2

George Sciberras5.9Skola Sekondarja Subien Tal-Ħandaq, QormiEżami Studji AmbjentaliMatsec 2011

Introduzzjoni ..............................................................................................pg 3-5

Il-bidu u l-izvillup tar-raħal Popolazzjoni Il-pożizzjoni ta Ħal Qormi

Knejjes u kappelli fil-qalba tar raħal..................................pg 6-9

Il-knisja parrokjali Kapelli

L-ambjent fit-toroq ..............................................................................pg 10-17

Djar Sqaqien u toroq Monumenti Niċeċ u statwi

L-Aspett soċjali u kulturali ..........................................................pg 18-21

Għaqdiet Attivitajiet

l-element kummerċjali.......................................................................pg 22

ħwienet tradizzjonnali

Konklużjoni..................................................................................................pg 23

Biblijografija................................................................................................pg 24

3

Il-bidu

u l iżvillup tar-raħal

Sena wara sena, seklu wara ieħor, ħakma wara oħra. Feniċi, Normanni, Għarab, Rumani,

Torok, Kavallieri , Franċiżi u Ngliżi. Kollha ħallew imnaqqax it-timbru tagħhom

b’kulturi diversi fuq Art Twelidna. Jien minn dejjem kont kburi li jien Malti, imma wara

din ir-riċerka li għamilt dwar l-iċvilupp u l-karatteristiċi tal-irħula tipiċi Maltin, ikolli

nistqarr li jien kburi li Qormi.

Tista’ tgħid li kull raħal għandu xi ftit jew wisq karatteristiċi komuni ma’ rħula oħra: bini

storiku, monumenti, niċeċ, sqaqien eċċ. Kull raħal, żgħir kemm hu żgħir, hu għani fil-bini

u fl-istorja tiegħu. Dan jgħin biex iċ-ċittadin jew aħjar il-parruċċan ta’ dik il-lokalita’,

ikattar l-identita’ tiegħu. Biex nidħol iżjed fid-dettall, iddeċidejt li niffoka fuq ir-raħal li

ngħix fih-Ħal Qormi.

Naturalment, ma tistax tirreferi għall-iżvilupp tar-raħal u ma ssemmix ismu. Biex ikollu

identita’, irid isem. L-isem ta’ kull raħal imur lura għal bosta u bosta snin. Bla dubju ssib

li l-isem hu marbut ma’ storja.

L-indikazzjonijiet storiċi juruna li kien x’aktarx fi żmien l-Għarab li f’dawn il-gzejjer

żviluppa r-raħal Malti. Dan nafuh mill-fatt li ħafna mill-ismijiet jibdew bil-prefiss “Ħal”

bħal Ħal Qormi, Ħal Kirkop u Ħal Safi.

Referenza qasira għall-isem li ngħata Ħal Qormi (li jingħad li tnissel mill-kunjom

Ċurmi). Il kappillan, Dun Ġużepp Vella kien talab lil Gran Mastru Pinto biex Ħal Qormi

jinagħta t-titlu ta’ belt flimkien ma’ isem li jogħġbu jagħżel il-Gran Mastru nnifsu. Erba’

ġimgħat wara, fil-25 ta’ Mejju 1743, il-Gran Mastru Manoel Pinto de Fonseċa ħareġ dan

id-digriet: “Habita relatione, Terrain Ċurmi erlglmus In Ċlvltatem, Imponentes el nomen

4

Pinto”, li tfisser li hu għolla l-art ta’ Ħal Qormi għad-dinjita’ ta’ belt. F’dan it-titlu, Pinto

għoġbu jagħti ismu stess u Ħal Qormi sar “Ċitta` Pinto”.

Popolazzjoni

Hal Qormi huwa raħal li minn dejjem kellu popolazzjoni kbira għax il-limiti tiegħu huma

mifruxa sewwa. Fil-fatt insibu dan it-tagħrif:

Fl-1419 kienu jgħixu fih madwar 500 ruħ li telgħu għal 650 persuna fl-1483. Fl-1575

kien hemm 240 dar li żdiedu għal madwar 500 familja fl-1619. Fis-sena 1632 naraw li

kellu 683 dar u 3,227 ruħ. Fl-1632 il-popolazzjoni kienet madwar 2,300 ruħ gewwa Ħal

Qormi. Il-pesta tal-1676 gabet tnaqqis u għalhekk fl-1680 il-figuri niżlu għal 2,700 u għal

2,669 fl-1687. Fl-1702 il-popolazzjoni kienet ta’ 3,033. Fl-1734 il-popolazzjoni kienet

3,240. Fl-1747 kienet 3,460. Fl-1830 ir-raħal kellu 4,260 ruħ u 852 dar. Fl-1851 kien

jgħodd 5,190 ruħ. Fl-1860 kien hawn 6,197 ruħ u fl-1890 kien hawn 7,410 persuna u

1,470 dar. Fl-1901 kellu 8,187 ruħ. Fl-1911 zdied għal 9,404. Fl-1921 naqas għal 9,286

ruħ. Fl-1961, Hal Qormi kellu 15,737 ruħ u fl-1985 kien hawn 18,256 ruħ. Fl-1993 naqas

għal 17,958 ruħ u fl-1996 gew irregestrati 17,53ruħ.L-ahhar ċensiment li sar fl-2005 rega'

wera tnaqqis f'dik li hija popolazzjoni, fil-fatt insibu 16, 576 ruħ.

Ħal Qormi mill-ajru

5

Statistiċi dwar il-popolazzjoni Qormija

Il-pożizzjoni ta Ħal Qormi

Ħal Qormi huwa belt li tinsab fiċ-

ċentru ta Malta din il- pożizzjoni

taffetwa diversi fatturi bħal it-tip

ta’ xogħol, it-tip tafdalijiet kif ukoll

il-popolazzjoni.

6

IL-KNISJA

Nibdew billi ngħatu ħarsa lejn id-devozzjoni li kellhom missirijietna lejn il-fidi Nisranija.

F’Malta, li hu pajjiż Kattoliku prattikament, issib knisja jew tnejn mill-inqas f’kull belt

jew raħal. Il-knisja parrokjali hi kkaratteristika ewlenija f’kull raħal. Peress li għalkemm

qed nitkellem dwar irħula inġenerali, qed niffoka fuq Ħal Qormi, irrid ngħid li dan ir-

raħal hu maqsum f’żewġ parroċċi – dik ta’ San Ġorġu dik ta’San Sebastjan.

Meta nbniet l-ewwel darba, din il-knisja x’aktarx li kienet sempliċi kappella li fl-1456

ġiet mibnija mill-ġdid bit-tħabrik tal-Kappillan Dun Ġulju Lombardo.

Il-parroċċa ta’ San Ġorġ bdiet qabel l-1436 u dan jagħmilha waħda mill-eqdem parroċċi

f’Malta. Dan ma jfissirx li l-Knisja nbniet kif nafuha llum. Kellhom jgħaddu ħafna snin.

Fl-1584 bdiet tinbena kif kien

normali fil-bqija tal-Ewropa,

jiġifieri forma ta’ salib Latin. Mhux

magħaruf min hu l-perit li ddisinja

l-knisja, iżda jingħad li d-disinn tal-

faċċata hu ta’ Vittorio Ċassar.

7

Il-faċċata Barokka tal-Knisja Arċipretali San Ġorġ Martri.

Għal dak iż-żmien kienet l-akbar waħda parrokkjali. Nikkwota lill-Monsinjur Professur

Vinċent Borġ: “kien propju f’Ħal Qormi li twieled il-bidu tar-rinaxximent tal-arkitettura

ta’ dawn il-knejjes parrokkjali ġodda f’art twelidna”. Il-knisja parrokkjali kellha ċimiterju

madwarha bħalma kellhom ħafna knejjes Maltin oħrajn ta’ dak iż-żmien. Fl-1684 ġiet

inkurunata b’koppla xogħol ta’ Lorenzo Gafa’. Din il-knisja għandha faċċata Barokka

mill-isbaħ, u hi mżejna b’kolonni ta’ stil Doriku. Il-Knisja hi magħmula minn kor, żewġ

kappelluni u korsija bin-navi fil-ġnub.

Bħal f’kull parroċċa oħra, fil-knisja nsibu diversi bċejjeċ ta’ arti mprezzabli ewlenin

fosthom il-kwadru ewlieni, xogħol ta’ Mattia Preti, kif ukoll il-vara titulari ta’ San Ġorġ,

xogħol l-iskultur Pietru Feliċe. Maż-żmien inħasset il-ħtieġa li titwieled parroċċa ġdida

peress li l-abitanti ta’ Ħal Qormi kienu tkattru ġmielhom. Għalhekk inbniet il-knisja ż-

żgħira ddedikata lil San Sebastjan. Snin wara nbniet knisja ferm akbar fuq stil artistiku

modern. Pero’ din ma tinsabx fil qalba tar-raħal.

IL-knisja min ġewwa armata għal żmien il-milied

8

Kappelli

Żgur mhux forsi, iddur f’liema raħal iddur f’Malta, issib xi kappella. Ħafna drabi jkunu

fl-iżjed parti antika u fil-qalba tar-raħal. Għalkemm, hawn postijiet bħal fil-każ ta’ Ħal

Qormi, li tant insibu kappelli, li minbarra li tara waħda kull erba’ passi, hemm ukoll uħud

saħansitra jmissu ma’ xulxin!

Ser insemmi biss uħud minn dawn il-kappelli li verament qegħdin fil qalba tar-raħal:

Kappella San Franġisk de Paola – Din tinsab eżattament ġewwa l-pjazza ta’ Ħal

Qormi u ġiet mibnija qrib is-sena 1707. Fi żmien il-gwerra serviet ta’ maħżen fejn

jintrefgħu oġġetti ta’ ikel. Fiha għadha tiġi ċċelebrata l-quddies. Il-perit kien Indri

Psaila minn Ħal Qormi. Il-kwadru huwa ta’ pittur mhux magħruf, u li kien hemm

qabel insibuh ġewwa s-sagristija. Fil-ġenb tal-knisja insibu kwadru kbir tal-

Kunċizzjoni, imqiegħed fuq il-bieb tal-ġenb. Jingħadd dwar il-kwadru l-antik li

meta l-Franċiżi għaddew minn Ħal Qormi, fl-1798 daħlu fil-knisja u taqqbuh bil-

ponot tax-xwabel. Insibu ukoll orgni u kannierja. Din il-knisja għandha żewġ

artali, wieħed dedikat lil san Franġisk u l-ieħor lill-Madonna ta’ Lourdes. Il-knisja

għandha ukoll sagristija. Fi żmien il-gwerra serviet ta’ maħżen fejn jintrefgħu

oġġetti għall-ikel.

Kappella tal-Lunzjata – Din il-kappella tmiss ma’ dik ta’ San Frangisk. L-

ewwel knisja li hemm kienet teżisti fl-1575. Fl-1588 kienet fi stat ħazin. Fil-5 ta’

Novembru 1656 kienet profanata mill-Isqof Balaguer u wara reggħet giet

integrate fl-1663. Kien bniha mill-gdid Leonardo Galdes. Reggħet twaqqet fl-

1759 u nbniet mill-ġdid minn flus Petruzzo Xuereb għal-habta tal-1790. Kien

hemm xi nkwiet mal-familja Ċasha tal-knisja ta’ San Franġisk għax ma ridux li

tkun mibnija ħdejn tagħhom. Din il-kappella thalliet tibda tigi amministrata mill-

Fratellanza tas-Sagrament. Din il-knisja fiha artal wieħed u għandha sagristija.

9

Dawn huwa iz-zewg kappeli li qegħdin fi pjazza san Frangisk

Il-kappella ta santa Marija(tal-Qrejċa) – Il-kapella prezenti nbniet għall-ħabta tal-

1650 mis-sid stess, il-Baruni Gjaċintu Ċassia. Jingħad li qabilha kien hemm

kapella ohra, izda ma tantx insibu informazzjoni fuqha. Fl-1615 thalliet renta ta’

25 skud minn għalqa magħrufa ‘ta’ Ximesi’ minn Giovanni Marija Ċassia. Il-

knisja prezenti fiha artal wiehed. It-titular jinsab fil-knisja parrokjali ta’ San Gorg.

L-isem ta’ Santa Marija tal-Qrejċa gej

mill-fatt li fl-imgħoddi nies fqar kienu

jagħmlu l-visti tas-sebgħa festi għad

unur Santa Marija, li dak iz-żmien kienu

fil-limiti ta’ Ħal Qormi. Il-pellegrini

kienu jispiċċaw f’din il-kapella u fejn il-

prokuratur tagħha kien isajjar majjal u

jqassmu biċċiet lill-pellegrini biex

jitrejqu wara mixja twila. Kull pellegrin

kien ukoll imissu parti mill-qarquċa li

kienet tifforma mix-xaham tal-majjal, u

għalhekk giet imlaqqma tal-Qrejċa

IL-Faċċata tal-kappella tal qrejċa fi triq

Santa Katerina

10

Djar

Id-dar tradizzjonali - Jekk hawn xi ħaġa li tisboq kull karatteristika tal-qalba ta’

villaġġ Malti hi bla dubju ta’ xejn id-dar tradizzjonali. Hija ħasra li ħafna minn

dawn id-djar twaqqgħu biex minflokhom tela- bini aktar modern. Hija ħasra wkoll

li meta xi ħadd jiddeċidi li jirrestawra xi dar ta’dan it-tip, jeqred il-karattru sabiħu

tipiku ta’ dawnl-istrutturi. Dan jiġri billi minflok twieqi tal-injam, jagħmel twieqi

tal-aluminju. Għalkemm tajjeb li nsemmu li l-Awtorita’ tal-Ippjanar u l-Ambjent

(MEPA) qed tagħmel kontroll biex jitrażżan l-abbuż fuq dan it-tip ta’ restawr.

11

Dar tradizzjonali f’pjazza san Franġisk

12

Id-dar ta Stanislaw Gatt - Mal-bokka ta pjazza san Frangisk insibu din id-dar

tant magħrufa fost il-Qriema . Stanislaw kien spiżjar li għex bejn 1744 u 1811,

huwa serva bħala sindku ovjament f’Ħal Qormi bejn 1782 u 1783. kif tindika din

il plakka huwa kien mexxej tal-Qormin fi żmien kifer u ta’ tbatija, taħt il Franċiżi.

Id-dar tiegħu hija waħda majestuża u tinsab fil-qalba tar-raħal f’post prominenti

fejn tigbed l-għajn. Nistgħu ngħidu li din id-dar għada taht il-forma arkittetonika

originali.

Il-lapida li tinsab mal-faccata ta’ din id-dar

Il-faċċata tad-dar ta’ dan il mexxej fi triq Santa Katerina

13

Il-mitħna - L-imtiħen maltin huma simili ħafna għal dawk fil-gżejjer Balejariċi

dan għaliex huma identiċi fl-istruttura u fit-tqassim tagħhom. Il-mitħna tikonsisiti

f’torri ċentrali bi kmamar imdawrin miegħu. Dawn il-kmamar kienu jservu bħala

post tal-ħżin tax-xogħol u post fejn tgħix il-familja li taħdem fil-Mitħna. L-

apparat li bih kien isir id-dħim jinsab fil-parti ta’ fuq tat-torri. Din il-Mitħna f’Ħal

Qormi ilha wieqfa għexieren ta’ snin u tinsab, Mitħna simili għal din, li tinsab

Tax-Xarolla fiż-Żurrieq.

Il-faċċata tal-mitħna Qormija

14

Sqaqien u toroq

Meta nsemmi raħal tipiku Malti, f’moħħi jiġuni mill-ewwel l-isqaqien li

ssibhom tista tgħid f’kull qalba tar-raħal. Issib xi wħud minnhom li jkunu

tassew imżejna sabiħ bi qsari u pjanti kkuluriti. Naturalment f’dawn l-

isqaqien jispikka id-djuq tagħhom tant li jekk tiftaħ idejk it-tnejn tmiss iż-

żewġ ħitan tal-isqaq. F’Ħal Qormi issib ħafna minn dawn l-isqaqien li

fihom hemm bosta djar ta’ karattru. Ovvjament, iżjed ma jikber ir-raħal

iżjed jitwessgħu it-toroq u fi rħula li nibtu riċentement ma ssibx sqaqien

bħal dawn imsemmijja żgur. Jien ngħid dnub għax għalkemm l-isqaqien

fihom l-iżvantaġġ tagħhom speċjalment fejn jidħol parkeġġ, huma

karatteristika ħelwa li ħallew missirijietna.

Sqaq Pinto Numru 5 imżejjen bi pjanti

15

Huma wkoll parti essenzjali fl-istorja tal-iżvilupp tar-raħal. Ġeneralment dawn l-

isqaqien ma jkollhomx isem imma numru biss: eż. “Sqaq Numru 1 fi Triq...” peress

li kont issib iżjed minn sqaq wieħed fi triq partikolari.

L-ismijiet tat-toroq iżda juru ċertu rispett u devozzjoni. Iżjed iva milli le, fl-antik

kienu jinagħtaw isem għal xi qaddis jew qaddisa. Dan kull ma jmur qed jonqos u l-

ismijiet li nsibu llum iktar jonoraw xi personalita’ li tkun għamlet ġieħ lir-raħal.

L-aktar parti antika ta’ Ħal Qormi hija fejn illum insibu t-toroq jew aħjar sqaqien :

Stagno, Dun Mario, San Ġorġ u l-Blata. Nafu li l-Qriema fil-Medju Evu u fl-ewwel

mitt sena ta’ ħakma tal-Ordni kienu jgħixu f’dawn l-isqaqien li nsibuhom wara l-

Knisja ta’ San Ġorġ.

Triq dejqa li

tinsab madwar

pjazza San

Franġisk

16

Monumenti

Id-domna – Bħal ma jgħid il-malti min ma għandux salib għandu domna u hekk

hu, fuq iz-zuntier tal-knisja parrokjali wieħed jinnota dan il-munument. Dan il

munument jikonsisti f’domna li fuqha hemm imnaqqxa s-sena 1671 u kolonna

barokka taħta. Jista jkun li din tqiegħet fil-post biex tfakkar l-ewwel ċentinarju

minn meta ħarġet l-ewwel parroċa minn Ħal Qormi u ingħata t-titlu ta’ paroċċa

matriċi.

Id-domna bl-isfond tal-faċċata tal-knisja

17

Niċċeċ u statwi – F’Ħal Qormi insibu l-akbar numru ta niċċeċ u statwi, dan juri id-

devozzjoni tal-Qriema fil passat. Insibu verjeta ta’ niċċeċ b’numru sostanzjali ta’

qaddisin differenti iżda ovjament l-iktar li nsibu huma dawk ta’ San Ġorġ marti. In-

niċċeċ gieli laqmu postijiet eżempju ċar hija l-akwata ta’ ‘Ħdejn l-Erbgħa Qaddisin’ li

ingħatat dan il-laqam għaliex hemm erba’ niċċec differenti vicin ħafna ta’ xulxin.

Jekk nitfaw ħarsitna fuq il-qalba tar-raħal nindunaw li hemm l-ikbar amont ta’ niċċec

u statwi. Fi triq il kbira insibu għadd sostanzjali ta’ niċċeċ ta’ qaddisin differenti bħal

Sant’ Antnin, qalb ta Ġesu’, Santu Rokku, San Franġisk, San Pawl, San Alwigi, San

Rafeal, San Miekel, tal-Madonna tas-sokors, ta’ Marija Addolorata, San Ġużepp u ta’

san Ġorg.

Niċċeċ fil-qalba tar-raħal (il-

maġġoranza jinsabu fi triq il-kbira)

18

Ħal Qormi għandu ukoll numru sabiħ ta’ statwi madwar pjazza san Frangisk insibu żewg

statwi ; tal-Madonna tar-Ruzarju u tal-Madonna ta’ Lourdes li tinsab eżatt wara il-

kappella ta’ San Frangisk. Fuq iz-zuntier insibu żewg statwi qodma oħra ta’ San Pietru u

San Pawl. Sfortunatament uħud minn dawn in-niċċec u statwi kemm minħabba ż-żmien u

anke’ l-elementi naturali qegħdin fi stat ħazin, u għandhom bżonn ta’ restawr immedjat.

Imma l-ikbar ħasra hija li uħud minn dawn l-istatwi u niċċec qegħdin jispiccaw minħabba

li jaqa’ bini antik u meta jinbena iehor dawn ma jerggħux isiru. Jekk ma nibżgħux għal

wirt bhal dan li missirijietna tant għozzew fit-toroq tagħna, inkunu qegħdin neqirdu

memorji mill-istorja tal-istess raħal tagħna.

Statwa tal-

Madonna

tar-Rużarju

vicin pjazza

san frangisk

St

atwa tal-Madonna ta’ Lourdes

Wara il-kappella ta’ San Frangisk

San Pietru u San Pawl fuq iz-zuntier tal-

knisja parrokjali

19

Għaqdiet

Fil-qalba tar-raħal insibu ukoll postijiet fejn in-nies jisocjalizaw jew jintaqaw ma nies bl-

istess interessi tagħhom. Fil-qalba ta; Ħal Qormi insibu diveris postijiet min dawn li

huma:

Għaqda Muzikali San Ġorġ Martri – Mat-tieni bokka ta’ pjazza San Frangisk

insibu il-bini ta’ din l għaqda din il-banda inħolqot fis-sebgħa ta’ Ottubru ta; l-

1893 wara li inqalat kwistjoni fil banda Pinto li ilum hija banda li idoqq fil-festi

tal-parroċċa ta’ San Bastjan.  Il-banda l-ġdida imlaqqma 'Tal-Werqa' kisbet

popolarita' kbira u isimha inxtered mal-festi kollha tal-gzejjer Maltin. Sintendi

f'Hal Qormi minbarra l-festa titulari bdiet tieħu sehem sħiħ fil-Ġimgħa Mqaddsa

kif ukoll fil-festi sekondarji li kienu jsiru fil-Belt Pinto.

Il-faċċata tal-każin tal-banda San

Ġorġ Martri

20

Il-kazin ta’ l-għaqda 23 ta’ April - L-Għaqda tan-Nar 23 t'April hija l-għaqda prinċipali

tan-nar li tieħu ħsieb taħdem in-nar għall-festa ta' San Ġorġ Martri. Iżda din l-għaqda tan-

nar tieħu ħsieb ukoll li taħraq ukoll murtali kemm fil-festa liturġika ta' San Ġorġ fit-23

t'April, fil-festa tal-Għid il-Kbir, fil-festa tal-Madonna tal-Ħlas u anke fl-Ewwel tas-Sena.

Tul is-snin din l-għaqda kellha l-mumenti sbieħ u anke sfortunatament mumenti koroh

fejn anke tilfu ħajjithom membri fi ħdan l-għaqda tan-nar.

Matul is-sena din l-għaqda taħdem in-nar għall-festa ta' San Ġorġ b'mod speċjali bis-

sehem ta' membri volontarji taħt it-tmexxija fil-preżent tal-licensee Alfred Falzon. Iżda

matul is-sena l-Għaqda tan-Nar 23 t'April, torganizza ukoll bl-għajnuna tal-helpers nisa,

diversi attivitajiet ta' 'fund raising' fosthom 'coffee mornings', ikliet, 'diner dances',

barbikjus, u lotteriji.

Il-faċċata tal-għaqda tan-nar ġewwa Ħal Qormi fi triq il-kbira viċin il-knisja

(ritratt miġjub minn fuljet ta’ l għaqda tas-sena 2001)

21

Attivitajiet

Il-festival ta’ l-inbid - Ir-raħal ta’ Ħal Qormi għandu tradizzjoni antika li tmur

lura diversi sekli marbuta mal-inbid, għaliex minbarra għall-ħobż, il-belt ta’ Pinto

hi wkoll magħrufa għat-tagħsir tal-inbid. Dan il festival jinkludi tlett ijiem ta

kultura, kostumi, mużika lokali, kompetizzjonijiet, ikel tradizzjonali u l-aħħar u

mhux l-inqas għażla wiesa ta’ nbejjed ħomor, bojod u rosè magħmula min

varjetajiet ta’ għeneb lokali. Permezz ta’ din il-festival, Ħal Qormi qiegħed joħloq

attrazzjoni oħra għat-turisti barranini u għall-poplu Malti filwaqt li jerġa’ jqajjem

tradizzjonijiet anitiki marbuta mal-lokal. Fil-fatt din is-sena ukoll dan il-festival

sar ġewwa l-qalba antika tar-raħal. Isiru ukoll diversi wirjiet u kompetizzjonijiet

fosthom kompetizzjoni tal-inbid u oħra ta’ fjuri. Issir ukoll kompetizzjoni b’tema

ambjentali bl-isem Eco Qormi u li permezz tagħha ir-residenti jiġu nċentivati

jtejjbu l-ambjent ta’ madwarhom u jagħtu dehra isbaħ lill-lokalità. 

Ritratt meħud waqt l-ativita quddiem l-għaqda tan-nar

Wirja ta’ ħanut ta’ l-inbid

22

Festa tar-Rebbiegħa - Din l-attivita hija oħra importanti f’Ħal Qormi, tant li issa

daħlet fil-kalendarju ta’ attivitajiet. Waqt din l-attivita isir bejħ ta’ prodotti

agrikoli u diversi wirjiet tal qtates, klieb , għasafar u animali li jrabbi ir-raħħal.

Jinfethu diversi ‘shelters’ u kappelli u jieħdu sehem il-baned lokali. Ikun hemm

ukoll diversi kantanti u Għanejja li jkomplu jaghtu atmosfera feriħa.

Ritratt meħud waqt l-

attivita quddiem l-

għaqda tan-nar.

Attivitajiet oħrajn fi pjazza San Frangisk

It-tlugh ta San Ġorg fuq iż-żiemel fit-tieni

tridu

23

24

Ħwienet tradizzjonnali

Ta’ Cardona Wine Bar jinsab ġewwa r-raħal ta Ħal Qormi, li huwa raħal famuż għall-

aqwa kwalita ta’ ħobż tradizzjonali Malti. Dan il-ħanut jinsab eżattament faċċata tal-

knisja ta’San Ġorġ. Huwa post fejn jeħodna lura għas-seklu tmintax u huwa ddisinjat

f’għamla li joffri atmosfera kwieta u fejn wieħed jista’ jmur biex jirrilassa u jieħu tazza

nbid. Dan il-ħanut jispeċċjalizza f’inbid Malti kif ukoll barrani u fi platti tipiċi Maltin li

jagħmlu l-post ideali għall-ħbieb.

Dawn it-tip ta’ħwienet huma differentij minn oħrajn ghax fihom tista’ ssib post għall-

kwiet u fejn tista’tmur mal-familja. Huma adadati għal min idejqu ħafna storbju u mużika

moderna speċjalment dawk l-anzjani li huma mdaħħlin sewwa fl-eta’.

Ħanut tal-inbid faċċata tal-għaqda tan-nar

ġewwa Triq il-Kbira

25

Il-Malti jgħid “tikber u titgħallem”. Hekk ġrali jien. Nistqarr li għall-ewwel kienet se ttini

rasi. Ma kontx naf minn fejn għandi nibda. L-istorja dwar ir-raħal fejn ngħix jien kont

nafha fuq fuq. Aħseb u ara kemm kont naf dwar irħula oħra. Fittex minn hawn u qalleb

minn hemm, bqajt mistagħġeb bir-rikezzi ta’ storja u patrimonju li għandna aħna l-

Maltin.

Minn xi ħaġa ta’ “Uff xi dwejjaq”, dan il-proġett inbidel f’xi ħaġa ta’ gost. Kuljum bdejt

niskopri affarijiet ġodda. Bqajt skantat bl-ammont ta’ ritratti li kelli ċans nieħu.

Ovjament, f’dan il-proġett kont limitat bin-numru ta’ ritratti li stajt ninkludi. Pass wara

pass rajt dan il-proġett jinbena.

Illum inħoss li tgħallimt ħafna iżjed milli kont naf qabel. Naf li qatt mhu biżżejjed.

Inħossni sodisfatt bir-riżultat. Nispera li kull min jaqra dan il-proġett jieħu gost

daqskemm jien hadt gost nagħmlu! Nixtieq li kulħadd iħossu kburi li hu Malti. Ngħixu

fuq ġawhra prezzjuża u ma nafux. Gżira ċkejkna u mogħnija b’kull ġid: fidi, kultura,

storja.

26

Siti Elettroniċi

http://www.festiesterniqormi.org/

http://lc.gov.mt/Page.aspx?catid=70&pid=184

http://www.cittapinto.com/Home.htm

http://qormilocalcouncil.com/default.aspx?MLEV=0&MDIS=50

Kotba

Grima Joseph F. , “Mill-Istorja ta’Ħal Qormi”, Vol.1 (2001)

Grima Joseph F. , “Minn Ġrajjiet Parroċċa Maltija: San Ġorġ ta’ Ħal Qormi” (2003)

Guillaumier Alfie, “Bliet u Rħula Maltin”, Vol.2 il-ħames edizzjoni (2005)

Said-Żammit George A., “Il-Wirt Arkitettoniku tal-Gżejjer Maltin” (2004)

27