KARŞIYAKA ADININ KÖKENİ

Birkaç yüzyıl geri gittiğimizde, örneğin 15. yüzyılın (1467 ve 1478) ve 16. yüzyılın (1528 ve 1575) Tapu Tahrir Defterleri’ni incelediğimizde, bölgesinde kendisine bağlı 9 adet köyü ile merkez konumunda olan bir köyün adı Osmanlıca belgelerde “Kürdelen, Kördelen, Gürdelen veya Gördelen” olarak okunmaktadır[ M.S.Kütükoğlu, XV. Ve XVI. Asırlarda İzmir Kazasının Sosyal ve İktsadi Yapısı (İzmir 2000), 11-12, 58, 63, 75, 122, 141, 243 ] . Görüldüğü gibi 16.yüzyılın Osmanlı resmi evrakı da burada mevcut bir köyü “Karşıyaka” olarak değil, “Kordelio”nun değişik bir biçimiyle adlandırmaktadır.

İki yüzyıl daha geriye gidildiğinde, henüz Türk fethi öncesinde Bizans İmparatorluğu’nun bölgedeki son yüzyılı olan 13. yüzyıla tarihli, Tahtalı Dağı’nın batıya bakan yamaçlarında bulunan Lembos Manastırı’nın bölgede sahibi olduğu taşınmazları kaydettiği tapu defterlerinde ise kendisine bağlı “Oxous” (Oksus) köyü ile nahiye olarak kabul edebileceğimiz bir idari birimin merkezi olarak “Kordoleon” (Κορδολέων) adı geçmektedir[ H. Ahrweiler, “L’histoire et la géographie de la règion de Smyrne entre deux occupations Turques (1081-1317) particulièrement au XIIIè siecle”, Travaux et Mémoires 1 (1965), 17 (73), 60-64 (301). ] .  Yine aynı belgelerde geçen “Peran enoria” da “Kordoleon”un her zaman olduğu gibi ikinci adıdır ve “Karşıyaka nahiyesi” olarak tercüme edilmektedir[ Adı geçen eser, 60 ve 118 ] .

“Kordoleon”un da Hellen dilinde bir anlamı yoktur ama ismin kabul edilebilir bir kökeni ve anlamını bölgemizin Hellenlerin gelişinden önceki yerlileri olan Luwilerin dilinde aramak için acele etmemek gerekmektedir. Madem ki 19.ve 20. yüzyılların Kordelio’su ile 15. ve 16. yüzyılların Kürdelen’i 13. yüzyılın “Kordoleon”unun zaman içinde bozulmuş formlarıdır ve Luwilerin hüküm sürdükleri İ.Ö.2.bin kaynaklarına başvurmak için neredeyse 3000 yıl vardır; o zaman biraz daha Hellen dönemlerinde kalmak ve Kordoleon’un da bozulmuş olabileceği benzer ve topografik referans taşıyan Hellence yer isimleri aramak objektif tarihçiliğin ilkelerine ve mesleğin kurallarına ters düşmeyecektir.

19.yüzyılda ve 20.yüzyılın başlarında “Kordelio” sözcüğünün anlamı üzerine azınlık grupları arasında tartışmalar sürmektedir. Anglo-Sakson ve Latin kökenli “Levanten” dediğimiz azınlık grubu “Kordelio”nun adını kendi tarihsel kökenlerine çok uygun bir yakıştırma ile III. Haçlı Seferleri’ne kadar götürmektedirler. 1950 yılında Karşıyaka’nın Levanten azınlık cemaatinin bir rahibi bir raporunda “Eski bir geleneğe göre  Kordelio adını Aslan Yürekli Richard’dan (Rikardo Kör dö Lion: Coeur de Lion) almaktadır Haçlı Seferleri sırasında onun birlikleri kasabanın bulunduğu yerde karargah kurmuşlardır” yazmaktadır[ Nikos Kararas, To Kordelio, To Kamari tis   Smirnis, Istoria-Laografia (Athina 1971), 15-16 ] . Ancak kralın sefer sırasında İzmir’e uğramadığı, deniz yoluyla önce Kıbrıs’a, ardından karşı kıyıya çıktığı bilinmektedir. Yer isimlerinin kökenlerine ulaşma uğraşı içinde benzerliklerin önemi olmasına karşın, bu varsayıma dikkatli bir şekilde yaklaşılmalıdır. Örneğin, çok yakışır gibi görünse de, “Kordelio” adının İtalyanca “Kurdela” (şerit, kıyı şeridi, sahili) ile ilişkilendirilmesi görüşüne de ayni ihtiyatla yaklaşılmalıdır. Buna karşın “Kordelio” adının başka bir isimden bozularak gelmiş olabileceğini düşünmek ve araştırmaları bu olasılığa yöneltmek doğru bir yöntem gibi görünmektedir.

Yüzyıllar içinde bölgede yer isimlerinin değişime uğraması ve ilk anlamlarından uzaklaşması ile ilişkili çok örnek vardır. Örneğin Yamanlar Dağı’ndaki en yüksek tepelerden biri olan Karatepe’nin güneybatı yamaçlarında tespit edilmiş ve 5. yüzyıla tarihli bir sınır taşı üzerinde görülen ve muhtemelen bir köy adı olan “Mormonda”[ A. Kontoleon, “Epigrafe tes Elassonas Asias”, Athenische Mitteilungen 14 (1899), 93 ; H. Gregoire, Recueil des inscriptions grecques-

chretiennes d’Asie Mineure I, 25 (86-88) ] 7 yüzyıl içinde değişmiş ve 13. yüzyıl kaynaklarında Mourmunta ve Marmounta olmuştur[ H. Ahrweiler, a.g.e., 62-63 ] . Bu tür değişimlerin varlığından cesaret alarak Mormonda ile birlikte aynı yüzyıllar içinde değişmiş ve 13. yüzyıl Bizans kaynaklarına Kordoleon olarak yansımış bir yer ismi aramak cazip görünmektedir. Bu araştırma içinde varılan en kabul edilebilir sonuç Hellence yer isimleri arasında Kordoleon’a en yakın ve belki de tek aday olan “Korduleion”dur. “Kordoleon” adının da antik dönemde Hellenlerin yayıldığı Ege Denizi ve Karadeniz kıyılarında yaygın yer adları arasında karşılaşılan Kordyle-Kordule (Κορδύλη), Kordyleion-Korduleion (Κορδύλειον)[ Pauly Wissowa R.E. XI.2. 1386.s.v. Kordyle (Κορδύλη), Kordyleion (Κορδύλειον). ] adlarından bozularak gelmiş olması mümkündür. “Kordule, Kordyle” sözcüğünün Hellence’de “şişlik, yumru, gürz, topuz başı”[ Liddell-Scott, Greek-English Lexicon, s.v. Κορδύλη. ] gibi anlamları bulunmaktadır. Gerçekten de kıyı boyunca doğal topografyayı bozan modern yerleşmenin yüksek apartmanlarının mevcut olmadığı antik dönemde uzaktan algılanan tek belirgin ve hakim nokta Küçük Yamanlar Tepesi’dir. Naldöken’den batıya ilerleyen kayalık sırt bir topuz başı gibi Küçük Yamanlar tepesi ile sona ermektedir. Bunun yanında 1950’li yıllarda Karşıyaka ilçesine ait su deposu tarafından tahrip edilen Geç Neolitik Çağ başlangıçlı höyük de muhtemelen söz konusu adın verildiği dönemde tepenin üzerinde bir şişlik gibi durmaktaydı.

Prof. Dr. ERSİN DOĞER