KAVRAM

KAVRAM YANILGISI

KAVRAMSAL DEĞİŞİM

Dr. Hasan YOLCU

Ne olduğunu anlamadan bilim’i

kullanabilirsiniz, daha da kötüsü bilim’i hiç

anlamadan öğretmenize izin verilebilir.

(King 2002)

Bir canlının yaşamını sürdürebilmesi, canlının dış dünyanın çok

çeşitli özellikleri karşısında gerçekleştirdikleri şu üç temel biyolojik

etkinliğe bağlıdır.

Ayırt etme

Tanıyıp öğrenme

Ayıklayıp seçme.

Evrenin en zeki canlıları olarak bizler, çok karmaşık zihinsel

işlemleri yapabilmemizi soyutlama becerisine borçluyuz. Bu

beceri en üst düzeyde dil aracılığıyla biçimlenir.

Dil zihni kavramlar yoluyla biçimlendirir.

Yapay zeka üzerine çalışan bilimin isanlarının aşmaya çalıştıkları

bir dizi temel sorun arasında en önemlisinin nesne tanıma

problemi olduğu belirtilmiştir.

Bir robota gözlük kabıyla cep telefonunu ayırt etmeyi öğretmek

gibi çok önemsiz görülen bir problemin çözümünün çok güç

olduğu ortaya çıkarılmıştır.

Kavram ??

Olay, obje ve olguların, sınırlı sayıda da olsa gözlemler sonucunda, ortak özelliklerinden yola çıkılarak bir genellemeye varılır, bu genellemenin insan zihninde oluşturduğu yapı (imaj) KAVRAM’ dır.

Kavram ???

Kavramlar gerçek dünyada değil, düşüncelerimizde vardır. Gerçek

dünyada kavramların ancak örnekleri bulunabilir.

Kavramlar olay, olgu ve nesnelerin benzer özelliklerini

toparlayıp özetleyen bilgilerdir

Kavramlar bilgilerin yapı taşlarını oluşturur.

İnsan zihnindeki kavramsal öğrenme ve yeniden yapılanma süreci her yaşta sürüp gider.

Bir kavramın tanımını

birkaç örneğinin vermenin ilgili kavramı öğrenilmesi için yeterli

olduğunun düşünüldüğü,

kavramın öğrenilmesindeki başarısızlığın nedeninin çoğu kez

öğrencinin kendinde aradığı,

öğretmenlerin de kavram öğretimi konusundaki kuramsal bilgiden

yoksun olması kavram öğretimindeki problemli durumlardır.

Kavramların öğretiminde yapılan yanlışlıklar:

Kuramsal bilgi öğretmenin bir kavramın gerçekte ne olduğunu

görmesi ve kavramı doğru anlamasını sağlayacak bilgidir.

Kavramlara örnekler verelim ?

Bir anda ayırt etme ve tanıma yeteneklerinizi yitirdiğinizi düşünün.

Dünya bir anda karmaşanın egemen olduğu bildiğimiz zihinsel düzenlemelerin hiçbirini yapamayacağımız bir gezegene dönüşür, çünkü her şey birbirine karışır.

KAVRAMLAR OLMASAYDI ???

Bu bir kaos olurdu, sistemli bir edinim veya bilgi olmazdı.

Hayvanları, sıvıları, katıları, teknolojileri veya kaynama

olaylarını düşünelim, teker teker yüzlercesiyle karşılaşmış

olabiliriz.

KAVRAMLAR OLMASAYDI ???

Kavram Öğretimine Önem Verilmesinin Nedenleri

1. Kalıcı öğrenmede kavram öğretiminin daha etkili olması

2. Bilgilerin yeni durumlara uygulanabilmesinin kavramsal

öğrenmeyi gerektirmesi

3. Bilgilerin gelişimi ve değişimi öylesine hızlı olmaktadır ki, bu

insanın algı sınırını aşmaktadır. Bundan dolayı, kavramsal olarak

temel bilgiler kazanmak daha önemli hale gelmektedir.

KAVRAM ÖĞRETİMİ

Eğitimimiz boyunca çeşitli bilim dallarına ait çok sayıda tanım öğreniriz. Bu tanımlar ilgili bilim dallarında çalışan uzmanların araştırmaları sonucu oluşturulurlar. Öğretmenlerden beklenen kavramların ilgili bilim dalının ortaya koyduğu biçimiyle öğrenilmesinde öğrencilere yardımcı olmaktır.

KAVRAM ÖĞRETİMİ

Çoğumuzun doğrudan tanık olduğu biçimde;öğretilmesi gereken kavram gerek sınıfortamında gerekse ders kitaplarında daha çoksözlü biçimde dile getirilmekte ve çoğu kezöğrenciye eksik aktarılmaktadır.

KAVRAM ÖĞRETİMİ

Bir ders kitabı çok iyi de yazılmış olsa(genellikleçok iyi yazılmaz) içerdiği bilgiler eksiksiz olamaz.Örneğin bir kavramın bütün örneklerini, ilişkiliolduğu diğer kavramlarla bir ders kitabındagöstermek olanaksızdır.

KAVRAM ÖĞRETİMİ

Biyoloji dersi kapsamında mantar kavramınıöğrenmesi gereken öğrencilerin ders kitaplarındagenellikle mantarların tanımı, türleri ve birkaç mantartürünün de fotoğrafı yer alır.

Mantarlar konusunda zihninde doğru sınıflamalaroluşturmasını istediğimiz öğrencinin örneğin hiçbirmantar türünün besinini kendisi üretmediğini, bütünmantar türlerinin besinlerini dışarıdan aldığını bilmesigerekir.

Görüleceği gibi, mantar kavramının doğrubiçimde öğrenilmesinde önemli rol oynayanbilgilerden bazıları mantarların ayırtediciözellikleri bazıları da ayırtedici olmayanözellikleri ilgilidir.

Öğretilmek istenen kavramın ayırtedici özellikleriyle ayırt edici olmayan özelliklerinin öğrenciye doğru ve açık biçimde gösterilmemesi durumumun da öğrencinin kavram hakkında doğru düşünceye sahip olmayacaktır.

TanımBir kavram sınıfının bütün üyelerinin yalnızca ortak özelliklerini içeren önermedir.

Tanımlama: Aslında bilinmeyen bir kavramı tanımlama, onubilinen diğer kavramlarla anlatma demektir.

Tanımlar da hatalı olabilir. Bir tanım bir kavramı oluşturankategorinin gerçek elemanlarından birini dışarıda bırakıyorsakavramın anlamını daraltır.

Her zaman böyle tanımlar yapmak kolay değildir.

Edinmiş olduğumuz pek çok anlamın tam-eksik, doğru-yanlış, nesnel-öznel olup olmadığı üzerinde durmayız .

Belli belirsiz anlamlara konuşma ve düşünmek bizim belirgin bir özelliğimizdir.

Tam ve doğru olmayan anlamalara dayanan zihinsel işlemler, doğal olarak yanlış veya eksi anlamlar üretmemize neden olur.

Bilimde anlatım aracı olarak seçilen dilin açık, seçik ve kesin olması istenir ancak; günlük dil, sözcüklerin çoğu kez anlam belirsizliği taşıması ya da çok anlamlı olması nedeniyle açık, seçik ve kesin olma özelliklerini taşımamakta; bilimsel amaç yönünden elverişsiz ve yetersiz kalmaktadır.

Bir bilim alanını ilgilendiren kavramı tanımlamak ve açık seçik hale getirmek bilim adamının en önemli görevidir.

1. Tanımları yapanların konu alan bilgisinin yetersizolması

2. Tanımlar yapılırken küçük yaştaki öğrencilerin buözellikleri anlamayacakları düşüncesiyle tanımın azsayıda özelliğinin belirtilmesi

3. Tanımlar yapılırken birkaç özelliği içeren daha genelbir terimle belirtilmesi

4. Kavramların ayırtedici özelliklerin yer verilmemesiöğretimini zorlaştırmaktadır.

Kavram öğretimininde başarısızlık nedenleri.

Herhangi bir kavramın ayırtedici özellikleri, o kavramsınıfının her örneğinde aynı kalan, örnekten örneğedeğişmeyen özelliklerdir. Bu niteliğiyle ayırtediciözellikler, bir kavram sınıfını öteki kavram sınıfındanayırır.

Bir kavramın tanımında ayırtedici olmayan özelliğinyer alması çoğu kez kez kavramın her örneğininayırtedici olmayan bu özelliği taşıması gerektiğidüşüncesine yol açarak öğrenciyi yanıltmaktadır.

Ayırımları yapabilmek genelleme yapmak kadar kolay değildir. Ayırımlar kavramlarımızda netleşmeye ve bilgilerimizde kesinleşmeye götürür.

Ayırımlara ulaşılmayan hallerde kavramlarımızın anlamı genel kalır, bazen de hatalı olur.

KAVRAM YANILGISI

Kavram Yanılgısı Nedir ?

Kavram yanılgısı bireyin doğru olarak kabul edip birçok beceriyi sergilemede kaynak olarak kullandığı yanlış kavramlar ya da kavramalardır.

Uzman kişilerin kabul ettiği bilgilere ters düşen açıklamalardır.

Kavram Yanılgısı Nedir ?

Kavram yanılgıları rastgele yapılan hatalardan farklıözellikler gösterir. Kişi yaptığı hatayı ufak bir uyarı ilefarkedebilir ve düzeltebilir.

Ancak belirli bir kavram yanılgısına sahip birey busebepten dolayı hata yaptığı zaman ve birisi tarafındanuyarıldığı zaman once kendini savunmaya geçer. Kişiyitatmin edemediğiniz takdirde bildiğinden vazgeçmez.

Kavram yanılgısı, öğrencilerin herhangi bir konuda okonunun uzmanlarından farklı olarak düşünmeleri şeklindetanımlanabilir.

Kavram yanılgısı zihinde bir kavramın yerine oturan fakatbilimsel olarak o kavramdan farklı yapı demektir.

Öğrenciler, hatalarının doğru olduğunu sebepleri ilebirlikte açıklıyorsa ve ısrar ediyorlarsa o zaman kavramyanılgıları var diyebiliriz.

33

Kavram Yanılgısı

Okul öncesindeki yaşam döneminde ya da ilköğretim, Ortaöğretim, Üniversite ve lisansüstü eğitim olmak üzere örgün eğitimin her seviyesinde de şekillenebilir.

Öğrencilerdeki kavram yanılgıları sınav yaparak,deney yaparak veya ev ödevi vererek düzeltilemez.

Öğrenci sahip olduğu kavram yanılgılarınıkullanarak karşılaştığı problemleri çözdüğü veyaçözdüğünü düşündüğü sürece kavram yanılgılarızihinde kalmaya devam eder.

35

Öğrenci sahip olduğu kavram yanılgısı ileyüzleşmediği ve bu bilgi ile açıklayamayacağı olayve problemlerle karşılaşmadığı sürece zihindekalmaya devam eder.

36

1. Ödüllendirilen kavram yanılgıları kalıcıdır. Bazı sınav sorularıöyle hazırlanır ki öğrenci kavram yanılgısına sahip olsa dahidoğru cevap verebilir. Bu durumda öğrencinin kavramyanılgısı ödüllendirilmiş olur.

2. Benzetmeler ve modellemeler yapılırken hedef ile modelarasındaki ortak yönler ve ortak olmayan farklı yönlermutlaka belirtilmelidir.

37

Oluşum nedenleri:

1. Birçok kavram yanılgısı ise derinliğine inmeyenyüzeysel açıklamalardan kaynaklanmaktadır. Buaçıklamalar ilk bakışta zaman kazancı gibi görünsede aslında öğrenci zihnine ekilen kötülüktohumlarıdır.

2. Bu öğrencilerin bazı test sorularını çözmeleri için“etki, tepkiye eşittir” gibi sloganlar yeterli oluyor vebu şekilde kavram yanılgıları ödüllendiriliyor.

38

Oluşum nedenleri:

Kavram Yanılgılarının Nedenleri

1. Öğretmen faktörü: Öğretmenini sahip olduğu yanlış bilgiler

2. Kitaplarda doğrudan yanlış bilgilerin verilmesi

3. Kitaplarda bazı kavramların kapsamlarının dar tutulması

4. Kitaplarda kullanılan dil

6. Kullanılan dilden kaynaklanan

7. Gündelik hayatta kullanılan bazı kelimelerini bilimde farklı anlamalara gelmesi

8. Genellemelerden kaynaklanan kavram yanılgıları

9. Kullanılan öğretim yönteminden kaynaklı kavram yanılgıları

10. Kullanılan benzetme ve analojiler

11. Modeller kullanma

Kavram Yanılgılarının Nedenleri

Fisher (1985) kavram yanılgılarının aşağıda belirtilenortak özellikleri taşıdığını ileri sürmektedir :

a) Kavram yanılgıları beraberinde alternetif inanışlaryaratabilmektedirler.

b) Çoğu kavram yanılgısı en azından gelenekselmetotlarla ortadan kaldırılamayacak kadarısrarcıdırlar.

c) Bazı kavram yanılgıları bireyin çok eski geçmişindeyaşadığı deneyimlere dayanmaktadır.

Öğrenciler okullara boş beyinler olarak gelmezler(Resnick,

1983). Hayatı anlamlandırma ve ifade etmede kullanılan bu

düşünme sistemlerinin bazıları hatalı ya da eksik olabilmektedir.

İşte bunlar kavram yanılgıları ya da kavram yanılgılarının

temelleridir (Mestre, 1987).

Kavram yanılgıları genellikle iki sebepten dolayı problem yaratır:

1. Özellikle öğrencilerin bunları kullanarak yeni deneyimleri

yorumlamaya ve anlamlandırmaya çalıştıkları zamanlarda sorun

olmakta ve öğrenmeye sekte vurmaktadırlar.

2. Genellikle kavram yanılgılarını öğrenciler kendi algı biçimlerine göre

kişisel olarak geliştirdikleri için bunları ortadan kaldırmak çok zor

olmakta ve büyük çaba gerektirmektedir.

• Yeni bir kavramı öğrenebilmek için öğrencilermevcut düşünme sistemlerini kendi aktif katılımlarıile yeniden şekillendirme ve yeniden yapılandırmasüreci içerisine sokulmalıdır.

Kavramsal değişim yaklaşımında:

1. Mevcut kavramlardan rahatsızlık duyulmalıdır.

2. Yeni kavram akla yakın, mantıklı, olmalıdır.

3. Yeni kavram birçok durumu çözme ve anlamlandırma sözüveren bir yapıda olmalıdır

Kavramsal değişmeyi meydana getirme yönünde tasarlanan öğretim

aşağıdaki özellikleri taşıyabilir :

1. Bilişsel zıtlık yaratan öğretim ortamları yaratın (Stavy & Berkovitz, 1980)

2. Öğretimi öğrencilerin sahip oldukları kavram yanılgılarınıortaya çıkarıcı yönde organize edin (Posner et al., 1982)

3. Öğrencilerin sahip oldukları kavram yanılgılarını ortadankaldırmada yardımcı olacak stratejiler geliştirin (Postner & Gertzog, 1982).

Bilişsel zıtlık birçok yolla sağlanabilir:

1. Kişinin beklentilerine ya da tahminlerine uymayanbir sonuç yaratılabilir.

2. Kişinin kavram repertuvarında boşluklar veeksiklikler olduğu hissi yaratılabilir.

3. Kişi mevcut bilgileriyle çözmeyeceği ve dengesizlik, tutarsızlık yaşayacağı bir duruma sokulabilir.

Kavramlara örnek verme

1. Bir kavramın örnekleri verilirken sayısına karar vermek ve örnek olmayanlarla ilişkisini vurgulamak ise öğretmenin ders sırasında gerçekleştireceği bir etkinlik olmayıp çok dikkatli bir çaba gerektirmektedir.

2. Öğretmenlerin çoğunun ders anlatırken, öğrencilerin kolayca anlayabilecekleri basit örnekleri seçtikleri iki veya üç örneği yeterli buldukları söylenebilir.

3. Bu durum öğrencilerde dar genellemeye neden olmaktadır.