Upload
natalia-zurowska
View
237
Download
3
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Tematem publikacji jest postać patrona Klubu Kuriera, Jana Karskiego. W broszurze znajdują się artykuły poruszające łódzki wątek życia Karskiego, jego działalność w USA, informacje o misjach w trakcie II wojny światowej, wiadomości na temat zagłady Żydów oraz historii emisariuszy i kurierów Polskiego Państwa Podziemnego. Autorami części artykułów są członkowie Klubu Kuriera: Bartek Gawinek, Anna Wyrwał, Kamila Wesoła i Sebastian Nasalski. Broszura zawiera również mapki i bibliografię pozycji poświęconych Janowi Karskiemu.
Citation preview
Klub Kuriera powstał z inicjatywy pracowników Centrum Dialogu im. Marka Edelmana
w Łodzi w lutym 2013 r. W założeniu miał stać się miejscem grupującym młodych ludzi
zainteresowanych poznawaniem historii w sposób bezpośredni u jej źródeł. Inspiracją
pomysłu była przypadająca w 2014 r. setna rocznica urodzin Jana Kozielewskiego, bardziej
znanego jako Jan Karski.
Ta niezwykła postać, której dorobek i misja były próbą ratowania moralności świata
w obliczu zła i tragedii II wojny światowej, jest naszym zdaniem idealnym bohaterem
dla młodych, ambitnych i poszukujących Polaków. Z pięciuset uczniów pięciu łódz-
kich liceów, którzy przeszli zajęcia o Janie Karskim, osiemdziesiąt osób zgłosiło się do
udziału w projekcie.
Młodzież z Klubu Kuriera odbyła podróże szlakiem misji Jana Karskiego do Izbicy Lubel-
skiej i Bełżca, przeszła szlak kurierów beskidzkich, odwiedziła muzeum Armii Krajowej
w Krakowie i odbyła spacer po terenie getta warszawskiego. Młodzi „KURIERZY” prze-
prowadzili wywiady ze świadkami historii: Ocalałymi z Litzmannstadt Getto, swoimi
bliskimi i sąsiadami. Brali udział i sami prowadzili grę miejską „Mission Karski. Jan Karaski”.
Kolejnym etapem rozwoju Klubu będzie nawiązanie kontaktów z młodzieżą polonijną
z krajów leżących na szlaku misji Jana Karskiego. Wszystko to z chęci poznawania historii
i przeżycia przygody. Celem jest zdobycie wiedzy i doświadczenia, aby zarazić swoich
rówieśników pasją i przekazać im wiedzę o patronie Klubu Janie Karskim. Członkowie
Klubu zobowiązali się nieść ze sobą przekaz bazujący na prawdzie, tolerancji i wiedzy.
Chcą być współczesnymi emisariuszami rozwijającymi i kontynuującymi dziedzictwo
wyjątkowego człowieka – legendarnego emisariusza Jana Karskiego z Łodzi.
KLUB KUR-
IERA
KLUB KURIERA — SZYMON PAWLAK3
SZYMON PAWLAK
Jan Kozielewski, w przyszłości legendarny emisariusz Jan Karski, urodził się 24 kwietnia
1914 r. w Łodzi. Mieszkał przy ulicy Kilińskiego 71 wraz z rodzeństwem i rodzicami. Ojciec,
Stefan Ignacy, prowadził zakład rymarsko-kaletniczy. Matka, Walentyna z domu
Burawska, była głęboko religijną katoliczką i miłośniczką marszałka Józefa Piłsud-
skiego. Jan Karski powtarzał, że to ona zaszczepiła w nim wartości takie jak patrio-
tyzm i tolerancja dla innych wyznań i kultur. Po śmierci ojca największym auto-
rytetem w życiu Karskiego stał się najstarszy brat Marian – były legionista i komen-
dant stołecznej policji. Po ukończeniu gimnazjum im. Józefa Piłsudskiego w Łodzi (dziś
mieści się tam III LO im. Tadeusza Kościuszki), Jan Kozielewski rozpoczął studia
z zakresu prawa i dyplomacji na Uniwersytecie Lwowskim. W 1935 r. ukończył studia i poszedł
na roczny kurs w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim.
Uzyskał tytuł podchorążego rezerwy. Niedługo później został przyjęty do pracy w Mini-
sterstwie Spraw Zagranicznych i odbył staż w konsulacie polskim w Anglii. 1 stycznia 1939 r.
został pełnoprawnym pracownikiem MSZ na stanowisku referendarza i sekretarza wydziału
polityki emigracyjnej. 23 sierpnia 1939 r. został zmobilizowany, co potraktował z pełnym
przejęciem i wiarą w rychłe zwycięstwo Polski i jej sojuszników. Wszystko zmieniło się, gdy
1 września 1939 r. Niemcy zbombardowali obóz jego dywizjonu. Parę godzin później
musiał się wycofywać na wschód. 17 września dotarł do Tarnopola, gdzie spotkał oddziały
radzieckie i trafił do obozu jenieckiego. Jan Kozielewski, udając zwykłego żołnierza, zgłosił
się do wymiany jeńców ze stroną niemiecką. Jak się później okazało, ocaliło go to najpraw-
dopodobniej od śmierci w lasach katyńskich. Po wymianie jeńców między Wehrmachtem
a Armią Czerwoną trawił do niewoli niemieckiej. Udało mu się uciec z jadącego pociągu
i dostać do Warszawy, gdzie spotkał się z bratem Marianem. To on zaproponował, aby Jan
podjął działalność w strukturach rodzącego się Polskiego Państwa Podziemnego, jako
emisariusz polityczny. W październiku 1939 r. Jan Karski rozpoczął pracę w konspiracji.
W styczniu 1940 r. został wysłany do Angers we Francji z misją przekazania materiałów
i złożenia raportu przed premierem gen. Władysławem Sikorskim. Emigracyjni politycy
szybko dostrzegli talenty młodego emisariusza. Po powrocie z Angers Karski odbył
kilka spotkań z najważniejszymi ludźmi w Polskim Państwie Podziemnym. Na początku
czerwca 1940 r. był gotowy, by wracać do Francji.
NAZY— WAŁ SIĘ
KARSKI. JAN KARSKI
1 9 1 4
1 9 3 9
1 9 4 0
JAN KARSKI BIOGRAFIA
Rodzina Kozielewskich, od lewej: Aurelia z domu Pilecka, Marian, Stefan Ignacy, Laura, Józef,
Walentyna z domu Burawska (fot. Muzeum Miasta Łodzi)
4 5
ANNA WYRWAŁ
Zreferowanie procesu budowy Polskiego Państwa Podziemnego wydało mu się naj-
ważniejszą misją życia. Podczas noclegu we wsi nieopodal Koszyc został zdradzony
i aresztowany. Przesłuchania i tortury gestapo trwały 2-3 dni. Zbliżając się do kresu
wytrzymałości, podjął próbę samobójczą, podcinając sobie żyły. Odratowany w szpitalu
w Nowym Sączu, został z niego odbity po brawurowej akcji żołnierzy ZWZ. Po ucieczce
Jan Karski ponownie zaangażował się w konspirację. Po 7 miesiącach w ukryciu przeniósł
się do Krakowa, gdzie sporządzał raporty z odsłuchu zagranicznych stacji radiowych.
W październiku 1941 r. przeniesiono go do Biura Informacji i Propagandy AK. W 1942 r.
Cyryl Ratajski (Delegat Rządu Emigracyjnego na Kraj) wezwał Karskiego, aby zlecić mu
kolejną misję, tym razem czekała go droga do Londynu. Podczas przygotowań Kozielews-
ki dwukrotnie odwiedzał warszawskie getto. Stał się bezpośrednim obserwatorem
Zagłady. Spotkał się również z przedstawicielami żydowskich partii politycznych Leonem
Feinerem i Menachemem Kirszenbaumem, którzy przekazali mu przesłanie do aliantów
i całego świata, w sprawie ratowania Żydów przed Zagładą. Aby lepiej zrozumieć sytuację
Żydów, dwukrotnie przeszedł z żydowskim przewodnikami do getta warszawskiego
i przekradł się do obozu tranzytowego w Izbicy Lubelskiej. Emisariusz wyruszył w swoją
najważniejszą misję między 12 a 19 września 1942 r., a już 15 listopada był w bazie Królewskich
Sił Powietrznych pod Londynem. Mimo sukcesu misji, oczekiwana mobilizacja aliantów
wobec sprawy żydowskiej nie nastąpiła. Jan Karski miał szansę poinformowania os-
obiście najważniejszych ludzi o tragedii, która rozgrywała się na ziemiach polskich.
Należeli do nich, poza członkami Rządu RP na emigracji, między innymi: minister spraw
zagranicznych Wielkiej Brytanii Anthony Eden i szef brytyjskiego Kierownictwa Operacji
Specjalnych lord Selborne. Swoją misję Jan Karski kontynuował w Stanach Zjednoczonych,
jednak po raz kolejny spotkał się z reakcją odmienną od swoich oczekiwań. 28 lipca
1943 r. odbył rozmowę z prezydentem USA Franklinem D. Rooseveltem. Odzew strony
amerykańskiej na raport Karskiego był znikomy. W styczniu 1944 r. podjęto decyzję
o ponownym wysłaniu emisariusza z Anglii do USA, gdzie w listopadzie 1944 r. została
wydana jego książka Tajne Państwo. Stała się ona natychmiast bestsellerem na rynku
amerykańskim. Karski był zapraszany na wykłady przez wpływowe gremia i uczelnie
w Stanach Zjednoczonych. Starał się zainteresować świat sprawą polską. Po zakończeniu
wojny powrót do kraju, który znalazł się w strefie wpływów radzieckich, wiązał się dla
Jana Karskiego z ogromnym ryzykiem komunistycznego więzienia, tortur i śmierci.
Swoją przyszłość związał ze Stanami Zjednoczonymi i działalnością naukową. Wtedy
to przyjął na stałe wojenny pseudonim Jan Karski za swoje nazwisko. W 1952 r. obronił
doktorat na Georgetown University i został na tej uczelni niemal do końca swojego
życia, wielokrotnie nazywając ją swoim domem.
JAN KARSKI BIOGRAFIA6
1 9 4 1\ 1 9 4 2
1 9 4 4
1 9 5 2
Jan Karski (fot. Muzeum Miasta Łodzi)
III Rzesza
III Rzesza
KrólestwoW gier
Rumunia
ZSRR
GeneralnaGubernia
Kraj Warty
Litwa
k th
4
5
7
3
3
6
W 1978 r. Karski zdecydował się opowiedzieć o tym, co widział w czasie wojny.
W wywiadzie udzielonym do dokumentu Claude’a Lanzmanna Shoah opowiadał
o Zagładzie i swojej „wizycie” w getcie warszawskim. Wywiad okazał się początkiem
kolejnej misji emisariusza. W 1981 r. na Konferencji Oswobodzicieli wygłosił wykład
o misji z 1942 r. Był to moment przełomowy dla mówienia o Holocauście. Przemówienie
profesora Karskiego włączono do protokołu Izby Reprezentantów Stanów Zjedno-
czonych. 7 czerwca 1982 r. został Sprawiedliwym Wśród Narodów Świata, a w kolejnych
latach był honorowany między innymi nagrodą „Courage to Care” i nagrodą im. Piusa XI.
W 1994 r. został honorowym obywatelem Izraela, a w 1995 r. dostał najwyższe odznacze-
nie Polski Order Orła Białego z rąk prezydenta Lecha Wałęsy. W 2010 r. Jan Karski
został pośmiertnie uhonorowany najwyższym odznaczeniem państwowym Stanów
Zjednoczonych Medalem Wolności. Jan Karski zmarł 13 lipca 2000 r. w Waszyngtonie,
gdzie został pochowany na cmentarzu Mont Olive obok swojej żony Poli Nireńskiej.
1 9 8 1
1 9 7 8
1 9 9 5
2 0 0 0
Jan Karski był łodzianinem z urodzenia. W mieście nad Łódką ukształtowano jego nieprzeciętną
wolę, odwagę i determinację. Tu nauczył się współżyć z osobami innej nacji i religii.
Z tego miasta wyruszał w świat z nadzieją tworzenia lepszej przyszłości. Wciągnięty w wir
wielkiej historii, ryzykował swe życie, by ratować Żydów skazanych na śmierć w gettach
i obozach zagłady. Rodzice Jana, Walentyna z Burawskich i Stefan Ignacy Kozielewscy,
mieli sześcioro dzieci, kiedy wiosną 1914 r. urodził się im kolejny syn. Nadali mu dwa imiona
Jan Romuald. W księgach parafialnych kościoła Podwyższenia Świętego Krzyża w Łodzi
jego przyjście na świat zapisano pod datą 24 kwietnia. Kiedy miał niespełna sześć lat,
Jan stracił ojca. Stąd też na jego wychowanie największy wpływ miała ukochana matka.
W rodzinie Kozielewskich panował swoisty duch patriotyzmu odwołujący się do chlubnych
tradycji walk niepodległościowych dziadka Andrzeja Kozielewskiego, powstańca
z 1863 r. Żywa była również pamięć pradziadków ze strony matki, wiernych żołnierzy
cesarza Napoleona. W sposób szczególny odnoszono się do marszałka Józefa Piłsud-
skiego. Miłość do tego ostatniego wpajała matka. W tym działaniu wspierał ją najstarszy
syn Marian, żołnierz Legionów Polskich i działacz Polskiej Organizacji Wojskowej. Swoją
edukację przyszły emisariusz rozpoczął w 1920 r. od Szkoły Powszechnej nr 4 mieszczącej
się przy ul. Targowej 14. Zachęcany przez matkę i jezuickich katechetów wstąpił wówczas
do Sodalicji Mariańskiej (stowarzyszenia, którego celem było oddawanie szczególnej
czci Matce Bożej). W drugiej połowie lat dwudziestych XX w. rozpoczął naukę w Miejskim
Gimnazjum Męskim im. Józefa Piłsudskiego. Jak sam wspominał, miał dobre stopnie
z historii i literatury, gorsze z matematyki i nauk przyrodniczych. Uwielbiał dwie postacie
historyczne: marszałka Józefa Piłsudskiego i genialnego ministra spraw zagranicznych
Francji doby Rewolucji Karola Talleyranda.
W życiu Jana Karskiego był jeszcze jeden ważny moment, kiedy to łódzki rodowód
zaważył na dalszych jego losach. Oto w trakcie kampanii wrześniowej 1939 r. por.
Kozielewski (oficer 5. Dywizjonu Artylerii Konnej, wchodzącego w skład Krakowskiej
Brygady Kawalerii) dostał się do niewoli sowieckiej. W grupie kilku tysięcy żołnierzy
Wojska Polskiego i funkcjonariuszy Policji Państwowej przebywał w obozie jenieckim
na Ukrainie. Kiedy w październiku 1939 r. władze radzieckie rozpoczęły akcję wymiany
jeńców pochodzących z ziem wcielonych do III Rzeszy, w grupie przekazywanej Niem-
9
ŁÓDZJANA KAR—
SKIEGO
Warszawa
Izbica Lubelska
Nowy Sącz
Kraków
Zakopane
Koszyce
Budapeszt
Tarnopol
1
2
3
4
5
6
7
8
Działalność Jana Karskiego na terenie okupowanej Polski w latach 1939 – 1942
1 misja Jana Karskiego – luty 1940 r. – Warszawa, Kraków, Zakopane, Koszyce, Budapeszt, Angers.
2 misja Jana Karskiego – kwiecień 1940 r. – Angers, Budapeszt, Koszyce, Warszawa.
3 misja Jana Karskiego – czerwiec 1940 r. – Warszawa, Nowy Sącz, Koszyce, niewola, powrót do Nowego Sącza, odbicie ze szpitala.
Wyprawa Jana Karskiego do getta warszawskiego i obozu w Izbicy Lubelskiej – wrzesień 1942 r.
4 misja Jana Karskiego – październik/listopad 1942 r. – Warszawa, Berlin, Paryż, Gibraltar, Londyn.
Droga Jana Karskiego w kampanii wrześniowej 1939 r.
SEBASTIAN NASALSKI
2
1
8
ProtektoratCzech i Moraw
Kiedy w 1984 r. Jan Karski przeszedł na emeryturę, rozpoczął się dla niego okres spe-
cjalnych wykładów, nagród i odznaczeń. Do Łodzi wrócił dopiero w 1996 r. Wtedy to
otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego. Powrót ten był dla niego
podróżą sentymentalną, jak o niej mówił w filmach nakręconych wtedy przez red. Michała
Fajbusiewicz i Waldemara Piaseckiego. Do miasta dzieciństwa Karski przybył ponow-
nie w 1998 r. i uczestniczył w obchodach 575 rocznicy nadania praw miejskich Łodzi.
Ważnym elementem tej wizyty była deklaracja podarowania miastu osobistych pamiątek.
W 1999 r. Jan Karski ponownie odwiedził Polskę, promując polskojęzyczne wydanie
swojego bestselleru pt. Tajne Państwo między innymi w Łodzi.
16 maja 2000 r. profesor Karski otrzymał Honorowe Obywatelstwo Miasta Łodzi.
Dziękując za to wyróżnienie, mówił: „…Tak naprawdę, ja mentalnie stąd nie wyjechałem.
(…) Łapię się często na tym, że bez tej Łodzi też mi jakoś w Waszyngtonie nieswojo…”. Była
to jego ostatnia wizyta w Polsce, dwa miesiące później, 13 lipca zmarł w waszyngtońskim
szpitalu. Duża część najcenniejszych pamiątek trafiła wolą profesora do jego gabinetu
otworzonego w czasie wizyty w 1999 r. w Muzeum Miasta Łodzi. Możemy w nim oglądać
jego medale, dyplomy i osobiste pamiątki.
com znalazł się Jan Kozielewski. Fakt urodzenia w Łodzi, która wówczas znajdowała się
w granicach III Rzeszy, uratował mu najprawdopodobniej życie. Udało mu się wydostać
z rąk sowieckich. Niedługo potem działał już w podziemiu i uczestniczył w misjach kurier-
skich. Natomiast jego towarzysze z obozu jenieckiego wywiezieni zostali do Ostaszkowa
i Kozielska i wiosną 1940 r. wymordowani przez NKWD.
Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża (fot. Archiwum Państwowe w Łodzi)
Łódź, początek XX wieku (fot. Archiwum Państwowe w Łodzi)
ŁÓDŹ JANA KARSKIEGO10
Miejsca w Łodzi związane z Janem Karskim
1 ul. Kilińskiego 71 adres nieistniejącej już kamienicy, w której mieszkała rodzina Kozielewskich.
2 ul. Sienkiewicza 38 kościół Podwyższenia Świętego Krzyża w Łodzi.
3 ul. Targowa 14 dawny budynek Szkoły Powszechnej nr 4.
4 ul. Sienkiewicza 46 dawne Miejskie Gimnazjum Męskie im. Józefa Piłsudskiego.
5 ul. Ogrodowa 15 Gabinet Profesora Jana Karskiego w Muzeum Miasta Łodzi.
6 ul. Wojska Polskiego 83 kopiec i ławeczka Jana Karskiego, Centrum Dialogu im. Marka Edelmana.
7 ul. Piotrkowska 104 portret Jana Karskiego, Honorowego Obywatela Miasta Łodzi
8 ul. Jana Karskiego 5
9 ul. ks. Skorupki Archikatedra Łódzka - tablica pamiątkowa poświęcona Janowi Karskiemu
PÓŁNOCNA
WOJSKA POLSKIEGO
OGRODOWA
PALK
I
NARUTOWICZA
NOWE CENTRUMŁODZI /ŁÓDŹ FABRYCZNA
PARK OCALAŁYCH/ ŁAWECZKA KARSKIEGODWORZEC PKS
PÓŁNOCNY
KIERUNEKDWORZEC
ŁÓDŹ WIDZEW
KIERUNEKDWORZEC ŁÓDŹ KALISKA
KATOWICE RADOM
GDAŃSK
WARSZAWA
TUWIMA
PIŁSUDSKIEGO
MICKIEWICZA
KA
RSK
IEG
O
PLAC
WOLNOŚCI
ZAC
HO
DN
IA
PIOTR
KOW
SKA
KOŚC
IUSZK
I
6
5
9
1
2
47
8
3
Przegrana Polski w kampanii wrześniowej 1939 r. nie zakończyła jej państwowości
i tym samym walki z okupantami. Ciągłość państwa polskiego zapewniał legalnie
powołany na mocy konstytucji kwietniowej Rząd RP na emigracji z premierem gene-
rałem Władysławem Sikorskim na czele. Niezależnie od tego od początku okupacji,
a nawet jeszcze w trakcie września 1939 r. zaczęły się inicjatywy przeniesienia walki zbrojnej
i oporu do podziemia. W nocy z 26 na 27 września 1939 r. powstała w oblężonej Warszawie
Służba Zwycięstwu Polski, konspiracyjna organizacja wojskowa, mająca toczyć walkę
przeciw okupantom. 13 listopada tego roku została ona przekształcona w Związek Walki
Zbrojnej, który na mocy rozkazu gen. Sikorskiego stał się w 1942 r. Armią Krajową. Jed-
nocześnie zaczęły kształtować się władze cywilne w kraju. Jedne jak i drugie uznawały
zwierzchnictwo Polskiego Rządu na uchodźctwie. W celu właściwej współpracy konie-
czna była koordynacja zadań i kontakt między krajem a Zachodem. Ten kontakt musieli
zapewnić ludzie, wysportowani, znający języki, twardzi i odważni. W ten sposób powołano
do służby emisariuszy. Zapewniali oni komunikację. Narażając własne życie, przenosili
meldunki i raporty najpierw do i z Angers, gdzie do zajęcia w czerwcu 1940 r. Francji
przez III Rzeszę mieściła się siedziba polskich władz na uchodźstwie, a następnie do
i z Londynu. Jan Karski został wysłany w swoją pierwszą misję już w styczniu 1940 r.
Dotarł zimą do Zakopanego i po krótkim treningu narciarskim wyszedł na trasę z kurierem
i przewodnikiem tatrzańskim. Po trzech dniach marszu i jazdy przez dzikie góry dotarł do
Koszyc i dalej do placówki polskiej w Budapeszcie. Stamtąd koleją przez północne Włochy
do Francji i Angers. Służba ta wymagała od Karskiego i innych emisariuszy doskonałej
pamięci i wielkiej odporności psychicznej. W ramach swojej misji emisariusze odbywali
spotkania z najważniejszymi osobami w kraju i na emigracji. Byli wtajemniczani w treść
przenoszonych raportów i meldunków. Bez ich misji stworzenie najlepiej funkcjonującego
państwa podziemnego w okupowanej Europie byłoby niemożliwe. Obok emisariuszy
koniecznie trzeba pamiętać o kurierach tatrzańskich. Przenoszących materiały, pieniądze
i przeprowadzających emisariuszy do i z placówki polskiej w Budapeszcie. Dzięki nim
emisariusze mogli przechodzić niebezpieczną tatrzańską granicę. Ludzie tacy jak Józef
Krzeptowski i Stanisław Marusarz stali się legendą gór.
KURIE— RZY I EMISA—
RIU—SZE
KURIERZY I EMISARIUSZE 12 13
Jan Karski (fot. Muzeum Miasta Łodzi)
Jeden z najsłynniejszych emisariuszy Rządu Polskiego. W czasie wojny nosił pseudonimy:
Janek, Jan Nowak, Jan Zych. Legendarny „kurier z Warszawy” urodził się w 1914 r. Na chrzcie
otrzymał imiona Zdzisław i Antoni. Przed wojną był asystentem w katedrze ekonomii
Uniwersytetu w Poznaniu i ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii im. Marcina
Kątskiego. Walcząc w kampanii wrześniowej, został wzięty do niewoli niemieckiej na
Wołyniu. Po ucieczce aktywnie włączył się w działalność konspiracyjną jako żołnierz
ZWZ, a potem Armii Krajowej. Wsławił się jako współtwórca słynnej Akcji „N”, w czasie
której dezinformowano i rozpowszechniano materiały antyhitlerowskie w oddziałach
Wehrmachtu. Aktywnie działał w Biurze Informacji i Propagandy. Swoją pierwszą misję
kurierską odbył w 1943 r., przewożąc materiały do placówki polskiej w Sztokholmie.
Sukces tej akcji doprowadził do powierzenia Jeziorańskiemu misji dotarcia do Rządu
RP w Londynie. Pod pseudonimem „Jan Nowak”, który towarzyszył mu do końca życia,
wyruszył do Anglii w 1943 r. Misja ponownie zakończyła się powodzeniem. W Londynie
odbył rozmowy z czołowymi przywódcami polskimi i alianckimi. Wśród jego rozmówców
był premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill. Po odbyciu szkolenia dla „cichociemnych”
wyruszył z kolejną misją do Polski. Wyleciał z bazy lotniczej w północnych Włoszech
25 lipca 1944 r. Do Warszawy dotarł w przeddzień wybuchu Powstania Warszawskiego.
Na dzień przed upadkiem powstania, dowódca Armii Krajowej Tadeusz Bór-Komorowski
wysłał Jana Nowaka w ostatnią misję do Londynu. Jego legenda rosła również po wojnie.
Pozostając na emigracji stał się twórcą i kierownikiem rozgłośni Radia Wolna Europa.
W kraju był autorytetem dla opozycji. Jan Nowak-Jeziorański zmarł w Warszawie w 2005 r.
W czasie wojny nosił pseudonim Jur. Urodził się w 1917 r. we Lwowie. Przed wybuchem
wojny studiował na wydziale prawa Uniwersytetu Lwowskiego, gdzie poznał i zaprzy-
jaźnił się z Janem Kozielewskim. W kampanii wrześniowej walczył w oddziale artylerii
przeciwlotniczej i dostał się do niewoli radzieckiej. Podobnie jak Jan Karski i Jan Nowak
Jeziorański, zbiegł z niewoli i wrócił do Lwowa. Uciekając przed prześladowaniami
radzieckimi, Lerski przekradł się w grudniu 1939 r. przez granicę z Węgrami i dostał
się to formowanego Wojska Polskiego we Francji. Emisariuszem Komendy Głównej
Armii Krajowej został w Wielkiej Brytanii w grudniu 1941 r. Jerzy Lerski był szczególnie
uwrażliwiony na los Żydów jeszcze od czasów studenckich, kiedy sprzeciwiał się „gettu
ławkowemu”. Zagłada Żydów zajmowała istotne miejsce w jego raportach przewożo-
nych na zachód. Po wojnie był aktywnym działaczem Polonii. Zmarł w San Francisco
w 1992 r.
Nazywany jest królem tatrzańskich kurierów. W latach 1939 – 1942 ponad 50 razy pokony-
wał trasę na szlaku między Zakopanem a placówką polską w Budapeszcie. Przenosił
meldunki, złoto, pieniądze i rozkazy. Bywał często przewodnikiem emisariuszy Rządu RP
i komendy AK. Legendy o jego przejściach przez Tatry w środku zimy do dziś opowiadane
są na Podhalu. Po wojnie za swoją walkę w Armii Krajowej i działalność dla Polskiego
Państwa Podziemnego był prześladowany i na trzy lata zesłany na Syberię. Był słynnym
narciarzem, reprezentantem Polski i ratownikiem TOPR. Zmarł w Zakopanem w 1971 r.
Jeden z najsłynniejszych polskich skoczków narciarskich, biegaczy i kombinatorów
alpejskich. Urodził się w 1913 r. w Zakopanem. Jako wielokrotny mistrz Polski startował
na olimpiadach zimowych i zdobył w Lahti srebrny medal na mistrzostwach świata
w skokach narciarskich. W czasie wojny jako żołnierz Armii Krajowej został kurie-
rem tatrzańskim. Wielokrotnie pokonywał trasę między Zakopanem a Budapesztem.
Dwukrotnie łapany przez władze okupacyjne ratował się brawurowymi ucieczkami,
między innymi z więzienia przy ul. Montelupich w Krakowie. Po ucieczce, mimo tortur
w więzieniu dotarł pieszo do Zakopanego i przedostał się na Węgry. Po wojnie wrócił
i zamieszkał w Zakopanem, gdzie zmarł w 1993 r.
J A N
N O W A K — J E Z I O —
R A Ń S K I J E R Z Y
L E R —
S K I
J Ó Z E F
K R Z E P —
T O W S K I „ U J E K ” S T A —
N I S Ł A W M A R U —
S A R Z
KURIERZY I EMISARIUSZE KURIERZY I EMISARIUSZE 14 15
II wojna światowa była największym i najbardziej brutalnym kon-
fliktem zbrojnym w historii świata. Na jej charakter wpływ miały
nie tylko nowe zdobycze techniki i nauki, ale przede wszystkim
ideologia, która pchnęła świat do wojny. Totalitaryzm w wersji
niemieckiej budowany był na poszukiwaniu winnych klęski Niemiec
w pierwszych 30 latach XX wieku. Odpowiedzią na tę potrzebę
był rasizm i skrajny antysemityzm, który zaproponował Niemcom
Adolf Hitler. Od momentu dojścia Hitlera do władzy w 1933 r. zaczęły
się prześladowania ludności pochodzenia żydowskiego na terenie
Niemiec. Początkowo ograniczały się one do ataków werbalnych
i wywierania presji na Żydów do emigracji z kraju. Z czasem zaczęły
przybierać formę prawną, czego uwieńczeniem było wydanie
w 1935 r. haniebnych Ustaw Norymberskich. Na ich mocy niemieckich
Żydów pozbawiano obywatelstwa, ochrony prawnej i własności.
W nocy z 9/10 listopada 1938 r. doszło w całych Niemczech do
pogromów i niszczenia żydowskich sklepów. Wydarzenia te znane
są pod nazwą „Nocy Kryształowej”. To wszystko powinno skłonić
świat do poważnego traktowania gróźb o wytępieniu narodu ży-
dowskiego, rzucanych w propagandzie nazistowskiej. Wybuch,
II wojny światowej i agresja na Polskę stały się okazją do masowej
i brutalnej rozprawy z masami żydowskim mieszkającymi na wscho-
dzie. Żydzi zostali pozbawieni własności i zmuszeni do skupienia
się w gettach. Oddziały niemieckie wkraczające do Polski i państw
Europy Środkowo-Wschodniej dostały wolną rękę w prześlad-
owaniach ludności żydowskiej. W tym celu powołano specjalne
oddziały morderców, tzw. Einsatzgruppen SS, które dokonywały
masowych mordów na ziemiach zajętych przez Wehrmacht.
Najbardziej wyrazistym przykładem tej polityki eksterminacji był
Babi Jar na Ukrainie. W tym miejscu niemieccy oprawcy wymordowali
w 1941 r. 10 tys. Żydów. Polityka ta umożliwiała nazistom kontrolę
i osłabianie społeczności przed ostatecznym rozwiązaniem.
Zasady i plan „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”
powstał w trakcie konferencji w Wannsee zwołanej przez sze-
fa terroru nazistowskiego Reinharda Heydricha w styczniu 1942 r.
Dotychczasowe metody eksterminacji Żydów uznano za mało
„wydajne” i zbyt „kosztowne”. Postanowiono stworzyć sieć obozów
zagłady, w których zostanie wymordowana ludność żydowska zgro-
madzona w gettach. Warunki życia w gettach były katastrofalne.
Choroby głód i śmierć zbierały swoje ponure żniwo, osłabiając
ducha oporu. Od końca 1941 r. systematycznie zaczęto likwidować
kolejne getta, deportując ludzi do obozów zagłady. Pierwszym
z nich był obóz w Kulmhof – Chełmnie nad Nerem. Powstał on
w Kraju Warty, bezpośrednio włączonym do Niemiec. W obozach
tych, w specjalnie do tego przygotowanych komorach, rozpoczęto
mordowanie ludzi tlenkiem węgla i gazem „Cyklon B”. W ramach
„operacji Reinhardt” utworzono obozy zagłady w Bełżcu, Sobi-
borze, Treblince, Majdanku i Oświęcimiu–Brzezince (Auschwitz
II Birkenau). W obozach tych zaczęto mordować i palić miliony
Żydów. Eksterminacja obejmowała wszystkie grupy: starców,
dzieci, niemowlęta, kobiety i mężczyzn. W jej wyniku do końca wojny
zabito między 5 a 6 milionów Żydów, doszczętnie likwidując stare
społeczności współtworzące przez wieki kulturę i tożsamość Europy.
Raport Jana Karskiego, napisany po rozmowie z przedstawiciela-
mi Żydów, wizycie w getcie warszawskim i obozie tranzytowym
w Izbicy Lubelskiej, był jednym z pierwszych szczegółowych doniesień
o Holocauście, który doszedł do najwyższych przywódców koalicji
alianckiej już w 1942 r. Jak mówił sam emisariusz, reakcja zachod-
niego świat była znikoma. Plan ratowania Żydów nie mieścił się
w głównych założeniach strategicznych aliantów. Na pierwszym
miejscu stała dla nich konieczność wygrania wojny. Ratowanie
Żydów nie przybliżało jej końca. Wśród społeczeństw – świadków
Zagłady żydowskiej, reakcje były różne. Niemcy wykorzystywali
często ukryte przedwojenne antagonizmy do podsycania pogromów
lub wydawania Żydów. Kary za ich ukrywanie lub pomoc były na
terenie Polski niezwykle ostre. Obejmowały karę śmierci nie tylko
dla ukrywającego, ale też dla całej rodziny, a czasami wioski bądź
kamienicy. Mimo tego w społeczeństwie polskim znaleźli się bo-
haterowie, którzy ratowali Żydów. W ramach Polskiego Państwa
Podziemnego powstała Rada Pomocy Żydom – ŻEGOTA. Za swoje
bohaterstwo ratujący Żydów po wojnie otrzymali tytuł i medal
Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata. Prestiż tego odznaczenia
nie wiąże się z pieniędzmi czy sławą, ale z podkreśleniem huma-
nitaryzmu ludzi niosących pomoc żydowskim współmieszkańcom.
Do dziś odznaczonych w ten sposób zostało ponad 6 tys. polskich
obywateli i ich rodzin. Wśród nich między innymi Jan Karski i Irena
Sendlerowa. Mimo tych wysiłków Zagładę Żydów zatrzymał dopiero
koniec wojny. Holocaust do dziś pozostaje symbolem przemysłowe-
go podejścia do śmierci i braku poszanowania człowieczeństwa.
OSTATECZNE ROZWIĄZANIE KWESTII ŻY-
DOWSKIEJ
OSTATECZNE ROZWIĄZANIE KWESTII ŻYDOWSKIEJ 16
Litzmannstadt Getto (fot. Archiwum Państwowe w Łodzi)
Jesienią 1942 r. zbliżał się termin wyjazdu Jana Karskiego,
kuriera i emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego,
w kolejną misję. Jej celem miało być przewiezienie raportów
i informacji na temat sytuacji politycznej, militarnej
i społecznej w Polsce pod okupacją. Adresatem raportu
był Rząd Polski na emigracji. Wyprawa zapowiadała się
na długą i niebezpieczną. Tym razem Karski musiał dostać
się przez okupowaną Europę do Londynu. Karski widział
się z przedstawicielami stronnictw politycznych, Armii
Krajowej i Delegatem Rządu na Kraj. Zbierał informacje
i wiadomości, które miał zabrać na zachód. Wśród wie-
lu rozmów doszło również do propozycji spotkania się
z przedstawicielami polskich Żydów. Emisariusz zgodził
się bez wahania. Wydarzenie to na zawsze zmieniło życie
Jana Kozielewskiego i do końca związało go z historią
narodu żydowskiego.
Do spotkania doszło w mieszkaniu w kamienicy przylega-
jącej do warszawskiego getta. Rozmówcami Karskiego
byli Menachem Kirszenbaum, delegat syjonistów, oraz
Leon Fajner z Bundu. To, co usłyszał od nich, było wstrząsa-
jące. Obozy zagłady, gazowanie ludzi, getto i warunki
w nim panujące, choroby, głód i powszechna śmierć, to
wszystko było przerażające. Trudno było w to uwierzyć
nawet w warunkach wojny. Karskiemu zaproponowano
wejście do getta i zobaczenie warunków w nim panujących
na własne oczy. „…Miałem o tym powiadomić świat. Relacja
miała być czymś więcej niż tylko powtarzaniem słów moich
rozmówców. Zaproponowali, abym udał się do getta…”.
Kurier wraz z Feinerem weszli do getta tunelem łączącym
kamienicę „aryjską” przy Muranowskiej 6 z „żydowską”
przy Muranowskiej 7.
„[...] Przede wszystkim odniosłem wrażenie, że cała ludność
dzielnicy z jakiegoś powodu znalazła się na ulicy. Idąc
chodnikiem, potykaliśmy się o kobiety, mężczyzn i dzie-
ci. Byli ubrani tak nędznie, że nasze ubrania wydały mi
się jakimiś strojami wieczorowymi. Byli wychudzeni,
głodni i chorzy. Siedzieli na ziemi, usiłując żebrać lub
coś sprzedać. Jakieś nędzne resztki tego, co im pozos-
tało. Niekiedy przedmioty wręcz surrealistyczne. Jakaś
kobieta trzymała przed sobą abażur lampy. Chłopiec
obok niej wyciągał przed siebie karafkę w kształcie ryby
i puste blaszane pudełko po paście do butów „Kiwi”. Mijali nas
ludzie o dzikim spojrzeniu błyszczących od gorączki oczu. Gdzieś
biegli, śpieszyli się. Czegoś gwałtownie szukali. Może – kogoś.
W powietrzu wisiało nienaturalne napięcie, chorobliwa aktywność,
jakby przedśmiertne pobudzenie. Swoją sztuczną ruchliwością
i zabieganiem chcieli oszukać śmierć? Panował smród.
Ulice były niesprzątane. Rynsztoki wypełnione fekaliami.
I trupy. Nagie trupy... Wyjrzałem przez okno. Środkiem ulicy
szło dwóch młodych Niemców w mundurach. Byli wysocy,
wysportowani. Jeden z nich trzymał w ręku pistolet. Ulica
była pusta. Wodził wzrokiem po oknach. Przystanęli. Ten
z pistoletem uważnie wpatrywał się teraz w jakiś punkt.
Uniósł broń i starannie wycelował. Padł strzał. Doleciał
nas brzęk szkła i rozpaczliwy okrzyk bólu. Strzelający uniósł
rękę w geście satysfakcji. Jego kolega zamaszyście pok-
lepał go po plecach. Następnie ruszyli wolnym krokiem
w kierunku bramy wyjściowej getta. Gestykulowali, śmiali
się, coś do siebie głośno mówili[...]“. Karski dwa razy dostał
się do getta. To, co widział, ciężko było mu opisać. Często
powtarzał : „To był inny świat”. Każdy mieszkaniec getta
praktycznie żył na ulicy. Żydzi, aby dostać cokolwiek, co
mogliby zamienić na jedzenie, żebrali lub sprzedawali
zupełnie bezużyteczne rzeczy. Wszystko po to, aby żyć.
Płacz, głód. Według Jana Karskiego to, co zobaczył,
było rodzajem piekła. Gdy tylko na ulicach pojawiali się
niemieccy oficerowie, zapadała cisza. W powietrzu czuć
było strach. Oficerowie często bez zastanowienia strzelali
do przypadkowych ludzi. Na ulicach codziennie umierały
dziesiątki, nawet setki Żydów.
Mając informacje od przedstawicieli Żydów o obozach
zagłady, Jan Karski zdecydował się jeden z nich zobaczyć.
Dzięki kontaktom Armii Krajowej stało się to możliwe.
Emisariusz miał wejść do obozu zagłady w Bełżcu, jednak
dotarł około 50 km bliżej do obozu tranzytowego w Izbicy
Lubelskiej. Było to miejsce, w którym tysiące Żydów były
przetrzymywane przed wysłaniem ich do komór gazowych
Bełżca i Sobiboru. Warunki w obozie były tragiczne,
w tym miejscu nikt już nie oczekiwał niczego dobrego,
a Żydzi byli traktowani jak bydło. Emisariusz miał się tam
dostać przebrany w mundur strażnika ukraińskiej formacji
pomocniczej SS. Przez cały czas towarzyszył Karskiemu
inny strażnik, który dostarczył mundur i niezbędne doku-
menty. Operacja została starannie przygotowana. Obóz
leżał w odległości około dwóch kilometrów od sklepu
żelaznego, w którym Karski spotkał się ze strażnikiem.
„[...]Uderzyła nas fala fetoru. Dochodziliśmy. Przed nami
wyłoniła się brama. Obóz, jak się zorientowałem, obe-
jmował teren około półtora kilometra kwadratowego
płaskiego terenu. Otoczony był solidnym ogrodzeniem
z drutu kolczastego, rozpiętego kilkoma rzędami pomiędzy
drewnianymi słupami. Ogrodzenie miało ponad dwa i pół
metra wysokości. Po zewnętrznej stronie przechadzały
się patrole w odstępach około pięćdziesięciometrowych.
Po stronie wewnętrznej strażnicy z bronią stali co jakieś
piętnaście metrów.Za drutami stało kilkanaście baraków.
Przestrzeń pomiędzy nimi wypełniał gęsty, falujący tłum.
Więźniowie tłoczyli się, przekrzykiwali. Z kolei strażnicy
starali się utrzymywać ich we względnym porządku. Po
lewej stronie od bramy […] był tor kolejowy, a właściwie
rodzaj rampy. Prowadził od niej do ogrodzenia chodnik zbity
z desek. Na torowisku stał pociąg złożony z około trzydzi-
estu wagonów towarowych. Były brudne i zakurzone. [...]
Tłum pulsował jakimś obłędnym rytmem. Wrzeszczeli,
machali rękami, kłócili się i przeklinali. Zapewne wiedzieli,
że niedługo odjadą w nieznane, a strach, głód i prag-
nienie potęgowały uczucie niepewności i zwierzęce-
go zagrożenia. Ludzie ci zostali wcześniej ograbieni
z całego skromnego dobytku, jaki im pozwolono zabrać
ze sobą w tę podróż. Było to pięć kilogramów bagażu. […]
Pobyt w obozie nie trwał długo. Zazwyczaj nie dłużej niż cztery
dni. Potem pakowano ich w wagony na śmierć. Podczas pobytu
w obozie prawie nie otrzymywali jedzenia. Zdani byli
na własne zapasy. Baraki obozowe mogły pomieścić
mniej więcej połowę więźniów. Drugie tyle pozostawało
na dworze. Powietrze wypełniał odór ludzkich odchodów,
potu, brudu i zgnilizny […]”.
Żydzi „pakowani” byli do wagonów przeznaczonych na
transport koni i wywożeni na pewną śmierć. Sposób,
w jaki traktowano ludzi, był przerażający! Kurier widząc,
co dzieje się z Żydami w obozie tranzytowym, jeszcze
bardziej zapragnął doprowadzić swoją misję do końca
i zainspirować aliantów do specjalnych działań, które
powstrzymałyby zagładę.
Myślę że Misja Jana Karskiego, choć przez niego uznana
za nieudaną, była próbą ratowania moralności ludzkości
w trakcie piekła wojny, a - co za tym idzie - być może jedną
z najważniejszych w historii XX wieku.
JAN KARSKI W GETCIE WARSZAWSKIM I OBOZIE
W IZBICY LUBELSKIEJ
KAMILA WESOŁA
JAN KARSKI W GETCIE WARSZAWSKIM I OBOZIE W IZBICY LUBELSKIEJ 18
Klub Kuriera na terenie getta warszawskiego, Umschlagplatz
W połowie czerwca 1943 r. Jan Karski przybył do Stanów
Zjednoczonych, aby przedstawić prezydentowi USA
Franklinowi D. Rooseveltowi oraz wpływowym środo-
wiskom amerykańskim swój raport. Wydawało się, że
przyjeżdża tam tylko na krótką misję dyplomatyczną.
Okazało się, że został do swojej śmierci w 2000 r. Na
spotkanie z prezydentem Rooseveltem emisariusz mu-
siał czekać ponad miesiąc, do 28 lipca. Przez ten czas,
Karski mieszkał w ambasadzie RP w Waszyngtonie — był
gościem ambasadora Jana Ciechanowskiego. Wtedy też
Karski spotkał się z najważniejszymi amerykańskimi po-
litykami i wpływowymi członkami diaspory żydowskiej,
m.in. Felixem Frankfurterem, sędzią Sądu Najwyższego.
Celem spotkań było zwrócenie uwagi na dramatyczną
sytuację narodu żydowskiego w okupowanej Polsce. Nie-
stety relacje Karskiego przyjmowano z niedowierzaniem.
Wreszcie 28 lipca ambasador Polski dostał przy śniadaniu
list informujący, że prezydent Roosevelt chce widzieć jego
i Jana Karskiego u siebie jeszcze tego samego dnia. Kar-
ski wytłumaczył Rooseveltowi całą sytuacje związaną
z eksterminacją Żydów. Mimo braku większego zaintereso-
wania ze strony prezydenta, Roosevelt zrobił na młodym
emisariuszu ogromne wrażenie. Miał poczucie, że staje
i składa raport przed „panem ludzkości”. Po spotkaniu
z prezydentem Karski wrócił do Londynu, aby zdać relację
ze swojej misji. Tam okazało się, że został rozszyfrowany
przez Niemców, co uniemożliwiło mu zaplanowany już
powrót do kraju. Postanowiono, że Karski wróci do USA
już jako jawny pracownik ambasady RP. W Stanach miał
napisać książkę, która przybliży sprawę polską obywatelom
amerykańskim i poruszy opinię publiczną.
Książką tą stało się Tajne Państwo (Story of a Secret State).
Karski opowiadał w niej o Polskim Państwie Podziemnym
i swoich akcjach. Książka szybko stała się bestsellerem
i została przetłumaczona na wiele języków. W Polsce zos-
tała wydana dopiero w 1999 r. Po wojnie Karski brał udział
w tworzeniu archiwum prezydenta Herberta Hoovera,
dzięki któremu ocalały materiały placówek dyplomaty-
cznych państw będących po wojnie pod radziecką strefą
wpływów, między innymi polskich. Praca ta niezwykle
ważna jest mało doceniana i mało znana.
Następnie podjął studia dyplomatyczne na Georgetown
University i obronił pracę doktorską w 1952 r. Przez kole-
jne 40 lat wykładał tam na Wydziale Służby Zagranicznej
stosunki międzynarodowe i teorię komunizmu. Wychował
m.in. takich wybitnych amerykańskich polityków jak Bill
Clinton, późniejszy prezydent USA, czy Stephen Mull,
obecny ambasador USA w Polsce. W tym czasie Kar-
ski napisał także obszerną monografię zatytułowaną
The Great Powers & Poland, 1919-1945.
W 1965 r. ożenił się z Polą Nireńską, wybitną polską
tancerką i choreografką pochodzenia żydowskiego. Aż
do swojego udziału w filmie Shoah tylko nieliczni wiedzieli
o jego wojennej misji. Sam Jan Karski uważał, że jego misja
była nieudana, więc nie było się czym chwalić. Dopiero
po premierze Shoah świat odkrył niesamowitą historię
polskiego emisariusza. Jan Karski zmarł w Waszyngtonie
13 lipca 2000 r. Został pochowany obok swojej żony na
waszyngtońskim cmentarzu Mont Olive. Podczas pogrzebu
hołd Karskiemu oddali m.in. prezydent USA Bill Clinton oraz
prezydent RP Aleksander Kwaśniewski. W kwietniu 2012 r.
legendarny emisariusz został pośmiertnie uhonorowany
przez Baracka Obamę Medalem Wolności, najwyższym
cywilnym odznaczeniem w USA przyznawanym tylko raz
do roku za wybitne zasługi dla USA i pokoju światowego.
29 maja 2012 r. w Białym Domu w imieniu Jana Karskiego
z rąk Baracka Obamy Medal Wolności odebrał Adam Daniel
Rotfeld, były minister spraw zagranicznych RP.
JAN KAR—SKI
W USA
JAN KARSKI W USA20
BARTEK GAWINEK
Jan Karski (fot. Muzeum Miasta Łodzi)
02 -03.2013
Początek realizacji projektu „Jan Karski — Klub Kuriera”.
Przeprowadzenie przez Centrum Dialogu im. Marka
Edelmana serii zajęć przybliżających ideę Klubu Kuriera
i postać Jana Karskiego. Z blisko 500 uczniów pięciu łódzkich
liceów: XIII LO im. Marii Piotrowiczowej, XXIV LO im. Marii
Skłodowskiej-Curie, Liceum Uniwersytetu Łódzkiego im.
Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata, Liceum Centrum
Szkół Mundurowych w Łodzi i III LO im. Tadeusza Kościuszki,
którzy przyszli na zajęcia „Nazywał się Karski. Jan Karski”,
do działalności w klubie zgłosiło się 90 uczniów.
FACEBOOK.COM/KLUBKURIERA
04-05.2013
Cykl szkoleń dla członków Klubu Kuriera z umiejętności
przeprowadzania wywiadu ze świadkami historii.
Szkolenia odbywały się co tydzień w soboty w sali
im. Marka Edelmana w Muzeum Miasta Łodzi. Zajęcia
prowadził Igor Rakowski-Kłos.
DZIAŁALNOŚĆ I FUNKCJONOWANIE KLU — BU KURIERA 2013 ROK
docs.google.com/gview?url=http://
pliki.centrumdialogu.com/STATUT.pdf&-
chrome=true
www.centrumdialogu.com/pl/klub-kurier-
a/1017-99-urodziny-jana-karskiego-relacja
www.centrumdialogu.com/pl/klub-kurier-
a/1038-pocztowki-klubu-kuriera
http://www.youtube.com/watch?feature=play-
er_embedded&v=BlBO6GrySKE
04.2013
Wyjazd członków Klubu Kuriera do Warszawy. Zwiedzanie
wystawy w Żydowskim Instytucie Historycznym. Przej-
ście z przewodnikiem ŻIH Janem Jagielskim obszaru getta
warszawskiego.
www.youtube.com/watch?feature=play-
er_embedded&v=EdEbEdgGBqk
http://www.centrumdialogu.com/pl/
klub-kuriera/1007-klub-kuriera-na-szkole-
niu-dziennikarskim
8.04.2013
Uroczysta inauguracja funkcjonowania Klubu Kuriera
w Sali Lustrzanej Pałacu Poznańskich (Muzeum Miasta Łodzi).
Rozdanie identyfikatorów, zaprzysiężenie statutu. Pomoc
w montowaniu i ustawieniu wystawy
„Jan Karski – Człowiek wolności”.
http://www.youtube.com/watch?feature=play-
er_embedded&v=dIniFCB38Go
24.04.2013
99 urodziny Jana Karskiego – Członkowie Klubu Kuriera
wyszli z inicjatywą przeprowadzenia serii wydarzeń w prze-
strzeni miasta upamiętniających ich patrona. Składały
się na nie: I turniej w piłce nożnej o Puchar Klubu Kuriera,
zajęcia o Janie Karskim na przerwach w szkołach członków
Klubu oraz urodziny Jana Karskiego na rynku Manufaktury
połączone z częstowaniem łodzian ciastem i informowan-
iem o legendarnym emisariuszu.
05.2013
Wyjazd członków Klubu Kuriera szlakiem misji Jana Kar-
skiego do Izbicy Lubelskiej i Bełżca.
Wysyłanie pocztówek Klubu Kuriera – Z każdego wyjazdu
Klub Kuriera przesyłał swoim sympatykom, partnerom
i sponsorom wiadomość o miejscu, w którym podążał
szlakiem Jana Karskiego. Pocztówki trafiły między innymi
do Prezydenta RP, MSZ i MEN, Pani Prezydent Łodzi, polskich
ambasad i szkół polonijnych, ale również do Ocalałych
z Holocaustu i Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata.
Poza pozdrowieniami i informacjami Kurierzy wysyłali kartki
w sprawach, które ich poruszały, np. do ambasady Turcji
w sprawie brutalnego tłumienia manifestacji w Stambule,
do ONZ w sprawie zakończenia konfliktu w Syrii czy do
ambasady Rosji w sprawie dzieci z leningradzkiego dworca.
W pierwszym etapie projektu rozesłaliśmy blisko 400 kartek.
DZIAŁALNOŚĆ I FUNKCJONOWANIE KLU BU KURIERA 2013 ROK DZIAŁALNOŚĆ I FUNCJONOWANIE KLU BU KURIERA 2013 ROK22 23
III Rzesza
ZSRR
4
25
8
7
3
1
6
06.2013
Wyjazd członków Klubu Kuriera szlakiem misji Jana Kar-
skiego do Krakowa, wizyta z przewodnikiem w Muzeum
Armii Krajowej.
07.2013
Wyjazd członków Klubu Kuriera szlakiem misji Jana Karskiego.
Wyjazd trzydniowy. Dojazd do Nowego Sącza, odnalezienie
szpitala, z którego ratowany był w 1940 r. Jan Karski. Dojazd
do Piwnicznej. Marsz szlakiem Kurierów Beskidzkich i Jana
Karskiego w paśmie Eliaszówki, nocleg w górach, dojazd do
Zakopanego, zajęcia o Kurierach Tatrzańskich w Muzeum
Tatrzańskim im. Tytusa Chałubińskiego.
08-09.2013
Tworzenie i wydanie broszury edukacyjnej o Janie Karskim.
07-08.2013
Organizacja i prowadzenie gry miejskiej „Mission Karski. Jan
Karski” w Parku Ocalałych w Łodzi, dla mieszkańców miasta.
09.2013
Początek II etapu projektu „Jan Karski. Klub Kuriera”. Wyjście
z ideą Klubu na teren województwa łódzkiego. Przeprow-
adzanie zajęć edukacyjnych o Janie Karskim przez członków
Klubu Kuriera, zachęcanie do tworzenia oddziałów Klubu
Kuriera poza Łodzią.
www.youtube.com/watch?feature=play-
er_embedded&v=xg-HV9QJkig
www.youtu.be/8hHFAOv6G3M
www.centrumdialogu.com/pl
/swiadkowie-historii
04-07.2013
Wywiady ze świadkami historii – Od początku powsta-
nia projektu jego główną ideą była chęć skontaktowania
i umożliwienie rozmowy młodym Kurierom ze świadka-
mi historii. Rolą osób organizujących Klub było również
zainspirowanie członków Klubu do rozmów o przeszłości
swoich rodzin i otoczenia. Od kwietnia po przejściu szko-
lenia młodzież zaczęła przeprowadzać, rejestrować
i publikować wywiady ze świadkami historii.
24 DZIAŁALNOŚĆ I FUNCJONOWANIE KLU BU KURIERA 2013 ROK
Warszawa
Koszyce
Budapeszt
Berlin
Paryż
Angers
Giblartar
Londyn
1
2
3
4
5
6
7
8
Klub Kuriera na kopcu Karskiego w Parku Ocalałych
Misje Jana Karskiego w latach 1940 – 1943
1 misja Jana Karskiego 01-02.1940 r.
2 misja Jana Karskiego 04.1940 r.
4 misja Jana Karskiego 10/11.1942 r.
Misja Jana Karskiego w USA, 1943 r.
10-12.2013
Jednym z najważniejszych celów, dla których powstał Klub
Kuriera, było przekazywanie wiadomości o Janie Karskim
przez członków Klubu swoim rówieśnikom. Zadanie młodzież
wykonała doskonale. W październiku 2014 r. rozpoczęliśmy
serię wykładów o Janie Karskim. Dzięki swojej intensywnej
działalności Klub Kuriera dostał ze strony Muzeum Historii
Polski zaproszenie do współpracy przy organizacji Dni
Karskiego w Toruniu. Ola Stankiewicz, Paulina Kołodziej,
Marta Nowak i Ola Kołodziej poprowadziły w bibliotece
Wydziału Prawa Uniwersytetu im. M. Kopernika zajęcia
dla stu licealistów z Torunia. Dzięki temu doświadczeniu
zdobyliśmy przekonanie, że również z tym zadaniem Klub
Kuriera może sobie poradzić.
W okresie od listopada 2013 r. do kwietnia 2014 r. roku
członkowie Klubu przeprowadzili zajęcia dla blisko 5000
uczniów i dorosłych z Łodzi i województwa łódzkiego.
Większość członków Klubu miała szanse zmierzyć się z tym
trudnym zadaniem. Kurierzy prowadzili zajęcia początkowo
w swoich szkołach dla uczniów wszystkich klas pierwszych.
Z czasem zaczęli być zapraszani do placówek edukacyjnych
w całym mieście. Na wykładach mieliśmy doskonałą fre-
kwencję. Członkowie Klubu znaleźli wspólny język ze swoimi
słuchaczami, a ich odwaga w podejmowaniu trudnego
wyzwania zjednywała im sympatię i podziw słuchaczy.
Bardzo zależało nam, aby dotrzeć z informacją o Janie
Karskim do mniejszych miejscowości. W ramach projektu
odwiedziliśmy między innymi szkoły i internaty w: Pabian-
icach, Ozorkowie, Białej Rawskiej i Zgierzu. Szczególnie
w małych miejscowościach reakcja na wykłady młodych
członków Klubu Kuriera była entuzjastyczna. Dzięki tym
doświadczeniom młodzi Kurierzy uwierzyli w siebie i zro-
zumieli, że są wstanie robić wielkie rzeczy.
Doskonałym przykładem innej narracji historycznej jest
Biografia Bohatera, utwór hip-hopowy o Janie Karskim.
Autorem tekstu i wykonawcą jest Oskar Śliwiński. Piosenka
zrobiła już karierę i doskonale przybliża słuchaczom patrona
Klubu. Była puszczana w radiostacjach i telewizji. Oskar
i Darek Grzybowski wykonywali utwór między innymi w
takich instytucjach jak Muzeum Powstania Warszawskiego,
Centrum Dialogu im. Marka Edelmana czy Fabryka Oskara
Schindlera w Krakowie.
01-04.2014
Sejm Rzeczpospolitej Polskiej, oddając hołd naszemu
patronowi, uznał rok 2014 rokiem Jana Karskiego. Teraz
wszystkie oczy skierowały się na jego postać. Początek
roku 2014 r. to zintensyfikowanie wszystkich działań Klubu
Kuriera, prowadzących do uczczenia 100 rocznicy urodzin
Jana Karskiego, przypadającej 24 kwietnia 2014 r. Dzięki
możliwościom nowej siedziby Centrum Dialogu w Parku
Ocalałych mogliśmy zacząć zapraszać łodzian na nasze
zajęcia. W ramach współpracy z Muzeum Historii Polski
wyjeżdżaliśmy na Dni Karskiego do Zduńskiej Woli, Piotrkowa
Trybunalskiego i Tomaszowa Mazowieckiego. O Karskim
dowiedziały się kolejne tysiące ludzi.
Blisko roczna działalność Klubu zaowocowała zaintereso-
waniem ze strony mediów i instytucji kultury w mieście
i kraju. We współpracy z Ośrodkiem Rozwoju Edukacji
i Wojewódzkim Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli pod-
jęliśmy dialog również z edukatorami i nauczycielami. Nasze
doświadczenia w budowie i prowadzeniu Klubu Kuriera
przedstawialiśmy tym grupom na konferencji w Sulejówku
i w Warszawie w Muzeum Historii Żydów Polskich. W Łodzi
wykładami o Klubie Kuriera objęliśmy nauczycieli z całego
województwa. Z wykładami docieraliśmy również do takich
grup jak seniorzy czy głusi, dla których poprowadziliśmy
wykład z tłumaczem migowym. Zadaniem młodzieży
w 2014 r. było pokazanie Jana Karskiego w inny sposób,
wykorzystując do tego swoje talenty i pasje. Dzięki inic-
jatywie młodzieży udało się nam przeprowadzić kilka
wywiadów z serii „Znałem Karskiego” między innymi
z prezydentem Markiem Czekalskim, redaktorem Michałem
Fajbusiewiczem czy wnukiem Zbigniewa Rysia (żołnierza
AK, który odbijał Karskiego) Sebastianem.
www.youtube.com
/watch?v=sNCwb3hsZuM
www.youtube.com/
watch?v=23LP72NDo3A
www.youtube.com
/watch?v=nirX8zIADp8
www.centrumdialogu.com/pl/ja-i-karski
DZIAŁALNOŚĆ I FUNKCJONOWANIE KLU BU KURIERA 2013 ROK DZIAŁALNOŚĆ I FUNCJONOWANIE KLU BU KURIERA 2013 ROK26 27
23-27.04.2014
W tych dniach w Łodzi miasto i jego mieszkańcy obchodzili
urodziny jednego z najwybitniejszych swoich obywateli.
Klub Kuriera brał udział we wszystkich wydarzeniach
z tym związanych. Część z nich inspirował, a część tworzył.
Przedstawiamy niektóre z nich:
- 23 kwietnia o godz. 17 rozpoczęliśmy na rynku Manufaktury
happening „Urodziny Jana Karskiego na ul. Karskiego 5”.
Kurierzy zdmuchnęli 100 świeczek na zrobionych przez
siebie ciastach i ruszyli w tłum łodzian, opowiadając im
o Janie Karskim i zapraszając na urodzinowe wydarzenia.
05 -12.2014
Klub Kuriera po raz drugi w swojej historii otrzymał dotację
na swoją działalność z programu Muzeum Historii Polski
„Patriotyzm Jutra”. Dzięki temu mogliśmy zaplanować
nasze zadania na cały 2014 r. Przed nami kolejne wyjazdy
szlakiem Jana Karskiego, udział i pomoc w organizacji rajdu
członków stowarzyszenia Harley Owners Polska szlakiem
Karskiego po Europie, stworzenie citylightów na przystanki
autobusowe w Łodzi, wydanie kolejnej broszury edukacy-
jnej i zrobienie filmu o Janie Karskim dla osób głuchych.
Dzięki inicjatywie i pomysłom Kurierów przyszłość Klubu
jest pełna pomysłów, historii i przygody.
- 24 kwietnia rozpoczęliśmy dzień mszą świętą w kościele
Podwyższenia Krzyża Świętego, w którym ochrzczony był
Jan Karski. Kolejnym punktem dnia było wmurowanie
z inicjatywy Klubu Kuriera tablicy z informacją o absolwencie
szkoły Janie Karskim. Tablica została ufundowana przez
panią europoseł Joannę Skrzydlewską. Tego szczególnego
dnia Kurierzy pomagali również przy organizacji wizyty
Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego w Centrum
Dialogu im. Marka Edelmana, przeprowadzali wywiady
z gośćmi wydarzeń rocznicowych (np. prof. Marianem
Drozdowskim) i uczestniczyli w premierze spektaklu Emisariusz.
- 27 kwietnia był dniem przeznaczonym dla Klubu Kur-
iera. Zorganizowaliśmy tego dnia koncert Oskara Śli-
wińskiego i Darka Grzybowskiego oraz Oli Malickiej
i zespołu Bezmiar. Wszyscy artyści inspirowali swoje występy
postacią Jana Karskiego. Obok koncertu przeprowadziliśmy
zajęcia „O Karskim inaczej…”. Opowiedzieliśmy łodzianom
o działalności Klubu, pokazaliśmy, jak inaczej można opo-
wiadać o historii, wykorzystując do tego komiksy, filmy
rysunkowe i muzykę.
www.youtube.com/
watch?v=wi7FtdHb-iA
DZIAŁALNOŚĆ I FUNKCJONOWANIE KLU BU KURIERA 2013 ROK28
BIO—GRAFIA
BOHATERA
WOŁANIE O PO —
MOC Rok 2014 niech cały świat się dowie O bohaterze, co Jan Karski się zowie
Który walczył o moralność ludzkości By każdy na świecie mógł się cieszyć z wolności
On zawsze dążył do samego końca By naród żydowski mógł oglądać wschody słońca
Wzór patrioty i katolika Pamięć o takich ludziach zbyt szybko zanika
Życie pełne przygód jak z filmów o Bondzie Niech każdy w siedzeniu wygodnie zasiądzie
Gdyż chcę, byś się skupił słuchaczu drogi Bo jak o nim usłyszysz, zwiotczeją ci nogi
Łódź – tam się jego przygoda zaczyna To tutaj mieszkała jego rodzina
Matka zaszczepiła w nim dwie wartości. By do państwa i religii nie wstydzić się miłości
Pierwszego września o 5 rano Dywizjon Karskiego zbombardowano
Gdy napotkał oddział wojska radzieckiego Wraz z batalionem trafił do obozu jenieckiego
Nasz Bond, udając zwykłego żołnierza - dzięki jeńców wymianie – do Niemiec zmierza
Lecz przez to, że nasz Janek był całkiem żwawy Wyskoczył z pociągu i biegł do Warszawy
Niedługo potem w roli emisariusza Karski złożyć raport do Angers wyrusza
Talenty Janka wnet dostrzegł Rząd Nie skorzystać z jego usług – to byłby błąd
Niecały rok później przez Niemców schwytany Bity, gnębiony torturowany
By tajne informacje im wyjawił On okupanta z kwitkiem odprawił
Wolał życie oddać, niż ojczyznę zdradzić Na to mógł tylko jedno poradzić
Żyletkę z buta do żył przystawił Na nasze szczęście się nie wykrwawił
Odratowany, odbity z rąk wroga A do końca misji wciąż długa droga
Kolejnym zadaniem Kuriera naszego Była obserwacja getta warszawskiego
To co tam ujrzał – nie do opisania Postanowił podjąć wszelkie starania
By wyrwać ludzi z tego piekła Lecz przywódców aliantów historia nie urzekła
Znikąd pomocy, zero reakcji Odmowa współpracy nie dała satysfakcji
Do Stanów wyjechał kolejny raport złożyć Liczył, że da radę zagładzie kres położyć
Lecz na niego samego to za duże wyzwanie Mimo to do celu dążył nieprzerwanie
Książka Tajne Państwo bestsellerem się stała Wszystko, co przeżył, opisała
W Stanach pozostał do końca swych dni Lecz nieudana misja jak się śniła, tak się śni
Mimo porażki, dla nas zwycięski Musimy potrafić, wyciągać wnioski z klęski
Po to właśnie powstał Klub Kuriera By przedstawić wam biografię Bohatera
nie pierwszy nie ostatni
raz
nie ostatni nie pierwszy
człowiek
krzyczał głośno zbrodnia
– oficerowie, żydzi!
odpowiedział mu dym
całopalny…
milczenie historii
jest inne niż
wiatr
przemija
biegnie dalej na przód
nie patrzy
ale też
rozwiewa wszystko
w zapomnienie
nieskończona recytacja
słowa rzucone na wiatr
słowa rzucone w wir losu
tylko echo
siedząc nad jeziorem wyobraźni
łapie dziś na wędkę
po tylu latach
ścinki prawdy
każdy ma tu swą misję
– co pan gadasz…
lecz nie każdy będzie bohaterem
DAWID MICHALSKI
DAWID MICHALSKI
Adrian Skrzypczak
Adrianna Krysiak
Aleksandra Forysiak
Aleksandra Kołodziej
Aleksandra Polit
Aneta Wituła
Anita Naumiec
Anna Wyrwał
Bartek Gawinek
Bartek Maciaszczyk
Daniel Drozd
Darek Grzybowski
Daria Wasilewska
Dawid Michalski
Dominika Sułat
Eliza Sierocińska
Ernest Hejna
Ewelina Korzeniowska
Filip Chrzuszcz
Iga Lewandowska
Iza Hajdenrajch
Jakub Gawroński
Jan Golec
Justyna Tomaszewska
Justyna Tomczyk
Kamil Augustyniak
Kamila Wesoła
Karolina Cichocka
Karolina Pakowska
Karolina Tabaczkiewicz
Katarzyna Kęska
Katrzyna Cłapińska
Konrad Woźniak
Krzysztof Iwański
Łukasz Makowski
Maciej Maks
Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi
III LO im. Tadeusza Kościuszki w Łodzi
Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata
Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata
Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata
Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata
pozyskiwanie funduszy na działalność Klubu Kuriera
Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata
Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata
Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata
ZSO im. Stanisława Staszica w Zgierzu
XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi
XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi
specjalista PR
opiekunka grup podczas wyjazdów
XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi
Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi
XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi
XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi
XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi
XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi
IV LO im. Emilii Sczanieckiej w Łodzi
Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi
rzecznik Klubu Kuriera
Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi
XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi
Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata
XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi
XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi
XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi
XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi
XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi
XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi
grafik Klubu Kuriera
XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi
Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata
XXV LO im. Stefana Żeromskiego w Łodzi
XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi
Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata
XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi
XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi
XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi
Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi
specjalista PR
Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi
XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi
Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata
XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi
XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi
XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi
XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi
XXI LO im. Bolesława Prusa w Łodzi
koordynacja materiałów graficznych
Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata
XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi
XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi
Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata
XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi
XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi
XXI LO im. Bolesława Prusa w Łodzi
III LO im. Tadeusza Kościuszki w Łodzi
XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi
XIII LO im. Marii Piotrowiczowej w Łodzi
XXIV LO im. Marii Skłodowskiej-Curie w Łodzi
ZSO im. Stanisława Staszica w Zgierzu
Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi
Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi
Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi
Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi
koordynator projektu
Liceum UŁ im. Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata
Centrum Szkół Mundurowych w Łodzi
Magda Sobczyk
Maja Krauze
Marta Furman
Marta Nowak
Martyna Kosińska
Mateusz Frankowski
Mateusz Robaszkiewicz
Michał Adamiak
Michał Kacperczyk
Michał Nowak
Mikołaj Tarnowski
Monika Tanas
Natalia Florczak
Natalia Gryzio
Natalia Kaźmierczak
Natalia Święcicka
Natalia Żurowska
Ola Forysiak
Ola Maciążak
Ola Malicka
Ola Stankiewicz
Ola Suchocka
Oriana Skriwus
Oskar Śliwiński
Patrycja Bobowicz
Patryk Pazik
Paulina Kołodziej
Piotr Weśka
Radek Głowacz
Roksana Adamus
Roksana Nowacka
Sebastian Nasalski
Sylwia Lasuń
Szymon Pawlak
Viktoria Marszałek
Wojtek Szydziak
UCZESTNICY KLUBU KURIERA
KSIĄŻKIEmisariusz. Własnymi słowami, Jan Karski, Maciej Wierzyński, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
Honorowi obywatele miasta Łodzi, red. Krystyna Stołecka; przekł. na jęz. ang. John Crust, Łódź: Urząd Miasta Łodzi, 2006.
Jan Karski — doktor honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, red. Elżbie-ta Muszyńska, Lublin: Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1996.
Jan Karski: powieść, Yannick Haenel; przekł. Magdalena Kamińska-Maurugeon, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2010.
Karski, Andrzej Żbikowski, Warszawa: Świat Książki, 2011. Karski: opowieść o emisariuszu, E. Thomas Wood, Stanisław M. Jankowski; Kraków: Wydaw. Baran i Suszczyński: Państwowe Muzeum Oświęcim-Brzezinka, 1996.
Karski: raporty tajnego emisariusza, Stanisław M. Jankowski, Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2009.
Misja ostatniej nadziei, Jerzy Korczak, Warszawa: „Volumen”, 1992.
Polska powinna stać się pomostem między narodami Europy Zachodniej i jej wschodnimi sąsiadami, Jan Karski, Łódź: Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego, 1997.
Tajna dyplomacja Churchilla i Roosevelta w sprawie Polski: (1940-1945), Jan Karski, Lublin: Wydaw. Uniw. M. Curie-Skłodowskiej, 1995.
Tajne państwo: opowieść o polskim podziemiu, Jan Karski; oprac. Waldemar Piasecki, Warszawa: „Twój Styl”, 1999.
Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945: od Wersalu do Jałty, Jan Karski; Lublin: Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1998.
ARTYKUŁY Z CZASOPISMAmerykanin z polskim sercem, Jan Karski; rozm. Michał Fajbusiewicz, „Dziennik Łódzki”, 1996, nr 146 s.1,16.
Dary od kuriera, Monika Pietras, „Dziennik Łódzki”, 1999, nr 132, s. 7. Determinacja romantyka, Marek Budziarek, „Tygiel Kultury”, 2000, nr 7/9, s. 154-158.
Fragmenty wykładu, Jan Karski, „Kronika Miasta Łodzi”, 1996, z. 2, s. 19-23.Francuska burza wokół Jana Karskiego czyli nieoczekiwane skutki pewnej filmowej fascynacji, Anna Łabędzka, „Dekada Literacka”, 2010, R. 20, nr 1/2, s. 120-125.
Honorowi Obywatele Miasta Łodzi: tajny emisariusz o światowym rozgłosie, „Kronika Miasta Łodzi”, 2000, nr 1, s. 229-231.
Jan Karski: przyczynki do biografii, Jerzy Korczak, „W Drodze”, 1995, nr 12, s. 48-59.
Karski, bohater nieromantyczny, Marcin Dzierżanowski, „Wprost”, 2010, nr 28, s. 43-44.
Karskiego powrót do źródeł, Wiesław Pierzchała, „Wiadomości Dnia”, 2000, nr 123, s. 6.
Koronny świadek Holocaustu: pytanie o odpowiedzialność, Johannes Willms, przekł. z jęz. niem., „Forum”, 2010, nr 7, s. 10-12.
Kurier holocaustu, Marek Budziarek, „Gazeta Łódzka”, 1999, nr 280, s. 7.Lekcja Karskiego, Waldemar Piasecki, „Dziś”, 2005, R. 16, nr 9, s. 39-45.
Lekcja Karskiego: prorok naszych czasów, Adam Boniecki, „Tygodnik Powszechny”, 2010, nr 30, s. 26-27.
Łodzianin w Waszyngtonie, Marek Budziarek, „Tygiel Kultury”, 2002, nr 1/3, s. 204-207.
Miasto mojej młodości, Jan Karski, „Gazeta Łódzka”, 2000, nr 255, dod. Ziemia Obiecana, s. 3.
Między ostrzami potężnych szermierzy, Mariusz Cieślik, „Rzeczpospolita” (W3), 2011, nr 59, s. P16.
Misja ostatniej nadziei, Jerzy Korczak, „W Drodze”, 2000, nr 5, s. 58-68.
Nie przeceniać sojuszy, Jan Karski, rozm. przepr. Paweł Spodenkiewicz, „Kronika Miasta Łodzi”, 1996, z. 2, s. 13-18.
O człowieku przez największe „C”: wspomnienia o Janie Karskim, Aleksander Klugman, „Kronika Miasta Łodzi”, 2007, z. 1, s. 151-159.
O Janie Karskim, Urszula Kozioł, „Odra”, 2010, nr 4, s. 134-135.
Opowieść o Janie Karskim, Wiesław Pierzchała, „Wiadomości Dnia”, 1999, nr 276, s. 11.
Opowieść o Janie Karskim — cz. 1, Marek Budziarek. „Gazeta Łódzka”,1999, nr 229, s. 5, fot.
Opowieść o Janie Karskim — cz. 2, Marek Budziarek, „Gazeta Łódzka”,1999, nr 230, s. 6.
Opowieść o Janie Karskim — cz. 3, Marek Budziarek, „Gazeta Łódzka” 1999 nr 231, s. 5, portr.
Pocięte świadectwo, Claude Lanzmann, rozm. przepr. Anna Napiórkowska, „Gazeta Wyborcza”, 2010, nr 70, s. 12.
Podarowane miastu, Joanna Podolska, „Gazeta Łódzka”, 1998, nr 115, s. 2.Pożegnanie Jana Karskiego, Marek Edelman, „Zeszyty Literackie”, 2000, nr 4, s. 127-128.
Prezentacja państwa podziemnego w rozmowie Jana Karskiego z prezydentem F.D. Rooseveltem 28 lipca 1943 r., Eugeniusz Hull, „Studia Prawnoustrojowe”, t. 1, 2002, s. 171-180.
Prowincja nowoczesnej Europy, Joanna Podolska, „Gazeta Łódzka”, 1996, nr 149, s. 1.
Skarb darowany, Jan Karski, rozm. Joanna Podolska, „Gazeta Łódzka”, 1998, nr 116, s. 4.
Świat nie chciał mu wierzyć, Paweł Spodenkiewicz, „Dziennik Łódzki”, 2000, nr 164, s. 16.
Tylko dzieci, Janku, odkupią winy, Aleksandra Klich, (Historia pewnego kuriera), „Gazeta Wyborcza”, 2010, nr 161, s. 12-13.
Z miasta Łodzi, Jan Karski, rozm. Waldemar Piasecki, „Gazeta Łódzka”, 2000, nr 112, s. 5.
Z miasta Łodzi: (fragment rozmowy z prof. / Janem Kozielewskim-Karskim), rozm. Waldemar Piasecki, „Wędrownik”, 2000, nr 3, s. 54-55.
Żołnierz, dyplomata, uczony, Paweł Samuś, „Kronika - pismo Uniwersytetu Łódzkiego”, 1996, nr 4, s. 14-15.
STRONY INTERNETOWE
www.centrumdialogu.com/pl/klub-kuriera
www.jankarski.org
karski.muzhp.pl
www.jankarski.net/pl
www.sprawiedliwi.org.pl/pl/cms/polscy-sprawiedliwi
BIBLIOGRAFIA
ORGANIZATOR
SPONSOR PARTNER
DOFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW
HONOROWE PATRONATY
PATRON MEDIALNY
Projekt dofinansowany przez Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach programu „Patriotyzm Jutra”.
Wydarzenie współfinansowane ze środków otrzymanych z Urzędu Miasta Łodzi
Wydawca: Centrum Dialogu im. Marka Edelmana
Projekt graficzny: Krzysztof Iwański | ivvanski.com
Druk: www.cuddruk.pl
Nakład: 2000 egz.
Centrum Dialogu im. Marka Edelmana
ul. Wojska Polskiego 83
91-755 Łódź
tel. 42 636 38 21
kom. 506 155 911
Dziękujemy Muzeum Miasta Łodzi za pomoc w realizacji projektu i udostępnienie
materiałów edukacyjnych z wydawnictwa „Jan Karski — Powrót bohatera”
ISBN: 978-83-63182-18-2