Knjiga Ustavni Sistem CG

7/24/2019 Knjiga Ustavni Sistem CG

1/80

USTAVNI SISTEM

CRNE GORE

Duanka Jaukovi i Slavica Baji

PRIRUNIK ZA POLAGANJE STRUNOG ISPITAZA V, VI I VII NIVO KVALIFIKACIJE OBRAZOVANJA

I izdanje

Crna Gora

Uprava za kadrove

Podgorica, 2015.


2/80


3/80

RIJE RECENZENTA

1. POJAM I STRUKTURA USTAVA

1.1 Pojam ustava u teoriji1.2 Ustav Crne Gore - sadraj i strukture

2. DRAVA, PRAVNI POREDAK I ZAKONODAVSTVO2.1 Osnovne postavke ureenja drave i poloaja graana (l. 1 do 14)2.2 Primat meunarodnog prava (lan 9)2.3 Zakonodavstvo (lan 16)2.4 Odnos Crne Gore sa drugim dravama i meunarodnim

organizacijama (lan 15)

3. DRAVNI SIMBOLI (lan 4)

4. ZABRANA DISKRIMINACIJE (lan 8)

5. PODJELA VLASTI (lan 11)

6. OSNOVE LJUDSKIH PRAVA I SLOBODA6.1 Princip jednakosti i osnov za ostvarivanje prava i sloboda (lan 17)6.2 Pravo na jednaku zatitu i pravo na pravni lijek (l. 19 i 20)6.3 Pravo na pravnu pomo (lan 21)6.4 Ravnopravnost ene i mukarca (lan 18)6.5 Pravo na zdravu ivotnu sredinu (lan 23)

7. OGRANIENJE LJUDSKIH PRAVA I SLOBODA (l. 24 i 25)

8. LINA PRAVA I SLOBODE (l. 26 do 44 i Amandmani I i II)8.1 Prava i slobode kojima se titi ziki integritet ovjeka (l. 26, 27 i 28)8.2 Lina sloboda (l. 29 do 38 i Amandmani I i II)8.3 Pravo na privatnost (l. 39 do 43)

9. POLITIKA PRAVA I SLOBODE (l. 45 do 57)9.1 Birako pravo (lan 45)9.2 Zatita integriteta linosti

9.2.1 Sloboda misli, savjesti i vjeroispovjesti i slobodaizraavanja (l. 46 i 47)9.2.2 Pravo na prigovor savjesti (lan 48)9.2.3 Sloboda tampe i zabrana cenzure (l. 49 i 50)

6

999

12121314

14

16

17

18

191920202121

23

24242527

303030

303131

S A D R A J


4/80

9.2.4 Pravo na pristup informacijama (lan 51)9.2.5 Sloboda mirnog okupljanja (lan 52)9.2.6 Sloboda udruivanja, zabrana politikog organizovanja

i zabrana djelovanja i osnivanja politikih i drugihorganizacija (l. 53, 54 i 55)

9.2.7 Pravo obraanja (l. 56 i 57)

10. EKONOMSKA, SOCIJALNA I KULTURNA PRAVAI SLOBODE (l. 58 do 78)

10.1 Pravo svojine i pravo nasljeivanja (l. 58 i 60)10.2 Sloboda preduzetnitva (lan 59)10.3 Pravo na rad i prava u vezi sa radom (l. 62, 63 i 64)10.4 Pravo na trajk (lan 66)10.5 Socijalna prava (l. 67 i 69)

10.6 Posebna zatita lica sa invaliditetom (lan 68)10.7 Zatita potroaa (lan 70)10.8 Zatita braka, porodice, majke i djeteta

i prava djece (l. 71, 72, 73 i 74)10.9 Pravo na kolovanje, sloboda stvaralatva, nauka, kultura,

umjetnost i prirodna i kulturna batina (l. 75, 76, 77 i 78)

11. SOCIJALNI SAVJET (lan 65)

12. POSEBNA PRAVA PRIPADNIKA MANJINSKIH NARODA I DRUGIHMANJINSKIH NACIONALNIH ZAJEDNICA (l. 79 i 80)

13. PRAVA STRANACA (lan 39 stav 3, lan 44, lan 54 stav 3, lan 61i lan 91 stav 3)

14. ZATITNIK LJUDSKIH PRAVA I SLOBODA (lan 81)

15. SKUPTINA CRNE GORE (l. 82 do 94 i Amandmani III i IV)15.1 Nadlenost15.2 Nain rada i odluivanja15.3 Sastav, nain izbora i mandat15.4 Prava i dunosti poslanika i prestanak mandata

16. IMUNITET

17. PREDSJEDNIK CRNE GORE (l. 95 do 99 i Amandman V)17.1 Nadlenost17.2 Izbor i mandat

18. VLADA CRNE GORE (l. 100 do 110)18.1 Nadlenost

3132

3334

353536363738

3939

40

41

43

44

45

47

4949505152

53

545455

5656


5/80

18.2 Sastav, nain izbora i prestanak mandata

19. DRAVNA UPRAVA (l. 111 i 112)

20. LOKALNA SAMOUPRAVA (l. 5 i 22 i l. 113 do 117)

21. SUDSTVO (l. 118 do 126 i Amandmani VI, VII, VIII i IX)21.1 Naela sudstva i sudijska funkcija21.2 Sudski savjet

22. VOJSKA CRNE GORE (LAN 129)

23. SAVJET ZA ODBRANU I BEZBJEDNOST (l. 130 i 131)

24. PROGLAENJE RATNOG I VANREDNOG STANJA (l. 132 i 133)

25. DRAVNO TUILATVO (lan 134 i Amandmani IV, X, XI, XII i XIII)25.1 Status, nadlenost, imenovanje i mandat25.2 Tuilaki savjet

26. EKONOMSKO UREENJE (l. 139 do 144 i Amandman XIV)26.1 Principi, ekonomski prostor i dravna svojina26.2 Poreska obaveza

26.3 Centralna banka Crne Gore26.4 Dravna revizorska institucija

27. USTAVNOST I ZAKONITOST (l. 145 do 148)27.1 Saglasnost propisa27.2 Objavljivanje i stupanje na snagu propisa27.3 Zabrana povratnog dejstva propisa27.4 Zakonitost pojedinanih akata

28. USTAVNI SUD CRNE GORE (l. 149 do 154 i Amandmani XV i XVI)28.1 Nadlenost28.2 Odluivanje28.3 Sastav, izbor i mandat

29. PROMJENA USTAVA (l. 155, 156 i 157)

30. USTAVNI ZAKON ZA SPROVOENJE USTAVA (lan 158)

56

58

59

606061

63

64

65

666667

686868

6969

7171717273

74747575

77

78


6/80

6

RIJE RECENZENTA

Provjera i adekvatna verikacija sposobnosti dravnih slubenika da odgovoreobavezama koje su preuzeli a koje sobom nose poslove, na kojima su ili za koje suangaovani u dravnoj administraciji na razliitim nivoima je viestruko znaajna,kako za njih, tako i za instituciju pa i ire od toga. Umjesto nabrojavanja razlogakao potvrda prethodnoj tezi, a to je teko uraditi a posebno bez ostatka i do kraja,podsjetiu samo na sve izvesniju, teu i zahtijevniju obavezu da slubeniku dravneadministracije treba stvoriti uslove da se opremi svim podrazumijevajuim znanjimai vjetinama da bi samostalno i kompetentno ostvario ono to se od njega oekuje a ito sam ima kao linu ambicuju.

Znaaj javne administracije na svim nivoima drutvene organizacije je neupitan.

Kau posebno danas kada se Crna Gora otvara kao demokratska zajednica u stasa-vanju sa ambicijom da ue u ire meunarodne demokratske integracije usvajajuii inei svojom drutvenom stvarnou kroz institucije i nove odnose savremene de-mokratske vrijednosti. Drava su ljudi, temelj drutvene zajednice je ovjek. Kvalitetje u mjerljivom stepenu obuenosti i kompetentnosti koja se iskazuje kroz odgovorani profesionalan odnos svih pojedinaca angaovanih na razliitim mjestima sa razlii-tim zadacima, ali uz istu linu i kolektivnu obavezu i oekivanja. Da to bude dobro.Danas ovjek zna mnogo, zahvaljujuci prethodnim postupcima i procedurama koji-ma je ili kroz koje je osvajao znanje i vjetine. ivot je bri, kompleksniji i bogatiji, a

samim tim zahtijevniji i izazovniji od svega to ga pokuava spoznati, njime ovladati,mnogim njegovim procesima menadirati. ovjek je dosegao i neto to je bilo skorona nivou opteg odnosa, neoekivano pa ak i nemogue koliko jue. Dokaz je to daje potraga za novim saznanjima nedokuiva za jednu generaciju. Ali sve to treba upo-trijebiti, time se koristiti, znati sve staviti u potrebu line i ire armacije.

U konkretnom sluaju slubenici sa specinim znanjima sigurno da objektivnoimaju potrebu da ta znanja praktino dokazuju, kroz praksu dorauju. U oblasti pra-va, kada je sistem u pitanju prije svega se oekuje od ljudi koji su edukovani kada je

pravo u pitanju u najirem smislu te rijei da prednjae i da nose svoje obaveze navidljiv i odgovoran nain. Usudio bih se rei da je u svemu tome poznavanje elemen-tarnih standarda, kada je pravo u pitanju stvar i line, dakle pojedinane kulture, nesamo svakog slubenika. Nego i vie od toga. Svi ljudi ne moraju znati kako se bezikakvih rizika operiu krajnici. Zato su osposobljeni ljudi koji raspolau specinimznanjima iz medicine. Tako je i sa inenjerima. Svi ne moramo znati voziti avion. Ali,svi bi trebali da znamo u kojoj dravi ivimo, kako je organizovana, kojem tipu dra-va pripada, kakva su ovlaenja i nadlenosti, ak i ne samo najvanijih institucija inosilaca javnih ovlaenja. U suprotnom imaemo sjajne strunjake, dobre hirurge,ekonomiste, pilote ali i ljude koji zanemaruju potrebu da znaju kako ustanove i insti-

tucije u kojima rade funkcioniu, kakav je njihov status, kako uestvuju u drutve-nim posebno u pravnim procesima.


7/80

7

Provjera strune osposobljenosti i stepena kompetentnosti za svakog pojedina-

no ima za cilj upravo da se sve uporedi sa stepenom sigurnosti svih nas da oni kojirade ma koji posao kao dravni slubenici u ovom sluaju znaju u kojem dravnompravnom ambijentu funkcioniu, ive i djeluju. Treba priznati da za razliku od dru-gih kada se suoe sa pravom i njegovim istinama, teko im moe bilo ko ponuditikonane istine. Jo su ranije mudri ljudi, kao Kant recimo govorili da ne slui naast onima koji su se kroz istoriju bavili pravom, injenica da danas ak nema op-teprihavaene denicije ta je pravo za razliku od medicine, ekonomije, ali, provjeraznanja kada je ustavna organizacija drave iji smo graani u pitanju je nuna jer eeliminisati neprijatne situacije na koje kada je pravo u pitanju odgovori ve postoje.Ukazae na one koje ne samo u ustavnom pravom nego i svojoj obavezi na radnom

mjestu pristupaju neodgovorno kao fakultativnim tivima. Ovo je tim vanije to jeCrna Gora kao drava u dugoj svojoj dravnoj tradiciji i trajanju mijenjala i adaptira-la svoju dravnu organizaciju potrebama koje je vrijeme nametalo, esto voljno, estonevoljno. Stabilnost jedne drave, pa samim tim i garancije za visok stepen kvalitetaivota ljudi u njoj lee ne samo u dobrom poznavanju njene pozitivno pravne linekarte, njene aktuelne ustavne organizacije nego i u dosljednom i u korektnom inter-pretiranju i profesionalnom provoenju istih na mjestima e su angaovani i dravnislubenici. U ovom trenutku iznad svega to je tim vanije jer je nova ustavna orga-nizacija Crne Gore kao nezavisne, suverene, meunarodno priznate i demokratske

drave utvrena prije desetak godina. Potrebno je vrijeme da bi ustavom promovisa-no bilo i materijalizovano postalo naom stvarnou, emu neizostavno nuno moradoprinijeti prihvatanu od svih graana pa i slubenika te nove organizacije, te noveustavne istine, njihov odgovoran odnos prema obavezi da je potuju i da je armiu.Toga nema bez visokoobrazovane administracije i slubenika koji mogu da nose od-govornost koju imaju zbog poslova koje obavljaju.

Struni ispit e biti kvalitetnije obavljen ako se bude realizovao uz prethodnouraeno sve da slubenik bude uz praktina znanja koja nosi i koja je stekao u mo-

gunosti da prethodno kroz nove informacije razrijei odreene dileme, da odgovorena odreena pitanja koja mu eventualno predstavljaju problem u profesionalnoj egzi-stenciji. Ova skripta koju su kao pomo za pripremu strunog ispita u ovoj zahtjevnojoblasti ustavne organizacije Crne Gore uradile uvaene gospoe Jaukovi i Baji izakojih stoji veliko teorijsko znanje i praktino iskustvo bie od dobre pomoi i korisni-cima i onima koji rade na profesionalnoj organizaciji ispita.

Prof. dr Miodrag Vukovi


8/80

8


9/80

9


1.POJAM I STRUKTURA USTAVA

1.1Pojam ustava u teoriji

U pravnoj teoriji postoje razliite teorije o pojmu ustava, ali se u sutini mogusvesti na pojam ustava u materijalnom i pojam ustava u formalnom smislu.

Osnovno obiljeje ustava u materijalnom smislu je sadraj odnosa koje regulie(ustavna materija), nezavisno od toga da li je regulisan ustavnom normom ili drugimpropisima, pa ak i obiajima. Sutinu ustava u materijalnom smislu ini sadrajustavne materije. Forma u kojoj je izraena ustavna materija nije presudna. Zato semoe smatrati da ustav u materijalnom smislu postoji u svakoj dravi.

Pojam ustava u formalnom smislu odreuju dva bitna svojstva. Prvo je vezano zasadraj koji je u biti identian sa sadrajem ustava u materijalnom smislu, a drugiza formu ustava, pri emu se misli na oblik u kojem je izraen sadraj ustava. Tosu: prije svega, pisana forma ustava, za razliku od ustava u materijalnom smislukoji ne mora biti u pisanoj formi, zatim kodikacija pravnih normi (pisani ustav jenajee jedan jedinstven akt kodikovani ustav i rjee nekodikovani kada ga inivie pravnih akata) i, tree najbitnije svojstvo ustava u formalnom smislu je najveapravna snaga ustavnih normi i najvie mjesto koje ustav zauzima u hijerarhiji prav-nih akata. Ovo najznaajnije svojstvo, prema teoriji, proizilazi iz naina donoenja

i nadlenosti za njegovo donoenje. Za donoenje ustava i odluivanje o njegovimpromjenama nadlean je poseban organ (ustavotvorna skuptina). Ustav se donosi imijenja po posebnom postupku, a karakterie ga i poseban nain ureivanja postup-ka donoenja i promjene ustava.

Ne ulazei dublje u teorijska razmatranja izdvajamo u teoriji poznatu klasikacijuustava na pisane i nepisane i vrste i meke ustave, zavisno od toga da li je postupakza izmjenu ustava stroi i sloeniji od zakonodavnog postupka (npr. poseban organkoji donosi ustav, kao to je ustavotvorna skuptina, poseban postupak utvrivanjapredloga izmjena ustava, uz uee graana, donoenje odluke o izmjeni ustava po-

sebnom veinom, stroom od one po kojoj se donose zakoni, a o pojedinim pitanjimai referendumom) ili za izmjenu ustava nije potreban drukiji nain odluivanja odonog koji je propisan za zakone.1

U svijetu danas preovlauju pisani ustavi. Veina savremenih ustava pripadavrstim ustavima.

1.2Ustav Crne Gore sadraj i struktura

Ustav Crne Gore je najvii pravni akt u dravi, sa kojim moraju biti saglasni svizakoni i drugi propisi u dravi. Sadrina Ustava upuuje da se radi o ustavu kojijednaku vanost poklanja dravi, njenoj organizaciji i granicama njenih ovlaenja,ljudskim pravima i slobodama, kao i uspostavljanju i propisivanju pravila po kojimase stvara pravo.

1 Ustavno pravo, Marijana Pajvani i Mladen Vukevi, Podgorica, 2008


10/80

10

Ustavni sistem Crne Gore

Ustav Crne Gore usvojila je Ustavotvorna skuptina Republike Crne Gore, 19. ok-tobra 2007. godine, a Odluku o proglaenju Ustava Ustavotvorna skuptina donijelaje tri dana kasnije, 22. oktobra 2007. godine.2

Nakon est godina izvrene su promjene Ustava. Promjene su izvrene Amandma-nima I do XVI na Ustav Crne Gore, koje je Skuptina Crne Gore donijela i proglasila,na sjednici od 31. jula 2013. godine.3Navedeni amandmani ine sastavni dio UstavaCrne Gore i stupaju na snagu danom proglaenja.

Ustav Crne Gore ine preambula i normativni dio.Preambula je odvojena od normativnog dijela i predstavlja uvod u Ustav. Pre-

ambula sadi pravno-politike osnove, odnosno polazita za donoenje Ustava, prijesvega odluku graana Crne Gore da ive u nezavisnoj i suverenoj dravi Crnoj Gori,donesenu na referendumu od 21. maja 2006. godine, a taj dan je posebnim zakonomodreen kao Dan nezavisnosti Crne Gore. Osnovne vrijednosti drave Crne Gore susloboda, mir, tolerancija, potovanje ljudskih prava i sloboda, multikulturalnost, de-

mokratija i vladavina prava, kao i privrenostravnopravnoj saradnji sa drugim naro-dima i dravama i evropskim i evroatlantskim integracijama.

Normativni dio Ustavastrukturiran je u osam cjelina, i to:XXXI Osnovne odredbeXXXII Ljudska prava i slobodeXXXIII Ureenje vlastiXXXIV Ekonomsko ureenjeXXXV Ustavnost i zakonitostXXXVI Ustavni sud Crne Gore

XXXVII Promjena UstavaXXXVIII Prelazna i zavrna odredba.

U Osnovnim odredbamaUstava (l. 1 do 16) date su osnovne postavke karakteradrave, oblika vladavine i ureenja vlasti i propisana pitanja koja se ureuju zako-nom, zatim dravni simboli, jezik i pismo, odvojenost vjerskih zajednica od drave,odnos sa drugim dravama i meunarodnim organizacijama, kao i osnovna naelaljudskih prava i sloboda kojima se jemi njihova zatita, nepovredivost, potovanjeprava i sloboda drugih, zabrana izazivanja ili podsticanja mrnje ili netrpeljivosti pobilo kom osnovu i zabrana diskriminacije.

Drugi dio Ustava(l. 17 do 81 i Amandmani I i II) posveen je ljudskim pravimai slobodama koja se dijele na lina, politika, ekonomska, socijalna i kulturna. Uokviru tog dijela ureena su posebna manjinska prava i Zatitnik ljudskih prava isloboda.

Trei dio(l. 82 do 138 i Amandmani III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII i XIII)odnosi se na ureenje vlasti. U ovom dijelu propisani su nadlenost, izbor, mandat iprestanak mandata Skuptine Crne Gore, Predsjednika Crne Gore, Vlade Crne Gorei druga pitanja vezana za funkcionisanje ovih organa vlasti, kao i naela lokalne sa-mouprave, sudstva, Vojske Crne Gore, Savjeta za odbranu i bezbjednost i Dravnog

tuilatva.2 Ustav je objavljen u Slubenom listu CG, broj 1/073 Amandmani I do XVI na Ustav Crne Gore objavljeni su u Slubenom listu CG, broj 38/13


11/80

11


Predmet etvrtog dijela(l. 139 do 144 i Amandman XIV) je ekonomsko ureenjekoje sadri principe ekonomskog ureenja, deniciju ekonomskog prostora i odree-nje titulara dravne svojine, naela u vezi poreskih obaveza, statusa, organizacije iupravljanja, odnosno rukovoenja Centralnom bankom Crne Gore i Dravnom revi-zorskom institucijom.

Dio peti(l. 145 do 148) sadri naela ustavnosti i zakonitosti, kao to su sagla-snost propisa, objavljivanje i stupanje na snagu propisa, zabrana povratnog dejstvai zakonitost pojedinanih akata.

U estom dijeluUstava (l. 149 do 154 i Amandmani XV i XVI) ureena je nadle-nost Ustavnog suda i izbor, mandat i prestanak funkcije sudija Ustavnog suda, kaoi pokretanje postupka za ocjenu ustavnosti i zakonitosti, odluivanje Ustavnog sudai prestanak vaenja propisa na osnovu odluke Ustavnog suda o ocjeni ustavnosti izakonitosti.

Dio sedmi(l. 155 do 157) sadri odredbe o promjeni Ustava koje se odnose na

predlog za promjenu Ustava, akt o promjeni Ustava i potvrdu na referendumu.Dio osmi(lan 158) predvia donoenje ustavnog zakona za sprovoenje Ustava,

propisuje nain njegovog donoenja, proglaavanja i stupanja na snagu.


12/80

12


2.DRAVA, PRAVNI POREDAK I ZAKONODAVSTVO

2.1Osnovne postavke ureenja drave i poloaja graana(l. 1 do 14)

Ustavom je odreen karakter drave Crne Gore.Crna Gora je nezavisna i suverena drava, republikanskog oblika vladavine. Ona

je graanska, demokratska, ekoloka i drava socijalne pravde, zasnovana na vlada-vini prava.

Ovakav karakter drave izraavaju i ustavna naela da suverenost pripada gra-anima koji imaju crnogorsko dravljanstvo i da se ne moe uspostaviti niti priznativlast koja ne proistie iz slobodno izraene volje graana na demokratskim izborima,u skladu sa zakonom.

Graanin vlast ostvaruje neposredno, odluivanjem na referendumu, i preko slo-bodno izabranih predstavnika, i to odbornika u skuptini optine, Glavnog grada iPrijestonice ili poslanika u Skuptini Crne Gore.

Osnovne postavke ureenja vlasti poivaju na naelu podjele vlasti na zakono-davnu, izvrnu i sudsku.

Ustavom se garantuje jedinstvo i neotuivost teritorije Crne Gore. Dravnu terito-riju Crne Gore i njenu nezavisnost i suverenost brani Vojska Crne Gore.

Ustavom su odreeni dravni simboli, Glavni grad i Prijestonica. Glavni grad dr-ave je Podgorica, a Prijestonica, kao istorijski, kulturni i duhovni centar Crne Gore,je Cetinje.

Jedno od osnovnih ustavnih naela je nepovredivost prava i sloboda, a drava jeta koja jemi i titi prava i slobode.

Ustav garantuje da je u Crnoj Gori slobodno sve to Ustavom i zakonom nije za-branjeno. Ovo ustavno naelo se odnosi na graane, a ne na organe vlasti ija suovlaenja ograniena Ustavom i zakonom.

Meutim, sloboda koja se graanima garantuje Ustavom ograniena je njihovom

obavezom da potuju prava i slobode drugih, kao i obavezom da se pridravaju Usta-va i zakona. Ova obaveza vai i za strance dok borave u Crnoj Gori.Najznaajnije ustavne zabrane tiu se izazivanja ili podsticanja mrnje ili netrpe-

ljivosti po bilo kom osnovu i diskriminacije.Odnos drave prema svojim graanima izraava se kroz ustavna naela o crno-

gorskom dravljanstvu. Drava je ta koja titi prava i interese crnogorskih dravl-jana. Crnogorski dravljanin ne moe biti prognan niti izruen drugoj dravi, osim uskladu sa meunarodnim obavezama Crne Gore.

Kao dio identitetskih prava, Ustavom je ureeno i pitanje jezika. Slubeni jezik uCrnoj Gori je crnogorski jezik, a irilino i latinino pismo su ravnopravni. U slube-noj upotrebi su i srpski, bosanski, albanski i hrvatski jezik. Ovo pitanje e biti pred-met zakonske regulative, pri emu e se naroito voditi rauna o Evropskoj povelji oregionalnim i manjinskim jezicima.


13/80

13


Imajui u vidu graanski karakter Crne Gore, vjerske zajednice su odvojene oddrave. S obzirom da je Crna Gora multinacionalna i multikulturalna drava, demo-kratski principi je obavezuju da vjerskim zajednicama obezbijedi slobodu u vrenjuvjerskih obreda i vjerskih poslova, kao i njihovu ravnopravnost.

2.2Primat meunarodnog prava (lan 9)

Novina ovog Ustava je ureivanje pravne snage i mjesta potvrenih i objavljenihmeunarodnih ugovora i opteprihvaenih pravila meunarodnog prava u pravnomporetku Crne Gore. Propisano je da potvreni i objavljeni meunarodni ugovori i op-teprihvaena pravila meunarodnog prava:

su sastavni dio unutranjeg pravnog poretka, imaju primat nad domaim zakonodavstvom i neposredno se primjenjuju kada odnose ureuju drukije od unutranjeg za-

konodavstva.

Iz ovih ustavnih odreenja moe se zakljuiti da je kod nas prihvaeno monisti-ko shvatanje odnosa meunarodnog i unutranjeg prava, i to monizam s primatommeunarodnog prava, koji je danas opteprihvaeno shvatanje, a po kojem su meu-narodno i unutranje pravo dio jednog sistema u kojem postoji hijerarhija. To znaida se meunarodna norma smatra starijom od nacionalne i primjenjuje se i onda kadprotivurjei normi unutranjeg prava. Unutranjom normom se ne moe derogiratimeunarodna ni pod kojim uslovima, pa ni onda kada je prva posebno ili vremenski

kasnija (lex specialis, lex posterior).4

Primat meunarodnog prava uslovio je sadraj principa ustavnosti i zakonitosti

kojima se ustanovljava hijerarhija pravnih akata. Tako zakon mora biti saglasan saUstavom i potvrenim i objavljenim meunarodnim ugovorima, a ako nije, Ustavnisud ga moe svojom odlukom eliminisati iz pravnog sistema.

Meunarodne ugovore, prema lanu 100 taka 4 Ustava, zakljuuje Vlada CrneGore, a prema lanu 82 taka 17 Ustava, potvruje Skuptina Crne Gore.

Iz navedenih ustavnih principa koja se oslanjaju na opte naelo da se ugovorimoraju potovati (pacta sunt servanda) proistie opta obaveza usklaivanja unu-tranjeg prava sa obavezama meunarodnog prava. Svaka drava bira nain na kojie odreenu meunarodnu obavezu inkorporirati u svoj pravni sistem.

Sam nain usklaivanja podrazumijeva da se obaveze drave, koje je preuzela po-tvrenim meunarodnim ugovorom, domaim zakonima konkretizuju propisivanjemnaina ostvarivanja prava i obaveza, naina uvoenja odreenih standarda, organanadlenih za postupanje i odluivanje i odgovarajuih postupaka.

Iako je Ustavom propisana i mogunost neposredne primjene potvrenog i objav-ljenog meunarodnog ugovora sve njegove norme ne mogu se primijeniti bez inter-vencije drave. Naime, dok su neke od njih formulisane da su samoizvrive (self-exe-cuting), tj. da se mogu odmah neposredno primijeniti, mnoge druge su u tom pogledu

nepotpune jer zahtijevaju da ih drava konkretizuje donoenjem svojih propisa.5

4 Osnovi meunarodnog javnog prava, autori Vojin Dimitrijevi, Obrad Rai, Vladimir eri, Tatjana Papi, Vesna Petrovi i SaaObradovi, u izdanju Beogradskog centra za ljudska prava, 2005.

5 Osnovi meunarodnog javnog prava, autori Vojin Dimitrijevi, Obrad Rai, Vladimir eri, Tatjana Papi, Vesna Petrovi i SaaObradovi, u izdanju Beogradskog centra za ljudska prava, 2005.


14/80

14


Krenje obaveza meunarodnog prava moe da proizilazi iz neprimjenjivanja me-unarodnog prava u konkretnoj situaciji. Meutim i sama nesaglasnost zakonodav-stva moe predstavljati krenje obaveze meunarodnog prava. U obje ove situacijepostoji odgovornost drave.

2.3 Zakonodavstvo (lan 16)

to se tie zakonodavstva, Ustav ne samo da je uredio nadlenost za donoenjezakona i obavezu meusobne usklaenosti pravnih propisa - zakona sa Ustavom ipotvrenim i objavljenim meunarodnim ugovorima, a drugih propisa sa Ustavom izakonom, ve je jasno uspostavio granicu izmeu zakona i podzakonskih akata, pro-pisujui pitanja koja se mogu urediti samo zakonom.

Ustavom je propisano da se zakonom, u skladu sa Ustavom, ureuju: nain ostvarivanja ljudskih prava i sloboda, kada je to neophodno za njihovo

ostvarivanje, kao i nain ostvarivanja posebnih manjinskih prava; nain osnivanja, organizacija i nadlenost organa vlasti i postupak pred tim

organima, ako je to neophodno za njihovo funkcionisanje; sistem lokalne samouprave i druga pitanja od interesa za Crnu Goru.

Podzakonskim aktima mogue je, radi sprovoenja zakona, detaljnije razraditipojedina pitanja koja su ureena zakonom. Ovlaenje za donoenje podzakonskogakta i pitanja koja se mogu urediti podzakonskim aktom moraju biti propisani zako-

nom.

2.4Odnos Crne Gore sa drugim dravama i meunarodnimorganizacijama (lan 15)

U osnovnim odredbama Ustava ureeni su i principi uspostavljanja odnosa CrneGore sa drugim dravama i meunarodnim organizacijama. Radi se o saradnji irazvijanju prijateljskih odnosa sa drugim dravama, regionalnim i meunarodnimorganizacijama, na principima i pravilima meunarodnog prava.

U teoriji meunarodnog prava, meunarodne organizacije su denisane kao vi-estranim ugovorima osnovani trajni oblici institucionalizovanog optenja tri ili viedrava, sa posebnim statusom i stalnim organima, u okviru kojih se na nain pred-vien statutima i drugim osnovnim dokumentima organizacija, odvijaju procesi mul-tilaterarnog pregovaranja i zajednikog odluivanja drava lanica u odgovarajuimoblicima meunarodne saradnje.6

Konstitutivni elementi ove denicije su: drava, meunarodni ugovor, stalni orga-ni, oblast djelatnosti i posebni status.

Meunarodnim ugovorom kojim se osniva meunarodna organizacija odreujuse organi, nadlenost, oblast i cilj djelovanja. Ugovor o osnivanju mora biti potvren

saglasno ustavnim odredbama drava lanica i na taj nain drave lanice izraavajusvoju suverenu volju da uestvuju u tom obliku saradnje. Na isti nain se sprovodi

6 Meunarodne organizacije, autor dr Vojin Dimitijevi, u izdanju Savremene administracije Beograd, 1980.


15/80

15


pristupanje drava koje postaju lanice nakon osnivanja meunarodne organizacije.Prema tome, potvreni meunarodni ugovor je instrument kojim se osniva meu-

narodna organizacija ili se pristupa postojeoj meunarodnoj organizaciji.Ustavom je takoe utvreno da o nainu pristupanja Evropskoj uniji odluuje

Skuptina Crne Gore. Aktivnosti u vezi pristupanja Evropskoj uniji su u toku, zasni-vaju se na pregovorima, planovima organa vlasti i rezultatima izvjetaja o ispunjeno-sti uslova za pristupanje. U tom procesu uestvuju svi organi vlasti, svako u okvirimasvojih nadlenosti, kao i civilni sektor.

Ustavom je utvrena i zabrana stupanja Crne Gore u savez sa drugom dravomkojim gubi nezavisnost i puni meunarodni subjektivitet.


16/80

16


3.DRAVNI SIMBOLI (lan 4)

Ustavom Crne Gore odreeni su dravni simboli: grb, zastava i himna.Grb Crne Gore je zlatni dvoglavi orao sa lavom na prsima. Zastava Crne Gore jecrvene boje sa grbom na sredini i zlatnim obrubom. Himna Crne Gore je Oj svijetlamajska zoro.

Dravnim simbolima predstavlja se Crna Gora i izraava pripadnost Crnoj Gori.Blia sadrina, opis i veliina Grba i Zastave i tekst Himne, kao i nain upotrebe,

isticanja i zatita dravnih simbola propisani su zakonom.Zakonom je propisano u kojim sluajevima se obavezno upotrebljavaju ili se mogu

upotrebljavati ili se uopte ne smiju upotrebljavati pojedini dravni simboli.Grb se obavezno upotrebljava: u dravnom peatu; u peatima dravnih organa

i organa lokalne samouprave; u slubenim prostorijama dravnih organa i organalokalne samouprave i slubenim natpisima postavljenim na zgradama u kojima suovi organi smjeteni; u prostorijama obrazovnih ustanova u kojima se izvodi vaspit-no-obrazovni proces i natpisima postavljenim na zgradama u kojima su ove ustanovesmjetene; na zgradama predstavnitava Crne Gore u inostranstvu; na slubenimaktima kojima se slue predstavnici dravnih organa; na poveljama, diplomama ipriznanjima koje daje Crna Gora; na diplomama i svjedoanstvima o zavrenom ko-lovanju; na legitimacijama poslanika, lanova Vlade, sudija, inspektora i drugih slu-benih lica.

Zastava se stalno vije: na zgradi Skuptine Crne Gore; na zgradama u kojima senalaze slubene prostorije Predsjednika Crne Gore, Vlade Crne Gore, Ustavnog suda,Vrhovnog suda, Vrhovnog dravnog tuioca i Zatitnika ljudskih prava i sloboda; narezidenciji Predsjednika Crne Gore.

Himna se izvodi: povodom Dana dravnosti Crne Gore; prilikom polaganja vije-naca zvaninih predstavnika Crne Gore na groblja, grobove i druga spomen-obelejacrnogorskih boraca i rtava rata; pri ispraaju Predsjednika Crne Gore u zvaninuposjetu stranoj dravi i njegovom povratku u Crnu Goru; pri zvaninom dolasku uCrnu Goru, odnosno ispraaju iz Crne Gore efa strane drave ili vlade i visokog

predstavnika meunarodne organizacije; na proslavama, sveanostima i drugim ma-nifestacijama kojima se zvanino obiljeavaju dogaaji od znaaja za Crnu Goru;prilikom meunarodnih susreta, takmienja i drugih skupova (politikih, naunih,kulturno-umjetnikih, sportskih i dr.) na kojima Crna Gora zvanino uestvuje ili jereprezentovana, u skladu sa pravilima i praksom odravanja takvih skupova.

Grb i zastava, kada se istiu u Crnoj Gori sa jednim ili vie grbova ili zastava dru-gih drava ili meunarodnih organizacija, zauzimaju poasno mjesto.

Ako se himna izvodi u Crnoj Gori zajedno sa himnom strane drave ili sveanompjesmom meunarodne organizacije, izvodi se prvo himna strane drave ili sveanapjesma meunarodne organizacije, a zatim himna Crne Gore.


17/80

17


4.ZABRANA DISKRIMINACIJE (lan 8)

Ustavom je zabranjena svaka neposredna ili posredna diskriminacija, po bilo komosnovu.Ova zabrana je razraena Zakonom o zabrani diskriminacije, tako to je propi-

sano da je diskriminacija svako neopravdano, pravno ili faktiko, neposredno ili po-sredno pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno proputanje postupanjaprema jednom licu, odnosno grupi lica u odnosu na druga lica, kao i iskljuivanje,ograniavanje ili davanje prvenstva nekom licu u odnosu na druga lica, koje se za-sniva na rasi, boji koe, nacionalnoj pripadnosti, drutvenom ili etnikom porijeklu,vezi sa nekim manjinskim narodom ili manjinskom nacionalnom zajednicom, jeziku,vjeri ili uvjerenju, politikom ili drugom miljenju, polu, rodnom identitetu, seksual-noj orijentaciji, zdravstvenom stanju, invaliditetu, starosnoj dobi, imovnom stanju,branom ili porodinom stanju, pripadnosti grupi ili pretpostavci o pripadnosti grupi,politikoj partiji ili drugoj organizaciji, kao i drugim linim svojstvima.

Neposredna diskriminacija postoji ako se aktom, radnjom ili neinjenjem lice iligrupa lica, u istoj ili slinoj situaciji, oigledno dovode ili su dovedeni, odnosno mogubiti dovedeni u nejednak poloaj u odnosu na drugo lice ili grupu lica po nekom odpropisanih osnova.

Posredna diskriminacija postoji kad se primjenom nekog propisa ili opteg akta,odnosno propisanog uslova ili kriterijuma odreeno lice ili grupa lica, zbog okolnosti

u kojima se taj propis ili opti akt, odnosno propisani uslovi ili kriterijumi primjenju-ju, u praksi dovode ili bi mogli dovesti u nejednak poloaj u odnosu na druga lica iligrupu lica.

Diskriminacijom se smatra i podsticanje, pomaganje, davanje instrukcija, kao inajavljena namjera da se odreeno lice ili grupa lica diskriminiu po nekom od pro-pisanih osnova.

Ustavom je propisana pozitivna diskriminacija, odnosno da se diskriminacijomnee smatrati propisi i uvoenje posebnih mjera koji su usmjereni na stvaranje uslo-va za ostvarivanje nacionalne, rodne i ukupne ravnopravnosti i zatite lica koja su po

bilo kom osnovu u nejednakom poloaju. Ovakvo ustavno odreenje daje mogunostpropisivanja optih i uvoenje posebnih mjere koji su usmjereni na stvaranje uslovaza ostvarivanje ravnopravnosti i zatite lica koja su po bilo kom osnovu u nejedna-kom poloaju.

Primjer optih mjera su zakoni kojima se ureuju zapoljavanje i rad lica sa inva-liditetom, zabrana diskriminacije lica sa invaliditetom, rodna ravnopravnost, ostvari-vanje i zatita prava mentalno oboljelih lica, besplatna pravna pomo, kao i pojedineodredbe u zakonima koji ureuju odreene oblasti.

Primjer posebnih mjera su konkretne aktivnosti kojima se podstie ensko pre-duzetnitvo, zapoljavanje, izbor na odreene javne funkcije i upis u obrazovne usta-nove lica manje zastupljenog pola ili pripadnika manjinskih naroda ili manjinskihnacionalnih zajednica u pojedinim oblastima. Posebne mjere se mogu primjenjivatisamo dok se ne ostvare ciljevi zbog kojih su preduzete.


18/80

18


5.PODJELA VLASTI (lan 11)

Ureenje vlasti prema Ustavu poiva na naelu podjele vlasti na: zakonodavnu,izvrnu i sudsku. Zakonodavnu vlast vri Skuptina, izvrnu vlast vri Vlada, a sud-sku sud. Odnos vlasti poiva na ravnotei i meusobnoj kontroli. Podjela vlasti nazakonodavnu i izvrnu nije tvrdo razgraniena, to proizilazi iz Ustavom propisanihnadlenosti Skuptine i Vlade, prema kojima Vlada ima niz normativnih nadlenosti,kao to su predlaganje zakona i donoenje propisa za izvravanje zakona, a kroz ovenadlenosti Vlada istovremeno utvruje i vodi unutranju i vanjsku politiku CrneGore.

Kad je u pitanju meusobna kontrola vlasti, Ustavom su ureeni instrumentikontrole, kao to su rasputanje Skuptine od strane Vlade, odluivanje o nepovjere-nju Vladi, interpelacija, parlamentarna istraga i dr.

Vlast je ograniena Ustavom i zakonom. To znai da organi vlasti mogu vritiodreena ovlaenja samo ako su im ta ovlaenja stavljena u nadlenost Ustavomili zakonom. Nain osnivanja, organizacija i nadlenost organa vlasti i postupak predtim organima ne moe se propisivati aktom nie pravne snage od zakona.

Meusobna kontrola vlasti ostvaruje se i kroz kontrolu ustavnosti i zakonitostikoju vri Ustavni sud.

Vlast vri i Predsjednik Crne Gore koji, prije svega, predstavlja Crnu Goru u ze-mlji i inostranstvu, a zatim obavlja niz drugih znaajnih dravnih funkcija utvrenih

Ustavom ili zakonom.Ustavnim naelom o podjeli vlasti obuhvaeni su Vojska i bezbjednosne slube,

koje tite nacionalnu bezbjednost. Propisano je da su Vojska i bezbjednosne slubepod demokratskom i civilnom kontrolom, koja se ostvaruje na nain to nadzor nadVojskom i bezbjednosnim slubama vre Skuptina, Vlada i Savjet za odbranu i bez-bjednost koji ine Predsjednik Crne Gore, predsjednik Skuptine i predsjednik Vlade.I ovo je jo jedan instrument meusobne kontrole vlasti.


19/80

19


6.OSNOVE LJUDSKIH PRAVA I SLOBODA

6.1 Princip jednakosti i osnov za ostvarivanje prava i sloboda(lan 17)

Ustav garantuje ostvarivanje prava i sloboda, ne samo na osnovu Ustava, ve i naosnovu potvrenih meunarodnih sporazuma, kao i jednakost svih pred zakonom uostvarivanju prava i sloboda, bez obzira na bilo kakvu posebnost ili lino svojstvo.

Ovakve ustavne garancije obavezuju organe vlasti da i u zakonima i u primjenizakona, svako u okvirima svojih nadlenosti, obezbijedi ostvarivanje i zatitu prava isloboda utvrenih Ustavom i meunarodnim sporazumima koje je zakljuila i potvr-dila Crna Gora, od kojih su najznaajniji Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima(1948), Meunarodni pakt o graanskim i politikim pravima (1966), Meunarodnipakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima (1966) i Evropska konvencija zazatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.

Osnovno ustavno naelo kojim se obezbjeuje ostvarivanje ljudskih prava i slo-boda pod jednakim uslovima, bez diskriminacije, je naelo jednakosti. Svi su predzakonom jednaki, bez obzira na bilo kakvu posebnost ili lino svojstvo.

Naelo jednakosti proklamovano ovim Ustavom dobilo je novo znaenje u odnosuna ranija ustavna rjeenja. Ovo naelo prvenstveno podrazumijeva jednakost svih

pod jednakim uslovima, bez obzira na bilo koje lino svojstvo. Povreda naela jedna-kosti bila je i ostala glavni aspekt sagledavanja ustavnosti zakona i drugih propisakod Ustavnog suda, a danas se sa aspekta tog naela utvruje postojanje povredeljudskih prava i sloboda u postupku po ustavnoj albi.

Naelo jednakosti dobilo je i novi smisao kada je Ustavom utvrena mogunostpropisivanja optih i uvoenje posebnih mjera koji su usmjereni na stvaranje uslovaza ostvarivanje ravnopravnosti i zatite lica koja su po bilo kom osnovu u nejednakompoloaju. To znai da je radi postizanja jednakosti dozvoljeno, imajui u vidu faktikostanje, stvarne uslove i okolnosti (drutvene, istorijske, ekonomske, kulturoloke,

vjerske i sl.), zbog kojih su odreena lica faktiki u nejednakom poloaju u odnosu nadruga lica (primjera radi: ene u odnosu na mukarce, lica sa invaliditetom u odno-su na druga lica, pripadnici manjinskih naroda u odnosu na veinsko stanovnitvoi dr.), propisivati dodatne stimulanse i pogodnosti za ta lica. Uvoenje stimulansa ipogodnosti za lica koja se ve nalaze u nejednakom poloaju, bilo propisom ili nekomdrugom mjerom, ne smatra se stavljanjem tih lica u privilegovan poloaj, kao to bito na prvi pogled moglo da izgleda.

Uspostavljanjem ustavnog osnova za uvoenje optih i posebnih mjera, kao ne-diskriminatorskih, zahtijeva od svih organa vlasti u Crnoj Gori da ustavno naelojednakosti tumae ne formalno - pravno, ve sa dubokim osjeajem za prepoznavanjeotvorene i skrivene diskriminacije i neravnopravnosti koja se ne moe sprijeiti i eli-minisati samo priznavanjem jednakih prava, ve i favorizovanjem lica koja se faktikinalaze u nejednakom poloaju. Na isti nain treba posmatrati i ustavna naela koji-


20/80

20


ma se svakom licu garantuje pravo na jednaku zatitu svojih prava i sloboda i pravona pravnu pomo.

6.2Pravo na jednaku zatitu i pravo na pravni lijek (l. 19 i 20)

Ustavom je propisano da svako ima pravo na jednaku zatitu svojih prava i slobo-da, ime se jemi zatita od arbitrarnog odluivanja sudova i drugih dravnih organa,organa dravne uprave i drugih subjekata koji vre javna ovlaenja. Sudovi i drugiorgani u istovjetnim sluajevima moraju jednako odluivati, a istovjetno injenino ipravno stanje ne moe imati bitno razliit pravni ishod. Do povrede ovog prava dolobi u sluaju da sud ili drugi organ, u dva ili vie predmeta, u istoj injeninoj i prav-noj situaciji, donese razliitu odluku i tako stvori stanje pravne nesigurnosti.

Da bi se obezbijedila zatita ljudskih prava i sloboda od zloupotrebe organa vlasti,Ustavom je utvreno naelo da svako ima pravo na pravni lijek protiv odluke kojom

se odluuje o njegovom pravu ili na zakonom zasnovanom interesu.Ovo naelo, prije svega, podrazumijeva da se zakonom mora propisati mogunost

izjavljivanja pravnog lijeka, a zatim da se tim pravnim lijekom obezbijedi djelotvornapravna zatita. To znai da je nadleni sud duan da ocijeni sve relevantne navodeiz podnijetog pravnog lijeka i da pravino odlui o pravima i interesima podnosioca.Sadrina ovog prava data je i u odlukama Ustavnog suda u kojima se navodi i praksaEvropskog suda za ljudska prava.7

6.3. Pravo na pravnu pomo (lan 21)

Pravo na pravnu pomo zajemeno Ustavom podrazumijeva, s jedne strane, dase to pravo ne moe nikome uskratiti, a s druge strane, da se u pojedinim sluajevi-ma pravna pomo mora obezbijediti od strane drave, kao to je sluaj postavljanjabranioca po slubenoj dunosti u krivinom postupku. Pravna pomo, bez obzirako je prua, mora biti kvalikovana, odnosno mora zadovoljavati odreene uslove upogledu njenog kvaliteta.

Pravnu pomo prua advokatura, kao nezavisna i samostalna profesija i drugeslube. Pravna pomo koju prua advokatura, saglasno Zakonu o advokaturi, obu-hvata: davanje pravnih savjeta i miljenja; sastavljanje tubi, albi, molbi, predstavkii drugih podnesaka; sastavljanje ugovora, testamenata, izjava, optih i pojedinanihakata i drugih isprava; zastupanje i odbranu zikih i pravnih lica pred sudovima idrugim dravnim organima, privrednim drutvima i drugim pravnim licima; zastu-panje zikih i pravnih lica u njihovim pravnim poslovima; obavljanje drugih poslovapravne pomoi u ime i za raun zikih ili pravnih lica, na osnovu kojih ta lica ostva-ruju neko pravo.

Uvoenjem notarske slube u pravni sistem Crne Gore, obezbijeeno je da prav-nu pomo pruaju notari kad u vrenju notarske slube sastavljaju notarske akte.Saglasno Zakonu o notarima, notarski akti su akti o pravnim poslovima, izjavama

volje i injenicama koje sastavlja notar (notarski zapis), zapisnici o pravnim radnja-ma i injenicama kojima prisustvuje notar (notarski zapisnik), potvrde o injenicama

7 Odluka Ustavnog suda Crne Gore, U. 99/10 od 26. januara 2011. godine


21/80

21


koje, u okviru svoje nadlenosti, potvruje notar (notarska potvrda) i ovjere prepisa,potpisa i drugih podataka (notarska ovjera).

Ustavom je predviena i mogunost obezbjeivanja besplatne pravne pomoi.Besplatna pravna pomo se obezbjeuje zikom licu, koje prema svom imovnomstanju nije u mogunosti da ostvari pravo na sudsku zatitu bez tete po nunoizdravanje sebe i svoje porodice. Na taj nain se tom licu omoguava ostvarivanjeprava na pravino suenje. Blii nain ostvarivanja ovog prava ureen je Zakonom obesplatnoj pravnoj pomoi.

6.4Ravnopravnost ene i mukarca (lan 18)

Ravnopravnost ene i mukarca, kao jedan od sutinskih i sveprisutnih aspekatapotovanja ljudskih prava i sloboda u bilo kom drutvu i u bilo kom vremenu i kaoobiljeje demokratije i vladavine prava, tretirana i podrana u nizu meunarodnih

dokumenata, konano je, kao naelo, nalo svoje mjesto i u Ustavu Crne Gore.Ustavom je ustanovljena obaveza drave da jemi ravnopravnost ene i mukarca

i razvija politiku jednakih mogunosti, kako bi se enama omoguila jednaka za-stupljenost u organima vlasti i na kljunim mjestima odluivanja, u oblasti preduzet-nitva, nauci, kulturi i drugim oblastima u kojima je odsustvo ena evidentno.

Garantovanje ravnopravnosti ena i mukaraca na nivou ustavnih principa, kaoi ustanovljavanje obaveze drave da razvija politiku jednakih mogunosti u Ustavu,posljedica je viegodinjeg sagledavanja i opte ocjene da su ene u crnogorskomdrutvu, kao i u najveem broju zemalja u svijetu, u nejednakom poloaju u odno-

su na mukarce i da im takav poloaj onemoguava da pod jednakim uslovima i upotpunosti uivaju ljudska i manjinska prava kao i mukarci. Zapaeno je, s jednestrane, da pravni sistem Crne Gore ne sadri zakone i druge propise kojima se ogra-niava jednako ostvarivanje prava mukaraca i ena, odnosno vaei zakoni ne praverazliku u ostvarivanju tih prava, ve generalno ureuju ostvarivanje prava i slobodajednako za sve, ali s druge strane faktiko stanje govori da u praksi nije zastupljenapuna ravnopravnost u ostvarivanju propisanih prava. Razliite rodne uloge u dru-tvu, pa i crnogorskom imaju za rezultat da mukarci i ene ljudska prava uivaju urazliitom obimu, odnosno da su ene te koje su u veoj mjeri diskrimisane od mu-karaca.

Jednake mogunostipodrazumijevaju nepostojanje ogranienja po osnovu polaza uee mukaraca i ena u politikoj, ekonomskoj, drutvenoj, kulturnoj i drugimoblastima drutvenog ivota, odnosno jednaku zastupljenost, mogunost odluivanjai uee mukaraca i ena u svim sferama javnog i privatnog ivota, ime se obezbje-uje jednako ostvarivanje njihovih prava i sloboda.

6.5Pravo na zdravu ivotnu sredinu (lan 23)

Pravo na zdravu ivotnu sredinu spada u grupu ljudskih prava tree generacije,

koja su predmet panje novijeg doba i kroz njih se prepoznaju problemi savremenogdrutva i razvoja novih tehnologija, koji ugroavaju ivot ovjeka.

Ustavom je proklamovano da svako ima pravo na zdravu ivotnu sredinu. To


22/80

22


pravo se ostvaruje i kroz ustavom garantovano pravo svakog pojedinca ili bilo kojegsubjekta na blagovremeno i potpuno obavjetavanje o stanju ivotne sredine, na mo-gunost uticaja prilikom odluivanja o pitanjima od znaaja za ivotnu sredinu i napravnu zatitu ovih prava.

uvanje i unapreenje ivotne sredine je obaveza svih, a naroito drave, kojato obezbjeuje propisivanjem pravila koja su obavezna za svakog i preduzimanjemmjera kojima se ivotna sredina ugroava, odnosno kojima se doprinosi uvanju iunapreenju ivotne sredine.

Radi zatite ivotne sredine, Ustavom su utvrena ogranienja drugih prava isloboda, prije svih, ogranienje slobode preduzetnitva. Ukoliko bi obavljanje nekedjelatnosti moglo negativno uticati na ivotnu sredinu (proizvodnja, promet i prevozopasnih materija, proizvodnja i promet ljekova i sl.), sloboda preduzetnitva moe bitiograniena propisivanjem posebnih uslova za obavljanje ovih djelatnosti, o emu su-bjekti koji se bave ovom djelatnou moraju pribaviti propisano odobrenje ili dozvolu,

ili preuzeti posebne obaveze u cilju zatite ivotne sredine.Znaaj ovog prava za pojedinca je u tome to je ovo pravo u neposrednoj vezi sa

zatitom ivota i zdravlja ljudi.


23/80

23


7.OGRANIENJE LJUDSKIH PRAVA I SLOBODA (l. 24 i 25)

Zajemena ljudska prava i slobode mogu se ograniiti samo zakonom, u obimukoji doputa Ustav u mjeri koja je neophodna da bi se u otvorenom i slobodnomdemokratskom drutvu zadovoljila svrha zbog koje je ogranienje dozvoljeno (optaogranienja). Ova ogranienja se ne smiju uvoditi u druge svrhe, osim onih radi ko-jih su propisana.

Kao primjer optih ogranienja moe se navesti lienje slobode, pritvor, ogranie-nje kretanja, nastanjivanja i naputanja Crne Gore, odstupanja od naela nepovre-divosti stana i tajnosti prepiske, ogranienje slobode ispoljavanja vjerskih uvjerenja,slobode izraavanja, ogranienje pristupa informacijama, slobode okupljanja, kao izabrana politikog djelovanja.

Privremeno ogranienje prava i slobodamogue je za vrijeme proglaenog rat-nog ili vanrednog stanja. Ostvarivanje pojedinih ljudskih prava i sloboda za vrijemeproglaenog ratnog ili vanrednog stanja moe se ograniiti u obimu u kojem je toneophodno.

Ustav ni za vrijeme proglaenog ratnog ili vanrednog stanja ne dozvoljava ogra-nienje ljudskih prava i sloboda po osnovu pola, nacionalnosti, rase, vjere, jezika,etnikog ili drutvenog porijekla, politikog ili drugog uvjerenja, imovnog stanja ilibilo kakvog drugog linog svojstva.

Takoe, za vrijeme ratnog ili vanrednog stanja ne mogu se ograniiti prava na:

ivot, pravni lijek i pravnu pomo, dostojanstvo i potovanje linosti, pravino i javnosuenje i naelo zakonitosti, pretpostavku nevinosti, odbranu, naknadu tete za ne-zakonito ili neosnovano lienje slobode i neosnovanu osudu, slobodu misli, savjesti ivjeroispovijest, zakljuenje braka.

Ustav je decidno propisao da se za vrijeme privremenog ogranienja prava i slobo-da ne mogu ukidati zabrane izazivanja ili podsticanja mrnje ili netrpeljivosti, diskri-minacije, ponovnog suenja i osude za isto krivino djelo, nasilne asimilacije.

Privremene mjere ogranienja prava i sloboda mogu vaiti najdue dok traje ratnoili vanredno stanje.


24/80

24


8.LINA PRAVA I SLOBODE (l. 26 do 44 i Amandmani I i II)

Lina prava i slobode su prava i slobode kojima se tite ziki i psihiki integritetovjeka i njegova privatnost.

8.1Prava i slobode kojima se titi ziki integritet ovjeka(l. 26, 27 i 28)

Prava i slobode kojima se titi ziki integritet ovjeka, a samim tim i njegov ivot,garantuju se zabranom smrtne kazne, garantovanjem prava ovjeka i dostojanstvaljudskog bia u pogledu primjene biologije i medicine i garantovanjem dostojanstva inepovredivosti linosti.

Iako Ustavom to nije propisano, u naem pravnom sistemu vae principi iz lana2 Evropske konvencije za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, da je ivot sva-kog lica zatien zakonom i da niko ne moe biti namjerno lien ivota, pri emu selienje slobode ne smatra suprotno ovom lanu ako proistekne iz upotrebe sile koja jeapsolutno nuna (radi odbrane nekog lica od nasilja, da bi se izvrilo zakonito hape-nje ili sprijeilo bjekstvo lica zakonito lienog slobode i prilikom zakonitih mjera kojese preduzimaju u cilju suzbijanja nereda ili pobune).

ivot ovjeka je zatien, prije svega, krivinim zakonodavstvom propisivanjemkrivinih djela protiv ivota i tijela, propisivanjem nadlenih organa i postupka pred

tim organima radi kanjavanja uinioca ovih krivinih djela, kao i propisivanjem oba-veze policije da titi bezbjednost graana.

Ustavom je zabranjena svaka intervencija usmjerena na stvaranje ljudskog biakoje je genetski identino sa drugim ljudskim biem, ivim ili mrtvim. Isto tako,zabranjeno je na ljudskom biu, bez njegove dozvole, vriti medicinske i druge oglede.

Ustavom se jemi dostojanstvo i sigurnost ovjeka, nepovredivost zikog i psi-hikog integriteta ovjeka, njegove privatnosti i linih prava i garantuje da niko nesmije biti podvrgnut muenju ili neovjenom ili poniavajuem postupanju i da seniko se ne smije drati u ropstvu ili ropskom poloaju.

Upravo, polazei od ovakvih ustavnih naela, koja garantuju zatitu od smrtnekazne, muenja, neljudskog poniavanja, progona i ozbiljnog krenja prava,Ustavom je strancu koji osnovano strahuje od progona zbog svoje rase, jezika,

vjere ili pripadnosti nekoj naciji ili grupi ili zbog politikih uvjerenja dato pravo datrai azil u Crnoj Gori. Isto tako, stranac se ne moe protjerati iz Crne Gore tamogdje mu, zbog rase, vjere, jezika ili nacionalne pripadnosti, prijeti osuda na smrtnukaznu, muenje, neljudsko poniavanje, progon ili ozbiljno krenje prava koja jemiovaj Ustav.


25/80

25


8.2Lina sloboda (l. 29 do 38 i Amandmani I i II)

Lina sloboda je osnovno ljudsko pravo, koje se garantuje Ustavom i najznaaj-nijim meunarodnim dokumentima8.

Ovo pravo titi se nizom ustavnih garancija, kako u pogledu uslova za liavanjeslobode i pritvaranje, tako i garantovanjem prava licu koje je lieno slobode ili pritvo-reno.

Ustavom je propisano da jeliavanje slobodedoputeno samo iz razloga i u po-stupku koji su propisani zakonom.

Lice lieno slobode mora odmah biti obavijeteno na svom jeziku ili jeziku koji ra-zumije o razlozima lienja slobode. Lice lieno slobode istovremeno mora biti upozna-to da nije duno nita da izjavi. Na zahtjev lica lienog slobode, organ je duan da olienju slobode odmah obavijesti lice koje lieni slobode sam odredi. Lice lieno slo-bode ima pravo da njegovom sasluanju prisustvuje branilac koga izabere.

Nezakonito liavanje slobode je kanjivo.Ustav propisuje da sepritvormoe odrediti licu za koje postoji osnovana sumnja

da je izvrilo krivino djelo, samo ako je to neophodno radi voenja krivinog postup-ka. Pritvor se odreuje odlukom nadlenog suda.

Pritvorenom licu se mora uruiti obrazloeno rjeenje u asu pritvaranja ili najka-snije u roku od 24 asa od pritvaranja. Protiv rjeenja o pritvoru pritvoreno lice imapravo albe, o kojoj sud odluuje u roku od 48 asova.

Trajanje pritvora mora biti svedeno na najkrae mogue vrijeme, a utvreno je imaksimalno trajanje pritvora po odluci prvostepenog suda (najdue tri mjeseca od

dana pritvaranja) i po odluci vieg suda (moe se produiti za jo tri mjeseca), a akose do isteka tih rokova ne podigne optunica, okrivljeni se puta na slobodu.

U cilju posebne zatite maloljetnika, Ustavom je posebno ureeno trajanje pritvo-ra kada je u pitanju maloljetnik. Pritvor za ta lica ne moe trajati due od 60 dana.

U sluaju lienja ili ogranienja slobode i za vrijeme izvravanja kazne, Ustav jem-i potovanje linosti i dostojanstva u krivinom ili drugom postupku.

Ustavom je propisano da jezabranjeno i kanjivo svako nasilje, neovjeno iliponiavajue postupanjenad licem koje je lieno slobode ili mu je sloboda ograni-ena, kao i iznuivanje priznanja i izjava.

Zatita linosti se obezbjeuje i kroz naelo zakonitosti, naelo primjene blaegzakona i naelo ne bis in idem.Prema naelu zakonitostiniko ne moe biti kanjen za djelo koje, prije nego to

je uinjeno, nije bilo propisano zakonom ili propisom zasnovanim na zakonu kaokanjivo djelo, niti mu se moe izrei kazna koja za to djelo nije bila predviena. Kri-vina djela i krivine sankcije mogu se propisivati samo zakonom.

Zatita se obezbjeuje i kroz naelo primjene blaeg zakonapo kojem se kri-vina i druga kanjiva djela utvruju i kazne za njih izriu po zakonu ili propisu kojije vaio u vrijeme izvrenja djela, osim ako je novi zakon ili propis blai za uinioca.Razlozi zbog kojih je kasnijim zakonom propisana blaa kazna za odreeno krivino

djelo ili drugo kanjivo djelo (drutvena opasnost djela i svrha kanjavanja) su isto-vremeno i razlozi koji omoguavaju primjenu tog zakona.

8 Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima (lan 3), Meunarodni pakt ograanskim i politikim pravima (lan 9) i Evropskakonvencija o ljudskim pravima i osnovnim slobodama (lan 5)


26/80

26


Naelo ne bis in idem(ne dvaput o istoj stvari) znai da se nikome ne moe po-novo suditi niti moe biti ponovo osuen za isto kanjivo djelo.

Ustav garantuje i pravo na pravino i javno suenje u razumnom roku prednezavisnim, nepristrasnim i zakonom ustanovljenim sudom. Pravo na pravino su-enje odnosi se i na graanski i na krivini postupak, a u pojedinim sluajevima ina upravne stvari koje za posljedicu mogu imati ostvarivanje graanskih prava (npr.odluivanje po zahtjevu za izdavanje graevinske dozvole).

Pravo na pravino suenje proizilazi iz lana 6 Evropske konvencije o ljudskimpravima i osnovnim slobodama, kojim se jame procesna prava, odnosno daju insti-tucionalne garancije, kao to su:

Nezavisnost suda koje podrazumijeva nemijeanje izvrne i zakonodavne vla-sti u sudske postupke. U naem pravnom sistemu to se obezbjeuje naelompodjele vlasti na zakonodavnu, izvrnu i sudsku, nainom izbora sudija i -nansijskom nezavisnou u odluivanju o sredstvima koja se obezbjeuju za

rad sudstva. Nepristrasnost suda to znai nemogunost da sud bude pod uticajem jedne

od strana u postupku. Javnost suenja koja se obezbjeuje time to je rasprava pred sudom javna i

to se presude izriu javno, osim u sluajevima u kojima se javnost iskljuujeiz razloga propisanih Ustavom i zakonom, pri emu se ti izuzeci moraju podve-sti pod neki od izuzetaka koje predvia Konvencija.

Pravo na ravnopravnost stranaka to znai da stranke moraju biti jedna-ko tretirane u sudskom postupku. Konvencija obezbjeuje minimum ljudskih

prava i sloboda, to podrazumijeva da drava svojim domaim zakonodavstvommoe garantovati i vie prava. Primjera radi, drava moe predvidjeti da se rad-nopravni sporovi izmeu dravnih slubenika i drave rjeavaju pred sudom,iako to nije obavezno po Konvenciji.

Objavljivanje presude to podrazumijeva javno izricanje presude ili objavljiva-nje na drugi nain, kako bi presuda bila dostupna javnosti. Osim toga, odlukasuda mora biti obrazloena.

Pravo na pristup sudu to podrazumijeva pravo na jednak pristup sudu bezdiskriminacije, ime se svakom obezbjeuje pravo na pravino suenje. Toznai da svakome mora biti omogueno obraanje sudu, podnoenjem tubei drugih pravnih sredstava i jednak tretman u sudskom postupku, bez obzi-ra na pol, rasu, vjeru, pripadnost manjinskom narodu, politiku pripadnost,imovno stanje, zdravstveno stanje i invalidnost i druga lina svojstva. Ne samoda u zakonu i u praksi ne smiju postojati nikakva ogranienja ovog prava9, vese zakonom ureuju pogodnosti kojima e se obezbijediti ostvarivanje pravana pristup sudu i onim licima koja zbog svog slabog imovnog stanja ili drugihokolnosti nijesu u mogunosti da plate sudske i druge trokove i da imajuadekvatnu pravnu pomo u postupku pred sudom (Zakon o besplatnoj pravnojpomoi).

9 Primjer iz Hrvatske: prelaznim i zavrnim odredbama Zakona o parninom postupku predvieno je da e se na reviziju primijenitipravila novog zakona, to je podrazumijevalo krai rok za izjavljivanje revizije. Zbog primjene ovih odredaba stranka je izgubila

pravo da podnese reviziju. Sud je ocijenio da to predstavlja povredu prava na pristup sudu iz lana 6 Konvencije i da stranke ne smiju

izgubiti steena prava.


27/80

27


Pravo na suenje u razumnom roku koje podrazumijeva zatitu prava graanapred sudom potovanjem rokova za preduzimanje procesnih radnji koji su pro-pisani procesnim zakonima i odluivanje u sudskom postupku bez neopravda-nog odugovlaenja, ukljuujui i izvrenje sudske odluke. Zatita ovog pravaureena je Zakonom o zatiti prava na suenje u razumnom roku, kojim jepropisan nain i postupak ostvarivanja zatite prava na suenje u razumnomroku, kao i pravino zadovoljenje u sluajevima povrede prava na suenje urazumnom roku. Ovim zakonom predviaju se dva pravna sredstva za zatituprava na suenje u razumnom roku (zahtjev za ubrzanje postupka tzv. kon-trolni zahtjev i tuba za pravino zadovoljenje) i odreuju lica koja imaju pravona podnoenje ovih pravnih sredstava.

Polazei od navedenog sadraja prava na pravino suenje, Ustavni sud, kad odlu-uje o ustavnoj albi izjavljenoj zbog povrede tog prava uzima u obzir da li je pod-

nosiocu ustavne albe bilo omogueno uee u postupku, praenje njegovog toka,raspravljanje pred sudom, predlaganje dokaza, prisustvovanje izvoenju dokaza ipreduzimanje zakonom doputenih radnji, da li su sudovi (prvostepeni, drugostepe-ni i po reviziji) svoje odluke valjano obrazloili i da li su za svoje shvatanje dali jasnei utemeljene razloge.10

Naelo pretpostavke nevinostipodrazumijeva da se svako smatra nevinim dokse njegova krivica ne utvrdi pravosnanom odlukom suda. Okrivljeni nije obavezanda dokazuje svoju nevinost, a sumnju u pogledu krivice sud je obavezan da tumaiu korist okrivljenog.

Otuda proistie obaveza svih, a naroito medija, da nainom obavjetavanja jav-nosti ne povrijede ovo naelo.

Pravo na odbranupodrazumijeva da svako ima pravo: da na jeziku koji razumije bude upoznat sa optubom protiv sebe, da ima dovoljno vremena za pripremanje odbrane i da se brani lino ili putem branioca kojeg sam izabere.

U sluaju nezakonitog ili neosnovanog lienja slobode ili kad je neko liceneosnovano osueno, Ustav tom licu garantuje pravo na naknadu tete na teretdrave.

8.3 Pravo na privatnost (l. 39 do 43)

Pravo na privatnostobuhvata vie prava i sloboda. Ustav garantuje pravo na po-tovanje privatnog i porodinog ivota, nepovredivost stana, nepovredivost i tajnostpisama, telefonskih razgovora i drugih sredstava komunikacije i zatitu podataka olinosti. U ova prava spada i sloboda kretanja i nastanjivanja.

Potovanje privatnog i porodinog ivota,prije svega, znai da niko nema pra-vo da se mijea u privatni ivot i porodine odnose pojedinca (sloboda odabira par-

tnera, seksualna orjentacija, stupanja u brak, odluivanje o raanju djece, ureenjeporodinih odnosa, sa aspekta meusobnih prava i obaveza u porodici i dr.). Ovo

10 Rjeenje Ustavnog suda Crne Gore, U. 83/09 od 10. decembra 2009. godine


28/80

28


ogranienje mijeanja u privatni ivot i porodine odnose pojedinca odnosi se, prijesvega, na organe vlasti. Drava, ne samo da ne smije da se mijea u privatni i poro-dini ivot pojedinca, ve ima obavezu da titi pojedinca u sluaju povrede tog njego-vog prava. U tom cilju, Zakonikom o krivinom postupku je propisano krivino djeloiznoenje linih i porodinih prilika.

S druge strane, pravo na potovanje privatnosti i porodinog ivota ne znai dadrava ne moe intervenisati u sluaju povrede drugih linih prava, prije svega pravana nepovredivost zikog i psihikog integriteta pojedinca, njegovog dostojanstva isigurnosti, posebnih prava djece, posebne zatite majke i djeteta, starih i nemonihlanova porodice, kao i drugih drutvenih vrijednosti. Krenje navedenih prava moebiti predmet krivinog ili prekrajnog postupka, zavisno od teine i posljedica radnjikojima se kre ta prava.

Krivinim zakonikom su propisana krivina djela protiv braka i porodice, dok jeZakonom o zatiti od nasilja u porodici propisana prekrajna odgovornost u slua-

ju nasilja u porodici, zatitne mjere ija je svrha sprjeavanje i suzbijanje nasilja,otklanjanje posljedica uinjenog nasilja i preduzimanje ekasnih mjera prevaspitan-ja uinioca nasilja i otklanjanja okolnosti koje pogoduju ili podstiu vrenje novognasilja, kao i obaveze nadlenih organa koji su duni da prue zatitu rtvi nasilja uporodici.

Tim zakonom, nasilje u porodici se denie kao bilo koje ponaanje nekog lanaporodice kojim se ugroava ziki, psihiki, seksualni ili ekonomski integritet, men-talno zdravlje i spokojstvo drugog lana porodice.

Zatita privatnog prostora jemi se ustavnom garancijomnepovredivosti stana

koja podrazumijeva da niko ne moe bez odluke suda ui u stan ili druge prostorijeprotiv volje njegovog draoca i u njima vriti pretres, a pretres se vri u prisustvudva svjedoka. Meutim, postoji izuzetak kada se odstupa od ovog pravila, a to je daslubeno lice moe ui u tui stan ili druge prostorije i bez odluke suda i vriti pretresbez prisustva svjedoka ako je to neophodno radi sprjeavanja vrenja krivinog djela,neposrednog hvatanja uinioca krivinog djela ili radi spaavanja ljudi i imovine.

Ustavna zatita privatnosti komunikacija jemi se ustavnom garancijomnepo-vredivostitajnosti pisama, telefonskih razgovora i drugih sredstava komunika-cije, kojapodrazumijeva da niko ne moe imati pristup privatnoj prepisci, telefon-skom razgovoru ili komunikaciji putem mejla ili na drugi nain, a jo manje da ihsnima ili koristi. Ustavom je predvieno odstupanje od ovog naelau sluaju kada jeto neophodno za voenje krivinog postupka ili iz razloga bezbjednosti Crne Gore, ito samo na osnovu odluke suda.

Ustavom se posebno jemi svakom licu zatita podataka o njemu, na nain to jeutvrena zabrana upotrebe podataka o linosti van namjene za koju su prikupl-jeni.Ovo podrazumijeva da pojedinac ima pravo da sam odredi kad, kako i u kojojmjeri e se podaci o njemu saoptavati drugim licima.

Ustav takoe garantuje da svako ima pravo da bude upoznat sa podacima koji suprikupljeni o njegovoj linosti i pravo na sudsku zatitu u sluaju zloupotrebe.

U tom smislu, Zakonom o zatiti podataka o linosti propisan je princip da seobrada linih podataka moe vriti po prethodno dobijenoj saglasnosti lica iji se linipodaci obrauju, a bez saglasnosti lica samo ako je to neophodno radi:


29/80

29


izvravanja zakonom propisanih obaveza, kao i obavljanja poslova od javnoginteresa ili u vrenju javnih ovlaenja koja su u djelokrugu rada, odnosnonadlenosti organa vlasti i drugih subjekata koji vre javna ovlaenja (npr.podaci koje prikupljaju sudovi, dravno tuilatvo, policija i drugi organi uvrenju svojih poslova, matini registri roenih umrlih i vjenanih, evidencijecnogorskih dravljanja, registri prebivalita i boravita, biraki spisak, central-ni registar stanovnitva, evidencija osiguranika zdravstvenog, penzijsko-inva-lidskog osiguranja, socijalni karton i niz drugih zakonom ustanovljenih regi-stara i evidencija),

zatite ivota i drugih vitalnih interesa lica koje nije u mogunosti da lino dasaglasnost (npr. medicinska i druga dokumentacija i evidencije),

izvrenja ugovora ako je lice ugovorna strana ili radi preduzimanja radnji nazahtjev lica prije zakljuivanja ugovora (npr. davanje podataka notaru prilikomzakljuenja ugovora o prodaji nepokretnosti i upisa prava svojine u katastar

nepokretnosti na osnovu tog ugovora), ostvarivanja na zakonu zasnovanog interesa rukovaoca zbirke linih podataka

ili tree strane, odnosno korisnika linih podataka, izuzev ako takve interesetreba ograniiti radi ostvarivanja i zatite prava i sloboda lica (registar advo-kata, notara ili javnih izvritelja, podaci o korisnicima bankarskih usluga islino).

U cilju zatite linih podataka od zloupotreba, navedenim zakonom je propisannain obrade, uvanja i korienja linih podataka, obaveze organa i drugih subje-

kata koji obrauju line podatke i ostvarivanje prava lica iji se podaci obrauju. Utom cilju, ustanovljeno je nezavisno i samostalno tijelo za zatitu podataka o linostii slobodan pristup informacijama.

Zatita podataka o linosti je naroito dobila na znaaju u savremenim uslovimaelektronskih komunikacija, zato to je ovaj oblik komunikacija uinio da su podaci opojedincima dostupniji i da mogu biti lako zloupotrijebljeni.

Jedno od znaajnih linih prava koje se garantuje Ustavom je i sloboda kretanja,nastanjivanja i naputanja Crne Gore.To lino pravo graaninu omoguava da biramjesto gdje e ivjeti, raditi i ostvarivati svoje ivotne potrebe i interese, bez traenjadozvole ili odobrenja. Graanin ima samo obavezu prijavljivanja svog prebivalitaili boravita. Ova sloboda se moe ograniiti ako je to potrebno za voenje krivinogpostupka, sprjeavanja irenja zaraznih bolesti ili iz razloga bezbjednosti Crne Gore.


30/80

30


9.POLITIKA PRAVA I SLOBODE (l. 45 do 57)

U politika prava i slobode Ustav je grupisao niz prava i sloboda koje se odnosena birako pravo i zatitu integriteta linosti.

9.1Birako pravo (lan 45)

Osnovno politiko pravo je birako pravo. Ustavom su utvreni uslovi pod kojimase ostvaruje birako pravo. To pravo pripada crnogorskom dravljaninu, koji je navr-io 18 godina ivota i ima najmanje dvije godine prebivalita u Crnoj Gori.

Birako pravo moe biti aktivno i pasivno. Aktivno birako pravo podrazumijevapravo crnogorskog dravljanina koji ispunjava navedene uslove da bira. Pasivno bi-rako pravo je pravo crnogorskog dravljanina da bude biran. Uslovi za ostvarivanjepasivnog birakog prava su isti kao za aktivno birako pravo, osim rezidencijalnoguslova za kandidata za Predsjednika Crne Gore, a to je da ima prebivalite u CrnojGori najmanje 10 godina u posljednjih 15 godina.

Ustavom je takoe propisano da se birako pravo ostvaruje na izborima koji suslobodni i neposredni i da je birako pravo opte i jednako.

Polazei od ustavnog odreenja da se ne moe uspostaviti niti priznati vlast kojane proistie iz slobodno izraene volje graana na demokratskim izborima, u skladusa zakonom, birako pravo moe da ostvari samo graanin koji ima crnogorsko dr-

avljanstvo, jer je on nosilac suverenosti i vlast ostvaruje neposredno i preko slobod-no izabranih predstavnika (poslanika i odbornika).

Ostvarivanje i zatita birakog prava je ureena Zakonom o izboru odbornika iposlanika, a o povredi prava u toku izbora poslanika i odbornika moe se pokrenutiizborni spor kod Ustavnog suda.

9.2Zatita integriteta linosti

Ustav je u politika prava svrstao i pravo na slobodu misli, savjesti i vjeroispovije-

sti, slobodu izraavanja, pravo na prigovor savjesti, slobodu tampe, zabranu cenzu-re, pravo pristupa informacijama u posjedu dravnih organa i organizacija koje vrejavna ovlaenja, slobodu okupljanja i udruivanja. Po svojoj prirodi i karakteru, ovaprava predstavljaju i lina prava, s obzirom da se garantovanjem ovih prava i slobodatiti duhovni integritet linosti.

9.2.1Sloboda misli, savjesti i vjeroispovijesti i sloboda izraavanja(l. 46 i 47)

Ustav jemi svakom pravo na slobodu misli, savjesti i vjeroispovijesti, kao i pra-vo da promijeni vjeru ili uvjerenje. Takoe, svako je slobodan da, sam ili u zajednicisa drugima, javno ili privatno, ispoljava vjeru ili uvjerenje molitvom, propovijedima,obiajima ili obredom.


31/80

31


Niko nije obavezan da se izjanjava o svojim vjerskim i drugim uvjerenjima,tako da ova prava spadaju i u domen privatnih prava. Otuda proistie i odnos dra-ve prema vjerskim zajednicama utvren Ustavom. Vjerske zajednice su odvojene oddrave i slobodne u vrenju vjerskih obreda i vjerskih poslova. Sloboda ispoljavanjavjerskih uvjerenja moe se ograniiti samo ako je to neophodno radi zatite ivota izdravlja ljudi, javnog reda i mira, kao i ostalih prava zajemenih Ustavom.

Pravo na slobodu izraavanja govorom, pisanom rijeju, slikom ili na drugi nain,koje Ustav garantuje svakom graaninu, moe se ograniiti samo pravom drugogana dostojanstvo, ugled i ast i ako se ugroava javni moral ili bezbjednost Crne Gore.

9.2.2Pravo na prigovor savjesti (lan 48)

Prvi put Ustav Crne Gore garantuje pravo na prigovor savjesti. Ovo pravo je uneposrednoj vezi sa pravom svakog pojedinca na slobodu misli, savjesti i vjeroispo-

vijesti, koja se ne iscrpljuje samo u pravu ispoljavanja vjere i uvjerenja molitvom,propovijedima, obiajima ili obredom, ve se daje pravo svakom da moe, polazeiod svojih vjerskih i drugih ubjeenja, da odbije da ispunjava vojnu ili drugu obavezukoja ukljuuje upotrebu oruja.

9.2.3Sloboda tampe i zabrana cenzure (l. 49 i 50)

Sloboda tampe i drugih vidova javnog obavjetavanja prije svega se odnosi napravo da se, bez odobrenja, osnivaju novine i druga sredstva javnog informisanja,

uz upis kod nadlenog organa. S druge strane, jemi se pravo na odgovor i pravo naispravku neistinite, nepotpune ili netano prenijete informacije kojom je povrijeenoneije pravo ili interes i pravo na naknadu tete prouzrokovane objavljivanjem neta-nog podatka ili obavjetenja.

Ovi ustavni principi razraeni su zakonima kojima se ureuju mediji, na nain toje propisano da drava obezbjeuje i jami slobodu informisanja na nivou standardakoji su sadrani u meunarodnim dokumentima o ljudskim pravima i slobodama.

Ustavom je propisano da u Crnoj Gori nema cenzure. Ova zabrana ograniena jepotrebom ouvanja Ustavom utvrenog poretka, teritorijalnog integriteta Crne Gore,sprjeavanja propagiranja rata ili podstrekavanja na nasilje ili vrenje krivinog dje-la, sprjeavanja propagiranja rasne, nacionalne i vjerske mrnje ili diskriminacije.

U ovim sluajevima samo sud moe donijeti odluku o sprjeavanju irenja infor-macija i ideja putem sredstava javnog obavjetavanja.

9.2.4 Pravo na pristup informacijama (lan 51)

Ustav garantuje svakom pravo na pristup informacijama u posjedu dravnih or-gana i organizacija koje vre javna ovlaenja. Ovo pravo se garantuje radi informisa-nosti graana o svim javnim poslovima i ostvarivanja uvida u rad dravnih i drugih

organa vlasti i drugih subjekata koji vre javna ovlaenja, a prvenstveno u ciljuostvarivanja prava graana i drugih subjekata.

Ovo pravo podrazumijeva obavezu dravnih organa, organa lokalne samouprave i


32/80

32


subjekata koji vre javna ovlaenja da omogue pristup informacijama u njihovomposjedu, kako na zahtjev graana, tako i obavezom objavljivanja informacija iz dome-na svog rada, u skladu sa zakonom.

Ustav je propisao da se pravo na pristup informacijama moe ograniiti, ali samoako je to u interesu zatite ivota, javnog zdravlja, morala i privatnosti, voenja kri-vinog postupka, bezbjednosti i odbrane Crne Gore, spoljne, monetarne i ekonomskepolitike.

Navedeni ustavni principi razraeni su Zakonom o slobodnom pristupu informa-cijama, kojim je, kao institucionalni mehanizam zatite prava na slobodan pristupinformacijama, ustanovljeno nezavisno i samostalno tijelo za zatitu podataka o li-nosti i slobodan pristup informacijama.

9.2.5Sloboda mirnog okupljanja (lan 52)

U politike slobode i prava spada i sloboda mirnog okupljanja koja se jemi Usta-vom.

Graani se mogu javno okupljati radi izraavanja svojih stavova i miljenja iliostvarivanja svojih prava i interesa, bez traenja odobrenja od organa vlasti. Dovoljnoje da se okupljanje, prije njegovog odravanja, prijavi nadlenom organu.

Sloboda okupljanja moe se privremeno ograniiti odlukom nadlenog organaradi sprjeavanja nereda ili vrenja krivinog djela, ugroavanja zdravlja, morala iliradi bezbjednosti ljudi i imovine, u skladu sa zakonom. U vezi sadrine i granica ovogljudskog prava i slobode Ustavni sud je u svojoj odluci11izrazio sljedee:

Sloboda okupljanja, zajedno sa slobodom udruivanja, predstavlja osnov komu-nikacije meu pojedincima slinih interesa ili politikih uvjerenja i vaan su aspektslobode uea u drutvenom i politikom ivotu. Bez sloboda okupljanja i udruiva-nja nije mogue uivati demokratska prava i uestvovati u javnom ivotu i upravlja-nju zajednicom. Iako nijedan meunarodni instrument ne sadri preciznu denicijupojma okupljanje, na osnovu sutine ove ljudske slobode moe se zakljuiti da jeokupljanje svjesno, voljno i privremeno sastajanje vie lica radi ostvarivanja nekogzajednikog cilja. Meunarodno priznato pravo na slobodu mirnog okupljanja podra-zumijeva, prije svega, obavezu drave da to pravo potuje, odnosno da osigura ostva-rivanje tog prava, tj. da sprjeava svaki vid njegovog onemoguavanja ili krenja.Da bi okupljanje uivalo posebnu zatitu drave, ono mora da izlazi iz isto privatnesfere ivota pojedinca i da bude usmjereno ka javnom djelovanju. Garantuje se samopravo na mirno okupljanje s tim to Meunarodni pakt o graanskim i politikimpravima svakome ne garantuje pravo mirnog okupljanja, nego samo priznaje ovopravo. Termin mirno ograniava slobodu okupljanja, na nain da su drave obave-zne da tite samo mirna okupljanja. Uobiajeno znaenje termina mirno jeste od-sustvo svih oblika nasilja. Kod slobode mirnog okupljanja pozitivna obaveza drave jeda obezbijedi odravanje skupa, to e omoguiti uesnicima da svoje miljenje izrazebez straha od zikog nasilja drugih osoba. Negativna obaveza drave u pogledu slo-

bode mirnog okupljanja je da se uzdri od ometanja javnog skupa.

11 Odluka Ustavnog suda Crne Gore U-I br. 14/11od 23. jula 2014. godine


33/80

33


9.2.6 Sloboda udruivanja, zabrana politikog organizovanja i zabranadjelovanja i osnivanja politikih i drugih organizacija (l. 53, 54 i 55)

Graanima se Ustavom jemi i sloboda politikog, sindikalnog i drugog udruiva-nja i djelovanja, bez odobrenja od strane ogana vlasti. Politike, sindikalne i nevladi-ne organizacije i drugi oblici udruivanja i djelovanja moraju se upisati kod nadle-nog organa, na nain propisan zakonom.

Sloboda udruivanja podrazumijeva da se niko ne moe prisiliti da bude lan ne-kog udruenja.

Kada za to postoji javni interes, drava pomae politika i druga udruenja. Prim-jeri za to su nansiranje politikih partija, kao i raspodjela sredstava iz dravnogbudeta i budeta lokalnih samouprava nevladinim organizacijama u odreenimoblastima od javnog odnosno lokalnog interesa.

Nain ostvarivanja prava na slobodu politikog udruivanja ureen je Zakonom o

politikim partijama, kojim su ureeni uslovi i nain osnivanja, organizovanja, regis-tracije, udruivanja i prestanka rada politikih partija. Partija, u smislu ovog zakona,je organizacija slobodno i dobrovoljno udruenih graana radi ostvarivanja politikihciljeva demokratskim i mirnim sredstvima. Partija stie svojstvo pravnog lica danomupisa u registar politikih partija, koji vodi organ dravne uprave nadlean za posloveuprave.

Pravo zaposlenih na sindikalno udruivanje, organizovanje i djelovanje ureenoje Zakonom o radu i Zakonom o reprezentativnosti sindikata, kojim je propisano dase zaposleni po slobodnom izboru organizuju u sindikalne organizacije, a to su: 1)

sindikalna organizacija organizovana kod poslodavca, 2) sindikalna organizacija or-ganizovana u grani djelatnosti, grupi, odnosno podgrupi djelatnosti i 3) sindikalnaorganizacija organizovana na nivou Crne Gore. Sindikalna organizacija stie svojstvopravnog lica danom upisa u registar sindikalnih organizacija, koji vodi organ dravneuprave nadlean za poslove rada.

Nain udruivanja u nevladine organizacije ureen je Zakonom o nevladinim or-ganizacijama. Nevladina organizacija ima svojstvo pravnog lica koje stie danom upi-sa u registar, koji vodi organ dravne uprave nadlean za poslove uprave.

Upis u registar politikih partija, registar sindikalnih organizacija i registar ne-

vladinih organizacija vri se na osnovu prijave i za taj upis nije potrebno odobrenjeorgana vlasti.Ustavom je propisana zabrana: politikog organizovanja u dravnim organima, da sudija Ustavnog suda, sudija, dravni tuilac, Zatitnik ljudskih prava i

sloboda, lan Savjeta Centralne banke, lan Senata Dravne revizorske institu-cije, profesionalni pripadnik Vojske, Policije i drugih slubi bezbjednosti budelan politike organizacije i

politikog organizovanja i djelovanja stranaca i politikih organizacija ije jesjedite van Crne Gore.

Ustavom je zabranjeno i djelovanje politikih i drugih organizacija koje je usmje-reno na nasilno ruenje ustavnog poretka, naruavanje teritorijalne cjelokupnosti


34/80


35/80

35


10.EKONOMSKA, SOCIJALNA I KULTURNA PRAVAI SLOBODE (l. 58 do 78)

U okviru ekonomskih, socijalnih i kulturnih prava i sloboda svrstana su prava islobode koji se odnose na svojinu, preduzetnitvo, na rad i prava u vezi sa radom,socijalna prava, zatitu lica sa invaliditetom, zatitu potroaa, zatitu braka, poro-dice, majke i djeteta, pravo na kolovanje i slobodu stvaralatva, nauku, kulturu,umjetnost i zatitu prirodne i kulturne batine.

10.1Pravo svojine i pravo nasljeivanja (l. 58 i 60)

Pravo svojine je osnovno ekonomsko pravo koje se jemi Ustavom.Zatita prava svojine se obezbjeuje kroz ustavno naelo da niko ne moe biti

lien prava svojine, niti mu se to pravo moe ograniiti, osim u sluaju kada to zah-tijeva javni interes. U sluaju liavanja, odnosno ogranienja prava svojine, kad tozahtijeva javni interes, Ustavom se garantuje da vlasniku, odnosno nosiocu pravasvojine pripada pravina naknada.

Ova ustavna garancija se mora tumaiti u svijetlu prakse Evropskog suda zaljudska prava. Smatra se da se lanom 1 Protokola 1 uz Evropsku konvenciju za za-titu ljudskih prava i osnovnih sloboda titi: pokretna i nepokretna imovina, dionice,patenti, pravo na penziju, ekonomski interesi vezani za voenje nekog posla, itd. Pritome, titi se samo pravo na postojeu imovinu, a ne pravo da se stie imovina.

Primjer liavanja prava svojine je eksproprijacija. Eksproprijacija je lienje iliogranienje prava svojine na nepokretnostima kada to zahtijeva javni interes, uz pra-vinu naknadu. Javni interes za eksproprijaciju nepokretnosti utvruje se zakonom,ili na osnovu zakona, a eksproprijacijom nepokretnosti korisnik eksproprijacije stiepravo da tu nepokretnost koristi za svrhu radi koje je eksproprijacija izvrena. Eks-proprijacijom se moe promijeniti vlasnik nepokretnosti (potpuna eksproprijacija), amoe se ustanoviti slubenost na nepokretnostima i zakup na zemljitu na odree-no vrijeme (nepotpuna eksproprijacija). Postupak eksproprijacije i organi za njenosprovoenje, kao i nain ostvarivanja prava vlasnika eksproprisane nepokretnosti na

pravinu naknadu, propisani su Zakonom o eksproprijaciji.U neposrednoj vezi sa garantovanjem prava svojine je ustavno naelo kojim sejemi pravo nasljeivanja, s obzirom da zaostavtinu koja je predmet nasljeivan-ja ine sva imovinska prava podobna za nasljeivanje koja su ostaviocu pripadalau trenutku njegove smrti. Pravo nasljeivanja se ostvaruje u skladu sa Zakonom onasljeivanju.

Granice prava svojine odreene su Ustavom, tako to je propisano da prirodnabogatstva i dobra u optoj upotrebi mogu biti iskljuivo u dravnoj svojini i da stvariu dravnoj svojini pripadaju dravi Crnoj Gori.


36/80

36


10.2Sloboda preduzetnitva (lan 59)

Sloboda preduzetnitva zajemena Ustavom je jedan od znaajnih principa eko-nomskog ureenja Crne Gore.

Osnovni princip ekonomskog ureenja je da se zasniva na slobodnom i otvorenomtritu, slobodi preduzetnitva i konkurencije, samostalnosti privrednih subjekatai njihovoj odgovornosti za preuzete obaveze u pravnom prometu, zatiti i ravnopra-vnosti svih oblika svojine.

Sloboda preduzetnitva podrazumijeva slobodu bavljenja odreenom privrednomili drugom djelatnou, bez obaveze pribavljanja odobrenja ili dozvola. Dovoljno jepodnijeti prijavu za upis u registar privrednih subjekata.

Sloboda preduzetnitva moe se ograniiti samo ako je to neophodno radi zatitezdravlja ljudi, ivotne sredine, prirodnih bogatstava, kulturne batine ili bezbjednostii odbrane Crne Gore. Ova ogranienja podrazumijevaju propisivanje posebnih uslova

za obavljanje odreenih djelatnosti ako bi njihovim obavljanjem mogli biti ugroenizdravlje ljudi, ivotna sredina, prirodna bogatstva, kulturna batina ili bezbjednost iodbrana Crne Gore, kao i pribavljanje odgovarajuih odobrenja i dozvola od nadlenihorgana kojima se utvruje ispunjenost uslova i garantuje zatita navedenih dobara.

10.3Pravo na rad i prava u vezi sa radom (l. 62, 63 i 64)

Ustav garantuje prava vezana za rad, a to su pravo na rad, na slobodan izborzanimanja i zapoljavanja, na pravine i humane uslove rada i na zatitu za vrijeme

nezaposlenosti, zabrana prinudnog rada, pravo zaposlenih na odgovarajuu zaradu,ogranieno radno vrijeme, plaeni odmor i zatitu na radu, kao i pravo omladine,ena i lica sa invaliditetom na posebnu zatitu na radu, pravo na trajk i socijalnoosiguranje.

Pravo na rad podrazumijeva pravo pojedinca da mu radni odnos ne prestane nanain suprotan od onog utvrenog odgovarajuim zakonom.12

Pravo na rad i prava po osnovu rada ureuju se Zakonom o radu i kolektivnimugovorima (Opti kolektivni ugovor i granski kolektivni ugovor, kao i kolektivni ugo-vor kod poslodavca).

Drava ima obavezu da stvara uslove za zapoljavanje, zatitu za vrijeme neza-poslenosti i jednake mogunosti za zapoljavanje, bez diskriminacije po bilo komosnovu.

Ustavom je zabranjen prinudni rad, to znai da se niko ne moe prinuditi da radiako to ne eli, niti da radi poslove koje ne eli.

Pod prinudnim radom ne podrazumijeva se: rad uobiajen u sklopu izdravanja kazne lienja slobode (kazna rada u ja-

vnom interesu, rad za vrijeme izdravanja kazne zatvora i slino), obavljanje slube vojne prirode ili slube koja se zahtijeva umjesto nje i rad koji se zahtijeva u sluaju krize ili nesree koja prijeti ljudskim ivotima ili

imovini (radna, odnosno materijalna obaveza za vrijeme ratnog ili vanrednogstanja).

12 Rjeenje Ustavnog suda Crne Gore, U. 85/08 od 28. maja 2009.


37/80

37


Zaposleni imaju pravo na: odgovarajuu zaradu, koja podrazumijeva, pored ostalog, i jednaku zaradu za

jednak rad, ogranieno radno vrijeme, to podrazumijeva 40 asova u radnoj nedjelji, i

plaeni odmor i zatitu na radu koja, prema Zakonu o zatiti i zdravlju na radu, podrazumijeva

obezbjeivanje uslova na radu koji ne dovode do povreda na radu, profesional-nih bolesti i bolesti u vezi sa radom i koji stvaraju pretpostavke za punu zikui psihiku zatitu zaposlenih.

Kao najosjetljivijim grupama meu zaposlenim, omladini, enama i licima sa in-validitetom Ustav garantuje da uivaju posebnu zatitu na radu. U tom smislu, Zako-nom o radu su propisani razliiti oblici posebne zatite ovih lica, zavisno od njihovihbiolokih i drugih svojstava i potreba, kao to su:

zabrana koja se odnosi na zaposlenu enu i zaposlenog mlaeg od 18 godinaivota da rade na radnom mjestu na kojem se preteno obavljaju naroito tekiziki poslovi, radovi pod zemljom ili pod vodom, niti na poslovima koji bi moglitetno i s poveanim rizikom da utiu na njihovo zdravlje i ivot,

zabrana da se zaposlenom mlaem od 18 godina ivota odredi da radi due odpunog radnog vremena ili nou, osim u zakonom propisanom sluaju,

mogunost da se kolektivnim ugovorom kod poslodavca zaposlenom mlaemod 18 godina ivota utvrdi radno vrijeme krae od punog radnog vremena i

obaveza poslodavca da zaposleno lice sa invaliditetom rasporedi na poslove koji

odgovaraju njegovoj preostaloj radnoj sposobnosti u stepenu strune spreme, uskladu sa aktom o sistematizaciji ili, ako to nije mogue, da tom licu obezbijediostvarivanje drugih prava, u skladu sa zakonom (profesionalna rehabilitacija,odnosno radno osposobljavanje lica sa invaliditetom, pravo na otpremninu akomu kao tehnolokom viku prestane radni odnos i dr.).

Posebna zatita na radu obezbjeuje se naroito: zaposlenoj trudnoj eni, enikoja koristi porodiljsko odsustvo, zaposlenoj eni ili mukarcu za vrijeme roditeljskogodsustva, kao i u drugim sluajevima kad je to u interesu djeteta. Nain ostvarivanjate zatite obezbjeuje se Zakonom o radu, decidnim propisivanjem zabrana koje seodnose na poslodavca, dunosti poslodavca i posebnih prava ena za vrijeme trudno-e i dojenja djeteta.

10.4 Pravo na trajk (lan 66)

U odnosu na pravo na trajk, Ustav sadri dva naela. Prvo, da je zaposlenimagarantovano pravo na trajk, radi zatite njihovih profesionalnih i ekonomskih inte-resa i, drugo, da se pravo na trajk, u cilju zatite javnog interesa, moe ograniiti za-poslenim u Vojsci, policiji, dravnim organima i javnoj slubi, u skladu sa zakonom.

Saglasno ovim naelima, Zakonom o trajku je propisan nain organizovanjatrajka i prava, obaveze i odgovornosti zaposlenih i poslodavaca u vezi trajka.

Uee u trajku se zasniva na principu dobrovoljnosti. U tom smislu, navedenim


38/80

38


zakonom je propisano da zaposleni slobodno odluuju o svom ueu u trajku i dane smije biti sprijeen, niti izloen prijetnji ili prinudi da uestvuje ili ne uestvuje utrajku.

trajk se ispoljava mirnim okupljanjem zaposlenih na radnom mjestu ili u okvi-ru poslovnog prostora poslodavca, a moe se ispoljavati i nedolaskom zaposlenih narad. trajk se organizuje na nain kojim se ne ugroava imovina i sredstva poslodav-ca, a naroito bezbjednost i zdravlje ljudi.

trajkaki odbor i poslodavac su duni da, od dana najave trajka i za vrijemetrajka, pokuaju da sporazumno rijee nastali spor ili da pokrenu postupak za mir-no rjeavanje spora, u skladu sa posebnim zakonom.

Zakonom su propisana i ogranienja prava na trajk koja se tiu utvrivanja po-sebnih uslova pod kojima se moe organizovati trajk zaposlenih u Vojsci Crne Gore,policiji, dravnim organima i javnoj slubi, zaposlenih u djelatnostima od javnog in-teresa, zaposlenih u oblasti srednjeg i visokog obrazovanja, kao i kod poslodavca sa

posebnim tehnolokim procesima (hemijska industrija, crna i obojena metalurgija).Ogranienje se sastoji u tome da se u ovim djelatnostima mora obezbijediti minimumprocesa rada koji obezbjeuje sigurnost ljudi i imovine ili je nezamjenljiv uslov ivotai rada graana, odnosno, kojim se titi nacionalna bezbjednost kao i funkcionisanjeorgana vlasti.

Dodatno ogranienje propisano je za Vojsku Crne Gore, policiju, dravne organei javne slube. Kad su u pitanju ovi subjekti, trajk se ne smije organizovati akonadleni organ procijeni da se u sluaju trajka ugroava nacionalna bezbjednost,bezbjednost lica i imovine, opti interes graana, kao i funkcionisanje organa vlasti.

10.5Socijalna prava (l. 67 i 69)

Zaposlenima se Ustavom garantuje obavezno socijalno osiguranje.Socijalno osiguranje obuhvata zdravstveno i penzijsko-invalidsko osiguranje, kao

i osiguranje za sluaj privremene nezaposlenosti. Socijalni poloaj zaposlenih uskla-uje se u Socijalnom savjetu, koji ine predstavnici sindikata, poslodavaca i Vlade.

Ustav posebno titi lice koje je nesposobno za rad i nema sredstva za ivot i pro-pisuje da je drava duna da tom licu obezbijedi materijalnu sigurnost. Tu spadajupravo na porodinu penziju, zdravstveno osiguranje i osnovna materijalna davanjau socijalnoj zatiti (materijalno obezbjeenje, lina invalidnina, dodatak za njegu ipomo, zdravstvena zatita, trokovi sahrane i jednokratna novana pomo), kao iosnovna materijalna davanja iz djeje zatite (naknada za novoroeno dijete, dodatakza djecu, tro

Documents

Knjiga Ustavni Sistem CG