KERBELA'DAN ÖNCE HZ. HÜSEYiN'i DOGRU ANLAMAK Mustafa … · 88 Giri~ Hz. Hüseyin, Müslümmların tarihinde kuşkusuz önemli bir şahsiyettir. O, her şeyden önce Hz.Peygamber'i

KERBELA'DAN ÖNCE HZ. HÜSEYiN'i DOGRU ANLAMAK

Mustafa ÖZKAN5

ÖZET

Kerbela hadisesi temelde dini, siyasi ve kabilevTsebeplerin etkili olduğu tıir iktidar mücadelesinin sonucudur. islam Tarihinde önemli gelişmelere neden olan ve hala etkisi süren Kerbela olayının merkezinde şüphesiz Hz. Hüseyin bulunmaktadır. Hz. Hüseyin ise çok anılan ancak genelde kanaatimizce doğru aniaşılmayan bir şahsiyettir. Bugün islam Dünyası'nda kendilerini Hz. Hüseyin1n tek temsilcisi olarak gören, Hz. Hüseyin üzerinden başkasını ötekileştiren ve onun mesajını anlama yerine, Kerbela anmalarını kendilerine işkence merasimine çeviren dini-siyasi ya pıların bulunması, Hz. Hüseyin! n doğru olarak aniaşılmadığının birgöstergesi olarak kabul edilebilir. Bu makalede, genel

yaşantısının yanı sıra, Hz. Hüseyin! n önemli gelişmeler karşısınd aki söz ve davranışları

dikkate alınarak, onun dini-siyasi fikirleri tespit edilmeye çalışılmakta ve bu tespitler ışığında onun Kerbela isyanına neden teşebbüsettiği üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Hüseyin tı. Ali, YezTd tı. Muaviye, Kerbela, iktidar, Biat.

BEFORE KARBALA HUSSEIN TRUE UN DERSTANDING

ABSTRACT

Karbala incident is basically religious, political and tribal reasons, to be effective is the result of a political struggle. Significant developmentson the lslamic History ca use and effect is stili ongoing as of course the center of Karbala incident t tıere Hu ssein. Hussein isa very known but often mi sunderstood figure correctly. Taday in the World of Islam ttıere are religional-politica l groups who accetp t tıemse lves as the only representative of the Hussein, externalize the a rıother on H ussein and instead of u nderstanding his message of Hussain, turn into Karbala ceremonyfortheirtortured can be considered as an indicator of the incomprehensibility Hu ssein.ln this article, as well as the general life of the Hussein, taking into account the im portant developments across the speech and behavior, he tries to determine the religious-politica l ideas and his cause in the lig ht of these fındings focuses on the attempted rebellion in Karbala.

Key Words: Hussein b. Ali, Yazid b. Muawiyah, Karbala, Power, Obeisance.

Yrd. Doç. Dı: Şırnak Üniv"rsiksi İLıhiyall'akiill"si.

Ş ırnak Üniversitesi i lahi ya t Fa kültes i

Derg isi

2oıo/Hı yıl : ı cilt : ı say ı : ı -2

88

Giri~

Hz. Hüseyin, Müslümmların tarihinde kuşkusuz önemli bir şahsiyettir.

O, her şeyden önce Hz. Peygamber'i göm1üş1 onun sevgisi ve duasına maz

har olmuş1 Cemel ve Sıffin gibi iç çatışmalara tmık olmuş tarihi bir kişiliktir.

Konumuz açısından ise Hz. Hüseyin'in önemi1 onun dini ve siyasi gerekçe

lerle Emevi iktidarına karşı isyan etmiş, söz konusu isyan nedeniyle öldürül

müş ve zikredilen ölümün etkilerinin günümüze kadar sürmüş olmasıdır.

Hz. Hüseyin'in Kerbela'da öldürülmesi, uzun ve kısa vadede önemli

gelişmelere sebep olmuştur. Kısa vadede, Emevi yönetimine karşı gayr-ı

memnunların sayısının hızla artmasına1 bu çerçevede M ekke-Medine gibi

şehirlerde çok sayıda isyanın çıkmasına ve Em evi yönetimine son verecek

olan Abbasi hareketinin güçlenmesine sebep olmuştur. Hz. Hüseyin'in

merkezinde bulunduğu Kerbela hadisesinin uzun vadedeki etkisi ise Şii

düşüncenin güçlenmesine ve bu düşüneeye yakın birçok dini-siyasi mez

hebin ortaya çıkışına kaynaklık etmiş olmasıdır.

Günümüzde, Hz. Hüseyin'i seven ve kendilerini adeta onun temsilcisi

olarak görenlerin söz ve davranışlanna-en azından Kerbela anmalan ör

neğine- baktığımızda şunları söyleyebiliriz: Hz. Hüseyin, sadece anılmak

tadır. Onun aniaşılmasına dönük bir çaba ya da niyet henüz gözükmemek

tedir. Hz. Hüseyin'i anma, onu anlamanın önüne geçmiştir. Böyle olunca,

Hz. Hüseyin üzerinden başkasının ötekileştirilmesi, Kerbela anmalarının

insanların kendilerine eziyet merasimlerine dönüşmesi, kısacası Kerb ela

Şırnak Üniversitesi ilahiyat Fakültesi

Dergi si

ile ilgili bir bilgi kirliliğinin yaşanınası ve birtakım yanlış uygulamaların

devamı kaçınılmaz oluyor. Oysa ki öncelikli olarak yapılması gereken, Hz.

Hüseyin'i anmaktan anlamaya geçmektir. Başka bir ifadeyle Hz. Hüseyin

anılmayı değil, anlaşılınayı ve örnek alınmayı beklemektedir. Bu çerçeve

de, Hz. Hüseyin'in dini-siyası görüşlerini, Yezid b. Muaviye'ye hangi ge

rekçelerle biat etmediğini ve tüm uyanlara rağmen onun neden Kfıfe'ye

gittiğini anlamadan Kerbela hadisesini sağlıklı bir şekilde anlamak, zikre

dilen olaydan doğru dersler çıkarmak mümkün görünmemektedir.

Müslümanların tarihinde Hz. Hüseyin önemli bir şahsiyet olmasına

rağmen, kanaatimizce, onun kişiliği ve fikirlerini doyurucu bir şekilde anla

tan derli toplu müstakil herhangi bir çalışına da yapılmamıştır. Bu konuda

yapılan çalışmaların merkezinde spesifik olarak Kerbala hadisesi vardır. Hal

buki Hz. Hüseyin' in öldürüldüğü Kerbela hadisesi bir son uç tur. Kerbela' nın

öznesini ve sebeplerini sağlıklı bir şekilde irdeleıneden, Kerbela'yı doğru

okumanın mümkün olmadığını görmekteyiz. Günümüzde bazı insanların

tarihi bir olay olan Kerbela'yı tarih üstü görme/ gösterme çabaları, Kerbela

üzerinden başkalarını ötekileştimıeleri, tema olarak şiddeti içeren mersiye

ler okumaları ve kendileri için işkence merasimlerine dönüşen anına etkin

liklerine ağırlık verıneleri bu çerçevede değerlendirilebilir.

Biz bu makalede Hz. Hüseyin'in kişiliği ve fikirleri üzerinde duracağız.

Aleabinde ise, onun şahsiyeti ve tıkiderine ilişkin yaptığımız tespitlerden yola

çıkarak, Hz. Hüseyin'in neden Kerbela isyanına teşebbüs ettiğini tartışacağız.

Amacımız, Hz. Hüseyin'in doğru anlaşılınasına katkıda bulunınaktır. Bunu

yaparken de ana hatlarıyla şöyle bir yöntem takip edeceğiz: Öncelikle, Hz.

Hüseyin'in hayatı hakkında özet bilgiler sunacağız. Daha sonra aşağıdaki dört

sorunun cevabını bulmaya ve bu cevaplar ışığında, ınezkur şahsiyetin fikri ya

pısını/ mesajını tespit etmeye çalışacağız: 1) Hz. Hüseyin, hi cr etin 41. yılında

hilafetin Muaviye b. Ebi Süfyan'a devriıli nasıl karşılamıştır? 2) Hz. Hüseyin,

Muaviye'nin 20 yıllık iktidarı döneminde ne gibi faaliyetlerde bulunmuştur?

3) Hz. Hüseyin' in, Yezid b. Muaviye'ye biat etınek isteıneyişinin ve dalıa sonra

Küfe'ye gitıııesinin sebebi ne idi? 4) Bugün İslfuıı Dünyası'nın muhtelif yerle

rinde Kerbela ile ilgili yapılan anına etkinlikleri/proğraınları, Hz. Hüseyin'in

fikirleri ve Kerbela'nın ınesajıyla ne kadar örtüşınektedir?

89

Ş ırnak Üniversitesi i lahiya t Fakültesi

Dergisi

90

A) Hz. Hüseyin Hakkında Genel Bilgiler

Hz. Hüseyin1 Hz. Muhmımed'in kızı Eitımatu'z-Zehra'dan doğan toru

nudur. 1 O, Medine'de hicretin4. yılında dünyaya gelıniştir.2 Hz. Hüseyin do

ğunca Resuluilah onun kulağına ezan okumuş1 ve ona Hüseyin ismini bizzat

kendisi verıniştir.4 Hz. Peygamber tarafından çok sevildiği rivayet edilen Hz.

Hüseyin/ Resfılullah'dan hadis de nakletrniştir." 0 1 İslam siyasi ve düşünce

tarihinde çok önemli birtakım gelişınleri de beraberinde getirmiş olan Hz.

Osman'ın öldürülmesi olayı1 Cemel ve Sıffin çatışmalarının yanı sıra, hila

fetin Muaviye b. Ebi Süfyan'a devri gibi tarihi hadiselere de şahid olmuştur.

Müslümanların tarihinde önemli bir konumu bulunan Hz. Hüseyin/ lıicri

61 yılının Muharrem ayında Emevi ordusu tarafından -çok sayıdaki alaabası

ile birlikte- Kerbela'da öldürülmüştür.8

B) Kerbela Çatışmasına Kadar Hz. Hüseyin

1) Hilafetin Muaviye'ye Devri Karşısında Hz. Hüseyin

İlk iki halife (Hz. Ebfı Bekir- Hz. Ömer) döneminde, Hz. Hüseyin'in

kayda değer siyasi- sosyal herhmgi bir etkinliği olmmııştır.9 Belki de bunda,

onun yaşının küçük oluşu ve zikredilen dönernin genel olarak sakin geçme

si etkili olmuştur. Hz. Osman dönemine gelindiğinde1 onun iktidannın son

6 yılında birtakım karışıklıkların yaşandığını ve bu karışıklıkların bir sonucu

olarak Hz. Osman'ın öldürüldüğünü göm1ekteyiz. Hz. Osman öldürülı11eden

İlın Alıdilberr, F.lılı Ömer Yusuf b. Alıdillah lı. Muhammed (ö. 463/ 107 1 ), el-T.<Miı fi Marifeti 'IA51ıiib, &,yrul, 2006, s. 22 1; İbn K"slr, Ebiı'l-I'itla İsmiiii (ö. 746/1 345) d-Iliday'' ve'n-Nihaye, I-XI\ ', Beyrut, 19 78, VIII, s. 149.

2 İlın Alıdilberr, s. 2.2 1; İbııü"l-Fsh, İzwddiıı F.lılı" l-Hasaıı Ali lı. Muham med (ö. 630 / 123 2) (~<du'l-G<ibe f i A1urifeti :<-Suizab,•, I-VIII, Beyml, 2008, II, s. 24; İbn Ilan'f d-fuik.aLini (ö. 8S2/ 1448; el-lsabeft ·ıemytzi"s-Sıılıı1be, Lübnan, 2004, s . 2 77.

3 İlınü'l-Esir, O>du 'l (;,ıhe, Tl, s. 24. 4 ııd:h.uri, Ahmed b. Yiıhya b. Cabir, (ö. 279/ 892), Il!w ibu'l-E)>ra[, 1-Xlll, llcymt, 1996, lll, s.

361; ibııAbdilberr, s. 2 21; lbnid -Es!r, Osdu'l-Ctıbe, II, s. 24. S Rdizurl, TIT, s. 359; İlıııü"l-Esh, L\dıd Gılhe, TT, s. 24; Zehebi, Şemseddiıı \·fuhanınıed lı. Alımed

b. O sm an (ö. 748/ 1374), Siyenı A'himi"n'Niibda, l..übnan, 2004, 1-lll, 1, s. 1484. 6 i bn Hacer, s. 277.

7 İlm Hacer, .~. 227. 8 İbn Abdilberr, s. 221; İbn Kuk ylw, Ebiı :ıvfııhamın<'ll Abdulah b. ivlüsllrn (ö. 276/889), el

Meı1ı·i(, , Deyrut, 1970, s. 9.\ ibn Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed (ö. 327/939), ef-Ikdu"/Feı-id, T-VT, Reyrut, 1965, T\~ s. 380-38 1; İlııı Keslr, VITT, s. 149.

9 Ale~ Ahmd, "Iliiseyin b. Ali'; İA (ivillB), hıanbul, 1948, I\ ; s. 635.


Dergisi

önce onun evi isyancılar tarafından muhasara altına alınmıştır. Söz konusu

ınuhasara döneminde, Hz. Ali'nin isteği üzerine Hz. Hüseyin, Hz. Osman'ın

evine su taşıma ve bir süre bu evi koruma görevinde bulunmuştur. Hz. Ali dö

neminde ise Müslümanlar arasında Ceınel ve Sıffin çatışmalan yaşanmıştır.

Zikredilen iki çatışmada da Hz. Hüseyin1 Hz. Ali'nin safında yer almıştır. 10 Hz.

Hüseyin, Hz. Ali vefat ettikten sonra ise Emevi karşıtlığını sürdüm1üş ve bu

nun bir sonucu olarak, Hz. Ali'nin misyonunu sürdüren ve çok sayıda Müslü

manın biat ettiği Hz. Hasaıia biat etmek suretiyle onun yanında yer almıştır.

Kaynaklarıınızda detaylı olarak anlatıldığı gibi, Hz. Ali vefat edince onun

taraftarlanı Hz. Hasan'a biat etmişlerdir. Ancak Hz. Hasan birkaç ay halifelik

yaptıktan sonra iktidarı şu şartlar la Muaviye b. Ebi Süfyan'a devretmiştir: Klıfe

B eytü' 1-Mal'inden bir miktar paranın kendisine ( Hasan'a) verilmesi, 11 Hz. Ali

ve taraftarlarının cuma günleri camilerde kötülenmemesi12 ve Fars bölgesin

deki Dar-ı Becid denen yerin haracının (Hasan'a) bağışlanması. n

Bilindiği üzere Hz. Hasan, daha önce Hz. Ali taraftarlarının biatını

alınış, 14 hilafetin Muaviye'nin hakkı olmadığı şeklindeki tezi ısrarla savun

ınuşı.' ve hatta bu amaç için Muaviye'yle savaşınaya karar vermiştiYAncak

o1 beklenmedik bir anda Muaviye'ye barış teklif etmiş/7 akabinde ise ona

biat etı11iştir. 1 x Taraftarlarının "Bunu neden yaptın?" sorusuna1'1 Hz. Ha

san, "kendisinin savaşmayı ve Müslüman kanını dökıneyi isteınediğini/0

lO İbn Kc sir, V lll, s. ı SO.

ll Taberi, Ebu Ca'fer Muhammed b. Cerir (ö .'110/922), Tarihıt't-Taberl, 1-Xl, Kahire, 1 ll 9, V, s. 159; İbııü'l-Fsh, el-Kılm11, lTI, s. 203.

12 Ebi\'1-I'ul:i, İ=imuddiıı İs=ıil (ö. 732/l33ı ), d-A1ıılzlımır{ıAJıl"iri1-R«şer, 1-11, 1\cyrut, 19'1;, 1, s. 254. B Ebıi'l-hda, 1, s. 2S4; İbmı'l-~·errff(ö. 769/ B48), 'liu·ilı, I-II,?_, 128-'i, I, s.l66; Lammens, "Hasa ıı';

TA (MF.R), İstanbul, l 948, \·~s. 305. 14 H alife b. llayyat (ö. 240/854) 'ldrihu llnl[fe b. llayyat, Riyad, ı98S, s. ı 99.

ıs İbn Kuteybe, d-Metıı·i(, s. 92; İbnlı.sem, l:.bO -~·luhamınedAhıned (ö . .';14926), ei-Fütu!ı, l-v1Il, Reyrut, 1986, ITT-I\~ s. 2.86-2.87; Isfahiıı l, F.lılı'l-Ferec Ali lı. Hüseyin (ö. 356/967), Mektltiltt'tT<ilibiyyin, Kahirc1 ı9461 s. S6.

16 İbn Kuteybe, el-Metlrij; s. 92; l:.bıi'l-Fida, I, s. 254. 17 İhn Kutt~ >·he, el-jVre~.ır~{, s.. 92; F.hlı'I-Fida} TJ s. 254. 18 Zühri, Muhammed b. Müslim (ö. ı24/742), d-A1ı<!(ı1zi'ıı-Neh<viyy«, Dımqk, ı980, s. ı 57; İbn

Kuteybe, d-Metıı·i(, s. 92; Diyarbekrt, Hüseyin b. Muhammed el-Hasan (ö. 990/ 1582), 'ftırihıı'l

Haırıl.>jtAimlli F.rıfesi Nefl.>, T-TI, ?, 1302, 11, ' · 324.

19 İbn A'scın, III-I\~ s. 297; İbn Ibi'l Iladi<l, Ab<lülhaıni<l IlibdulLıh b. Muhitmıncd (ö. 66S/l2S7), ~-erlıu Nelıci'l-Heltığıı, 1-lV, Kahire, thz., n; s. 6; Ebıi'l-Pida, 1, s. 2S4; İbıı Keslr,

VTTI, s. 18 -1 9 .

20 Mitktl isi, Mutahh<ır b. T:ilıir (ö. 3SS/964) d -Ral' ıoe 't-Ttiıilı, 1-Vll, llcynıt, 1899, V, s. 238.

9 1


Derg isi

92

zamanında Hz. Peygamber'in 'kendisini (Hz. Hasan'ı) Müslümanian n

arasını düzeltecek kişi olarak vasıflandırdığını21 ve kendisinden sonra

Emeviler'in hilafete geleceğini' belirttiğini söylemiştir.22

Kişiliği savaşınaya müsait olmayan, özellikle Ktifelilerden oluşan taraftar

Iarına güvenmeyen ve muhtemelen Muaviye ile baş edemeyeceğini anlayan

Hasan b. Ali, hicri 41 yılında bazı taraftarlarının muhalefetine rağınen, hilafeti

Muaviye'ye devretmiş ve ardından da Medine'ye gidip oraya yerleşmiştir.

Hz. Hüseyin, iktidarın Muaviye b. Ebi Süfyan'a teslim edilmesini tas

vip etmemiş ve buna şiddetle karşı çıkrnışbr.2~~ Ancak daha sonra, Hz. Ha

san' ın uzun süren ikna çabalan neticesinde Hz. Hüseyin istemeyerek de

olsa Muaviye b. Ebi Süfyan'a biat etmiştir.21 Görüldüğü gibi Hz. Hüseyin'in

Muaviye'ye biatı, Hz. Hasan'ın devreye girmesiyle gerçekleşmiştir. Riv.lyete

göre iktidar devrine karşı çıkmak isteyen Hz. Hüseyin'e, Hz. Hasan şöyle

demiştir: "Yemin olsun ki seni bir eve kapatmak isterdim ki, Şamlılarla bu işi

(hilafeti teslim etme) hallettikten sonra seni bırakayım." 25 Sonuçta Hz. Hü

seyin, Muaviye'ye biat etmiştir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken, Hz.

Hüseyin' in, iktidarın Muaviye'ye verilmesini ilke olarak doğru bulınaınış ve

buna karşı çıkmış olmasıdır. Bir anlamda o, mevcut şartları dikkate alarak

gönülsüz bir şekilde Muaviye'ye biat etmek durumunda kalımştır.

Hz. Hüseyin'in Muaviye'ye biat etmek isterneyişinin kanaatimizce iki

önemli sebebi vardı : Birincisi, Hz. Hüseyin'in, iktidarınMuaviye'ye teslim

edilmesini, hilafet içinMuaviye ile mücadele eden ancak öldürülen babası

Hz. Ali'nin hatırasıyla bağdaştım1aması; ikincisi ise Hz. Hüseyin'in Mua

viye'yi hilafete layık göm1emiş olı11asıdır.

2 1 Ruharl, Ebu Muhammed lı. İsınail b. İbrahim lı. Muğire (ö. 256/870), d-C.iırıius -Sahih, T-V111,

İsanbul, 1992, filen/20; I bt\ D:ivml, Siileyınan b. d -S.'as (o. 275/888), Siirıetı1 I-V, İsLınbul,

1992, Sünnet/ 12; 'lirııtizt, -~luhamıned b. İsa b. Sevre (ö. 27 9/892), Siiııeıı, İstanbul, 1992, \·fenakılı/30; İlın K esir, VTTT, s. 17.

22 'l'irrrıi1.!, l'ikn/4S; İbnA'seın, III-Iv; s. 297; İlm Ebi'l-IIadid, I\~ s. 6; Ibt\ '1-l'i<l :l, I, s. 256; İbnu'l

Verdt, I, s. 166-167 .

23 Rdizurl, TTI, s. 363; İlın A'seın, TIT-I\·~ s. 29 1; Makdisl, \·~ 236; İbn Keslr, VTIT, s. 150.

24 lld:lwri, III, s. 363; Din"v"ri, Ebti Iliınif" (o. 282/895 ), Ahl1<iru'I-TII'Iı1, llcym t, thz., s. 204;

'labert, V, s. 160; ibnlı.seın, lll-1\; s. 291; Makdisl, V, s. 23S-2.16; l-'ıgla.lı, E. Ruhi, "Hüseyin: DtA, İstanbul, 1998, XVITI, s. 5 18.

25 İbn Kcsir, V lll, s. ı so.


Dergi si

Hz. Hüseyin'in gerek Sıffin Savaşı'nda Hz. Ali'nin safında yer almış

olması, gerek Hz. Ali'nin vefatından sonra Muaviye karşıtı olan Hz. Ha

san'a biat etmesi ve gerekse daha sonra hilafetin Muaviye'ye verilmesini

eleştirmesi, onun siyasi görüş olarak Emevi iktidarı karşıtı olduğu anlamı

na gelmektedir. Ancak o1 muhtemelen mevcut siyasi-sosyal güç dengele

rini dikkate alarak ve biraz da ağabeyi olan Hasan'ın baskılan sonucunda,

dönemin çoğu Müslümanının yaptığı gibi o da Muaviye'ye biat etmiştir.

Başka bir ifadeyle Hz. Hüseyin ve onun gibi düşünenler, bir anlamda

Mu aviye'ye teslim olmak durumunda kalmış ve ona isteksiz bir şekilde

biat etmişlerdir.

2) Mu~viyc iktidan Döneminde Hz. Hüseyin

Hz. Hüseyin, Muaviye iktidarının ilk lS yılı içerisinde özellikle Küfe

hierin yoğun tahriklerine rağmen, yönetim karşıtı sayılabilecek herhangi

bir faaliyet içerisinde bulunmamıştır.26 Bunda da şu önemli dört faktör

etkili olmuş olabilir diye düşünüyoruz: Birincisi, Muaviye'nin Hz. Hüse

yin'e oldukça iyi davranması ve ona sık sık ikramda bulunması/7 ikincisi,

olup bitenler i büyük bir dikkatle izleyen Muaviye'nin, Hüseyin b. Ali'yi

KCıfelilerin tahriklerine karşı zaman zaman uyarıp, Hz. Hüseyin'in liderli

ğinde ortaya çıkabilecekmuhalifbir gücün oluşmasına fırsat vermemesi;28

üçüncüsü1 Hz. Hüseyin'in Muaviye'ye yaptığı biata bağlı kalma gereğini

duyınuş olmasıj dördüncüsü ise, mevcut siyasal-sosyal dengelerin farkın

da olan Hz. Hüseyin'in, iktidar karşıtı siyasal bir hereketin ya da isyanın

başarı şansını görmemiş olması ...

Muaviye'nin iktidarı döneminde, yönetim ile Hz. Hüseyin arasında

herhangi bir çatışma yaşanmamışsa da, Hz. Hüseyin ile Muaviye arasında

samimimiyete dayalı bir ilişkiden bahsetmek de pek mümkün değildir. Hz.

Hüseyin ile dönemin siyasal er ki arasında asıl ihtilatin yaşanması, tüm çaba

lara rağmen Hüseyin'in Muaviye'nin oğlu olan Yezld'e biat etmeyi reddet-

26 Bcla~urt III, s. 367-368; tb n I I.ıbib, Ylııhaınmeıl ( 6. 245/859 ), Kitilbll1-ı\Iıı7wlılıer, ııaydarabad,

1942, s. B6ı; Diııeverl, s. 205; hğlalı,XVlll, s. 518. 2 7 R~U:r. url, ın, s. 36i -368j thn K esir, VIJI, s. J 50. 28 Bcla~urt III, s. 367 - 3CıS; l'ığlalı, )..'VIII, s. 518.

93


Dergisi

94

mesiyle kendini göstermiştir. Hz. Hüseyin, Muaviye'nin belki de en önemli

projelerinden biri olan Yezid'i hilafete getirme isteğine karşı, Yezid'e biat et

memek suretiyle muhalifbir duruş ortaya koymuştur. Bu gelişme ise, hicri

56 yılında olmuştur?1 Kısacası Hz. Hüseyin, Muaviye yaşadığı sürece tüm

haskılara rağmen Yezid'e biat eb11emiştir. Hüseyin'in Yezid'e biat etmemesi

ise, o dönemin şartlarına göre önemli bir başkaldırı ya da iktidar karşıtı tavır

olarak değerlendirilmiştir. Dolayısıyla Muaviye döneminde iktidar ile Hz.

Hüseyin arasındaki en ciddi problem1 başka bir ifade ile mezkur dönemde

yönetim ile Hz. Hüseyin' i karşı karşıya getiren en önemli gelişme ya da se

bep, Hz. Hüseyin'in Yezid'e biat ememiş alınasıdır diyebiliriz.

Hz. Hüseyin'in tüm haskılara rağmen Yezid'e biat etmek istemeyişi

nin kanaatimizce üç önemli nedeni vardı: Birincisi, Hz. Hüseyin' in, M ua

viye'nin ikame etmeye çalıştığı ancak İslam'ın yönetim anlayışı ve Dör t

Halife Döneıni uygulamalarıyla örtüşmeyen veliahtlık/saltanat sistemine

karşı oluşu; ikincisi1 düşünce, söz ve fıilleriyle hilafet makaımna uygun

olınadığına inandığı bir kişilik olan Yezid'e biat etmek istemeyişi;'0 üçün

cüsü ise, onun Yezid'e biat ebneyi kendi ınisyonuyla bağdaştırmaması ve

topluma kötü örnek olmak istemeyişi idi.

Hz. Hüseyin'in Yezid b. Muaviye'ye biat ebuemiş olmasını dikkate ala

rak, bu durumu, Hz. Hüseyin'in kişiliği ve düşüncesi açısından şu şekilde

yorumlamak müml;;.ündür: Biricincisi, Hz. Hüseyin sorumluluk sahibi bir

insan olarak, düşüncesi ve yaşantısının yanı sıra iktidara getiriliş tarzını tas

vip etmediği idareciye (Yezid b. Muaviye'ye) biat etmemiştir. O, bu terci

hiyle hem kendisi vebal albna girmek is temeıniş hem de kendisini seven

ve örnek alanlara iyi bir örnek olmaya çalışmışbr. İkincisi ise; Basra, KUfe1

Mekke ve Medine gibi önemli merkezlerin Yezid'e -korkuyla da olsa- biat

ettiği ve biat etmayenlere karşı her türlü baskıya başvurulduğu bir dönem

de, Hz. Hüseyin Yezid'e biat etmeme cesaretini gösterebilı11iştir. Aslında

Hz. Hüseyin'in bu duruşu -zikredilen dönemin şartlarına göre- iktidara kar-

29 Ateş, I\~ s. 635; F ığlalı, XTIT, s. 520; Demin:an, Adnan, l<lıim Tılrilıirıitı Tik Asrında Iktidar MJiwdd.si1 İsLınbul, 19961 s. 160 .

. '10 Algül, Hüseyin, Çeşitli Y"oııleriyle Kerbela, "Hz. H üseyin'in Maruz Kaldığı Paciada Yezld'in

Sorumluluğu~ T-ITT, Sivas, 20 10, s. 233; Ayrıca Yezkl'in kiş ilik Ö7ellikleri iç in bkz: Kılıç, Ünal, Turl'}m<ılumı Oda~~JZdakiii<ılif.- li-zid b.Muaviy<, İsLınbul, 20011 s. 396 vd.


Dergisi

şı isyan bayrağı çekme anlamına gelmekteydi. Dolayısıyla Hz. Hüseyin'in

Yezid'e biat eb11eyişi, Hz. Hüseyin'in "emri bi'! ma'rüf nehyi ani'l-münker"

ilkesi çerçevesinde hareket ettiği ve bu ilkeden ayrılmadığı şeklinde yorum

lamak mümkündür. Sonuç olarak Hz. Hüseyin, getirilmek istenen din dışı

bir sistemin yanı sıra, toplumu yönetmeye layık olmayan birisine biat erne

talebine ve bu çerçevede kendisinin istismar edilmeye çalışılmasına İslami

duyarlılığı sebebiyle karşı çıkmış ve bu konuda bedel ödemiştir diyebiliriz.

3) Hz. Hüseyin'in Yezid B. Muaviye'ye Biat Etıneyişi ve

Ktlfe'ye Gidi~ Nedenleri

Emevi Devletini kuran, şekillendiren ve bu devletin temel dini-siyasi

ilkelerini belirleyen Muaviye b. Ebi Süfyan, hi eri 60 yılında vefat etmiştir.

Muaviye'den sonra, onun oğlu Yezid iktidara gelmiştir. Yezid b. Muaviye

ise iktidara gelir gelmez ilk iş olarak, kendisine biat etmeyen bazı Medine

Iiierin biatlarını alınaya çalışınıştır.31 Bu amaçla Medine valisi olan Velid

b. Utbe'ye bir mektup gönderıniştir. Söz konusu mektupta, Abdullah b.

Zübeyr'in yanı sıra, Hüseyin b. Ali'den zorla da olsa biat almasını iste

miştir. Vali, emir üzerine Hz. Hüseyin'i makamına çağırmış ve halifenin

biat isteğine ilişkin mektubu ona okumuştur. Hz. Hüseyin ise bu durum

karşısında herhangi bir yorum yapmadan evine dönmüş ve bazı akraba

larını da yanına alaral;;. geceleyin Mekke'ye gib11iştirY Zira Hz. Hüseyin,

Medine'de kalması halinde zorla da olsa kendisinden biat alınacağını, biat

etmemesi halinde ise öldürüleceğini düşünmüş tür:''

Mekke'ye varan Hz. Hüseyin, Yezid tarafından yine takip edileceğirıi

ve dolayısıyla birtakım sıkıntılarla karşılaşmasının kaçınılmaz olduğunu

düşünerek, Mekke'den Ku fe' ye gitmeye karar vermiştir. Kısacası Hz. Hü

seyin:'in Medine'den Mekke'ye, gitmesine neden olan asıl sebep, yöneti-

31 Varol, ,\:!. Bahiliiddin, Siyasu11<~jnıu .Süm:inde Lhl-i lleyt, Konya, 2004, s. 136 .

. U ib ıt Kuteybe, ri-İtıı.1mr ws-Siyılı r, I-I~?, 1909, s. 206-207; Dinever~ s. 210·2 11; Ya:köb~ .1:\bU Yal:öb

b. Caf~r h. Vdıh (<>297/R97), Tarıh, J.JTI, Necef, 1358, U, s. 2 15; Talıerı, V, s. 338·340; İlın Asenı, V-VI, s. 13-18; İbnü'l-Esir, d-Kmnil[ı't-Tti.rilı, I-IX, M•<ır, 1348, III, s. U>4; İbn K"str, v1II, s. 147-148 .

. B Bel :lxı.ır~ V, s. 1 17; Dineverl, s. 211·212; 'l aber l, V, s. 118-140; ibn Abdirabbih, IV, s. 176;

Makdisi, v: s. S-9; thıı Aralı i, .\·fulıammed h. Abdili a lı h. Muhammed el -Hııdel us i (ö. 543/ 1148), d-.4.vu~ını mine'l-Kuv<hım, Jlcyrut, thz, s. 229.

95


Dergisi

96

min Hz. Hüseyin'i biate zorlaması şeklindeki baskısı ve Hz. Hüseyin'in

buna direnmesi olmuştur diyebiliriz.~H Dolayısıyla bu dönemde Hz. Hü

seyin, Yezid'e biat etmelde ölüm arasında tercih yapmaya zorlanrnıştır.

Hz. Hüseyin'nin Meld:.e'den Küfe'ye gitmesinin nedeni ise şüphesiz

dini-siyasi idi. Zira o, mevcut yönetimi hararnı helal, helali haram sayan, fey

lerin dağıtımı konusunda adil davranmayan, fesadı yayan ve hadleri uygu

lamayan din dışı bir yapı olarak nitelendirmiş ve Emevi yönetimini açıkça

eleştirmiştir.ıs Hz. Hüseyin mevcut siyasal yapıyı eleştirmekle kalmamış, o,

söz konusu yönetime karşı mücadele için de Basra ve Kfıfe şehirlerine ken

disini desteklemeleri için mektuplar göndermiştir. Hz. Hüseyin gönderdiği

mektuplarda öncelikle kendisine biat edilmesini istemiştir. O, gönderdiği

mektkuplarda; Kur'an ve Sünnet'e dayalı bir yönetim kurmak istediğini/6

Ehl-i Beyt mensubu olarak kendisinin hilafete daha layık olduğunu37 ve zul

mü esas alan kişi ve kişilere karşı (ki dönemin yöneticilerini kastediyor) söz

lü-fiili mücadele etmenin dini bir gereklilik/sorumluluk olduğunu açıkça

belirtmiştir.38 Dolayısıyla Hz. Hüseyin, mektuplarında, Müslüman toplum

daki kötü gidişata işaret etmiş, bunun müsebbibi olarak Emevi yönetimini

göstermiş ve bu durumun önüne geçmek için halktan destek istemiştir.

Abdullah b. Abbas,39 Abdullah b. Ömer/0 Abdullah b. Mutf,·U Abdul

lah b. Ca'fcr,42 Muhammed b. Hanefıyye,43 Ömer b. Abdurrahman b. H a

ris b. Hişam,44 Mücemma' b. Ubeydullah el-Aizi45 ve şair Ferezdak46 gibi

şahıslar, Küfe'ye gitmemesi için Hz. Hüseyin'i uyarınışlardır. Ancak o,

34 İbn A'seın1 V-VI, s. '72·91; İbnü'J.Islr, d-Kamil, III, s. 276; '71·72; Ai;ır.ıks:a, Ahmd, Lnı<'ı•iler

Döneminde Kıyamlıır, İstanbul, 1994, s. 69; Kılıç, Ünal, Çqitli YönleriyleKerbelil, I-III, "Kerbela Vakas ı~ Sivas, 2010, I, s. 22.

3S 'Jaberi, v; s. 403; İbn ii 'I-Esir, K<imil, lll, s. 280 .

. >6 Tabeıi, V s . . 'ı.'i7 .

37 Talıerl, \~ s. 402; tbnü'I·F.sir, Kılmıl, TTI, s. 280; İlın Kesh, VIIT, s. 157·158; Apak, Adem, Amılwtlanyla İslam Tarihi, I·III, İstanbul, 2008, III, 85 .

. '18 Tab er!, \ ;s. 40.\ İbn /{se m, V· VI, s. 91; lbnü'l·llslr, 111, s. 280. 39 İlınu'J.Verdi, T, s. 172; F.lıu'l-F idi, I, s. 264; İlın Kesh, VTTI, s. 163. 40 İbn Kcsir, V lll, s. 163. 41 Vinever~ s. 227; ibnii'l-l:.str, Kı1mil, III, s. 266. 42 İlınü'J.F.sir, K<1tnil, Til,'· 277. 43 İbnü'].Esir1 KAmil, lll, s. 26+ 265. 44 ibnü'l·llslr, Kamil, III, s. 27S. 4S İlınü'J.F.sir, K<1tni~ Til,'· 2R 1. 46 llalik• b. ILıyy:il, s. 231; Talwr~ v; s. 386; İbnAbdir.,bbih, II, s. 268; İbnü'l·Esil; IC!1nıil, lll, s. 276.


Dergi si

söz konusu kararını değiştim1emiş ve Kfıfe yolculuğuna başlamıştır. Hz.

Hüseyin Küfe yolunda iken; Kilfelilerin kendisine yaptıklan biatı büyük

oranda bozdukları1 orada Hz. Hüseyin için biat almaya çalışan ve Müslim

b. Akil'in Emevi idaresi tarafından öldürüldüğü47 ve yolda kendisini ka

labalık bir ordunun beklediği şeklindeki haberleri öğrenmesine rağınen/8

zikredilen teşebbüsünden vazgeçıneıniştir.

Kerbela hadisesi sürecinde siyasi - sosyal bütün şartl arın Hz. Hü

seyin'in aleyhinde olduğu muhakkaktır. En azından bu dönemde Hz.

Hüseyin'in iktidarı ele geçirmesinin ya da iktidara karşı galip gelmesi

nin oldukça zor olduğu görülmektedir. Bu durumu dikkate alan b azı

tarihçiler, Hz. Hüseyin'in Kerbela çıkışını zamanlama ve yöntem açı

sından doğru bulmazlar. Başka bir ifadeyle Hz. Hüseyin' in tedbirsiz

davrandığı ve kendisini bile bile tehlikeye attığını düşünürler.4'J

Tüm şartların Hz. Hüseyin'in aleyhinde olduğu bir dönemde onun

isyana kalkışınasının doğru olmadığı düşünülebilir. Ancak şunu da dü

şünmek gerekir diye düşünüyoruz : O dönemde Hz. Hüseyin, Yezid'e biat

etmekle ölüm arasında bir tercihe zorlanınıştır. Öyle görünüyor ki, Hz.

Hüseyin biat etmeseydi yine öldürülecekti. Ya da ona her türlü baskı uy

gulanacaktı. Dolayısıyla Hz. Hüseyin1 belki de kendisine yaptınlacak ola

nı bizzat kendisi yapmak durumunda kalmıştır.

Kanaatimizce uyanlmasına ve kendisini bekleyen belirsizlikleri bilme

sine rağmen Hz. Hüseyin'in KUfe'ye gitmesinin en önemli nedeni, onun

İslam Dünyası'nın kötü gidişatını durdunnak ve bunu da Ktıfelilerle işbirli

ği yapıp iktidarı ele geçim1ek suretiyle gerçekleştirmek istemesi olmuştud0

Ayrıca Kfıfelilerin Hz. Hüseyin' e çok sayıda davet mektubu göndem1eleri,-; ı

47 D ineveri, s. 227; İlın Kesir, d-Ridıly,, VIIT, ·' · l liR -1 69 . 48 ·ıabcri, v, s. 389-408. 49 Aziınli, -~-lehmet, Çeşitli ~-öııleriyle Kerbelı1, "Hz. Hüseyin isyanının Gerekçeleri Üzerine fuzı

Mül alıazalar~ Sivas, 2010, I, 262-26R SU lkırrin-.ın, s. 245; Ulud a)\, İ<Mnı- .SiJn'>d İli§kikri, İs~ınbu~ tlu. s. l 04; Yılırıa:t, I IüS<.>yin, C,i-1Wi l (inlaiyk

Kirbeld, "Müsliin1anlarArasındaAyrılığın Ya da 1.\irlil-teliğin Odağında Kerbela~ lll, s. 2S4-2S4.

S 1 İbn K ule)' b e, el-fıruzme ı•e:>-Siyıl.", s. 206-207; Diııeveri, s. 2 12 vd; İbn A'sem, V-VI, s. 3 1-34; lvks't\di, Ebiıl-Ilasen Ali b . Iliiseyin (ö. 346/9S7 ), Mıınlnı'z-Zeheb ve A1ı•ıUlimı 'l-C.· vher, ı-ı V,

Mısır, 1964, lll, s. 64; ibnAbdirabbih, IV, s.176; ibııii'J . .ıısır, Kanı i~ lll, s, 267; .llblı' [.fidS, I, s.

267; İlın Keslr, VTTI, s. l S 1; İlı n u'l-Verdi, I, s. 17 1; Diyarlıekri, TT, s. 332; Hami de, ei-Ve-< ai.l.u :>S iyasiyye ,,,/1-İdwiyyı· d-A.iddıı li 'l-Asri1- Emeı•i, ? , 1997, s. 4 5.

9 7

Ş ırnak Üniversit esi i lahiya t Fa kültes i

Derg isi

98

mektuplarda kendilerinin Hz. Hüseyin'i bir kurtarıcı olarak bekledikleri

ni belirtilmeleris2 ve Kfıfe'de genelde Ehl-i Beyt taraftarlarının otum1ası5~

gibi nedenler de Hz. Hüseyin'in hem hurilca sıcak bakmasında hem de yer

olarak Kfıfe'yi seçmesinde etkili olmuştur. Ayrıca Hz. Hüseyin'in durum

tespiti için Kfıfe'ye gönderdiği Müslim b. Akil b. Ebi Talib'in54 çalışmaları

neticesinde 30 bin civarında insandan Hüseyin için biat alındığı haberinin

gelmesiss ve Hz. Hüseyin'in Kfıfe'ye gib11esi gerektiğine ilişkin- ancak içe

riğini kimseyle paylaşma!;;. istemediği- bir rüya gördüğünü söylemesi de

onun bu girişiminin önemli sebeplerindendi.y; Aynı şekilde Hz. Hüseyin'in

Kfıfe'nin yanı sıra Basra'nın ileri gelenlerine de kıyam için davet mektupları

göndem1esi/7 onun iktidarı ele geçirme amacına dönük olarak1 güç birliği

oluşturma yoluna gitme isteğine işaret etmektedir.

Hicri 61 yılında Hz. Hüseyin1 başında Sa'd b. Ebi Vakkas'ın oğlu

Ömer'in bulunduğu dört bin kişilik Emevi ordusuyla karşı karşıya gel

miştir.sH Bazı rivayerlere göre Hz. Hüseyin1 Ömer b. Sa'd'a Kilfevalisi İbn

Ziyad'a iletmesi için şu seçeneklerden oluşan bir teklif sunmuş tur: Kendi

sinin Hicaz'a geri dönmesi1 Yezid b. Muaviye ile görüşmesi ya da sınır boy

larındaki Türklerle cihada gitmesi.5'1 Ukbe b. Seman ismindeki şahıs ise1

Hz. Hüseyin'i Mekke'den vefatma kadar takip ettiğini ve böyle bir teklifin

Hz. Hüseyin tarafından yapılmadığını belirtmektedir."0

Öldürülebileceğini tahmin etmeyen1 ancak iktidar tarafından da kesin

lilde rahat bıralalmayacağını bilen Hz. Hüseyin'in bahse konu olan teklifi

sunması1 kanaatimizce mümkün görünı11emektedir. Muhtemeldir ki bu ha

beri, Hz. Hüseyin'in taraftarlarından birisi iktidarı kötü1 Hz. Hüseyin'i ise

masum göstem1ek amacıyla uydurmuştur. Neticede hicri 61 yılının Muhar-

S2 İlın Kute)'be, el-fıruzme ,.,:,. Sıyase, s. 2 07-2 0R; Ya'kübi, 11, s. 215-2 16; T,b.,ri, V, s. 347-3 52;

İbnii'l- Esir, Kami~ II~ s. 266; İbn K"sir, \ 1 II, s. ıs ı vd. S.', Deınircan, s. 349-3SO.

S4 Halife lı. Hayy.it, s. 23 1; Dineveri, s. 213.

SS DineV<'f~ s. 224; Lılwri, \~s. 348; İbnAbdirabbili, I\~ s. 378; İbnü'l-Islr, K<imil, lll, s. 272. S6 Tabeıi, \ ;s. 416, 4S1; ibnA'sem, V-V1, s. 109; ibnKeslr, V lll, s. 163-1 67.

S7 Dineverl, s. 2 14; İlın A'se ın, V-VI, s. 42; F.lılı'I-Fadl ei-Recavi, Eyyiimu'l-Arub, 1940, s. 420.

58 Ya'kıibi, II, s. 2 ı6; 'Tiıb"ri, \~s. 389; :'vks\idi, III, s. 7 ll; ivlakdisi, \~ s. ll-12; İbmı'I-V"nli, I1 s. ın.

S9 Tabeıi, \ ; s. 389; ibnAbdirabbih, 1\; s. 379; .~-lakdis~ \ ; s. 11-12; ibnii'l-!lstr, Kı1mi~ s. 281-284; İbıı Kesir, VTTT, s. 175; F.lıü'I-Fida, I, s. 265; İlın Teymiyye, I\·; s. 404; Elılı'l-F id.\, I, s. 265; Suyüti, s. 207.

6 ll İbn Kcsir, V lll, s. 175.


Dergi si

re m ayının lO'dar.ı meydana gelen Kerbela olayında Em evi ordusundan 88 /'2

Hüseyin'in akrabalarından ise 70-8063 arasında kişi öldürülınüştür.

Hz. Hüseyin'in öldürülmesine yönelik tepkiler çok sert olmuştur. Söz

gelimi, Abdullah b. Abbas,64 Abdullah b. Ömer'65 İbrahim en-Nelüi/,; ve

Hasan el-Basr~7 gibi dönemin ileri gelen alimleri Hz. Hüseyin'in öldürül

mesine ciddi tepki göstermişlerdir. Kerbela hadisesi aynı zamanda Medi

ne is yanı gibi çok sayıda isyanın çıkınasında/8 Ali taraftarları ile Eınevller

arasındaki düşmanlığın artmasında69 ve Emevi iktidarının yıkılınasında

önemli oranda etkili olmuştur. 70

Hz. Hüseyin'in Yezid'e biat etıneyişi ve Küfe'ye gidiş sebepleri bağlaının

da şu değerlendirı11eyi yapmak mümkündür: Hz. Hüseyin'i Kerbela isyanına

götüren sebep ve sürecin doğru bir şekilde anlaşılması ve yorumlanması için,

onun Yezid hakkında neler düşündüğüne ve Kerbe11 yolculuğuna çıkmadan

önce, hurfıcuna ilişkin dile getirdiği gerekçelerin yanı sıra, kendi taraftarlaona

yaptığı vaatlere bakmakgerekınektedir. Zira Hz. Hüseyin'in Yezid'e ilişkin dü

şünceleri ve taraftarianna gönderdiği davet mektuplannın içeriği, onun zikre

dilen isyanı başlatmasının asıl sebeplerini ihtiva e tınektedir diye düşünüyoruz.

Hz. Hüseyin'in mevcut siyasal yönetimle karşı karşıya gelmesinin ve

Kerbela isyanına girişmesinin belki de en önemli nedeni, onun Yezid'e biat

etmemesi olmuştur. Çünkü Hz. Hüseyin' e göre Yezid1 sahip olduğu düşün

ce1 yaşantı ve kişilik olarak hilafete layık biri değildi. Aynı zamanda Yezid

için halktan zorla biat alınınası ve onun iktidara getiriliş biçimi de dini açı

dan doğru değildi. Hz. Hüseyin, zikredilen sebeplerle Yezid'e biat etmeyin-

61 Halife b. Hayy:lt, s. 234-235; hberl, V, s. 400; ibn Keslı; V lll, s. 188; Zeh ebt 'l'.lrilıı/I-Js1,1m v~'I-

Viftydti'I-M~aJıir-i l't7-A7ılm, 1-XXll , Re yr ut, 199 11, T\~ '·S.

62 ·ı;ıb(·r~ V, s. 455; ."vk.s'iıd~ III, s. 72; ibn K(,;ir, V lll, s. 189. 6:~ Dineverl, s. 239; ibn Keslr, Vlll, s. 189; Viyaıbekrl, ll, s. :>:>.'1. li4 Me~'ud i, ın,~. 64-65; İbn A'sem, V: N, s. 72-73; thnı.i'l -R~ir, Kılnıil, ın, s. 275-276; F.hıYl-Fidi, ı,

>. 264; ibnıı 'l-Vcnl~ I, s. 172.

6S BııhArt J-'ediilu's-SahAbe/ 22; Tirınizt, MeııM{)b/~0. Iili İlın Ahdir.ı.hhih, N, s. 383. 67 ll<ılif(, b. I Lıyy<it, s. 235; ibn K<'sir, \:'1II, s. ıs9.

68 Taberi, \ ; s . 4 79-480; Hodgsoıı, !oL C. S. isla11f'ırı Seriiveııi, (çev. Metin Karabaşoğlu), 1-11,

İstanbul, 1995, ı,~. 164; Algı.il, Hüseyin, Kerlı eliı, fstanhul, 2009, ~. 1731 216. J)emircan, s. 358. 69 1 J.<ıı.ın1 tbrahim Hasan, Si yus~ Din; Kültün·l-Sosyal islUm Tarihi, I-Iv, (s:(,v. S. Gümii~, İsın;ril Yığil),

istanbul, 198S, ll, s. 87; Lewis llernard, 'litrilıtcLlmplm; (çev. H. Vursım Yıldız), istanbul, 2000, s. 94.

70 Alınıd c~vdd, Kısııs -ı Erıbiyıı ''' Teı,ılrihi Hııl~fıl, I-N, İ~tanhul, 197 1, 11, s. 464; Kevin A,

.Mııst afa, lsl/ım Siyıe<l Diişii11usindıc Mııhale[et, (s·.ev. VeüliAkyii~ ), İstanbııl, 1990, s. 215-216.

99


Dergisi

100

ce, bu, onun takip edilmesini ve baskılara maruz kalmasını beraberinde ge

tirmiştir. Söz konusu baskıya dayanamayan Hz. Hüseyin ise, Küfe'ye gidip

taraitadarıyla birlikte yönetimi ele geçirmeye karar vermiştir.

Hz. Hüseyin, isyan etmeden önce Emevi yönetimini ve icraatlannı açıkça

din dışı olarak nitelendirmiş ve eleştirmiştir. Ona göre mevcut iktidar, hehl.l

haram, adalet ve had uygulaması gibi konularda dine aykırı hareket etmiştir.' 1

Hz. Hüseyin'in bu suçlaması ya da iddiası dikkate alındığında, onun din dışı

gördüğü bir siyasal yapıyı dini gerekçelerle eleştirdi ği ve ona karşı dini saikler

le mücadele verdiği söylenebilir. Bu bağlamda diyebiliriz ki1 Hz. Hüseyin'in

mücadelesi ve bunun bir sonucu olarak Kerbela ya yürüyüşü, yönetimin dine

aylanlık teşkil eden yapısı ve icraatlanna karşı bir karşı koyuş idi.

Hz. Hüseyin'in fikirlerine ilişkin bize ip ucu veren diğer bir bilgi ise1 onun

isyan sürecinde taraftariarına olan vaadi idi. 0 1 kendisine biat edenlere Kur'an

ve Sünnete dayalı bir yönetim kurmayı vaad etmiştir.72 Bu ise1 Hz. Hüseyin'in

herhangi bir siyasi -sosyal ya da ekonomik amaç için değil de1 din temelinde

yapılandırılan ve işleyen bir idare kurmak için çalıştığını göstermektedir.

Hz. Hüseyin'in fikirleri ve duruşu dikkatle incelendiğinde, onun olup

b itenler karşısında duyarlı hareket eden bir mü'ınin olduğu anlaşılmakta

dır. Sorumluluk sahibi olan Hz. Hüseyin, haksızlığı/zulmü esas alanlara

karşı sözlü ya da fiili mücadele verilmesi gerektiğini dini bir zorunluluk

olarak görmüştür.7~ O, bu düşüncesinin gereği olarak1 çevresini bilinçlen

dirme ve onları doğruya yönlendimıenin gayreti içerisinde olmaya ça

lışmıştır. Bu durum ise1 Hz. Hüseyin'i seven/sevdiğini idda eden ve onu

örnek almaya çalışanların, tüm haksızlıklara karşı çıkmaları ve doğrulada

beraber hareket etmeleri gerektiğinin zorunluluğuna işaret etmektedir.

Hz. Hüseyin1 Ehl-i Beyt'in, mevcut Emevi yönetimine göre iktidara dalıa

çokhaksahibi olduğunu söylemiştir.'4 Yalnız Hz. Hüseyin burada -muhteme

len- dönemin idarecilerinin özelliklerini ve onların halihazırdaki icraatlarını

dikkate alarak, Ehl-i Beyt'in hilafete daha layık olduğunu belirtıniştir. Yoksa

71 'Jaberi, v; s. 403; İbnii"I-Esir,Kıhııil, lll, s. 280.

72 Tabeıi, ' ''.s .. ',.'i7, 40.'1. 73 Talıerl, '·'. s. 403; lbıı A'sem, V-VT, s. 9 1; İbnü'l-Esir, Kı1tnil, TTI, '· 2RO. 74 'Jaberi, v; s. 402; İbnii'l-Esir,Kıhııil, III, s. 280; İbn Kesir, s. 15'7-158 .


Dergi si

o, Ehl-i Beyt'i kutsallaştırma, iktidar olma haldoru sadece bu aile mensupla

rına tahsis etme ve bunu da nassa dayandınna yoluna gitıneıniştir. Belki de

dönemin siyasal-sosyal şartlan Hüseyin'i bu şekilde düşünmeye wrlamıştır.

Zira mevcut idarecilerin din! hassasiyetleri o dönemde bir eleştiri konusuydu.

Buna karşın, Ehl-i Beyt mensuplarının hilafete daha layık oldukları genel bir

kanaat idi. Hüseyin de muhtemelen topluında egemen olan bu kanaati dile ge

tinniştir. Dolayısıyla Hz. Hüseyin'in Ehl-i Beyt'i ve Ehl-i Beyt adına kendisini

iktidara layık görmesi, kabilecilik ya da dini-siyasi bir ınezhepçilik anlamında

değildir diye düşünüyoruz. O, belki de din anlayışı ve toplumsal gerçeklikten

yola çıkarak, Ehl-i Beyt mensuplarının Üıneyyeoğullarından daha çok hilafete

hak sahibi olduklarını dile getimıiştir. Eğer Hz. Hüseyin iktidarı Ehl-i Beyt'e

tahsis etıne ve bunu da nassa dayandınna gibi bir iddiada bulunmuş olsay

dı, kanaatiınizce dönemin alimleri buna karşı çıkacaldardı. Ancak ilk dönem

kayaaldarında iliınlerin Hz. Hüseyin'in bu düşüncesine karşı çıktıklarına dair

herhangi bir bilgimevcut değildir.

Hz. Hüseyin, dine göre yapılandırılan ve işleyen biryönetim kunnak is

teıniştir. Bunu da taraftariarına açıkça söylemiştir. Bu, Hz. Hüseyin'in mev

cut idareyi din dışı gördüğün ün ve buna alternatifbir yönetim kurmak iste

diğinin bir göstergesidir. Dolayısıyla Hz. Hüseyin'in Kerbela çıkışının asıl

amacı, toplumu yozlaştırdığına inandığı mevcut siyasal yapıyı ortadan kal

dırmak ve dine uygun olacağını vaatettiği bir yönetim kurmaktı diyebiliriz.

4) Günümüzde Kerbela ile İlgili Yapılan Anma Programları

ve Hz. Hiiseyi n

Bugün İslam coğrafyasının İran, Irak, Lübnan, Yemen, Bahreyn,

Azarbaycan ve Türkiye gibi muhtelif yerlerinde Kerbela'yı anma etkin

likleri yapılmaktadır. Bu etkinliklerin; Ehl-i Beyt'in hatırlatılması, tanı

tllması ve sevilmesinin yanı sıra, Hz. Hüseyin' e yapılan zulınü hatırlatma

ve zulme karşı çıkma şeklinde ortak bir şuurun oluşmasına katkı sağ

lama gibi güzel bir yanı vardır. Dolayısıyla Kerbela etkinliklerinin Hz.

Hüseyin'in ınesajına uygun yapılınas ı halinde, söz konusu etkinliklerin

10 1


Derg isi

102

Müslümanların ayrışmasına değil de birlikteliğine vesile olması gibi bir

ihtimal da vardır diye düşüne biliriz.

Ülkemiz açısından Kerbela uygulamaları çerçevesinde şunlar belirtile

bilir: Ülkemizde özelde Hz. Ali'yi genelde ise Ehl-i Beyt'i sevenlere Alevi

denilmektedir. Her din ve mezhep mensupları arasında olduğu gibi, bu ke

sim arasında da Kerbela ve Kerbela etkinlikleri konusunda farklı düşünce

ve ugulamalar vardır. Ancak zikredilen kesimin ortak paydası, bLUıların Hz.

Hüseyin' i sevmeleri, Emevi idaresinin Kerbela ile ilgili politikasını tasvip et

memeleri, söz konusu politikayı eleştirrnek ve Hz. Hüseyin' i anmak için her

sene Muharrem ayında birtakım etkinlikler düzenlemeleridir.

Alevi/Bektaşi geleneğinde Kerbela şehidleri için 12 günlük muharrem

orucunun tutulması ve oruç günlerinde zevk-u sefadan kaçınılınası oldukça

önemlidir. Hatta bazı Alevi kesimlerinde Muharrem orucunun tutulduğu

günlerde su içmek, et ve elma yemek, soğan kesınek, aynaya bakmak, saç

taraınak, banyo yapmak, tıraş olmak, hayvan kesınek, içki içmek, yaş odun

kesmek, nişan-düğün yapmak, cinsel ilişkide bulunmak ... yasaktır.'5

Alevi kesimde Kerbala şehidleri için tutulan 12 günlük Muharrem

orucu ile ilgili söylenegelen şu mısralar dikk.at çekicidir:

Aşure ayında matem orucu

Onları tutana sevap yazılır

Kerbela'da yatan Hasan Hüseyin

Onları ananın gönlü açılır

Birisini tutan hakkını yeter

İkisini tutan günahın atar

Üçünü tutanlar Ccnnnct'e yatar

Engür olmuş hak ceminde ezilir

Dördünü tutana veli dediler

Beşini tutana ulu dediler

7S Ok umLL}, E)der, (',eşitli mrıleriyle Ker/Jela, "Kerbela: Hz. Hüseyin le Randevu~ T-TIT, Sivas, 20 10, lll, s. 169.


Dergisi

Altıyı tutana dolu dediler

En gür alımış hak ceminde ezilir

Yedisini tutan havada uçar

Sekizini tutana dolu dediler

Dokuzu tutan Cenneti' n dediler

Engür olan hak ceminde ezilir

Pir Sultan Abdalım onunda zahmet

Onbirin tutana indi ıralurret

Oniki tutana nasiptir Cennnet

En gür olı1mş hak ceminde ezilir.76

Emevi iktidarının Kerbela politikasını eleştirrnek ve Hz. Hüseyin' i an

mak için Muharrem ayında önemli etkinlikler düzenleyen diğer bir kesim

ise Şiiler' dir. Şiiler açısından Kerbela olayı, İslam'ın ve insanlığın kurtulu

şunu sembolize eder. Hz. Hüseyin bilinçli olarak kendisini İslam için feda

etmiştir.77 Şiiler, Hz. Hüseyin ve diğer Kerbela şehitleri için göşyaşı dök

meyi sevapolarak görürler. Şiiler tarafından düzenlenen Kerbela'yı anma

etkinlikleri çerçevesinde matem tutma, siyah giyinme, ağıt yakma, sineye

kırbaç vurma, aşure dağıtma, saz eşliğinde mersiyler seslendirme, çıplak

ayaklarla gezme ve vücudun belden yukarısını çıplak bırakırrak gibi uygu

lamalar söz konusudur. Yine Şiiler, Kerbela katliamını canlandırmak için

Kerbela şehitlerinin naaşlarını (içi saman doldurulmuş koklalar şeklinde)

sedyelerle tören alanında geçirirler. Bu koldalar hançer saplanmış ve -kanı

temsilen- kırmızıya boyanmış bir halde gösterilirler.78

Şiiler'de kerbela ile ilgili yapılan etkinlikler çerçevesinde taziyede söy

lenen şu mısralar dikkat çekicidir:

Yine bu nasıl bir coşgudur halkın içinde

Yine bu nasıl bir ta'ziye, yas ve matemdir

76 Okuııuış, lll, ı6s.ı 69.

77 Okumuş, TIT, 174. 78 Ch<'r<ıWıi, III, 170, 237, 278; Okııınıı~, III, 171.

103

Ş ırnak Üniversit esi i lahiyat Fakültesi

Dergisi

104

Yine bu nasıl büyük bir kalkışdır yeryüzünde

Dünyanın işi ve dünya halkı cümleten karışık içinde

Smki güneş batıdan doğuyor

Bütün evrenin içinde kıyamet kopuyor

Eğer dünya kıyameti söylesem bile şaşırtıcı değil

Bu genel kalkışdır ki adı Muharrem'dir

Cinler, melelder insan halkına mersiyeler okuyar

Çünkü Adem'in şeret1i eviadının matemi oluyor

Yine bu nasıl bir coşgudur halkın içinde

Yine bu nasıl bir ta'ziye, yas ve matemdir halkın içinde.7'1

Dikkat edilirse Hz. Hüseyin'i sevdiğini söyleyen ve Kerbela hadise

sini lanetlernek için her yıl Muharrem ayında anma etkinliklerini düzen

leyenler, sadece ağlamakta, Yezid'e lanet okumal\.ta ve vücudlarına eziyet

etmektedirler. Hatta şiddet içeren söz ve uygulamalar şiddet kültürünü

hatırlatmakta ve özendirmektedir. Ayrıca bu etkinliklerde şekil ön planda

olup, Hz. Hüseyin'in kişilik ve fikirlerine ilişkin bir bilgi verilmemekte ve

neredeyse bu şekli uygulamalar yer yer Hz. Hüseyin'in mesajına gölge dü

şürücu mahiyettetir. Kanaatimizce eziyetlere dönüşen bu tür etkinlikler

çerçevesinde Hz. Hüseyin'in kişiliğine, fikirlerine, onun neden Kerbela is

yanına giriştiğine ve Müslümanların birlikteliklerinin zorunluluğuna dik

kat çekilirse daha doğru ve faydalı olacal\.tır. Muharrem ayında soğan kes

memenin ve sineye kırbaç vurmanın Kerbela'yla herhangi bir ilgisi yoktur.

Aynı şekilde bu tür davranışların Müslümanlara hiçbir faydası yoktur ve

olı11ayacaktır da .. . Dolayısıyla Hz. Hüseyin'in kıyamını içi boş bir talum

merasim ve şekillerle dondurmak, Hz. Hüseyin'i doğru anlarnadığımızın

somut bir göstergesidir diye düşünüyoruz.

79 C heraghi, Alıanr, Çeşitli 'Uiııleri)ie Kerbela, ,·;İraıı 'da Kerbela-Taziye ve Mersiye·; J-TJI, Sivas , 2010, lll, s. 235.


Dergi si

SONUÇ

Kerbela hadisesinin mevsukiyeti konusunda müslümanlar arasında

herhangi bir ihtilaf yoktur. Dolayısıyla Kerbela'mn yaşanmadığını söyle

mek ya da onu tartışmaktan korkmak doğru bir yaklaşım değildir. Aynı

şekilde Kerbela'yı tarih üstü göstermek ve onu mitleştirmek, başta insan

ların tarih ilminden soğumlarını ve Hz. Hüseyin'i yanlış anlamaları gibi

olumsuz bir durumu beraberinde getirebilir. Kerbela ile ilgili yapılması

gereken, bu tarihi hadiseyi sağlıklı bir şekilde öğrenmek ve ondan ders

çıkarınaktır.

Günümüzde yap ıldığı gibi, Hz. Hüseyin'in merkezinde bulunduğu

Kerbela olayını bir kesinıle özdeşleştirmek ve Kerbela üzerinden farklı

mezhep mensuplarını ötekileştirmek, İslam dini tarihi verilerle çehşmek

tedir. Çünkü Kerbelanın yaşandığı dönemde, bugün Kerbela'yı tekelleri

ne almaya çalışan Şia-Alevilik ve Kerbela üzerinden dışlanmaya çalışılan

Sünnilik gibi kavram ve olu şumlar henüz yoktu. Ayrıca Hz. Hüseyin sa

dece belli bir kabile, mezhep ya da siyası oluşum adına ya da bu yapılar

için mücadele etmemiştir. Dolayısıyla Hz. Hüseyin'i belli bir kesiınle öz

deşleştim1ek, Hz. Hüseyin sevgisi ve mesajıyla da örtüşmemektedir diye

düşünüyoruz.

Kerbela etkinliklerini Müslümanların ayrışması için değil, birhktelik

lerinin sağlanması için bir vesile ve imkan olarak değerlendirmeliyiz. Hal

böyle iken, bir kesitnin kendilerini Hz. Hüseyin'in temsilcisi olarak görüp,

kedilerinden olmayanları Yezid yanlısı olarak görmeleri hem tarilli gerçek

ler hem de Hz. Hüseyiıiin mesajıyla örtüşmemektedir. Bu bağlaında Yez!d'i

sevmeyen ve tarih boyunca çocuklarına Yezid ismiıli hiç koyınamış olan

Sünni kesimi Yezid yanlısı olarak nitelendirmek hem bilimsel hem de ahlaki

bir tutum değildir.

Hz. Hüseyin söz ve davranışlarıyla model bir Müslüman olmaya ça

lışmıştır. O, toplumun kötü gidişatını durdurmak ve iktidarın müsebbibi

olduğu yanlış icraatlara engel olmakiçin Kerbela'ya yürümüştür. Başka bir

ifade ile Hz. Hüseyin, hayatını, doğruları söyleme/yaşatma ve yanlışlık

larakarşı koyma ilkesi doğrultusunda yaşamaya çalışmıştır. Bu yönüyle

ı os Şırnak Üniversitesi ilahiyat Fakültesi

Dergisi

·? C'

~ ~ ~ s:: .,.-.. .. __,

o1 tüm Müslümanlar için anlaşılması ve örnek alınması gereken bir şahsi

yettir. Dolayısıyla onu sevenlerin yapınası gereken1 onu doğru bir şekilde

anlaınak1 örnek almak ve tmıtınaktır.

Kerbela'yı anma etkinlikleri vesilesiyle Hz. Hüseyin ve bu arada Ehl-i

Beyt'in hatırlatılınası1 gündemde tutulması ve sevilmesini sağlaınak1 şüp

hesiz sevindirici bir durumdur. Aynı şekilde Emevi yönetiminin Kerb ela

politikasını eleştirınek, bu politika üzerinden tüm Müslümanları zulme

karşı koymaya davet etmek ve haksızlığa karşı koyınada ortak bir şuunın

oluşmasına katkıda bulunmak Müslümanlar açısından oldukça önemli

dir. Ancak Kerbela ile bağlantılı olarak Muharrem ayında İslam'ın meşru

görmediği bir takım faaliyetlerde bulunmamak1 Kerbela etkinlikleri çer

çevesinde Hz. Hüseyin'i ınitleştirıneye çalışmak, sinelere kırbaç vurınak1 böylece şiddeti hatırlatmak ve bunu bir kültür haline getirmeye çalışmak

doğru bir düşünce/tutum değildir. Yine Kerbela'yı birtakım merasimler

le dondurmak ve içi boş şekillerle sınırlandırmak kanaatiınizce Hz. Hü

seyin'in misyonuna gölge düşürmekle kalınayıp1 Kerbela mesajına zarar

vermektedir. Kısacası Hz. Hüseyin, sevenlerinden, kendisinin anılmasını

değil1 anlaşılınası ve örnek alınmasını istemektedir.

§ Kaynakça ~ '<:! ] AGIRAKÇA, Ahmet, Ernevi/er Döneminde Kıyamlar1 İstanbul1 1994. t ~ AHMET CEVDET, Kısas-ı Enbiya ve Tavarih-i Huleja, I-l\~ İstabul, 197 L

106

ALGÜL, Hüseyin, Kerbela, İstanbul, 2009.

-----------, Çeşitli Yörıleriyle Kerbela, "Hz. Hüseyin'in Maıuz Kaldığı Faciada Yezid'in Sorumluluğu'~ Sivas, 2010.

APAK, Adem, .4rıahatlarıyla İslam Tarihi, I-lll, İstanbul, 2008.

AZİl'vlLİ, M ehmet, Çeşitli Yönleriyle Kerbela, "H z. Hüseyin isyanının Gerekçeleri Üzerine BazıMülalıazalar", Sivas, 2010.

ATEŞ, Ahmet, "Hi.ıseyin b. Ah,'' İA (1\:lEB), İstanbul, 1948.

BECAvl, EhCı'l-Fadl, Eyyilmu'l-Amb, ?, 1940.


Dergi si

BELAZURİ, Ahmed b. Yahya b. Ca bir (ö. 279/ 892), Ensabu'l-Eşnlf, 1-Xlll,

Beymt, 1996.

BUHARf, Ebü Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. Muğire (ö. 256/870), elCamiu's-Salıilı, I-VIII, İstanbul, ı 992.

CHERAGHİ,.4bazar, Çeşitli Yönleriyle Kerbela, "İran' da Kerbela-Taziye ve

Mersiye'; Sivas,2010.

DE1viİRCAN, Adnan, İ;lıim Tarihinin İlkA.srında İktidar Mücadcle;i, İstanbul, 1996.

DİNEVERİ, Ebtı Hanife (ö. 282/ 895), el-.4hban/t-Tıval, Beyrut, tlız.

DİYARBEKRİ, Hüseyin b. Muhammed b . el-Hasan (ö. 990 / 1582 ), Tarihu'I-Hamisfl A.Jıw1/i Enfe;i Nells, 1-TT, ?, 1302.

EBÜ DAVUD, Süleyman b. el-Eş'as (ö. 275 / 888), Sünen, I-V, İstanbul, 1992.

EBÜ'L-FİDA, İmamuddiıı İsmail ( ö. 732/1331 ), el-Muhtasar fi itlıbari'l-Beşer, I-Il, I. Baskı, Beyrut, 1997.

FIGLALI, Etheın Ruhi, "Hüseyin' ' DİA, İstanbul, 1998.

HAMADE, Mahmud, el-Vesaiku's-Siyasiyye ve'l-İdariyye, ?, 1997.

HALIFE B. HAYYAT (Ö. 240/ 854), Tcittlıu Halife b. Hayya~ IL Baskı, Riyad, 1985.

HASAN, İbrahim Hasan, Siyasi, Dini, Kii/tiirel-Sosyal İslam Tarihi, 1-V, (çev.

Sadreddin Gümüş-İsmail Yiğit), İstanbul, 1985.

H O DGSON, M. G. S, İslam'ın Seravetıi, (çev. lVIetin Karabaşoğlu), I -ll, İstanbul, 1993.

İBN ABDİLBERR, Yusuf b. Ab dillah ( ö. 463/107 1 ), e/-İstiab fi Ma'r!feti'lAshab, Beyrut, 2006.

İBN ABDİRABBİH, Alımed b. Muhammed (Ö. 327 /939), el-Ikdu'l- Ferid, I-VII,

Beynıt, 1965.

İBN ARABİ, lvlul1ammed b. Abdilialı b. Muhammed el-Endelusi (ö. 543/ ı 148 ),

el-A .. vasım mine'l-Kavasım, Beyrut, thz.

İBN A'SEM, Ebü Muhammed Ahmed el-Küfi (ö. 3 14/926), cl-FütUlı, 1-Vlll,

Beynıt, 1986.

İBN EBİ'L-HADİD, Abdulhamid Hibetullah b. Muhammed (ö. 655/1257),

Şerhu Nehci'l-Belağa, I-IV, 1\:Iısır, thz.

İBNÜ'L -ESİR, İzzuddin EbCı'l-HasanAli b.lvluhammed (ö. 630/ 1232), el

Kamilfi't-Tarilı, I-IX, Mısır, 1348.

------------------, Üsdıı'l-Gabe fi Ma'r(feti's-Sahabe, 1-Vll, ?, 1970.

107


Derg isi

108

İBN HABİB, Muhammed (ö. 245/859), Kitfibu'l- Muhabber, (tlık. Eliza

Lichtenstater ), Haydarabad, 1942.

İBN HACER, Ahmed b. Ali el-Askalani (ö. 852/1448 ), el-İsabe j l Ternyiz i'sSalıabe, Lübnan, 2004.

İBN KESİR, Ebu'l-Fida İsmail (ö. 746/ 1345), el-Bidaye ve'rı-Nihaye, I-XIV;

Beynıt, 1978.

İBN KUTEYBE, Ebu 1\:Iuhamıned Abdullalı b. 1\:IüsHm (ö. 276/889), el -İrnarne ve's-Siyase, I- II, I. Baskı,?, 1909.

--------------------1 el-1vfearif; II. Baskı, Beyrut, ı 970.

İBNÜ'L-VERDİ, Tadhu İbrıı/1-Verdl (ö. 769/1348), 1-11, ?, 1285.

İSFAHANİ, Ebu'l-Ferec Ali b. Hüseyin (ö. 356/967), Mekatilu't-Talibiyy1n1 (thk. es-Seyyid Ahmed Sal;::ar), Kahire, ı 946.

KILIÇ, Ünal, Tartışmalarm Odağındaki Hal!fe Yezld b. 1Vlııaviye1 İstanbul, 200L

---------,Çeşitli Yönleriyle Kerbela, "Kerbela Vakası", Sivas, 20 ı o.

LAMMENS, H. "Hasan", Ü (MEB) İstanbul, 1948.

LE\VİS, Bernard, Tdrihtcil.raplar, (çev. H. Dursun Yıldız), İstanbul, 2000.

MAKDİSİ, Mutalıhar b. Tahir (ö. 355/964), el-Bed' ve't-Tarih, 1-\-11, Beymt, 1899.

1v1ES'ÜDİ, Eblı'l-Hasen Ali b. Hüseyin (ö. 346/ 957), lvfurucu'z-Zehcb ve Meadim/1-Cev?ıer, (tlık. M. M. Abdulhamid), I-IV, Mısır, 1964.

NEVİN, A.lvlustafa, İs/ıim Siyasi Diişüncesinde Mıı!ııil r;fet, (çev. VecdiAkyı.iz),

İstanbul, ı990.

OKU1\:IUŞ, Ejder, Çeşitli Yörıleriyle Kerbela, "Kerbela: Hz. Hüseyinle Randevu'; Sivas, 2010.

SUYÜTİ, CelaleddinAbdurrahman b. EbiBekr (ö. 9 ıı; ı505 ), Tarihı/1-Huleja, Mısır, 1952.

TA BERI, EbCı Ca'fer Muhammed h. C erir (ö. 31 0/922), Tarilıu't-Taberi, I-XI, ( tlık. Muhammed Ebu' 1-Fadl İbralıim), Kalüre, 11 19.

TİR...\ÜZİ, l'vluhammed b. İsa b. Sev-re (ö. 279/892), Siinen, I- V, İstanbul, 1992,

ULUDAC, Süleyman, İsidm - Siyaset İlişkileri, İstanbul, thz.

VAR OL, M. Bahaüddin, Siyasal/aşma Sürecinde Elı/-i Beyt, Konya, 2004.

YA'KÜBİ, Eb Cı Ya'kCıb b. Ca'fer b. Velıb (ö. 297 / H97), Tarih, I-lll, Necef, l35H.

YILMAZ, Hüseyin, Çeşitli Yönleriyle Kerbela, "Mi.ısli.ımanlar ArasındaAyrılığın

Ya da Birlikteliğin Odağında Kerbela'; Siva s, 2010.


Dergisi

ZEHEBİ, Şemseddinl'vlulıammed lı.Alımed b. Osman (ö. 748/ 1374 ), Tarilm'Iİslam ve Vefayılti'l-Meşahiri ve'/-.4'/am, (thk. Ömer Abdusselam Tedmuri), I-XXII, Beyn1t1 1998.

----------, Siycrıu\.'/ami'rı-Nübela, 1-TTT, Lübnan, 2004.

ZÜHRİ, Muhammed b.l'vlüslim b. Ubeydullah (ö. 124/742), el-Meğazi'rıNcbcviyye, (tlık. Süheyl Zekk.ar), Dımeşk, 1980.

109


Derg isi

Documents

KERBELA'DAN ÖNCE HZ. HÜSEYiN'i DOGRU ANLAMAK Mustafa … · 88 Giri~ Hz. Hüseyin, Müslümmların tarihinde kuşkusuz önemli bir şahsiyettir. O, her şeyden önce Hz.Peygamber'i