K Ë R K E S Ë

Drejtuar: Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë

Subjektet: Një e pesta e deputetëve të Kuvendit

Partia Socialiste e Shqipërisë

Objekti: Shfuqizimi si antikushtetues i Vendimit të Kuvendit të

Shqipërisë nr.2/2013, datë 31.01.2013 “Për caktimin e

numrit të mandateve në çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve

për Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013”.

Pezullimin e zbatimit të Vendimit të Kuvendit të Shqipërisë

nr.2/2013, datë 31.01.2013 “Për caktimin e numrit të

mandateve në çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për

Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013”.

Baza Ligjore: Neni 1 pika 3, neni 4, neni 7, neni 16, neni 17, neni 42 pika 1,

neni 45 pika 4, neni 131 pikat “c” dhe “f”, neni 134 pikat

“c” dhe “f”.

Ligji nr.8577, datë 10.2.2000, “Për Organizimin dhe

Funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së

Shqipërisë”.

1

I nderuar Kryetar i Gjykatës Kushtetuese,

Të nderuar anëtarë të saj,

Me anë të kësaj kërkese, iniciojmë pranë kësaj Gjykate të nderuar çështjen me objekt: “Shfuqizimi si antikushtetues i Vendimit të Kuvendit të Shqipërisë nr.2/2013, datë 31.01.2013 “Për caktimin e numrit të mandateve në çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013”.

I. Rrethanat e faktit

I.i. Në bazë të nenit 76, pika 1, të Kodit Zgjedhor, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) me shkresën nr.727 Prot., datë 22.10.2012 i kërkoi Drejtorisë së Përgjithshme të Gjendjes Civile dhe Ministrisë së Brendshme, numrin e përgjithshëm të shtetasve dhe numrin e shtetasve për çdo qark. Ministria e Brendshme me shkresë nr.7376/1 Prot., datë 07.11.2012 i dërgoi KQZ-së të dhënat e kërkuara, duke theksuar që numri i shtetasve është i datës 7 nëntor 2012.

Në bazë të nenit 74, pika 1, të Kodit Zgjedhor, zona zgjedhore për Kuvendin përputhet me territorin e qarkut.

Në bazë të nenit 75 të Kodit Zgjedhor dhe të dhënave të dërguar nga Ministria e Brendshme, nga administrata e KQZ u llogarit numri i mandateve për çdo zonë zgjedhore si më poshtë:

Numri total i shtetasve 4,312,210 u pjesëtua me numrin 140 të mandateve të Kuvendit, duke u përcaktuar numri 30,802, si numri mesatar i shtetasve që i takojnë çdo mandati (numri real i dalë nga pjesëtimi është 30,801.5). Numri i shtetasve për çdo zonë zgjedhore u pjesëtua me numrin mesatar të shtetasve që i takojnë çdo mandati (30,802) dhe çdo zone zgjedhore i përkoi një numër mandatesh i barabartë me numrin e plotë të përftuar nga ky pjesëtim. Pas këtij veprimi mbeten pa u shpërndarë edhe 6 mandate. Në bazë të nenit 75, pika 5, të Kodit Zgjedhor, këto mandate iu shpërndahen zonave zgjedhore (qarqeve) që kanë mbetjen më të madhe pas presjes dhjetore, të numrit të përftuar nga pjesëtimi i mësipërm. Veprimet e kryera janë të pasqyruara në tabelën e mëposhtme, sipas llogaritjeve që ka bërë administrata e KQZ:

Mbetja

Nr. Qarku ose

zona zgjedhore

Shtetas 7

Nëntor 2012

Shtetas pjesëtuar

me nr mesatar

Mandate nga

e plota nr shtetas

Mandate nga

mbetja

Mandate gjithsej

1 Berat 231414 7,513 7 0,513 15804 72 Diber 179276 5,820 5 0,820 25269 1 63 Durres 418430 13,585 13 0,585 18011 1 144 Elbasan 434167 14,096 14 0,096 2946 145 Fier 491190 15,947 15 0,947 29168 1 16

2

6 Gjirokaster 154285 5,009 5 0,009 278 57 Korce 352445 11,442 11 0,442 13629 118 Kukes 108750 3,531 3 0,531 16346 1 49 Lezhe 215176 6,986 6 0,986 30367 1 7

10 Shkoder 330269 10,722 10 0,722 22254 1 1111 Tirane 1020013 33,116 33 0,116 3564 3312 Vlore 376795 12,233 12 0,233 7177 12

Totali 4312210 134 6 140 Nr .mesatar 30802

Në datën 21.11.2012, u zhvillua mbledhja e Komisionit Qendror të Zgjedhjeve me rend dite: shqyrtimi i Aktit “Për caktimin e numrit të mandateve për çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013”. Pas përfundimit të diskutimeve, Kryetarja e KQZ hodhi për votim1 në parim projektvendimin me objekt “Caktimi i numrit të mandateve për çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013”, që iu ishte shpërndarë paraprakisht anëtarëve të KQZ dhe përfaqësuesve të partive politike në KQZ. Në përfundim të votimit, akti mori vetëm 4 vota “pro”, dhe në kuptim të nenit 24, pika 1, germa “ë” të Kodit Zgjedhor, ai nuk konsiderohet i miratuar në parim2. Ky vendim nuk u zbardh asnjëherë dhe rrjedhimisht edhe nuk u firmos nga anëtarët e KQZ. Disa ditë pas mbledhjes së datës 23.11.2012, anëtarëve iu paraqit për të firmosur një vendim i KQZ që, në pjesën urdhëruese të tij (dispozitivi) vendoste:

“Të mos caktojë numrin e mandateve për çdo zonë zgjedhore, për zgjedhjet për Kuvendin 2013”.

Vendimi u firmos nga të shtatë anëtarët e KQZ me shënimin “kundër”. I.ii. Me shkresën nr. 174, datë 11.01.2013, lënda “Informacion në lidhje me zbatimin e dispozitave të Kodit Zgjedhor për caktimin e numrit të mandateve për çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013”, Sekretarja e Përgjithshme e KQZ i është drejtuar Sekretarit të Përgjithshëm të Kuvendit të Republikës. Dokumenti i mësipërm pasi përshkruan veprimet e kryera deri atë moment nga KQZ në lidhje me çështjen në fjalë, përfundon:

“Nisur nga fakti se për zgjedhjet për Kuvendin 2013 KQZ nuk miratoi caktimin e numrit të ri të mandateve për çdo zonë zgjedhore, në përputhje me nenin 76 të

1 Shiko procesverbalin e mbledhjes së KQZ datë 23.11.2012, faqe 64. 2 Shiko procesverbalin e mbledhjes së KQZ datë 23.11.2012, faqe 64.

3

Kodit Zgjedhor, ju përcjellim këtë informacion mbi procedurat e ndjekura në zbatim të këtij Kodi, me qëllim informimin e Kuvendit dhe përmbylljen prej tij të procedurave të parashikuara nga ky Kod në lidhje me këtë çështje. Bashkëlidhur po ju përcjellim vendimin e KQZ-së Nr. 2, datë 12.02.2009 “Për caktimin e numrit të mandateve për çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2009”.

Në datat 22-23.01.2013, Komisioni për Çështjet Ligjore, Administratën Publike dhe të Drejtat e Njeriut pranë Kuvendit, diskutoi mbi Projektvendim “Për caktimin e numrit të mandateve në çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Republikës së Shqipërisë të vitit 2013”. Në përfundim të diskutimeve, projektvendimi u votua me shumicë votash “pro”, me arsyetimin se:

“1. KQZ-ja ezauroi plotësisht rrugën e saj administrative për të marrë në shqyrtim dhe vendosur për çështjen e caktimit të numrit të mandateve për zonat zgjedhore për zgjedhjet e 23 qershorit 2013. Në përfundim të procedurës së parashikuar në Kodin Zgjedhor, KQZ nuk mundi të miratojë vendim për këtë çështje, për shkak se nuk u arrit numri i kërkuar i votave "pro" për miratimin e këtij projektvendimi. Dështimi i kësaj vendimmarrjeje dhe njollosja e procesit që në fillim pa asnjë argument dhe referencë ligjore ka përgjegjës tre anëtarët e KQZ-së, të propozuar nga opozita parlamentare, të cilët midis zbatimit të ligjit si administratorë zgjedhorë dhe zbatimit të urdhrit politik për bllokim si militantë politikë, zgjodhën këtë të dytin.

2. Kuvendi ka kompetencën e plotë ligjore të miratojë caktimin e mandateve të deputetëve të çdo zonë zgjedhore për zgjedhjet që zhvillohen në 23 qershor 2013. Kjo nuk vetëm e drejtë, por detyrim i Kuvendit, i vendosur në Kodin Zgjedhor që është miratuar me shumicë të kualifikuar të anëtarëve të Kuvendit. Kuvendi nuk mund të lejojë futjen e procesit zgjedhor në kolaps dhe të bëhet pre e taktikave bllokuese me qëllime të pastra politike që mbahen në KQZ. Kuvendi ka detyrimin ndaj shqiptarëve dhe detyrim parësor sipas ligjit, të bëjë caktimin e mandateve të deputetëve për çdo zonë zgjedhore.

3. Në ushtrimin e kompetencës së caktimit të mandateve për çdo zonë zgjedhore Kuvendi nuk mund të marrë dhe as të zëvendësojë rolin dhe funksionet KQZ-së. Për pasojë, rruga e vetme mbetet miratimi i vendimit të caktimit të mandateve duke u bazuar tërësisht në ndarjen e mandateve për çdo zonë zgjedhore të bërë nga Kuvendi për zgjedhjet e përgjithshme në vitin 2009. Për këtë qëllim paraqitet projektvendimi përkatës dhe që është i njëjtë me atë që ka miratuar Kuvendi me vendim nr. 10 019, datë 29.12.2008.”3 Në seancën e datës 31.01.2013, Kuvendi i RSh miratoi me 72 vota “pro”, 63 “kundër” dhe 1 “abstenim” Vendimin nr.2/2013 “Për caktimin e numrit të mandateve në çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013”, duke u bazuar tërësisht në ndarjen e

3 Shiko Procesverbal i datës 22.01.2013 i Mbledhjes së Komisioni për Çështjet Ligjore, Administratën Publike dhe të Drejtat e Njeriut pranë Kuvendit (http://www.parlament.al/web/pub/ligjet_22_01_2013_13231_1.pdf).

4

mandateve për çdo zonë zgjedhore të bërë nga Kuvendi për zgjedhjet e përgjithshme në vitin 2009, si vijon:

Zona zgjedhore qarku Berat 8 (tetë) mandate Zona zgjedhore qarku Dibër 6 (gjashtë) mandate Zona zgjedhore qarku Durrës 13 (trembëdhjetë) mandate Zona zgjedhore qarku Elbasan 14 (katërmbëdhjetë) mandate Zona zgjedhore qarku Fier 16 (gjashtëmbëdhjetë) mandate Zona zgjedhore qarku Gjirokastër 5 (pesë) mandate Zona zgjedhore qarku Korçë 12 (dymbëdhjetë) mandate Zona zgjedhore qarku Kukës 4 (katër) mandate Zona zgjedhore qarku Lezhë 7 (shtatë) mandate Zona zgjedhore qarku Shkodër 11 (njëmbëdhjetë) mandate Zona zgjedhore qarku Tiranë 32 (tridhjetë e dy) mandate Zona zgjedhore qarku Vlorë 12 (dymbëdhjetë) mandate

II. Pretendimet përpara Gjykatës Kushtetuese Vendimi i mësipërm i Kuvendit të Shqipërisë (shumicës parlamentare) është antikushtetues pasi:

1. Cenon parimin kushtetues të barazisë së votës. 2. Është marrë përmes një procedure të parregullt ligjore.

III. Legjitimimi i kërkuesve

Neni 49 i Ligjit nr.8577, datë 10.2.2000, “Për Organizimin dhe Funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë” duke detajuar integralisht nenet 131 (juridiksioni i Gjykatës Kushtetuese) dhe 134 (subjektet që e vënë atë në lëvizje) parashikon se:

1. Për shqyrtimin e pajtueshmërisë së ligjit ose të akteve të tjera normative me Kushtetutën ose me marrëveshjet ndërkombëtare, Gjykata Kushtetuese vihet në lëvizje me kërkesë të ... jo më pak se një të pestës të deputetëve ... .

2. Këtë të drejtë e kanë edhe ... partitë politike, ... vetëm kur argumentojnë se çështja lidhet me interesat e tyre.

5

III.i Legjitmimi ratione personae III.i.i. Në lidhje me çështjen e legjitimimit të një të pestës së deputetëve, Gjykata Kushtetuese është shprehur se:

“Për sa i përket legjitimimit (locus standi) të kërkuesit, Gjykata vlerëson se Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë ka ndjekur një praktikë të njohur dhe të gjithë pranuar, ku e drejta për të iniciuar një procedurë të kontrollit abstrakt të normës i njihet edhe një numri të kufizuar të deputetëve, që nuk mund të jetë më pak se një e pesta e deputetëve të Kuvendit. Interesi i këtyre bartësve të funksionit publik për të mbrojtur sistemin normativ dhe parimet shtet-formuese si konstitucionalizmi, shteti i së drejtës, demokracia, dinjiteti njerëzor, barazia sociale etj. të shpalosura në Kushtetutë, nuk është i kushtëzuar”.4

Gjykata ka pohuar gjithashtu se: “Kontrolli abstrakt i kushtetutshmërisë së normës mund të zbatohet ndaj akteve të mësipërme, pavarësisht nga efekti që ato mund kenë në një konflikt aktual apo të pritshëm. “Për Gjykatën Kushtetuese është i njohur rregulli i pranuar në doktrinë dhe në jurisprudencën kushtetuese, se gjatë kontrollit abstrakt të kushtetutshmërisë së një norme juridike nuk kërkohet ardhja e pasojës për të legjitimuar kërkuesin. Tipari dallues i një kërkese të tillë është se ajo vë në lëvizje një kontroll abstrakt e objektiv të ligjit, pasi interesi që kërkohet të mbrohet nuk është thjesht individual, por është një interes që lidhet me respektimin e parimeve kushtetuese dhe me funksionimin e rregullt të shtetit të së drejtës. Qëllimi i kontrollit të kushtetutshmërisë së ligjeve është njëkohësisht edhe parandalimi i pasojave negative që mund të vijnë nga zbatimi i tyre.” (shih vendimin nr. 1, datë 07.01.2005 të Gjykatës Kushtetuese).

Po kështu, në raportin e Komisionit të Venecias (2008) dhe në Rezolutën nr. 1601/2008 të Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Europës mbi rolin e opozitës në një parlament demokratik, rekomandohet se një pakicë parlamentare duhet të ketë të drejtë të kërkojë shqyrtimin kushtetues të ligjeve, qoftë para ose pas miratimit, nga gjykata kushtetuese. Kjo është një kompetencë që i jep opozitës (një fraksioni të caktuar të saj) mundësinë për të sjellë ligjet dhe aktet tjera të shumicës parlamentare përpara një autoriteti të pavarur gjyqësor 5. III.i.ii. Partia Socialiste e Shqipërisë (PSSH) është një parti politike e regjistruar në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Tiranë dhe e krijuar me Urdhër të Ministrit të Drejtësisë, nr.36/1, dt.15.08.1991.

4 Vendimi nr. 18, datë 29.07.2008 i Gjykatës Kushtetuese. 5 Study no. 497/2008 Strasbourg, 6 October 2010 “Comments on the role of the opposition in a democratic parliament” 4.5 §134; §136; Resolution no. 1601/2008 of Parliamentary Assembly of the Council of Europe, par. (2.7);( 2.7.1); (2.7.2)

6

Në Hyrje të Statutit të PS thuhet se: “Partia Socialiste e Shqipërisë është organizatë politike e pavarur dhe e hapur që bashkon mbi baza vullnetare shtetas të Republikës së Shqipërisë brenda e jashtë atdheut. Anëtarë të PS mund të bëhen edhe shtetas të huaj me banim në Shqipëri, të cilët shprehin vullnetin për të marrë pjesë në radhët e saj. PS është bartëse e vlerave më të mira kombëtare dhe e mendimit progresiv ndërkombëtar.

PS është parti e majtë demokratike, që ka në themel të veprimtarisë së saj parimet e lirisë, drejtësisë sociale, barazisë së shanseve dhe solidaritetin njerëzor.

PS e ushtron veprimtarinë e saj në respekt të plotë të Kushtetutës dhe të ligjeve të tjera në fuqi të Republikës së Shqipërisë.”

Neni 1 i Statutit, pikat 2, 3 e 4 parashikojnë se: “Organet drejtuese të Partisë përfaqësojnë dhe shërbejnë vullnetin e anëtarëve dhe përkrahësve të saj.

PS është parti elektorale dhe funksionale. Anëtarët dhe simpatizantët e saj marrin pjesë aktive në veprimtarinë politike dhe shoqërore të vendit.

PS në veprimtarinë e saj harmonizon demokracinë direkte me demokracinë përfaqësuese.”

Në vendimin nr.15, datë 15.04.2010, Gjykata Kushtetuese ka evidentuar se:

“Partitë politike janë organe kushtetuese në kuptim të nenit 9 të Kushtetutës shqiptare. Bazuar në nenin 1 të Ligjit nr.8580, dt.17.02.2000 “Për partitë politike”, ato janë bashkime vullnetare të shtetasve mbi bazën e ideve, të bindjeve e të pikëpamjeve ose të interesave të përbashkët politikë, të cilët synojnë të ndikojnë në jetën e vendit nëpërmjet pjesëmarrjes në zgjedhje dhe përfaqësimit të popullit në organet e zgjedhura të pushtetit. Interesi i një subjekti në një çështje në kuptim të shkronjave “dh”, “e”, “f” të nenit 134/1 të Kushtetutës quhet i justifikuar nëse arrin të provohet nga vetë kërkuesi se pasoja negative është e drejtpërdrejt, pra rrjedh direkt nga akti objekt shqyrtimi, është reale dhe, sipas rastit, është e lidhur ngushtë me funksionet e organizatës respektive6. Gjykata, për të vlerësuar interesin në çështjen në gjykim, nuk mbështetet vetëm në dokumentet e themelimit dhe statutin e partive politike, por edhe në shtrirjen e anëtarësisë, veprimtarinë dhe shkallën e përfaqësimit politik të tyre në organet e zgjedhura.

Gjykata vëren se PSSH është një subjekt politik që në zgjedhjet e fundit parlamentare të 28 qershorit 2009 arriti të siguronte 65 mandate në Kuvendin e Shqipërisë. Ky fakt e bën atë një subjekt të posaçëm midis partive të tjera politike.”

6 Vendimi i GJK nr.40, dt.16.11.2007.

7

III.ii. Legjitmimi ratione materiae III.ii.i. Vendimi i Kuvendit të Shqipërisë nr.2/2013, datë 31.01.2013 “Për caktimin e numrit të mandateve në çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013”, është akt me karakter normativ, ndonëse në dukje ngjason me akt individual. Tribunali Kushtetues i Republikës së Polonisë, në Vendimin nr.U 4/06, datë 22.09.2006 shprehet se:

“Karakteri normativ i vendimeve të marra nga organet qendrore te Shtetit që sfidohen përpara Tribunalit Kushtetues duhet të përcaktohet paraprakisht përpara nxjerrjes së një vendimi për themelin e tij. Megjithatë, për të zbuluar nëse një vendim (rezolutë) ka karakter normativ apo jo, është e nevojshme të analizohet përmbajtja e tij”.

Akti i sfiduar përpara Tribunalit nga një grup deputetësh të Sejm-it (parlamenti polak) ishte Rezoluta e 24.03.2006 “Mbi ngritjen e një Komiteti Hetimor për të shqyrtuar vendimet në lidhje me transformimin e kapitalit dhe pronësisë në sektorin bankar dhe aktivitetin e autoritetit mbikëqyrës bankar nga 04.06.1989-19.03.2006” Citojmë nga Vendimin nr.U 4/06:

“Në jurisprudencën e tij, Tribunali Kushtetues ka konsideruar shpesh kuptimin e aktit normativ dhe ka përcaktuar kriteret e përshtatshme ... dhe rrjedhimisht aspektet më thelbësore që ndikojnë të kuptuarit e kësaj. Mund të vërehen në linjën jurisprudenciale përcaktimi i disa elementëve themelorë fiks që vendosin mbi karakterin normativ të një akti ligjor. Këto elementë do të përfshijnë:

1) Rëndësinë vendimtare të përmbajtjes, përballë formës së një akti ... (përkufizimi substancial);

2) Karakterin specifik të vlerësimit në vijim, duke pasur parasysh marrëdhënien sistematike të aktit të dhënë me akte të tjerë, për të cilët nuk ka dyshim se janë normativë, brenda sistemit ligjor;

3) Prezumimi se dyshimet në lidhje me karakterin normativ të disa akteve ligjore duket se janë një tipar i domosdoshëm i sistemit ligjor. Sistemi ligjor aktual, në veçanti, karakterizohet nga një shumëllojshmëri e madhe e akteve ligjorë me rëndësi shoqërore, të cilët është e vështirë të përkufizohen apo të shprehen përmes termave të padyshimtë. Për më tepër, Tribunali Kushtetues mban qëndrimin se, nëse është e mundur të gjendet ndonjë përmbajtje normative në akte të tillë, atëherë nuk ka bazë të përjashtohen ata nga kontrolli i kushtetutshmërisë apo ligjshmërisë, veçanërisht në rastet kur mbrojtja e lirive dhe e të drejtave të individëve dhe qytetarëve është në lojë. Në raste të tilla,

8

Tribunali Kushtetues duhet të zbatojë një prezumim të posaçëm të karakterit normativ të aktit ligjor. [...]. Tribunali Kushtetues duhet të ushtrojë kontroll të rregullimeve të cilat, megjithëse nuk përcaktojnë norma ligjore të plota, sërish zotërojnë karakter normativ në kuptimin që ato përbëjnë një element të një norme themelet e së cilës përmbahen nga një tjetër akt ligjor. Adoptimi i një qëndrimi të ndryshëm nga ky do të nënkuptonte që legjislatori, duke përdorur teknika të pranueshme – nga këndvështrimi i parimeve legjislative – të hartimit të normave, do të mundte në fakt, të kufizonte hapësirën e kompetencës së Tribunalit Kushtetues. [...]. Në mbështetje të prezumimeve të mësipërme, me gjithë faktin se neni 7 i paragrafit 1 të Aktit për Komitetet Hetimore të Sejm7 është dukshëm një njësi e dallueshme e tekstit ligjor, ai nuk mund të përbëjë një bllok ndërtues të mjaftueshëm për konstruksionin e normës ligjore në mënyrë komplete, dhe si pasojë mbetet një parashikim kompetence e paplotë. Prandaj, parashikimet e Rezolutës së 24.03.20068 që përcaktojnë qëllimin e veprimtarisë së Komitetit Hetimor për të shqyrtuar vendimet në lidhje me transformimin e kapitalit dhe pronësisë në sektorin bankar dhe aktivitetin e autoritetit mbikëqyrës bankar nga 04.06.1989-19.03.2006 duhet të klasifikohen si parashikime plotësuese, ndërsa është e parëndësishme që ato janë përcaktuar jashtë Aktit të 21.01.1999, pra në një akt tjetër, në Rezolutën e Sejm. [...]. Është kështu e nevojshme të përcaktojmë nëse norma e rikonstruktuar nga përmbajtja e ... Rezolutës së 24.03.2006, e lexuar në lidhje me ... Aktin mbi Komisionet Hetimore të Sejm, zotëron tiparet e përgjithshme dhe abstrakte. Përcaktimi nëse një normë është me karakter të përgjithshëm apo individual do të bazohet mbi mënyrën sesi përcaktohet ai të cilit i adresohet norma. Një normë e përgjithshme është ajo që e përcakton të adresuarin duke treguar tiparet e tij të përgjithshme. Duhet theksuar se norma e përgjithshme nuk duhet të barazohet me një normë që lidhet me më shumë se një të adresuar, duke qenë se në fakt, mund të jenë disa të adresuar, por mund të jetë vetëm një apo asnjë i adresuar që zotëron tiparet e përgjithshme të specifikuara. [...]. Një normë abstrakte është norma e cila rregullon sjellje të përsëritshme që mund të përkufizohen në një mënyrë të përgjithshme, ndërsa një normë specifike përcakton për të adresuarin një sjellje specifike, unike, që lidhet më një rrethanë të veçantë.”

7 Akti i 21.01.1999 mbi Komitetet Hetimore të Sejm është i barazvlefshmi polak i Ligjit shqiptar Nr.8891, datë 2.5.2002 “Për organizimin dhe funksionimin e komisioneve hetimore të Kuvendit”. Ky akt i Sejm përcakton ndër të tjera elementët e procedurës së ngritjes së komitetit hetimor si dhe parimet që rregullojnë kompozimin e tij. 8 Akti i ankimuar në Tribunalin Polak nga grupi i deputetëve, karakteri normativ apo individual i të cilit po analizohet.

9

Ligji Nr. 49/2012 “Për organizimin dhe funksionimin e gjykatave administrative dhe gjykimin e mosmarrëveshjeve administrative”, në nenin 2, pika 3 të tij parashikon se:

““Akt nënligjor normativ” është çdo vullnet i shprehur nga organi publik, në ushtrim të funksionit të tij publik, që rregullon marrëdhënie të përcaktuara me ligj, duke vendosur rregulla të përgjithshme sjelljeje dhe që nuk shteron në zbatimin e tij.”

Bazuar në gjithë sa më sipër, le të marrim në analizë Vendimin e Kuvendit të Shqipërisë nr.2/2013, datë 31.01.2013 “Për caktimin e numrit të mandateve në çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013” (këtu e në vijim Vendimi nr.2/2013 i Kuvendit). Baza ligjore e aktit është neni 78, pika 1 e Kushtetutës – një nen i përgjithshëm ky që rregullon vendimmarrjen në Kuvend, dhe neni 76 i ligjit nr. 10 019, datë 29.12.2008 “Kodi Zgjedhor i Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar (këtu e në vijim Kodi Zgjedhor). Ky nen parashikon procedurën dhe periudhën e përcaktimit të mandateve si vijon:

“1. Si rregull 4 muaj para datës së fillimit të periudhës zgjedhore, që i paraprin fundit të mandatit të Kuvendit, Drejtoria e Përgjithshme e Gjendjes Civile me kërkesë të KQZ-së, dërgon numrin e përgjithshëm të shtetasve, si dhe numrin e shtetasve për çdo qark, bazuar në Regjistrin Kombëtar të Gjendjes Civile. 2. Jo më vonë se 15 ditë nga marrja e të dhënave, KQZ-ja kryen llogaritjen për caktimin e mandateve për çdo zonë zgjedhore, sipas kritereve dhe procedurave të përcaktuara në nenin 75 të këtij Kodi dhe ia dërgon menjëherë Kuvendit. Kuvendi, me procedurë të përshpejtuar, miraton me vendim ndarjen e mandateve. 3. Në çdo rast numri i mandateve për çdo zonë zgjedhore miratohet jo më vonë se 6 muaj përpara fundit të mandatit të Kuvendit. Numri i mandateve për çdo zonë zgjedhore nuk rishikohet në rast të zgjedhjeve të parakohshme.

Vendimi nr.2/2013 i Kuvendit ka vetëm një nen (duke mos marrë në konsideratë formulën fundore për hyrjen e tij në fuqi):

“Caktohet numri i mandateve për çdo zonë zgjedhore si më poshtë: Zona zgjedhore qarku Berat 8 (tetë) mandate Zona zgjedhore qarku Dibër 6 (gjashtë) mandate Zona zgjedhore qarku Durrës 13 (trembëdhjetë) mandate Zona zgjedhore qarku Elbasan 14 (katërmbëdhjetë) mandate Zona zgjedhore qarku Fier 16 (gjashtëmbëdhjetë) mandate Zona zgjedhore qarku Gjirokastër 5 (pesë) mandate Zona zgjedhore qarku Korçë 12 (dymbëdhjetë) mandate Zona zgjedhore qarku Kukës 4 (katër) mandate

10

Zona zgjedhore qarku Lezhë 7 (shtatë) mandate Zona zgjedhore qarku Shkodër 11 (njëmbëdhjetë) mandate Zona zgjedhore qarku Tiranë 32 (tridhjetë e dy) mandate Zona zgjedhore qarku Vlorë 12 (dymbëdhjetë) mandate”

Për të analizuar karakterin e përmbajtjes së kësaj norme legjislative, shtrohen disa pyetje, përgjigja e të cilave duket se zgjidh natyrën e aktit por edhe vet juridiksionin e Gjykatës Kushtetuese. 1. Kujt i drejtohet kjo normë legjislative urdhëruese - një subjekti, apo shumë subjekteve ?

2. A ka kjo normë legjislative karakter urdhërues - të përgjithshëm, apo konkret ?

3. A rregullon kjo normë legjislative - një gjendje, situatë, çështje, fakt të caktuar, apo një gjendje, situatë, çështje, e fakte të pacaktuara ?

4. A është norma legjislative - shteruese me zbatimin e saj, apo nuk shteron sa here që lind nevoja për t’iu referuar ?

Kur kombinohen të gjithë këto element mbetet si një çështje kryesore të shihet nëse norma legjislative i drejtohet një subjekti apo shumë subjekteve; pra është i përgjithshëm apo është konkret. Sidoqoftë, natyra shteruese ose jo e një norme juridike mbetet përcaktuese për aktet normative dhe në veçanti për aktet ligjvënëse siç është dhe norma juridike në fjalë. Sepse përtej çdo dyshimi, vendimi i Kuvendit në rastin tonë është një akt legjislativ dhe jo thjesht administrativ dhe kjo është tepër thelbësore. Për rrjedhojë natyra e tij legjislative e bën aktin të përgjithshëm, sepse sikundër vërehet qartë, ai vendos rregulla të detyrueshme sjellje për një kategori shumë të gjerë personash; për të gjithë territorin e Republikës, për të gjithë subjektet zgjedhor, për të gjithë organet që administrojnë zgjedhjet, por edhe për vet zgjedhësit. Rregulli në parim është ai i caktimit të mandateve për çdo zonë zgjedhore duke caktuar edhe mandatet përkatëse rast pas rasti, por nga përmbajtja e aktit është e pamundur të individualizosh subjektet të cilëve ai iu adresohet. Ata mund të jenë parti politike ekzistuese dhe/ose të tjera, të reja, që mund të regjistrohen brenda afatit ligjor të lejueshëm për të marrë pjesë në konkurrimin zgjedhor, koalicione partish ende të paregjistruara, dhe çdo shtetas i Republikës që zotëron të drejtën për tu zgjedhur e për të qenë kandidat i propozuar nga një grup zgjedhësish. Nuk përjashtohen nga kategoria e subjekteve që u drejtohet akti as organet e administrimit zgjedhor në rrugë hierarkike por as Kuvendi i Shqipërisë. Ky vendim ka efekt në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë. Së dyti, në lidhje me dimensionin abstrakt të tij, Vendimi nr.2/2013 i Kuvendit qartësisht nuk shteron efektin e tij që nga momenti që fillon të zbatohet (e gjithë periudha parazgjedhore), por as edhe me përfundimin e Zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të datës 23.06.2013. Mjafton

11

vetëm një argument në mbështetje të sa më sipër: parashikimi i pikës 3 të nenit 76 Kodit Zgjedhor se: “Numri i mandateve për çdo zonë zgjedhore nuk rishikohet në rast të zgjedhjeve të parakohshme”. Pra, në rast të verifikimit praktik të kësaj hipoteze ligjore (aspak të pamundur), si Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (në rolin e administratorit të procesit zgjedhor) ashtu edhe subjektet e interesuara për të konkurruar në zgjedhje do ti referohen po këtij vendimi të Kuvendit. Akoma më tej, koncepti i shterimit të efekteve nuk është vetëm në kohë. Është aksiomatike se akti individual për nga përkufizimi është i vetëmjaftueshëm dhe shterues, në kuptim të faktit që si akt nënligjor, ai referon te akti ligjor në bazë të të cilit ka dalë vetëm për të legjitimuar vetveten, por përtej kësaj, akti administrativ (individual) mund të qëndrojë edhe i vetëm në hierarkinë e legjislacionit – nga këndvështrimi i përmbajtjes (dhënia e një licence, diploma, etj.). Krejt ndryshe është situata me aktin në analizë, Vendimi nr.2/2013 i Kuvendit. Vlen këtu të ricitohet vendimi i mësipërm i Tribunalit Kushtetues polak kur shprehet se “elementi i normativitetit të një akti përfshin: Karakterin specifik të vlerësimit në vijim, duke pasur parasysh marrëdhënien sistematike të aktit të dhënë me akte të tjerë, për të cilët nuk ka dyshim se janë normativë, brenda sistemit ligjor”. Ndryshe nga një akt individual, Vendimi nr.2/2013 i Kuvendit është i pakuptimtë nëse nuk konsiderohet bashkë me dispozita (pa dyshim normative) të Kodit Zgjedhor. Për më tepër, ky vendim, është conditio sine qua non edhe për një tjetër vendimmarrje, atë të depozitimit dhe pranimit të listës shumemërore të partive dhe koalicioneve të partive, të parashikuar nga neni 67 i ligjit nr.10019, datë 29.12.2008 “Kodi Zgjedhor i Republikës së Shqipërisë” në pikën 5:

“Emrat në listën e partisë paraqiten të renditura sipas rendit shifror, duke filluar nga numri një. Numri i kandidatëve në listën shumemërore të një partie të regjistruar si subjekt zgjedhor më vete apo numri i përgjithshëm i kandidatëve të një koalicioni nuk duhet të jetë më i vogël sesa numri i mandateve që do të zgjidhen në zonën zgjedhore përkatëse. Për një parti pjesëtare të koalicionit, numri i kandidatëve nuk mund të jetë më i vogël sesa gjysma e mandateve që zgjidhen në zonën zgjedhore përkatëse.”

Po ashtu, edhe neni 162, pika 2, i Kodit Zgjedhor që rregullon mbi “Përllogaritja e mandateve të subjekteve zgjedhore” referon te përmbajtja e Vendimit nr.2/2013 të Kuvendit. Sa më sipër janë karakteristika tipike të aktit normativ dhe kënaqin plotësisht edhe përkufizimin (ndonëse të gjerë) të aktit normativ të dhënë nga doktrina e të drejtës administrative9. Karakteri normativ i Vendimit nr.2/2013 të Kuvendit rezulton edhe nga këndvështrimi i juridiksionit të Gjykatës Kushtetuese. Duke qenë se akti është produkt rregullues i përgjithshëm dhe jo shterues i një procedure parlamentare (akt i legjislativit), në kuptim të neneve 324-333 të Kodit të Procedurës Civile, ai nuk mund të shqyrtohet nga gjykatat e zakonshme. 9 Sokol Sadushi, E Drejta Administrative 2, Sh.B. “Grand Prind”, Tiranë, 2008, fq.65-67.

12

Nga ana tjetër, Vendimi në fjalë qartësisht nuk është një akt i oportunitetit politik. Ai është produkt i kërkuar dhe i parashikuar nga vetë ligji (neni 76 i Kodit Zgjedhor që përshkruan procedurën e caktimit të mandateve). Rrjedhimisht, ai, në pamundësi për tu kontrolluar nga gjykatat e zakonshme, është subjekt kontrollit kushtetues. Përndryshe do të cenohej thelbi i ekzistencës së kësaj Gjykate dhe një nga kolonat e rendit shoqëror në fuqi: parimi i ndarjes dhe balancimit të pushteteve. Në fakt – pa lidhje me rastin në fjalë – nuk ka akte absolutisht të pakontrollueshëm; aq më pak mund të shtrohet kjo dilemë në rastin e akteve që implikojnë liri dhe të drejta individuale. Mbrojtja dhe kujdesi për to nuk mund të lihen vetëm në duart e legjislativit e ekzekutivit , që reflektojnë vetëm opinionin e shumicave të çastit. Gjykatat nuk mund dhe nuk duhet të abdikojnë nga roli i tyre në një demokraci kushtetuese thjesht sepse për to nuk është e rehatshme apo i frikësohen tensioneve me dy degët e tjera të pushtetit.10 Çdo akt i legjislatorit apo ekzekutivit është objekt i kontrollit gjyqësor, nëse pamundësisht në lidhje me përmbajtjen e tij (rasti tipik i oportunitetit politik), së paku në lidhje me formën dhe procedurën sesi është nxjerrë. Një leksion historik i Holokaustit është se, popujt, përmes përfaqësuesve të tyre, mund të shkatërrojnë demokracinë dhe të drejtat e njeriut. Përgjigja ndaj kësaj ishte konstitucionalizmi i politikave demokratike.11 Pamundësia e kontrollit të akteve individuale të Kuvendit krijon premisa për abuzime të rënda, shkelje të Kushtetutës dhe dhunim të lirive dhe të drejtave individuale. Gjykata Kushtetuese e Republikës Çeke, në Vendimin PL. US 27/09 të datës 10.09.2009, ndërsa ka marrë në shqyrtim një akt (individual në përmbajtje) të Dhomës së Deputetëve që vendoste shkurtimin e sesionit të 5 (dhe të fundit) të legjislaturës parlamentare, vëren:

“Praktika kushtetuese e Republikës së Weimar-it në periudhën 1919-1933 është shënjuar nga shkelje të vazhdueshme të kushtetutës përmes vendimeve speciale kushtetuese për çështje individuale (të cilat çuan në destabilizim dhe keqorganizim të kushtetutës). [...]. Nëse Gjykata Kushtetuese do të duhet ti përgjigjet pyetjes nëse Kushtetuta autorizon parlamentin të nxjerrë akte individuale në formën e vendimeve kushtetuese (p.sh. të lëshojë vendime penale ndaj personave të caktuar për vepra të caktuara; të nxjerrë vendime administrative për shtetëzime; apo shkurtimin e mandatit të funksioneve të caktuara në institucionet shtetërore, etj.), përgjigja është: JO! Koncepti i shtetit të së drejtës që përshkruhet nga Kushtetuta thekson parimin se as legjislativi as ekzekutivi nuk mund të manipulojnë në mënyrë arbitrare me format e legjislacionit, d.m.th. me burimet e së drejtës.

10 Gerald Gunther, “The Subtle Vices of the ‘Pasive Virtues’-A Comment on Principle and Expendiency in Judiciary Review”, 64 Columbia Laë Review 1 (1964). 11 Mark Tushnet, The New Constitutional Order, Princeton University Press, 2004.

13

Rreziku i aktit të propozuar qëndron parasëgjithash në faktin se ai krijon një precedent të një force shumë të lartë, i cili pranon se është e mundur, që për arsye politike utilitare të momentit, të ndryshohen rregullat bazë të vendit. Nëse kjo lejohet njëherë, mund të lejohet gjithmonë. Parlamenti do të mund kështu, për të njëjtat arsye, të pezullojë pushtetin e Gjykatës Kushtetuese, nëse vendimet e saj nuk do të jenë në një linjë me vullnetin politik të momentit, ... ai mund të pezullojë liritë dhe të drejtat themelore të njeriut, nëse ato përbëjnë pengesë për arritjen e qëllimeve të tij politike. Vendosja në dyshim e siguresave ligjore bazë për arsye politike, vendos vetë demokracinë në dyshim dhe rrit rrezikun potencial për rritjen e autoritarizmit dhe totalitarizmit. [...]. Logjika politike nuk e merr parasysh qëllimin dhe, ata që mund të ecin nesër në këtë drejtim, nëse e lejojmë këtë precedent, mund të kenë një qëllim tjetër dhe shumë më të errët se ky. [...]. Vendimi për ti nxjerrë këto akte jashtë hapësirës së kontrollit të Gjykatës Kushtetuese do të eliminonte rolin e saj si roje e kushtetutshmërisë.”

Jurisprudenca e Gjykatës Kushtetuese shqiptare prej kohësh ka adoptuar qëndrimin se akte që rregullojnë këto lloj marrëdhëniesh janë të kontrollueshme. Kështu, me Vendimin nr.49, datë 02.06.2001, Gjykata, e vënë në lëvizje nga subjekte parti politike, ka realizuar kontrollin e kushtetutshmërisë së nenin 66 të Kodit Zgjedhor të kohës, i cili përcaktonte mënyrën konkrete të ndarjes së (40) mandateve plotësuese. Përtej formës së paraqitjes së aktit nën kontroll, përmbajtja e tij është analizuar dhe Gjykata ka vendosur madje edhe shfuqizimin pjesor të tij.

Një tjetër rast ka qenë ai i Vendimit nr.40, datë 17.05.2001, me kërkues Partia Republikane dhe objekt “Shfuqizimin, si të papajtueshëm me Kushtetutën, të ligjit nr.8746, datë 28.02.2001 “Për përcaktimin e zonave zgjedhore””.

Po ashtu, me Vendimin nr.1, datë 07.01.2005 Gjykata ka marrë në shqyrtim nenin 73, pika 1 të ligjit nr. 9087, datë 19.06.2003 “Kodi Zgjedhor i Republikës së Shqipërisë”, i cili atëkohë parashikonte mbi ndarjen e zonave zgjedhore, dhe ka vendosur gjithashtu shfuqizimin pjesor të tij, pasi dhunonte liritë dhe të drejtat Kushtetuese.

Në përfundim të kësaj analize, duke qenë se Vendimi nr.2/2013 i Kuvendit i ankimuar përpara Gjykatës Kushtetuese është një akt me karakter normativ, vlerësojmë se subjekti një e pesta e deputetëve të Kuvendit legjitimohet në kërkesën e tij – duke mos e pasur të nevojshme të arsyetojë interesin e tij të ngushtë12.

12 Shiko supra nr.6.

14

Në lidhje me justifikimin e interesit të subjektit tjetër kërkues – Partia Socialiste e Shqipërisë sjellim në vëmendje të Gjykatës Kushtetuese jurisprudencën e saj; kështu, në vendimin nr.28, datë 09.05.2012, të kësaj gjykate theksohet se:

“Për sa i përket legjitimimit ratione materiae, Gjykata rithekson se në gjykime të kontrollit të kushtetutshmërisë së normës, subjektet që parashikohen në nenin 134, pika 2 të Kushtetutës kanë detyrimin të provojnë lidhjen e domosdoshme që duhet të ekzistojë ndërmjet funksionit dhe veprimtarisë ligjore që ato kryejnë dhe çështjes kushtetuese të ngritur. Partitë politike janë të specifikuara në nenin 134, pika 1, shkronja “f” të Kushtetutës si një ndër ato subjekte që e ushtrojnë në mënyrë të kushtëzuar të drejtën për t’iu drejtuar kësaj Gjykate, duke pasur legjitimitet kushtetues vetëm për çështjet që lidhen me interesat e tyre. Gjykata ka theksuar se, në kuptimin kushtetues dhe ligjor, partitë politike paraqiten si bashkime vullnetare të shtetasve mbi bazën e ideve, bindjeve dhe pikëpamjeve politike të përbashkëta, që synojnë të ndikojnë në jetën e vendit nëpërmjet pjesëmarrjes në zgjedhje dhe përfaqësimit të popullit në organet e zgjedhura të pushtetit. Bazuar në nenin 2 të ligjit nr.8580, datë 17.02.2000 “Për Partitë Politike”, ato marrin pjesë në formimin e vullnetit politik të popullit në të gjitha fushat e jetës publike dhe kryesisht nëpërmjet: a) ndikimit në krijimin e opinionit publik dhe të edukatës politike; b) nxitjes së pjesëmarrjes aktive të shtetasve në jetën politike dhe evidentimin e aftësimit të shtetasve për të marrë përsipër përgjegjësi publike; c) pjesëmarrjes në zgjedhjet e përgjithshme dhe vendore. Partitë politike në sistemin e zgjedhjeve dhe veçanërisht në procesin zgjedhor, që nga fushata parazgjedhore, paraqitja e kandidatëve, formimi i trupave zgjedhore, ndjekja e zgjedhjeve e deri te ndarja e mandateve, paraqiten si një faktor përcaktues shumë i rëndësishëm. Prandaj, demokracia përfaqësuese, ashtu edhe sistemi i zgjedhjeve nuk mund të paramendohen pa ekzistencën dhe funksionimin e partive politike. Ky pozicion i veçantë që partitë politike kanë në raport me zgjedhjet, përcakton njëkohësisht dhe interesin e tyre për të pasur një legjislacion dhe rregulla sa më të qarta e të drejta. Në lidhje me legjitimimin e partive politike, Gjykata ka vlerësuar se ato mund ta venë këtë Gjykatë në lëvizje atëherë kur kundërshtojnë dispozitat e akteve normative, të cilat cenojnë statusin e tyre kushtetues dhe bashkë me të edhe pjesëmarrjen në ushtrimin e vullnetit shtetëror. Për këtë arsye, Gjykatës i takon të shqyrtojë nëse një organ kushtetues ka cenuar të drejtat e partive politike nëpërmjet aktit normativ të nxjerrë prej tij. Në këtë rast, partia politike legjitimohet në kërkimet e saj nëse bëhet fjalë për respektimin nga ana e një organi kushtetues të statusit të saj që rrjedh nga Kushtetuta, gjatë procesit zgjedhor, si p.sh. financimi i partive politike nga shteti, dhënia e shansit të barabartë të gjitha partive për të marrë pushtetin, etj. Për partinë politike, si subjekt i cilësuar nga dispozita e nenit 134/1/f, lidhen me interesat e tyre të gjitha ato akte përmbajtja e të cilave sjell pasoja negative për veprimtarinë e tyre kushtetuese në kuadër të formimit të vullnetit politik.”

15

Përsa i përket interesit të posaçëm të Partisë Socialiste në lidhje me pretendimet e parashtruara, ai jo vetëm që është pranuar qartë, por edhe është përpunuar nga vetë Gjykata Kushtetuese, kur në Vendimin nr.1, datë 07.01.2005, shprehet se:

“Si barazia e votës, ashtu dhe barazia e konkurruesve në zgjedhje, që është konkretizimi i shanseve politike të barabarta, janë të domosdoshme për realizimin e një procesi zgjedhor të drejtë. Subjekte përfituese të këtij parimi janë zgjedhësit nga njëra anë, si dhe konkurruesit në zgjedhje nga ana tjetër, ku përfshihen partitë politike, koalicionet e partive, kandidatët e tyre si dhe kandidatët e pavarur.”

Elementë të tjerë me impakt mbi legjitimimin si Statuti i PS, profili, roli dhe ndikimi i subjektit në shoqërinë shqiptare, interesi i një partie politike mbi cështjet zgjedhore janë përmendur më lart Shiko pika III.i.ii.).

III.iii. Legjitimimi ratione temporis

Kërkuesit legjitimohen ratione temporis, pasi kërkesa është paraqitur brenda afatit 3 vjeçar të parashikuar nga neni 50 i ligjit nr.8577, datë 10.02.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë”.

IV. Mbi cenimin e parimit të barazisë së votës

Në jurisprudencën e saj Gjykata Kushtetuese ka pasur rastin të elaborojë dhe shprehet edhe në lidhje me parimin barazisë së votës dhe komponentët përbërës të tij. Ajo është shprehur se:

“E drejta e zgjedhjes është një ndër të drejtat kushtetuese të shtetasve që luan një rol kryesor në procesin zgjedhor. Kjo e drejtë që sanksionohet në nenin 45 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë njihet si e drejtë e votës së barabartë dhe si barazi e shtetasve në zgjedhje. Si barazia e votës, ashtu dhe barazia e konkurruesve në zgjedhje, që është konkretizimi i shanseve politike të barabarta, janë të domosdoshme për realizimin e një procesi zgjedhor të drejtë. Subjekte përfituese të këtij parimi janë zgjedhësit nga njëra anë, si dhe konkurruesit në zgjedhje nga ana tjetër, ku përfshihen partitë politike, koalicionet e partive, kandidatët e tyre si dhe kandidatët e pavarur. Koncepti i votës së barabartë u jep të drejtë zgjedhësve, sa të jetë e mundur, të ndikojnë në mënyrë të njëllojtë dhe me të njëjtën peshë në rezultatin e zgjedhjeve. Parimi kushtetues i barazisë së votës lidhet në mënyrë të pandashme dhe me sistemin zgjedhor. Nisur nga lloji i sistemit zgjedhor, barazia e peshës së çdo vote nuk nënkupton

16

barazinë e saktë matematike të kontributit të çdo vote në rezultatin final të zgjedhjeve. Pesha e çdo vote është e lidhur me mekanizmat e sistemit zgjedhor dhe është e pashmangshme ekzistenca e dallimeve në influencën që mund të ketë çdo votë në varësi nga mekanizmat e adoptuar. Kështu, në sistemin mazhoritar, ky parim kuptohet si mundësi e barabartë për të patur sukses, për arsye se votat e dhëna për kandidatin që nuk ka marrë shumicën nuk llogariten dhe në këtë kuptim nuk marrin vlerën e duhur. Në sistemin mazhoritar mjafton që të garantohet vlera numerike e votës dhe zgjedhësve t’u jepet shansi i barabartë, pavarësisht se vetëm një pjesë e votave vlerësohet ose ndikon në rezultat. Ndërsa në sistemin proporcional formalizimi i barazisë së votës shkon më tej, që do të thotë jo vetëm vlerë numerike e njëjtë, por edhe vlerë e njëjtë suksesi ose ndikim i njëjtë në rezultat. Ligjvënësi ka hapësirë veprimi për të vlerësuar vet duke parashikuar në ligj kritere të tilla që i përgjigjen në realitet dhe objektivisht parimit të barazisë së votave dhe përfaqësimit të barabartë.”13

Sipas “Kodit të praktikës së mirë në çështjet zgjedhore” miratuar nga Komisioni i Venecias me dokumentin CDL-AD (2002) 23 rev, pesë parimet bazë të trashëgimisë elektorale Evropiane janë votimi i përgjithshëm, i barabartë, i lirë dhe i fshehtë.

Votimi i barabartë përfshin edhe atë që quhet fuqia e barabartë e votës (paragrafi 2.2 i Udhëzimeve për zgjedhjet” te i njëjti dokument).

Komisioni i Venecias udhëzon se për të garantuar fuqi të barabartë të votës “…duhet që mandatet të ndahen në mënyrë të barabartë midis zonave zgjedhore…” dhe se “Devijimi i lejueshëm nga norma nuk duhet të jetë më shumë se 10%, dhe pa asnjë dyshim nuk mund kalojë 15%, përveçse në rrethana të veçanta (mbrojtja e një minoriteti të përqendruar, njësi administrative me popullsi të rralluar)”14.

Kur këto parime nuk zbatohen, atëherë ballafaqohemi me atë që njihet si gjeometria elektorale (electoral geometry), në formën ose të “gjeometrisë aktive elektorale”, domethënë, shpërndarjes së mandateve, në mënyrë të tillë që shkakton pabarazi në përfaqësim sapo aplikohet, ose në formën e “gjeometrisë pasive elektorale”, që rrjedh nga aplikimi i gjatë i pandryshuar i shpërndarjes territoriale te mandateve (shiko paragrafët 13 dhe 15 të raportit shpjegues te i njëjti dokument).

13 Vendimi nr.1, datë 07.01.2005 i Gjykatës Kushtetuese. 14 Në origjinalin anglisht: “The permissible departure from the norm should not be more than 10%, and should certainly not exceed 15% except in special circumstances (protection of a concentrated minority, sparsely populated administrative entity).”

17

Le të shohim konkretisht impaktin që sjell alokimi i mandateve të vitit 2009 (vendosur me Vendimin nr.2/2013 të Kuvendit), në Shqipërinë e 201315, e pasqyruar në tabelën e mëposhtme.

Nr. Qarqet Popullsia 7.11.2013 Mandate

2009 Shtetas/mandat % ndaj

mesatares

1 Berat 231414 8 28926.8 93.9

2 Dibër 179276 6 29879.3 97.0

3 Durrës 418430 13 32186.9 104.5

4 Elbasan 434167 14 31011.9 100.7

5 Fier 491190 16 30699.4 99.7

6 Gjirokastër 154285 5 30857.0 100.2

7 Korçë 352445 12 29370.4 95.4

8 Kukës 108750 4 27187.5 88.3

9 Lezhë 215176 7 30739.4 99.8

10 Shkodër 330269 11 30024.5 97.5

11 Tiranë 1020013 32 31875.4 103.5

12 Vlorë 376795 12 31399.6 101.9

Totali 4312210 140 30801.5 100.0

Nga tabela duket qartë se në rastin e qarkut Kukës, devijimi nga mesatarja është rreth 12%, pra është më e lartë se norma maksimale e lejueshme nga Komisioni i Venecias, ndërsa po të shohim diferencën midis qarqeve Kukës dhe Durrës, ajo shkon rreth 16%. Pra, kemi të bëjmë me një rast të pastër të gjeometrisë pasive elektorale. Rezulton se në qarkun e Kukësit një deputet përfaqëson 27187 shtetas, ndërsa në atë të Durrësit një deputet përfaqëson 32186 shtetas. Dhe jemi dukë folur për “shtetas”, e jo për “votues”, të cilët në realitetin e vështirë të veriut të vendit, për shkak të lëvizjeve të jashtëzakonshme migratore e emigratore, janë në numra shumë më të reduktuar në krahasim me zona të mbipopulluara si Tirana e Durrësi. Përfundimi, vota e një kuksiani vlen më shumë se vota e një durrsaku apo tiranasi. Kjo do të thotë sipas Komisionit të Venecias “fuqi e pabarabartë e votës” dhe si e tillë, nuk duhet lejuar pasi është në kundërshtim me jo thjesht me parimet e trashëgimisë elektorale evropiane, por edhe me parimin kushtetues të zgjedhjeve të barabarta (neni 1, pika 3 e Kushtetutës) dhe të drejtën e votës së barabartë (neni 45, pika 4 e Kushtetutës), sikundër janë përpunuar nga normativa

15 Të dhënat janë marrë nga shkresa nr.7376/1 Prot., datë 07.11.2012 e Ministrisë së Brendshme dërguar Komisionit Qendror të Zgjedhjeve.

18

ndërkombëtare dhe jurisprudenca kushtetuese shqiptare. Pra, nuk realizohet kërkesa e përcaktuar nga Gjykata Kushtetuese për të pasur vlerë të njëjtë suksesi ose ndikim të njëjtë në rezultat. Gjykata Kushtetuese e Hungarisë, në vendimin e saj HUN-2005-2-00216 është shprehur se:

“Votat janë relativisht të një rëndësie të barabartë nëse është mundësia që mandatet fituese të jenë rezultat i një numri të barabartë votuesish. [...]. Si premisë të parë të vendimit të saj, Gjykata Kushtetuese ka përcaktuar kërkesën kushtetuese ndaj legjislatorit se numri i njerëzve me të drejtë vote në zonat përkatëse të votimit duhet të ndryshojë sa më pak që të jetë e mundur, dhe vetëm për një arsye të përshtatshme kushtetuese”.

Pra, doktrina dhe jurisprudenca kushtetuese parashikon se, veçanërisht në ato raste kur sistemi zgjedhor është ai proporcional, parimi i barazisë së votës duhet të aplikohet në mënyrë sa më të plotë dhe se shmangia nga parimi mund të bëhet vetëm në diferenca të vogla dhe vetëm për arsye të përshtatshme kushtetuese. Shembujt e ofruar nga “Kodi i praktikës së mirë në çështjet zgjedhore” si mbrojtja e një minoriteti të përqendruar, njësi administrative me popullsi të rralluar kanë të bëjnë ekskluzivisht më ndarjen e zonave (në kuptim të sistemit mazhoritar, ku realisht mund të identifikohen ato raste) dhe jo me caktimin e mandateve. Neni 17 i Kushtetutës parashikon se:

“Kufizime të të drejtave dhe lirive të parashikuara në këtë Kushtetutë mund të vendosen vetëm me ligj për një interes publik ose për mbrojtjen e të drejtave të të tjerëve. Kufizimi duhet të jetë në përpjesëtim me gjendjen që e ka diktuar atë. 2. Këto kufizime nuk mund të cenojnë thelbin e lirive dhe të të drejtave dhe në asnjë rast nuk mund të tejkalojnë kufizimet e parashikuara në Konventën Europiane për të Drejtat e Njeriut.”

Vendimi nr.2/2013 i Kuvendit, është një akt nënligjor. Asnjë interes publik nuk justifikon adoptimin e numrit të shtetasve sipas Regjistrit Kombëtar të Gjendjes Civile të muajit Shkurt 2009, përkundrejt numrit të shtetasve sipas Regjistrit Kombëtar të Gjendjes Civile të muajit Nëntor 2012. Nuk ka asnjë dyshim që duke votuar Vendimi nr.2/2013, shumica parlamentare e Kuvendit ndërmori një akt në dhunim të parimit të barazisë së votës. 16 www.codices.coe.int

19

V. Mbi cenimin e të drejtës për një proces të rregullt ligjor Partia Socialiste është person juridik privat që, në këndvështrim të nenit 16 të Kushtetutës, gëzon të gjitha të drejtat dhe liritë themelore, si dhe detyrimet e parashikuara në Kushtetutë për aq sa këto përputhen me qëllimet e përgjithshme të saj dhe me thelbin e këtyre të drejtave, lirive dhe detyrimeve. Në lidhje me këtë Gjykata Kushtetuese në Vendimin nr.39, datë 23.12.2003, shprehet se:

“Sipas nenit 134 të Kushtetutës, legjitimimi i individit kushtëzohet nga interesi i tij, si bartës i të drejtave dhe lirive themelore. Ndërsa sipas nenit 16/2 të kushtetutës, edhe personat juridikë mund të jenë bartës të të drejtave e lirive themelore, por vetëm për aq sa këto të drejta e liri përputhen me qëllimet e përgjithshme të këtyre personave dhe me thelbin e vetë të drejtave dhe lirive themelore. Personat juridikë të së drejtës private janë përfitues të këtyre të drejtave e lirive dhe si të tillë mund ta venë në lëvizje gjykatën Kushtetuese për pretendime që lidhen me procesin e rregullt, sipas nenit 42 e 131/f të Kushtetutës”.

Sikundër e kemi cituar dhe më lart, Gjykata Kushtetuese, në Vendimin nr.1, datë 07.01.2005, shprehet se:

“Si barazia e votës, ashtu dhe barazia e konkurruesve në zgjedhje, që është konkretizimi i shanseve politike të barabarta, janë të domosdoshme për realizimin e një procesi zgjedhor të drejtë. Subjekte përfituese të këtij parimi janë zgjedhësit nga njëra anë, si dhe konkurruesit në zgjedhje nga ana tjetër, ku përfshihen partitë politike, koalicionet e partive, kandidatët e tyre si dhe kandidatët e pavarur.”

Pra, Gjykata e ka identifikuar cenimin e barazisë së votës (të argumentuar më lart) si element të domosdoshëm (jo thjesht të nevojshëm) për realizimin e një procesi zgjedhor të drejtë. Në këtë kuptim është e qartë dhe s’ka nevojë për interpretim: Gjykata i referohet pothuajse literalisht procesit ligjor të drejtë, veçse në këtë rast ligji është ai zgjedhor (përkundrejt rasteve të tjera kur ligji është civil apo penal). Gjykata po ashtu, pa asnjë mëdyshje ka identifikuar edhe se partitë politike pjesëmarrëse në konkurrimin zgjedhor janë subjekte të interesuar drejtpërdrejtë (si përfituese) nga respektimi i parimit të barazisë së votës. Në këtë kontekst, Partia Socialiste pretendon se procesi përmes së cilit është cenuar kjo e drejtë thelbësore kushtetuese (barazia e votës) është i parregullt, ai është bërë në kundërshtim me ligjin – Kodi Zgjedhor.

20

Gjykata Kushtetuese e ka legjitimuar edhe më parë Partinë Socialiste të pretendojë përpara saj në lidhje me mbrojtjen e parimeve apo të drejtave kushtetuese të cenuara nga një proces i parregullt ligjor. Bëhet fjalë për Vendimin nr.15, datë 15.04.2010, lidhur me pretendimin “për zhvillimin e bisedimeve pa pasur plotfuqi nga Presidenti i Republikës”, ku Partia Socialiste në pozitën e kërkuesit pretendonte se “grupi negociator shqiptar, gjatë bisedimeve dhe në momentin e lidhjes së marrëveshjes nuk ka qenë i pajisur me plotfuqi nga Presidenti i Republikës. Si rrjedhojë, grupi negociator nuk ka pasur autorizim nga organi kompetent për të hyrë në bisedime me palën greke dhe aq më pak për të lidhur marrëveshje mbi delimitimin e hapësirave detare”. Ky është një rast i pastër i një procesi të parregullt ligjor, dhe si i tillë edhe u pranua nga Gjykata Kushtetuese. Gjithashtu, në jurisprudencën e saj Gjykata Kushtetuese ka legjitimuar aktivisht edhe subjekte persona juridikë të iniciojnë përpara Gjykatës pretendimin për cenim të një të drejte kushtetuese përmes një procesi të parregullt ligjor, por jo thelbësisht për interesin e tyre të ngushtë vetjak, por në emër të shtetasve, individëve, interesat e të cilëve ata mbrojnë. Është rasti i vendimit Nr.17 i Vendimit, datë 23.04.2010 të Gjykatës Kushtetuese, ku Avokati i Popullit është legjitimuar në emër të shtetasve që ai mbron në bazë të ligjit nga veprimet e paligjshme të administratës. Thuhet në atë vendim:

“Në kërkesën e Avokatit të Popullit, koncepti i procesit të rregullt ligjor është parë në kuptim të atij gjyqësor. Kërkuesi pretendon se e drejta për një proces të rregullt është cenuar, për arsye se fshirja e regjistrimit të titullit të pronësisë nuk bëhet nëpërmjet një vendimi gjyqësor, ku dhe respektohen elementët e procesit të rregullt, por nga një strukturë administrative. Pezullimi i veprimeve mbi pronën dhe fshirja e regjistrimit të mbivendosjeve nga regjistruesit dhe kryeregjistruesi, pa një proces të rregullt gjyqësor, cenon rëndë të drejtën e pronës.”

Po ashtu, për paralelizëm, më se njëherë, Gjykata ka legjitimuar persona juridikë privatë të strukturuar në formën legale të “organizatave jofitimprurëse-OJF”17në lidhje me “shqyrtimin pajtueshmërisë së ligjit ose të akteve të tjera normative me Kushtetutën ose me marrëveshjet ndërkombëtare”. Kështu, Gjykata ka pranuar kërkesën e Komitetit Shqiptar të Helsinkit me objekt: “Shfuqizimi si antikushtetues i nenit 410/2 të Kodit të Procedurës Penale të R.Sh-së”, duke arsyetuar se:

“Komiteti Shqiptar i Helsinkit është një organizatë e njohur për veprimtarinë e saj në mbrojtje të të drejtave dhe lirive themelore të njeriut, i cili, sipas statutit, ka si objekt dhe qëllim vëzhgimin e gjendjes lidhur me këto të drejta. Duke patur një qëllim të tillë, ai ka statusin e një kërkuesi legjitim, sipas nenit 134 të Kushtetutës”18.

17 Ligji nr.8788, datë 07.05.2001, “Për Organizatat Jofitimprurëse”, në nenin 2, pika 3 dhe 4 respektivisht shpjegon se me “Organizata jofitimprurëse kuptohen shoqatat, fondacionet dhe qendrat, veprimtaria e të cilave zhvillohet në mënyrë të pavarur dhe pa u ndikuar nga shteti” , ndërsa me “Veprimtari jofitimprurëse kuptohet çdo veprimtari ekonomike dhe joekonomike me kusht që të ardhurat ose pasuritë e organizatave jofitimprurëse, kur ka të tilla, të përdoren vetëm për realizimin e qëllimeve të përcaktuara në statutin e organizatës.” 18 Vendimi nr.15, datë 17.04.2003 i Gjykatës Kushtetuese.

21

Bazuar në sa më sipër, Partia Socialiste pretendimin e cenimit të parimit kushtetues të barazisë së votës përmes një procesi të parregullt ligjor e sjell gjithashtu edhe në emër të kandidatëve të saj për deputetë dhe anëtarëve të saj me shtetësi shqiptare, zgjedhës në Zgjedhjet e datës 23.06.2013. Në vendimet e saj, Gjykata ka theksuar se:

“Çdo organ i pushtetit publik gjatë ushtrimit të funksioneve të tij kushtetuese e ligjore është i detyruar të respektojë standardet e gjithëpranuara demokratike që lidhen me procesin e rregullt, të cilat kanë gjetur pasqyrimin e tyre në Kushtetutë” (shih vendimet nr. 75, datë 19.04.2002 dhe atë nr. 76, datë 25.04.2002 të Gjykatës Kushtetuese).

Meriton të theksohet se ratio decidendi e mësipërme është shkëputur nga një vendim ku për herë të parë Gjykata Kushtetuese morri në shqyrtim përputhshmërinë me Kushtetutën të një vendimi të Kuvendit duke vendosur “Shfuqizimin si të papajtueshëm me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë të Vendimit nr.20, datë 19.03.2002 të Kuvendit të Shqipërisë... .” Në vendimin datë 23.04.2010, Gjykata është shprehur se:

“Kushtetutbërësi, duke parashikuar në nenin 42/1 të Kushtetutës se: “Liria, prona dhe të drejtat e tjera të njohura me Kushtetutë dhe me ligj nuk mund të cenohen pa një proces të rregullt ligjor”, nuk duket se e ka përjashtuar mundësinë e cenimit të këtyre të drejtave edhe përmes procedurave administrative, mjaft që ato të jenë të rregullta. Fakti i gjithëpranuar se procedura gjyqësore ofron më shumë garanci për qytetarin nuk do të thotë a priori që procedura administrative është e parregullt, kur që të dyja janë të parashikuara nga ligji.”

Logjikshëm, deduktohet se, nëse procedura e zhvilluar nga organi administrativ, në rastin tonë legjislativ – Kuvendi, nuk është e parashikuar nga ligji, atëherë ndodhemi përpara një procesi të parregullt ligjor. Vërejmë se procedura në fjalë është ajo për caktimin e numrit të mandateve në çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013. Neni 21 të Kodit Zgjedhor, me titullin kuptimplotë “Kompetencat e KQZ”, parashikohet se:

“KQZ-ja ka këto kompetenca:

5. Propozon ndarjen e numrit të mandateve për çdo zonë zgjedhore për zgjedhjet në Kuvend.”

Ndërsa në vendimin nr.16, datë 11.11.2004, për po të njëjtin subjekt, Gjykata shprehet: “Komiteti Shqiptar i Helsinkit është legjitimuar në paraqitjen e çështjeve analoge pranë Gjykatës Kushtetuese “për çështje që lidhen me interesat e tij”, kur konstatohet, se pretendimet e parashtruara lidhen me mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore të shtetasve, gjë që sipas Statutit të kësaj Organizate përbën edhe objektin kryesor të veprimtarisë së saj”.

22

Ndërsa sipas nenit 76, pika 2 të Kodit Zgjedhor: “2. Jo më vonë se 15 ditë nga marrja e të dhënave, KQZ-ja kryen llogaritjen për caktimin e mandateve për çdo zonë zgjedhore, sipas kritereve dhe procedurave të përcaktuara në nenin 75 të këtij Kodi dhe ia dërgon menjëherë Kuvendit. Kuvendi, me procedurë të përshpejtuar, miraton me vendim ndarjen e mandateve.”

Duke iu rikthyer edhe njëherë procedurës së ndjekur nga KQZ e Kuvendi në lidhje me caktimin e numrit të mandateve në çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013 përsërisim se: Në datën 21.11.2012, u zhvillua mbledhja e Komisionit Qendror të Zgjedhjeve me rend dite: shqyrtimi i Aktit “Për caktimin e numrit të mandateve për çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013”. Pas përfundimit të diskutimeve, Kryetarja e KQZ hodhi për votim19 në parim projektvendimin me objekt “Caktimi i numrit të mandateve për çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013”, që iu ishte shpërndarë paraprakisht anëtarëve të KQZ dhe përfaqësuesve të partive politike në KQZ. Në përfundim të votimit, akti mori vetëm 4 vota “pro”, dhe në kuptim të nenit 24, pika 1, germa “ë” të Kodit Zgjedhor, ai nuk konsiderohet i miratuar në parim20. Ky vendim nuk u zbardh asnjëherë dhe rrjedhimisht edhe nuk u firmos nga anëtarët e KQZ. Sqarojmë se anëtarët e KQZ, D.Biba, A.Shtylla dhe J.Jani, ndonëse ishin të pranishëm në mbledhje, refuzuan të votojnë “pro” apo “kundër”, duke e arsyetuar këtë me faktin se, “kompetenca e tyre ligjore për të arritur në një vendim po cenohej”21 dhe se “KQZ duhet ta shtynte sërish marrjen e vendimit për caktimin e numrit të mandateve, ndonëse përtej afatit kohor të përcaktuar nga Kodi Zgjedhor, pasi integriteti i procesit zgjedhor ishte shumë më i rëndësishëm se një afat kohor, shkelja e të cilit nuk sillte në thelb asnjë pasojë”. Për të tre këta anëtarë procedura e hetimit administrativ vijonte të ishte e hapur; ata kërkonin informacion të mëtejshëm nga Ministria e Brendshme në mënyrë që të arrinin me bindje në krijimin e një vullneti të pastër vendimmarrës.22 Është e kuptueshme që ky është rasti kur, për shkak të specifikës së vendimmarrjes, organi administrativ nuk arrin të marrë një vendim. Në vijim, në respekt të ligjit (neni 24§2 i Kodit Zgjedhor), anëtarët e KQZ duhet të firmosnin projektvendimin që kishin paraprakisht në

19 Shiko procesverbalin e mbledhjes së KQZ datë 23.11.2012, faqe 64. 20 Shiko procesverbalin e mbledhjes së KQZ datë 23.11.2012, faqe 64. 21 Shiko procesverbalin e mbledhjes së KQZ datë 23.11.2012, faqe 80. 22 Shiko procesverbalin e mbledhjes së KQZ datë 23.11.2012, faqe 78-79.

23

dosjet e tyre individuale, të votuar respektivisht 4 anëtarë “pro” dhe 3 “kundër” (refuzimi u konsiderua votë “kundër”), dhe me dispozitiv: “1.Të caktojë numrin e mandateve për çdo zonë zgjedhore, si më poshtë: Zona zgjedhore qarku Berat 7 mandate Zona zgjedhore qarku Dibër 6 mandate Zona zgjedhore qarku Durrës 14 mandate Zona zgjedhore qarku Elbasan 14 mandate Zona zgjedhore qarku Fier 16 mandate Zona zgjedhore qarku Gjirokastër 5 mandate Zona zgjedhore qarku Korçë 11 mandate Zona zgjedhore qarku Kukës 4 mandate Zona zgjedhore qarku Lezhë 7 mandate Zona zgjedhore qarku Shkodër 11 mandate Zona zgjedhore qarku Tiranë 33 mandate Zona zgjedhore qarku Vlorë 12 mandate”. Përkundrazi, disa ditë pas mbledhjes së datës 23.11.2012, anëtarëve iu paraqit për të firmosur një vendim i KQZ që, në pjesën urdhëruese të tij (dispozitivi) vendoste:

“Të mos caktojë numrin e mandateve për çdo zonë zgjedhore, për zgjedhjet për Kuvendin 2013”.

Vendimi u firmos nga të shtatë anëtarët e KQZ me shënimin “kundër”. Vendimi i mësipërm rendit si bazë ligjore të vendimmarrjes nenet (citojmë): “21, pika 1 dhe pika 5, neni 24, pika 1, germa (ë) dhe nenin 76, pika 2, të ligjit nr.10019, datë 29.12.2008 “Kodi Zgjedhor i RSH”, i ndryshuar”. Vërejmë se asnjë nga këto nene, por në fakt në asnjë nen të Kodit Zgjedhor, nuk parashikohet si kompetencë e KQZ moscaktimi i numrit të mandateve për çdo zonë zgjedhore për zgjedhjet për Kuvendin e Republikës. Në bazë të Kodit Zgjedhor, nenet 21§5, dhe 76§2, KQZ “Propozon ndarjen e numrit të mandateve për çdo zonë zgjedhore për zgjedhjet në Kuvend” dhe jo “mosndarjen” e tyre. Për marrjen e këtij vendimi KQZ urdhërohet drejtpërsëdrejti nga ligji dhe nuk vihet në lëvizje nga subjektet e interesuara, ndaj edhe KQZ nuk mund të vendosë dhe akti (vendimi) nuk mund të ketë si dispozitiv të tijin formulime negative të llojit “Vendosi: mosmiratimin/mospranimin/refuzimin/mosdhënien/moscaktimin” - formulime tipike këto të procedurave administrative të nisura me kërkesë të palëve kur kërkesa rrëzohet (p.sh. kur kërkohet dhënia e lejes, licencës, etj.).

Në kuptim të parashikimeve të sanksionuara nga neni 116 i Kodit të Procedurave Administrative, akti i cilësuar si Vendimi i KQZ nr.15, datë 23.11.2012, me objekt “Caktimi i numrit të mandateve për çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013” dhe

24

me pjesën urdhëruese (dispozitivin): “Të mos caktojë numrin e mandateve për çdo zonë zgjedhore, për zgjedhjet për Kuvendin 2013” është nxjerrë nga KQZ në kapërcim të kompetencave të tij ligjore dhe në kundërshtim me procedurën e kërkuar nga ligji.

Bazuar në arsyetimin e mësipërm, vlerësohet se akti i cilësuar si Vendimi nr.15, datë 23.11.2012, që u paraqit për të firmosur me dispozitiv “Të mos caktojë numrin e mandateve për çdo zonë zgjedhore, për zgjedhjet për Kuvendin 2013”, është një akt në kundërshtim me ligjin. Kjo formë vendimmarrje në lidhje me këtë rast është jashtë kompetencave të KQZ për tu marrë. Akti i cilësuar si Vendimi nr.15, datë 23.11.2012, është edhe në kundërshtim me procedurën e parashikuar nga Kodi Zgjedhor për marrjen e vendimeve nga KQZ (nenet 23 e 24). Në asnjë nga këta nene, apo ndokund tjetër në Kodin Zgjedhor apo Kodin e Procedurave Administrative, nuk parashikohet që në rastet kur (projekt)vendimi nuk miratohet në parim kemi një votim të dytë, sikundër ndodhi në rastin e kësaj vendimmarrje. Rrjedhimisht, dispozitivi i këtij vendimi, fryt i votimit të dytë23 të KQZ është një shkelje e rëndë dhe flagrante e procedurës së vendimmarrjes së KQZ, sipas parashikimeve ligjore që e rregullojnë atë, të cituara më lart. Për më tepër, ky vendim është edhe krejtësisht alogjik, pasi të shtatë anëtarët e KQZ kanë votuar “kundër” që KQZ “vendos të mos caktojë numrin e mandateve për çdo zonë zgjedhore, për zgjedhjet për Kuvendin 2013”. Duke qenë se, ky vendim është absolutisht i pavlefshëm, pra “nul” dhe i paqenë, vendimmarrja e KQZ për: “Caktimin e numrit të mandateve për çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013” është ende kompetencë e KQZ. Bazuar në nenin 76, pika 3, të Kodit Zgjedhor “Në çdo rast numri i mandateve për çdo zonë zgjedhore miratohet jo më vonë se gjashtë muaj përpara fundit të mandateve të Kuvendit.”, pra KQZ është ende brenda mundësive dhe afateve të parashikuara në Kod (data 7 mars është afati përfundimtar i miratimit të numrit të mandateve), si organi administrativ kompetent, për të patur një vendimmarrje të saj për caktimin e numrit të mandateve për çdo zonë zgjedhore, dhe më tej përcjelljen e kësaj ndarje, si propozim për Kuvendin e Republikës së Shqipërisë. Gjithashtu, shkresa nr. 174, datë 11.01.2013, lënda “Informacion në lidhje me zbatimin e dispozitave të Kodit Zgjedhor për caktimin e numrit të mandateve për çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013”, e firmosur nga Sekretarja e Përgjithshme e KQZ, e cila i është drejtuar Sekretarit të Përgjithshëm të Kuvendit e që ka shërbyer për nisjen e

23 Shiko procesverbalin e mbledhjes së KQZ datë 23.11.2012 faqe 80.

25

procedurave në Kuvend për caktimin e mandateve për zonat zgjedhore24 është absolutisht e pavlefshme, pasi është lëshuar në mungesë të kompetencës së parashikuar nga ligji.25 Kompetencat e Sekretarit të Përgjithshëm të KQZ përcaktohen nga neni 25 i Kodit Zgjedhor. Asnjë paragraf i këtij neni apo ndonjë akt tjetër ligjor apo nënligjor nuk parashikon kompetencën e Sekretarit të Përgjithshëm të KQZ për të komunikuar mbi vendimmarrjen e KQZ me ndonjë organ tjetër, aq më pak me Kuvendin e Republikës. Përkundrazi, KQZ, që është një organ i parashikuar nga ligji si i bashkëdrejtuar, ka si autoritet të saj të vetëm në lidhje me përfaqësimin me të tretët Kryetarin dhe Zëvendëskryetarin e saj. Sipas nenit 20 të Kodit Zgjedhor, që parashikon kompetencat e tyre:

“1. Kryetari i KQZ-së ka këto kompetenca: a) drejton mbledhjet e KQZ-së dhe përfaqëson KQZ-në në marrëdhënie me institucionet e tjera; b) kryen funksionet e drejtuesit administrativ të institucionit. Në zbatim të kompetencave, sipas kësaj shkronje, Kryetari i KQZ-së nxjerr urdhra të brendshëm vetëm në bazë dhe për zbatim të vendimeve të KQZ-së. 2. Zëvendëskryetari i KQZ-së kryen detyrat e Kryetarit në mungesë të tij. 3. Kryetari i ushtron kompetencat në bazë të shkronjës “a” të pikës 1 të këtij neni së bashku me Zëvendëskryetarin. Të gjitha aktet e nxjerra në bazë të shkronjës “b” të pikës 1 të këtij neni nënshkruhen edhe nga Zëvendëskryetari, përndryshe janë të pavlefshme. Bëjnë përjashtim rastet kur Kryetari ose Zëvendëskryetari nuk ushtrojnë funksionet për arsye objektive.

Rezulton se Sekretaria e Përgjithshme e KQZ e ka nisur shkresën nr. 174, datë 11.01.2013, “Informacion ...”, me Autorizimin nr.55 prot., datë 7.01.2013 të Kryetares së KQZ. Ky autorizim është gjithashtu akt absolutisht i pavlefshëm pasi ai është nxjerrë në kundërshtim me formën dhe procedurën e parashikuar nga ligji: ai nuk është i firmosur nga Zëvendëskryetari i KQZ. Për më tepër, autorizimi ka si bazë ligjore Rregulloren e shfuqizuar të KQZ. Është e qartë se e gjithë procedura për investimin e Kuvendit për caktimin e numrit të mandateve për çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013” është absolutisht e pavlefshme, nul, dhe si e tillë konsiderohet e paqenë.

24Shiko Vendimin nr.2/2013 të Kuvendit. 25 Neni 116 i Kodit të Procedurave Administrative “Aktet administrative absolutisht te pavlefshme” Aktet administrative do te quhen absolutisht te pavlefshme, ne kuptimin e ketij Kodi, ne rastet e meposhtme: b) kur akti eshte nxjerre nga nje organ administrativ ne kapercim te kompetencave te tij ligjore; c) kur akti eshte nxjerre ne kundershtim me formen dhe proceduren e kerkuar nga ligji.

26

Akoma për tej, edhe procedura që kreu vetë Kuvendi, është një procedurë ekstraligjore, e paparashikuar nga ligji (Kodi Zgjedhor). Kuvendi nuk morri një propozim të miratuar me vendim nga KQZ për caktimin e mandateve. Duke adoptuar një përllogaritje në bazë të një vendimi të katër viteve më parë, Kuvendi jo vetëm cenoi parimin e barazisë së votës, por ndoqi edhe një procedurë të paparashikuar nga ligji, i cili i njeh si kompetencë Kuvendit vetëm miratimin e propozimit të KQZ për caktimin e mandateve (të miratuar nga kjo e fundit me vendim).

VI. Pezullimi i Vendimit të Kuvendit të Shqipërisë nr.2/2013, datë 31.01.2013

Të nderuar anëtarë të Gjykatës Kushtetuese!

Ligji nr.8577, datë 10.2.2000, “Për Organizimin dhe Funksionimin e Gjykatës

Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë”, në nenin 45 të tij, përcakton se:

“Gjykata Kushtetuese, kryesisht ose me kërkesë të palës, kur vlerëson se zbatimi i ligjit

ose i aktit mund të sjellë pasoja që prekin interesa shtetërorë, shoqërorë ose të

individëve sipas rastit, me vendim të Mbledhjes së Gjyqtarëve ose në seancën plenare,

urdhëron pezullimin e ligjit ose të aktit. Pezullimi vazhdon derisa vendimi përfundimtar i

Gjykatës Kushtetuese të hyjë në fuqi.”

Në respekt të këtij rregullimi, i kërkojmë Gjykatës Kushtetuese të vendosë menjëherë pezullimin

e zbatimit të Vendimit të Kuvendit të Shqipërisë nr.2/2013, datë 31.01.2013 “Për caktimin e

numrit të mandateve në çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e Shqipërisë të vitit

2013”.

Në gjykimin dhe bindjen tonë, zbatimi i këtij Vendimi përmes akteve me karakter nënligjor nga

KQZ, përsa kohë që Gjykata Kushtetuese ende nuk është shprehur për pranimin apo jo të

Kërkesës sonë, do të sjellë pasoja të rënda e të pariparueshme jo thjesht për interesat shtetërorë e

shoqërorë, por edhe historikë në vend.

Kujtojmë që, në respekt të rregullimit ligjor, neni 76 i Kodi Zgjedhor:

27

“3. Në çdo rast numri i mandateve për çdo zonë zgjedhore miratohet jo më vonë

se 6 muaj përpara fundit të mandatit të Kuvendit.”

Sjellim në vëmendje të Gjykatës Kushtetuese se në eksperiencën e saj vendimmarrëse -Vendimi

nr.28, datë 21.02.2002, në çështjen me kërkues: Një Grup prej 29 Deputetësh të Kuvendit të

Shqipërisë, me objekt: “Interpretimi i neneve 96 e 97 të Kushtetutës të Republikës së Shqipërisë

si dhe pezullimi i procedurave të shqyrtimit të programit politik të Këshillit të Ministrave dhe të

përbërjes së tij”, Gjykata vendosi pranimin e kërkesës për pezullim dhe, mbi të gjitha, e morri

vendimin për çështjen brenda 24 orëve.

Në përfundim të këtyre argumenteve,

K ë r k o j m ë:

1. Shfuqizimin si antikushtetues të Vendimit të Kuvendit të Shqipërisë nr.2/2013, datë

31.01.2013 “Për caktimin e numrit të mandateve në çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për

Kuvendin e Shqipërisë të vitit 2013”.

2. Pezullimin e zbatimit të Vendimit të Kuvendit të Shqipërisë nr.2/2013, datë 31.01.2013

“Për caktimin e numrit të mandateve në çdo zonë zgjedhore të zgjedhjeve për Kuvendin e

Shqipërisë të vitit 2013”.

Me respekt,

Një e pesta e deputetëve të Kuvendit: Kryetari i Partisë Socialiste

Edi RAMA

1. ___________________________________

28

2. ___________________________________

3. ___________________________________

4. ___________________________________

5. ___________________________________

6. ___________________________________

7. ___________________________________

8. ___________________________________

9. ___________________________________

10. ___________________________________

11. ___________________________________

12. ___________________________________

13. ___________________________________

14. ___________________________________

15. ___________________________________

16. ___________________________________

17. ___________________________________

18. ___________________________________

19. ___________________________________

20. ___________________________________

21. ___________________________________

22. ___________________________________

23. ___________________________________

24. ___________________________________

25. ___________________________________

29

30

26. ___________________________________

27. ___________________________________

28. ___________________________________

Tiranë, më, 12.02.2013