Materiały edukacyjne – Liliana Sosnowska 1

KARTA PROGRAMOWA Z OBUDOWĄ DYDAKTYCZNĄ

Etap edukacyjny Klasa

Wiedza o Polsce Liceum ogólnokształcące- klasa III

Temat zajęć dydaktycznych

Kto wygrał Bitwę Warszawską? - walka o wschodnie granice Polski.

Liczba godzin /czas realizacji

2

Cele kształcenia /wymagania

Walka o odrodzenie państwa polskiego po I wojnie światowej. Uczeń:

– zestawia wewnętrzne i międzynarodowe uwarunkowania odzyskania niepodległości;

– wskazuje najważniejsze wydarzenia w procesie kształtowania się granic, opisuje genezę i przebieg wojny polsko-bolszewickiej, ocenia polityczne i cywilizacyjne znaczenie polskiego zwycięstwa.

Osiągnięcia ucznia/efekty kształcenia

Uczeń:

– potrafi pozyskać, przeanalizować i zinterpretować informacje pochodzące z różnych źródeł;

– umie określić swoje stanowisko, znaleźć argumenty dla poparcia tezy;

– zna i potrafi wyjaśnić wewnętrzne i międzynarodowe uwarunkowania odzyskania niepodległości;

– zna i rozumie koncepcje odbudowy Polski oraz ich rezultat;

– zna i potrafi opisać i dokonać oceny postępowania ludzi, którzy przyczynili się do odzyskania i utrzymania niepodległości Polski;

– sytuuje w czasie i przestrzeni walki o granice wschodnie państwa polskiego;

– wyjaśnia przyczyny, przebieg oraz skutki wojny polsko-bolszewickiej 1919 -1920;

– ocenia rolę Bitwy Warszawskiej w ocaleniu Polski i Europy przed najazdem bolszewickim.

Zadania, sytuacje dydaktyczne, metody i formy pracy

Metody pracy:

– „odwrócona lekcja”;

– mini wykład, pokaz;

– interaktywne ćwiczenia;

– metoda JIGSAW (układanka)

– praca z kartą pracy, tekstem, mapą, materiałem ikonograficznym, radiowym i filmowym;

– debata za i przeciw.

Środki dydaktyczne:

– kara programowa z obudową dydaktyczną m.in. karta pracy dla ucznia - ;

– elektroniczny atlas historyczny - Włącz Polskę! http://wlaczpolske.pl/index.php?etap=10&i=1242&nomenu=1 ;

– lekcja interaktywna: Granice Polski - http://scholaris.pl/resources/run/id/53098

– ćwiczenia interaktywne na platformie learningApps - Przyczyny odzyskania przez Polskę niepodległości https://learningapps.org/watch?v=pcadadedj19 – (układanka); krzyżówka Bitwa Warszawska - https://learningapps.org/watch?v=pobgq3t8519;

– filmy edukacyjne: Bitwa Warszawska - analiza cudu nad Wisłą (frag.) https://www.youtube.com/watch?v=ndg4CMAZd2M , Bitwa Warszawska - Wojna polsko-bolszewicka 1920 https://www.youtube.com/watch?v=bBtmrbojKxk (frag.), Decyzje traktatu wersalskiego odnośnie ziem polskich – film 0:51 strona 7/54; Bitwa warszawska film 1:00 strona 39/54; Bitwa Warszawska 1920 r.

uratowała Europę przed sowietyzacją– film 3:19; – materiał ikonograficzny; tekst źródłowy fragment kazania Jana Pawła II na

temat „Cudu na Wisłą” http://www.jp2w.pl/pl/37628/0/Cud_nad_Wisla-

Bitwa_warszawska_1920.html https://www.youtube.com/watch?v=Un1HUMNpaGk w karcie pracy ucznia lub materiale edukacyjnym dla ucznia;

– komputer podłączony do sieci globalnej, rzutnik, ekran, głośniki;

– formularz oceny lekcji oraz pracy własnej.

Przebieg lekcji

Lp. Czynności nauczyciela Czynności ucznia

1. Organizacyjne, wstępne

– przedstawienie celu, tematu, zagadnień i sposobu realizacji lekcji;

– przypomnienie zakresu zadań - „odwrócona lekcja” (obejrzenie wybranego filmu na temat wojny polsko –bolszewickiej, przypomnienie informacji na temat przyczyn odzyskania przez Polskę niepodległości; zapoznanie się z lekcją interaktywną: Granice Polski)

Przekazanie informacji o pracach wykonanych w ramach „odwróconej lekcji”, słowna ocena swojego poziom przygotowania do lekcji w skali 1-6.

Realizacja tematu

2. Dlaczego Polska odzyskała niepodległość? -wewnętrzne

i międzynarodowe uwarunkowania odzyskania niepodległości https://learningapps.org/watch?v=pcadadedj19 – dyskusja. Ocena poprawności wykonanego zadania 1.

Wymiana poglądów, wykonanie zadania 1 z karty pracy. Prezentacja na forum klasy efektów układanki.

Materiały edukacyjne – Liliana Sosnowska 2

3. Przedstaw przemiany polityczne zaszły w Europie po I wojnie światowej - rozmowa nauczająca z elementami wykładu ilustrowanego mapami, fragmentami filmów, materiałem ikonograficznym. Ocena poprawności wykonanych zadań 2 i 3.

Wymiana informacji na temat zmian terytorialnych w Europie po I wojnie, postanowień traktatu wersalskiego w sprawie Polski oraz ukształtowania granicy zachodniej, południowej oraz północnej. Analiza map, wykonanie zadania 2 oraz 3 z karty pracy. Prezentacja na forum klasy efektów pracy.

4. Scharakteryzuj stosunki panowały na wschodnich terenach Polski 1918-1923. Opisz w jaki sposób ustalono wschodnią granicę Polski po I wojnie światowej - rozmowa nauczająca ilustrowana mapami oraz

materiałem ikonograficznym i tekstowym (notatka dla uczniów).

Prezentacja zebranego przez uczniów w wyniku „odwróconej lekcji” materiału faktograficznego na temat przyczyn, przebiegu i skutków walk Polaków o wschodnią granicę państwa - konfliktu polsko – ukraińskiego, polsko –litewskiego, wojny polsko-bolszewickiej. Analiza map. Wykonanie zadania 4.

5. Opisz stan przygotowań do bitwy na przełomie VII i VIII 1920 r. na froncie wojny polsko – bolszewickiej - emisja fragmentu filmu 5:30- 8:30 Bitwa Warszawska - Wojna polsko-bolszewicka 1920

Ocena stanu przygotowań do Bitwy Warszawskiej, nastrojów społecznych.

6. Przedstaw cel wojny propagandowej w czasie konfliktu polsko-bolszewickiego - pokaz bolszewickich oraz polskich plakatów propagandowych (np. „Oto czym

ma skończyć się pomysł panów, „Nam twierdzą będzie każdy próg”, „Potwór bolszewicki”) http://commons.wikimedia.org/wiki

/File:Polish%20soviet_propaganda_poster_1920.jpg.

Analiza plakatów i określenie ich celu propagandowego, wykonanie zadania 5

7. Kto zwyciężył w Bitwie Warszawskiej? - prezentacja wybranych fragmentów filmów, w których zawarte są argumenty do dyskusji (Bitwa Warszawska 1920 r.

uratowała Europę przed sowietyzacją;-Bitwa Warszawska - analiza cudu nad Wisłą (34:57:40:30 ; 40:30- 42:20; Bitwa Warszawska - Wojna polsko-bolszewicka 1920; Marszałek Piłsudski czy generał Rozwadowski? Kto pokonał bolszewików

w Bitwie Warszawskiej?). Dyskusja na temat przebiegu, przyczyn sukcesu, skutków Bitwy Warszawskiej – elementy debaty za i przeciw na podstawie zaprezentowanych źródeł oraz samodzielnie zdobytych wiadomości. Scharakteryzuj stosunek Jana Pawła II do Bitwy Warszawskiej.

Aktywne słuchanie i oglądanie fragmentów filmów - wykonanie zadania 6- Prezentacja i wymiana poglądów na temat: - roli Marszałka Józefa Piłsudskiego oraz generała

Tadeusza Rozwadowskiego w Bitwie Warszawskiej; - „Cudu nad Wisłą”, czy triumfu polskiego wojska

i jego dowódców. Wypełnianie tabeli „za i przeciw”- II - wykonanie zadania 7. Analiza tekstu źródłowego Jana Pawła II - wykonanie zadania 8

8. Podsumowanie. Krzyżówka - Bitwa Warszawska – utrwalenie wiadomości. Ocena zajęć i pracy własnej ucznia. Praca domowa- Sporządź notatkę na jeden wybranych tematów (10-20 zdań): 1. Która z koncepcji odbudowy granic Polskich federacyjna czy

inkorporacyjna zwyciężyła i dlaczego? 2.Czy bitwa warszawska była „Cudem nad Wisłą”, czy też zasłużonym triumfem polskiego wojska i jego dowódców?; 3. Czy bitwa Warszawska odmieniła historię świata?

Rozwiązanie krzyżówki wykonanie zadania 9- Prezentacja odgadniętych haseł. Wypełnienie formularza oceny lekcji oraz pracy własnej wykonanie zadania 10.-

Materiały edukacyjne – Liliana Sosnowska 3

Karta pracy

Kto wygrał Bitwę Warszawską?

wiedza o Polsce

Liceum ogólnokształcące- klasa III

Oceń poziom Swojego przygotowania do lekcji:

Skala 1 -6 najmniejszy poziom 6 największy poziom 1 2 3 4 5 6

Moja ocena przygotowania do lekcji, zapoznania się z polecanymi

przez nauczyciela materiałami edukacyjnego.

Na podstawie wiadomości z materiału wprowadzającego, polecanych filmów edukacyjnych np. Bitwa Warszawska - Analiza cudu nad Wisłą - 55:40, Bitwa Warszawska - Wojna Polsko-Bolszewicka 1920 44;31 oraz stron www wykonaj polecenia.

Lp. Zadania

1. Uporządkuj wewnętrzne i międzynarodowe uwarunkowania odzyskania przez Polskę niepodległości

wpisując numery we właściwe kolumny.

Interaktywna wersja ćwiczenia - Przyczyny odzyskania przez Polskę niepodległości

https://learningapps.org/watch?v=pcadadedj19

Czynniki wewnętrzne Czynniki międzynarodowe

1. Sytuacja międzynarodowa pod koniec XIX i na początku. XX w. 2. Państwa zaborcze weszły w skład przeciwstawnych bloków politycznych i militarnych, 3. Wybuch i przebieg I wojny światowej. 4. Podtrzymywanie tradycji, kultury polskiej podczas 123 lat niewoli. 5. Walka Polaków z germanizacją i rusyfikacją. 6. 13 punkt ultimatum prezydenta USA Woodrowa Wilsona mówiące o konieczności utworzenia

niepodległego państwa polskiego. 7. Konflikt polityczno-militarny pomiędzy Trójprzymierzem a Trójporozumieniem. 8. Rewolucje w Rosji w 1917 r. 9. Klęska państw zaborczych Austro-Węgier oraz Cesarstwa Niemieckiego oraz wycofanie się Rosji z I wojny. 10. Wysiłek zbrojny Polaków w trakcie I wojny światowej. 11. Polskie powstania narodowowyzwoleńcze (1794,1830-1831, 1846, 1848-49, 1863-1864). 12. Nagłośnienie sprawy Polski przez ludzi kultury, nauki - Henryk Sienkiewicz, Ignacy Paderewski, Maria

Skłodowska-Curie, Gabriel Narutowicz. 13. Upadek dynastii Hohenzollernów, Romanowów, Habsburgów.

2. Dokonaj analizy map z atlasu Włącz Polskę: Ziemie polskie podczas I wojny światowej,-Rzeczpospolita

Polska w Europie międzywojennej, Rzeczpospolita Polska w latach 1918-1922 i zapisz:

A. państwa w Europie, które powstały w wyniku I wojny światowej:

Państwo Powstało na byłych terytoriach:

Polska Rosji, Niemiec i Austro-Węgier

Austria Austro-Węgier

Węgry Austro-Węgier

SHS (Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, później Jugosławia)

Połączenia terenów Serbii, Austro-Węgier i części Bułgarii

Litwa Rosji

Łotwa Rosji

Materiały edukacyjne – Liliana Sosnowska 4

Estonia Rosji

Finlandia Rosji

ZSRR (od 1922) Rosji

Czechosłowacja Austro-Węgier

B. wydarzenia, które ukształtowały granice Polski po I wojnie światowej:

granica zachodnia

granica północna

granica południowa

3. Uzupełnij oś czasu wpisując daty wydarzeń historycznych:

4. Przeanalizuj mapę Rzeczpospolita Polska w latach 1918-1922 i odpowiedz:

1. Jakie miasto najdalej położone na wschodzie zdobyły w czasie wojny polsko-bolszewickiej wojska polskie? ......................................................................................................................................................................... 2. Wskaż rzekę, do której dotarli bolszewicy na przełomie lipca i sierpnia 1920 roku? .................................. 3. Wskaż na mapie Radzymin i oceń odległość tej miejscowości od Warszawy. ............................................

5. Scharakteryzuj cel wojny propagandowej w czasie konfliktu polsko-bolszewickiego - analiza plakatów

i określenie ich celu propagandowego: „Oto czym ma skończyć się pomysł panów, „Nam twierdzą będzie

każdy próg”, „Potwór bolszewicki”.

......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................................

6. W czasie emisji filmu (Bitwa Warszawska 1920 r. uratowała Europę przed sowietyzacją) wynotuj

przyczyny sukcesu wojsk polskich.

A. ......................................................................................................................................................................

B. ......................................................................................................................................................................

C. ......................................................................................................................................................................

D. ......................................................................................................................................................................

E. ......................................................................................................................................................................

F. ......................................................................................................................................................................

G. ......................................................................................................................................................................

H. ......................................................................................................................................................................

Materiały edukacyjne – Liliana Sosnowska 5

7. Kto wygrał Bitwę Warszawską?

Argumenty „za” Argumenty „przeciw”

Mar

szał

ek J

óze

f P

iłsu

dsk

i

Gen

erał

Szt

abu

Tad

eusz

R

ozw

ado

wsk

i

„Op

atrz

no

ść B

osk

a”

8. Przeczytaj tekst i odpowiedz na pytania. (…) Urodziłem się w roku 1920, w maju, w tym czasie, kiedy

bolszewicy szli na Warszawę. I dlatego noszę w sobie od urodzenia wielki dług w stosunku do tych, którzy wówczas podjęli walkę z najeźdźcą i zwyciężyli, płacąc za to swoim życiem.(...) Przed chwilą nawiedziłem Radzymin miejsce szczególnie ważne w naszej historii narodowej. Ciągle żywa jest w naszych sercach pamięć o Bitwie Warszawskiej, jaka miała miejsce w tej okolicy w miesiącu sierpniu 1920 roku. (…) Myślimy o Wodzu, o wszystkich, którym zawdzięczamy to zwycięstwo po ludzku. Wspominamy, między innymi, bohaterskiego kapłana Ignacego Skorupkę, który zginął niedaleko stąd, pod Ossowem. Dusze wszystkich poległych polecamy Miłosierdziu Bożemu. (…) Wielu Polaków przybywa do Rzymu, niektórzy odwiedzają też Castel Gandolfo. Kiedy znajdą się w kaplicy domowej tej rezydencji Papieża, o dziwo spotkają się tam z freskami na ścianach bocznej

kaplicy upamiętniającymi dwa wydarzenia z dziejów naszych, polskich. Pierwszy, to obrona Jasnej Góry, a drugi to “Cud nad Wisłą”(...) Jak to się stało, jak do tego doszło? Otóż te malowidła kazał w kaplicy w Castel Gandolfo wymalować papież Pius XI, który podczas bitwy warszawskiej, w 1920 roku był nuncjuszem apostolskim w Warszawie. To jego decyzja, jego inicjatywa sprawiła, że Papież Polak zastał tam, w tej kaplicy, dzieje swojego narodu. A w szczególności wydarzenia tak bardzo mi bliskie, bo — jak już powiedziałem w Radzyminie — właśnie wtedy, w 1920 roku, gdy bolszewicy szli na Warszawę, wtedy się urodziłem (...) W każdym razie wiem, że wobec tych, którzy polegli w bitwie o Warszawę, w “Cudzie nad Wisłą”, zaciągnąłem szczególny dług wdzięczności (...)

Kto wygłosił te słowa? ..................................................................................................................................... Komu Mówca przypisywał zwycięstwo w bitwie Warszawskiej? .................................................................... .........................................................................................................................................................................

9. Rozwiąż krzyżówkę Bitwa Warszawska– wersja interaktywna

https://learningapps.org/watch?v=pobgq3t8519

Materiały edukacyjne – Liliana Sosnowska 6

10. Oceń lekcję oraz swoją pracę

Dzisiaj nauczyłem/łam się Zrozumiałem/łam, że

Przypomniałem/łam sobie Zainteresowało mnie

Problem, który rozwiązałem/łam to Proszę o powtórzenie informacji o

Materiały edukacyjne – Liliana Sosnowska 7

Kto wygrał Bitwę Warszawską ? - walka o wschodnie granice Polski.

materiał edukacyjny dla ucznia

Spis treści

Polecany materiał edukacyjny

Pierwsza wojna światowa (1914-1918)

Odzyskanie niepodległości przez Polskę – 11 XI 1918 r.

Ustalenie granic po pierwszej wojnie światowej (1918 - 1923).

Powstanie wielkopolskie - XII 1918- II 1919 r.

Powstania śląskie – VIII 1919 – VII 1921 r.

Walka o granicę wschodnią - wojna polsko-bolszewicka - 1919 - 1921

Wyprawa na Kijów (IV – VI 1920 r.)

Sowiecki plakat „Świnia tresowana w Paryżu" - polsko-sowiecka wojna propagandowa 1919-1920

Ofensywa bolszewików (VI – VII 1920 r.)

Bitwa Warszawska (13-25 VIII 1920 r.)

Bitwa nad Niemnem (20-28 IX 1920 r.)

Pokój ryski - 18 marca 1921 r.

Notatka - WALKI O GRANICĘ WSCHODNIĄ POLSKI

Polecany materiał edukacyjny

– elektroniczny atlas historyczny - Włącz Polskę!; – lekcja interaktywna: Granice Polski – ćwiczenia interaktywne na platformie learningApps – Przyczyny odzyskania przez Polskę niepodległości – (układanka); krzyżówka Bitwa Warszawska; – filmy edukacyjne: Bitwa Warszawska - analiza cudu nad Wisłą, Bitwa Warszawska - Wojna polsko-

bolszewicka 1920 , Bitwa Warszawska 1920 r. uratowała Europę przed sowietyzacją.

Pierwsza wojna światowa (1914-1918)

Polacy długo czekali na wybuch powszechnej wojny, która mogłaby zmienić porządek europejski i odzyskać

niepodległość. Taka szansa pojawiła się w 1914 r., kiedy wybuchła pierwsza wojna światowa. Po dwóch

stronach barykady stanęły państwa, które dokonały w XVIII wieku rozbiorów Polski. Wówczas zrodziła się

nadzieja na odzyskanie niepodległości.

Materiały edukacyjne – Liliana Sosnowska 8

Mapa historyczna – Rozbiory Polski XVIII wiek - Atlas historyczny –Włącz Polskę

Mapa historyczna – Ziemie polskie podczas I wojny światowej- Atlas historyczny –Włącz Polskę

Armie Monarchii Austro-Węgierskiej oraz Cesarstwa Niemieckiego walczyły przeciwko wojskom Cesarstwa

Rosyjskiego wspieranym przez Republikę Francuską oraz Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii.

Były to państwa, które zajmowały tereny polskie, toteż chciały pozyskać poparcie Polaków. Jednak po

latach germanizacji rusyfikacji Polacy nie ufali żadnemu z zaborców. Na początku sierpnia 1914 r.

w Krakowie sformowano pododdział polskiej piechoty, zwany pierwszą kompanią kadrową. Oddział, który

stał się zalążkiem polskiego wojska. Wkrótce uzyskano zgodę na utworzenie Legionów Polskich, które

w polskich mundurach u boku wojsk austro-węgierskich oraz niemieckich miały walczyć przeciwko Rosji.

Dowódcą pierwszego z trzech legionów został Józef Piłsudski. Kiedy Niemcy uznali, że Legiony Polskie stały

się niepewnym sojusznikiem, uwięzili w 1917 r. Józefa Piłsudskiego. Wówczas na terenie Królestwa

Polskiego utworzono Radę Regencyjną, która miała przejąć rządy w kraju. Klęska Niemiec okazała się

nieunikniona. 11 listopada 1918 r. zawarto pomiędzy Francją, Anglią a Cesarstwem Niemieckim rozejm

w Compiègne, który zakończył pierwszą wojnę światową.

Odzyskanie niepodległości przez Polskę – 11 XI 1918 r.

W wyniku pierwszej wojny światowej wszystkie państwa zaborcze zostały pokonane. Cesarstwo Rosyjskie

upadło z powodu wybuchu rewolucji bolszewickiej oraz przegranej wojnie domowej w latach (1918 –

1922), Niemcy i Austro – Węgry zaś ponosiły militarną i polityczną klęskę. Walczące przeciwko nim Anglia

i Francja wojnę wygrały. Najważniejszym dla Polaków skutkiem pierwszej wojny światowej było odzyskanie

Materiały edukacyjne – Liliana Sosnowska 9

po 123 latach niepodległości. Stało się tak dzięki walce wielu pokoleń Polaków, w tym „Ojców

Niepodległości”1 Józefowi Piłsudskiemu, Romanowi Dmowskiemu, Ignacemu Janowi Paderewskiemu,

Wincentemu Witosowi, Wojciechowi Korfantemu, Ignacemu Daszyńskiemu oraz sprzyjającym czynnikom

zewnętrznym. Józef Piłsudski przybył do Warszawy w listopadzie 1918 r. po uwolnieniu z niemieckiego

wiezienia. Wówczas przejął do Rady Regencyjnej władzę wojskową oraz objął stanowisko Tymczasowego

Naczelnika Państwa. 11 listopada 1918 r. uznajemy za Narodowe Święto Niepodległości2.

Ustalenie granic po pierwszej wojnie światowej (1918 - 1923).

1919 r. w Wersalu pod Paryżem odbyła się konferencja pokojowa, która oficjalnie zakończyła pierwszą

wojnę światową. Polskę reprezentowali tam Roman Dmowski 3oraz Ignacy Jan Paderewski4 - dwaj wybitni

mężowie stanu. Na konferencji ustalono nowe granice państw w Europie. Postanowiono, że o przebiegu

granicy między Polską a Niemcami zadecydują mieszkańcy przygranicznych terenów podczas specjalnych

plebiscytów, czyli głosowania. Zaplanowano je w Wielkopolsce, na Śląsku, Warmii i Mazurach. Podczas

głosowania każdy dorosły mieszkaniec mógł wybrać, w jakim kraju chce mieszkać - w Polsce czy

w Niemczech.

Mapa historyczna – Rzeczpospolita Polska w Europie międzywojennej- Atlas historyczny –Włącz Polskę

Powstanie wielkopolskie 5- XII 1918- II 1919 r.

1 Ojcowie Niepodległości - Instytut Pamięci Narodowe jhttps://ipn.gov.pl/download/1/102542/OJCOWIE-NIEPODLEGLOSCI-calosc-small.pdf 2 https://pl.wikipedia.org/wiki/Narodowe_%C5%9Awi%C4%99to_Niepodleg%C5%82o%C5%9Bci 3 https://pl.wikipedia.org/wiki/Roman_Dmowski

4 https://pl.wikipedia.org/wiki/Ignacy_Jan_Paderewski

5 https://pl.wikipedia.org/wiki/Powstanie_wielkopolskie

Materiały edukacyjne – Liliana Sosnowska 10

Wielkopolska była obszarem, gdzie mieszkańcy mieli zdecydować swej przynależności państwowej

w plebiscycie. Jednak poznaniacy nie czekali na jego przeprowadzenie i postanowili sami walczyć

o przyłączenie do Polski zagarniętych ziem. Sygnałem do wybuchu powstania były protesty Niemców

przeciwko wizycie w Poznaniu pianisty i polityka Ignacego Paderewskiego6. Walki rozpoczęły się w grudniu

1918 r. Trwały do lutego następnego roku i zakończyły się sukcesem - Wielkopolskę przyłączono do Polski.

Mapa historyczna – Rzeczpospolita Polska w latach 1918-1922- Atlas historyczny –Włącz Polskę

Powstania śląskie 7– VIII 1919 – VII 1921 r.

Śląsk był kolejnym miejscem, gdzie zgodnie z traktatem wersalskim miał odbyć się plebiscyt. Zanim jednak

do niego doszło, polska ludność na Śląsku dwa razy wznieciła powstania - w 1919 i 1920 r. Głosowanie

odbyło się 1921 r., a jego wynik nie był pomyślny dla Polski. Istniała obawa, że większa część Śląska znajdzie

się w granicach niemieckich. Dlatego Wojciech Korfanty8, przewodniczący Polskiego Komitetu

Plebiscytowego, ogłosił strajk generalny, który szybko zamienił się w trzecie powstanie. Choć nie było ono

w pełni zwycięskie, dużym sukcesem okazało się przyznanie Polsce większej niż przewidywano części

Śląska.

Walka o granicę wschodnią - wojna polsko-bolszewicka9 - 1919 - 1921

6 https://pl.wikipedia.org/wiki/Ignacy_Jan_Paderewski 7 https://pl.wikipedia.org/wiki/Powstania_%C5%9Bl%C4%85skie 8 https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojciech_Korfanty 9 https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojna_polsko-bolszewicka

Materiały edukacyjne – Liliana Sosnowska 11

Na konferencji wersalskiej (I – VI 1919 r.) propozycje Francji i Anglii w kwestii granicy wschodniej były dla

Polski niekorzystne. Przywódcy polscy z Józefem Piłsudskim na czele uznali, że należy wziąć sprawy w swoje

ręce. Żadna ze stron oficjalnie wojny nie wypowiedziała. O kształcie granicy wschodniej zadecydowały

działania zbrojne prowadzone od przełomu października i listopada 1918 roku do marca 1921 roku. Wojna

toczyła się między Polską a bolszewicką Rosją. Bolszewicy chcieli zawładnąć jak największą częścią

terytorium Polski, żeby przeprowadzić tam rewolucję robotniczą. Z kolei Józef Piłsudski planował

stworzenie z Polski, Litwy, Białorusi i Ukrainy federacji10, która mogłaby powstrzymać Rosję.

Wyprawa na Kijów11 (IV – VI 1920 r.)

Do pierwszych walk doszło w lutym 1919 r. na obszarze Litwy i Białorusi. Wówczas wojskom polskim udało

się wkroczyć do Wilna. 25 kwietnia 1920 r. Ważnym powodem wyprawy kijowskiej podjętej przez Józefa

Piłsudskiego było utworzenie niepodległego państwa ukraińskiego i obrona ziem polskich przed rewolucją

bolszewicką. W związku z tym został zawarty sojusz polityczno-wojskowy z Symonem Petlurą12,

przedstawicielem Ukraińskiej Republiki Ludowej. W maju 1920 r. Polacy i Ukraińcy zajęli Kijów. Zajęcie

przez wojska polskie Kijowa komuniści wykorzystali do rozbudzenia w rosyjskim społeczeństwie nastrojów

antypolskich13. Nawet dla niechętnych bolszewikom Rosjan wojna z Polską stała się obowiązkiem.

Przywódca bolszewickiej Rosji, Włodzimierz Lenin14 zakładał, że w wyniku pokonania Polski rewolucja

komunistyczna zostanie przeniesiona na zachód Europy. Już w czerwcu 1920 roku dowódca wojsk polskich

generał Edward Śmigły - Rydz-15 zarządził odwrót, ponieważ armia

bolszewicka ruszyła w kierunku Polski.

Sowiecki plakat „Świnia tresowana w Paryżu" - polsko-sowiecka wojna

propagandowa 1919-1920

Ofensywa bolszewików (VI – VII 1920 r.)

Działania wojsk rosyjskich przeprowadzone od czerwca do lipca 1920 r.

zmusiły Polaków do odwrotu za rzekę Bug. Istnienie państwa polskiego

ponownie zostało zagrożone. W ciągu dwóch miesięcy pod naporem

bolszewików armia polska i sprzymierzone siły Ukraińskiej Republiki

Ludowej utraciły ziemie białoruskie i ukraińskie. W lipcu 1920 r. na

etniczne polskie ziemie uderzyły dwie armie bolszewickie. Z obszaru

Ukrainy atakowała Armia Konna Siemiona Budionnego16, a z Białorusi

napierały siły dowodzone przez Michaiła Tuchaczewskiego17. Wojska

bolszewickie dotarty aż pod Włocławek i Toruń. Sowieci byli tak pewni zwycięstwa, że 28 lipca w

Białymstoku powołali Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski z Feliksem Dzierżyńskim i Julianem

Marchlewskim na czele. Miał on objąć władzę w przyszłej Polskiej Republice Sowieckiej. Po ciężkich

walkach udało się ją powstrzymać wroga na przedpolach Warszawy. Zagrożenie niepodległości

spowodowało atak części opozycji na politykę Piłsudskiego, którego obwiniono o spowodowanie tej

10 https://pl.wikipedia.org/wiki/Kszta%C5%82towanie_si%C4%99_granic_II_Rzeczypospolitej 11 https://pl.wikipedia.org/wiki/Wyprawa_kijowska_(1920) 12 https://pl.wikipedia.org/wiki/Symon_Petlura 13

https://polishartcorner.com/category/wojna-polsko-bolszewicka-1920/ 14 https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82odzimierz_Lenin 15 https://pl.wikipedia.org/wiki/Edward_%C5%9Amig%C5%82y-Rydz 16 https://pl.wikipedia.org/wiki/Siemion_Budionny 17 https://pl.wikipedia.org/wiki/Michai%C5%82_Tuchaczewski

Materiały edukacyjne – Liliana Sosnowska 12

sytuacji. Premier Władysław Grabski18 udał się na konferencję w Spa19 (VII 1920 r.) z prośbą o pomoc i

pośrednictwo mocarstw zachodnich w rozmowach z bolszewikami. W tym krytycznym momencie alianci

podjęli niekorzystną dla Polski decyzję w sprawie Śląska Cieszyńskiego. Zadecydowali także, że Wilno

będzie należeć do Litwy, a granica wschodnia Polski z Rosją Sowiecką będzie przebiegać wzdłuż linii

drugiego rozbioru, tzw. linii Curzona. Warunki narzucone przez aliantów doprowadziły do upadku rządu

polskiego. Na czele nowego gabinetu, nazwanego Rządem Obrony Narodowej, stanął przywódca ludowców

Wincenty Witos20. Prowadzone w tym czasie w Mińsku rokowania polsko-bolszewickie nie przyniosły

efektu. Rosjanie, przeświadczeni o swoim zwycięstwie, nieustannie zwiększali żądania. Chcieli, aby armia

polska została zredukowana do 50 tys., żołnierzy. W Polsce miał także obowiązywać zakaz produkcji

uzbrojenia. Bolszewicy żądali oddania reszty broni oraz swobody tranzytu. Do zakończenia rozmów

pokojowych nie doszło. Bolszewicy liczyli bowiem na całkowity podbój Polski.

Bitwa Warszawska 21(13-25 VIII 1920 r.)

Wobec nadciągającej katastrofy społeczeństwo polskie skonsolidowało

się. Utworzono Radę Obrony Państwa na czele z Józefem Piłsudskim.

„Spójrz!, Dwujęzyczny i dwugłowy koń śmierci z Moskwy kroczy nowy,

Lecz polskie ręce nie obwisły – ten koń śmierć znajdzie w nurtach Wisły!”

Potwór bolszewicki. Jeden z plakatów nieznanego autorstwa

wydrukowany w Warszawie w 1920 roku

W momencie największych sukcesów bolszewików, kiedy ich oddziały

dotarły pod Warszawę, szef Sztabu Generalnego generał Tadeusz

Rozwadowski 22pod kierownictwem Jozefa Piłsudskiego przygotował

plan polskiego kontruderzenia. Przed ostatecznym rozstrzygnięciem siły

militarne były wyrównane. Wojska polskie dowodzone m.in. przez

Marszałka Józefa Piłsudskiego oraz gen. Tadeusza Rozwadowskiego

uczestniczące w Bitwie Warszawskiej liczyły ok. 120 tys., zaś wojska

bolszewickiej Rosji ok. 135 tys. żołnierzy.

W dniach 13-15 sierpnia 1920 r. na przedpolach Warszawy rozegrało się decydujące starcie wojny polsko-

bolszewickiej zwane w historiografii Bitwą Warszawską. Zdaniem lorda Edgara D’Abernon była to 18.

z przełomowych bitew w historii świata23.Rozpoczęło się ono od ataku 5. Armii generała Władysława

18 https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Grabski 19 https://pl.wikipedia.org/wiki/Konferencja_w_Spa 20 https://pl.wikipedia.org/wiki/Wincenty_Witos 21

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_Warszawska 22 https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Rozwadowski 23 https://pl.wikipedia.org/wiki/Prze%C5%82omowe_bitwy_w_historii_%C5%9Bwiata

Materiały edukacyjne – Liliana Sosnowska 13

Sikorskiego24 znad rzeki Wkry.25 Dramatyczna walka pod Radzyminem 13-15 sierpnia 1920 r., który

kilkukrotnie przechodził z rąk do rąk, dzięki natarciu wojsk polskich przyniosła duży sukces. Ogromną rolę

w mobilizowaniu społeczeństwa do walki odegrał

Kościół. Postać bohaterskiego kapłana ks. Ignacego

Skorupki 26zabitego w bitwie pod Ossowem 27urosła

do rangi symbolu Polaka – patrioty, katolika.

Jerzy Kossak „Cud nad Wisłą 15 sierpnia 1920 roku”

obraz batalistyczny, przedstawiający Bitwę

Warszawską. Zwycięstwo Polaków było przez wielu

traktowane jako interwencja Bożej Opatrzności,

wymodlonej przez naród.

16 sierpnia 1920 r. Józef Piłsudski wyprowadził

kontruderzenie znad Wieprza ostatecznie zatrzymując ofensywę bolszewickiej Rosji i zmuszając Armię

Czerwoną pod dowództwem Michaiła Tuchaczewskiego do odwrotu.

Oznaczało to pełne zwycięstwo Polaków. 31 sierpnia 1920 r. w bitwie pod

Komarowem28 została pokonana bolszewicka Armia Konna Budionnego.

Na sukces Polski w wojnie z bolszewikami złożyło się wiele czynników,

m.in. złamanie przez wywiad radiowy kodów i przechwytywanie depesz

Tuchaczewskiego. Pozwoliło to przyspieszyć uderzenie zgrupowania

generała Sikorskiego. Udało się także przez 36 godzin zakłócać pracę

radiostacji wroga. Decydujące okazały się jednak zmysł wojskowy

Piłsudskiego i Rozwadowskiego oraz męstwo Polaków, którzy masowo

wstępowali do wojska, aby bronić świeżo odzyskanej niepodległości.

Źródło http://www.muzeumwp.pl/emwpaedia/plakat-nam-twierdza-

bedzie-kazdy-prog.php

Kamil Mackiewicz, plakat NAM TWIERDZĄ BĘDZIE KAŻDY PRÓG" 1920

Polski plakat wzywał do nieustępliwej obrony kraju słowami Roty. Twierdzą nam będzie każdy próg. Na

ilustracji przedstawiono zarówno umundurowanych żołnierzy, jak i cywilów wspólnie broniących zagrożonej

ojczyzny.

Bitwa nad Niemnem (20-28 IX 1920 r.)29

Po tych zwycięstwach wojska polskie kontynuowały ofensywę na wschodzie. W dniach 20-28 września

w tzw. bitwie nad Niemnem rozbito ostatnie cztery armie sowieckiego Frontu Północnego. Pod wrażeniem

klęski bolszewicy zaprzestali walki i poprosili o rozejm. Wobec braku możliwości całkowitego pokonania

Armii Czerwonej oraz zbliżającej się zimy Polacy zgodzili się na zawieszenie broni.

24 https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Sikorski 25 Bitwa warszawska 1920 – film 2:14

Dlaczego Rosjanie naprawdę przegrali bitwę warszawską? [Enigma] – film 9:03

Bitwa Warszawska 1920 r. uratowała Europę przed sowietyzacją– film 3:19 26 https://pl.wikipedia.org/wiki/Ignacy_Skorupka 27 https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Ossowem_(1920) 28 https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Komarowem 29

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_nad_Niemnem

Materiały edukacyjne – Liliana Sosnowska 14

Pokój ryski - 18 marca 1921 r.

Wojna polsko-bolszewicka zakończyła się podpisaniem 18 marca 1921 r. w Rydze korzystnego dla Polski

traktatu pokojowego, na mocy którego wschodnia granica II Rzeczpospolitej przebiegała od Dźwiny przez

Białoruś do Zbrucza i Dniestru. Ponadto obie strony zobowiązały się do nieingerowania w swoje sprawy

wewnętrzne oraz niepopierania działalności wymierzonej przeciwko sobie, zrzekły się odszkodowań

wojennych a Rosjanie zgodzili się na zwrot mienia zagrabionego w czasach carskich.

Pokój ryski nie odzwierciedlał rzeczywistego sukcesu Polaków w ostatniej fazie wojny i uniemożliwiał

realizację planów Piłsudskiego prowadzenia federacyjnej polityki wschodniej. Polska delegacja uznała także

panowanie bolszewików na Ukrainie i Białorusi i tym samym wycofała się z sojuszu z Ukraińską Republiką

Ludową.

Notatka - WALKI O GRANICĘ WSCHODNIĄ POLSKI

1. Koncepcje dotyczące kształtu granicy państwa polskiego

– koncepcja federacyjna Józefa Piłsudskiego: – granica wschodnia - zakładała utworzenie przy pomocy Polski systemu państw narodowych: Litwy,

Białorusi i Ukrainy, stanowiących przedmurze przeciw Rosji. W tym celu należało utworzyć federację państw, w której pozycję hegemona objęłaby Polska.

– granica zachodnia - decyzje co do zachodnich granic państwa polskiego Piłsudski pozostawiał w rękach mocarstw zachodnich (kwestia Pomorza, Śląska i Wielkopolski).

– koncepcja inkorporacyjna Romana Dmowskiego – granica wschodnia - Polska winna być krajem jednolitym — mniejszości narodowe winny stanowić

taką mniejszość, by z łatwością uległy asymilacji (polonizacji). W związku z tym uważał, że w granicach państwa polskiego winny znaleźć się te obszary, na których ludność polska miałaby znaczną przewagę (Polacy nie mogli stanowić mniej niż 60% społeczeństwa.) Do Polski miała więc zostać włączone ziemie byłego Królestwa Polskiego, Wileńszczyzna, zachodnia Białoruś, zachodnia Ukraina, Galicja.

– granica zachodnia - na zachodzie chciał do Polski włączyć Pomorze Gdańskie, Wielkopolską, Górny Śląsk oraz większość Prus Wschodnich.

2. Wojna polsko - ukraińska 1918 -1919 r. – geneza: – w XIX w. narodził się nacjonalizm ukraiński. Ukraińcy pragnęli utworzenia niepodległego państwa

ukraińskiego, w skład którego wchodziłby zarówno Lwów na zachodzie jak i Kijów na wschodzie. Było to sprzeczne z interesem Polski, która uważała Lwów za polskie miasto, stolicę Galicji Wschodniej. Było to również sprzeczne z interesem Rosji, która uważała wschodnią Ukrainę z Kijowem za ziemie rosyjskie.

– po wybuchu rewolucji bolszewickiej w Rosji doszło do podpisania pokoju brzeskiego (9.02.1918 r.). Granica państw centralnych przesunęła się na wschód. Ukraińcy zrzekli się praw do Galicji Wschodniej z Lwowem na rzecz Austro - Węgier, które kontrolowały tą ziemię od rozbiorów.

– w 1918 r. na terenie Ukrainy proklamowano powstanie Ukraińskiej Republiki Ludowej (URL) na Wołyniu, Chełmszczyźnie i Podlasiu.

– w nocy z 30.10. na 1.11. 1918 r. Ukraińcy proklamowali powstanie Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej (ZURL) w Galicji Wschodniej ze stolicą we Lwowie, co wywołało opór mieszkającej tam ludności polskiej.

– przebieg: – Walki o Galicje Wschodnią z ZURL – 1.11. - 21.11.1918 r. - walka o Lwów, którą podjęła ludność polska zamieszkująca miasto. Do

samoczynnie tworzących się oddziałów wstępowała również młodzież, dzieci (od 9 do 17 roku życia) i studenci, którą po zakończeniu walki określono mianem Orląt Lwowskich. Polacy zdobyli miasto.

– Listopad 1918 - marzec 1919 - Polacy utrzymali miasto mimo oblężenia przez wojska ukraińskie. – marzec 1919 r. do Galicji Wschodniej skierowano Błękitną Armię gen. Józefa Hallera, która do lipca

wyparła siły ukraińskie za rzekę Zbrucz. Wojska ZURL połączyły się z wojskami URL.

Materiały edukacyjne – Liliana Sosnowska 15

– tys., przekazania Rosji Radzieckiej sprzętu zdemobilizowanych oddziałów, przerwania produkcji broni itp. Polska odrzuciła te warunki.

– 12.07.1920 r. bolszewicy zawarli układ z Litwą. Rosja oddała Litwie Wilno w zamian za zgodę rządu litewskiego na przemarsz wojsk rosyjskich przez jej terytorium i obietnicę przyjaznej neutralności.

– 28.07.1920 r. w Białymstoku bolszewicy powołali Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski na czele z Feliksem Dzierżyńskim i Julianem Marchlewskim. Miał to być zalążek przyszłej Polskiej Socjalistycznej Republiki Rad.

– Bitwa Warszawska – W dniach 12-15 sierpnia 1920 r. rozegrała się decydująca Bitwa Warszawska (tzw. „Cud nad Wisłą").

Dowództwo bolszewickie pewne zwycięstwa, zostało zupełnie zaskoczone atakiem znad Wkry. Nie dopuszczono do przekroczenia Wisły przez Armie Czerwoną. Do najcięższych walk doszło o Radzymin.

– 16.08. ruszyła kontrofensywa polska znad Wieprza, która odrzuciła Armię Czerwoną spod Warszawy. Natarcie bolszewickie zostało powstrzymane, a wojsko polskie przejęło inicjatywę. Armia Konną Siemiona Budionnego wycofała się za Bug, a armia Tuchaczewskiego musiała przekroczyć granicę Prus Wschodnich. Niemcy pozwolili im przemaszerować przez swoje terytorium.

– Pod koniec sierpnia Siemion Budionny podjął próbę zajęcia Lwowa. Armia Konna 31.08.1920 r. została rozbita pod Komarowem.

– W bitwie nad Niemnem (20-26 września) wojska polskie ponownie przełamały opór bolszewików. Armia Czerwona opuściła granice Polski.

b) pokój ryski – W październiku 1920 r. obie strony konfliktu podpisały rozejm w Rydze gdzie rozpoczęły się rozmowy

pokojowe. Zakończyły się one podpisaniem traktatu pokojowego 18 marca 1921 r. z Rosyjską i Ukraińską Socjalistyczną Republiką Rad.

– Granica opierała się o Dźwinę na północy i rzekę Zbrucz na południu, o Obie strony gwarantowały prawa w dziedzinie kultury, szkolnictwa i swobody wyznaniowe dla mniejszości polskiej po stronie wschodniej i odwrotnie, o Oba państwa miały nie ingerować w swoje sprawy wewnętrzne, o Polska i Rosja rezygnowały z odszkodowań wojennych.

– Polska miała otrzymać zwrot zbiorów kulturalnych wywiezionych z Polski po 1772 r. oraz 30 min złotych rubli rekompensaty za udział ziem polskich w życiu gospodarczym imperium rosyjskiego.

3. Kwestia Wileńszczyzny – Wilno było zamieszkane głównie przez Polaków i Żydów. – W myśl wcześniej podpisanego traktatu litewsko - bolszewickiego Wilno miało przypaść Litwie. Na

konferencji w Spa delegacja polska musiała zrezygnować z Wilna. Litwini sprzeciwiali się przeprowadzeniu plebiscytu.

– Piłsudski polecił gen. Lucjanowi Żeligowskiemu upozorowanie buntu i wkroczenie do Wilna. Zajęto miasto 9.10.1920 r. i utworzono Litwę Środkową, która przez dwa lata była niezależna.

– W 1922 r. na Wileńszczyźnie przeprowadzono wybory do Sejmu Wileńskiego, który opowiedział się za przynależnością Wilna i okolicy do Polski. Litwa nie uznawała tej uchwały i nie utrzymywała z Polską stosunków dyplomatycznych do 1938 r.