Inhoud

Inleiding .............................................................................................. 3

Agricall -Boeren op een Kruispunt! Opvang voor land- en tuinbouwers en hun gezinnen................... 7

Hoofdstuk 1: Wat is stress?.................................................................... 9

1. Op zoek naar een definitie van stress...................................... 11 1.1. Stress:eenprobleem........................................................... 11 1.2. Stressalsonevenwicht........................................................ 12 1.3. Stressalsreactieopbedreiging.......................................... 14 2. De rol van stress........................................................................ 15 2.1. Vechtenofvluchten............................................................ 15 2.2. Wanneerwordtstresseenprobleem?................................. 16 2.3. Eenbeetjestresskangeenkwaad....................................... 17 3. Stress-signalen........................................................................... 19 3.1. Onslichaam......................................................................... 19 3.2. Onsgedrag(acties).............................................................. 20 3.3. Onzegedachtenengevoelens.............................................. 23 3.4. Allesignalensamen............................................................. 24 3.5. Herkennenenerkennen...................................................... 25 4. Oorzaken van stress.................................................................. 27 4.1. Watkanstressuitlokken?................................................... 28 4.2. Watkanstressinstandhouden?.......................................... 32 5. Waar kan aanhoudende stress toe leiden?.............................. 35 5.1. Depressie............................................................................ 35 5.2. Burnout............................................................................... 36 6. Besluit........................................................................................ 37

Hoofdstuk 2: Test jezelf!....................................................................... 39

1. Hoe stresserend is je job?......................................................... 43 2. Wat zijn jouw stress-signalen?................................................ 49 3. Stresserende levensgebeurtenissen.......................................... 51

-1-

4. Hoe ga jij om met moeilijkheden?........................................... 53

Hoofdstuk 3: Wat kan ik doen om gezond te blijven?......................... 59

1. Probleemgerichte strategieën.................................................. 65 1.1. Vaardigheid1:Hoekanikmijnproblemenoplossen?...... 65 1.2. Vaardigheid2:Hoegaikdeconfrontatiemet.................. 72 desituatieaan? 1.3. Vaardigheid3:Hoekanikgoedcommuniceren?.............. 74 2. Emotiegerichte strategieën....................................................... 77 2.1. Hoekanikmeontspannen?................................................ 77 2.2. Beheersjegedachtenengevoelens.................................... 84 A.Bewustwordingsfase:.................................................... 86 welkevalkuilenzittenerinonsdenken? B.Veranderingsfase:deuitdaagmethode........................... 89

Hoofdstuk 4: Wie kan me helpen?...................................................... 95

1. Hulpverlening in de geestelijke gezondheidszorg.................. 99 1.1. Bijwiekanikterechtmetmijnproblemen....................... 99 rondpsychischwelzijn? 1.2. Hoekomjebijdejuistehulpverlenerterecht?................. 101 2. En wie helpt me met andere problemen?….......................... 105

Hoofdstuk 5: Hoe iemand helpen waarmee het niet goed gaat?....... 109

1. Zelf iemand helpen..................................................................111 2. Iemand laten helpen/Iemand doorverwijzen....................... 113

-2-

Inleiding

OnderredactievanSigertVandenberghe

Coauteurs:MarieMormont,LiesbetVanHoudenhove,TineDaeseleire

Willenwijbedankenvoorhunbijdrageaanhettotstandkomenvanditboek:

SofieVuerstaek,SofieMertens,DirkAntonissen,MuriëlBossut,AnneliesDeprez,Lies

Missotten,Prof.Dr.DirkHermans,Prof.Dr.OmerVandenBergh,Prof.Dr.Véronique

DeKeyser,NicoleDery,FrankDehasque,GeorgeVankeerbergen,ElsDeckers,Danny

Vandebeeck, Geert Claerebaut, Kristel Dhont, Hilde De Sutter, Sim Moors, Dhr. Van

Heucke, Erik Van Vooren, Jos Hectors, Els Van den Bergh, Leen Vleminckx, Benny

Nyskens,ChantalCaers,GiVanderwoeren,WillyLauwersenHildeHoogewys

©FODWASO,ESFenISWLimits,2007

Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, ofopenbaargemaakt,inenigevormofopenigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopieën,opnamen,ofenigeanderemanier,zonderschriftelijketoestemmingvanISWLimits(016/20.85.96)

“Zorgenvoor jezelf inde land-en tuinbouw”werdgeschrevendoordemedewerkers van Agricall. Het Agricallteam zet zich in om land- entuinbouwerstehelpen,diehetoméénofandereredenmoeilijkhebben.

Agricall werd opgericht in 2001 omdat vastgesteld werd dat land- entuinbouwersvaakmetstresstekampenhebben.Enalsweeenseenaantalzakenopeenrijtjezetten,danblijktdathetnietverwonderlijkisdaterookindeland-entuinbouwsectorstressis:

• Je statuutvanzelfstandigeofmeewerkendeechtgenotemaaktdat jegeenvast loonhebt,maardat jevoor je inkomenvolledigop jezelfaangewezenbent.Jehebtookgeenrechtopeenwerkloosheidsuitkering,betaaldziekenverlof,…

• Jemoetheelwatregelsnalevenomdenodigesubsidiestekrijgen.

• Erkomenonverwachtecontrolesomnategaanofjealleregelswelnaleeft.

• Dewetgevingverandertvoortdurend,wathetmoeilijkmaaktomvanallesopdehoogteteblijven.

• Jehebtsteedsmeerpapierwerktedoenendatwordtbovendienooksteedsingewikkelder.

• Erzijndeopeenvolgendecrisissen:dioxinecrisis,varkenspest,BSE,vogelpest, slechteoogstenofoverproductiewaardoordekostennietmeerkunnendoorgerekendwordenindeproducten.

• Jekrijgtweinigwaarderingvoorjewerk.

• Hetimagovanland-entuinbouwersisvervanpositieftenoemenendaarkanjezoweinigaanveranderen.

• …

Aldezezaken,ennogveleanderedienietinhetlijstjestaan,kunnensomsstress veroorzaken bij land- en tuinbouwers. Daarom probeertAgricallland-entuinbouwersenhunfamiliestehelpen,wanneerzijhetmoeilijkhebben.

-5-

Inleiding

Ook“Zorgenvoorjezelfindeland-entuinbouw”werdgeschrevenmetdebedoelingomboerenentuinderstehelpenmethetaanpakkenvanstressenaanverwanteproblemen.Inditboekjekanjelerenwatstressisenwatjeeraankandoen.Alswijeenprobleemzoalsstresswillenoplossen,danishetookbelangrijkomgoedtewetenwatstressis.Ditishetonderwerpvanheteerstehoofdstuk:“Wat is stress?” Inhet tweedehoofdstuk,dat“Testjezelf”heet,kanjeeenaantalvragenlijstjesinvullenomtezienófenhoeveelstresserisinjouwleven.Hetderdehoofdstukzaljelerenomstressaantepakkenopverschillendemanieren.Gelukkigmoetenwenietalleproblemenzelfoplossen.Daaromwordtinhoofdstuk4uiteengezetbijwiejeterechtkuntmetproblemen,alsjehetnietzietzittenomzealleenoptelossen.Ineenvijfdeenlaatstehoofdstukwordttenslottestilgestaanbijdevraaghoejeanderemensenmethunproblemenkunthelpen.

Dezevijfhoofdstukkenzijnzogeschrevendatjezelosvanelkaarkuntlezen.Jehoeftdusniethoofdstuk1gelezentehebbenomhoofdstuk4tebegrijpen.Maarwieoptimaalwilprofiterenvanditboekje,doeterwelgoedaanomevendetijdtenemenomhethelemaaldoortelezen.

Alvastveelleesplezier!

Het Agricallteam

-6-

Inleiding

Aan het begin van dit boekje willen we even stilstaan bij het projectAgricallendevzwBoerenopeenKruispunt.

Wie zijn we?

AgricallenBoerenopeenKruispuntvormeneenteamvangemotiveerdemedewerkersdiezichsameninspannenomland-entuinbouwerstehelpenmethunproblemen.

Hoe zijnAgricall en Boeren op een Kruispunt ontstaan? Wel, in 2001werdeenprojectopgestartomhetwelzijnvan land-en tuinbouwers teverbeteren. Dit project kreeg de naamAgricall. Het werd gefinancierddoorhetEuropeesSociaalFonds(ESF)endeFederaleOverheidsdienstWerkgelegenheidArbeidenSociaalOverleg(FODWASO).Gedurendeverschillende jaren hebben de medewerkers van Agricall zich ingezetomland-entuinbouwerstehelpenmethunproblemen.HetESF-projectAgricallwasechterbeperktintijd.Denodigefinanciëlemiddelenwerdenvoorzientotjuni2008.

ToenYvesLetermealsVlaamsMinister-Presidentnogverantwoordelijkwasvoordeland-entuinbouwsector,hadhijduidelijklatenverstaandathijhetbelangrijkvonddatdeactiviteitenvanAgricallzoudenvoortgezetworden, ook als de financiering vanuit het ESF en FOD WASO werdstopgezet. Zo werd vanuit het kabinet van Yves Leterme het initiatiefgenomenomsamenmetAlgemeenBoerensyndicaat(ABS),Boerenbond,CeraenKVLV-AgraeennieuwevzwopterichtendiedeactiviteitenvanAgricall zouverderzetten.Voordit initiatiefwerdooksteungevondenbijdeKoningBoudewijnstichtingendeNationaleLoterij. Alduswerdin2007devzwBoerenopeenKruispuntopgericht.Hetdoelvandezenieuwe vzw blijft hetzelfde: land- en tuinbouwers (en hun gezinnen)helpenmetdeproblemenwaarmeezegeconfronteerdworden.

Wat doen we?

Agricall-Boeren op een Kruispunt helpt land- en tuinbouwers met omhet even welk probleem. Het team bestaat uit medewerkers met een

Agricall-Boeren op een Kruispunt! Opvang voor land- en tuinbouwers en hun gezinnen.

-7-

uiteenlopende expertise. Er zijn medewerkers die vooral onderlegdzijn in het begeleiden bij meer psychologische en sociale problemen(depressie,ruzies,stress,relatie-problemen,…).Anderemedewerkerszijnmeer gespecialiseerd in financiële, juridische en technische problemen(schulden, ziektes bij dieren, stopzetting, overname, administratie,…).Kortom, Agricall-Boeren op een Kruispunt is een compleet team datboerenentuindersmetuiteenlopendeproblemenkanhelpen.

Hoe gaan we te werk?

Land- en tuinbouwers (en hun kinderen) kunnen contact metAgricall-BoerenopeenKruispuntopnemenviadetelefoon.Wijzijnbereikbaarophetnummer0800 99 138

OnzeFranstalige collega’s inWallonië zijnbereikbaarophetvolgendenummer:0800 85 0 18

Voor wie over internet beschikt is het ook mogelijk om contact op tenemenviae-mail:info@boerenopeenkruispunt.be

Sommigemensenblijvenlieveranoniemaandetelefoon.En,datisgeenprobleem.Jebentnietverplichtomjenaamtezeggenaandetelefoon.Wijhebbendaarallerespectvoor.Inelkgevalwordtalleinformatiediewijkrijgenmetdegrootstevertrouwelijkheidbehandeld.

Somswordendeproblemengewoontelefonischofpere-mailopgelost.MaaralsdemedewerkersvanAgricall-BoerenopeenKruispunthetnodigvinden,endepersooninkwestieisermeeakkoord,dangaanwijookbijdiepersoonlangs.Erwordtdaneenpersoonlijkebegeleiding“aanhuis”opgestart.Dezedienstverleningisvollediggratis!

OpdezewijzeheeftAgricall-BoerenopeenKruispuntalheelwatboerenentuindersgeholpen.Jaarnajaarstijgthetaantaloproepenenbegeleidingen.HoewelmensenvaakaarzelenommetAgricall-BoerenopeenKruispuntcontactop tenemen,zijnzeachterafdoorgaansheelblijdatzedestaptochgezethebben.

-8-

Agricall-Boeren op een Kruispunt!

Hoofdstuk 1Wat is stress?

1.1. StreSS: een probleem!

Stressiseengrootprobleeminonzemaatschappij.Land-entuinbouwershebbenermeetekampen,maarookinanderesectoreneiststresszijntol.Eenonderzoekuit2002,uitgevoerddoorhetonderzoeksteamvanPreventagri,toondeaandaterindeland-entuinbouwsectorinderdaadstressis.Maarwatditonderzoekookaantoondeisdat land-entuinbouwersnietmeerofminderstresshebbendanderestvandeberoepsbevolking.Conclusie:erisstressindeland-entuinbouwsector,netzoalsdathetgevalisindeandereberoepssectoren.

InBelgiëleidt1persoonop6aanstress.Datmaaktvanstresséénvandegrootsteproblemeninonzesamenleving.Steedsmeermensenkomenbijdehuisartsterechtmetstressklachten.Indetabelhieronderkanjeziendatdemeestvoorkomenderedenvooreenbezoekaandehuisarts,stressis.Stressgaatdaarmeevoorafaanademhalingsproblemen,hogebloeddrukenrugklachten.Daarmeewetenwedatstresseenprobleemis,maarwatstressjuistiswetenwenogniet.

“Het leven is niet zoals het zou moeten zijn; het is gewoonweg zoals het is. Maar de manier waarop u ermee omgaat, geeft de doorslag.”

Virginia Satir

-11-

Wat is stress?

11

1.2. Stress als onevenwicht

Het antwoord op de vraag “Wat is stress?” is niet zo

eenvoudig. Hoewel we het woord ‘stress’ vaak gebruiken, is

het niet gemakkelijk om er een definitie van te geven. Probeer

het zelf maar eens; tracht eens te antwoorden op de vraag “Wat

is stress?”

Antwoord:__________________________________________

__________________________________________________

__________________________________________________

Je zal gemerkt hebben dat het niet gemakkelijk is om deze

vraag goed te beantwoorden. Maar wees niet ongerust, dat is

voor de meeste mensen zo. Het is gewoon niet gemakkelijk om

een definitie van stress te geven. Zelfs onder wetenschappers is

er geen absolute eensgezindheid over één sluitende definitie

van stress. Dat neemt niet weg dat we wel goed kunnen

omschrijven wat stress is. Dat gaan we dan ook proberen in het

vervolg van dit hoofdstuk.

1. Op zoek naar een definitie van stress

1.2. StreSS alS onevenwicht

Hetantwoordopdevraag“Watisstress?”isnietzoeenvoudig.Hoewelwehetwoord‘stress’vaakgebruiken,ishetnietgemakkelijkomereendefinitievantegeven.Probeerhetzelfmaareens;trachteensteantwoordenopdevraag“Watisstress?”

Antwoord: ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________Jezalgemerkthebbendathetnietgemakkelijkisomdezevraaggoedtebeantwoorden.Maarweesnietongerust,dat isvoordemeestemensenzo.Hetisgewoonnietgemakkelijkomeendefinitievanstresstegeven.Zelfsonderwetenschappersisergeenabsoluteeensgezindheidoveréénsluitendedefinitievanstress.Datneemtnietwegdatwewelgoedkunnenomschrijvenwatstressis.Datgaanwedanookprobereninhetvervolgvandithoofdstuk.

Deexpertsophetvlakvanstress,beschouwenstressdoorgaansalseenonevenwicht.Stressiseenonevenwichttussentweezaken:onzedraaglastenonzedraagkracht. Jemoet jeditvoorstellenalseenweegschaalmetlangsdeenekantdraagkrachtenlangsdeanderekantdraaglast,zoalsopdeafbeeldinghieronder.

Allemaal goed en wel, maar wat betekenen de woorden draaglast endraagkrachtdan?Weproberenditteverduidelijken:

-12-

Wat is stress?

Draaglast Draagkracht

Draaglast = de eisen die ons gesteld worden door onze omgeving (werk, gezin, familie, vrienden,…) en door onszelf.

Aldieeisensamenvormenonzedraaglast.Onswerkeistbijvoorbeeldeenzwareadministratieve inspanning,onsgezineistdatwijervoorzorgen dat de kinderen goede resultaten halen op school en zelfeisen wij bijvoorbeeld dat we alles perfect moeten doen. Al dezeeisenvormeneenlastdiewemoetendragen,daaromsprekenwevandraaglast.

Draagkracht = de mogelijkheden die wij hebben om aan de eisen die ons gesteld worden te beantwoorden.

Hoe meer mogelijkheden en capaciteiten we hebben, hoe groteronzedraagkracht.Hetkanbijvoorbeeldzijndatweheelgoedzijninadministratiefwerkeninhetwerkenmetlandbouwmachines,datweonzekinderengoedkunnenhelpenbijhunschoolwerkendatwegoedkunnenrelativeren.Aldezezakenverhogenonzedraagkracht.

Voor de meeste mensen is een kadertje ophangen helemaal niet stresserend, maar stel je eens voor dat je nog nooit met een hamer of een zaag gewerkt hebt…

“Ik heb altijd buiten mijzelf gezocht naar sterkte en vertrouwenmaar ik weet nu dat het al die tijd in mij zat.”

Anna Freud

-13-

Wat is stress?

Nuwewetenwatdraagkrachtendraaglastis,kunnenweookbegrijpendatstressgaatovereenonevenwicht.Wantalsonzedraaglasttegrootisvooronzedraagkracht,danzalereenonevenwichtzijn;onzeweegschaalgaatuitbalans.Eneenweegschaaldieuitbalansis,leidttotstress.

Ofandersgeformuleerd:alswijhetgevoelhebbendatonzemogelijkhedenen capaciteiten (draagkracht) niet voldoen om te beantwoorden aan deeisendieonsgesteldworden(draaglast),danzullenwestresservaren.Wehebbendanhetgevoeldatwedesituatienietaankunnen.Eenvoorbeeld:

Ronald heeft een lening gekregen van de bank om zijn serres volledig te vernieuwen. Helaas gaat het financieel niet zo goed. De marktprijs voor tomaten is heel laag door de invoer van goedkope tomaten uit het buitenland. Ronald is er al enkele maanden niet in geslaagd om zijn maandelijkse afbetaling te doen. De bank dreigt ermee om verdere stappen te ondernemen als Ronald niet betaalt.De bank stelt dus eisen aan Ronald (draaglast), maar Ronald heeft het gevoel niet over de mogelijkheden te beschikken om aan die eisen tegemoet te komen (draagkracht). Door deze situatie krijgt Ronald last van stress.

1.3. StreSS alS reactie op bedreiging

UithetvoorbeeldvanRonaldwordtookduidelijkdatstressveeltemakenheeft met bedreiging. De eisen die de bank stelt, zijn bedreigend voorRonald. Als wij het gevoel hebben dat wij een bepaalde situatie nietaankunnen, dan is dat bedreigend. Wij ervaren dit onevenwicht tussendraaglastendraagkrachtdusalseenbedreiging.Enhetisdezebedreigingdieonsstress-systeeminwerkingstelt.Enwatdatjuistbetekentkanjelezeninhetvolgendedeelvandithoofdstuk:Derolvanstress.

“Het leven is alleen achterwaarts te begrijpen, maar we zullen het voorwaarts moeten leven.”

Soren Kierkegaard

-14-

Wat is stress?

2.1. vechten of vluchten

Hetklinktmisschienraar,maareigenlijkisstressopeenbepaaldemaniergoedvoorons.Stressheeftweldegelijkeenfunctie/eenrolvoordemens.Omdezestraffeuitspraaktebegrijpen,moetenweeenstapjeterugzettenindegeschiedenis.Velemensendenkendatstressietsisvanonzemodernetijd.Maardatkloptniet.Stressiseenprimitiefoverlevingsmechanismedatalbijonzeover-over-…overgrootoudersinhetstenentijdperkaanwezigwas.

Steljevoordateenholbewonerhoutaanhetsprokkelenisinhetbos.Plotskomthijooginoogtestaanmeteenbeer.Watkandieholbewonerdoen?Wel, hij kan eigenlijk twee dingen doen: vechten of vluchten. En watgebeurteropdatmomentinhetlichaamvandeholbewoner?Dehersenenvandeholbewonerstellenvastdatereenbedreigingis:eenbeer.Dezebedreiging zet het stressmechanisme in werking. Dit stressmechanismezorgt ervoor dat het hart van de holbewoner sneller gaat slaan, dat hijdieperensnellergaatademhalen,datzijnspierenzichgaanopspannen,enzovoort.Aldezelichamelijkereactieszijnnuttig,wantzezorgenervoordatdeholbewonerharderkanvechtenofsnellerkanvluchten.Doordatonze ademhaling versnelt wordt er meer zuurstof opgenomen in hetlichaam,doordathethartsnellerslaatwordtermeerbloednaardespierengepompt zodat ze meer zuurstof krijgen, doordat de spieren zich gaanopspannengaanweharderkunnenvechtenofsnellerkunnenvluchten…

-15-

Wat is stress?

2. De rol van stress

Hieruitwordtduidelijkwaaromwekunnenstellendatstressinoorsprongeigenlijk goed voor ons is. Het maakt dat we beter kunnen vechten ofvluchten voor een bedreiging. Natuurlijk gebeurt het nog zelden datmensenplotsvooreenwildebeerkomentestaan.Maardatneemtnietweg dat het vechten-vluchten-systeem ook in onze moderne tijden onslevenkanredden.Denkmaaraanvolgendevoorbeelden:• Je wordt ’s nachts wakker en merkt dat je huis in brand staat.

Onmiddellijkzullenjehersenenditalseenbedreigingdetecteren.Hetvechten-vluchten-systeem wordt in werking gesteld. Hierdoor zal jesnelleruitjehuiskunnenvluchtenofzaljebetertegenhetvuurkunnenvechten.

• Jekomtnetuitdewinkelenstaptnaarjewagen.Alfluitendsteekjedestraatover.Plotsschietereenautovanachterdebocht.Onmiddellijkdetecterenjehersenendezebedreiging.Hetvechten-vluchten-systeemtreedtinwerking.Doordeextraenergiediehierdoorwordtopgewekt,slaagjeernognetinomwegtespringenvoordeaanstormendeauto.Jestress-systeemheeftjelevengered.

“Alle belangrijke strijden worden gestreden binnen het zelf.”

Sheldon Kopp

2.2. wanneer wordt StreSS een probleem?

Dezestressreactieofvechten-vluchtenreactieisdusblijkbaarnuttigvoorons. Het is een alarmreactie die ons waarschuwt voor bedreiging. Wesprekendanookvandealarmfase.Maarwanneerwordt stressdaneenprobleem?Wel,hetprobleemontstaatwanneerhetgaatomeenbedreigingwaartegenwijnietmoetenvechtenofwaarvanwijnietmoetenvluchten.Eenvoorbeeld:

Jean probeert zijn werk zo goed en zo kwaad mogelijk te doen, ondanks de kleine moeilijkheden die hij tegenkomt. Hij slaagt er maar net in om rond te komen met zijn werk binnen redelijke werkuren. Op een ogenblik dat het juist heel erg druk is (oogstseizoen), staan er plots twee controleurs aan de deur.

-16-

Wat is stress?

Jean wordt dus geconfronteerd met een bedreiging waarbij vechten ofvluchten niet helpt, het gaat hier om een psychische bedreiging. Hetprobleem is nu dat onze hersenen geen onderscheid maken tussen eenpsychische bedreiging (een controle) en een lichamelijke bedreiging(eenbeer).Alsonzeherseneneenbedreigingdetecteren, lichamelijkofpsychisch,dantreedthetstressmechanismeinwerking:hartslagversnelt,ademhalingneemttoe,spierenspannenzichop,…Alswijmoetenvechtenofvluchten,dankunnenwedezeenergiegoedgebruiken.Maaralswemeteenpsychischebedreiginggeconfronteerdworden,waarbijwenietmoeten vechten of vluchten, dan zorgt deze extra energie alleen maarvooronaangenamenevenreacties:hartkloppingen,duizeligheid,spierpijn,maag-endarmstoornissen,…Opdatogenblikwordtstresseenprobleem.

2.3. een beetje StreSS kan geen kwaad

Alsonzeweegschaal,metlangsdeenekantdraaglastenlangsdeanderekant draagkracht, nu en dan eens uit balans gaat, dan hoeft dat geenprobleemtezijn.Hetisnatuurlijknietaangenaam,maarvaneenbeetjestressgaanwenietdood.Het iszelfszodatkorteperiodesvanhevigestress, met daartussen voldoende tijd om te recupereren, ons sterkermaken.Wenoemenditpsychologischehardheid.Datisnetzoalsbijeenatleetdiezijnconditieopbouwtdoorintervaltraining.Dielooptheelhardvooreenkorteafstand,endaarnarecupereerthij.Danloopthijopnieuwheelhardvooreenkorteafstand,endaarnarecupereerthijweer.Opdiemanierbouwthijzijnconditiegeleidelijkop.Opdezelfdemanierbouwenwijstressbestendigheidop.

Stresswordtweleenprobleemalswenietmeerkunnenrecupereren,alsdeperiodesvanstresselkaarzosnelopvolgendatrecuperatieonmogelijkwordt. Stress wordt dan chronisch.We spreken dan niet meer van eenstressreactie, waarbij energie gemobiliseerd wordt, maar wel van eenstresstoestand.Ineenstresstoestandisonsstress-systeemzodaniguitgeput,datergeenextraenergiemeergeproduceerdwordt.

Allesisop!Wenoemenditookweldeuitputtingsfase.Eenvoorbeeld:

-17-

Wat is stress?

We nemen terug het voorbeeld van Jean, die elke dag hard moet werken om met alles klaar te geraken. Op een drukke dag in het oogstseizoen staan er plots twee controleurs aan de deur. Dit is een bedreiging. Jean zijn stress-systeem treedt in werking [alarmfase]: ademhaling versnelt, spieren spannen zich op,… Maar Jean heeft deze energie niet nodig. Hij moet immers niet vechten of vluchten. Toch produceert zijn lichaam heel veel energie om te vechten of te vluchten. Gevolg hiervan zijn een aantal neveneffecten: hoofdpijn, spieren staan gespannen, hart gaat sneller slaan,… Maar goed, de controle is zonder kleerscheuren verlopen en Jean kan ’s avonds goed slapen; hij recupereert. De stressreactie heeft hier dus niet voor ernstige problemen gezorgd.

Maar de goden zijn Jean niet gunstig gezind. De vrouw van Jean is zwanger van een tweede kindje. Het kindje wordt echter twee maanden te vroeg geboren, midden in het oogstseizoen. Omwille van complicaties moet zijn vrouw een maand in het ziekenhuis blijven. Jean staat er helemaal alleen voor. Hij moet nu al het werk op het bedrijf alleen doen en ook nog eens voor het oudste kindje zorgen. De eerste dagen lukt het vrij goed. De bedreigende situatie zet het stress-systeem in actie [alarmfase] waardoor Jean extra energie krijgt. Dit helpt hem om langer en harder te werken. De stressreactie is hier dus nuttig. Maar deze situatie blijft maar duren. Jean kan niet meer recupereren van het zware werk. Het stress-systeem geraakt uitgeput en Jean heeft niet genoeg energie meer om zijn werk te doen [uitputtingsfase].

-18-

Wat is stress?

Alsweeenprobleem(zoalsstress)willenaanpakken,danmoetenweeerstvaststellendatereenprobleemis.Alswijnietwetendatereenprobleemis,dankunnenweerimmersnietsaandoen.Alswestresswillenaanpakkenmoetenwedaaromookeerstonzestress-signalenherkennen.Inhetdeel‘stress-signalen’gaanwelerenhoewestresskunnenherkennen;hoekanjenumerkendatjestresshebt?

Om het antwoord op deze vraag te vinden moeten we naar drie zakenkijken:teneersteonslichaam,tentweedeonsgedrag(acties)entenderdeonze gedachten en gevoelens. Stress zal op deze drie niveaus kunnengedetecteerdworden.Weduidendezedrieniveausookwelaanmethetwoord‘GAL-systeem’.DeGstaatvoorgedachten/gevoelens,deAvooracties(gedrag)endeLvoorlichaam.Webeginnenachteraan,bijdeL.

3.1. onS lichaam

AlsjeDeel2vandithoofdstuk-Derolvanstress-gelezenhebt,danweetjealwaardielichamelijkesignalenbijstressvandaankomen:onslichaamreageert op bedreiging met een vechten-vluchten reactie. Als wij nietmoetenvechtenofvluchten,danhebbenwijaldieenergienietnodig.

Dieovertolligeenergiezorgtdanvoornevenreacties:- hartkloppingen- pijnopdeborst- ademnood- duizeligheid- spierpijnen/ofstijvespieren(bv.rugpijn)- zweten- drogemond- maag-endarmlast- …

Dit zijn alarmsignalen. Ze waarschuwen ons voor het feit dat er ietsverkeerdloopt.

-19-

Wat is stress?

3. Stress-signalen

Maaronslichaamkanditnietblijvenvolhouden.Alsdestressblijftdurenkomenweineenuitputtingstoestandterecht.Alleenergieisdanopgebruikt.Erblijftnietsmeerover.Ditleidttotdevolgendestress-signalen:- vermoeidheid- slappebenen- engergietekort- hoofdpijn- …

Het isdusbelangrijkomdeeerste lichamelijke stress-signalen tijdig tedetecteren. Dan kunnen we er nog iets aan doen. We kunnen dan nogvoorkomendatwe ineenuitputtingstoestand terechtkomen.Hoe jeditdoetleesjeinHoofdstuk3“Watkanikdoenomgezondteblijven?”.

3.2. onS gedrag (actieS)

DitgaatoverdeAvanhetGAL-systeem:onzeactiesenonsgedragwanneerweonderstressstaan.Mensengaanzichimmersopeenbepaaldemaniergedragenwanneerzeonderstressstaan.Ditstressgedragkanopgedeeldwordenin3aspecten:✓ Vermijdingsgedrag✓ Vluchtgedrag✓ Gedragseffecten

✓ Vermijdingsgedrag

Als we onder stress staan hebben we de neiging om bepaalde dingentegaanvermijden.Ditzijndanvooraldedingendiestressofspanningveroorzaken.Eenaantalvoorbeelden:

✓ Vermijdenomdebus,tramoftreintenemen✓ Vermijdenomnaardewinkeltegaan✓ Vermijdenombeslissingentenemen✓ Vermijdenommetdeautoterijden✓ Vermijdenomaandeadministratietebeginnen✓ Vermijdenomdepostteopenen(bijvoorbeelduitangstomrekeningen

aantetreffen)✓ Vermijdenommetvriendeneenpinttegaandrinken

-20-

Wat is stress?

✓ Vermijdenomnaardekeldertegaan(uitangstvoorspinnen)✓ …

Ergens ishet logischdatwijzakengaanvermijdendieangst, spanningenstressveroorzaken.Doorzetevermijdenvoorkomenweimmersdatwegespannengeraken.Opkortetermijnwerktdezevermijdingsstrategie.Maaroplangetermijnzorgthetvermijdingsgedragalleenmaarvoormeerproblemen.Datwordtduidelijkalswehetvoorbeeldvoorogennemenvaniemanddievermijdtomdepostteopenen,uitangstomrekeningenaan te treffen. Op korte termijn heeft dit een voordeel. De persoon zalgeen rekeningen aantreffen en er dus ook niet gespannen door raken.Maaroplangetermijnzijndegevolgennatuurlijknietteoverzien.Wantdie rekeningen komen natuurlijk wel toe. Gevolg: rekeningen blijvenonbetaald, er komen boetes, de deurwaarder komt beslag leggen opmachines,…endestressenspanningnemenalleenmaartoe.

Opgelet! Hier moet nog een belangrijke opmerking gemaakt worden.Vermijdingsgedrag betekent niet alleen dat mensen iets niet gaan doenuitangst,zoalsnietmeermetdeautorijdenofdepostbusnietmeerleegmaken.Ietsnietdoenuitangstnoemenweookwelpassievevermijding.Vermijdingsgedrag kan ook juist betekenen dat mensen iets extra gaandoen,waardoorzenietgeconfronteerdwordenmetdatgenewatdespanningveroorzaakt.Ditnoemenweactievevermijding.Eenpaarvoorbeelden:• Iemanddieangstheeftommetdeautoterijdenneemtdebusomnaarde

landbouwbeurstegaan.Hierdoorvermijdtdiepersoondespanningdiemethetautorijdengepaardgaat.Debusnemenisdusactiefvermijdenommetdeautoterijden.Alsdiepersoongewoonwasthuisgeblevenomdathijnietmetdeautodurftrijden,danzouhetpassievevermijdingzijn.

• Iemanddiebangisdatdievenzulleninbreken,legtzijnautosleutelsophettafeltjebijdedeur.Hierdoorvermijdtdiepersoondatdedievendeautosleutelsopdeslaapkamerkomenzoeken.

• Iemandzetdriewekkersomzichzekerniet teoverslapen.Hierdoorvermijdthijzichteoverslapen.

• BoerPolblijftextralangophetveldwerkenomdeconfrontatiemetzijnvrouwniettemoetenaangaan.

Gavoorjezelfeensnawelkedingenjijprobeerttevermijdenomdatdeconfrontatie ermee je angstig maakt. Probeer je deze dingen actief te

-21-

Wat is stress?

vermijdendoorietsextratedoen,ofvermijdjezepassiefdoorietsniettedoen?

✓Vluchtgedrag

Een andere logische reactie bij stress en spanning is vluchtgedrag.Vluchtgedragbetekentdat jewegvluchtuit een situatiedievoor jou tebedreigendis.Jegaatbijvoorbeeldeenpintjedrinkenopcafé,maarhetisheelergdruk.Doordiedruktegeraakjegespannenen‘vlucht’jeweg.

Hetverschilmetvermijdingsgedragzithemhierin:bijvermijdingsgedragkomjenieteensindesituatieterechtdiespanningoproept,bijvluchtgedragkomjeerwelinterechtmaarvluchtjeeruitweg.Hetzaljenietverwonderendat vluchtgedrag vaak gevolgd wordt door vermijdingsgedrag. De maninhetvoorbeelddiewegvluchtuithetcafé,zalvanafnuwaarschijnlijkvermijdenomnaardatcafétegaan.Zokanhijnietmeermetdieakeligesituatiegeconfronteerdworden.

De gevolgen van vluchtgedrag zijn net zoals bij vermijdingsgedragvoordeligopkorte termijn: jeontsnaptaandespanning.Maaroplangetermijnhoudtdithetprobleemalleenmaarinstandenmaakthetdesituatievaakzelfserger.

✓Gedragseffecten

Mensendieonderstressstaan,gaanvaakeenaantaltypischegedragingenvoorstressstellen.Iedereenkentwelhetgespannenheenenweerlopen,ookwelijsberengenoemd.Eenaantalanderevoorbeeldenzijn:• snellerpraten• meerroken/drinken• stotteren• nagelbijten• …

Al deze gedragingen (vermijdingsgedrag, vluchtgedrag, allerleigedragseffecten)kunnenwijzenopstress.Hetisdusbelangrijkomeroogvoortehebben.Alsjezebijjezelfopmerkt,danzouereenbelletjemoeten

-22-

Wat is stress?

rinkelen:“jevertoontsignalendiewijzenopstress.”HoejedanmetdiestressomgaatleesjeverderinHoofdstuk3“Watkanikdoenomgezondteblijven?”.

3.3. onze gedachten en gevoelenS

Ook aan onze gedachten en gevoelens (de G van het GAL-systeem)kunnenwij somsmerkendatweonder stress staan.Zozullenwevaakbeginnenpiekerenovervanallesennogwat.Heeltypischdaarbijisde“Watals…”gedachte:

• Watalsiknietklaargeraakmetmijnwerk…?• Watalsdecontroleursietsvinden…?• Watalsmijnvrouw/manmijverlaat…?• Watalsikeronderdoorga…?• …

Stresszorgterookvoordatwenegatievergaandenken.Weziendanalleennoghetnegatieve,debedreigingen.Maarwehebbengeenoogmeervoordepositievedingenrondomons.Negatievegedachtenzijnbijvoorbeeld:

• Ikbeneenmislukkeling.• Ikkanniks.• Anderemensenhebbenmijnietgraag.• Ikmaakmebelachelijk.• Ikbenabnormaal.• Ikwordgek.• …

Zonder stress kijken we met een open geest naar het leven, we zien zowel het positieve als het negatieve

-23-

Wat is stress?

Onder stress kijken we met oogkleppen op, we zien enkel het negatieve

Doordat stress onze gedachten beïnvloedt, zal het ook onze gevoelensbeïnvloeden. Onze gevoelens zijn immers altijd een reactie op onzegedachten.Ditwordtduidelijkmethetvolgendevoorbeeld:

Stel, je ligt ’s nachts in je bed en je hoort een vreemd geluid op het dak. Je zou dan kunnen denken: “Oei, een inbreker!” Als je dat denkt, dan zal deze gedachte maken dat je je angstig gaat voelen. Maar je zou ook kunnen denken: “’t zal de kat van de buren zijn.” Bij deze gedachte zal je niet angstig worden, maar rustig verder slapen. Je merkt dat ons gevoel een reactie is op wat wij denken.

Piekerenzalonsvaakangstigmaken.Jebegrijptweldatdegedachte“Watals de controleurs iets vinden…?” beangstigend is. Op die manier kanstressertoeleidendatweonsangstiggaanvoelen.

Stress kan er ook toe leiden dat we ons somber gaan voelen.We gaannegatiever denken en als reactie op deze negatieve gedachten komenvaaknegatievegevoelens.Dikwijlsgaanmensendanookmeerhuilenalszeonder stress staan.Anderenzijnveelprikkelbaarder ennoganderenkrijgenzelfsechtewoedeaanvallen.

Dus, piekeren, negatieve gedachten, sombere gevoelens, angstigegevoelens,woedeaanvallen,huilbuien,…kunnenallemaaleentekenzijnvanstress.

-24-

Wat is stress?

3.4. alle Signalen Samen

Er zijn dus heel wat signalen die erop kunnen wijzen dat we stresshebben.Natuurlijkheeftnietiedereendiegestresseerdisaldezesignalen.Gelukkig maar! Iedereen heeft zijn eigen palet van stress-signalen. Enhet isbelangrijkomtewetenwatjouwstress-signalenzijn.Wantenkeldoor deze signalen te detecteren kan je merken dat je stress hebt. Datis een eerstevereisteom je stress aan tepakken:de signalenbij jezelfherkennen.

Om je te helpen om je eigen stress-signalen te leren kennen, zit er inHoofdstuk2vanditboekeenvragenlijst (ziepagina49).Opdeze lijststaan heel wat mogelijke stress-signalen, gegroepeerd volgens de drieelementenvanhetGAL-systeem.Overloopdelijsteensenduidaanwelkestress-signalenjijweleenservaart.

3.5. herkennen en erkennen

Jestress-signalenherkenneniséénzaak.Maarevenbelangrijkisdatjezeookerkent.Datwilzeggendatjeaanvaardtdatjestresshebt;datjehetvoorjezelfkunttoegeven.Wantalsjedatnietdoet,alsjevoorjezelfniettoegeeftdatjestresshebt,danzaljeerooknietsaandoen.

Hetlijktmisschienvreemd,maarvelemensenontkennenvoorzichzelfdatzelasthebbenvanstress.Ondankshetfeitdatzedesignalenopmerken,endatzeeigenlijkookwetendatdiesignaleneentekenzijnvanstress,gevenzeniettoedatzestresshebben.Zeontkennenhetvoorzichzelfenvoorhunomgeving.Dezeontkenningiseenstrategieommethetprobleem(destress)omtegaan.Maarvaakisontkenningvanhetprobleemgeengoedestrategie,zekernietbijstress.Wantalsstresszichmeestergemaaktheeftvanjou,danlaatdatjenietzomaarteruglos.Eensstressjeinz’ngreepheeft,isheteendraaikolkwaarjegemakkelijkinwordtmeegezogenalsjeernietsaandoet.Enals je indiedraaikolkvastzit,komeneralleennog problemen bij: slaapproblemen, depressieve gevoelens, angst,paniekaanvallen,…

Het enige wat je kan doen om te voorkomen dat je in een dergelijkedraaikolkterechtkomt,isjestressserieusnemen.Alsjemerktdatjestress

-25-

Wat is stress?

hebt,alsjedesignalenherkent,dankanjemaarbetergewoontoegeven(erkennen)datjestresshebt.Pasdankanjeerietsaandoen.

“Als we alles zouden doen waartoe we in staat zijn,zouden we verbaasd staan over onszelf.”

Thomas Edison

-26-

Wat is stress?

Voorwedieper ingaanopdeoorzakenvan stress,moetenweeersthetonderscheidmakentussenuitlokkendefactoren,instandhoudendefactorenenfactoreninonzeaanleg.

Uitlokkende factoren zijnzakendieervoorzorgendatwijstresskrijgen.Allesgaatgoed,erzijngeenproblemen.Endaniser ietswaardoorwegestresseerdraken.Die‘iets’isdeuitlokkendefactor.Hetisdatgenewatervoorzorgtdatwevaneenlevenzonderstressineenlevenmetstressterechtkomen.

Instandhoudende factorenzijnzakendieervoorzorgendatwegestresseerdblijven.Alswestresshebben,danzijnerzakendiemakendatdiestressnietweggaat.Ditzijndeinstandhoudendefactoren.

Defactorendieonzestressinstandhouden,zijnvaaknietdezelfdealsdefactorendieonzestressuitlokken.Eenvoorbeeld:

In april 2003 werd Bernard zijn pluimveebedrijf getroffen door de vogelpest. Heel het bedrijf moest geruimd worden. Deze gebeurtenis ontlokte heel wat stress. In december 2003 belt Bernard naar Agricall. Hij kan niet meer in slaap geraken, hij is heel prikkelbaar, hij kan zich niet meer concentreren op zijn werk en vergeet vanalles. Bernard heeft dus 8 maanden na de ruiming van zijn bedrijf nog altijd stress. Op dit moment kunnen we nog moeilijk zeggen dat de ruiming van zijn bedrijf de reden is van de stress. Dat was in het begin wel zo, de ruiming heeft de stress uitgelokt, maar zoveel maanden later moeten er andere factoren zijn die deze stress in stand houden. Als één van de Agricallmedewerkers bij Bernard langsgaat dan blijkt dat hij niet meer buiten komt. Vroeger ging hij regelmatig een pint drinken met vrienden, maar dat doet hij nu niet meer. Hij denkt van zichzelf ook dat hij een mislukkeling is.Het gedrag van Bernard (thuis blijven zitten) en zijn gedachten (ik ben een mislukkeling) zorgen uiteraard ook voor stress. En het zijn dit gedrag en deze gedachten die de stress 8 maanden na de ruiming in stand houden.

-27-

Wat is stress?

4. Oorzaken van stress

4.1. wat kan StreSS uitlokken?

✓Levensgebeurtenissen

Stress wordt vaak veroorzaakt door een ingrijpende levensgebeurtenis:overlijden van een vriend of familielid, ziekte, ongeval, faillissement,inbraak,ruzies,teveelwerk,…Hetmagduidelijkzijndataldezenegatievegebeurtenissenstresskunnenuitlokken.

Datnegatievegebeurtenissenstressuitlokkenvindenweallemaallogisch.Maarwaarwezeldenbijstilstaanisdatookpositievelevensgebeurtenissenstress kunnen veroorzaken. Denk bijvoorbeeld aan een huwelijk, eengeboorte, een vakantie, een overname, … Op zich zijn dit allemaalzakendieonspositiefzoudenmoetenstemmen.Maarwiezoaleenseengebeurtenisheeftmeegemaakt,weetdat zeookerg stresserendkunnenzijn.Deredenwaaromookpositievegebeurtenissenvoorstresskunnenzorgen is omdat ze net zoals negatieve gebeurtenissen vragen om eenaanpassing.Menmoetzichaanpassenaaneengewijzigdesituatieenweetniet of men over de nodige capaciteiten (draagkracht) beschikt om diegewijzigdesituatiedebaastekunnen.

✓Dagdagelijkse beslommeringen

Het zijn niet alleen grote levensgebeurtenissen die voor stress kunnenzorgen.Ookkleinezakenwaarmeewedagelijksgeconfronteerdwordenkunnenvoorstresszorgen.Denkmaaraanruziëndekinderen,nachtlawaai,eentractordiesteedsinpannevalt,files,schoonouders,…Vaakzijnhetzakenwaarwezelfweinigaankunnenveranderen.Zezorgenvooreenvormvanchronischestressdieonsnietdirectheelhard treft,maardielangzaamaaninonslevenbinnensluimert.

✓Oncontroleerbare en onvoorspelbare situaties

Er is heel wat onderzoek gedaan naar de omstandigheden waarondermensenstressgaanervaren.Uitdatonderzoekkomtnaarvoordatvooralsituaties die onvoorspelbaar en oncontroleerbaar zijn, stresserend zijn.Datzienweookbijheelwatgrotelevensgebeurtenissenendagdagelijksebeslommeringen.Alsjepartnerbijvoorbeeldkankerheeft,danstajedaar

-28-

Wat is stress?

machteloos tegenover. Jekanoverdiesituatiegeencontrolekrijgen, jekanooknietvoorspellenwatergaatgebeuren.Hetzelfdegeldtookvoorsommige dagdagelijkse beslommeringen. Tegenover nachtlawaai doorovervliegendevliegtuigenstajebijvoorbeeldookmachteloos.

Alsweeenskijkennaardeland-entuinbouwsectordanzienwedatdaarheel wat oncontroleerbaarheid en onvoorspelbaarheid aanwezig is: hetweer,demarktprijzen,controles,hetbeleidvandeoverheid,hetinkomen,ziektesbijdieren,…Allemaalzakendiejealsboeroftuindernietondercontrolehebt.

Naast oncontroleerbaarheid en onvoorspelbaarheid zijn er nog anderezakendieeensituatiestresserendkunnenmaken:

• Eenhogementalebelasting:alswijzozwaarbelastworden,datwegewoondemogelijkhedenniethebbenomdie last tedragen,zullenwe stress ervaren. Er is dan een feitelijk onevenwicht tussen onzedraagkracht en de draaglast. De last die we moeten dragen ligt indatgevalbovendegrensvanwatwefeitelijkkunnendragen.Jezouzeggendatditgewoondedefinitievanstress is.Maardatkloptniethelemaal.MensenzullenstresservarenalszehetGEVOELhebbendatzedesituatienietaankunnen.Maarofdatgevoelookkloptdoeterniettoe.Hetkanzijndatmensendesituatieeigenlijkwelaankunnen,datzealleenmaardenkendatzezenietaankunnen.Langsdeanderekantkanhetookzijndatmensendesituatieéchtnietaankunnen;dathetbuitenhunmogelijkhedenligt;datjebijvoorbeeldhetwerkvan3dagenop3uurmoetdoen.Inbeidegevallenzullenmensenstresservaren:alshetonevenwichtechtis,maarookalsmenhetgevoelheeftdatereenonevenwichtis.

• Eengebrekaansocialesteun:alswijerhelemaalalleenvoorstaanineenmoeilijkesituatie,dankandatveelmeerstressmeebrengen,danin het geval dat we een beetje steun zouden hebben van familie ofvrienden.

-29-

Wat is stress?

✓Persoonlijke factoren

In het deel “Oorzaken van stress” werden tot nu toe alleen nog maareigenschappen van situaties besproken: situaties die onvoorspelbaar enoncontroleerbaar zijn, situaties met een grote impact op ons leven endagdagelijkse situaties die stress meebrengen. Het is ook zo dat stressvoor het grootste stuk toe te schrijven is aan de situaties waarmee wijgeconfronteerd worden. Maar dat neemt niet weg dat ook persoonlijkefactoren een rol spelen bij stress. Stress gaat altijd over een bepaaldepersoon in een bepaalde situatie. En zowel de eigenschappen van depersoon,alsdeeigenschappenvandesituatiespelendaarbijeenrol.

Kwetsbaarheid

Deeigenschappenvandesituatiekwameneerderalaanbod.Latenwenuevenstilstaanbijdeeigenschappenvandepersoondiestresservaart.Het is zo dat iedereen stress kan ervaren. Geen enkele mens is 100%stressbestendig. Maar het is wel zo dat sommige mensen vatbaarderzijn voor stress dan anderen. Onze persoonlijkheid, ons verleden, onzeopvoedingenonzegezondheidkunnenzorgenvoorstressbestendigheid,maar ook voor kwetsbaarheid. Sommige personen die als kind teveelbeschermdwerdendoorhunouders,zullenop latere leeftijdvatbaarderzijnvoorstress.Dezepersonenhebbenimmersnooitlerenomgaanmetstressvollesituaties,omdathunoudershundaartegenbeschermden.Maarookkinderendieverwaarloosdwerdendoorhunoudersendievoortdurendmetstresserendesituatieswerdengeconfronteerd,kunnenoplatereleeftijdvatbaarder zijn voor stress.Ookdezekinderen lerenvaakniet omgaanmetstresserendesituaties;zeondergaanzegewoon,zondersteunvandeouders,zondermodellendiezekunnenvolgen.

Coping

Copingiseenheelbelangrijkbegripalswehethebbenoverstress.Copingisdemanierwaaropwemetproblemenenmoeilijkhedenomgaan.

Erzijneigenlijk2grotecoping-strategieën,2grotemanierenvanomgaanmetproblemen:probleemgerichtecopingenemotiegerichtecoping.Eenvoorbeeld:

-30-

Wat is stress?

Stel je het volgende tafereel voor:

Je hebt ’s morgens om 9u een belangrijke afspraak. Je wil absoluut niet te laat komen, want van deze afspraak kan er erg veel afhangen. Daarom vertrek je ruim op tijd. Alles gaat goed, tot je plotseling in een file komt te staan. Het gaat geen meter vooruit. Je stelt vast dat je te laat op je afspraak gaat zijn. Dit is het probleem.

Hoe zou jij met dit probleem omgaan? Er zijn verschillende mogelijkheden: de pechstrook nemen, op je nagels bijten, vloeken, op je stuur kloppen, de radio opzetten, jezelf troosten met gedachten als “ik kan hier niets aan doen”, een andere weg nemen, de GSM nemen en laten weten dat je later zal zijn,…

Al deze mogelijkheden zijn copingstrategieën, het zijn manieren van omgaan met problemen. We kunnen deze mogelijkheden nu opdelen in de probleemgerichte strategieën en de emotiegerichte strategieën:

Probleemgerichte coping: de pechstrook nemen, een andere weg nemen, bellen met de GSM.

Probleemgerichte coping betekent dat je het probleem actief gaat aanpakken. Je probeert het probleem op te lossen door de situatie te veranderen. Door de pechstrook of een andere weg te nemen, los je het probleem dat je te laat zal zijn op. Ook door te bellen los je dat probleem in zeker zin op (de klant zal weten dat je later komt).

Emotiegerichte coping: op je nagels bijten, vloeken, op je stuur kloppen, de radio opzetten, jezelf troosten met gedachten als “ik kan hier niets aan doen”.

Emotiegerichte coping betekent dat je niet het probleem zelf gaat aanpakken, maar wel de emotionele gevolgen van het probleem. Door op je stuur te kloppen of te vloeken kan je je woede en frustratie afreageren. Door de radio op te zetten kan je proberen je gedachten te verzetten. Jezelf troosten met troostende gedachten kan je ook helpen om deze lastige situatie te helpen dragen.

-31-

Wat is stress?

Waaromiscopingnuzobelangrijkalswehethebbenoverstress?Wel,demanierwaaropwemetproblemenomgaanisheelbepalendvoorhetfeitofwealofnietstresszullenervaren.Alswijelkprobleemgaanaanpakkenmetemotiegerichtestrategieënengeenproblemenmeeroplossen,dangaandeproblemenzichopstapelen.Ditleidtalleenmaartotmeerproblemen,meerspanning,meerstress.Denkaandeboerindiehaarpostnietmeeropentuitangstomrekeningenaantetreffen.Doorhetprobleemnietaantepakken,wordthetprobleemalleenmaargroter.

Probleemgerichte coping is dus belangrijk. Maar soms moeten we ookemotiegerichtkunnencopen.Haalterughetprobleemvandefilevoordegeest.Steldat je jeGSMthuisvergetenbent,datergeenpechstrookisendaterookgeenanderewegis.Hoekanjeditprobleemdannogactiefaanpakken?Indezesituatieisdatnietmogelijk.Jemoethierduswelmetjeemotieskunnenomgaan.Wiedatnietkan,zalhetmoeilijkkrijgen.

Hetkomterdusopaandebestecopingstrategietoetepassen,naargelangdesituatie.Alsjedesituatiekanveranderen,dankanjebestprobleemgerichtcopen.Als jedesituatienietkanveranderendanmoet jeemotiegerichtcopen.Hettoepassenvaneen‘verkeerde’strategiezalstressindehandwerken.Inhetderdehoofdstukvanditboek“Watkanikdoenomgezondteblijven?”kanjelerenomopeengoedemaniermetproblemenomtegaanenzojestressaantepakken.

4.2. wat kan StreSS in Stand houden?

Wekunnendezevraagherformulerenalsvolgt:Eenswestresshebben,watzorgterdanvoordatdezestressaanwezigblijftennietweggaat?

Stresskaninstandgehoudenwordendoordefactorendiedestressookuitgelokthebben.Alsonzestressbijvoorbeeldveroorzaaktwordtdoordatwij veel te hard moeten werken en boven onze mogelijkheden moetenpresteren,danzaldestressnietverdwijnenalswijnietsaandiesituatieveranderen.

Stresskandusinstandgehoudenwordendoordefactorendiedestressuitlokken. Vaak zijn het echter andere factoren die de stress in standhouden.DenkaanhetvoorbeeldvanBernard(p.27).Defactorendieonze

-32-

Wat is stress?

stressinstandhoudenzijndikwijlsdeelementenvanonsfameusGAL-systeem.Onzegedachten(G),onzeacties(A)enonslichaam(L)houdenvaakonzestressinstand.

✓Gedachten

Inhetdeel“Stress-signalen”(p.19)zagenwereedsdatstresservoorzorgtdatwenegatievergaandenkenendatwegaanpiekeren.Maardatgepiekerendienegatievegedachtenzijnnietalleeneengevolgvanonzestress,zehoudenonzestressookinstand.DenkeventerugaanhetvoorbeeldvanBernard(p.27).Deruimingvanzijnbedrijfzorgdevoorheelwatstress.Diestresszorgdevoornegatievegedachtenals“Ikbeneenmislukkeling”.Maardiegedachtezalophaarbeurtopnieuwvoormeerstresszorgen.

HetvoorbeeldvanJessy:

Jessy staat al een paar weken onder zware druk. De laatste tijd zijn er heel wat koeien gestorven op het bedrijf. De veearts wist eerst niet wat het was. Maar vorige week werd vastgesteld dat het om een virus gaat. Alle stallen moeten gedesinfecteerd worden. Er komen ook regelmatig controleurs over de vloer. De stress heeft zich op Jessy haar maag gezet. Ze heeft last van hevige diarree. Vooral als ze ’s morgens naar de stal loopt of als de veearts toekomt, moet ze zich dikwijls naar het toilet haasten. De stress zorgt ook voor negatieve gedachten: “Wat als ik ook zo’n virus heb? Misschien ga ik ook dood.” Deze gedachte zorgt er natuurlijk alleen maar voor dat de stress toeneemt. Met andere woorden, Jessy’s gedachten houden de stress mee in stand.

Stress ➝Gedachten ➝Stress

✓Acties (gedrag)

Ookonsstressgedraghoudtonzestressmeeinstand.KijkenweopnieuwnaarhetvoorbeeldvanBernard,danzienwedatBernardzich isoleert.Zijnwekelijkseafspraakopcafémetzijnvrienden,vermijdthij.Maaralswijproblemenhebbenengestresseerdzijn,danhebbenwejuistveelsteun

-33-

Wat is stress?

vanvriendenenfamilienodig.HetvermijdingsgedragvanBernardhoudtzijnstressdusinstand.

HetvoorbeeldvanJessy:

Om zich te kalmeren dronk Jessy regelmatig een glas wodka. Vroeger dronk ze nu en dan ook wel eens een glas wodka, maar in deze stresserende periode begon ze meer en meer te drinken. Elke avond voor het slapen gaan, dronk ze 2 volle glazen. De alcohol zorgde ervoor dat ze snel in slaap viel, maar ook dat ze vroeg wakker werd. Ze geraakte niet meer uitgeslapen. Het stressprobleem werd hier uiteraard alleen maar erger door.

Stress ➝Gedrag (drinken) ➝Stress

✓Lichaam

Ookonzelichamelijkestress-signalenhoudenonzestressmeeinstand.

HetvoorbeeldvanJessy:

Zoals eerder gezegd had Jessy veel last van haar maag en darmen. Het zal je niet verwonderen dat ze hierdoor alleen maar meer gestresseerd raakte.

Stress ➝Lichaam ➝Stress

Jebegrijptnuweldatalsweeenmaallasthebbenvanstress,datweerdannietgemakkelijkvanafgeraken.Destresshoudtzichzelfimmersinstand.Degedachten,gedragingenenlichamelijkeklachtendieeengevolgzijnvanstress,houdendestressook(mee)instand.Stresswordtalshetwareeenparasietoponszelf.

-34-

Wat is stress?

Wehebbenoppagina17 reedsgeziendat eenbeetje stressgeenkwaadkan.Alswenaeenstresserendeperiodevoldoendekunnenrecupereren,danmaaktstressonszelfssterker.Maaralsstressblijftaanhouden,enalsstresserendeperiodeselkaarzosnelopvolgendatwenietmeerkunnenrecupereren,dankunnenerernstigeproblemenontstaan.Webespreken2vaakvoorkomendegevolgenvanlangdurigestress:depressieenburnout.

5.1. depreSSie

Aanhoudendestresskántotdepressieleiden.Ditisnietaltijdhetgeval.Maarstressisweleenbelangrijkeoorzaakvandepressie.Daaromstaanweookevenstilbijdepressie.

Depressiefzijnisniethetzelfdealseenseenpaardagenindeputzitten.Wijvoelenonssomssomber,maardatbetekentnognietdatwedepressiefzijn.Omvaneendepressietekunnenspreken,moetenweonsheelsombervoelengedurendehetgrootstegedeeltevandedag;enditdaginendaguit.Bovendienmoetditopzijnminstaltweewekenduren.Wezijnnietmeerzoalsweervoorwaren.Erisietsveranderdinonzestemmingeninonsgedrag.

Mogelijke symptomen van depressie:

1.Een sombere stemming gedurende het grootste gedeelte van dedag.

2.Geenofmerkelijkminderplezierbelevenaanzakenwaarjevroegerwelplezieraanbeleefde.

3.Eenduidelijkeafnameoftoenameingewicht.4.Slapeloosheidofoverdrevenveelslapen.5.Tragersprekenenhandelenofjuistsnellersprekenenhandelen.6.Vermoeidheidengebrekaanenergie.7.Schuldgevoelens,jenutteloosvoelen,jezelfverwijtenmaken.8.Problemen om je te concentreren, geheugenproblemen of moeite

ombeslissingentenemen.9.Gedachtenaandoodenzelfmoord.

-35-

Wat is stress?

5. Waar kan aanhoudende stress toe leiden?

Huisartsen,psychiatersenpsychologenstellendediagnose“depressie”,opbasisvaneenaantalsymptomen.Dezesymptomenstaaninhetkadertjehierboven. Toch is het niet zo eenvoudig om uit te maken of iemanddepressiefisofniet.Zomoetensommigesymptomenaanwezigzijn,enandereniet.Ermoetenookvoldoendesymptomenzijn,maarzemoetendaaromnognietallemaalaanwezigzijn.

Kortom,desymptomeninhetkadertjekunneneenwaarschuwingssignaalzijn.Als jebij jezelfofbij iemandandersenkelevandezesymptomenmeentteherkennen,dandoejeergoedaanomeenexpertteraadplegen.JehuisdokterofeenmedewerkervanAgricall-BoerenopeenKruispuntzalzekerverderkunnenhelpen.

5.2. burnout

Burnout betekent letterlijk ‘opgebrand’. Burnout is het gevolg van eenlangdurige overbelasting op het werk. Het treft mensen die gedurendelangetijd(minstens1jaar)bovenhungrensgepresteerdhebben.Intermenvan draaglast en draagkracht kunnen we stellen dat er bij burnout eenchronisch onevenwicht is tussen draagkracht en draaglast. Mensen metburnoutvoelenzichleeg,moe,opgebrand.Hetwerkengaatgewoonnietmeerofkostonnoemelijkveelmoeite.

Hetbelangrijksteverschiltussendepressieenburnoutisdatdepressieallelevensdomeinentreft,terwijlburnoutopdeeersteplaatsonswerktreft.

Burnoutherkenjeaandriezaken:

1.Jevoeltjeemotioneelenlichamelijkuitgeput.2.Jebentjemotivatievoorjewerkverloren.3.Jehebthetgevoeldatjejewerknietgoedmeerdoetenjedoethet

effectiefmindergoeddanvoorheen.

Ookmensendieburnoutzijn,kunnennetzoalsmensendiedepressiefzijnbest contact opnemen met hun huisarts of metAgricall-Boeren op eenKruispuntomhetprobleemtebespreken.

-36-

Wat is stress?

Nahetlezenvandithoofdstukhebjewellichtaleenbeterzichtopwatstresspreciesis.Jezalondertussenookwelbegrepenhebbendatstressietscomplexis.Hetkandoorverschillendefactorenveroorzaaktworden,hetkandoornoganderefactoreninstandgehoudenworden,onzehormonenspeleneenbelangrijkerolbijstress(stresszitdusnietenkeltussenonzeoren), stress beïnvloedt onze manier van denken, ons gedrag en onslichaam.

Omdatstresseencomplexprobleemis,spreekthetvoorzichdatstressaanpakken ook niet zo eenvoudig is. Een magische tovertruuk of eenwonderbaarlijkgeneesmiddelomstressteverhelpenbestaandanookniet.Ditbetekentevenwelnietdatwenietsaanstresskunnendoen.Wekunnenstressweldegelijkaanpakken,maardatzalnietgaanzonderdenodigeinspanningenteleveren.

6. Besluit

-37-

Wat is stress?

Hoofdstuk 2Test jezelf!

Debedoelingvandithoofdstukisdatjeeenbeetjezichtkrijgtopjeeigensituatie:Hebjeveellastvanstress?Welkestress-signalenvertoonje?Hebjedelaatstetijdveelstresserendelevensgebeurtenissenmeegemaakt?Hoegajijommetstressofhoezithetmetjouwcoping?

Aandehandvaneenaantalkortevragenlijstendie jezelfkan invullenen scoren, krijg je een antwoord op deze vragen.Aan het eind van dithoofdstukzaljedanookwetenofstresseenprobleemisinjouwleven.Als we stress willen aanpakken is het immers belangrijk om een goedzichttehebbenoponszelfenoponzevijand,destress.Devragenlijstenindithoofdstukzullenjehierzekerbijhelpen.

“Een succesvolle mens is iemand die ’s morgens opstaat en ’s avonds gaat slapen

en daartussen doet wat hij graag doet.”

Bob Dylan

-41-

Test jezelf!

Dezeeerstevragenlijstlaatjetoeominteschatteninwelkematejijstresservaart door je job.Als je de vragen invult en je scores berekent, dankanjejezelfvergelijkenmetandereland-entuinbouwersvanhetzelfdegeslachtendezelfdeleeftijd.

TEST STRESSNIVEAU

Kruis bij elke zin het vakje aan dat over de laatste 7 dagen het best past bij uw

gemoedsgesteldheidopuwwerk.Antwoordzospontaanmogelijk.

Ukanantwoordenmetvolgendemogelijkheden:(slechts één vakje aankruisen)

1 alsdeuitspraakslechtszelden of nooit vantoepassingisopuwwerksituatie.

2 alsdeuitspraakaf en toe vantoepassingisopuwwerksituatie.

3alsdeuitspraakregelmatigvantoepassingisopuwwerksituatie.

4alsdeuitspraakbijna altijd of altijdvantoepassingisopuwwerksituatie.

-43-

Test jezelf!

1. Hoe stresserend is je job?

Zeld

eno

fnoo

it

Afe

nto

e

Reg

elm

atig

(Bijn

a)a

ltijd

1.Ikvoelmeoverladendooralleswatikmoetdoenopmijnwerk 1 2 3 4

2.Zogauwikaanhetwerkbenismijnaandachteenszogroot 1 2 3 4

3.Ikvoelmeontmoedigddoormijnwerk 1 2 3 4

4.Alsikwerkbenikheelactief 1 2 3 4

5.Ikmoetheelsnelwerken 1 2 3 4

6.Mijnwerkisboeiend 1 2 3 4

7.Ikhebslapelozenachtendoormijnwerk 1 2 3 4

8.Mijnwerkstimuleertme 1 2 3 4

9.Mijnprofessioneellevenbeangstigtme 1 2 3 4

10.Mijnwerkputmegeestelijkuit 1 2 3 4

11.Alsikaanhetwerkben,vergeetikmijnvermoeidheid 1 2 3 4

Omuwscoreteberekenen,moetualle vrageningevuldhebben.

Telnuallecijfersopdieuomcirkeldhebt,éénkeervoordewitteenéénkeervoordegrijzevakjes.

Noteerhierhettotaalvandegrijzevakjes:

Noteerhierhettotaalvandewittevakjes:

Jehebtnutweescores,ééninhetgrijzevakjeenééninhetwittevakje.Dewittescoreisjouwscoreop“negatievestress”.Dezescoregeeftaaninwelkematejestresservaartdoorjejob.Dezescorekanjeinterpreterenopbasisvandevolgendetabel.

-44-

Test jezelf!

12.Tijdensmijnwerkbenikzenuwachtig 1 2 3 4

13.Ikvoelmevermoeidopmijnwerk 1 2 3 4

14.Werkengeeftmeeengrotevoldoening 1 2 3 4

15.Mijnwerkstresseertme 1 2 3 4

16.Doormijnwerkkanikmezelfovertreffen 1 2 3 4

17.Ikbensomsmisselijkdoormijnwerk 1 2 3 4

18.Alsikwerkzitikvolenergie 1 2 3 4

Voorbeeld: Rita is een vrouw van 47 jaar. Ze haalt op negatieve stress (witte vragen) een score van 32. Voor een vergelijking met andere land- en tuinbouwsters van ongeveer dezelfde leeftijd moet ze kijken in de voorlaatste kolom: vrouwen van 41 tot 50 jaar. Met haar score van 32 op negatieve stress (wit) valt ze in de laatste categorie: 30-44, wat overeenkomt met “hoog”. Rita heeft dus een hoog niveau van negatieve stress.

LANDBOUWSECTOR

TotaalMannen Vrouwen18-30jaar

31-40jaar

41-50jaar

50+jaar

18-30jaar

31-40jaar

41-50 jaar

50+jaar

NEGATIEVE STRESS (wit vakje)Laag JJ 11-13 11-14 11-13 11-13 11-12 11-14 11-14 11-14 11-13

Redelijklaag J 14-16 15-16 14-16 14-16 13-14 15-17 15-16 15-17 14-15

Matig K 17-23 17-22 17-22 17-26 15-23 18-26 17-23 18-24 16-23

Redelijkhoog L 24-28 23-26 23-28 27-31 24-25 27-30 24-27 25-29 24-28

Hoog LL 29-44 27-44 29-44 32-44 26-44 31-44 28-44 30-44 29-44

Hoehogerjescoortopnegatievestress,hoeslechter.Zekermensendie“Redelijk hoog” of “Hoog” scoren, doen er goed aan om even stil teblijvenstaanbijditresultaat.Klopthetdatjenogalwatstresshebtdoorjewerk?Uitdevragenlijstblijktalleszinsvanwel.Hetisdanbelangrijkomhiernietzomaaraanvoorbijtegaan.Probeererookietsaantedoen.Inhoofdstuk3kanjelerenhoejestresskuntaanpakken.

Watbetekentdescoreinhetgrijzevakjedan?Degrijzescoregeeftaaninwelkematejijpositiefgestimuleerdwordtdoorjewerk.Hetisbelangrijkdatjewerkjepositiefstimuleert,datgeeftjevoldoening,maaktdatjejewerkgraagdoetendatbeschermtjetegennegatievestress.Jekanjescoreoppositievestimulatiescorenopbasisvandevolgendetabel.

-45-

Test jezelf!

Voorbeeld: Wim is een landbouwer van 35 jaar. Zijn score in het grijze vakje is 19. Voor een vergelijking met andere mannelijke land- en tuinbouwers van ongeveer dezelfde leeftijd, moet Wim kijken in de tweede kolom (mannen van 31 tot 40 jaar). Dan blijkt dat zijn score van 19 overeenkomt met “Laag”. Wim scoort dus laag op positieve stimulatie.

LANDBOUWSECTOR

TotaalMannen Vrouwen18-30jaar

31-40 jaar

41-50jaar

50+jaar

18-30jaar

31-40jaar

41-50jaar

50+jaar

POSITIEVE STIMULATIE (grijs vakje)Laag JJ 8-18 8-18 8-19 8-18 8-19 8-20 8-17 8-17 8-14

Redelijklaag J 19-21 19-22 20-21 19-21 20-22 21-22 18-21 18-20 15-18

Matig K 22-27 23-26 22-27 22-26 23-27 23-26 22-26 21-26 25-26

Redelijkhoog L 28-29 27-30 28-29 27-29 28-29 27-28 27-29 27-28 27-29

Hoog LL 30-32 31-32 30-32 30-32 30-32 29-32 30-32 29-32 30-32

Hoe lager je score op postieve stimulatie, hoe slechter. Een lage scorebetekentimmersdatjenietopeengoedemaniergestimuleerdwordtdoorjewerk.Misschienisdeuitdagingtegrootentezwaarenhebjehetgevoeldatjehetnietaankan.Ofmisschieniserjuistteweiniguitdagingaan…?

Nog even een woordje over het verband tussen positieve stimulatie ennegatievestress.Hetkanzijndatjehoogscoortopnegatievestressenoppositievestimulatie.Hetkanookzijndatjeopbeidelaagscoort.Tochzalhetmeestalzozijn,datwanneerjehogerscoortoppositievestimulatie,datjedanlagerscoortopnegatievestress.Enookomgekeerd,wielagerscoortoppositievestimulatiezalwaarschijnlijkhogerscorenopnegatievestress.Deredenhiervoorisdatpositievestimulatiedoorjejobeenstukjebescherming biedt tegen stress. Eigenlijk is dat maar logisch ook.Wievoldoeningenenergiehaaltuitzijnwerk,wiezijnwerkboeiendvindt,zal uiteraard minder werkstress ervaren dan iemand die zijn job nietboeiendvindt,dieuitgeputwordtdoorzijnjobendieergeenvoldoeninguithaalt.

-46-

Test jezelf!

Deze normtabellen zijn gebaseerd op een steekproef van 696Nederlandstalige personen, allen werkzaam in de land- entuinbouwsector.

Degrenzenzijngebaseerdoppercentielscores10,25,50,75en90.Bv.hetintervalvermeldbij‘Laag’oppositievestimulatie,komtovereenmetdescoresvande10%vandeland-entuinbouwersdiehetminstepositievestimulatiebeleveninhunjob.

-47-

Test jezelf!

InHoofdstuk1hebbenwegeziendatwestressopdrieniveauskunnendetecteren: in onze gedachten en gevoelens, in ons gedrag (acties) enin ons lichaam. In de onderstaande tabel staan een heleboel mogelijkestress-signalen,geordendvolgensdezedrieniveaus.Debedoelingisdatjeeenkruisjezetnaastallesignalendieopjouvantoepassingzijn.Metanderewoordenalsjegestresseerdbent,waaraankanjedatdanmerken?Jehoeftnietgestresseerdtezijnomdezeoefeningtemaken.Ookalsjeopditmomentgeenstresshebt,kanjeaanduidenwelkesignalenbijjouaanwezigzijnalsjestresshebt.

LICHAAM GEDRAG GEDACHTEN/ GEVOELENS

Versneldehartslag Opvliegend Angstigzijn

Snellerademen Nietkunnenstilzitten Somberzijn

Vermoeidheid Gejaagd Frustratie

Teweinigenergie Zuchten Zichalleenvoelen

Geeuwen Knarsetanden Gevoelvanonmacht

Hoofdpijn Meerroken Geenconcentratie

Spierpijn Alcoholdrinken Vergeetachtigzijn

Rugpijn Medicatienemen Besluiteloosheid

Buikpijn/Buikloop Meer/Mindereten Geestelijkuitgeput

Maagpijn/Misselijk Gespannenhouding Schaamte

Zweten Huilbuien Schuldgevoelens

Slaapstoornissen Alleenproberenzijn Snelgeëmotioneerd

Seksueleklachten Nagelbijten Interesseverlies

Drogemond Onverzorgdzijn Wrok

Trillen/beven Foutenmaken Vijandig

Duizeligheid Klagen Piekeren

Slappebenen Cynischzijn Ontevredenheid

Warmtevlagen IJsberen Minderzelfrespect

-49-

Test jezelf!

2. Wat zijn jouw stress-signalen?

Zoalswe inHoofdstuk1 reedsaanstipten, ishetbelangrijkdat jeweetwelkejouwstress-signalenzijn.Wanthetismaaralsjezedetecteertdatjeweetdat jegestresseerdbent.Enals jedatweet,dankanjeookietsaan jestressgaandoen.Als jedusvaststeltdatdesignalendie jijhebtaangekruistaanwezigzijn,danweetjeookdatjestresservaart.

Laten we nog even nagaan of deze signalen in jouw huidige situatieaanwezig zijn. Schrijf in de tabel hieronder de signalen op die je hebtaangeduidindetabelopdevorigebladzijde.Beginmethetbelangrijkstesignaal.Noteerdanookhoevaakhetsignaalvoorkomt(hoeveelkeerperweek),enhoeintenshetsignaalis.

Bv.Hoofdpijn 3Xperweek 75

Signaal Frequentie (aantal X / week)

Intensiteit(0-100)

Indien de signalen die je hebt opgeschreven momenteel vrij dikwijlsaanwezigzijneneenhogeintensiteithebben,danervaarjewaarschijnlijkstressinjehuidigesituatie.Jekandezeoefeningregelmatigherhalenomnategaanofjeveellasthebtvanstressenvanwelkestressklachtenjeprecieslasthebt.

-50-

Test jezelf!

Alsjedelaatstetijdstresserendelevensgebeurtenissenhebtmeegemaakt,danishetheelgoedmogelijkdatjedaardoorgestresseerdbentgeraakt.Indeonderstaandetabelstaateenaantalstresserendelevensgebeurtenissenopgesomd.Indienjeindeloopvandevoorbijetweejaaréénofmeervandezegebeurtenissenhebtmeegemaakt,zetdaneenkruisje indekolom‘JA’.Vervolgenskanjeopeenschaalvan1tot10aangevenhoeergjeoverstuur was door deze gebeurtenis (1 = totaal niet ontredderd; 10 =helemaalontredderd).

GEBEURTENIS JA SCHAAL

Eenbedrijfgekocht/overgenomen 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Eenbedrijfverkocht/stopgezet 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Eenzwareinvesteringgedaaninhetbedrijf 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Eenhogereofnieuweleningaangegaanbijdebank 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Echtscheiding 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Relatiebeëindigd 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Verloofd 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Getrouwd 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Problemeninhuwelijk/relatie 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Nakendeechtscheiding 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

-51-

Test jezelf!

3. Stresserende levensgebeurtenissen

Zwangerschap/kindjegekregen 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Kindjegaatpasnaarschool 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Verzorgenvanouder/ziekfamilielid 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Problemenmetfamilie 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Problemenmetvriendenofburen 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Ernstigeziektevannaastefamilieofvrienden 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Faillissement 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Dreigendfaillissement 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Metpensioengegaan 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Geldproblemen 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Gerechtelijkeproblemen 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Echtgen(o)ot(e)overleden 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Naastefamilieofgoedevriendoverleden 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Zelfziek(emotioneeloflichamelijk) 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Kindheefthethuisverlaten 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Geopereerd 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Geboortevankleinkind 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Ruziemetkinderen/ouders 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Vakantie 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Feestdagen 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Mislukteoogst 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Sterftevandieren 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Zwareboete 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Zwaarongeval(zelfofnaasten) 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Blokkeringbedrijf 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Overval/aanranding 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Diefstal/inbraak 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10

Telnualjescoresop.Totaal=___________Eentotaalscorevan50ofmeergeeftaandatgebeurtenisseninjeleveneenbelangrijkestressfactorkunnenzijn.

Watkanjedoenmetdezescore?Wel,eenhogescore(50ofmeer)geeftaandat jede laatste tijdeenheleboel tegenslagen teverwerkenkreeg.Als dat zo is, dan kan dit een stuk een verklaring zijn voor de stressdie je misschien ervaart.Wie geen hoge score haalt op deze negatievegebeurtenissen, maar wel stress ervaart, zal de verklaring voor zijn ofhaarstresswaarschijnlijknietalleeninstresserendelevensgebeurtenissenmoeten zoeken.Vermoedelijk spelen ook andere zaken een belangrijkerol.

-52-

Test jezelf!

Duidvoorelkeuitspraakaaninwelkematejezozoureagerenwanneerje geconfronteerd wordt met professionele problemen (administratieve,financiëleofrelationele).

-53-

Test jezelf!

4. Hoe ga jij om met moeilijkheden?

54

4. Hoe ga jij om met moeilijkheden?

Duid voor elke uitspraak aan in welke mate je zo zou reageren

wanneer je geconfronteerd wordt met professionele problemen

(administratieve, financiële of relationele).

Neen

Eerd

er

nie

t

Eerd

er

wel

Ja

1. Ik pak mijn problemen aan ∇ ∇∇ ∇∇∇ ∇∇∇∇

2. Ik ga ervan uit dat het mijn probleem niet is O OO OOO OOOO

3. Ik neem de tijd om na te denken over de situatie ◊ ◊◊ ◊◊◊ ◊◊◊◊

4. Ik leg me erbij neer ♣ ♣♣ ♣♣♣ ♣♣♣♣

5. Ik overweeg om met een psycholoog over mijn problemen te praten Δ ΔΔ ΔΔΔ ΔΔΔΔ

6. Ik reageer me eens goed af ♠ ♠♠ ♠♠♠ ♠♠♠♠

7. Ik ontspan me met mijn vrienden € €€ €€€ €€€€

8. Ik neem kalmeermiddelen • •• ••• ••••

9. Ik zoek een expert op om me de situatie te helpen oplossen ∇ ∇∇ ∇∇∇ ∇∇∇∇

10. Ik doe niets speciaals O OO OOO OOOO

11. Ik zoek naar informatie om het probleem beter te begrijpen ◊ ◊◊ ◊◊◊ ◊◊◊◊

12. Ik probeer het probleem te vergeten ♣ ♣♣ ♣♣♣ ♣♣♣♣

13. Ik zoek morele steun bij mensen die ik vertrouw Δ ΔΔ ΔΔΔ ΔΔΔΔ

14. Ik laat mijn gevoelens bovenkomen ♠ ♠ ♠♠♠ ♠♠♠♠

15. Ik hou me bezig met iets leuks € €€ €€€ €€€€

16. Ik eet onregelmatig • •• ••• ••••

17. Ik zoek documenten bij elkaar die me van pas zouden kunnen komen ∇ ∇∇ ∇∇∇ ∇∇∇∇

18. Ik stel het probleem uit tot later O OO OOO OOOO

19. Ik bedenk zoveel mogelijk manieren om het probleem op te lossen ◊ ◊◊ ◊◊◊ ◊◊◊◊

20. Ik hoop erop dat het probleem zich mettertijd vanzelf wel zal oplossen ♣ ♣♣ ♣♣♣ ♣♣♣♣

21. Ik zoek iemand die ik in vertrouwen kan nemen Δ ΔΔ ΔΔΔ ΔΔΔΔ

22. Ik word eens goed kwaad ♠ ♠ ♠♠♠ ♠♠♠♠

23. Ik ga uit met vrienden € €€ €€€ €€€€

24. Ik ga zomaar iets kopen, gelijk wat • •• ••• ••••

Omjouwscoreteberekenen,moetjeallevrageningevuldhebben.

Telnuvoorelkesymboolophoevaakjehetomcirkeldhebt.

Voorbeeld: een man die Yannick heet, heeft bij vraag 2 drie cirkeltjes aangeduid, bij vraag 10 één cirkeltje, en bij vraag 18 twee cirkeltjes. Yannick heeft dus in totaal 2 + 1 + 2 = 5 cirkeltjes aangeduid. Dus aantal = 5.

-54-

Test jezelf!

55

Tel nu voor elke symbool op hoe vaak je het omcirkeld hebt.

Voorbeeld: een man die Yannick heet, heeft bij vraag 2 drie cirkeltjes hebtaangeduid, bij vraag 10 één cirkeltje, en bij vraag 18 twee cirkeltjes.Yannick heeft dus in totaal 2 + 1 + 2 = 5 cirkeltjes aangeduid. Dus aantal =5.

Aantal

∇ Actief aanpakken

◊ Probleemoplossende coping

O Ontkenning - Vermijding

♣Aanvaarden – Zich erbij

neerleggen

Δ Affectieve steun zoeken

♠ Expressie van emoties

€ Afleiding - Ontspanning

• Compensatie

Als je bij elk symbool “aantal” hebt ingevuld, dan heb je voor de acht

copingstrategieën die in de vragenlijst bevraagd worden een score. Met dit

getal op zich ben je natuurlijk niet veel. Om er iets mee te kunnen doen,

moet je het ook nog interpreteren. Dat kan je doen met de onderstaande

tabellen. Uit de tabellen kan je afleiden of je score voor een bepaalde

strategie laag, matig of hoog is.

Voorbeeld: Yannick heeft 5 cirkeltjes omcirkeld. De cirkeltjes staan voor de

copingstrategie “Ontkenning - Vermijding”. Als Yannick in de tabel voor de

mannen kijkt, dan ziet hij dat een score van 5 overeenkomt met laag.

Yannick zal deze copingstrategie dus zelden toepassen. Dit betekent dat hij

bij moeilijkheden niet of zelden de neiging heeft om ‘niets’ te doen aan die

problemen. Hij gaat de problemen niet uit de weg, en hij ontkent ook niet

dat er problemen zijn.

Als jebij elk symbool“aantal”hebt ingevuld,danheb jevoordeachtcopingstrategieëndieindevragenlijstbevraagdwordeneenscore.Metditgetalopzichbenjenatuurlijknietveel.Omerietsmeetekunnendoen,moetjehetooknoginterpreteren.Datkanjedoenmetdeonderstaandetabellen. Uit de tabellen kan je afleiden of je score voor een bepaaldestrategielaag,matigofhoogis.

Voorbeeld: Yannick heeft 5 cirkeltjes omcirkeld. De cirkeltjes staan voor de copingstrategie “Ontkenning - Vermijding”. Als Yannick in de tabel voor de mannen kijkt, dan ziet hij dat een score van 5 overeenkomt met laag. Yannick zal deze copingstrategie dus zelden toepassen. Dit betekent dat hij bij moeilijkheden niet of zelden de neiging heeft om ‘niets’ te doen aan die problemen. Hij gaat de problemen niet uit de weg, en hij ontkent ook niet dat er problemen zijn.

Alsjealjescoresberekendengeïnterpreteerdhebt,danhebjeeenzichtopwelkecopingstrategieënjijvaakhanteert(scoreisdan‘hoog’),welkejesomshanteert(scoreisdanmatig)enwelkejezeldenofnooithanteert(scoreisdanlaag),wanneerjegeconfronteerdwordtmetadministratieve,financiëleofrelationeleproblemen.

Allemaalgoedenwel,maarwatbenjedaarnumee?Latenweeerstevenkijken wat de acht copingstrategieën die in de vragenlijst onderzochtwerdenpreciesbetekenen:

1. Actief aanpakken:ditiseenprobleemgerichtecoping-strategie.Wiehierhoogop scoort, zal snel in actie schietenomdeproblemendieerzijnaantepakken.Denodigeinformatiewordtbijeengezochtenmensendiekunnenhelpenwordeningeschakeld.

-55-

Test jezelf!

56

MANNEN laag matig hoog

∇ Actief aanpakken 3-4 5-7 8-12

◊ Probleemoplossende coping 3 4-5 6-12

O Ontkenning - Vermijding 3-8 9-10 11-12

♣ Aanvaarden – Zich erbij neeleggen 3-8 9-10 11-12

Δ Affectieve steun zoeken 3-6 7-8 9-12

♠ Expressie van emoties 3-8 9-11 12

€ Afleiding - Ontspanning 3-7 8-11 12

• Compensatie 3-9 10-11 12

VROUWEN laag matig hoog

∇ Actief aanpakken 3-5 6-7 8-12

◊ Probleemoplossende coping 3 4-6 7-12

O Ontkenning - Vermijding 3-8 9-10 11-12

♣ Aanvaarden – Zich erbij neeleggen 3-8 9-10 11-12

Δ Affectieve steun zoeken 3-6 7-8 9-12

♠ Expressie van emoties 3-7 8-10 11-12

€ Afleiding - Ontspanning 3-7 8-10 11-12

• Compensatie 3-9 10-11 12

Als je al je scores berekend en geïnterpreteerd hebt, dan heb je een

zicht op welke copingstrategieën jij vaak hanteert (score is dan

‘hoog’), welke je soms hanteert (score is dan matig) en welke je

zelden of nooit hanteert (score is dan laag), wanneer je

geconfronteerd wordt met administratieve, financiële of relationele

problemen.

Allemaal goed en wel, maar wat ben je daar nu mee? Laten we eerst

even kijken wat de acht copingstrategieën die in de vragenlijst

onderzocht werden precies betekenen:

1. Actief aanpakken : dit is een probleemgerichte coping-

strategie. Wie hier hoog op scoort, zal snel in actie schieten

2. Probleemoplossende coping: ook dit is een probleemgerichtecopingstrategie. Wie hier hoog op scoort gaat niet meteen over totactie,maarzoekteerstgoeduitwatdebestemanierisomhetprobleemaantepakken.

3. Ontkenning - Vermijding:ditiseenemotiegerichtecopingstrategie.Een hoge score hierop betekent dat je vaak de neiging hebt om deproblemendieerzijntenegeren,tevermijden,teontkennen.Jezalhetprobleemzelfdusnietaanpakkenenjezalallesdoenomernietmeegeconfronteerdteworden.

4. Aanvaarden – Zich erbij neerleggen: dit is een emotiegerichtecopingstrategie. Een hoge score op deze strategie betekent dat jevaak geneigd bent om je bij de problemen neer te leggen. Je hebtsnelhetgevoeldatjeertochnietsaankuntdoenenjeprobeertdatteaanvaarden.

5. Sociale steun zoeken:ditiseencopingstrategiediezowelemotiegerichtalsprobleemgerichtkanzijn.Zeisprobleemgerichtalsjesociaalcontactzoektdatjekanhelpenomhetprobleemoptelossen.Alsjesocialesteunzoektomjehetprobleemtehelpendragen,als jegewooneenluisterendoorzoekt,danishetzoekenvansocialesteunemotiegerichtecoping.

6. Expressie van emoties:dit isookeenemotiegerichtestrategie.Wiehierhoogopscoort,zalvaakzijnverdriet,kwaadheid, frustratie,…enandereemotiesuiten,wanneerhijofzijgeconfronteerdwordtmetproblemen.

7. Afleiding – Ontspanning:ditiseenemotiegerichtestrategie.Wiehierhoogopscoort,trachtzichbijproblementeontspanneneneventueeleenactiviteittedoendiewatafleidingbiedt.

8. Compensatie:ditiseenlaatsteemotiegerichtestrategie.Compenserenbetekent dat je met problemen omgaat door afleiding te zoeken inietsanderszoalsbijvoorbeeldkalmeermiddelen,sigaretten,shoppen,eten,…

-56-

Test jezelf!

Expressie van emoties: vaak lucht het op om je gevoelens te uiten

-57-

Test jezelf!

Watisnueengoedresultaatopdezevragenlijst?Hetantwoordopdezevraagisnietzoeenvoudig.Jekannietzomaarzeggendateenbepaaldecopingstrategiegoedofslechtis.Dithangtimmersafvandesituatie.Alsjeeenlekkebandhebt,danzalhetvervangenvandieband(probleemgerichtecoping) eerder aangewezen zijn dan je alleen maar kwaad te maken(expressievanemoties).

Belangrijk is dus dat je voldoende copingstrategieën hebt, zodanig datje je coping kan afstemmen op de situaties waarmee je geconfronteerdwordt.Indiezinishetdusgoedalsjeopverschillendestrategieëneerderaandehogekantscoort.

Watookbelangrijkis,isdatjezowelemotiegerichtealsprobleemgerichtestrategieënkunttoepassen.Wantalsjeeenprobleemkuntoplossen,dandoejedatbestook(probleemgerichtecoping).Maarsommigeproblemenkanjenietoplossen.Indatgevalmoetjeookemotiegerichtkunnencopen.Deeerstetweestrategieën,actiefaanpakkenenprobleemoplossendecoping,zijndeprobleemgerichtestrategieën.Alsjeopdezebeidestrategieënlaagscoort,danisdatgeengoedteken.Datbetekentimmersdatjeproblementeweinigactiefaanpakt.Indatgevalishetbelangrijkominhetvolgendehoofdstukvanditboek,hetdeel“Probleemgerichtestrategieën”(pagina65)goedtelezenenooktoetepasseninjedagelijksleven.

Anderzijdszouhetookkunnendatjeopdestrategieën“actiefaanpakken”en“probleemoplossendecoping”voldoendehoogscoort,maardatjeopdeemotiegerichtestrategieëneerderaandelagekantscoort.Ookdatisnietzogoed.Wantwatdoejedaninsituatieswaarinjenikskandoen?Alsjeopdeemotiegerichtestrategieënlaagscoort,danishetbelangrijkominhetvolgendehoofdstukhetdeel“Emotiegerichtestrategieën”(pagina77)goedtelezenentoetepasseninjedagelijksleven.

-58-

Test jezelf!

Hoofdstuk 3Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Indevorigehoofdstukkenhebjeveelinformatiegekregenoversituatiesenmoeilijkhedendiestresskunnenveroorzaken.Daarnaasthebjegeleerdwelke moeilijkheden en welke stress-signalen er bij jou zelf aanwezigzijn.

Goed om weten, maar hoe kunnen we nu onze eigen moeilijkheden aanpakken? Wat kunnen we er zelf aan doen?

Watbelangrijkblijktinhetomgaanmetjeeigenmoeilijkhedenenklachtenisdatjekiestvooreenaanpakdiepastbijjeeigensituatie.Hiertoemoetenweeersthetonderscheidkunnenmakentussentweesoortenproblemen:✓Problemen die we zelf kunnen veranderen

Bv. Een conflict met je partnerBv. Het papierwerk dat blijft liggenBv. Gepieker over een afbetalingBv. Problematisch alcoholgebruik

-61-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

✓ Problemen die we zelf niet of moeilijk kunnen veranderen Bv. De ‘slechte’ partnerkeuze van je zoonBv. Het gebeurde werkongeluk op je erfBv. Tegenslag met de oogst

Alsjemeteenprobleemwilomgaan,dansteljejezelfbesteerstdevraagof je het probleem/de situatie kan veranderen. Want het antwoord opdezevraagzaljeleidennaardebestemanierommethetprobleemomtegaan:

Alshetantwoord‘ja’is,dankanjehetprobleemactiefgaanaanpakken.Alshetantwoord‘nee’is,danheefthetweinigzinomenergietestekeninhetoplossenvanhetprobleem; jekunter tochnietsaanveranderen.Indatgevalkanjealleenmaarproberenomopeengoedemanieromtegaanmetdeonaangenamegevoelensdiedoorhetprobleemveroorzaaktworden.Wie het eerste hoofdstuk gelezen heeft weet wat dit betekent:emotionelecoping.

Samengevat:

Alsjemeteenbepaaldprobleemmoetomgaan,steljezelfdaneerstdevolgendevraag:

“Kan ik de situatie of het probleem veranderen?”

Alshetantwoord‘ja’is→kiesdan:eenprobleemgerichtestrategie=pakhetprobleemaan!

Alshetantwoord‘nee’is→kiesdan:eenemotiegerichtestrategie=probeermethetprobleemomtegaan!

Ditlijktvanzelfsprekend,maardatishetniet.Sommigemensenproberenproblemenoptelossenwaarzenietsaankunnenveranderen.Datisechterverloren energie!Anderemensenhebben somsproblemenwaar zewelietskunnenaanveranderen,maarzedoenhetniet.Zeblijvenvastzitteninemotiegerichtecopingstrategieën.

-62-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Eenvoorbeeld:

Bram heeft een boete gekregen van de mestbank, omdat zijn milieuvergunning niet in orde was. Hij was ze vergeten aan te vragen. Hoe gaat Bram met dit probleem om? Hij verzet zich ertegen. Hij probeert de situatie te veranderen en de boete ongedaan te maken. Hij schakelt hiervoor de landbouworganisatie in waarbij hij is aangesloten, maar die zeggen dat hij niets anders kan doen dan betalen want hij is in overtreding. Bram neemt contact op met een advocaat, met ALT (Administratie Land- en Tuinbouw), met Agricall, kortom hij blijft vechten. Bram realiseert zich niet dat hij aan deze situatie niets kan veranderen. Hij is in overtreding, dus moet hij betalen. Al de tijd en energie die hij in zijn gevecht steekt is verloren energie. Uiteindelijk moet Bram zijn boete betalen en blijft hij achter met heel veel frustraties, kwaadheid en stress.Had Bram zich vooraf de vraag gesteld “Kan ik iets veranderen aan dit probleem?” dan was hij waarschijnlijk tot de conclusie gekomen dat dit niet het geval is. Dan had hij waarschijnlijk geen geld en energie verspild aan nutteloze telefoontjes. Dan had hij de situatie kunnen verwerken en zou hij veel minder stress gehad hebben.

Zoals je zelf zult merken heb je bij sommige problemen baat bij eencombinatievandetweestrategieën.

“Ofwel vinden we een weg, ofwel maken we er een.”

Hannibal

-63-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Alsjeeenprobleemhebtwaarjeietsaankandoen,doehetdan!!!Wachtnietmetproblemenaantepakken.Slechtszeldenlossenproblemenzichvanzelfop.Vakergroeithetuitvankwaadnaarerger,zekeralsmensenhunogensluitenvoorhunproblemen.We bespreken hier vervolgens drie probleemgerichte strategieën diekunnenhelpenbijhetaanpakkenvanproblemen:

Vaardigheid 1:Hoekanikmijnproblemenoplossen?

Vaardigheid 2:Hoegaikdeconfrontatieaanmetdemoeilijkesituatie?

Vaardigheid 3:Hoekanikgoedcommuniceren?

1.1. vaardigheid 1: hoe kan ik mijn problemen oploSSen?

Met deze vaardigheid leer je hoe je je problemen stap voor stap kuntaanpakken.Vaakhelpthetomdeze strategieuit te schrijvenoppapier,zodatjeereengoedzichtopkrijgt.Probeerslechtséénprobleemperkeertenemen.Weonderscheidenvijfstappeninonzestrategie:

Stap 1: Wat is het probleem?

Stap 2: Brainstorm over mogelijke oplossingen

Stap 3: Kies de beste optie

Stap 4: Werk een plan uit en komt tot actie

Stap 5: Blik terug en evalueer

Stap 1: Wat is het probleem?

Voor je een probleem kan oplossen, moet je eerst goed weten welk probleem je precies wil aanpakken. De eerste stap in onze strategie bestaat er dan ook in om het probleem duidelijk te definiëren: wat is het probleem? Beantwoordt deze vraag in zo concreet mogelijke termen.

-65-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

1. Probleemgerichte strategieën

Een voorbeeld:

Marnix is laatste tijd erg gespannen door het zware werk op het bedrijf. Hij definieert zijn probleem als volgt:“Ik ben erg gespannen de laatste tijd.” Uiteraard is deze definitie niet verkeerd. Maar als Marnix het probleem ‘gespannen zijn’ wil aanpakken, dan kan hij het beter heel concreet definiëren. Dit kan Marnix doen door bijvoorbeeld toe te voegen waar/wanneer/bij wie/hoe dikwijls hij zich gespannen voelt. Hij kan aan de definitie ook toevoegen wat hij precies bedoelt met ‘gespannen zijn’. Een concrete definitie van Marnix luidt als volgt: “Ik ben erg gespannen de laatste tijd. Voor het minste maak ik me kwaad. Ik reageer me af op de mensen die ik eigenlijk het liefst zie. Daardoor beginnen ze mij ook te vermijden. Ik voel de spanning ook lichamelijk. Mijn schouders zijn zo stijf dat het pijn doet tijdens het werk.”

Stap 2: Brainstorm over mogelijke oplossingen

Alsjeeenprobleemwiloplossenzijnervaakverschillendemanierenomtot eenoplossing tekomen.Het is beteromeerst even stil te staanbijallemogelijkeoplossingen,danomdirectzomaarwatteproberen.Schrijfalleoplossingenopdiejekanbedenken.Hetdoeteropditogenbliknogniettoeofjezegoedofslechtvindt.Deopdrachtluidtgewoon:“Bedenkzoveelmogelijkoplossingen.”

Eenvoorbeeld:

Marnix wil het probleem dat hij gedefinieert heeft (gespannen zijn) aanpakken. Hij bedenkt de volgende oplossingen:1. Ik doe er niets aan, het zal wel overgaan.2. Ik praat erover met mijn vrouw.3. Ik ga naar de dokter.4. Ik maak wat meer tijd vrij voor ontspanning.5. Ik ga nog harder werken; als het bedrijf beter draait, zal het met

mij ook beter gaan.

-66-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Stap 3: Kies de beste oplossing(en)

Alsjeeenaantalmogelijkeoplossingengevondenhebt,dankomtheteropaanomerdebesteoplossing(en)uit tekiezen.Ditdoejedoorvoorelkeoplossingdiejebedachthebt,devoor-ennadelenopteschrijven.Opbasisvandezevoor-ennadelenbeslisjedanvoorelkeoplossingofjezehoudtofniet.

Voor de 5 oplossingen die Marnix bedacht heeft voor zijn gespannenheid, zijn dit de voor- en nadelen:

1. Ik doe er niets aan, het zal wel overgaan: Voordeel: het kost mij geen inspanning. Nadeel: ik doe er al een hele tijd niets aan en het wordt alleen maar

erger. Beslissing: Deze oplossing kies ik niet. Het kan er alleen maar

erger door worden. Ik hou dit niet vol; er moet iets gebeuren.

2. Ik praat erover met mijn vrouw: Voordeel: mijn vrouw kent mij door en door. Ze vindt ook dat ik meer

moet spreken over hoe ik me voel. Misschien heeft ze wel gelijk en helpt het om mijn zorgen te delen. Bovendien zal ik dan misschien terug wat meer steun krijgen, want op dit moment vermijdt ze me omdat ik toch altijd kwaad wordt.

Nadeel: het is voor mij niet gemakkelijk om over mijn gevoelens te spreken. Ik schaam mij daarvoor.

Beslissing: Deze oplossing ga ik proberen. Ik weet dat het niet gemakkelijk zal zijn, maar ik weet ook dat ik achteraf blij en opgelucht zal zijn.

3. Ik ga naar de dokter: Voordeel: mijn dokter kan me misschien vertellen wat er mis is.

Zijn mening zou me gerust kunnen stellen. Nadeel: eigenlijk weet ik zelf ook wel wat er mis is. Ik heb gewoon

last van stress. De moeilijkheden op het bedrijf beginnen op mij te wegen. En tegen de stress kan de dokter mij geen pilletje voorschrijven. Hier moet ik zelf iets aan doen.

-67-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Beslissing: deze oplossing kies ik voorlopig niet. Ik ga eerst proberen om zelf iets aan de stress te doen. Ik kan daarvoor gebruik maken van wat er allemaal in dit boekje staat. Als dit niet lukt en mijn problemen worden erger, dan ga ik naar de dokter.

4. Ik maak wat meer tijd vrij voor ontspanning: Voordeel: Ik zou maar al te graag wat meer tijd doorbrengen met

mijn vrouw en kinderen. Als ik met hen iets kan doen dan kom ik tot rust. Eens gaan wandelen met mijn vrouw of een ijsje gaan eten met de kinderen, dat geeft me altijd terug energie.

Nadeel: Ontspanning vraagt tijd, en die heb ik niet. Ik heb veel te veel werk.

Beslissing: Ik kan mijn werk niet laten liggen. Maar elke dag een uurtje vrij maken voor mijn gezin, dat zou toch moeten lukken. Bovendien kan ik daarna des te harder werken. Dus, ik kies deze oplossing.

5. Ik ga nog harder werken; als het bedrijf beter draait, zal het met mij ook beter gaan.

Voordeel: Ik krijg misschien wat meer werk verzet. Nadeel: Ik kan eigenlijk gewoon niet harder werken. Ik heb mijn

grens bereikt. Elke dag ben ik bekaf. Als ik ’s avonds stop met werken, ben ik een wrak. Door nog harder te gaan werken zou ik mezelf helemaal kapot maken.

Beslissing: Ik kies deze oplossing niet.

-68-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Stap 4: Werk een plan uit en komt tot actie

Eenmaaljevooreenbepaaldeoplossinggekozenhebt,danmoetjeerookvoorzorgendatjezeuitvoert.Daaromwerkjebesteersteenplanuit.Ditplanmoetvragenbeantwoordenals:Wat?Wanneer?Hoe?Metwie?

Voorbeeld:

Voor oplossing 4 ‘meer ontspanning’ zag het plan van Marnix er als volgt uit:

Wat? Meer tijd doorbrengen met vrouw en kinderen.Wanneer? Normaal ga ik na het avondeten direct terug aan de slag.

Maar veel doe ik dan eigenlijk niet meer. Ik zal vanaf nu na het avondeten wat tijd vrij maken voor ontspanning. Ook op zondag zal ik tijd vrij maken om eens iets leuks te doen.

Hoe? ’s Avonds kunnen we een spelletje spelen, een wandeling maken, naar een film kijken. Eigenlijk maakt het voor mij niet zoveel uit wat we doen, als we maar samen zijn. Daarom zal ik aan mijn kinderen ook altijd vragen wat zij willen doen. Op zondag maken we voortaan een uitstapje.

Met wie? Vrouw en kinderen.

Als je een plan hebt uitgedokterd, is het tijd om tot de actie over te gaan. Je moet je plan uitvoeren. Dit lijkt vanzelfsprekend, maar vaak is dit de moeilijkste stap. Denk maar aan je goede voornemens met nieuwjaar. Die maak je ook wel, maar ze uitvoeren is nog wat anders. Dus, ga ervoor! Laat je niet tegenhouden door kleine hindernissen. Het zal allemaal niet vanzelf gaan, maar je moet volhouden.

-69-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Stap 5: Blik terug en evalueer

Alsjehetplanuitgevoerdhebt,danmoetjedaarnaookevaluerenofhetgewerktheeft. Ishetprobleemopgelost? Indien ja;des tebeter. Indiennee:watiserdanfoutgelopen?Bijwelkestapishetverkeerdgegaan?

Alsjeeerstepogingnietgeluktisenjeweetwaardefoutligt,dankanjehetopnieuwproberen.Hetkanookzijndatdegekozenoplossingnietheteffectheeftdatjeverwachthad,terwijljezewelgoeduitgevoerdhebt.Indatgevalkanjebesteenandereoplossinguitproberen.Dus…alshetprobleemnietopgelostis,overloopdanstapperstapwatjegedaanhebt:

✓ Stap1:Hebjehetprobleemconcreetgenoeggedefinieerd?✓ Stap2:Hebjewelállemogelijkeoplossingenbedacht?✓ Stap3:Hebjeweldebesteoplossing(en)gekozen?✓ Stap4:Hebjehetplangoeduitgewerktenuitgevoerd?

Als je alles goed gedaan hebt en het probleem is toch niet opgelost,misschienzitjedanwelmeteenprobleemdatjenietkanoplossen.Indatgevalheeftdeprobleemgerichtestrategienatuurlijkgeenenkelezin.Kiesindatgevalvooreenemotiegerichtestrategie.

Nogeenuitgewerktvoorbeeldvandeprobleemgerichtestrategie:

Gerrit praat al een hele tijd niet meer met zijn vader. Na een conflict over het werk is het zwijgen begonnen. Omdat ze dag in dag uit samen moeten werken, zorgt dit voor heel wat spanningen. Gerrit heeft pijn aan zijn schouders en voelt zich steeds somberder worden. Omdat hij overtuigd is van zijn gelijk, liet hij totnogtoe de situatie voor wat het was.

Stap 1: Wat is het probleem?Gerrit spreekt niet meer met zijn vader. Dit maakt hem heel gespannen en triest.

-70-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Stap 2: Brainstorm over mogelijke oplossingenOplossing 1: Hij laat de situatie op zijn beloop. Misschien betert het vanzelf wel.Oplossing 2: Hij zegt zijn vader nog eens flink de waarheid. Klinkt het niet, dan botst het maar!Oplossing 3: Hij denkt na over de beste manier om dit conflict uit te praten. Eventueel vraagt hij advies aan een kennis.

Stap 3: Kies de beste optieBekijk goed welke de voor- en de nadelen zijn van de verschillende opties. En maak voor jezelf de som: welke optie heeft het meeste voordelen en kent het minste nadelen. Gerrit beseft dat de twee eerste opties weinig goeds beloven. De derde optie is het proberen waard.

Stap 4: Werk een plan uit en kom tot actieGerrit besluit eerst raad te vragen aan zijn vrouw. Zij weet heel goed wat er gebeurd is. Totnogtoe wilde hij haar idee over de situatie niet horen. Nu zet hij zijn trots opzij en vraagt haar hoe zij het zou aanpakken. Uit haar advies haalt Gerrit enkele goede tips. Hij maakt voor zichzelf een actieplan waarin hij beslist wanneer, waar, waarover en hoe hij met zijn vader gaat spreken.

Stap 5: Blik terugNa het gesprek is het belangrijk dat Gerrit nog even terugblikt op de situatie. Heeft hij zijn doel bereikt? Gerrit kan hieruit ook leren naar de toekomst toe. Zijn conclusie luidt dat het vaak geen zin heeft om de zaken op zijn beloop te laten en te blijven hopen dat alles vanzelf terug goed komt. Het was geen gemakkelijk gesprek met zijn vader, maar hij heeft toch het gevoel dat de poort weer open staat voor communicatie.

-71-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

1.2. vaardigheid 2: hoe ga ik de confrontatie met de Situatie aan?

Zoals inheteerstehoofdstukwerduitgelegd,hebbenwedeneigingbijspanningen en moeilijkheden meer te vermijden. Niemand heeft graagspanning. Als we weten dat we met spanning geconfronteerd kunnenworden,zullenwediesituaties,dingenofpersonenvaakuitdeweggaan.Dus VERMIJDEN is een natuurlijke reactie op moeilijkheden. Dit islogischopbasisvangezondverstand,maaronsgezondverstandheefthethiermis!

Voorbeeld

Francine en Johan maken moeilijke tijden mee op hun tuinbouwbedrijf. De afgelopen 6 jaar is er van winst geen sprake meer. Ze kunnen nog net het hoofd boven water houden. Beiden zijn bang dat het bedrijf vandaag of morgen de boeken zal moeten sluiten. Brieven die er ‘ernstig’ uitzien, laten ze steevast gesloten. De angst om met nog meer miserie geconfronteerd te worden is te groot geworden.

Devolgendezesstappenkunnenjehelpenombijproblementotactieovertegaan:

Stap 1: Ga na welke angst je uit de weg gaat

Probeerduidelijkzichttekrijgenophetgeenjevermijdt:• Watvermijdjeprecies?• Hoevermijdjehet?• Vermijdjehetaltijd?Wanneervermijdjehetwel/niet?• Watzijndegevolgenvanhetvermijden?

Stap 2: Wat denk je dat er gaat gebeuren wanneer je met je angst geconfronteerd wordt? Klopt dit wel ?

Vaakstellenweonsrampscenario’svoordieweinigofzelfshelemaalnietrealistischzijn.Probeerzoobjectiefmogelijkderisico’sinteschatten:• Isjeangstrealistischofiszeoverdreven?• Hoegrootisdekansdatjeangstenwerkelijkheidzullenworden?

-72-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Stap 3: Wat kan je doen om je angst te overwinnen?

Brainstormoververschillendeoplossingen.Laat jeverbeeldingdevrijeloop.Bedenkzoveelmogelijkoplossingen.

Stap 4: Kies voor de beste oplossing

Weegvoor-ennadelenaftenopzichtevanelkaar.

Stap 5: Werk een actieplan uit

Bedenkheelconcreethoejedeoplossingzultuitvoeren:Wanneer?Hoe?Wie?

Stap 6: Blik terug

Trekjeconclusiesuit jeervaring.Watgoedisgegaanprobeer je inhetvervolg meer toe te passen. Uit wat minder liep, trek je eveneens jeconclusies.Volgendekeerbeter!

-73-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

1.3. vaardigheid 3: hoe kan ik goed communiceren?

Vaak zien we dat onze problemen of moeilijkheden opgelost kunnenwordendoorgoedenduidelijkmet elkaar te communiceren.Doornietofonvoldoende rekening tehoudenmet jeeigenbehoeften, loop jehetrisico dat je grenzen overschreden worden. Dit zorgt er dan weer voordat je vatbaarder wordt voor stress. Met de volgende communicatie-vaardighedenkanjevoorkomendatjebalansuitevenwichtgaat.

Weonderscheiden4belangrijkecommunicatievaardigheden:

1. NEE zeggen

2. Hulp vragen

3. Mening uiten

4. Gevoelens uitdrukken

1. Nee zeggen

Durf teweigerenals iemand je ietsvraagtwat jenietzietzitten. ‘Nee’zeggenmag.Hetmoetsomszelfsomjeeigengrenzenterespecteren.Alsiemandjeietsvraagt,steljezelfdantweevragen:Kanikhet?Enwilikhet?Alshetantwoordopéénvanbeidevragen‘nee’is,dankanjebeterweigeren.Natuurlijkzaldeanderedanwatteleurgesteldzijn.Maarsomsmoeten we eens iemand teleurstellen om onszelf te beschermen. Eensteleurgesteldwordenkanookgeenkwaad.Wezijntochallemaalalweleens teleurgesteld…Het iswelgoedomte tonendat jebegrijptdatdeandereteleurgesteldis.

Alsje‘nee’zegt,zegdanookduidelijk‘nee’.Zokanergeenmisverstandzijn.Laatjeooknietoverhalenalsdeandereblijftaandringen.Jemoetooknietverantwoordenwaaromje‘nee’zegt.

-74-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

-75-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Anita zorgde jaren voor het huishouden van haar schoonouders. Ook al doet ze dit met veel liefde en zorg, de laatste tijd wordt het haar allemaal teveel. Ze merkt dat van ’s ochtends vroeg de zenuwen al door haar keel gieren. Anita besluit om aan haar schoonouders te zeggen dat ze niet meer kan komen kuisen en strijken.

2. Hulp vragen

Durfanderentevragenomjeeenhandjetehelpen,wanneerjetotoverjeoreninhetwerkzit…Hulpvragenisnietvooriedereenevengemakkelijk,maarsomsmoetjeevendoorbijten.Alshetvoordeandereechtnietgaat,danmagdiedattochgewoonzeggen.Trouwens,zoujijhetergvindenalsiemandandersjouomhulpvroeg?

Karel staat vlak voor een zware periode op het veld. ’s Avonds kan hij de slaap moeilijk vatten omdat hij piekert over de komende weken. Sinds zijn eigen vader slecht te been is en hem niet meer kan helpen, is het werk allemaal op zijn schouders terecht gekomen. Karel beslist om hulp te vragen bij een collegaboer in het dorp. Hulp vragen is moeilijk vindt Karel, maar als hij gezond wilt blijven, zal hij een paar extra handen nodig hebben. En… vragen staat vrij!

3. Mening uiten

Het is belangrijk in een discussie te beseffen dat ook jij recht hebt opje eigenmening, ook al verschilt die vandemeningvande andere(n).Respecteerdemeningvandeandereengeefhemdekansomzeteuiten,maarkomookopvoorjeeigenmening.

Myriam is van nature een introvert type. Pas als er haar echt iets niet zint, zal ze van zich laten horen. Myriam beseft dat ze beter wat meer zou zeggen wat ze denkt. Zou haar hoofdpijn dan misschien minder worden? In elk geval zou het haar opluchten moest ze geregeld haar gedacht eens zeggen. Haar man op de hoogte brengen van dit voornemen zal al een eerste stap zijn.

4. Gevoelens uitdrukken

Hetopkroppenvangevoelensmaaktonsvaakerggespannen.Probeeruittekomenvoorhetgeenjevoelt.Hetzalopluchten!

Geert verloor 3 maanden geleden zijn broer. De twee broers waren twee handen op één buik, ze kenden elkaar door en door en deelden hun passie voor het boeren. Ze leidden samen het bedrijf van hun gepensioneerde ouders. Nu Geerts’ broer plots is weggevallen, valt het hem moeilijk om zijn draai te vinden. Hij vindt dat hij zich maar best op zijn werk stort om het allemaal wat te kunnen vergeten. Het is Geerts vrouw die hem er op wijst dat hij best wel mag tonen dat hij verdriet heeft. Hierop barst Geert in tranen uit. Er volgt een lang en emotioneel gesprek tussen Geert en zijn vrouw. Geert vertelt over hoe hij en zijn broer vroeger allerlei kattenkwaad uithaalden, over hoe gezellig hij het vond als ze een dagje samen hadden gewerkt en daarna bovenop de tractor kropen en samen een pintje dronken, over de onnozele ruzies die ze soms hadden maar altijd snel weer bijlegden. Dit gesprek luchtte Geert niet alleen op, hij ontdekte ook de helende werking van het uiten van zijn emoties. Sindsdien groeiden Geert en zijn vrouw nog meer naar elkaar toe.

-76-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Alsjeweinigofnietskanveranderenaanjesituatie,kanjetochgezondblijvendoorjeklachtenenemotieszogoedmogelijkoptevangendoormiddelvanemotiegerichtestrategieën.

Webesprekentweeemotiegerichtestrategieën:1. Hoekanikmeontspannen?2. Beheersjegedachtenengevoelens

2.1. hoe kan ik me ontSpannen?

Alsjeprobeertteveeltevoldoenaandeverwachtingenvandeomgeving,zowelopjewerkalsthuiseninjevrijetijd,dankrijgtjelichaamgeentijd meer om zich te herstellen. Je voelt je meer en meer gespannen.Stress heeft een lichamelijke weerslag: bij spanning zet je lichaamimmers stresshormonen in werking. Bij langdurige spanning kan dehormonenhuishoudingontregeldraken.

• Ademhalingsoefeningen

Ademhalingsoefeningen zijn een snelle methode om je lichaam teontspannen.Zekunnenooktoegepastwordenompaniektevoorkomen.

Oefening 1: Rustiger en regelmatiger ademen

“Ga ineengemakkelijkestoelzittenenprobeer jezogoedmogelijk teontspannen.Ademlangzaaminzoalsgewoonlijk (niet tediep)endenk“1”.Terwijljeuitademtdenkjeaan“ontspan”.Ademopnieuwinendenk“2”,ademuitendenk“ontspan”.Blijfditdoentotjeaan10bentgekomen.Doedanhetzelfdeinomgekeerdevolgorde,van10terugnaar1.Laatjegedachtenrustigvoorbijgaan.”

-77-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

2. Emotiegerichte strategieën

Samengevat:

Ademinendenk“1”

Ademuitendenk“ontspan”

Ademinendenk“2”

Ademuitendenk“ontspan”

Herhaaldittotaan10enteldanweeraftot1

Concentreer je alleen op je ademhaling, op het cijfer en het woord“ontspan”

Laatjenietontmoedigenalsjeditnietmeteenonderdekniehebt.Jekandevoordelenvandezetechnieknogvergrotendooreenbuikademhalingtoetepassen.

Oefening 2: Buikademhaling

“Plaatséénhandopjeborstendeandereopjeonderbuik.Terwijljeinademt,zoudehandopjemaagvooruitgeduwdmoetenworden,terwijldehandopjeborstnietmagbewegen.Wanneerjeuitademt,beweegtdehandopjemaagweernaarbinnenenblijftdehandopjeborstonbeweeglijk.”

Hetkanhelpenomdoorjeneusinteademen(teltot3),jelippentetuitenenlangzaamdoorjemondweeruitteademen(teltot5).Alsjegewoonbentomdeborstademhalingtegebruiken,kanjeditinhetbeginmoeilijkvinden.Alsjehetnietgoedonderdekniekrijgt,gadanopjerugopdegrondliggenenoefenopdiemanier,indezepositieishetmakkelijker.

Doedezeoefeningdriekeerperdag.Eensjezeonderdekniehebt,kanjeookoefeneninanderesituaties: tijdenshetwerk,opdebus,voordetelevisie, enz. De doelstelling bestaat erin dit te kunnen doen in gelijkwelkesituatie.Niemandzalmerkendatjehetdoet.

-78-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

-79-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Samengevat:

Adem in een normaal, rustig tempo (10-12 ademhalingen perminuut).Ademindoorjeneus(teltot3).

Houdjeademevenin.

Tuitjelippenenademlangzaamuitdoorjemond(teltot5).

Gebruik jemiddenrif (buikademhaling)–bij het inademenkomt jebuiknaarvoorterwijljeborstnietbeweegt.

Bijhetuitademengaat jebuik terugnaarachterenenblijft jeborstopnieuwonbeweeglijk.

Oefendriekeerperdagopverschillendeplaatsen.

Belangrijk! Deze oefening staat ook op de CD die je bij dit boekje hebt gekregen. Als je nummer 3 van de CD opzet, de ademhalingsoefening, dan hoor je een stem die uitlegt hoe de oefening in zijn werk gaat.

• Relaxatie

Eengoedemanieromjelichaamtotrusttelatenkomenwanneerjeonderstressstaat, isrelaxatie.Elkerelaxerendeactiviteit (massage,eenwarmbad)zaljelichaamengeestdeugddoen.

Watechternogbeterisdaneenrelaxerendeactiviteit,isdevaardigheidomjeinalleomstandighedentekunnenrelaxeren.Dezerelaxatievaardigheidkanjeaanleren.DaarvoorkanjegebruikmakenvandeCDdiejebijditboekjegekregenhebt.

Hoegajehierbijtewerk?Debedoelingisdatjederelaxatieleertinvierstappen:

• STAP 1:

Ineeneerste fasegaanwedediepe relaxatie aanleren.Dit isdeeersteoefeningopdeCD.Dezeoefening isheeleenvoudig.Hetenigewat jemoetdoenisbepaaldespierenopspannenendaarnaweerontspannen.

Voorjeaandeoefeningbegintmoetjeeenontspannenhoudingaannemen.Jekanopeencomfortabelestoelgaanzitten(zorgervoordatjevoldoendesteunhebtinjerug),maarjekandeoefeningookalliggenddoen.Opjebedbijvoorbeeld.Hetiswelbelangrijkdatjedeoefeningineenrustigeomgevingdoet,waarjenietafgeleidwordtdoorbijvoorbeeldkinderen,eenhond, lawaai,…Alsjeopeenstoelzit, laat jearmendanrustenopjebovenbenen,als jeop jebed ligt, laat jearmendangewoonnaast jeliggen.

AlsjedeCDopzet,danzaljeeenstemhoren.Destemzaljevragenomdevolgendespierenoptespannenendaarnaweerteontspannen:

1. Rechterhand:maakeenstevigevuist,enontspan2. Linkerhand:maakeenstevigevuist,enontspan3. Beidearmen:steekjearmenvoorjeuitenlaatjehandenslaphangen,

enontspan4. Voorhoofd:trekjewenkbrauwenopalsofjeverwondertkijkt,enontspan5. Ogen:knijpjeogenevenheelharddicht,enontspan6. Kaken:klemjebovensterijtandenevenopjeondersterijtanden,en

ontspan7. Lippen:persjebeidelippenopelkaar,enontspan8. Nek:brengjekinnaarjeborstkastoe,enontspan9. Schouders: trek je schouders omhoog en duw ze tegelijkertijd een

beetjenaarachter,enontspan10. Borstkas:zetjelongenevenvolmetlucht,enontspan11. Maagenbuik:spanjebuikspierenopalsofjeeenstampverwacht,en

ontspan12. Bovenbenen:duwjehielenopdegrond,enontspan13. Onderbenen:trekjetenenomhoogenlaatjehielenopdegrondstaan,

enontspan14. Voeten:spreidjetenenzovermogelijkuitelkaarendraaijevoeten

eenbeetjenaarbinnen,enontspan.

-80-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Doedezeoefeningminstenséénkeerperdag,gedurendeeenheleweek.Probeerzeelkedagopeenvastmomenttedoen.Datmaakthetgemakkelijkeromvoltehouden.DoedeoefeningindezefasemetdeCD.

• STAP 2:

Indeze fase ishetdebedoelingomje los temakenvandeCD.Als jevanrelaxatieeenvaardigheidwilmaken,danmoetjejelerenrelaxerenzonderCD.Hetisimmersdebedoelingdatjeleertomjeopelkmomenttekunnenontspannen.DeCDzaljenietaltijdenoveralbijjehebben.Doedaarom tijdensde tweedeweekdeoefeningzonderCD. Jegeeft jezelfdandeinstructieomdespierenoptespannen(dithoeftniet luidop)envervolgensdenkje‘ontspan’.Oefenéénweekminstenséénkeerperdag.

• STAP 3:

Alsjededieperelaxatieonderdekniehebt,dankanjedeoverstapmakennaardesnellerelaxatie.DitisdetweedeoefeningopdeCD.Bijdesnellerelaxatie worden de spieren niet meer opgespannen, maar alleen nogontspannen.Bovendienwordeneenaantalspiergroepensamengenomen:

1. Dehanden2. Dearmen3. Despierenvanhetgezicht(voorhoofd,ogen,kakenenlippen)4. Nekenschouders5. Borstkasenbuik6. Benenenvoeten

Opdiemanierkanjeopkortetijdheeljelichaamontspannen.DoedezeoefeninggedurendeéénweekelkedagmetdeCD.

• STAP 4:

IndezelaatstefaseishetdebedoelingdatjedeoefeninggaatdoenzonderCD. Oefen eerst in een rustige omgeving. Probeer daarna de oefeningooktedoeninomstandighedenwaarinjemerktdatjegespannenraakt.Als je de spanning voelt opkomen, probeer dan zo snel mogelijk evendezeoefening tedoen.Ditkan jehelpenomjestressondercontrole tehouden.

-81-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Relaxatieoefeningen zorgen voor een ontspannen gevoel

• Gun jezelf vrije tijd

Platterustnemenomvanjespanningenenvermoeidheidaftegeraken,klinktlogischmaardoehetmetmate.Teveelpassiviteitisnamelijknietgoed: jehebt teveel tijdom tepiekeren, en slapenom jeproblemen tevergetenlostnietsop.

Voorbeeld:

Nicolas, 26 jaar, landbouwer:

“We zitten in een stiel waar we geen aandacht aan onszelf besteden. Wanneer we alleen voor een moeilijke taak staan, doen we die altijd zelf. We wachten niet tot we met twee zijn. Wanneer we ergens pijn hebben, lopen we niet onmiddellijk naar de dokter. We werken voort, de dieren wachten immers niet! We zijn zelfstandig, een onderbreking inlassen zit er niet in.”

-82-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Ditiseenveelgehoordeklachtindesector.Werkengezinlopendoorelkaar.Werkenmetdierenisonvoorspelbaaren vraagt meer flexibiliteit.Piekmomenten zijn onoverkomelijken afhankelijk van seizoen enweersomstandigheden.Hetismoeilijkomeenvasteontspanningsactiviteitteplannen. Toch merken we dat we erzelfteweinigbijstilstaanenwevaakslappeexcusesvindenomgeenvrijetijdtenemen.

Ishetechtwaardathetonmogelijkisomeenuurperdagtenemenomeventeontspannen?

Eerstenvooralishetbelangrijkomtebeseffendatjeontspanningnodighebt.

Maakeenconcreetplan.Steljezelfdevolgendevragen:

1. Watzouikgraagdoenommijteontspannen?2. Welkeoptieszijnhaalbaarenrealistisch?3. Wanneerzouikdeeerstestapzetten?4. Kanikeventueeliemandmeevragen?

Vaakdenkenmensendatzegeen ‘recht’hebbenopontspanning.Somszittenzeookinmetwat‘deanderen’daarovergaandenken…Metanderewoorden‘kiezenvoorjezelf’gaatvaakgepaardmeteenbeetjeangst.

Voorbeeld:

Jeanine, 40 jaar en eigenares van een groot tuinbouwbedrijf: “Ik durf mijn kinderen niet met de fiets gaan halen van school en nadien wat gaan rondrijden. De mensen gaan denken “die heeft niks anders te doen zeker, die kan zich dat permitteren en dan zeggen dat ze teveel werk heeft…”

-83-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

2.2. beheerS je gedachten en gevoelenS

Stress ontstaat vaak door de manier van denken over een situatie.Afhankelijkvanhoe jekijktnaareenbepaaldesituatie,zal je jeandersgaanvoelen.

Voorbeeld:

“Mijn man en ik runnen samen een tuinbouwbedrijf. Net zoals veel collega’s in deze sector, krijgen wij vaak te maken met serieuze prijsschommelingen. Elke keer wanneer we een bericht krijgen van een prijsdaling, krijgt mijn man enorme hoofdpijn. Hij kan zo’n prijsdaling erg moelijk relativeren, denkt meteen aan het ergste scenario. Ik zie hem dan denken: ‘Wat als de prijzen zo laag blijven…’. Ik kan daar zelf veel rustiger onder blijven. Ik denk vaak aan de waters die we vroeger hebben doorzwommen en stel mezelf gerust met de gedachte dat het nu ook wel zal lukken. En zoniet, dan zoeken we wel weer verder naar een oplossing.”

Steljezelfdevraag:

Bezorgenmijn gedachtenmijmeerspanning?

Hetisvangrootbelangjegoedbewusttezijnvandemanierwaaropjedenkt. Natuurlijk hoef je niet altijd en alleen positief te denken, dat isooknietrealistisch,maarprobeertelkenseensituatievanuitverschillendestandpunten te bekijken. Er zijn altijd verschillende interpretatiesmogelijk.

Besefdatdemanierwaaropjedenktoversituatiesbepaalthoejejevoelt.Onze gedachten bepalen dus onze gevoelens. Een voorbeeld maakt ditduidelijk:

-84-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Stel je voor dat je ’s avonds in bed kruipt. Je dommelt rustig in. Plots hoor je een geluid in de stallen. Je denkt: “Oei, er is iemand in onze stal, er wordt ingebroken”. Je begint bang te worden. Je weet niet wat je moet doen. Ga je kijken of bel je meteen de politie?

Stel je nu exact dezelfde situatie voor: je hoort plots een geluid in de stallen. Nu denk je: “Dat is vast een kat die iets omver heeft gelopen”. Je draait je eens om en slaapt rustig verder.

Twee keer dezelfde situatie, maar twee keer een andere gedachte. De ene gedachte zorgt voor angst/spanning, de andere gedachte zorgt voor geruststelling.

Omjestressenspanningondercontroletehouden,zaljedusmoetenlerenjegedachtentebeheersen.Vaak doen mensen zichzelf heel wat stress aan doordat ze de situatieniet objectief bekijken, maar daarbij een aantal “denkfouten” maken.Belangrijk is van deze goed te leren herkennen, waardoor we terugrealistischkunnendenken.

Opmerking:Lerenbeheersenvangedachten isNIET lerenpositiefdenken.Inhetlevenmakenweookzakenmeedienietplezierigzijn,die geen positieve invloed op onze gevoelens hebben. Enkel onsfocussen op positieve dingen, doet afbreuk aan de realiteit van hetleven.Hetlevenisnietalleennegatief,maarooknietalleenpositief.Demeestezakenhebbenpositieveennegatievekanten,zehorenerbeidebij.Realistischdenkengeeftruimteaanzoweldenegatievealsdepositieveaspecten.

Alswijonzegedachtenengevoelenswillenbeheersen,danzijnertweezakendiewemoetenkunnen:

A.Teneerstemoetenwekunnenachterhalenwatonzestresserendegedachtenzijnenwatonzedenkfoutenzijn;ditisdebewustwordingsfase.

B.Tentweedemoetenweonzestresserendegedachtenkunnenveranderen;ditisdeveranderingsfase.

-85-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

A. Bewustwordingsfase: Welke valkuilen zitten er in ons denken?

Wewetendatonzegedachtenonzestressmeeinstandkunnenhouden.Alsweietsaanonzestresswillendoen,dangaanwedusookietsaanonzestresserendegedachtenmoetendoen.Maaralsweietsaandiegedachtenwillen doen, dan moeten we wel eerst weten welke onze stresserendegedachtenzijn.Probleemisnudatdiegedachtenautomatischopkomenendatweeronsvaaknietbewustvanzijn.Waarweonsechterwelaltijdbewustvanzijn,datzijnonzegevoelens.Enaangezienonzegevoelensaltijd een reactie zijn op onze gedachten, kunnen onze gevoelens onshelpenomonzestresserendegedachtenteachterhalen.

Bij een vervelend gevoel, bij heftige emoties, of als je merkt dat jestemmingplotsomslaat,moetjejezelfdevolgendevraagstellen:

➝WAT GING ER ZOJUIST DOOR MIJN HOOFD?

Welke gedachten zitten er achter die onaangename gevoelens?Als weonzegedachtenwillenbeheersen,ishetgoedonsbewusttewordenvan:• Onzestresserendegedachtendieweregelmatighebben.• Demanierwaaropwedenken,onzedenkfouten.

Voorbeeldenvanstresserende gedachten:

• Ikmaggeenfoutenmaken.• Diepersoonmagdatniettegenmijzeggen.• Ikmagniemandtotlastzijn.• Hetisverschrikkelijkalsietsnietlooptzoalsikhetwil.• Ikkangeenconflictenaan.• Ikmoetslapenanders…• Ikbeneenidioot.• Ikbenbelachelijk.• Iedereenhaatmij.

Probeerteachterhalenwelkestresserendegedachtenjijregelmatighebt.

Hetgebeurtvaakdatmensenernietinslagenomopeenrustigemanierstress-situaties te bekijken. Dit komt omdat we in onze denkprocessen

-86-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

foutenmakenmaar ze niet beseffen.Zegebeurenuit gewoonte.Het isechterwelgoedomjeerbewustvantezijn.

Voorbeeldenvandenkfoutendiewemaken:

1. Op voorhand denken

Op voorhand denken betekent dat je bepaalde gedachten hebt over detoekomst. Vaak nemen deze gedachten de vorm aan van “Wat als…-gedachten”.Opzichisernietsverkeerdmetnadenkenoverdetoekomst,maarvaakzijndezegedachtenergnegatief.Destressmaaktdatwealleennogdenegatievedingenzien,debedreigingen.Ookdetoekomstgaanwevaakergnegatiefzien.Bovendiengelovenwedezegedachtenook.Hoewelerobjectiefweinigredenenzijnomaantenemendatonzegedachtenwaarzijn,gelovenwezetochvaak.Eenvoorbeeld:

Mark, 37 jaar, varkensbedrijf, veel investeringen:Wat als we failliet gaan, ik ga de studies van mijn kinderen niet kunnen betalen, we gaan alles moeten verkopen, hoe moeten we dat dan doen…

2. In anderen hun plaats denken

Een denkfout die we heel vaak maken, is dat we denken te weten watanderemensendenken.Ditisdetypische“ze-zullen-wel-denken-dat…-gedachte”. Maar wij kunnen toch geen gedachten lezen! Daarom isgedachtenlezeneendenkfout.Eenvoorbeeld:

Jeanine, 40 jaar en eigenares van een groot tuinbouw-bedrijf:“Ik durf mijn kinderen niet met de fiets gaan halen van school en nadien wat gaan rondrijden. Ze gaan denken “die heeft niks anders te doen zeker, die kan zich dat permitteren en dan zeggen dat ze teveel werk heeft…”

3. Rampdenken

Een derde denkfout die mensen soms maken, bestaat er in dat ze zichalles veel erger gaan voorstellen dan dat het in werkelijkheid is. Eenvoorbeeld:

-87-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Wilfried, 48 jaar kreeg advies om zijn bedrijf op te doeken:Ik kan niks anders gaan doen, ik ben nergens anders goed in. Ik zal in de goot belanden, mijn kinderen zullen mij haten, dit is gewoon het einde.

4. Overdreven perfectionisme

Eenvierdedenkfoutgaateroverdatsommigemensenallesperfectwillen.Alsjedenktdatjeallesperfectmoetdoen,danisdateenhelezwareeisdiejejezelfoplegt.Eenvoorbeeld:

Nathalie, 23 jaar, heeft samen met haar man pas het bedrijf overgenomen van haar ouders:“Ik moet het allemaal zelf weten te beredderen, ik mag geen hulp vragen aan mijn ouders. Ik moet tonen dat ik het werk op het bedrijf aankan en dat ik daarenboven het huishouden ook nog perfect in orde krijg.”

5. Zwart-wit denken

Zwart-witdenkenbetekentdatjededingenofwelalsgoedofwelalsslechtbeschouwt.Ietsisgoedofslecht,maarhetkanniettussendetweezijn.Hetkannietgrijszijn.

Fernand, 53j:“ ’t Zijn altijd dezelfde waarmee het slecht gaat: de ene kan het en de andere niet. Het is erop of eronder, en wij trekken nu éénmaal altijd aan het kortste eind.”

6. Moeten

“Ik moet vandaag nog dat doen, en dat…” “Ik moet slapen, ik moet kalm zijn…”

IshetéchtwaardatditMOET?!

-88-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

7. Veralgemenen

Een denkfout die we ook al te vaak maken is veralgemenen. Typischhiervoorzijngedachtenwaarbijjetermenals‘altijd’,‘iedereen’,‘nooit’centraalstaan.

“Ge moet altijd op tijd zijn.”“Mensen van buiten de sector verstaan ons niet.”“De boer heeft het altijd gedaan.”“Ik heb nooit chance.”

Doorgaans kloppen deze gedachten niet. Is er werkelijk niemand vanbuitendesectordiejullieverstaat?Ofzijnerhierendaartocheenpaarniet-boerendiejulliewelbegrijpen?

8. Over-verantwoordelijk voelen

Sommigemensenvoelenzichvoorallesverantwoordelijk,ookalgaathetomzakendiezezelfnietinhandenhebben.

Greta, moeder van Erik die zopas gescheiden is:Het is mijn schuld, we hadden Erik meer moeten ontlasten, ik had hem beter anders opgevoed, …

B. Veranderingsfase: de uitdaagmethode

De5uitdaagvragendiewehieronderbespreken,kunnenwetoepassenopzowat alle stresserendegedachten.Devragenhelpen je omvoor jezelfeenweguitjestresstebedenken.Zedoendestresserendegedachtennietzomaar af als fout. Ze helpen je zoeken naar bewijs voor en tegen diegedachte, zodat jediep in jehartweetdat jedezegedachtenkan latenvaren.

Jekandezemethodetoepassen:• doorhetopteschrijvenineensoortdagboek• doorermetiemandovertepraten

-89-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

➝de5basisvragen‘Hoegrootisdekansdat…?’‘Watishetergstedaterkangebeuren…?’‘Klopthetalsikdenkdat..?’‘Ishetwaar…?’‘Zalikditnogergvindenovervijfjaar’?‘Helptdezegedachtemij’?

VRAAG 1: HOE GROOT IS DE KANS DAT?

Stefaan, 36 jaar, tuinbouwer:

“Ik heb mijn groenten gesorteerd om naar de veiling te gaan. Ik merk dat de oogst niet zo mooi is als vorige keer. Toen hebben ze er ook al heel wat bloemkolen uitgegooid. Ik ga deze keer zeker niks krijgen voor mijn oogst, ze gaan het allemaal afkeuren”.

« Hoe groot is de kans …dat alles afgekeurd wordt? »

“ De kans zit er dik in dat mijn oogst nauwkeurig zal bekeken worden en misschien zullen ze een aantal stuks afkeuren. Dit is niet leuk, maar ik overleef dit wel. De kans dat mijn hele levering niet goed is, is eigenlijk klein. Vroeger heb ik nog al minder goede oogsten gehad en toen is dit ook niet gebeurd. En misschien zijn er nog andere mogelijkheden… »

François, 48 jaar:

“Tegenwoordig gebeurt het zo vaak dat ik mijn hart voel tekeer gaan. Als ik dan mijn pols voel, maak ik me echt zorgen. Ik kan het dan niet laten om mij zorgen te maken over mijn gezondheid. De gedachte dat ik misschien een hartziekte heb, laat me dan nog moeilijk los…”

“Hoe groot is de kans dat ik iets aan mijn hart heb?”

« Ik heb mij al vaak op deze manier gevoeld en ik heb nog nooit een hartaanval gehad. Mijn huisarts heeft mij verteld dat mijn hart in prima staat is. Ik weet dat deze klachten kunnen opkomen terwijl ik perfect kalm ben. Deze klachten zijn een gevolg van de spanningen die er zijn. »

-90-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

VRAAG 2: WAT IS HET ERGSTE DAT ER KAN GEBEUREN?

Roland, 46 jaar:

“Ik heb vandaag vastgesteld dat ik niet in orde ben met de milieuwetgeving. Ik zou het zo snel mogelijk geregeld willen krijgen, zodat ik in orde ben. Ik snap echter niks van al die wetten. Het is allemaal zo complex. Ik ga er nooit aan uit geraken. Ik ben echt bang voor als er controle komt. Wat als ik tegen dan nog niet in orde ben? Ze zullen me dan misschien onbekwaam en dom vinden. Verschrikkelijk!”

“Wat is het ergste dat er kan gebeuren?”

“Het ergste dat er kan gebeuren is dat er controle komt en dat ik nog niet in orde ben tegen dan. De controleurs zouden sancties kunnen opleggen. Maar zo’n vaart zal het wel niet lopen. Doorgaans krijg je dan nog wel wat tijd om de maatregelen door te voeren. Bovendien kunnen die controleurs dan eens precies uitleggen wat ik moet doen. Ik kan hen ook gewoon om uitleg vragen. Ik zal niet overkomen als de grootste kenner van de wetgeving, maar ik ben ook niet de enige. Bovendien toon ik daarmee dat ik van goede wil ben. Ik ga alleszins mijn oor al eens te luisteren leggen bij andere boeren. Misschien kunnen zij me ook wel wat helpen.

VRAAG 3: KLOPT HET ALS IK DENK DAT?

Bijdezeuitdaagtechniekgaanwealsvolgttewerk:

STAP1:Schrijfjegedachtenneer

STAP2:Zoeknaarevidentievoorjegedachte

STAP3:Zoeknaarevidentietegenjegedachte

STAP4:Maakdesom!

-91-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Stap1:Schrijfjestresserendegedachtenneer

« Mijn man doet zo raar tegen mij. Ik heb zeker weer iets fout gedaan. Hij is waarschijnlijk kwaad. Misschien heeft hij iemand anders.»

Stap2:Zoeknaarevidentievoordezegedachten

“Normaal gedraagt hij zich niet zo. We hebben recent enkele ruzies gehad en hij was heel erg kwaad. Als hij nog steeds bij mij wil zijn, zou hij gelukkig zijn.”

Stap3:Zoeknaarevidentietegendezegedachten

“Het enige wat ik weet is dat mijn man geïrriteerd en afstandelijk is. Zijn er andere mogelijke redenen voor zijn gedrag? Hij heeft de laatste tijd erg hard gewerkt en zijn vader ligt opnieuw in het ziekenhuis. Misschien voelt hij zich niet goed. Er kunnen verschillende verklaringen zijn voor zijn gedrag.”

Stap4:Desom

“Aan de ene kant is het duidelijk dat hij zichzelf niet is. Aan de andere kant is hij vroeger ook al zo geweest. Normaal gezien zijn wij gelukkig samen. Stop met te snel tot conclusies over te gaan. Ik heb hem nog niet eens gevraagd wat er scheelt. Er kan van alles zijn. Zelfs als er een probleem is in onze relatie, hoef ik niet meteen het ergste te denken. Door uit te vissen wat er scheelt, kan ik te weten komen of ik misschien iets kan doen.”

VRAAG 4: DE 5 JAAR REGEL

Hoeergishetgeenjeoverkomt,ofhetgeenjevreesteigenlijkecht?Maakeensprongindetijd.Zaljeerdannogaandenken?

“Zou ik me hier over 5 jaar nog zorgen over maken?”

-92-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

- Eenslechteevaluatiebijeencontrole,jemoeteenaantalzakeninordebrengen

- Ziektevanéénvanjekoeien- Ruziemetjekinderen- Ietsnietonmiddellijkbegrijpenopdebank

Conclusie:Hetisnietleuk,maarnietonoverkomelijk!

VRAAG 5: HELPT DEZE GEDACHTE MIJ?

Watbenikermeeomzoovermezelf,overanderen,overeensituatietedenken?Doeikmezelfdaareenpleziermee?Komikdaareenstapmeeverder?Levertditmijietsop?

Geertrui, tuinbouwster:“Ik voel me vaak zo’n mislukkeling. Ik betrap mezelf er vaak op dat ik tegen mijzelf aan het vloeken ben: ‘Lompe trut’, ‘Je bakt er niets van’, ‘Ze zouden beter af zijn zonder mij’…Vrolijker word ik er niet van, da’s zeker… Ik zou beter wat liever zijn voor mezelf, mezelf een duwtje in de rug geven, in plaats van mij zo af te breken.”

Debestedagomtepiekerenismorgen!!!

“De grootste ontdekking van mijn generatieis dat een mens zijn leven kan veranderen,

door zijn gedachten te veranderen.”

William James

-93-

Wat kan ik doen om gezond te blijven?

Hoofdstuk 4Wie kan me helpen?

Je weet nu reeds wat stress, depressie, burn-out,… is. We hebben ookreeds gezien hoe je moeilijkheden en klachten kunt herkennen enaanpakken.Hetkanevenwelgebeurendatjemetproblemenenklachtengeconfronteerdwordtwaaraan je zelfnietmeerhethoofdkuntbieden,waarjegeenraadmeeweet,waarbijvriendenenfamiliejenietkunnenhelpen.Misschienhebjealgeprobeerdomhetprobleemaantepakkenopéénvandemanierendie inhetvorigehoofdstukwerdenbesproken(probleemoplossing,emotionelehantering),maarhielpookdatniet.Alsjeineendergelijke,schijnbaaruitzichtlozesituatieverzeildbentgeraakt,weet dan dat je ook altijd terecht kunt bij mensen die professioneelopgeleidzijnommedemenseninmoeilijkhedentehelpen.Ofhetnugaatompsychische,sociale,juridischeofandereproblemen;erisdoorgaanswel iemanddie jekanhelpen.Hetkomterdangewoonopaanomdiepersoonooktevinden.Daarbijzaldithoofdstukjezekerkunnenhelpen.Hetdoelvandithoofdstuk is jewegwijs temaken inde sectorvandehulpverlening, zodat je weet bij wie je terecht kunt met een bepaaldprobleem.Hetgaathieropdeeersteplaatsomhulpvoorproblemenrondpsychisch welzijn zoals stress, depressie, burnout, enz. Maar ook voorjuridischeenfinanciëleproblemenzaltoegelichtwordenbijwiejeermeekuntaankloppen.

-97-

Wie kan me helpen?

1.1. bij wie kan ik terecht met mijn problemen rond pSychiSch welzijn?

Er zijn verschillende beroepsgroepen die opgeleid zijn om hulp tebiedenbijpsychologischeproblemenalsstress,depressie,enz.Er isdeklinischepsycholoog,depsychiater,demaatschappelijkassistent endepsychotherapeut. Hoewel de meeste van deze beroepen je ongetwijfeldbekendindeorenklinken,ishetmisschiennietzoduidelijkwaarinzijvanelkaarverschillen.Daaromeenwoordjetoelichting.Eenklinisch psycholoogisiemanddiepsychologiegestudeerdheeftaandeuniversiteit.Binnendeopleidingpsychologieheefthij/zijderichtingklinischepsychologiegevolgd.Deklinischpsycholoogisgespecialiseerdin het onderzoek en de behandeling van psychische problemen.Bij hem of haar kan je met je persoonlijke problemen terecht. Eenklinischpsycholoogwerktvaak ineenziekenhuis, ineencentrumvoorgeestelijke gezondheidszorg, in een zelfstandige praktijk, of in anderehulpverleningscentra.Een psychiater is iemand die eerst geneeskunde gestudeerd heeft endiedaarnagespecialiseerdheeft indepsychiatrie.Depsychiater isduseen dokter. Ook een psychiater onderzoekt en behandelt patiënten metpsychischeklachten.Eenbelangrijkverschiltusseneenpsychiatereneenklinischpsycholoog isdat eenpsychiatermedicatievoorschrijft en eenpsycholoogniet.Depsycholoogzalzichberoepenoppsychotherapieennietopmedicatievoordebehandelingvanpsychischeproblemen.Ookdepsychiatertrefjeaanineenziekenhuis,eencentrumvoorgeestelijkegezondheidszorgofeenzelfstandigepraktijk.Eenmaatschappelijk assistentisiemanddiesociaalenmaatschappelijkwerk gestudeerd heeft aan de hoge school. Hij of zij houdt zich bezigmetfinanciëleenjuridischeproblemen,maarookmetpsychologischeensocialeproblemen.MaatschappelijkeassistentenwerkenvaakinOCMW’s,schuldbemiddelingsbureausenanderesocialedienstverleningscentra.Eenpsychotherapeutkanvanopleidingzoweleenpsycholoogalseenpsychiater zijn. Je vindt hem/haar dan ook in centra voor geestelijkegezondheidszorg, ziekenhuizen of in een zelfstandige praktijk.

1. Hulpverlening in de geestelijke gezondheidszorg

-99-

Wie kan me helpen?

Een psychotherapeut heeft na zijn opleiding nog een bijkomendetherapieopleiding gevolgd om zich te specialiseren in het behandelenvanpsychologischeproblemen.Depsychotherapeutwerktsamenmetdecliëntaanzijn/haarproblemendoorheenverschillendegesprekken.Hierbijmoetenwewelvermeldendatdetitel“psychotherapeut”nietbeschermdis.Ditbetekentdatiedereenzicheigenlijkpsychotherapeutmagnoemen,zelfs de slager op de hoek bij wijze van spreken. Het is daarom altijdbelangrijkomnategaanofeenpsychotherapeuteenuniversitairdiplomaheeft (psycholoog, psychiater, pedagoog) en of hij/zij een erkendetherapieopleidinggevolgdheeft.Een psychiater en een klinisch psycholoog kunnen dus net als eendokteroftandartseenzelfstandigepraktijkhebben,maarzekunnenookverbonden zijn aan een hulpverleningscentrum. Er zijn verschillendevormen van hulpverleningscentra. Zo zijn er in België heel watcentra voor geestelijke gezondheidszorg (CGG) waar iedereen metpsychischeofsocialeproblementerechtkan.Eenaantalvoorbeeldenvanproblemen waarvoor mensen hulp krijgen in een CGG zijn depressie,relatieproblemen, stressproblemen, seksuele moeilijkheden, angsten enfobieën, overspanning, alcoholisme, slapeloosheid, enzovoort. In eenCGG werken psychologen, maatschappelijk assistenten en psychiatersdoorgaans samen. Op basis van een eerste gesprek beslissen zij samenmetjouwiejehetbestekanhelpenenhoedathetbestegebeurt.EenCGGisgeenpsychiatrischekliniek,mensenwordenhierdusnietopgenomenzoals in een ziekenhuis. Een CGG werkt op ambulante basis. Dit wilzeggendatmensendieintherapieofbegeleidingkomen,naelketherapie-ofbegeleidingsessieterugnaarhuisgaan.NaasthetCGGzijnernoganderehulpverleningscentraindegeestelijkegezondheidszorg.Zowordenmensenmeternstigeendringendeproblemensomsopgenomenineenpsychiatrische kliniekofopdepsychiatrische afdeling van een algemeen ziekenhuis, ook wel de PAAZ genoemd.Doorgaansverblijvenmensenhiereentijdjeenwordterdaarnaovergegaantot ambulante hulpverlening. Deze kan zowel gebeuren in het centrumwaardepersoonwerdopgenomenalsopeenandereambulantedienst(bv.eenCGG).Het CGG, de psychiatrische kliniek en de PAAZ zijn de belangrijkstehulpverleningscentraindegeestelijkegezondheidszorg.Inalledriekanjeterechtmetjeproblemen

-100-

Wie kan me helpen?

1.2. hoe kom je bij de juiSte hulpverlener terecht?

Vaakishetzodatproblemenrondhetpsychischensociaalwelzijneerstgerapporteerdwordenaanofvastgesteldwordendoordehuisartsendatde huisartsdoorverwijstnaareenzelfstandigehulpverlener (psychiaterofklinischpsycholoog)ofnaareenhulpverleningscentrum(CGG,PAAZof psychiatrische kliniek). Daarom is het ook goed om met je huisartstepratenwanneerdeproblemenbovenjehoofduitstijgenofjehetnietmeerzietzitten.Vaakzalhijjekunnenzeggenwiejemetjouwspecifiekeproblemenkanhelpen.Alsjeditnietgoeddurftishetbelangrijkomtewetendatjehuisartsberoepsgeheimheeft,netzoalsdepsycholoogendepsychiater.Endenkzekernietdat jijdeenigebentmetproblemen.Dehulpverleningindegeestelijkegezondheidszorgdraaitelkedagopvolletoerenommensentehelpenomhunproblementeoverwinnen.

Jehuisdokterisduseeneerstemogelijkheidomdejuistepersoontevindendiejekanhelpenbijhetbestrijdenvanjeproblemen.Alsjeomdeeneofandereredennietmetjehuisartskanpratenoverjeproblemen,weetdandatjeookaltijdop eigen initiatiefeenafspraakkuntmakenmeteenzelfstandigepsycholoogofpsychiaterofmeteenCGG,eenPAAZofeenpsychiatrischekliniek.Maarhoegajedantewerk?

Een voor de hand liggend hulpmiddel is uiteraard De Gouden Gids.Hierinvindjetelefoonnummersenadressenvanzelfstandigepsychologenenpsychiaters,vanCGG’s,vanpsychiatrischekliniekenenvanalgemeneziekenhuizen.AlsjeviaDeGoudenGidseenpsychotherapeutcontacteert,letdanwelop.Zoalseerderreedsvermeld isde titel ‘psychotherapeut’nietbeschermdenkaniedereenzichdusdetitel“psychotherapeut”toe-eigenen.AlsjeviaDeGoudenGidsopzoekgaat,vraagjedanookbestnaar de (universitaire) opleiding van de psychotherapeut en eventueelzelfsnaarzijndiploma’s.

Voormensendieoverinternetbeschikkenzijnernoganderemogelijkheden.Ookmensendie thuisnietover internetbeschikkenkunnenvaak indeopenbarebibliotheekofineeninternetcafétoegangtothetwebverkrijgen.Eenlijstvanzelfstandigepsychologenkanjeonderanderevindenopdevolgendewebsite:http://www.bfp-fbp.be

-101-

Wie kan me helpen?

Depsychologendieopdezewebsitevermeldstaan,zijnallemaal ledenvandeVlaamseVerenigingvanKlinischPsychologen.Vandezepersonenmagjedanookuitgaandatergeenkwakzalverstussenstaan.Naastnaam,adres en telefoonnummer staat bij elke psycholoog ook zijn opleidingenervaringvermeld.Zokanjemeteenookachterhalenofhijofzijeenpsychotherapeutisofniet.Wie op zoek is naar een zelfstandige therapeut, kan ook terecht bij deVVGT(VlaamseVerenigingVoorGedragstherapie).DeVVGTverenigtallepsychologen,pedagogenenpsychiatersdieeenbijkomendetherapie-opleidingindegedragstherapiegevolgdhebben.MetdeVVGTkanjealsvolgtcontactopnemen.Voormensendie internethebben, isdewebsitevandeVVGTerghandig.Inderubriek“Zoekeentherapeut”kanjeeentherapeutzoekenuitjouwregio:

Telefoon: 016/204266 E-mail: VVGT@skynet.be Website: www.VVGT.be

Ookviazoekrobotsalsyahoo!enGooglekanjenuttigeadressenvinden.Jemoethierbijwelvoorzichtigzijn,wantzoalseerdergezegdkaniedereenzichpsychotherapeutnoemen.Gadussteedsgoednawatdeopleidingisvandepersooninkwestie.

Jezietdaterheelwatverschillendemanierenzijnomeenpsycholoog,psychiaterofpsychotherapeuttevinden.Tochisditvaaknietzoevident,zelfsnietmetdezojuistbeschrevenhulpmiddelen.Agricallkanhetvoorjou een stuk makkelijker maken om de juiste psychologische hulp tevinden.ZoalsjeaanhetbeginvanditboekkonlezenhelptAgricallboerenenboerinnen innood.DepsychologenvanAgricalldoenditzowelviatelefonischeopvangalsdoorpersoonlijkebegeleidingbijdemensenthuis.Diepersoonlijkebegeleidingbedraagteen5-talgesprekkendievollediggratis zijn. Natuurlijk los je niet alle problemen op in 5 gesprekken.Zekerpsychologischeproblemenvragenvaakomeengrondigeenmeerlangdurigeaanpak.DaaromzorgtAgricallervoordat–indienhetnodigis–ookhulpoplangeretermijnwordtingeschakeld.JekanmetjeproblemendussteedsbijAgricallterecht.

-102-

Wie kan me helpen?

-103-

Wie kan me helpen?

Wie de stap naar de hulpverlening te groot vindt, maar toch eens metiemand over zijn problemen wil praten, kan terecht bij Tele-Onthaal.Tele-Onthaal iseengratistelefonischehulpdienstwaarbijje24uop24terechtkanomtepratenoverjeproblemen.Jeblijftvollediganoniem.Hetgesprekblijfttussenjouendevrijwilligeraandeanderekantvandelijn.Tele-Onthaalkanjebereikenophetnummer106.

Opditpuntgekomenzalhetongetwijfeldalveelduidelijkerzijnbijwiejeterechtkanmetproblemenrondpsychischensociaalwelzijn.Natuurlijkzijn er vaak ook problemen van heel andere aard zoals financiële,juridischeentechnischekwesties.Ditisuiteraardniethetvakdomeinvande psycholoog of psychiater. Maar bij wie kan je dan wel terecht metdergelijkeproblemen?Inwatvolgtgaanweopzoeknaareenantwoordopdezevraag.

Als land- of tuinbouw(st)er zijn er heel wat uiteenlopende problemenwaarmeejegeconfronteerdkanworden.Problemenhoreneenbeetjebijdestiel.Datmaaktookdatboerenenboerinnengeleerdhebbenomproblemenop te lossenenookdatzedaargoed inzijn.Maardeveranderingen indesectormakendatzij tegenwoordigzoveeldingenmoetenkunnenenweten.Deboermoetvandaagdedagnietalleeneenvakmanzijn,hijmoeteenechteondernemerzijn.Uiteraardiserniemanddiealleskanenallesweet.Gelukkighoeftdatookniet.Ookjijhoeftnietallestewetenentekunnen.Voorzakenalsfinanciële,technische,juridische,administratieveenandereproblemenzijnerexperts.Dezemensenbeschikkenoverheelveelkennisophunvakdomein.Waar kan je deze experts nu gaan zoeken? Wel, er zijn verschillendemogelijkheden. Wie aangesloten is bij een landbouworganisatie(de Boerenbond, het Vlaams Agrarisch Centrum of het AlgemeenBoerensyndicaat)kanberoepdoenopdeexpertsvanzijnorganisatie.Elkelandbouworganisatie heeft zijn eigen experts opdiversedomeinen.Hetloontduszekerdemoeiteomeensnategaanofzijjoukunnenhelpen.Viahetsecretariaatzaljedoorgestuurdwordennaardejuistepersoon.

• AlgemeenBoerensyndicaat: 051/260820 www.absvzw.be

• Boerenbond: 016/286161 www.boerenbond.be

• VlaamsAgrarischCentrum: 09/2525919 www.vacvzw.be

-105-

Wie kan me helpen?

2. En wie helpt me met andere problemen?

Ook voor wie niet aangesloten is bij een landbouworganisatie kan hetzinvolzijnomeensteluisterenofdelandbouworganisatiesietskunnendoenvoorjou.

Vaakzullendelandbouworganisatiesjekunnenhelpenmetjeproblemenofopzijnminstzullenzejekunnenzeggenbijwiejeterechtkunt.Alsditniethetgevalis,danzijnernatuurlijknoganderemogelijkheden.Indatgevalkanjegaanzoekennaarexpertsinhetdomeinwaaropjijproblemenhebt.Uiteraardkunnenwijhiermoeilijkvoorelkvakdomeineenlijstvanexpertsgeven.Maarwewillenjetochopweghelpen:

• De Gouden Gids helpt je aan het telefoonnummer van bijvoorbeeldadvocaten,notarissen,huisdokters,veeartsen,…

• Ook via het internet kan je tegenwoordig zo goed als alles vinden.In zoekrobots als Google (www.google.be) en yahoo (www.yahoo.com)geefjegewooneentrefwoordinenmeteenkrijgjeeenheleboelwebsites voorgeschoteld die te maken hebben met het ingegeventrefwoord.

• Ook voor het vinden van experts raden we je aan om een kijkje tenemen op www.netagri.be. Hierop worden de contactgegevens vanalle mogelijke organisaties en personen verzameld, die interessantzijn voor land- en tuinbouwers in België. Je vindt op deze websitecontactadressen voor hulp bij medische, psychologische, sociale,juridische, administratieve, financiële, … en nog vele andereproblemen.

• SpecifiekvoorjuridischeinformatiekanjeookterechtbijTelebalie(025115045).BijTelebaliekanjeterechtvoorgratisjuridischeinformatieenverwijzing,elkewerkdagvan14utot17u.

• ViahetOCMWkanjeookvaakgeholpenwordenvoorallerleiproblemenrond juridische kwesties, schuldbemiddeling, invaliditeitsuitkering,…

Wie kan me helpen?

-106-

Jezietdusdaterheelwatmogelijkhedenzijnomexpertstevindenvoorjouwspecifiekeproblemen. Indien je toch jewegniet zouvindennaardejuistehulpverlener,dankanjeooksteedsbijAgricall-BoerenopeenKruispuntterecht.

“Hulp vragen is een sterkte, geen zwakte.”

-107-

Wie kan me helpen?

Hoofdstuk 5Hoe iemand helpen waarmee het niet goed gaat?

In al wat vooraf ging heb je vooral geleerd hoe je jezelf kan helpenwanneerhetnietgoedgaat.Maarvaakvragenmensenzichookafhoezeiemanduithunomgevingkunnenhelpen.Alsiemanddiejegoedkenthetmoeilijkheeft,danwiljedieookgraaghelpen.Maarwatkanjedandoen?Watkanjedoenalsjemanofvrouwhetmoeilijkheeft?Ofhoekanjeeencollegahelpendieindeknelzit?Ofmisschienzijnhetjeouders,kinderen,vrienden,…diesteunnodighebben.Hoekanjijdanhelpen?

Erzijnverschillendemanierenomiemandanderstesteunen.Wezettenzeevenopeenrijtje:

➢ Jekaniemanddaadwerkelijkhelpenbijzijn/haarwerkdooreen handje toetesteken(bijvoorbeeld,eenboerinhelpthaarzwangerecollegabijhetmelken),ofdoormateriaaltelenen(bijvoorbeeld,eenboerleentzijn tractor uit aan een collega wiens tractor in panne staat). Hulpbiedendoorechttehelpenbijhetwerkzélf,noemenweinstrumentele steun.

➢ Jekaneenpersoonmetproblemenookhelpendoorhem/haarinformatiete geven waarmee hij/zij het probleem kan oplossen. Wanneer eencollegabijvoorbeeldmoeiteheeftomeenbepaaldemachinetehanterenwaarjijgoedmeeoverwegkunt,dankanjijhem/haaruitleggenhoehetwerkt.Ofalsiemandweinigkaasgegetenheeftvanadministratiefwerkenjijhebtdaareengoedinzichtin,dankanjeuitleggenhoehij/zijdithetbesteaanpakt.Hulpbiedendoorinformatietegevennoemenweinformatieve steun.

➢Somshebbenmensenalleenwatliefde,zorgofvertrouwennodig.Eenvriendelijkwoordje,eenliefdevolgebaarofgewoontekennengevendatjedepersooninkwestiegraagziet,kunnenindatgevalwonderendoen.Inditgevalsprekenwevanemotionele steun.

➢Mensen die het moeilijk hebben zijn vaak ook geholpen met watwaardering. Regelmatig de boodschap krijgen dat je je werk goeddoet,datjeeengoedevaderofmoederbent,datjeeengoedevriend(in)bent,… is erg belangrijk. Iemand steunen kan dus ook betekeneniemandwaarderinggevenvoorwiehij/zijisenwathij/zijdoet.

1. Zelf iemand helpen

-111-

Hoe iemand helpen waarmee het niet goed gaat?

➢Een laatste manier waarop je iemand kan steunen is doorkameraadschap;doorergewoontezijnvoordeander.Kameraadschapwordtgekenmerktdoorintiemegesprekken,plezierengezelligheid.

Zoalsjezietzijnerverschillendemanierenomiemandanderstehelpen.Maarwatisnudebestemanier?Wel,opdezevraagisergeenantwoordmogelijk.Debestemanierbestaateigenlijkniet.Welkewijzevanhelpendebesteis,hangtafvande situatie.Alsjeiemandwilhelpen,danmoetjetrachtenteachterhalenwatdepersooninkwestienodigheeft.Alseenboerzijntractorbijvoorbeeldkapotis,danzalhijnietechtgeholpenzijnalsjijzegtdathetwelzalbeteren,datiedereenweleenspechheeft.Watdieboernodigheeft,iseentractor.Jezouhemduskunnenhelpendoorhemeentractortelenenofdoorzijntractortehelpenmaken(instrumentelesteun)ofjezouookkunnenhelpendoorhemtezeggenwaarhijaaneenanderetractorgeraaktofwiede tractorkanrepareren (informatievesteun).Enomgekeerd,wanneer iemand indeputzitomdathet slechtgaat inzijnhuwelijk,zaljeooknietkunnenhelpendoorhemjetractoruittelenen.Emotionelesteunenkameraadschapzijndanveelmeeraangewezen.

Hoekanjenuwetenwatdebestemanierisomiemandtehelpen?Ofmetanderewoorden:hoekanjewetenwatiemandnodigheeft?Somsisditheelduidelijk,zoals inhetvoorbeeldvandeboermetde tractordie inpannestaat.Somsishetevenwelnietzogemakkelijkomuitdesituatieafteleidenwatdepersoonwaarmeehetnietgoedgaatnodigheeft.Enwatmoetjedandoen?Jekanhetnatuurlijkgewoonvragen.Vragenhoehetgaatenwaarmee jekanhelpen,kanalheelveelbetekenenvoordepersooninmoeilijkheden.Zoopenjehetgesprek.Hetisbelangrijkdatdeandereweetdateriemandiswaarbijhij/zijmetzijn/haarprobleemterechtkan,endathij/zijernietalleenvoorstaat.Zelfsalshij/zijnietechtweethoejekanhelpen,ishetdaaromgoeddatjeditvraagt.Luisterenisdusheelbelangrijkalsjewilhelpen.Ookwanneerjenietactiefkanhelpenomhetprobleemoptelossen,iseenluisterendooralheelveelwaard.Wanneerjezelfnietgoedweethoejedeanderekanhelpen,endegenedie hulp nodig heeft weet het zelf ook niet, dan is er nog een anderemogelijkheid: probeer jezelf in zijn/haarplaats te stellen, enganahoejijinzijn/haarplaatszouwillenbehandeldworden.Behandeldeanderevervolgenszoalsjezelfzouwillenbehandeldwordeninzijn/haarplaats.

-112-

Hoe iemand helpen waarmee het niet goed gaat?

Wehebbener inhetvorigehoofdstuk reedsopgewezendatboerenenboerinnen altijd op de eerste plaats zelf hun problemen proberen op telossen. Uiteraard is dit goed. Maar als je zelf de problemen niet kanoplossen,ofalshetallemaal teveelwordt,danmoet jedatookkunnenaanvaarden. In dat geval kan je beter hulp zoeken. En daar wringt hetschoentje vaak. Vele boeren en boerinnen zoeken geen hulp voor deproblemendiezezelfnietaankunnen.Somszoekenzegeenhulpomdatzezelfnietziendatereenprobleemis:zeherkennenhetprobleemniet.Somszienzewelindatereenprobleemis,maaraanvaardennietdatzeeenprobleemhebben:zeerkennenhetniet.Zegevenniettoedatzeeenprobleemhebben;nochvooranderen,nochvoorzichzelf.

Herkenning en erkenning van problemen is heel belangrijk als weproblemenwillenoplossen.Hetspreektvoorzichdatweonzeproblemenniet zullen oplossen als we ze niet zien (herkennen) en als we ze nietaanvaarden (erkennen). Maar wat moet je dan doen als je merkt datiemandhulpnodigheeft,maarhij/zijwilhetnietinzienofaanvaarden?Hetkomterdanopaanomdieweerstandtedoorbreken.Ditisevenwelgeengemakkelijkeopdracht.

Daaromproberenwejeopwegtehelpendoordestappenteoverlopendiejedienttezetten:

STAP 1: Maak de probleemsituatie bespreekbaar

Mensen met problemen hebben vaak de neiging om die problemen tevermijden.Zewillenerzoweinigmogelijkmeegeconfronteerdworden.Ergensisditbegrijpelijk.Deconfrontatiemetdeproblemenzorgtimmersvoor onaangename gevoelens als angst en spanning. Maar door hetprobleem te vermijden, maakt men de situatie vaak alleen maar erger.Bovendienblijfthetprobleemdanookbestaan,omdaternietsaangedaanwordt.

-113-

Hoe iemand helpen waarmee het niet goed gaat?

2. Iemand laten helpen/Iemand doorverwijzen

Een mooi voorbeeld hiervan is boerin Emma. Emma deed onder andere het administratief werk op de boerderij. Op een dag had Emma zoveel werk, dat ze niet klaar geraakte met de administratie. Ook de weken daarop waren zo druk dat het administratief werk bleef liggen. Emma haar maag begon al te rommelen als ze nog maar dacht aan de berg papieren die op haar lag te wachten. Zoals vele mensen zouden doen, begon Emma het probleem te vermijden. Ze kwam niet meer in de buurt van haar bureau, zodat ze de stapel papieren niet hoefde te zien. Het ging zelfs zo ver dat Emma haar brievenbus niet meer ging leeg maken. Uiteraard werd het probleem alleen maar erger door dit vermijdingsgedrag: de rekeningen bleven in de bus zitten en werden niet betaald, aanvragen voor subsidies werden niet ingevuld, enzovoort.

Om dit vermijdingsgedrag te doorbreken, moet je het probleembespreekbaar maken. Dit is een moeilijke opgave. Je kan dit het bestaanpakkendoortebenoemenwatjezietenwatjeopvalt.Vraagookaandepersooninkwestieofhij/zijherkentwatjezegt.TegenEmmazoujebijvoorbeeldkunnenzeggen:

“Ik zie dat je brievenbus vol zit, heb je er geen tijd voor?” of “Ik merk dat je bureau vol papierwerk ligt, heb je het te druk om je daar mee bezig te houden?”

Een goede houding is hierbij belangrijk, je kaart immers een gevoeligpuntaan.Toondaaromjebetrokkenheidmetdepersooninkwestie.Laatmerkendatjespreektvanuitjebezorgdheidomdeandere,datisminderbedreigend.BijEmmazouditalsvolgtkunnen:

“Ik maak me toch een beetje zorgen om jou, Emma. Ik zie dat je gespannen bent. Je bent ook minder opgewekt de laatste tijd. Gaat het wel met jou?”

-114-

Hoe iemand helpen waarmee het niet goed gaat?

STAP 2: Beschuldig de andere niet en normaliseer het probleem

Hetisbelangrijkdatjedepersooninkwestienietdeschuldgeeftvanhetprobleem.Hethelptdaarbijookomhetprobleemtenormaliseren.Ditwilzeggendatjewijstopdemoeilijkheidvandesituatie,enophetfeitdathetnormaalisdatzo’nmoeilijkesituatieproblemengeeft.BijEmmazouditopdevolgendemanierkunnen:

“Ik kan heel goed begrijpen dat je niet aan de administratie toekomt als je nog zoveel andere taken te doen hebt. Met je werk op de boerderij en daar bovenop nog eens het huishouden, is het normaal dat je niet aan het papierwerk toekomt. Daar kan je helemaal niets aan doen.”

STAP 3: Vraag wat hij/of zij nodig heeft

Op die manier geef je de andere greep op de situatie en leg je deverantwoordelijkheidbijhem/haar.Alsdeanderenogsteedsontkentdatereenprobleemis,begindanniettediscussiëren.Herhaalnogmaalswatje vaststelt, luister naar de andere en toonbegripvoorwat hij/zij zegt.AlsjebijvoorbeeldaanEmmavraagtwatzeopditogenbliknodigheeften ze zegt: “Niks, het gaat wel”, dan zou je kunnen zeggen: “Oké, ikmerkalleenmaaropdatjepapierwerkblijft liggen.”Vervolgensluisterjeentoonjebegripvoorwatzezegt.Misschienopentzedaneenpoortnaarerkenningvanhetprobleem.Alsookditechtniet lukt,dankan jealleenmaarlatenwetendatjeerbentalshetnodigis,datmenopjoukanrekenen.Eventueelkanjelaternogeensopnieuwproberen.

STAP 4: Motiveer, informeer en corrigeer

Alshetprobleembespreekbaargemaaktisenerkendwordt,dankanjedepersooninkwestiemotiverenomerietsaantedoen.Ditdoejehetbestdoorhetbenoemenvandenegatievegevolgenwanneerernietsgedaanwordt,endoorhetbenoemenvandepositievegevolgenwanneererwelietsgedaanwordt.Daarbijishetbelangrijkdatjeeropwijstdatveranderingvandesituatienietvanzelfkomt.Hetvraagtenergie;menmoeterietsvoordoen.Wijsertegelijkertijdopdathetdemoeitewaardisomdieenergieteinvesterendoordepositievegevolgenervantebeklemtonen.EmmazoubijvoorbeeldgeholpenkunnenwordendoorAgricall.SteldatjehaarwilovertuigenomAgricalltebellen,danzoudatalsvolgtkunnen:

-115-

Hoe iemand helpen waarmee het niet goed gaat?

“Emma, ik denk dat je echt wel wat hulp kan gebruiken. Als het zo voortgaat, dan ga je er binnenkort helemaal onderdoor. En als het papierwerk blijft liggen zal je ook je subsidies mislopen. Bovendien riskeer je dat er een deurwaarder wordt gestuurd omdat de rekeningen niet betaald worden. En je kan geholpen worden Emma. Ken je Agricall? (Leg uit wat Agricall is, bezorg haar een foldertje.) Als je met Agricall contact opneemt, zal je zeker geholpen worden. Zij zullen je helpen om beter met deze moeilijke situatie om te gaan. Bovendien zullen ze zeker raad weten voor wat het administratief werk betreft.”

Zoals jemerkt,betekentmotiverenookvooreenstuk informeren.Leguithoe,doorwieofwatmengeholpenkanworden.Geefuitlegbijdeverschillendemogelijkheden.Vaak hebben mensen verkeerde opvattingen over hulp vragen. Het isbelangrijk dat je die misvattingen corrigeert. Hulp vragen is helemaalnietvoorzwakkelingen.Hetisietswaariedereenrechtopheeft.Iedereenheefteengrenseneensdiebereikt isMOET jehulpvragen.Ookover‘inbegeleiding/therapiegaan’zijnerheelwatmisvattingen.Sommigendenkendatbegeleidingalleenvoor ‘zotten’ is.Maarbegeleiding iseenrechtvooriedereenwiensgrensbereiktis.Alsjeeengaatjeinjetandenhebtgajetochooknaardetandarts?Wel,opdezelfdemaniermoetenwevooronzepsychischegezondheidzorgen.

Wat we net besproken hebben geeft je enige houvast om iemand hulpte laten inroepen. Daarbij blijft de andere uiteindelijk verantwoordelijkvoor zichzelf en dus ook voor het al dan niet hulp inroepen. Er zijnechter situaties waarin mensen de verantwoordelijkheid over zichzelfnietkunnendragen.Dit isbijvoorbeeldhetgevalbijmensendieonderinvloed staanvandrugs (alcohol,marihuana,heroïne,…),maarookbijmensendieernstigdepressiefzijnofmensendie(kortstondig)hetcontactmetdewerkelijkheidverlorenhebben(dingenzienofhorendieernietzijn,vreemdegedachtenhebben,wartaaluitslaan,…).Inaldezegevallenmoetdeverantwoordelijkheidvandezemensenoverhuneigenwelzijnovergenomenworden.Ineendergelijkesituatiebenjijdegenediebeslistwatermoetgebeuren.Jekanzelfdehuisartsbellenof inechternstigegevallen–bijvoorbeeldbijgevaarvoorzelfdoding–de100.

-116-

Hoe iemand helpen waarmee het niet goed gaat?

Eenvoorbeeld:

Nicolas was ooit de fiere bedrijfsleider van een bloeiend varkensbedrijf. Sinds het overlijden van zijn vader – ondertussen toch al 20 jaar geleden – runde Nicolas het bedrijf helemaal alleen. Nicolas wilde wel graag trouwen en kinderen krijgen, maar hij vond geen vrouw om zijn leven mee te delen. Veel tijd om te zoeken had hij trouwens ook niet, hij moest veel te hard werken. Nicolas aanvaardde dan maar dat hij alleen zou blijven. Als 60-jarige boer trok hij nog vrij goed zijn plan. Gelukkig had hij nog een broer wiens kinderen regelmatig langskwamen op het bedrijf en een bevriende boer die iets verderop woonde. Daarmee had Nicolas toch nog wat mensen rondom zich. Al bij al was Nicolas vrij gelukkig geweest. De problemen begonnen toen Nicolas een longontsteking kreeg, waarvan hij slechts heel moeilijk herstelde. Het zware werk kon hij nog amper dragen. Het lichaam wilde niet meer mee. Dit viel Nicolas erg zwaar. Hij had nooit anders gedaan dan hard werken op zijn bedrijf en nu ging dat niet goed meer. Bovendien was er niemand bereid om zijn bedrijf over te nemen. Voor zo een klein bedrijf was er weinig interesse. En ook de kinderen van Nicolas’ broer waren geen boeren. Het vooruitzicht dat het einde van zijn bedrijf nabij was, maakte Nicolas erg somber. Hij kwam er niet meer toe om al het werk te doen en uiteindelijk deed hij dan ook liever niets meer. Nicolas geraakte ’s morgens niet uit bed. Overdag lag hij in zijn zetel naar de televisie te staren. Hij waste zich nog nauwelijks, at alleen wat hij kon vinden in de proviandkast, verwaarloosde zijn dieren en ging niet meer op bezoek bij zijn vriend. Nicolas was depressief. Ludo, de oudste zoon van Nicolas’ broer, merkte dat het fout liep. Er moest iets gebeuren. Ludo probeerde Nicolas te overtuigen om een dokter te raadplegen en om zich te laten bijstaan door zijn landbouworganisatie voor wat bedrijfsbegeleiding. Nicolas zei wel dat hij dit zou doen, maar hij deed het niet. Hij kwam er gewoon niet toe. De depressie had alle energie en levenslust uit hem weggenomen. Het kon hem niet veel schelen of hij nu leefde of dood was. Toen Ludo een week later terugkwam, stelde hij vast dat er nog niets veranderd was. Ludo besloot zelf actie te ondernemen, want blijkbaar was Nicolas hier niet meer toe in staat. Nicolas was daar niet mee opgezet. Niets

-117-

Hoe iemand helpen waarmee het niet goed gaat?

of niemand kon hem helpen. Toch liet hij Ludo doen. Ludo belde de huisarts. Die stelde inderdaad vast dat Nicolas depressief was. De huisarts contacteerde op zijn beurt Agricall. Agricall werkte samen met de huisarts en Nicolas aan zijn depressie. Agricall zorgde via de landbouworganisatie waarbij Nicolas was aangesloten ook voor bedrijfshulp. Na enkele maanden was Nicolas zijn depressie te boven. Het bedrijf had hij samen met de mensen van de bedrijfsbegeleiding afgebouwd. Hij had nog enkele dieren gehouden om voor te zorgen. Zijn infrastructuur had hij voor een goede prijs kunnen verkopen. Al bij al was Nicolas best tevreden.

Hopelijkheeftdithoofdstukjevoldoendehouvastenvertrouwengegevenomanderemensentehelpeneneventueeldoorteverwijzen.

“Je kan een paard wel naar het water leiden, maar je kan het niet doen drinken.”

-118-

Hoe iemand helpen waarmee het niet goed gaat?

Alsjeheelditboekjegelezenhebt,danzaljeheterongetwijfeldmeeeenszijn dat de voorbije 120 bladzijden over een moeilijke materie gingen.Onspsychischwelzijnisdanookietscomplex.Maardatmaggeenredenzijnomergeenaandachtaantebesteden.Integendeel,elkedagmoetenweerzorgvoordragen.Netzoalsjeelkedagdetijdneemtomjetandentepoetsen,moetjeelkedagwattijdvrijmakenomvoorjezelftezorgen.Datwetijdmakenomvooronzemondhygiënetezorgen,datvindenweniet meer dan normaal. Het is iets vanzelfsprekends. Elke dag wat tijdmakenomvoor jezelf tezorgen–wenoemenditpsychohygiëne–zouevenvanzelfsprekendmoetenzijn.

Deinhoudvanditboekjekanjehelpenbijhetzorgenvoorjezelfenvooranderen. Gebruik het dan ook als een hulpmiddel.Als je last hebt vanstress,alsjenietmeerweethoejedeproblemendebaaskan,alsjeiemandwilhelpendieindeknoeizit,neemdanevenditboekjeerbij.Misschienhelpthet jewelverder.Het isgeenwondermiddel,maarmisschienweleenstapindegoederichting.

En weet dat de medewerkers van Agricall, die dit boekje geschrevenhebben,altijdbereidzijnomland-entuinbouwersinraadendaadbijtestaan.

Wijwensenjulliealvastveelsuccesbijhetzorgenvoorjezelf!

Het Agricallteam

“Als je doet waar je plezier in hebt,dan is er minstens één persoon tevreden.”

De moeder van Katharin Hepburn

Tot slot…

-119-

Tot slot