, qoftsubjektivitetit t saj, pjesmarrjes n veprimtari legjislative ndrkombtare (ndonse formalisht

100I.C.J. Reports, 1954, fq. 47, 56-57.101I.C.J. Reports, 1962, fq. 151, 168.


25/25

25

jo-shprehimore, por heshtazi dhe praktikisht e pranishme prgjat kohve), apo interpretimit tinstrumentit themelues t organizats.

N proces, po ashtu, jan diskutuar aspekte t ngjashmrive dhe dallimeve t pranishme ndrmjetorganizatave ndrkombtare dhe subjekteve t tjera t s drejts ndrkombtare, n veanti

shteteve. Prfundimisht, personaliteti ligjor i Kombeve t Bashkuara, si subjekt me t drejta dhedetyrime n rrafshin ndrkombtar, sht realitet i pamohueshm. Pavarsisht ngjashmriveformale n drejtim t t drejtave dhe detyrimeve ndrkombtare, organizata mbetet e ndryshmenga nj shtet, dhe at, ndonse me intensitet q ndryshon, n t tri dimensionet e diskutuara npunim.

Documents

Kapaciteti Legjislativ i Kombeve Të Bashkuara, Personaliteti i Saj Ligjor Dhe Interpretimi i Kartës Së Kombeve Të Bashkuara