Ko su Sumadinci

KO SU šumadinci

Novi život u ŠumadijiNa seobe su uticale unutrašnje prilike u Srbiji

Posle Drugog srpskog ustanka osetno jenjava doseljavanje Leskovčana u Lepenicu, koje je svedeno na usamljene slučajeve. Tada u Brzan dolaze Strojkovci - drugo prezime Arnautovići, koji su u svom prezimenu sačuvali spomen na selo Strojkovac u kojem su živeli u starom zavičaju, u opštini Leskovac, odakle su došli 1825. U Jovanovac se naseljavaju Đorđevići (1833), u Korman Radosavljevići (Milovanovići) 3 kuće (1833), u Grošnicu Dinovići (1844), u Gornju Sabantu Milutinovići (1892), koji dolaze iz sela Donji Konjuvac u Jablanici (najverovatnije Konjino kod Lebana), a u Donju Sabantu pristižu Stevanovići (1893).

Na ovakvu oseku u doseljavanju uticale su i unutrašnje prilike u Srbiji.Dok su u vreme Karađorđa izbeglice iz Leskovca, kao i nevoljnici koji su se sa drugih strana slivali u oslobođenu Srbiju, imale povlastice i bile oslobođene dažbina, posle Drugog srpskog ustanka se manje vodilo računa o njima. To se vidi na primeru Cvetkovića (Stankovića, Arsičića, Vukajlovića) u Botunju. Tako je u tefteru za 1831. godinu Stanko (r. 1809), rodonačelnik Stankovića, upisan kao puki siromah i nadničar u domaćinstvu sa braćom Pavlom (r. 1810) i Arsenijem (r. 1819), od koga su Arsičići.

Posle Lepenice, u pogledu broja naselja u kojima su se nastanili doseljenici iz leskovačkog kraja, dolazi Belica, u kojoj je takođe petnaest sela u kojima su se nastanili Leskovčani, s tom razlikom što je, po vremenu doseljavanja, u njoj mlađi doseljenički sloj.Sredinom DžDž veka primetnije skupine porodica leskovačkog porekla u Belici su u selima Ribare, Trnava i Lanište. U Ribaru su Miljkovići, zvani Krompirovići ili Krompiraši, (18 kuća) i Matejići drugi (10). U Trnavi su Mekišanci (20), Nikolići ili Stefanovići (4) i Stankovići (3). U Laništu, tačnije u Donjoj Mali ili Starom Laništu su Pešići (15) i Stankovići (10), a u Siokovcu Brkići (20). U još dva sela su po dva roda doseljenih Leskovčama - u Ostrikovcu su Stanojlovići (8) i Stojadinovići (4), a u Dragocvetu je po pet kuća Topalovića i Velikića (koji imaju rod u Bačini). U Praćini se deo sela zove Leskovačka mala, u kojoj je devet kuća Radenkovića, doseljenih iz okoline Leskovca. U Kovačevcu su Prokići (10), u Lovcima Tomići (8), u Ribniku Pešići, koji imaju još dva prezimena: Tasići ili Taculići (8), u Mijatovcu Jovanovići, zvani Dušoboljci (4), u Crnči Obradovići (4), u Bukovču Đorđevići (3) i u Gornjem Jovcu Jovići (2).U Belici su i dva roda doseljena iz Lebana. Oba su naseljena u Bagrdanu - Basarići ili Basarevići (2) i Vlastići (10). Ovih drugih ima i u Selevcu, samo što selevački Vlastići (8) ne navode Lebane, nego uopšteno kažu da su „od Leskovca", ali i jedni i drugi kao znak zajedničkog porekla imaju istu krsnu slavu (Mitrovdan).

Ako se zna da su preci ovih porodica većinom ili dovedeni od Turaka kao čivčije posle Kočine krajine ili prebegli kao pobunjena sirotinja u vreme Prvog srpskog ustanka, onda je razumljivo što je malo rodova koji u svom pamćenju čuvaju ime sela iz koga su došli. Za sve njih je novi život počet u Šumadiji i odatle počinju svoje rodoslovno stablo.Koliko je stanovništvo Šumadije nedovoljno proučeno pokazuju primeri istraživanja dvojice vodećih naših etnologa s početka DžDž veka u Smederevskom Podunavlju i Jasenici. Prvi, Jovan Erdeljanović, vodeći stručnu ekskurziju svojih studenata, zapisivao je usput, obdance, a često i u ciglo nekoliko časova koliko se u kojem selu zadržao, dakle bez pretenzija za ukupnošću podataka, a drugi, Borivoje M. Drobnjaković, jedva da je imao na raspolaganju dan po naselju, pa su, razumljivo, neka naselja i porodice u njima samo ovlašno dodirnute, a neke i izostavljene. To pokazuje i sravnjivanje njihovih zapisa.

Tako, po Drobnjakoviću, porodica doseljenih Leskovčana u Krnjevu - nema, a po Erdeljanoviću je u ovom naselju bilo više od trideset kuća doseljenika iz leskovačkog kraja, koje sačinjavaju Mijatovići (10 kuća), Rakići (10) i Rankovići ili Nedeljkovići (10), a ovoj skupini Erdeljanović, koji je imao najpouzdaniji otkrivalački dar, pridodaje i rod Pešića (8).U Lozoviku je 45 kuća doseljenih Leskovčana, ali je od njih Drobnjaković zapisao 44, a Erdeljanović 21. Po Drobnjakoviću, doseljenici od Leskovca su Rnjaševići (15) i Pantići (9), a po Erdeljanoviću su Bivoljari (20) i Jordanci (1). Iz ovoga se može zaključiti da je spisak doseljenih leskovačkih porodica u ovom delu Šumadije kudikamo duži no što se stiče utisak na osnovu dosadašnjih istraživanja.

Osim u Krnjevu i Lozoviku, u ovom predelu je još veća skupina Leskovčana u Pudarcima i Ralji. U Pudarcima je nastanjen veliki rod Stevanovića, sa ograncima Radoičića, Glišića i Ilića (ukupno 32 kuće), a u Ralji Đorđevići, drugo prezime Milenkovići (11) i Jovanovići, drugo prezime Petrovići (7).U Selevcu su Vlastići (8), koji imaju srodnike u Bagrdanu. Po sedam kuća doseljenih Leskovčana je u Lugavčini (Paunovići) i Maloj Plani (Brankovići). U Malom Orašju je šest kuća Mitrovića (druga prezimena Čičići i Ubavkići). U Vrbovcu su četiri kuće Cvetanovića (Tasića), kao i Cvetkovića u Udovicama, koliko i u Vučaku ima Jovanovića, koji su ogranak Ilića u Pridvorici, starinom od Leskovca.

Od tridesetak rodova naseljenih u četrnaest naselja ovog dela Šumadije, samo tri roda znaju tačno mesto u okolini Leskovca iz koga su njihovi preci došli - Stankovci, druga prezimena Jovanovići, Simići i Stevanovići (ukupno 12 kuća), potiču iz sela Razgojne, Krstići (7) u Petrijevu iz Dupljana, a Stankovići (1) u Maloj Krsni iz Oraovice.

Ko su Šumadinci

Talasi iz Crne GoreSrbi iz Crne Gore osnovali su sela Baljkovac i Beloševac

Piše: Mile Nedeljković

Ako se danas gleda sastav stanovništva Gruže, vidi se da u ovom predelu ima žitelja čiji su preci došli iz više od dvadeset srpskih oblasti. Međutim, ubedljivu prevagu u toj masi imaju doseljenici sa Kosova i od Sjenice.

U Vitanovcu, koji je bio glavna stanica za skretanje i dalje razvođenje stanovništva u šumadiju, oko 1735. godine je sveštenik Sava Nedeljković, poreklom iz Koznika. U Staroj Raškoj postoje, ne tako udaljena jedno od drugog, tri sela Koznik - jedno je zaselak Duge Poljane, drugo zaselak Čebinca, a treće je selo kod Trnave u okolini Novog Pazara. Iz ove okoline je najstarija porodica u Vitanovcu - Milići, zvani Melajci (9 kuća 1923), očito doseljeni iz Melaja, sela koje danas administrativno pripada opštini Tutin, ali je bliže Novom Pazaru, jer se nalazi na Pešterskoj visoravni. Današnji žitelji Melaja govore dvojezično (srpski i šiptarski), i, prema popisu 1991. godine, od njih 666 je 657 muslimana. Put iz Melaja vodi između dva Koznika, kuda su početkom DžVIII veka preci Milića, preseljujući se u Vitanovac, morali proći, a za njima i pop Sava. Istim putem, verovatno u isto vreme, došli su u Vitanovac Kolakovići (3 kuće) iz Kolašina, koji su „menjali slavu, da ih Turci ne pronađu", Jovanovići (4 kuće) i Jelići (5 kuća), dobegli „odnekud iz starog Novopazarskog Sandžaka", Stojanovići (Stančići), Milovanovići (Vićovci) i Jakovljevići iz Novog Pazara, kao i Radovanovići (staro prezime Lukovići) iz Starog Vlaha, dok su kasnije od Sjenice došli Babići (11 kuća 1923).

Iz Crne Gore je Damjan Janković, sveštenik oko 1735. godine u Bačini. Bliže njegovo poreklo je iz Morakova kod Nikšića, a nuriju je, pre dolaska u Bačinu, imao u selima oko Rožaja. U Bačini su Kneževići (48 kuća 1902), Rakići, Gmitrovići, Markovići (Savići, Kupinići), Kajdunci (ćirići), Čolakovići (Žajkovići, Đorđevići), Gavrilovići i Obradovići, svi kosovsko-metohijska selidbena struja.

U to vreme su doseljenici iz Crne Gore osnovali sela Baljkovac i Beloševac.

Baljkovac su osnovali Bankovići (od kojih su nastali i današnji Đerasimovići) i Bojanići (od kojih su kasnije nastali rodovi Vukomanovići, Jakovljevići, Pavlovići, Antonijevići, Arsenijevići, Jankovići, Ljubisavljevići, Mijailovići, Radenkovići, Blagojevići, Vukosavljevići, Gavrilovići, Gmitrovići, Đurđevići i Maksimovići). Bankovići su došli iz Bjelopavlića, što se vidi i po očuvanoj plemenskoj slavi (Sv. Petka), a Bojanići iz Drobnjaka, sačuvavši takođe plemensku slavu (Đurđevdan).

Beloševac su zapravo osnovali Papići, doseljeni iz sela Beloševca na Kosovu, davši tako ime novom naselju. No Papići su se zatrli, a jedan njihov ogranak je otišao ka Valjevu, gde su zasnovali selo istoga imena - Beloševac (tamo se prezivaju Pejićani). Život u Beloševcu kod Kragujevca su obnovili i održali Katančevići (od kojih su nastali Marjanovići, Glišići i Paunovići, zvani Pavlovići) i šabovići, čije je staro prezime Kurudinovići (od kojih vode poreklo sadašnji rodovi Sretenovići, zvani Zdravkovići, Damnjanovići, Jovanovići, Laketići, zvani Jakovljevići i Radovići, kao Kurudinovići - Vukovići, Mirkovići i Čajovići, zvani Milenkovići u Baljkovcu). Katančevići su došli iz sela Lopate, kod Lijeve Rijeke u Crnoj Gori (u ovoj Lijevoj Rijeci, kod Podgorice, takođe su, u seljakanju, boravili neko vreme i Karađorđevi preci), a šabovići su došli iz Rovina (u blizini Bata kod Cetinja).

KO SU šumadinci

Manastirsko sazvežđeDuhovni zenit u najtežim vremenima robovanja pod Turcima

Neprocenjivo dragocena uloga rudničkih manastira u očuvanju srpskog narodnog bića, pravoslavne vere i duhovne kulture u celini bila je u svom zenitu upravo u najtežim vremenima, za robovanja pod Turcima.Naravno, to nije moglo proći nezapaženo i bez nemilih posledica, o čemu svedoče mnoga rušenja, paljenja ili uništenja do temelja, čemu su, tokom više stoleća, bili izloženi svi rudnički manastiri. Nasilja i česti razgromi, kad god su vojske ovuda prolazile, na nesreću dohodeći često, sukobljavajući se u smerovima, uticali su na sudbine rudničkih manastira, od kojih se mnogi nikad nisu oporavili, utonuvši u korov i zaborav. Rušenju i paljenju kao da nije bilo kraja. Od Turaka poslednji put 1813. godine, posle sloma Prvog ustanka, a pre toga su stradavali rudnički manastiri 1409, 1413, 1425, 1427, 1438, 1439, 1459, 1594, 1683, 1788, 1791...

A ipak, uprkos svemu, svejedno koliko puta i kakvim načinima kidana, nikada nije prekinuta nit prkosne ustrajnosti manastirskog žića u Rudniku. U najkraćem, po vrleti, u gudurama i na obroncima Rudničke planine podignuto je više od pedeset srpskih manastira, što je više no igde u Srpstvu, na našim etničkim i duhovnim prostorima, a da se nahode na jednom mestu. Nekoliko manastirskih skupina poseže za atributom da su oni srpske Svete gore (Fruška gora, Ovčar-Kablar i sl.). U tom pogledu planina Rudnik nema premca.

Navodimo manastire u njoj, po izvorima koliko su nam sada dostupni, stavljajući u zagrade godinu njihovog najranijeg značajnog pomena u pisanim svedočanstvima, po starini: Sv. Stefan (1476) u

Blaznavi, Blagoveštenje (1476) kod Stragara, Sv. Arhanđel (Voljavča, 1516), Sv. Nikola (1516) u Šatornji, Sv. Stefan (1516) kod sela Vraženovo koje je tada postojalo u Rudniku, Sv. Arhanđeli (drugo ime: Rančić, 1516) kod Šatornje, Sv. Prečista - Vavedenje (1516) u Štrpče polju kod Stragara, Sv. Nikola (1523) kod Šatornje, Bahačić (1523) u Ostrovici, Sv. Prečista - Vavedenje (1525) u potesu Srejovac (pogrešno upisano, umesto: Srnjevac) u Donjoj Šatornji, Sv. Nikola (1525) kod Jarmenovaca, Sv. Arhanđeli (1528) kod Jarmenovaca, Sv. Nikola (1528) u Skugriću u Blaznavi, Sv. Prečista - Vavedenje (1528) u selu Turčino koje je tada postojalo u Rudniku, Kumanica (1528) u Ramaći, Sv. Prečista - Vavedenje (1528) kod Brusnice, Sv. Preobraženje (1528) u Vrnčanima, Sv. Stefan (1560) u Klatičevu, Sv. Đorđe (drugi naziv: Vraćevšnica, 1579), Sv. Arhanđel Mihailo (drugo ime: Obrovin ili Vujan, 1597) u Vujetincima, Sv. Bogorodica (1662) u Vlakči, Leskovica (1735) u Blaznavi... U literaturi ima uverljivih zapisa o postojanju još gdekojih manastira po Rudniku i njegovim obroncima: Crkvine u Loznju, Đurićelije u Manojlovcima, Grgur i Vranjevo u Bosuti, zatim u dolini Manastirskog potoka u Kozelju, Medoševac u Poljanici, Moravci u istoimenom selu, Jovanje u Dićima, Četrdeset mučenika (Mladenci) u Gornjoj Šatornji, Blažina crkva u Blaznavi, manastiri u Sigi u Vlakči i Boboviku u Vukasovcima, ruševine na Gradini u Kotraži, Kuline i Adžina crkva u Ljubičevcu, Vavedenje, Uspenje, Sv. Ilija i Petkovica u Stragarima, Boljkovci u istoimenom selu, Crkvina u Velikom Šenju, Savina, čiji je, po predanju, osnivač Sveti Sava, u Šaranima, Jovanje u Donjim Branetićima, Đurevci u Majdanu, Ješevac na tromeđi Borča, Jablanice i Vrbove, a u narodu se još čuva spomen na mesta u kojima su bili, po predanju, manastiri, kao Kaluđerovac i Popov do u Vojkovcima, Ambarine u Guriševcima, Crkvine kod Markićevića kuća u Jarmenovcima, zatim Štarine, gde je bila crkva-brvnara, Svetinja u Pantelića kraju u Blaznavi...

U rudničkim manastirima su pisane, i zbirane, mnoge svete i božestvene knjige - psaltiri, prolozi, mineji, tipici, jevanđelja, molitvari.

Ko su šumadinci

Između Juhora i SuvoboraU istraživanju rodova često ima prekida u pamćenju potomaka


Velikići u beličkom selu Dragocvetu (slava Sv. Arhanđeo) pamte da su doseljeni iz Bačine u Temniću, ali u Temniću nema Velikića, a samo jedna porodica slavi Sv. Arhanđela (Jevdići, 7 kuća), ali ne zna svoje poreklo. Sa druge strane, rod Velikića (15) postoji u Jasici, koji tvrdi da su starinci (slava Sv. Pantelija i Sv. Luka), i u Kukljinu (14), koji zna da je naseljen iz Kruševačkog okruga (slava Sv. Stevan, zimski i letnji). Pošto nikoji Velikići nemaju istu slavu, to su ili, iz nama nepoznatih razloga, zamenili slave, ili, u protivnom, nisu rod.Ili su sa onima u Dragocvetu, ipak, pošto im je ista slava, rod Jevdići u Bačini, koji su, u tom slučaju, zameli pamćenje o svom poreklu i odseljenim srodnicima.

Da prekida u pamćenju ima mnogo, svedoči i to što od svih leskovačkih porodica u Temniću samo nekoliko zna iz koga sela u okolini Leskovca su došli njihovi preci. Tako, u Maskaru Stojkovići znaju da su iz Komarice, Nešići iz Draškovca, a Pešići (Stojkovci) iz Poljanice. Dva roda u Velikoj Kruševici u svom porodičnom imenu čuvaju nazive svojih sela u starom zavičaju, tako Bojničani znaju da su iz Bojnika, a Dušmanci iz Dušmanca kod Leskovca. Svi ostali, 35 rodova u devet sela,

ne pamte iz kog su mesta u Leskovačkoj Moravi došli u Temnić.Prisustvo porodica čije je poreklo iz Leskovačke Morave u tzv. visokoj Šumadiji (Kačer, Takovo), kao i u predelima koji nisu na pravcu kretanja stanovništva moravsko-vardarske struje (Gruža, Levač, LJubićska sela, Rudničko Pomoravlje, Šumadijska Kolubara i Kosmaj), može se reći da je zanemarljivo. U ovim predelima je ukupno 12 rodova koji skupa imaju samo 37 kuća. Pri tome, leskovačkih doseljenika uopšte nema u tri šumadijske predeone celine - Gruži, LJubićkim selima i Rudničkom Pomoravlju - koje su bile na pravcima drugih, veoma jakih migracionih struja, kao što su kosovska i dinarska, čije se sticanje i ukrštanje vekovima odigravalo upravo ovde, u dolini Zapadne Morave, što je, dalje, kako su ove struje plavile Šumadiju, uticalo da se na istok i sever pomeri naseljavanje doseljenika iz Leskovca i okoline.

U dva predela, koja su omeđena planinskim masivima kao prirodnim branama - Levač planinama Kotlenikom i Juhorom, a Kačer Rudničkom planinom i Suvoborom - što ih je činilo teže pristupačnim i zaštićenim, prisustvo doseljenika iz Leskovačke Morave je više nego simbolično, jer je u njima naseljena samo po jedna porodica iz leskovačkog kraja. Tako je, čudnim putevima selidbe i bežanije, u Kačer dospela porodica Miletića (12 kuća u selu Reljincima), a u Levač porodica Kurandića (2 kuće u Sibnici). U predelu Takova, koji se plećima Suvobora i visovima Rudnika naslanja na Kačer, iz okoline Leskovca je, kako je ustanovio Milenko S. Filipović, sve do DžDž veka takođe naseljena samo jedna porodica (1 kuća), a do sredine DžDž veka, i to u Gornji Milanovac kao privredno središte, još tri porodice (ukupno 3 kuće).

U predelu Kosmaja, u sela na padini koja su okrenuta Smederevskom Podunavlju i Jasenici, doseljenika iz leskovačkog kraja ima u Đurincima - Đurići (10 kuća), čiji su preci ovde došli kao kočetari, u gradu Mladenovcu jedna kuća zanatlija i u Ropočevu dve kuće Milanovića zvanih Trnavaca, po selu Trnavi kod Topole, gde su njihovi srodnici Ranići, doseljenici od Leskovca.U Šumadijskoj Kolubari doseljenih Leskovčana ima u Barajevu (3 kuće Đokića), u Junkovcu (1 kuća Cvetkovića ili Petrovića), u Barzilovici (1 kuća Markovića) i gradu Lazarevcu (1 kuća).

Od svih leskovačkih porodica u Levču, Kačeru, Takovu, Kosmaju i Šumadijskoj Kolubari, jedino Markovići u Barzilovici pamte selo iz koga su došli - Crkvicu kod Bojnika.

Gubljenju iz pamćenja mesta porekla uzrokovano je, svakako, višestrukim pomeranjem predaka iz Leskovačke Morave preko usputnih etapnih stanica do mesta sadašnjeg prebivanja. U Prvom srpskom ustanku je izbeglo leskovačko stanovništvo bilo okupljeno oko logora na Deligradu, zatim u Kruševačkoj nahiji, pa u Temniću, sa središtem u Jasici, a onda, usled opasnosti od turske najezde, pomešteno u Belicu i to je, naravno, uticalo i na gubljenje zavičajne niti u rodoslovnom pamćenju. Zato se može reći da je broj porodica iz Leskovačke Morave u Šumadiji veći, jer smo ovde razmatrali samo one porodice koje pouzdano znaju da potiču od Leskovca.Seobe su istorijska sudbina Srba. Njihovo preimućstvo i udes. Preimućstvo - jer su uvek, uprkos svemu, imali snage da iznova otpočnu život i da se tako očuvaju, a udes - jer je pri svakoj seobi, a njih je bilo nebrojeno mnogo, ponešto gubljeno, deo dragocenog nasleđa nestajao, važne spone prekidane, ljubavi nasilno gušene, prijatelji se zanavek rastajali. Na putu se nemalo i gladovalo, do prvog roda ćutke umiralo, u prvoj zimi se smrzavalo. Bežalo se u bespuće, žurno se zametao trag pred poterama, a pouzdanog prebivališta ni u polju, gde su Turci, ni u gori, gde su vuci. Sav imetak u zavežljaju, sva nada u svoje prazne ruke. Bog daleko, a smrt svuda okolo.

Takav je bio ceo DžVII vek, najzlokobnije stoleće naše istorije, sa Velikom seobom kao završnim činom. I u sledećem veku, na čijem smo početku, u sredini i na kraju preturili velike ratove preko naših glava, ponavljaju se seobe. Posle jedne od njih, po zamašnosti nazvane Druga velika seoba, počinje ponovo da se narodom puni Šumadija, poprilično zapustela.

Između dve velike seobe (1690. i 1736. godine) u nju pristižu i usput, deleći se, razmeštaju mnoge porodice. Ovo razmeštanje se najslikovitije ogleda u naseljavanju jedne od porodica - čiji su pripadnici rod najrođeniji, pošao sa istog, nepodeljenog ognjišta - kakvi su današnji Jokići i njihovi srodnici.

Rod Jokića i njima srodni rodovi u Šumadiji zapisani su u istraživanjima Borivoja M. Drobnjakovića. Ovaj autor je napisao monografske radove o Jasenici (1923), gde su Jokići, o Smederevskom Podunavlju i Jasenici (1925) i Kosmaju (1930), gde su srodnici Jokića.Istražujući njihovo poreklo, kod Jokića je zapisao: „Pošla braća Stanko, Vidoje i Reskija od Sjenice. Stanko ostao ovde, drugi brat otišao u Kovačevac, treći u Koraćicu. Ima ih u Sremu."

A u kosmajskom selu Koraćici, u kojem se pamti da su najstariji doseljenici došli od Sjenice i Pešteri, zapisao je sačuvano predanje da je njihov rodonačelnik (koga su Jokići zapamtili kao Vidoja) pošao sa braćom, sporazumevši se u polasku „da svako ostane onde, gde mu pevac zapeva. Jednome je pevac zapevao u Trešnjevici (Jasenica), drugome u Lipovcu (Jasenica), trećem u Topoli (Jasenica), četvrtom u Kovačevcu, a petom u Koraćici."

Od petorice braće, doseljene u prvoj polovini DXVIII veka, potomci trojice braće i danas postoje u selima Topola (i Krćevac), Kovačevac i Koraćica, dakle naseljima gde se koji brat naselio, dok u Trešnjevici i Lipovcu potomaka preostala dva brata danas nema, pa se tako ne znaju ni imena te braće, niti kuda su se kasnije deli njihovi potomci. U narodnom pamćenju, kao i pisanim svedočanstvima, tokom celog DXIDX veka o njima ne postoji nikakav trag. Moguće je da ih ima u Sremu, kuda se inače bežalo, moguće je da su se utrli u bunama i boleštinama, moguće je da su se sveli na žensku liniju i tako stopili s nekim drugim rodom. A moguće je i da postoje, tu, u blizini, ali su, u istorijskim lomovima, izgubili vezu sa srodnicima i pamćenje o zajedničkom poreklu.

Slavonija bez Srba (3)

Seča uglednihNa spisku su bila imena 124 najuglednijih Srba

Piše: Tihomir M. Stojanović

Tuđmanova policija ne samo da nije uzimala Srbe u bilo kakvu zaštitu, već je i sama, svakako po nalogu s vrha, učestvovala u kršenju njihovih ljudskih prava. Nisu istraživani ni slučajevi otvorenih i brutalnih nasrtaja na Srbe, kao ni slučajevi oštećenja i uništavanja pravoslavnih crkvenih (pravoslavnih) objekata.

Na pojedinim objektima Srpske pravoslavne crkve pojavljivali su se grafiti sa mračnim porukama. Tako je na primer, na pravoslavnoj crkvi u V. Gađevcima, u julu 1991. godine napisan, između ostalog, i ogroman grafit - „Smrt - Srbima"

S obzirom na živo sećanje na zločine ustaša u Hrvatskoj nad Srbima u Drugom svetskom ratu, ovakve pretnje i brutalna antisrpska kampanja i histerija „hrvatske vlasti i pučanstva" sa razlogom su stvorili kod Srba osećaj nespokojstva i potpune ugroženosti. Taj osećaj pojačan je dolaskom „crnokošuljapa" - pripadnika ZNG iz Virovitice, pod komandom aktivista HDZ Stojana Gustine avgusta 1991. godine u Grubišino Polje. Tuđmanovi zengisti blokirali su sve izlazne puteve iz naselja (stavili Srbe u karantin po ustaškom receptu), postavili kontrolne punktove u gradu i preuzeli policijske poslove u Grubišinom Polju. Počeli su sa hapšenjem Srba prema unapred pripremljenim spiskovima, koje je sačinio mesni odbor - ogranak HDZ. Na spisku su bila imena 124 najuglednijih Srba iz Grubišinog Polja i desetak srpskih naselja u bližoj okolini.

U prvih nekoliko dana terora Tuđmanove - Bojkovčeve - Manolićeve „crne košulje" uhapsile su više od dvadeset najviđenijih Srba. Osim ostalih, tada su slobode lišeni a posle nekoliko dana svirepo likvidirani: Spasoje Milošević, Mitar Stanić i Drago Mačak. Među „uhićenima", a kasnije oslobođenim Srbima, nalazio se i Mladen Kekerović, čija je zla sudbina školski primer za sagledavanje bezakonja i ustaške bahatosti, što je polovinom avgusta 1991. godine, dovelo do masovnog egzodusa stanovništva srpske nacionalnosti.

Mladen Kekerović (1973), najbogatiji Srbin u tom kraju „uhićen" je od zengista bez sudskog naloga 16. avgusta 1991. godine, na službenom putu na koji je bio krenuo sa većom sumom novca. Posle nekoliko dana besomučnog maltretiranja u inprovizovanom zatvoru u hotelu u Grubišino Polju, gde su mu ustaše odsekle i jedno uvo, dozvoljeno mu je da napusti „lijepu njihovu" i ode u Srbiju.

Prilikom otpuštanja iz zatvora" Kekeroviću nije vraćen novac, zaplenjen prilikom „hapšenja", niti mu je dozvoljena prodaja njegove inače velike imovine. Njegovo bogatstvo, vredno skoro milion američkih dolara, opljačkali su zengovci iz Grubišinog Polja i Virovitire. U pljački se posebno istakao zapovednik ZNG Stojan Gustin.

Izloženo svakodnevnom maltretiranju i totalnom bezakonju, nesigurno čak i za goli život, srpsko stanovništvo je počelo masovno da beži iz Grubišinog Polja, delom odlazeći u većinska srpska sela u okolini, a delom bežeći na teritoriju Srbije. Mnogi od ovih prognanika došli su u Srbiju kod istih porodica, kod kojih su oni sami, ili njihovi očevi i dedovi, već bili smešteni kao izbeglice u Drugom svetskom ratu, kada su po naredbi vlasti Pavelićeve NDH bili (raseljeni) proterani gotovo svi Srbi iz ovog kraja.

Meta bezočnog bombaškog napada bila je između ostalih i kuća Srbina Đure Popare, koja je bila data na korišćenje pripadnicima argentinskog bataljona snaga Ujedinjenih nacija. Iseljavanjem (progonom) Srba, rušenjem srpskih domova i pljačkanjem srpske imovine, Tuđman, Mesić, Manolić, Bojkovac… ostvarili su svoj cilj - etnički su očistili i onemogućili povratak srpskih prognanika, čime je Grubišino Polje (a i drugi delovi zapadne Slavonije) postalo etnički čisto - čisto hrvatsko naselje.

Ko su Šumadinci (7)

Ostaci grčkog grobljaNa mestu Krušik u Misači je staro groblje, „gde su iskopavali kosture i nalazili prstenje i novac". Staro groblje, „gde prilikom kopanja nalaze ljudske kosti", u Junkovcu se nalazi u blizini potoka Kusaje.

O starom groblju na mestu Grobljice u Kutlovu izučavalac Lepenice Toša Radivojević je zapisao: „Seljani pričaju da je hrišćansko, jer je doskora bilo na njemu kamenih belega po kojima se to dalo utvrditi. Danas nema više nijednog kamena; seljani su ih sve uzidali u temelje svojih raznih grada. To je bilo groblje davnašnjeg naselja u Starom Selu."

Belo groblje postoji na mestu Kamenišu u Badnjevcu, koje po svemu pripada srpskom srednjovekovnom stanovništvu. Belo groblje, tako nazvano „po belim kamenovima, koji su ovde do skora nalaženi" je i u Drenovi, na tromeđi sa Srezojevcima i Beršićima, gde su 1951. godine, kada je kopan put, nalaženi novčići i sudovi.

Bošnjansko groblje, u Trudelju, podseća „na neko ranije naselje", kao i naziv Staroselske reke u istom selu. Bataljeno groblje je na mestu zvanom Kamara u Velikom Krčmaru. Pod Veličkovcima, zaseoku Guriševaca, jedno se mesto zove Čivutsko groblje. Od groblja nema ostataka, ali se ovaj zaselak po njemu zove još i Čivutani.

U Badnjevcu su i dva džidovska groblja - na mestima Golišu i u Konjevcu, takođe i u Dobrovodici su dva džidovska groblja, kao i u Drenovcu - na mestima Jablančići i u Krčevini do Zorkuša. Džidovska groblja su na brdu Šavcu u Batočini, u Kormanu (u Bubnu kod druma), Nikšiću, kod Lipove ravni u Sipiću, uz potok Gluvać u Cvetojevcu, u Crnom Kalu, kod Gušine česme u Čumiću, u Zreočićima kod Topole, u Viševcu na levoj obali Rače, Goločelu, na Kosici u Gradcu, Velikom Krčmaru, na mestu Glogovik u Malom Krčmaru, gde su u prvoj polovini ovog veka još „postojali ogromni kameni belezi od neotesanog i neuglađenog kamena", u Saranovu ima tragova od starog „džidovskog groblja", itd.

Latinsko groblje je na Okurovoj glavici u Kormanu, u Petrovcu (idući Bozmanu), a jedno polje se u Donjoj Sabanti naziva Latinsko groblje.

Grčko groblje u Đuriselu je na mestu zvanom Polje. Jedna od dve glavne uzvišice u Bosuti naziva se Grčki grob, a na mestu Lipi u Majdanu je veliko Grčko groblje, „tu ima još oko 200 vidljivih grobova sa belegama". Drugo majdansko Grčko groblje je u zaseoku Rapšinci.

Kaluđersko groblje je u Donjim Jarušicama, a u Boljkovcima se, uz ruševine za koje se kazuje da su manastirske, takođe nalazi Kaluđersko groblje i na njemu su dvadesetih godina ovog veka još ležale nadgrobne ploče.

Svatovska groblja su u Botunju, u Resniku na mestu Tetrebištu, kod Osojaka u Sipiću, blizu Krša kod Krečana u Velikom Šenju. Osobito su brojna tzv. madžarska (ili mađarska groblja) - Madžarsko groblje u Debelom lugu u Baljkovcu, na putu između Grošnice i Erdeča, u Guberevcu, Gornjim Jarušicama, Rakincu, Malom Šenju. U Blaznavi je Madžarsko groblje u blizini tzv. Blažine crkve, a osim njega „ima još nekoliko mesta, za koja se misli da su bila madžarska groblja". Ostaci grobova bili su vidljivi dvadesetih godina ovog veka na Madžarskom groblju u Vukasovcima, kao i u Garašima, Žabarima, Krćevcu, Zagorici, Jeloviku.


Tri nahije u ŠumadijiPiše: Mile Nedeljković

Ustalivši svoju vlast, Turci su popisali područje središne Šumadije, podeljeno na tri nahije - Nekudim, Lepenicu i Sivridže Hisar (Rudnička nahija). Najraniji sačuvani popis je iz 1476. godine, u kojem se pominje i prethodni popis, koji do danas nije sačuvan. Zahvaljujući uvidu u rukopis prevoda prof. dr Dušanke Bojanić-Lukač, uglednog autora orijentaliste i nesumnjivo našeg najboljeg osmaniste, ovde se po prvi put u nas objavljuju podaci iz ovog opsežnog popisa koji se odnose na ovaj predeo Šumadije.

U popisu 1476. godine (Tefter br. 16) navodi se 177 naselja, od kojih 89 u nahiji Rudnik, 48 u Nekudimu, 36 u Lepenici i četiri u kazi Brvenik

U nahiji Rudnik su tvrđava i grad Rudnik, selo Rudnik, Jarmenovci, Gornja Jablanica, Gornji Krasojevci, Šutci, Stragari, Masloševo, Polom, Vrbica (upisana kao Gornja Vrbava), Misača, Tulize (Tuleže), Žabare, Zagorje (Zagorica), Šatornja, Gornja Šatornja, Srednja Šatornja, Plaskovac,

Svetlić, Jarušice, Petrovac, Dobrača, Božurnja, Blaznava, Vinča, Manojlovci, Junkovac, Kamenica, Kneževac, Podgrad Borač, Milakovac, Leskovac, Zakuta, Vitkovac, Petropolje, Konjuša, Dragušica, Lipnica, Zabojnica, zatim sela koja su vremenom urasla u druga sela - Gornja Kamenica (deo Brezovca), Donja Kamenica (današnje selo i varošica Topola, čiji je naziv bio Kamenica do 1718. godine), Srednja Kamenica (deo današnjeg Lipovca), Strmovo (selo postojalo do 1838. godine, kada je podeljeno između Topole, Lipovca i Banje), Pridvorica (koja se navodi pod drugim imenom Srebrenica, nekadašnje naselje u kojem je Despot Stefan držao sabor, a koje je danas deo Stragara), Dobra Luka (danas deo sela Kotraže), Zlošnica (danas deo Stragara), Bojšince (Bušinci - staro ime sela Ljubičevca), Strpče Polje (danas deo oko Strpčanskog izvora u Stragarima), Jarebice (danas potes u Žabarima i Junkovcu), Marinovac (danas zaselak Banje), Jošanica (selo postojalo do 1838. godine, kada je podeljeno između Trnave i Ovsišta), Trečna (Trešnjevica), Saruhan (Saranovo), Matenjevo (Matejevac, kraj u Trnavi), Stalbrod (Stalevac, izvor i groblje u Trnavi), kao i 33 sela koja je danas teško ubicirati - Visenovac, Subovce, Prekorečani, Vrbovac, Donja Blatnica, Gornji Lipovac, Donji Lipovac, Kojnevo, Lepenac (drugo ime Bičin), Kolarica, Vujince, Gornja Saračna, Raševka, Bukovna, mezra Nemenikuće, Kula Rudna, Koranino, Dobrošince, Konina, Jablanovac, Jablanovac (drugi), Jošanica (druga), Istahor, Gundinac, Pakorađ, Čačak, Sujavac, Kamenica Žilince, Šiljerozi, Kamenica Vrbovac, Ustina, kao i mezre Miževo, Gučar i Hrebin, i Motrona.

U nahiji Nekudim su sela Maskar, Ratari, Nekudim, Pridvorica, Kopljare, Grabovac, Hlapovo (Lapovo), Bašin, Rajkovac, Vatoševo (danas zaselak Ratara), Gornji i Donji Cerovac, Markovica (Markovac), Trnavica (Trnava), Radovanje, Vodice, zatim sela koja su danas srasla sa drugim naseljima Branilovce (potes Braneš u Ratarima), Poloči (potes Ploče u Ratarima), Radujkovac (potes Radojkovac u Čumiću), Bukovica (Bukovac, deo Goroviča), Breznica (Brezovac), Gornje i Donje Vranovo (Vranovo - deo Kloke), Čučevo (Čučuge, deo Kloke), Presečina (Preseka u Orašcu), kao i 23 sela koja su u međuvremenu nestala ili promenila naziv - Kaloperovac, Krepičevac, Kukuje, Gornji Likar, Donji Lenar, Istočić, Kozomar, Godinje, Zorovac, Dekan, Železnik, Jarinović, Gornji i Donji Leban, Metohija, Brateševo, Donje Grabovce, Ziminac, Klenovac, Gornje Grabovce i Rataj, kao i mezre Brest i Jazikovica.


Pod turskom upravomPrirodno, sila Boga ne moli, Turci su sebi odvojili ono što im odgovara, po redu i starestvu - prvo za sultana, zatim za smederevskog sandžakbega, pa seraskere (vojne zapovednike), kadije, posadnike tvrđava i „ostale hodže i vaize".

Sultanu (has padišaha) pripadaju tvrđava i grad Rudnik, selo Rudnik, Gornji Krasovci, Kolarica, Gornja Jablanica i Jarmenovci. U hasu smederevskog sandžak-bega su Stragari, Pridvorica (drugo ime Srebrnica), Masloševo, Jarebice, Visenovac, Polom, Dobra Luka, Zlošnica, Bojšince, Strpče Polje, Gornja Vrbava, Misača, Subovce, Kostovča Luka, Baničina, Gradac, Turčin, Branilovce, Maskar, Ratari, Rataj, Nekudim, Poloči, Pridvorica i Kaloperovac. Grabovac u Nekudimu pripada timaru Ivaza, seraskera Smedereva, a u timaru seraskerovog sina Ise su Istočić, Bukovica i Breznica.

U timaru Dogana Solaka su Divostin, Kopljari, Krepičevac, Donja Kamenica i mezre Bučkovce i Črnovac. U timaru Timurtaša, bivšeg ćehaje Šapca, nalaze se Radujkovce, Hlapovo, Kukuje, Gornji Lukar, Donji Lenar, Strmovo, Prekorečani i Vrbovac. Tatar Muratu pripadaju Gornje i Donje

Vranovo, mezra Kozomar i selo Donja Blatnica. Posedu Isa Čelebije, sina Bali-bega Ihtimanca, pripadaju Bašin, Čučevo, Godinje i Rajkovac. Spahija Alija, sin Behadira, preminuo je, pa su mu timar, u kojem je selo Vatoševo, nasledili sinovi Musa i Murat. Labova Poljana u Lepenici je u posedu Jusufa, sin Jakuba, dok su u Timaru Mehmeda iz Trapezunta Zorovce, Dekan, Presečina, Železnik, Požegovac, Slatina, Čičikovac, Jarinovik i Topolova. Kizil Muradu pripadaju Žabare, Zagorica, Marinovac, Šatornja i Jošanica, a Ahmed-begu, sinu Kasim-bega, Saruhan, Svetlić, Kula Rudna, Koranino, Metohija, Brateševo, Radovanje i Donje Grabovce. Jusuf Divane ima samo Kamenicu (Vrbovac), a pod Mustafa-begom čašnigirom su Stopanja, Laznica, Donje Vranovo, Krbinac, Šenj, Limovce i tri prazne mezre - Resnik, Viterković i Kruševica.

Timaru Bozadži Ahmeda, seraskera Lepenice, pripadaju Gornja, Srednja i Donja Kamenica, Ustina, Gornji Gradac, Donje Grbice i mezra Budinlovce. Jusufu, sinu Ahmeda, seraskera tvrđave Rudnik, pripadaju Bukovna (Crkvine), Božurnja, Konina, Dobrača, Jablanovac i Istahor (Staor), Mevlani, kadiji Rudnika, pripadaju Jošanica, Blaznava, Ziminac, Vodice i Gundinjac, a Hamzi Iznipolu, posadniku tvrđave Rudnik - Jarušice, Petrovac i Jazikovica, dok su Gornja i Srednja Šatornja u posedu Ak Bijik Umura.

Po zauzeću Srbije (1459) Turci se učvršćuju u ovom delu Šumadije, u kojoj nalaze značajno privredno uporište za svoje dalje ratne ciljeve. U skladu sa turskim vojno-feudalnim uređenjem, zemlja se uređuje i počinje ubiranje prihoda. Otomanska carevina je tad u usponu, pa pokorena područja i nisu bezdušno izrabljivana. To sa druge strane doprinosi i uspostavljanju vidova saradnje sa inovernim fedulacima, koji prihvataju tursku vlast. Tako i u Srbiji deo hrišćana, nekadašnja vlastela, zadržava posede, ili dobija nove, a deo se uzdiže podređujući nacionalne i verske razlike svojim klasnim interesima.

Hrišćani spahije drže 64 sela (38 u Rudniku, 13 u Lepenici, 9 u Nekudimu i 4 u kazi Brvenik). U ovom predelu najviše sela drži Miloš, sin Radivoja (Dobrovodica, Uljarevo, Godačica, Guberevac i Drlupa), po četiri sela imaju Lazar (Vujince, Gornja Saračna, Raševka i Trečna), zatim Vukmirovi sinovi Stepan i Radosav (Markovica, Trnavica, Donji i Gornji Brežnik) i Vukašin, sin Radiča (Dragušica, Zabojnica, i dve mezre - Miževo, Gučar i Hrebin), dok po tri imaju Vukosav, sin Ratka (Gornji i Donji Cerovac i mezra Brest), Nikola Golić (Vinča, Vidrogi i Jablanovac), Jovan Resić (Lipnica, Bačul i Mali Salci), i Stepan Mažić (Donji Leban i mezre Gornji Leban i Nemenikuće).


Spahija i knez Radovan BakićTakođe tri sela ima i Maluga, sin Nikole, zapovednik svih vlaha, koji je u to vreme, sa Milošem Belmuževićem iz Jagodine, najveći feudalac u Srbiji. U ovom popisu na području Zapadne Srbije Maluga ima stotinak sela, ali u Rudničkoj nahiji samo tri (Pakorađ, Matenjevo i Čačak). Po dva sela imaju „nevernik" Vuk (Gornji Lipovac i Tuleže), Jovan Rudevac (Komarice i mezra Komari), Radonja, sin Vicka (Šiljerozi i mezra Motrona), Bajica (Klenovce i Gornje Grabovce), Jovan Sabančić (Kamenica Žilince i Stal Brod) i knez Đurađ, sin Nikašina (Gornja i Donja Drača), a po jedno Oliver, sin Marka (Junkovac), Stepan, sin Vuka (Manojlovce), Đurađ, sin Stepka (Sujavac), Vojin, sin Budimira (Mečkobudi), Đura Dulić (Plaskovac) i Radosav sin Radiča (Donji Lipovac), primićur Dimitrije, sin Radovana (Šutci), primićur Rahoj, sin Boguna (Knić), primićur Raja, sin Božidara (Kneževac), primićur Vladislav, sin Vladimira (Kamenica), knez Božidar, sin Nikole (Podgrad - donji grad Borča), primićur Novak, sin Bogavca (Milakovac), primićur Jovaniš, sin Đurđa (Leskovac), primićur

Bežan, sin Dabiživa (Vitkovac), primićur Vukosav, sin Radoča (Petropolje), primićur Vukosav, sin Berisala (Konjuša), dok po selo dele Dimitrije i Radivoj, sinovi Dobrosava (Kojnevo), Ivaniš i Petak, sin Dobrašina (Lepenac) i primićuri Ratko, sin Miliše i Petar Bogčić (Zakuta).

U ovom popisu se javlja kao spahija i knez Radovan Bakić, koji u ovom predelu ima samo jedno selo (Grivac), i to u području kaze Brvenik, dok mu u nahiji Užice pripada deset sela. Tako su Bakići, jedna od uglednih vlastelinskih porodica u staroj srpskoj državi, iz Starog Vlaha, gde im je matica, uzimanjem Grivca stupili na tle Šumadije.

U popisu 1516. godine će Todor, sin Dimitrija Bakića imati u posedu Manojlovce, a 1527. godine knez Vukan Bakić imaće u Šumadiji 30 sela. Iz ove porodice je Pavle Bakić, čijom je pogibijom u Slavoniji (1537. godine) prestala da postoji Srpska Despotovina u Sremu. Knezovi Bakići su pod Turcima odigrali vrlo značajnu ulogu, očuvavši se u hrišćanstvu, do poslednjeg, kada je knez Jovan Bakić u DžVIII veku, pošto je lukavstvom posekao mnoge Turke, prebegao sa velikom porodičnom zadrugom preko Save iz sela Banje pod Venčacem, gde su bili Bakića dvori, čiji se ostaci i sada raspoznaju.

Manastiri u Rudničkoj planini su bili veoma važno kulturno središte još u vremenu Nemanjića. U vreme despotovine, kada je ovaj deo srpskih zemalja bio prenaseljen, jer se tu, bežeći pred najezdom Osmanlija, sticalo stanovništvo, kako naše, tako i inorodno pravoslavno, u ovom predelu je najviše manastira podignuto ili obnovljeno na starim temeljima. Sa narodom, koji se, usled kosovske pogibelji i neposredne opasnosti od inovernog osvajača, jatomice sklanjao na sever, dobegavalo je i srpsko monaštvo, naročito iz južnih krajeva, gde su bili najbrojniji duhovni spomenici iz vremena države Nemanjića, što je, kako ističe istoričar Đoko Slijepčević, „još više doprinosilo da se na teritoriji države despota Stevana poveća i broj monaha i broj manastira".

Kod nas, i našoj nauci uopšte, nisu dovoljno istaknute, a izgleda ni uočene, najbitnije činjenice o manastirima u Rudničkoj planini, kako u pogledu njihovog broja i značaja, tako i višestrukog istorijskog doprinosa.

Mnoštvo manastira u Rudničkoj planini, koja je po svom položaju sredokraća puteva koji vode u razne srpske oblasti, nije imalo samo ulogu pribežišta, već, još više, dobilo je značaj spone sa drugim središtima, a kasnije je uzelo i vidnog učešća u pripremi narodnog oslobođenja.

Ko su šumadinci (16)

Očuvanje duhovnog jedinstvaVećina lepeničkih rodova stara je dva veka


Od stanovništva koje se u Lepenici nastanilo prilikom dve seobe (od Velike seobe 1690. i zaključno sa seobom 1736. godine) Radivojević je našao 70 rodova (familija). A od onih koji su se doselili do Kočine krajine (1788) još 150 rodova. Dakle, ukupno 231 rod, što znači da je 90 odsto lepeničkih rodova nastanjeno kasnije, ili da su ovde tek sedam do osam kolena, odnosno oko dva veka.

Slično je i u Gruži, gde su starinci još malobrojniji. Po Dragićevom ispitivanju (1921), jedva da je svaka sedma familija (rod) na tom području obitavala pre Kočine krajine. Takvih rodova je 58 (ili 6,4 odsto), što znači da je 93,6 odsto Gružana ovde nastanjeno ili uoči Prvog srpskog ustanka ili za Karađorđevog vremena.

U predelu Jasenice, koja obuhvata 58 naselja, po ispitivanju Borivoja Drobnjakovića (1923), od 2110 rodova svega 131 rod (ili 6,21 odsto) su starinci, u koje je Drobnjaković uvrstio i one rodove čije je poreklo nepoznato, tj. zaboravljeno kad i odakle su došli. To su Erići, Remići i Pavlovići u LJubičevcu, Niketići (Gajići) i Adžići (u okviru kojih su Tašići, Milanovići, Ilići, Filipovići, Živanovići, Jovanovići, Pantići i Mikići) u Vlakči, Đurići (Radojevići) u Masloševu, Jokovići (Milanovići, Mitrovići) u Kotraži, Savkovići, Živkovići i Bandžići u Božurnji, Lazići (Vidići), Živanovići (Stevanovići, Arsenijevići) i Vujići u Vinči, Ignjatijevići, Vajovići (Nikolići) i Riznići u Banji, Markovići u Brezovcu, Markovići (zvani Tatomirci, Obradovići i Vasiljevići), Vojinovići i Kondžulovići u Garašima, Negovanovići i Nikolići u Gornjoj Šatornji, Isakovići (Prokići, Dedići, Tomići, Gavrilovići, Jeremići, Jevtići, Jokovići, Vasići, Milovanovići i Trišići) i Rakići u Donjoj Šatornji, Vojinovići (Kuzmanovići) u Kopljaru, Đukaši (Milojevići, Živanovići, Milutinovići, Pantići, Stankovići, Markovići i Nikići) i Velimirovići u Goroviču, Nedeljkovići (Jankovići, Čolići, Markovići, Jovičići, Vesići, Uroševići, Milovanovići, Brkići, Radojevići, Simići, Stepanovići, Đurđevići, Miloševići, Vujičići, Radojkovići, Vulovići i Stanići) i Radoševići (Radišići, Prokići, Panići, Jovanovići, Vićentijevići, Sremčevići, Aleksići, Pavlovići, Jakovljevići i Đorđevići) u Žabarima, Pantići u Zagorici, Milisavljevići (Todorovići, Jovanovići i Tanasijevići) u Jelencu, Aleksandrići (Mijailovići) u Jagnjilu, Milovanovići u Rabrovcu, Vukovići (Dobrovojevići, Đurići) i Markovići (Radojevići, Mišulići) u Ratarima, Đilasovići u Cerovcu, Kabadajići, Ardžići, Kalejići i Šiškovići u Palanci, Bogdanovići, Obrenski, Dugići i Ivoševići u Saranovu...

Premda je udeo starinačkog stanovništva u ukupnoj masi Šumadinaca relativno mali, uloga ovog stanovništva je posebno značajna radi toga što je omogućen kontinuitet u naseljenosti i predavanju mnogih naziva tla, kao i očuvanju duhovnog jedinstva u stapanju sa kasnijim doseljenicima. Starinačko stanovništvo, pod kojim se uglavnom podrazumeva onaj sloj koji je tu bio i pre Velike seobe pod Čarnojevićem (1690. godine), u Šumadiji je malobrojno. Po selima je najčešće svedeno na porodicu-dve, i, nemajući nikakve prevage u društvenom životu, ono je zaslužno samo kao prenosnik i spona između pređašnjeg i sadašnjeg stanovništva.

No, u gružanskom selu Grivcu, starinačko stanovništvo nije marginalizovano. Stopljeno, i orođeno, sa pridošlicama, koje su tu pretežno hrupile za vreme Karađorđa, ono ima ugled i poštovanje. To se zaključuje na osnovu dobrog glasa kakav u ovom selu i okolini imaju rodovi Gordijanići, Belobrkovići, Mačužići i Sovijanići.

Sutra: Pamćenje na muškim precim


Popunjavanje selaNaseljavanje Šumadije nastavljeno je i u 18. veku

U Saranovu se prvi nastanio Obren, predak skupine familija koje se po njemu nazivaju Obrenski (Ignjatovići, Ilići, Miloševići, Pantići, Milivojevići, Savići, Gavrilovići, Todorovići, Andrići). Ljubičevac (stari naziv: Bušinci) je zasnovao Petar, predak Erića, a Donju Trešnjevicu Paja Čuma, predak Čumića (iz ove je porodice znameniti srpski naučnik i političar Aćim Čumić). Kloku su nastanili braća Negovan i Vasilije, Trnavu Stojan (predak Stojanovića), a Donju Šatornju Isak, među čijim brojnim znamenitim potomcima je i savremeni pisac Antonije Isaković. Maskar su zasnovala braća Dulesi (Jevrem i Đorđe - od kojih su Petrovići ili Perići i Jevtići), Rajkovac braća Sima i Radenko (staro prezime Nedeljkovići), čiji su potomci Simovići i

Radenkovići, a Šume obor knez Mirko, koji se tu nastanio sa šest sinova, od kojih je nastala razgranata loza porodica (Stanojevići, Popovići, Glišići, Martići, Maksimovići, Stankići, Prokići, Uroševići, Mirkovići, Živanovići, Živojinovići, Nikolići, Bogićevići, Milovanovići, Jakovljevići, Ristići, Markovići, Batići, Rankovići, Lazići, Petkovići i Antonijevići).

Ista činjenica se zapaža i u oblasti Lepenice. Tako, početkom XVIII veka Brzan zasnivaju Ljutići, a Vinjišta Milićani, Sekulići, Miloradovići, Andrejići i Lazovići. Izuzev Lazovića (Lazarevića), koji su se zatrli, glavninu sela čine potomci ovih rodova, među kojima se, po ugledu i starini, izdvaja stari srpski vlasteoski rod Miloradovića, doseljen iz Hercegovine, gde su podigli čuveni manastir Žitomislić (zadužbina Hrabrena Miloradovića, živopisana 1609. godine, koju su muslimani i Hrvati uništili 1992. godine). Osnivači Grošnice su Jankovići, Boškovići i Aleksići...

U Drugoj seobi (1737. godine) Baljkovac su naselili Bankovići i Bojanići, Botunje Šaškovići i Milovanovići (od kojih je vojvoda Mladen Milovanović u Prvome ustanku), Viševac Stojakovići, Goločela Minići, Urakovići i Ristovići, Žirovnicu Ristići, Mitrovići, Ivankovići, Milivojevići i Kolarci...

Naseljavanje je nastavljeno i sredinom XVIII veka. U Badnjevcu se za osnivačke rodove smatraju Babići, Božići, Baltići, Marijići, Petrovići (čiji su ogranak Đorđevci) i Savići, u Donjim Grbicama Gvozdenovići, Raletići i Bataveljići, u Erdeču Džajovići i Milićani, u Ždraljici Veljkovići i Vuksanovići, u Jabučju Đorđe Piperac, u Gornjim Jarušicama Domanovići, Đokovići, Margetići i Perovići (Tošovići), a u Donjim Jarušicama Jevtići, Kostići, Petronijevići i Stepanovići...

U vreme oko Kočine krajine (1788. godine) Bošnjane zasnivaju Tatovići, Reonići, Domanovići, Milivojevići i Milići, Gradac Zimonje i Valjari, a potom Donići, Desimirovac Gavrilovići, Mirkovići i Srećkovići, Dobraču Markeljići, Jovančevići i Radičevići, Dobrovodicu Mitrovići i Petrovići (izumrli), Drenovac Špiljovići, Sokovići i Čorbići, a Đuriselo zasniva Đuro od Sjenice (od koga je rod zvani Sjeničani).

Zasnivanje i obnavljanje naselja se nastavlja i u vreme Prvoga ustanka. U Adrovcu su prvi naseljenici Milojevići i Ilići, u Barama Stepkovići, u Maloj Vrbici Vukovići, Vukojičići, Galonići, Kopiljaci, Karadžići, Prodanovići i Ratkovići, u Gornjim Grbicama Mališići, Radojičići, Mijailovići, Milanovići i Pašići, u Divostinu Radetići, Šukovići, Vujadinovići, Nektarijevići i Todorovići, u Dragobraći Varjačići... Tako se slagalo stanovništvo Šumadije.

Ko su Šumadinci (20)Zapustelost naselja

Ratovi Turske i Austrije ostavili su pustoš u SrbijiPiše: Mile Nedeljković

U Šumadiji je, kako su etnolozi već ustanovili, sve sam doseljenik. I naše savremeno društvo, po sklopu svog stanovništva, vrlo je nalik istorijskoj kompoziciji stanovništva Šumadije. Savremene demografske i statističke činjenice to najbolje potvrđuju. Po popisu stanovništva naše zemlje 1981. godine, dve trećine ljudi ne žive u mestima svog rođenja. To je najuočljivija posledica migracije stanovništva posle Drugog svetskog rata. U ovom trenutku, pak, imajući u vidu posledice rata 1991-1995, broj stanovnika koji žive van mesta svog rođenja je kudikamo veći.

Da bi se bolje razumele istorijske prilike i naseljavanje Šumadije, treba poći od geopolitičkog i vojnog preloma koji se zbio u XVII veku. Posle opsade Beča (1583), kada je turska moć u zenitu, nastaje niz ratova između Turske i Austrije, koji u našim zemljama ostavljaju pustoš i dotad neviđeni pomor u našem stanovništvu. Stanje ne ublažuju ni mirovi sklopljeni između ove dve imperije (Žitvatoroški mir 1606, Vašvarski mir 1665, Karlovački mir 1699. godine), pogotovu što se u međuvremenu odigrala i Velika seoba pod Čarnojevićem 1690. godine.

Ni početak XVIII veka nije bio ništa bolji. Posle novog rata, sklopljen je 1718. godine Požarevački mir. Po ovom miru, mnogi delovi Šumadije pružaju sliku prave pustoši, a ponajviše Kragujevački distrikt. Očajan i prestrašen, narod se selio, potucajući se od nemila do nedraga, bez cilja i nade, a podruku s tim su išle glad i boleštine. Nekada prenaseljena, kao u vreme Despotovine, o čemu svedoče stara groblja, crkvišta i manastirine, Šumadija je poluprazna.

Po austrijskom popisu 1718. godine, koji su obavili pukovnik Najperg i inžinjerijski kapetan Epšelvic, vidi se da su mnoga mesta zapustela. Da bi se stekla slika o tadašnjoj Šumadiji, dovoljna su dva podatka: u Valjevskom distriktu, koji ima 126 naselja, nijedno mesto nije pusto, a u Šabačkom distriktu, koji ima 78 naselja, samo su četiri mesta pusta. U Kragujevačkom distriktu, međutim, koji ima 202 naselja, samo je 37 naselja nastanjeno, dok ih je 165 pusto. A u onih 37 naseljenih ukupno je 149 kuća (porodica).

Najveće mesto u 1718. godini je Šatornja (pri čemu su zajedno upisane Gornja i Donja Šatornja), u kojoj je 10 kuća. Iza Šatornje su dva sela sa po osam kuća - Saranovo i Vojkovci (čemu je naruku išao i položaj ovog sela, sklonjenog u pobrđu Rudnika). Po šest kuća je u Topoli, Goroviču, Grošnici i Stublu, a po pet kuća u Borču, Žabaru, Kniću, Ljuljacima, Masloševu, Resniku i Grabovcu. Po četiri kuće imaju Bečevica, Vlakča, Goločelo, Grbice, Klenovac, Donja i Gornja Lužnica (upisane ujedno) i Čestin; po tri kuće imaju Bokčinovići (današnje selo Petropolje), Desimirovac, Drača, Lozna, Petrovac i Runjani; po dve kuće imaju Belo Polje, Vraćevšnica, Divostin, Dubrava, Lipovac, Ravanica, Ratari i Trčinac (danas kraj u selu Čumiću), dok je po jedna kuća u Lipnici i Sibnici.

U ovoj godini su bez žitelja Kragujevac, u Paraćinu su samo jedna kuća i dve vodenice, a najveće je naselje Lanište kod Jagodine koje ima 18 kuća. Slična su prilike i u tadašnjem Rudničkom distriktu, u kojem je najveće naselje Blaznava, koja tada ima 18 kuća, zatim Jarmenovci (17 kuća) i Ba (10 kuća), dok je u ostalim naseljenim mestima manje od po deset kuća. No, poput Kragujevačkog distrikta, i u Rudničkom distriktu je mnogo pustih naselja. Od 94 naselja - 56 je pusto.

Neke od porodica koje su to vreme živele u ovom delu Šumadije se mogu pouzdano odrediti. Tako su, početkom DžVIII veka, u Lužnicama preci današnjih Đurđevića, Živanovića, Karića, Madžarevića, Mikića i Stevanovića, u Petrovcu Antonijevića, Brajkovića, Mijailovića i Čolovića. U Resniku su preci Vilipovića, Nestorovića (Komnenovića) i Pavlovića (Manasića), a u Čumiću (upisanom 1718. kao Trčinac) preci Božića, Milivojevića, Milovančevića, Predojevića i Filipovića.


Stanje crkve i sveštenstvaŠumadija se raseljavala i popunjavala

U tom vremenu u Gornju Sabantu se naseljavaju Ravništani, Trebinjci, Simići i Tarani, a u Donju Sabantu Begovići, Radenkovići, Simušili i Cvetojevići. Nedugo zatim, oko 1737. godine ili Druge seobe, oživeće i druga naselja: U Kijevo se doseljavaju Tolići, Stošići i Stankovići, a u Poskurice

Aleksići, Gavrilovići, Ivankovići, Jevtovići, Jerosimovići, Petrićevići, Stevanovići (Đorđevci) i Stepanovići.

U stalnom mlazu useljavanja u Šumadiju tih godina (do sredine XVIII veka) dolaze u Korićane Milosavljevići, u Veliko Krčmare Cukići (Srećkovići) i Pervizi. Ogranak Perviza se tad naseljava i u Malo Krčmare, u koje istovremeno dolaze i Tomići (zvani Đorđevci), u Svetlić Vukićevići, u Sipić Prodanovići, u Trmbas Đerići i Matići...

Šumadija se raseljavala, ali i stalno popunjavala novim stanovništvom. U njoj je u ovom vremenu došlo do smene stanovništva. Netačnu sliku o slaboj naseljenosti ovog dela Šumadije najbolje opovrgavaju dve istorijske činjenice - Kočina krajina i Prvi srpski ustanak. Jer pusta ili slabo nastanjena zemlja ne bi mogla da diže bune i ratuje protiv moćne Otomanske carevine.

Između dva zla, između dve carevine i između dva rata (1717-1739), srpski narod se selio u potrazi za boljim životom, a najčešće samo u nadi da preživi. Tu sudbinu je delila i Šumadija, nalazeći se tada pod austrijskom okupacijom, koja je mnogim vidovima bila surovija od turske. Od dobra se ne beži, kaže narodna poslovica, kojom se jedino i mogu objasniti mnoga tadašnja bekstva i preseljenja. Jer, ni sa jedne strane granice Srbima nisu cvetale ruže.

U širokom pojasu koji je obuhvatio Levač, Temnić, Belicu, Gružu, veće delove Lepenice i Jasenice bilo je u 1735. godini samo 68 naseljenih mesta, a u njima ukupno 1051 kuća. Ovi predeli su pripadali valjevskoj eparhiji, i po popisu koji je sačinjen za potrebe Mitropolije beogradske, u njima je tada bilo sedam manastira (Nikolje u Šatornji, Voljavča i Blagoveštenje kod Stragara, Vraćevšnica, Kalenić, Ljubostinja i Kamenac). U celoj ovako popisanoj oblasti je bilo tri varoši - Kragujevac, Blaznava i Jagodina, dva šanca - Vrbica (danas Aranđelovac) i Vitanovac i još 63 naseljena mesta.

Najveće mesto je bilo šanac i varoš Kragujevac (110 kuća), zatim šanac Vrbica i selo Stragari (po 50 kuća), varoš Blaznava (40), varoš Jagodina (36), selo Žabari (30), Rekovac (28), Knić (26), šanac Vitanovac i selo Stubao (po 24), Zabojnica (23), Bačina (21), Čumić, Grošnica, Kamenica (po 20), Godačica, Čestin, Raševica (po 18), Živkovci, Crnuća (po 16), Trešnjevica, Jarmenovci, Šuci, Medveđa, Guberevac (po 15), Han (14), Drenova, Guncati, Kukljin (po 13), Saranovo, Drača, Minojevac, Resnik, Bagrdan (Gordan), Ošakovci, Goločelo (po 12), Batočina (11), Bokčinovići, Bečevica (po 10), Lužnica, Oparić, Sibnica, Volujak, Lipnica (po 9), Trudelj, Šatornja, Ramaća, Karanovac, Lepojević, Riljac, Bela Crkva, Maskare, Jasika, Padež (po 8), Županjevac, Borač, Ljuljaci, Rakjani (po 7), Rudnik, Vlakča (po 6), Grabovica, Brestovac, Pretoke, Brajkovac (upisan kao Smrdljikovac), Katun (po 5), Prevešt, Sekurič (po 4) i Grivac (dve kuće).

Po ovom crkevnom popisu, u ovoj oblasti je samo šest crkava - u Kragujevcu, Vitanovcu, Grošnici, Žabaru i Stragarima, dok se za crkvu u Vrbici kaže da je udaljena sat i po hoda. U njima je sedam, a nurije bez crkava imaju još tri sveštenika (u Jagodini, Drenovi i Bačini).


Poreklo došljakaOd deset sveštenika samo onaj u Vrbici zna sedam svetih tajni


Crkve su, blago rečeno, u skromnom stanju. Najbolja je crkva u Žabarima (stara crkva u Goroviču), kojoj pripadaju Čumić i Saranovo, zidana „na manastirsko podobije" - sva od kamena, sa svodom i

pokrivena ćeramidom. Od kamena je, pokrivena crepom, i crkva u Kragujevcu, ali je ona, u stvari, prepravljena turska džamija. U Stragarima je kamena crkva pokrivena šindrom, a u Vitanovcu je brvnara pokrivena šinrdom. U Grošnici je 1734. godine oborknez Staniša Marković Mlatišuma ozidao crkvu kamenom, na svod, patosao ciglom i pokrio šindrom, a preko nje crepom.

Stanje i znanje sveštenstva - nimalo uzorno. Od deset sveštenika je samo onaj u Vrbici dobro upućen u sedam svetih tajni. Od ostalih, pop u Vitanovcu zna neke od sedam tajni, a pop u Drenovi je čuo za sedam tajni, ali im ne zna forme, dok sedmorica ne znaju ni tajne ni forme. Dobro da čitaju i pevaju znali su samo pop u Vrbici i Žabarima, pop u Bačini je dobro čitao, ali ne zna pojanje. Od ostalih, pop u Drenovi je pojao pomalo, a onaj u Grošnici dosta loše, dok šestorica nisu znala pojanje. Po starinski i polako su znali da čitaju popovi u Kragujevcu i Stragarima, a ostali, kako je ocenjeno - slabo, pomalo ili dosta loše.

Međutim, iz ovog crkvenog izveštaja se može, posrednim načinom, zaključiti o seobama stanovništva. Jer, od deset popova - devetorica su došljaci, od kojih su četvorica iz Stare Raške i Starog Vlaha - Vasilije Stanimirović u Drenovi je iz Vraneša, Filip Obradović u Žabaru je iz Bedine Varoši, Veselin Borisavljević u Stragarima je iz Trudova, Sava Nedeljković u Vitanovcu je iz Koznika; dvojica su iz Hercegovine - Mijat Stanković u Jagodini i Jovan Vukosavljević u Vrbici; jedan iz Crne Gore - Damjan Janković u Bačini je iz Morakova kod Nikšića; jedan iz Metohije - Radosav Jovanović u Kragujevcu je iz Tihnića; jedan od Skadra - protopop Vule Đorđević u Kragujevcu je iz sela Vlasojevića. Jedino je Ostoja Atanasijević u Grošnici rodom iz Kragujevca, a knjizi se učio u Voljavči.

Upravo iz oblasti iz kojih potiču sveštenici (Stara Raška i Stari Vlah, Hercegovina, Crna Gora, Metohija, Skadar) najviše je i stanovništva doseljenog u Šumadiju.

U Vrbici (današnji Aranđelovac i selo Vrbica) oko 1735. godine je sveštenik Jovan Vukosavljević, poreklom iz Hercegovine. Po svemu sudeći je ovaj Jovan predak današnjih Popovića u Bukoviku, za koje Drobnjaković kaže da im se, mnogo pre Prvog srpskog ustanka doselio predak kaluđer Pahomije iz Hercegovine. Sve do sredine DžDž veka iz ove porodice su bili sveštenici, dvanaest zaredom, od kojih je najpoznatiji prota Atanasije, koji je zakleo ustanike na Orašačkom zboru 1804. godine. Iz ove porodice su učesnik i istoričar Prvog srpskog ustanka Lazar Arsenijević Batalaka (sinovac prote Atanasija) i savremeni književnik Danko Popović (r. 1928. godine u Aranđelovcu).

Iz Hercegovine je i Mijat Stanković, sveštenik oko 1735. godine u Jagodini. No, u celoj Belici je udeo tzv. dinarske struje zanemarljiv. Sredinom ovog veka je bilo samo 2,5 odsto kuća doseljenika iz Crne Gore, Sjenice i Hercegovine. Kao oaza stoga deluju Tomići, Miljkovići i Bojovići doseljeni od Vasojevića u Crnču početkom XVIII veka (20 kuća 1948).

Po pravilu, za stanovništvom su išli i popovi. Tako je bačinski pop Damjan Janković imao nuriju u selima oko Rožaja, ali, posle devet godina, kada se zbog turskih zuluma srpsko stanovništvo počelo raseljavati, krene i on za njim 1729. godine, te dođe u Bačinu. Četiri godine ranije, ostavši bez nurije kod manastira Crne Reke, došao je i pop Mijat, prvo u Bačinu, a odatle u Jagodinu. Zbog turske globe je i pop Radosav ostavio nuriju u Drenči i došao u Kragujevac 1721. godine. Za popa Veselina u izveštaju stoji da je imao nuriju u svom rodnom selu Trudovu (uz selo Božetiće kod Nove Varoši, koje je po popisu 1991. srpsko selo sa 122 žitelja), i da je popovao osam godina, ali „po tom, kako su drugi ljudi počeli odonud seliti se nužde radi turske u cesarsku stranu, tako i pop, ne mogavši ostati, preselio se u državu cesarsku, u selo Stragari, leta 1721."


Dolazak predaka iz stare RaškeIz ovih predela se najčešće dolazilo

Popis Beogradske mitropolije, sačinjen oko 1735. godine odslikava ne samo tadašnje stanje u crkvi i narodu, već i poreklo stanovništva koje se u to vreme naseljavalo u prilično zapustelu Šumadiji. Od deset sveštenika, koliko ih je ukupno bilo na području koje je pripadalo Kragujevcu (predeli Gruže, Jasenice i Lepenice i Levča), četvorica su poticala iz Stare Raške i Starog Vlaha. A upravo iz ovih predela potiče i najveći deo doseljenog stanovništva. Najznačajnija uloga ovoga stanovništva je, prema oceni akademika Petra Vlahovića, jednog od najuglednijih savremenih etnologa, u tome što je ono, potičući iz predela u kojima je bio zametak i duhovno središte stare srpske države, nosilo državotvornu ideju i imalo misiju, koju će, napokon, u Šumadiji, sa više srpskih ustanaka, uspeti i da ostvari.

Tako je 1735. godine sveštenik Vasilije Stanimirović, u čijoj su nuriji Drenova, Kukljin, Jasika i Padež, poreklom iz Vraneša u Staroj Raškoj. U selima njegove nurije su doseljeni iz Stare Raške u Jasiku Popovići, Đorići, Savkovići i Bulurdići (Tinčići), koji su svi došli pre Prvog ustanka.

U Žabaru, to jest Goroviču, čijoj nuriji pripadaju Čumić i Saranovo, sveštenik je Filip Obradović, poreklom iz Bedine Varoši. Bedina Varoš je kod sela Šume u okolini Ivanjice, a uz Žabare, odnosno Gorovič, kod Topole, postoji takođe selo Šume, što, svakako, nije slučajnost. Kod Gackoga u Hercegovini postoji i treće selo sa istim nazivom: Šume, što, takođe, nije slučajnost. Jer, kao što puž nosi svoju kućicu, tako i stanovništvo koje se seli nosi nazive svog zavičaja za sobom. Ako se spoje linijom tri sela Šume, dobiće se nepogrešivo tačan put kojim se kretalo stanovništvo: Hercegovina - Stari Vlah - Šumadija. Prema zapisu iz 1923. godine, u Žabaru je 260 kuća, od kojih su 192 kuće potomaka doseljenika pre Prvog ustanka iz okoline Sjenice i iz pravca Bijelo Polje-Sjenica.

Iz Kladnice (po popisu 1991. godine selo sa 439 žitelja, od kojih 432 muslimana), koja se nalazi sa jedne, a Ivanjica sa druge strane Javora, došao je kad i pop Filip u Žabare i izvesni Nedeljko, rodonačelnik grupe porodica čije je skupno prezime po njemu Nedeljkovići, i kojih je 1923. godine bilo u Žabaru 84 kuće. U isto vreme je, takođe od Sjenice, došao u Žabare sa četiri brata i Radoš, od koga je nastala skupina porodica, nazvanih po njemu Radoševići, kojih je 1923. godine bilo 79 kuća.

Od Sjenice-Studenice su nešto kasnije (posle 1735. godine) u Žabare došli i Lakići (Živići), kojih je 1923. bilo 12 kuća. Iz ove porodice je pop Živić, jedan od kolovođa topolske bune 1877. godine.

Sledeća porodica koja je, približno u isto vreme kad i pop Filip, došla iz pravca Sjenica-Bijelo Polje u okolinu Žabara su Blagojevići (staro prezime Veličkovići), kojih je 1923. godine bilo 17 kuća. Iz ove porodice je Desimir Blagojević (rođen 1905. u Topoli), jedan od najvećih srpskih pesnika ovog veka. Rodonačelnik Blagojevića se, zapravo, prvo naselio u Gorovič i od njega je tamo familija Pištoljevića (1923. bilo 16 kuća), od kojih jedni početkom DžIDž veka pređu u Junkovac (18 kuća Pištoljevića 1923. godine), a drugi u Žabare (današnji Blagojevići). Rodonačelnik Blagojevića i Pištoljevića se doselio sa dva brata. Od jednog brata su Spasići u Topoli i Krćevcu (1923. godine ukupno 29 kuća), a od drugog Simići u Božurnji (1923. godine 30 kuća). Po porodičnom predanju, koje je zapisao Drobnjaković, „kad su Simići došli u Božurnju, kmet Savko (rodonačelnik današnjih Savkovića) nije im dao da se nastane, te se oni krenu natrag i dođu do Lužnica (Lepenica). Na navaljivanje ostalih seljaka Savko se predomisli, pošlje čoveka te ih vrati, i da im zemljište da podignu kuće i da se nastane." Dokaz srodstva i zajedničkog porekla ovih rodova u Goroviču, Junkovcu, Žabaru, Božurnji, Topoli i Krćevcu je i ista slava (Sv. Stevan).


Doseljavanje uoči Prvog ustankaŽirovnica, Poskurice i Lužnice najstarija naselja

Naselja u Šumadiji su vrlo stara, a sadašnje stanovništvo u njima je relativno novijeg sastava, jer je premalo porodica koje zasigurno obitavaju u njima duže od tri veka. Stoga je pogrešno reći da je dolaskom određenih porodica osnovano neko šumadijsko naselje, jer time je samo obnovljen, a ne i začet, život u njemu.

U najstarija naselja u središnoj Šumadiji idu Žirovnica, Poskurice i Lužnice, sela koja se pominju u XIV veku u povelji kneza Lazara. Ne može se tačno ustanoviti koliko puta su se ova sela praznila i punila novim žiteljima do dolaska predaka današnjih stanovnika u njih. Tek, današnje stanovništvo je obnovilo život Lužnica posle Velike seobe 1690. godine, a Žirovnice i Poskurica sredinom XVIII veka.

U Lepenici je Toša Radivojević našao starinačko stanovništvo, podrazumevajući pod tim ono koje je na ovu tlu bilo i pre Velike seobe, samo u Lapovu, dok je Mihailo Dragić starinačke rodove našao u više mesta u Gruži. Po Dragiću, pojedini starinački rodovi su se održali u Vitanovcu, Godačici, Gornjoj Crnući, Guberevcu, Donjoj Crnući, Zabojnici, Kamenici, Konjuši, Lipovcu, Milavčiću, Pretokama i Ravanici, što znači tek u svakom četvrtom gružanskom selu. Početkom DžVIII veka pojedini današnji rodovi, koji se smatraju osnivačkim, obnavljaju život i u drugim gružanskim selima - Zakuti, Lipnici, Ljuljacima, Milakovcu, Pajsijeviću, Petropolju, Sibnici, Sumurovcu i Toponici, a do Kočine krajine, to jest u vremenu 1737-1787, još u Bečevici, Borču, Donjoj Vrbavi, Vrbetima, Vučkovici, Glediću, Grabovcu, Grivcu, Leskovcu, Leševu, Oplaniću, Čestinu i Čukojevcu.

Između Kočine krajine (1788) i Karađorđevog ustanka (1804) doseljavanjem se obnavlja život u još sedamnaest lepeničkih naselja - Batočini, Bošnjanu, Gornjoj Batočini, Drenovcu, Đuriselu, Jabučju, Jovanovcu, Kormanu, Miraševcu, Novom Milanovcu, Opornici, Radovanju, Rači, Teferiču, Cvetojevcu, Crnom Kalu i Šljivovcu, kao i dvanaest gružanskih sela - Bajčetini, Balosavi, Belom Polju, Brestovcu, Brnjici, Vitkovcu, Gornjoj Vrbavi, Kneževcu, Kniću, Pečenogu, Radmiloviću i Stublu.

U Bošnjane, gde su zatekli Domanoviće, naselili su se preci Milivojevića, Milića, Reonića i Tatovića. Milivojevići, čiji su ogranak Vulovići, došli su od Sjenice, kao i Milići, čiji su ogranci Jeremići, Jovanovići i Milutinovići. Reonići su, kao i Domanovići, Hercegovci, a njihovi su ogranci Miletići, Milosavljevići, Ivanovići, Srećkovići i Milanovići, dok su Tatovići, koji su se najviše razgranali (Obradovići, Nenadići, Vučetići, Mićkovići, Vaskovići, Mališići, Miloševići, Novičići, Todorovići, Vuletići, Novićevići, Glišovići, Gosići/Todorovići, Lazarevići, Milići, Milosavljevići, Petrovići, Srećkovići ), iz Osata (Bosna).

U Desimirovcu se nastanjuju iz Prizrena Gavrilovići (Čobići/Mijailovići, Jovanovići) i Markovići (Andrejići), a iz okoline Kragujevca Srećkovići.

U Dobrovodicu dolaze od Zaječara Glišići, drugo prezime Radosavljevići, čiji su srodnici Glišići u Gornjoj Batočini. Sa Kosova dolaze Dobričići, čiji su rod Dobričići (Čolići) u Žirovnici. Istovremeno se iz Gladne u Resavi naseljavaju Markovići (Radivojevići, Kostići, Stošići) i Stojanovići, a iz predela Crne Reke dolaze Sinđelići (Ivanovići, Pantići) iz Malog Izvora, Spasojevići (Miljkovići, Živkovići) iz Lukova i Šarčevići (Matejići, Milojevići) iz Krivog Vira.

U Drenovcu se smeštaju Sjeničani Sokovići (Đokovići) i Hercegovci Čorbići, dok Špiljovići (Sretenovići, Vulovići, Lazarevići, Todorovići), čiji su ogranak Špiljovići u Lužnicama, dolaze iz Zablaća (Čačak).


Iz Adrovca u AdrovacU Šumadiji je bilo ovako: starinci, došljaci pre Prvog ustanka i oni posle


Lepeničko selo Bare (stari naziv - u Srbiji je 17 sela sa tim nazivom), zasnivaju došljaci od Sjenice - Stepkovići, razgranat rod, čiji su ogranci Perišići, Stepanovići, Milovanovići, Radilovići, Milivojevići, Rankovići, Brankovići, Ilići, Jovanovići, Milići i Miloševići. Sa njima su, takođe od Sjenice, došli Ćurtovići, čiji su ogranci Markovići/Maksimovići, Jevremovići, Stevanovići, Nikolići, Pantelići, Đorđevići, Miloševići i Milutinovići. I treći osnivački rod Bara je od Sjenice - Milojevići, sa ograncima (Petrovići. Dobrosavljevići, Nikolići, Rankovići, Živkovići i Milenovići). Među ovim Sjeničacima su i Marinkovići, dok iz Bregova u Bugarskoj stižu Đukići, čiji su ogranci Marinkovići, Miloradovići, Stojanovići, Mitrovići, Dimitrijevići i Jovanovići.

Adrovac naseljavaju doseljenici od Aleksinačkog Pomoravlja, nemirne krajine koja je bedem odbrane od Niša, odakle je pretila turska sila. I kao što, po Cvijićevim rečima, puž nosi svoju kućicu sa sobom, tako su i doseljenici nazvali svoje novo stanište po mestu Adrovcu u Aleksinačkom Pomoravlju, u kojem su živeli. Lepenički Adrovac zasnivaju Ilići (stara prezimena: Jankovići, Nestorovići i Stojiljkovići), čiji su ogranci Grozdići i Lovčevići - po starom zavičaju, aleksinačkoj Moravici, nazvani Moravići. Sa njima dolaze i Milojevići, čiji su ogranak Blagojevići. Jedan deo Ilića se smešta u Raču, a njihovi rođaci, Đokići i Božanići, u Donju Raču.

Bumbarevo Brdo su zasnovali doseljenici od Sjenice, iz Buđeva, od Korita i Bihora. Sjeničaci su Čušajići i Paunovići, iz Buđeva kod Sjenice su Todorovići, sa Korita su Veskovići (staro prezime Hadžići), a iz Bihora su Mirovići. I kao što su Bare Gružanske nastale u okviru sela Ljuljaka, tako je i Bumbarevo Brdo nastalo u okviru sela Pretoka. U isto vreme doseljenici obnavljaju i dva plodna i blagodatna jasenička sela - Belosavce i Markovac. Između ta dva sela je bilo i treće - Beljevac, koje je posle odlaska Turaka zadugo bilo prazno (tzv. alija, tj. ničija zemlja), sve dok ga knez Miloš 1838. godine nije razdelio susednim selima. U Belosavce dolaze sa Pešteri Kozoderi, Boljarci, Savići, od Sjenice Đekići, Gajovići, Mićići, Vukajlovići, Dragićevići, Vukadinovići, Milovanovići, Šarovići, Novitovići, Aleksići, Milićevići (Marići), Boškovići, Nikolići, Dimitrijevići, Milivojevići, Miljkovići, Rakići, Đokići, sa Korita Vuksanovići (Mitrovići), Vidakovići, Rajovići, a iz Graca (Stari Kolašin) Lukovići.

U Šumadiji je slaganje stanovništva teklo sloj preko sloja - starinci, zatim oni koji su došli pre Kočine krajine i Prvog srpskog ustanka, pa jak mlaz doseljenika 1809. godine (posle Karađorđevog pohoda na Sjenicu), iza njih oni koji su došli posle Drugog srpskog ustanka, a na kraju, najčešće kao seljakanje u oblasti, pojedinačni useljenici u drugoj polovini prošlog veka. Ovi slojevi se možda najjasnije raspoznaju u Grivcu. U Grivcu su postojala četiri jaka roda pre Prvog srpskog ustanka - Gordijanići (čiji su ogranci Lukići, Živkovići, Pavlovići i Ignjatovići), Belobrkovići (čiji su ogranci Petrovići, Milanovići, Jovanovići i Đorđevići), Mačužići (čiji su ogranci Nikolići i Rankovići) i Sovijanići (čiji su ogranci Todorovići, Jevtovići i Karovići).

Uz ova četiri razgranata roda, koji slove kao starinački, pre Prvoga ustanka u selu su još Zarići - poreklom od Ivanjice, po svoj prilici iz Bjedine Varoši, Mićakovići - doseljeni „od vode Tare"

(njihovi srodnici u Borču i Brestovcu se po tome zovu Tarani) i Simovići ili Simonovići - staro prezime Jovičići, po pretku Jovici koji je došao iz Starog Vlaha (od ovog roda su Betulići u Korićanima, kraju istog sela, kao i Lekići i Radosavljevići). Zarići će poneti to prezime tek u popisu 1863. godine, sa Gavrilom, sinom Zarije Cvetkovića (r. 1807). Mićakovići će se prozvati po Mići Radosavljeviću (r. 1797), čiji će se sinovi Radoje (r. 1817) i Ilija (r. 1828), tačnije Ilijini sinovi Sofronije, Petar i Petronije, pisati 1863. godine kao Mićići.

I Simovići će poneti svoje prezime od 1863. godine. O njihovom pretku Jovici, koji se ovde naselio, nema pisanih podataka. Jovičin sin Stevan je umro 1831. godine, kao najstariji čovek u selu - imao je tad 74 godine. Po Stevanovom sinu Simi (r. 1802) potomci će se prozvati Simovići. Svi Simovići su 1863. godine bili jedna kuća, i to veoma jaka, zadružna, sa 17 duša. Navodimo ih kao tipičan primer šumadijske kućne zajednice tog vremena: domaćin Jovan Simović (r. 1822) sa ženom Janom (35 godina), u kući je sa sinovima Veljkom (9) i Milenkom (1), kćerima Draginjom (5) i Milevom (12), braćom Ilijom (26) i Rankom (19), sinovcima Vladimirom (4), Dragutinom (2) i Jovicom (9), sinovicama Perunikom (14), Rosom (10) i Milevom (6), sestrom Milenijom (20) i snahama Novkom (38) i Smiljanom (30). Uz to, Jovan je imao i slugu, Iliju Vasilijevića (20).

U Prvom ustanku, uglavnom za vreme Karađorđeve vojne na Sjenicu 1809. godine, u Grivac se doseljavaju Veljovići, Rakitovići, Krsmanovići, Korićani, Ivankovići i Gvozdenovići. Rodonačelnik Veljovića - Veljo (puno ime Veličko) prezivao se Radović (r. 1761). Po porodičnom pamćenju, u Grivac je došao od Stolova više Kraljeva - po svoj prilici iz sela Dragosinjci u Podibru. Prezime po njemu će ustaliti njegovi sinovi Petronije (r. 1812) i Đorđe (r. 1819).

Rakitovići će se razmnožiti od Paje, sina Rakitovog, koji je doseljen „od vode Vape" (rečice koja teče kroz Sjeničko polje), pa su tako ogranci Rakitovića sadašnji rodovi Đorđevići, Stevanovići, Radonjići, Glišovići, Filipovići, Perovići, Prodanovići, Vasiljevići i Jekići.


Naseljavanje DivostinaKrajem 19. veka ljudi stižu pojedinačno


Ovi poslednji će se prozvati po majci Jeki, a ne po ocu Obradu, jer je u popisu 1863. godine u kući udova Jeka sa maloletnim sinovima Milošem, Milovanom i Radovanom, koji će na ovaj način sačuvati spomen na majku.

Od Sjenice sa Rakitovićima dolaze i Krsmanovići, koji će se kasnije podeliti na rodove Radomirovića, Vučićevića, Lazovića, Dilovića i Mandića. Od Krsmanovih sinova Radomira (r. 1826) i Vučića (r. 1829) odvojiće se grane Radomirovića i Vučićevića. Poput Jekića, i Mandići će sačuvati spomen na majku Mandu, po kojoj će se prozvati njeni sinovi Jovan (r. 1825) i Pavle (r. 1833).

Korićani će se prozvati po predelu Korita, odakle je došao njihov predak Vukić. Po porodičnom predanju, Vukić je došao sa sinovima Mirkom, Despotom, Stevanom, Miljkom i Ninkom, od kojih će nastati rodovi Mirkovići, Despotovići, Stevanovići, Miljkovići i Ninkovići. Međutim, u popisu 1831. godine Vukić je upisan kao Vulić (r. 1767), a prezime mu je Dimitrijević, i u kući je sa sinom Anđelkom, koji je ženjen (r. 1809). Po Vuliću su ostali sinovi, koji žive u tri zasebna domaćinstva, upisani kao Vulićevići - u jednoj je sam Miljko (r. 1787) sa sinovima Lukom, Lazom i Veljkom, a u

ostale dve su po dvojica braće: u prvoj Mina (r. 1797) i Ninko (r. 1806), a u drugoj Marko (r. 1809) i Despot (r. 1815).

Sjeničanima i Korićanima su se, usput, 1809. godine priključili Ivankovići od Ivanjice i Gvozdenovići od Požege, došavši skupa u Grivac. Novi talas useljavanja u Grivac bio je posle Drugog srpskog ustanka, kad dolaze Ćirovići, Botorići i Žujovići.

Ćirovići, čiji nadimak Starovlašani čuva spomen na zavičaj, tačno su zapamtili pretke, braću Aksentija i Đorđa, koji su se doselili i 1831. godine bili jedna kuća. Stariji Aksentije (r. 1797) je domaćin, a mlađi Đorđe (r. 1809) je bio pismen i bio je ćata u selu. Od ovih Ćirovića, koji slave Sv. Jovana, potiču Ćirovići u Oplaniću.

Starovlašani su i Botorići, koji su došli iz sela Milandže (zaselak Opaljenika kod Ivanjice). Doselili su se Botorini sinovi Stevan (r. 1802) i Stepan (r. 1803), a upisani su sa starim prezimenom Joksimovići. Žujovići, čije je staro prezime Negovanovići, naseljeni su silom prilika, kada je knjaz Miloš raselio Žujoviće sa Ješevca, od kojih neki odu na Kosmaj, a ovi dođu ovde.

Kasniji doseljenici, krajem prošlog veka, dolaze pojedinačno, kao trgovci i zanatlije - Marinkovići iz Niševaca kod Svrljiga, Mitrovići iz Bačine, Markovići iz Dupca u Dragačevu, a Andrići su zapravo Biorci iz Borča, koje je usinio tetak od roda Mićakovića, dok su Petrovići od Velemuga iz Belog Polja došli kao domazeti u Ivankoviće.

Današnje selo Divostin je nastalo od prnjavora manastira Divostina, gde je Karađorđe, vraćajući se 1809. godine sa pohoda na Sjenicu i Suvodol, razmestio stanovništvo koje je otuda, vojujući uz njega, pošlo sa njim, jer nije smelo da čeka tursku odmazdu. Uzmičući uzvodno od Polimlja i Sjeničke visoravni, dolinom Uvca i Vape, pobunjeno stanovništvo od Priboja, Nove Varoši i Sjenice se preko Javora, Čemernice i Dragačeva zaputilo, sa Voždom, ka „ravnoj Šumadiji".

Ako se izuzmu pojedinačna useljenja u drugoj polovini prošlog veka, koja su bez većeg značaja i uticaja, stanovništvo Divostina je kompaktno doseljeničko, jer je, u zasnivanju, tačnije obnavljanju života u njemu, ovo selo, u celini i odjednom, naseljeno došljacima u Prvom srpskom ustanku.

No, Divostin nije nastao na ledini, niti je ovo selo niklo „između kočića", kako nastaju kolonistička sela. Novopridošlo stanovništvo, koje je tu hrupilo za vreme Karađorđa, zateklo je starine, primilo predanja o selu i njegovim svetinjama iz vremena despota Stevana Lazarevića i - dalo svoj pečat daljem uređenju ovog sela kao svoje društvene, privredne i kultne zajednice. Na pređašnje stanovništvo i život u selu podsećaju toponimi Staro selo, Crkvina i Staro groblje, kao i, u ovom veku zaboravljeni, tako da se ne mogu locirati, Elbeske kuće i Manastirište.

Početkom ovog veka Divostin se odlikovao sa devet izvora žive, krepke vode - više no ijedno šumadijsko selo, a među njima je glasovit izvor Svetinja, za koji Toša Radivojević kaže da spada u najjače i najbolje vode u svoj Lepenici i da narod u okolini veruje u njegovu isceliteljsku moć od raznih bolesti.

Na takvo, blagodatno, tle se za vreme Karađorđa doseljava pet osnivačkih porodica sela, u čiji su se gornji kraj smestili Radetići i Šukovići (koji se pišu i kao Šulovići), a u donji Vujadinovići, Nektarijevići i Todorovići. Istorija naselja nije bezimena, nju stvaraju vrlo konkretni pojedinci. Šukovići (ili Šulovići) dolaze od Sjenice.


Nastanak Đurđeva i MironićaU Srbiju stižu prebezi sa svih strana

U aračkom tefteru za 1831. godinu su upisana dva domaćinstva Šulovića - Milovana (r. 1762), koji je najstariji čovek u selu, a u kući je sa sinovima Lukom (r. 1797), Jovanom (r. 1815) i Stevanom (r. 1817), a drugo domaćinstvo je Nedeljka Šulovića (r. 1782), koji je u kući sa oženjenim bratom Jevremom (r. 1797), koji je seoski kmet, i dotle još neženjenom braćom Jakovom (r. 1815), Gvozdenom (r. 1817), Radovanom (r. 1821) i Simom (r. 1824).

Radotići dolaze iz Krive Reke kod Priboja. Njihovi su rodonačelnici tri brata Radotića - Milivoje (r. 1782), koji je imao sina Ognjena (r. 1829), i braća Stevan (r. 1803) i Milosav Radotić (r. 1812). Njihov ogranak su Radotići u Maršiću.

Staro prezime Vujadinovića je Glišovići, jer s tim prezimenom dolazi od Sjenice njihov rodonačelnik Vujadin Glišović (r. 1787), kome će se ovde roditi sinovi Gvozden (r. 1819) i Jovan (r. 1826). I Nektarijevići dolaze od Sjenice, iz sela Vape. Njihovi rodonačelnici su braća Sreten (r. 1767) i Neša (r. 1787). U aračkom tefteru s njima su u 1831. godini upisani Sretenovi sinovi Bogdan (r. 1801), Dimitrije (r. 1807) i Todor (r. 1812).

Todorovići, koji su došli od Nove Varoši, najviše se razgranavaju među doseljenicima u Divostinu, tako da čine skupinu srodnih familija (Ivanovići, Todorovići, Đorđevići, Prokopovići ili Prokići, Vukosavljevići, Jovanovići i Paunovići).

Staro prezime Todorovića je Damjanovići. Njihov rodonačelnik u Divostinu je Milivoje Todorović (r. 1787), sin Todora, koji se, po svemu sudeći, prezivao Damjanović, pošto porodice sa ovim starim prezimenom pripadaju skupini Todorovića. Milivoje je imao braću Miloja (r. 1801), Milića (r. 1803), Proku (r. 1816) - od koga su Prokići ili Prokopovići, Jovana (r. 1820) i Peru (r. 1823). Ovi Todorovići (Milivojeva loza) i Prokopovići ili Prokići su međusobno za koleno bliži nego sa ostalim Todorovićima.

Rodonačelnik Vukosavljevića je Vukosav Damjanović (r. 1797). Imao je braću Sredoja (1802-1831), koji je umro ženjen, Đorđa (r. 1811) - od koga su Đorđevići, Dimitrija (r. 1817), Milana (r. 1819) i Blagoja (r. 1822).

Rodonačelnik Paunovića je Paun Damjanović (r. 1791), upisan u aračkom tefteru 1831. godine u kući sa braćom Jovanom (r. 1801) - od koga su Jovanovići, Ivanom (r. 1809) - od koga su Ivanovići, Milošem (r. 1813) i Milovanom (r. 1824).

Petnaest godina po dolasku ovih porodica u Divostin se doseljavaju Bojovići od Sjenice (1824), deceniju kasnije Jakovljevići (drugo prezime Gajovići ili Gajičići) iz Odmenja, zaseoka Polumira kod Raške (1834), Jankovići od Pirota (1840), Prokovići od Sjenice (1856), Nikolići od Pirota (1859) i Zlatkovići (drugo prezime Ilići) iz Velesa u Makedoniji (1863), dok će iz gružanskog sela Dubrave doći Milenkovići (1851), a iz okolnih lepeničkih sela Bataveljići iz Donjih Grbica, Maksimovići iz Donjih Jarušica (1845), Jevtovići iz Ramaće (1854), Ilići iz Cerovca (1880) i Petrovići iz Dragobraće (1897). Po nalazu Toše Radivojevića, ovih dvanaest, kasnije doseljenih, porodica činile su 1903. godine dve sedmine stanovništva Divostina.

Prvi srpski ustanak, pogotovu posle dve godine uspešnog vojevanja i sjajnih pobeda na Mišaru i Deligradu i osvojenja Beograda (1806), privukao je Srbe, vekovima željne slobode, sa svih strana.

U Karađorđevu Srbiju se, stoga, stiču prebezi, i rodoljupci, očajnici i prognanici, osvetnici i nevoljnici svih vrsta, vezujući se za ovaj deo slobodne grude kao jedini spas.

No, za razliku od turskog vremena, društveni uslovi su sada bitno drugačiji.

Treba imati u vidu da je Karađorđevim ustankom ne samo skinuta tuđinska vlast, nego je izvršen i korenit društveno-ekonomski preokret, jer je ukinut feudalizam. Prema tome, Prvi srpski ustanak je, posle Velike francuske revolucije (1789), druga uspela revolucija u svetu koja je srušila feudalni poredak. Da podsetimo, feudalizam će u Evropi potrajati moćno do 1848. godine, pa i kasnije, a u nekim delovima Balkana i do 1912. godine.

Zato u Karađorđevu Srbiju hrle doseljenici iz neoslobođenih delova Srpstva, gde bivaju ne samo slobodni građani već i vlasnici zemlje.


Iz Deževe u LepenicuU nastanku šumadijskih naselja granična crta je Prvi ustanak


Prema tome, Prvi srpski ustanak je, posle Velike francuske revolucije (1789), druga uspela revolucija u svetu koja je srušila feudalni poredak. Da podsetimo, feudalizam će u Evropi potrajati moćno do 1848. godine, pa i kasnije, a u nekim delovima Balkana i do 1912. godine. Zato u Karađorđevu Srbiju hrle doseljenici iz neoslobođenih delova Srpstva, gde bivaju ne samo slobodni građani već i vlasnici zemlje.

Bezmalo da nema šumadijskog sela koje u ovom vremenu nije dobilo ponekog novog žitelja, mnoga sela i po više porodica, a neka su, napunjena sve samim došljacima, ili oživljena ili upravo tada nastala. Tako su, među ostalima, nastali Lukanje (današnje Đurđevo) i Mironić u Lepenici.

U Lukanje dolaze došljaci iz znatno udaljenih predela. Svi su se ovde obreli između 1806. i 1809. godine. Selo je osnovalo pet rodova - najpre su došli Ristići i Negovanovići, a ubrzo za njima Filipovići, Savkovići i Dugići. Došli su sa četiri strane.

Ristići su došli sa istoka, iz Ponišavlja (okolina Pirota, koji je oslobođen od Turaka 1878. godine). Došao je predak Ilija, a oni se prezivaju po njegovom sinu Risti (rođen 1801).

Negovanovići - drugo prezime Stevanovići - dolaze sa zapada, iz sela Paštrića u Valjevskoj Kolubari (danas opština Mionica). Ovaj rod se brzo množi tako da se Stevanovići (Negovanovići), kojih je početkom ovog veka bilo 36 kuća, granaju na Markoviće, Martinoviće, Martiće, Mijailoviće, Nikoliće, Gajiće, Rankoviće, Milovanoviće i Srećkoviće, a od njih su i Stevanovići u Barama.

Ubrzo sa juga, iz deževskog kraja u staroj Raškoj, dolaze Filipovići i Dugići. Nesumnjivo, ovo je posledica ustaničkog ratovanja 1806. i 1809. godine, kada je na Deževi držan šanac. Tamošnje srpsko stanovništvo, koje je pristalo uz Karađorđeve ratnike, nije smelo da čeka odmazdu Turaka i, s povlačenjem vojske u slobodnu Srbiju, krenulo je ka Šumadiji. U toj povorci su bili preci Filipovića i Dugića, kao i Savkovića.

Rodonačelnik Filipovića, čije je prezime u starom kraju bilo Pavlovići, Filip Pavlović (rođen 1787), ili, kako su ga češće zvali „Vilip", imao je pet sinova - Petra (r. 1815), Petronija (1817), Dimitrija (r. 1822), Milana (r. 1825) i Jovana, koji je umro kao dete (1832-1833). Rodonačelnici Dugića (koji se granaju na rodove Petrovića, Aleksića i Pavlovića) su braća Pantelija (r. 1799) i Petar Dugić (r. 1815), od koga su Petrovići.

Doseljavanjem Savkovića sa jugozapada, od Nove Varoši, završeno je osnivanje Lukanja odnosno Đurđeva kao seoske zajednice. Rodonačelnik Savkovića je Savko Bogosavljević (r. 1782), koji je imao pet sinova - Stefana (r. 1809), Stepana (r. 1812), Radovana (r. 1814), Radoja (r. 1822) i Milovana (r. 1824). U njegovom domaćinstvu je 1833. godine upisan i unuk Života (r. 1832), Stefanov sin.

Ovih pet osnivačkih rodova Đurđeva (Ristići, Negovanovići Filipovići, Dugići, Savkovići) činili su početkom ovog veka sedam osmina domova u selu. U toj seobi, pogotovu 1809. godine, koja je bila veoma masovna, pridošlo stanovništvo je osnovalo i selo Mironić. Za razliku od Đurđeva, čiji su osnivački rodovi sa četiri strane, osnivački rodovi Mironića su svi od Sjenice.

Mironić su osnovala tri roda - Filipovići, Kusurići i Pantelići. Mironićki Filipovići, zvani Vilipovići, potomci su Nikolini, koji je ratovao uz Karađorđevu vojsku. Imao je sina Đorđija (r. 1795), čiji je sin Filip (r. 1815), po kojem se prezivaju Filipovići.

Kusurići su razgranat rod, a njegovi su ogranci Milanovići, Radosavljevići, Pavlovići, Stevanovići, Arunovići, Jovanovići i Spasojevići. Rodonačelnik Pavlovića je Pavle Đorđević (r. 1777), koji je imao sinove Milana (r. 1807) - od koga su Milanovići, Blagoja (r. 1809), Milutina (r. 1815), Spasoja (r. 1817) - od koga su Spasojevići, Damjana (r. 1819) i Jovana (1824) - od koga su Jovanovići u istom selu. Rodonačelnik Arunovića je Aron Đorđević (r. 1797), koji je imao sinove Milosava (r. 1815), Radosava (r. 1819) - od koga su Radosavljevići u istom selu i Miliju (r. 1824). Kusurići su rod sa Arunovićima u Velikom Šenju i Jovanovićima u Lužnicama.

Pantelići su takođe razgranat rod, a ogranci su mu Đorđevići, Ilići, Markovići, Pavlovići, Pantelići, Radovanovići i Radojevići. Rodonačelnik Pantelića je Pantelija Ilić (r. 1767), koji je imao sinove Jovana (r. 1811), Miloša (r. 1815), Đorđa (r. 1825), od koga su Đorđevići i Blagoja (r. 1827). Pantelići i Ilići su 1831. godine bili jedna kuća. Rodonačelnik Markovića je Marko (umro pre 1830), koji je imao sinove Milovana (r. 1812), Radovana (r. 1814), od koga su Radovanovići, blizance Nikolu i Radoja (r. 1817), od koga su Radojevići, i Ranka (r. 1824).

U povesti ili nastanku šumadijskih naselja, kao i porekla njihovog stanovništva, granična crta je Prvi srpski ustanak. Ovaj prelomni događaj naše novije istorije je deobni kamen celine društvenog života Šumadije. Tako i mnogi rodovi iskazuju svoje bitisanje - bili su ovde pre Karađorđa ili su doseljeni za vreme Karađorđa, a mnogi čuvaju porodično pamćenje da su došli „kad je Karađorđe sagonio narod u Šumadiju". U to vreme su novim stanovništvom popunjavana i etnički osvežavana bezmalo sva naselja, primajući doseljenike iz svih srpskih krajeva, a neka sela, poput Gornjih Grbica, u Karađorđevo vreme su u celini ispunjena pridošlicama.

Za razliku od Donjih Grbica - koje su od 1737. ispunjene sadašnjim stanovništvom, čiju osnovu čine tri vrlo razgranata osnivačka roda (Bataveljići, Gvozdenovići, Raletići - koji su, skupa, 1902. godine imali 168 kuća), a u Karađorđevo vreme, poglavito u seobi 1809. godine, primile samo četiri roda (Živkoviće, Mališiće i Rakićeviće, koji su došli od Novog Pazara, i Žikiće koji su došli od Knjaževca - a koji su, skupa, 1902. godine imali 31 kuću) - Gornje Grbice su u Karađorđevo vreme u celosti ispunjene doseljenicima.

U vreme Karađorđeve Srbije je u Gornje Grbice došlo šest rodova: tri iz Stare Raške (deževski kraj, okolina Novog Pazara), a tri iz Bosne (predeo Osata, uz Drinu). Međutim, pečat selu daju doseljenici iz Stare Raške, jer su kudikamo brojniji. NJihovi rodovi su tzv. Ere, Mijailovići i Radojičići, koji skupa 1902. godine imaju 55 kuća, dok Osaćani (rodovi Obradovići, Milanovići i Pašići) imaju te godine skupa tri kuće. U toj godini će se tek doseliti sedmi rod u Gornje Grbice - kuća Mojsilovića, koji dolaze iz Ramaće, što je preseljenje u okviru iste oblasti.

Takozvane Ere (slava Sv. Nikola) imaju 17 ogranaka, Mijailovići (slava Sv. Jeremija) imaju osam ogranaka, dok su ostali rodovi sa istim prezimenom i bez ogranaka. U Ere spadaju Petrovići, Jovanovići, Jovčetići, Milovanovići, Milojevići, Miloševići, Pavlovići, Radovanovići, Ilići, Lukići, Simonovići, Stevanovići, Damnjanovići, Ivkovići, Lukići (drugi), Obradovići i Stojadinovići, a Mijailovićima pripadaju Mijailovići (u užem smislu), Gavrilovići, Milosavljevići, Rankovići, Vujadinovići, Jokići, Milovanovići i Radojevići.

Jedan od osnivačkih rodova u Gornjim Grbicama, Mijailovići, ovako se vremenom granao: Mijailovići (u užem smislu) su od Mijaila Jovanovića (r. 1767), a od Milovana (r. 1812), njegovog srednjeg sina, potiču Milovanovići.

Gavrilovići su od Gaje (r. 1811), čiji je otac Vulić Vučićević (r. 1767) bio 1831. godine kmet u selu.

Rodonačelnik Vujadinovića je Vujadin Mihailović (r. 1771), dok su rodonačelnici Milosavljevića, Rankovića, Jokića i Radojevića iz kasnijih naraštaja.

U Gornje Grbice su došli tzv. Ere sa porodicama - srodnici (braća i braća od stričeva) Petar, Pavić, Jevta, Neša, Savić, Jovan, Dragan, Sava i sinovci Vujadin i Sima sa majkom Milicom. Kako se to vidi iz arhivskih dokumenata, erski rodovi su se ovako granali:

Petrovići su od braće Nikole (r. 1777) i Sime Petrovića (r. 1802). Od Pavićevih sinova Jovčete (r. 1802) i Jovana (r. 1811) su Jovčetići i Jovanovići. Jevta je imao dva sina, Vuksana (r. 1767) i Vučetu (r. 1779). Od Vuksana su Petar (r. 1812), Mitar (r. 1815) i Uroš (r. 1823), a od Vučete su Luka (1807, rodonačelnik Lukića), Stanko (r. 1817), Miloš (r. 1823, rodonačelnik Miloševića) i Milovan (r. 1830, rodonačelnik Milovanovića).

Od Neše su Milojevići, po sinu mu Miloju (r. 1797). Od Savićevog sina Pavla (r. 1804) su Pavlovići, a od Pavlovog sina Stojadina (r. 1829) se odvaja grana Stojadinovića. Od Jovana (r. 1777) su Radovanovići, čiji su se i otac i sin (r. 1809) zvali Radovan. Dragan je imao sina Jovana (r. 1783), a ovaj sina Iliju (r. 1827), od koga su Ilići. Od Savinog sina Stevana (r. 1809) i Luke (r. 1811) su Stevanovići i Lukići (drugi).

Staro prezime Simonovića je Miličevići. U Gornje Grbice je došao Vujadin (r. 1795) sa bratom Simom (r. 1796), od koga su Simonovići. Od najstarijeg Siminog sina Damnjana (r. 1814) je grana Damnjanovića. Rodonačelnici Ivkovića i Obradovića su iz mlađeg nara. U Šumadiju, koja će postati zemlja snažne ustaničke radnje, priticali su stanovnici sa svih srpskih strana. Mnogi su bežali od nedaća, gladi, odmazde zbog zameranja ili ubistva aga, ali im je neutaživa želja za slobodom bila zajednička. Prvih godina posle Svištovskog mira (1791) Šumadija se činila obećanom zemljom, pogotovu što je u njoj, kao pograničnoj oblasti Otomanske imperije, život raje bio snošljiviji no u drugim krajevima.

U Korman tada iz jugozapadnih i južnih krajeva pristižu doseljenici - Gajovići (Gajići, Đuričići, Jankovići, Srećkovići) i Ivkovići (Stanojevići, Milanovići, Vasiljevići, Ognjanovići) od Sjenicae, Milisavljevići (Milenkovići, Pešići, Radojevići, Simići) od Novog Pazara, Tašovići (Tanaskovići) iz

Starog Vlaha (užičko-moravički kraj), Raketići (Milijići, Jovanovići, Vujičići, Jankovići, Vučetići, Milanovići) iz Goričana kod Čačka, a Stojkovići (Nedeljkovići, Jovanovići, Rajkovići) iz Stubla u Župi. Sa istoka dolaze Nikolčići (Živanovići, Živkovići, Milanovići, Miloševići, Miljkovići) iz Kormana u Aleksinačkom Pomoravlju, a iz Trna u Bugarskoj Prvići (Milanovići, Todorovići).

U Miraševcu se iz Bosne naseljavaju Topalovići (Đurđevići/Mijailovići, Adžići/Radovanovići, Miloševići, Petrovići).


Spomen zavičajaU središnoj Šumadiji najjača doseljenička struja dinarci

U Novi Milanovac, koji se tada zvao Pusto Selo, dolaze iz Hercegovine Bradići, a od Užica Pavićevići (Sretenovići). Druga dva doseljenička roda čuvaju u svom imenu uspomenu na zavičaj - Župljani (Jovanovići, Nikolići) na Župu, a Gluvaćani (a na Gluvać, zaselak Dubnice u Đetinji.

U Opornici nalaze pribežište nevoljnici s Kosova, Vujadinovići (Milanovići, Milenkovići, Radivojevići) i Kandići (Miljkovići, Filipovići, Milojevići), dohodeći od Prištine.

U Pinosavi, koja je zapravo zbeg, buduće naselje zameću Miladinovići, čiji su rod Miladinovići u Markovcu, koji dolaze iz Vrmdže (Moravica, Soko Banja), i Petronijevići (Petrovići, Mijailovići/Midžići), ogranak Petronijevića u Rakincu, koji dolaze sa drugog kraja Srbije, iz Starog Vlaha (užičko-moravički kraj).

U Radovanje se sliva doseljenička reka od Polimlja, Moravice i Zapadne Morave. Iz Katrge (Rudničko Pomoravlje dolaze Aćimovići (Tomići, Radisavljevići), Milutinovići (Sretenovići, Stanišići, Filipovići), Obalaši, drugo prezime Nikolići, zatim Pavići (Simići, Kostići, Stevanovići) i Strugarevići, drugo prezime Džudžovići (Pavlovići, Jovanovići). U isto vreme su od Nove Varoši pristigli Vulovići, Dabovići, Đokići (Petrovići, Đokovići), Zarići, Jovčići, Milentijevići i Mirkovići, a Lazovići (Simići, Markovići), čiji su srodnici Lazovići u Rakincu, dolaze iz Stragačine (zaselak Maskove, kod Ivanjice).

U Rači preovlađuju doseljenici sa istoka - Jovanovići i Krstići od Knjaževca, Milivojevići od Zaječara i Prvulovići iz Rakovice kod Vidina, među koje dolaze i Stanimirovići (Glišići), poreklom od Tetova (Makedonija).

Teferič dobija nove žitelje sa pet strane - Bajići (Đorđevići, Pavlovići) stižu iz Vranja, Pavlovići drugi (slava Sv. Nikola) i Lazarevići (Petrovići) iz Leskovca, Vučkovići (Trifunovići, Simići) od Peći, Ivanovići (Nedeljkovići) iz Prokuplja, a Mladenovići, drugo prezime Trojanovići od Pirota.

Šarolik je i sastav prvih naseljenika u Cvetojevcu - od Zaječara su Asurdžići (Živadinovići, Anđelkovići), Sretenovići (Vučetići) i Mladenovići, čiji su ogranci Milenkovići, Ristići, Ilići, Milosavljevići, Miloševići, Stevanovići i Lazarevići, dok su Mijailovići, čije je drugo prezime Stevanovići (slava

Đurđevdan), od Peći, a Biorci (Krsmanovići, Markovići, Mijailovići, Babovići, Đurđevići, Jovanovići i Đorđevići), kao što im i ime kazuje od Bihora (Stara Srbija).

U ovom vremenu je snažan priliv i u Crni Kao, Batočinu i Šljivovac. U Crni Kao dolaze iz Resave Veljkovići, a iz Crne Trave Streljići (Stojakovići) i Glavaševići, što je staro prezime skupine rodova Markovića (Milojevića, Ilića, Milanovića), Stanojevića (Petrovića, Milosavljevića), Lazarevića (Cvetkovića), Nikolića (Petrovića) i Panića. Tada iz Trnske klisure pristižu i Despotovići (Antići, Milovanovići).

U Šljivovcu, gde su se ranije smestili samo Džajovići, došljaci iz Crne Gore, prevagu imaju iz Stare Srbije - od Novog Pazara stižu Bojanići, drugo prezime Milovanovići, zatim brojni Jovanovići (Ristići, Stankići/Dimitrijevići, Markovići, Gavrilovići, Đorđevići, Vićentijevići, Miloševići) i Lukići, a od Sjenice Pejovići (Todorovići, Jovanovići, Ignjatovići, Mijailovići). Od Velikog Izvora na Timoku dolaze Simići, a Stojanovići iz Vidina.

Tako se, uoči velikog pregnuća kakav je bio Prvi srpski ustanak, slagalo stanovništvo u Lepenici, koja je, kao i ostala područja Šumadije, prigrlila doseljenike iz svih srpskih predela, daljih i bližih. Otuda nije čudo što je ustanak u Šumadiji imao šire okvire i vidike - od Timoka do Drine, i od Beograda do Kosova, kako je pevao pesnik bune Filip Višnjić.

Sastav stanovništva Šumadije je vrlo šarolik. Bezmalo da nema šumadijskog predela u kojem se ne bi mogli naći doseljenici iz svih krajeva u kojima Srbi žive ili su nekad živeli, što je razumljivo ako se ima u vidu da je od svih delova Srbije Šumadija bila, i ostala, najprivlačnija oblast za naseljavanje.

U središnoj Šumadiji, koju sačinjavaju tri predeone celine - Gruža, Jasenica i Lepenica, taj doseljenički mozaik je i najupečatljiviji. U svakom od ova tri predela je najjača dinarska doseljenička struja (Stara Raška, Stara Crna Gora, Hercegovina, Bosna). Dinarski doseljenici, prema istraživanjima Mihaila Dragića, Borivoja Drobnjakovića i Toše Radivojevića, čine više od polovine žitelja današnje Gruže i Jasenice i petinu žitelja Lepenice. U okviru dinarske struje su najbrojniji doseljenici od Sjenice, svaka četvrta porodica u Gruži i Jasenici, a svaka deseta u Lepenici je poreklom od Sjenice.

Druga po jačini doseljeničkog mlaza je kosovsko-metohijska struja , koja je i najstarija po nastanku, jer je posle pogibelji na Kosovu (1389) počelo ono žalosno premeštanje i bežanje našeg naroda, koje se ni do danas nije smirilo. Ova struja je najzastupljenija u Gruži (15 odsto stanovništva), zatim u Jasenici (10 odsto), dok je u Lepenici najslabija (tri odsto). Ali je zato u Lepenici na drugom mestu po brojnosti stanovništvo koje pripada timočkoj struji.

Predeo Lepenice je po svom geografskom položaju bio predodređen da se na njemu sudare četiri najpretežnije selidbene struje. Sa jugozapada su priticale dinarska i kosovsko-metohijska struja, a na njenom tlu su se presecale moravsko-vardarska struja, dolazeći moravskom udolinom s juga, i timočko-braničevska struja sa istoka. Zato je, među ovim oblastima, a može se reći i u celoj Šumadiji, stanovništvo Lepenice i najsloženije, jer su u njoj primetne

porodice pristigle sa tako širokog područja koje se, u vreme doseljavanja, moglo smatrati za četiri strane sveta razbacanog Srpstva - od Vidina na istoku, iz Hrvatske na zapadu, iz Solunskog zaliva na jugu i od Budima na severu.

Osobenost Lepenice , u poređenju sa Gružom i Jasenicom, kao i sa ostalih jedanaest predeonih celina Šumadije, čini upravo snaga timočke struje. U 44 lepenička naselja su doseljenici koji pripadaju ovoj struji, a u pet oni čine većinu.


Od Sjenice preko Krivog ViraTopalovići su prezime nastalo od turske reči „topal"-hrom


Za tri sela se može reći da su, bezmalo cela, sastavljena od doseljenih Timočana - Cerovac (96 odsto), Vučić (95) i Miraševac (88), u dva su timočke porodice u većini - Vojinovac (55 odsto) i Lužnice (54), a u šest sačinjavaju više od trećine - Rakinac (40 odsto), Maršić (39), Viševac (36), Cvetojevac (36), Popović (35) i Donjim Jarušicama (34). Doseljenici poreklom od Timoka su primetni još u Crnom Kalu i Pinosavi (svaka četvrta kuća), zatim u Botunju, Gradcu, Dobrovodici, Žirovnici, Lapovu, Malom Krčmaru, Prnjavoru i Sipiću (svaka peta kuća), Guberevcu, Desimirovcu, Novom Milanovcu, Pajazitovu i Svetliću (svaka šesta kuća), Petrovcu i Šljivovcu (svaka osma kuća), Resniku (svaka deveta) i Rači (svaka deseta), a ima ih i u Majniću, Batočini, Gornjoj Batočini, Brzanu, Grošnici, Dobrači, Čumiću, Radovanju, Poskuricama, Markovcu, Bošnjanu, Donjoj Rači, Donjim Grbicama i Beloševcu.

Po Toši Radivojeviću, koji nije najbolje omeđio timočko-braničevsku selidbenu struju, deset odsto lepeničkih rodova čine Timočani. No, on je tu uračunao samo Timok u užem smislu (Jelašnicu, Jakovac, Debelicu, Novi Han, Brestovačku Banju i Derven), Knjaževac (Staro Korito, Radičevac) i Zaječar (Grljan, Vražogrnce, Veliki Izvor i Zagrađe), a odelito je vodio Crnu Reku (Krivi Vir, Lukovo, Mali Izvor, Mirovo i Bačevicu) i Krajinu (Negotin, Salaš, Metriš i Sikole). Ovako sabrano, Timočani u Lepenici čine oko šestinu (ili oko 15 odsto stanovništva). Ovde imamo u vidu samo timočki deo timočko-braničevske struje, dok braničevski deo (Homolje, Mlava, Zvižd) za ovu priliku izostavljamo.

Da bi se valjano razumela svojstva stanovništva timočke struje, treba imati u vidu ove tri činjenice o njemu - prvo, u slivu Timoka ima znatan sloj starinačkog stanovništva, a drugo - među doseljenicima su vrlo brojni oni koji su došli sa Kosova i iz Metohije i, treće, u timočkom predelu Crnoj Reci, odakle je svaki deseti doseljenik timočke struje u Lepenici, prevagu čine doseljenici od Sjenice, što je Jovan Cvijić uočio i istakao, pišući da „u Krivom Viru, pod Rtnjem u istočnoj Srbiji, ima dosta doseljenih Sjeničana. Oni su izabrali ovo selo gde Crna reka izvire iz pećine, a iznad njenog izvora je prostrana karsna visoravan, boginjava od vrtača, i to ih jako opominje na njihovu zemlju maticu. Oni su

preneli u Krivi Vir poznate sjeničke ovce, i od njih se ovde razvila, pod osobito povoljnim zemljišnim prilikama, vunom najbolja pasmina ovaca u Srbiji."

Na taj su se način, preko Timoka, gde su se mešali i stapali sa tamošnjim starincima i doseljenicima s drugih strana, naselili i delovi ranije dinarske i kosovsko-metohijske struje u Lepenicu. Ovo stanovništvo, koje je nosilo snažnu državotvornu misiju i negovalo tradicije slobodarstva, kako u predelu Timoka, tako i po dolasku u Šumadiju, svagda je prednjačilo u bunama i ustancima. Zapravo, timočka struja je imala na tlu matice etnografsko ujednačavanje, koje će se, po dolasku u Šumadiju, ponoviti u većem obimu, obrazujući, tako, jedinstveni lik Šumadinca.

U Miraševac, selo nadomak Rače, prvi naseljenici su došli iz tri, za ono vreme vrlo udaljena, kraja u kojima Srbi žive - sa Kosova, iz Bosne i Timoka. Prvi žitelji za koje se zna, pa su im i ime poreklo upamćeni, bili su Petrovići, koji važe za osnivački rod sela, a došli su u vreme Kočine krajine iz Nerodimlja na Kosovu. Ispitujući njihovo poreklo, Toša Radivojević je našao selo Miraš u Nerodimlju, po čemu je zaključio da su oni, kao što to obično doseljenici čine kad se nastane u dotad praznom selu, ili ga osnuju, preneli ime svog sela iz Nerodimlja. No, na žalost, Petrovići su se vremenom zatrli, a drugi rod - Topalovići, čiji su preci došli iz Bosne kad i Petrovići sa Kosova, nastavio je život sela i dočekao treće doseljenike koji su, u stvari, dali pečat Miraševcu.

Topalovići - prezime koje nastaje po telesnoj odlici pretka (na turskom „topal" znači: oštećen u nogu, hrom) - početkom ovog veka su imali deset kuća, a delili su se na ogranke Đurđeviće (Mijailoviće), Adžiće (Radovanoviće), Miloševiće i Petroviće. Đurđevići i Mijailovići (Mihailovići), čije je staro prezime Novakovići, međusobno su za koleno bliži nego sa ostalim Topalovićima, jer potiču od oca i sina, pošto su njihovi rodonačelnici Đurđe Novaković (r. 1802) i njegov sin Mihailo (r.1827). Adžići (Radovanovići), čije je staro prezime takođe Novakovići, potiču od Radovana (r. 1817), sina Ivana Novakovića (r. 1787). Ova četiri roda (Đurđevići, Mihailovići, Adžići, Radovanovići), znači, vode poreklo od Novakovih sinova Đurđa i Ivana. Staro prezime drugog ogranka Topalovića (Petrovića i Miloševića) je Petrovići, a njihovi rodonačelnici su Petrov sin Marko (r. 1777) i Miloš (r. 1813), sin drugog Petrovog sina Mateje (r. 1784), što znači da su Markovi potomci zadržali prezime (Petrovići), a Matejini promenili u Miloševiće.

U Prvom ustanku u Miraševac dolaze doseljenici iz timočkog sela Jelašnice, ispunjavaju selo i nose prevagu kako po brojnosti tako i uticaju na njegov dalji razvoj. Iz Jelašnice dolazi 16 rodova - Božinovići, Golubovići, Daničići, Đorići, Živkovići, Zdravkovići, Jankulovići, Kalinići, Karcunovići, Nedeljkovići, Ognjanovići, Paunkovići, Petkovići, Pešajići, Prvulovići i Čumići, koji su 1903. godine skupa imali 112 kuća.

Božinovići vode poreklo od Božina Đorđijevića (r. 1787), a njihovi ogranci Radivojevići i Nikići od Božinovih sinova Radivoja (r. 1804) i Nike (r. 1811). Rodonačelnik Golubovića je Golub Živulović, upisan 1831. godine kao jedan od najstarijih domaćina u selu (r.1767) sa sinovima Veljkom Živanom, Milojem i Milošem.

Daničići imaju dva ogranka - Pavloviće i Toljiće (ili Todoriće), a njihovi su rodonačelnici Petkovi sinovi Pavle (r. 1787) i Todor (r. 1781). Rodonačelnik Đorića je Đoro Veljković (r. 1797).

Ko su šumadinci (41)

Stara prezimenaIstorija mnogih porodica je roman za sebe

Živkovići, potičući od tri brata, granaju u Kostiće, Milkiće i Milojeviće. Rodonačelnik Kostića je Kosta Živković (r. 1794), a njegov srednji Miljko (r. 1797) je osnivač Milkića, dok je najmlađi brat Miloje (r. 1802) rodonačelnik Milojevića.

Zdravkovići, koji potiču od braće Stojana (r. 1787) i Jovana (r. 1776), od dolaska nisu menjali prezime. Jankulovići vode poreklo od Janka Petkovića (r.1776) i njegovih sinova Petra i Save. Rodonačelnik Kalinića je Stojan Nikolić (r. 1784), upisan 1831. godine kao domaćin sa sinovima Milošem, Jevtom i Ilijom.

Karcunovići, čije je staro prezime Cvetkovići, potiču od braće Nikole (r. 1797), Radojka (r. 1797) i Đorđa (r. 1807).

Staro prezime Nedeljkovića je Radenkovići, a potiču od Nedeljka (r. 1776), a njihovi ogranci Božići i Petrovići od Nedeljkovih sinova Bože (r. 1807) i Petra (r. 1811). U popisu 1831. godine je Nedeljkov najstariji sin Stevan upisan kao kmet, a Nedeljko je imao još tri sina - Milinka, Živka i Stanoja.

Staro prezime Ognjanovića je Mihailovići, kako se prezivali Ognjan (r. 1797) i njegov stariji brat Marinko (r. 1791). Od Ognjanovog sina Hriste (r. 1819) će se odvojiti ogranak Ristića, a kasnije će se od njih razviti Miletići, Petrovići zvani Trenići i Prvulovići (Terzići).

Paunkovići potiču od Paunka Milenkovića (r. 1787).

Rodonačelnik Petkovića je Petko Cvejić (r. 1749), a od njegovog potmka Branka (r. 1816) će se izdvojiti Brankovići, a kasnije i Nedeljkovići zvani Nešići.

Pešajići su prozvani po Petru, zvanom Peši, Cvejčinoviću (r. 1777), a od Pešinih sinova Milojka (r. 1809) i Milete (r. 1817) nastaće ogranci Miletića i Milojkovića.

Prvulovići potiču od Prvula Radenkovića (r. 1767). NJihovi srodnici Veljići su od Velje Radivojevića (r. 1777), od čijeg sina Paunka (r. 1807) će se odvojiti ogranak Paunovića, a od drugog sina Pavla (r. 1813) Pavlovići, dok će potomci najstarijeg mu sina Trifuna (r. 1802) zadržati prezime Veljića.

Čumići se dele na Markoviće, Miloševiće i Nikoliće. Rodonačelnik Markovića je Marko Janjić (r. 1797), a Nikolića Markov brat od strica Nikola Cvetković (r. 1797), dok će se Miloševići odvojiti po Nikolinom sinu Milošu (r. 1817).

Posle Drugog srpskog ustanka će u Miraševac još doći od Knjaževca Petrovići (1832) i Crvenjakovići (1844), iz Kumanova Ilijići (1858), iz okoline Kostići (1865) i iz Porodina u Resavi drugi Petrovići (1873).

Reč istorija u nekim jezicima znači: priča, predanje. Odista, mnogi istorijski događaji, onako kako su se odigrali, i kako su upamćeni, nalikuju na priču. Tako je i rodoslovno pamćenje mnogih porodica samo po sebi priča, ili roman u malome.

To potvrđuje i očuvano predanje o dva brata iz sela Brusnika kod Negotina, Veljku i Veloju, koji su se, ne smejući da čekaju tursku odmazdu po slomu Prvog srpskog ustanka, zbežali u Šumadiju i privremeno nastanili u Lozoviku, selu koje danas pripada opštini Velika Plana.

Nakon izvesnog vremena, kad su procenili da je opasnost minula, Veljko se vrati u Negotinsku krajinu i naseli u Brusniku, a Veloje nađe mesto u Kloki, selu kod Topole, i tu se stalno nastani.

Od Veljka u Brusniku potekne rod Jeličića, koji se preziva i Stanojlovići, a od Veloja u Kloki nastane rod Ivanovića. Predak jedan, a od njega dva roda u dva, za ono vreme udaljena, predela. Jeličići znaju da su im u Kloki ostali rođaci Ivanovići, a Ivanovići pamte da im je predak došao iz sela Čubre kod Negotina, što znači da je tu, pre bežanije u Lozovik, bilo staro, zajedničko, ognjište i jednih i drugih.

U Šumadiji je veoma mnogo ovakvih predvojenih porodica, kojima je neko najrođeniji ostao u starom zavičaju. Možda je ponajbolji primer za to selo Vučić kod Rače. Ovo selo je, kako je ustanovio Toša Radivojević, zasnovano 1806. godine, kada su na njegovo tle došli prvi naseljenici, a konačan oblik je dobilo po slomu Prvog srpskog ustanka, dokad se u njemu „odjednom nastanilo" trinaest osnivačkih rodova, koji su došli iz dva susedna sela u oblasti Timoka - Jakovca i Jelašnice.

Iz Jakovca je došlo osam rodova - Marići (sa ogrankom Markovića), Markovići (sa ograncima Golubovića i Gojkovića), Milivojevići, Nikolići (sa ograncima Ivanovića i Mladenovića), Pavlovići (sa ograncima Milovanovića i Stojanovića), Radojkovići (sa ograncima Nikolića, Đorđevića, Živadinovića i Milanovića), Simići (sa ogrankom Živanovića) i Stojanovići (sa ogrankom Milisavljevića), a iz Jelašnice pet rodova - Miloševići (sa ograncima Vidanovića i Petrovića), Paunovići ( sa ogrankom Petkovića/Milovanovića), Prvulovići (sa ograncima Živulovića, Milojkovića, Đorđevića, Milenkovića, Živanovića, Gaćanovića i Milanovića), Stanojevići (sa ogrankom Radojkovića i Stojanovića) i Tokalići (sa ograncima Milićevića, Aranđelovića/Ranđelovića, Živkovića, Milanovića i Stanojevića).

U Vučiću su se izmešali, redom po pristizanju, jer ih nevolja nije podelila, već, naprotiv, zbližila.

U starom zavičaju su svakome od njih ostali srodnici. Doseljenici iz Jakovca Marići, Pavlovići i Prvulovići, koji su, skupa sa svojim ograncima, imali 1903. godine 44 kuće, nesumnjivo su potomci dede Jakova, rodonačelnika, po kojem je i njihovo matično selo Jakovac prozvano.

Starosedelačko stanovništvo u Jakovcu, koje je do danas tamo opstalo, i koje je odreda potomstvo dede Jakova, razgranato je danas u više od trideset familija, koje su skupa posle Prvog svetskog rata imale 217 kuća. Da su Jakovljevi potomci u lepeničkom selu Vučiću i u timočkom selu Jakovcu zaista srodnici svedoči i to što svi, bez izuzetka, imaju istu slavu - Đurđic.


Prepolovljena jabuka

Uzmicalo se u dva pravca: dolinom Ibra ili preko Golije

A naša priča zapravo počinje ovde. Sa Gornje Pešteri, kao što vode teku, slivalo se i srpsko stanovništvo u niže krajeve, ponajviše ka ravnoj Šumadiji, kako našu oblast i narodna pesma naziva. Uzmicalo se u dva pravca, dolinom Ljudske reke, Raške i Ibra, ili planinskim bilima, preko Golije, Javora i Dragačeva.

Ako pomenemo naselja ili njihove delove, kao što su Arapovići, Bare, Brnjica, Kalipolje, Kneževac, Petrovo Polje, Raškoviće, Sušica, može se desiti da jedni pomisle da je reč o Sjeničko-pešterskoj visoravni, a drugi o Gruži, jer se ova naselja nalaze i ovde i tamo, što nije slučajno, kao što nije slučajno ni to da se naselja Ursule, Sugubine ili Kaludra nalaze i u Levču i u Staroj Raškoj.

No, vratimo se u Bačicu. Iz ovog sela su u gružansko selo Bare u vreme Prvoga ustanka došla tri današnja roda - Bogićevići, Vukovići i Leketići ili Staletići, odnosno njihovi rodonačelnici - Bogić, Milija (od koga su Vukovići) i braća Laketa i Staleta. Za sve ove rodove se kaže da su u starom zavičaju bili jedna familija, što se vidi i iz njihovog krsnog imena, jer sve ove porodice slave Svetog Nikolu, a preslavljaju Letnjeg Sv. Nikolu.

Kod Duge Poljane, do sela Rasna je selo Raškoviće (danas 210 žitelja islamske veroispovesti, poznato po tome što su u njemu sačuvani ostaci zadružnog života). Iz ovog su sela, nesumnjivo, došli meštani Raškovića u Gruži, prenevši ime svog sela, kao što, po Cvijićevom slikovitom zapažanju, puž nosi svoju kućicu sa sobom. Kako je Dragić zapisao, žitelji Raškovića u Gruži „znaju samo da kažu da je doseljavanje bilo u jedno vreme i iz jednog mesta". Međutim, ime Raškovića govori mnogo više. Naime, među malobrojne srpske srednjovekovne vlastelinske porodice, kakvi su bili Bakići i Karapandžići, čiji potomci postoje do našeg vremena, spada i rod Raškovića, dugo ugledan i moćan, koji je opstao i sve vreme turske vlasti, a od ovog roda je bio starovlaški knez Maksim Rašković, vojvoda Sjeničke nahije u Prvom ustanku, koga je 1813. godine, zbog neposlušnosti, jer je, mimo zapovesti, uletao u tursku granicu i vojevao, Karađorđe povukao u unutrašnjost zemlje, prvo u Kragujevac, a potom sa porodicom u Ripanj. Matica ovih Raškovića je zapravo selo Rašković kod Duge Poljane.

U Šumadiji su sva sela ista, ali je svako u izvesnom pogledu osobeno. Tako je i gružansko selo Brnjica kao i ostala sela, ali - na sebi svojstven način. Kako bi Vuk Karadžić rekao, isto to - samo malo drugačije. Opštoj pojavi proređivanja stanovništva i njegovog starenja, kao najvidljivijoj demografskoj činjenici posle Drugog svetskog rata, ni Brnjica nije odolela.

Prividno, Brnjica je posle Drugog svetskog rata stagnirala. Po popisu 1948. godine je imala 163 domaćinstva, a po popisu 1971. godine 162. Dakle, isto. Međutim, 1948. godine je u tim domaćinstvima bilo 730, a 1971. godine 585 stanovnika, što je za petinu manje. Selo je, kao i većina šumadijskih sela, starilo i smanjivalo se u broju kuća i žitelja. Dve decenije kasnije, prema popisu 1991. godine, u njemu su 123 kuće (domaćinstva) u kojima žive 133 porodice, a od 425 njegovih stanovnika najbrojniji su oni između 55 i 70 godina. Takvih je u ovom selu 117, tj. više od četvrtine, dok je mladih (mlađih od 15 godina) samo 55. U pogledu porodica, najviše je dvočlanih (27) i jednočlanih (25). Takvih je bezmalo trećina.

Po Sumarniku konškripcije stanovništva i imovine u Srbiji 1834. godine Brnjica je imala 28 kuća i 185 stanovnika, od kojih 37 za vojsku sposobnih. Tri decenije kasnije, po popisu 1863. godine, selo je uznapredovalo, bezmalo se udvostručilo - imalo je 50 kuća sa ukupno 304 žitelja. Dakle, u proseku - šest duša u domaćinstvu. A u popisu 1991. godine samo je 11 domaćinstava koja imaju po šest članova.

A u 1863. godini je bilo jakih zadružnih kuća. Dve su imale po 17 duša - u jednoj su braća Milovan i Uroš Đurić, a u drugoj braća Miloje, Sredoje i Jovan Stefanović. Ovi drugi su zapravo Markovići, zvani Arnautovići, jer su Miloje i Sredoje upisani u aračkom tefteru 1831. godine sa ocem Markom, zvanim Arnautinom, a tako nazvanim jer je doseljen od Novog Pazara, odnosno „od Arnautluka" kako je tada podsmešljivo nazivan taj kraj u tadašnjoj „Turskoj", a u stvari klasičnoj srpskoj oblasti (Stara Raška). Marko je rođen oko 1790. godine, a sinovi Miloje 1815. godine i Sredoje 1829. godine, dok je Jovan rođen posle 1831. godine (po jednom zapisu Jovan je sedam godina mlađi od Sredoja).

Zadružna kuća Đurića pripada rodu Štavljana, jer se rodonačelnik Đura doselio iz Štavlja kod Sjenice. Zapis etnologa Mihaila Dragića, koji je zapisao porodično pamćenje koje glasi: „Zna se da je došao ovamo pradeda Đura sa sinovima Vulićem i Milivojem", danas potvrđuju tefteri iz vremena kneza Miloša. Jer, u aračkom tefteru za 1831. godinu su dva domaćinstva Đurića. U jednome je domaćin Vulić, koji tada ima 44 godine, a u drugom je deset godina mlađi Milivoje. Vulić i Milivoje su upisani kao Đurđevići, što znači da je puno ime Đurino bilo Đurđe. Sa Vulićem je upisan i sin Milovan (r. 1821. godine), koji će biti domaćin zadružne kuće Đurića u popisu 1863. godine. Ako je Đura (Đurđe) došao sa sinovima, što znači da su oni rođeni u Štavlju (Vulić 1787, a Milivoje 1797. godine), onda je on došao u Brnjicu za vreme Karađorđa - najverovatnije 1809. godine, posle Voždovog pohoda na Sjenicu.

Ovi Đurići (od kojih su neki Ćosovići) su rod sa Maksimovićima. Tačnije, ista familija, što se vidi i iz iste krsne slave (Sv. Nikola). Rodonačelnik Maksim (r. 1787. godine) je u tefter upisan po ocu kao Jovanović, što znači da su Jovan (od koga su Maksimovići) i Đura (od koga su Đurići) braća


Nevoljne seobePlemensko društvo bitna osnova u razvitku srpskog bića


Osim ovih Maksimovića, koji sa Đurićima čine rod Štavljana, u Brnjici su još jedni Maksimovići. Ove druge Maksimoviće je etnolog Dragić upisao kao Maksimoviće - Joksimoviće i oni slave Sv. Lazara, a takođe su u isto vreme došli iz Štavlja. Staro prezime Maksimovića/Joksimovića je Jovanovići, jer su njihovi rodonačelnici Maksim (r. 1797) i Joksim (r. 1767) upisani u tefter 1831. godine sa prezimenom Jovanović. Skupno doseljenje Đurića i Maksimovića, Markovića (Arnautovića) i Maksimovića/Joksimovića od Sjenice, iz Štavlja, vidi se i po tome što su im kuće u istom kraju Brnjice (tzv. Gornja mahala).

U donjem kraju Brnjice su porodice doseljene iz Starog Vlaha - Dragojlovići iz sela Budoželja, Nešići i Andrići, kao i Jeremići („za njih vele da su Studeničani"), s tim što su Dragojlovići došli pre, a ostali za vreme Karađorđevog pohoda na Sjenicu. U sredini sela su porodice različitog porekla, što znači da je doseljavanje za vreme Prvog srpskog ustanka teklo pojedinačno, iz raznih područja - Vilotijevići iz Starog Vlaha, Zečevići iz Lise u Dragačevu, Popadići iz Sabante, dok su Radići starinci (najstariji rod u selu). Od onih koje je Dragić izostavio, tu su u prošlom veku još rodovi Arsenijevići, Niketići, Nikolići, Jovanovići, Jevtovići i Manojlovići (svi upisani 1831. godine).

U austrijskom okupacionom popisu 1718. godine je u tadašnjem Kragujevačkom distriktu upisano i selo Brnjica. Upisano je onako kako je nemački pisar, nevičan našem jeziku, to čuo i razumeo i prema svom pravopisu prilagodio: Pronica. No, kako je to upisano u ovom nizu: Rašković, Radmilovići, Pronica, Zabojnica, Arapovići, Grivac - onda je lako pod imenom Pronice prepoznati Brnjicu. Brnjica je tada upisana kao nenaseljena, što znači da je njeno naseljavanje usledilo posle toga, i da je do Kočine krajine u njoj došlo ponovo do smene u stanovništvu. Po predanju, Brnjičani su došli iz sela Brnjice, koje se nalazi između Štavlja i Duge Poljane na Peštersko-sjeničkoj visoravni. No, kako je istoimeno selo postojalo u Gruži pre doseljenja Štavljana, to je gružanska Brnjica bila samo prisno podsećanje na Brnjicu u starom zavičaju.

I u Lipnici postoji rod Štavljana, jedan od najstarijih u selu, doseljen, očito, iz Štavlja kod Sjenice. Štavljani su poreklom i Umeljići u Oplaniću, čiji se predak Gavrilo (otuda im je staro prezime Gavrilovići) doselio sa bratom Simeunom iz Štavlja u vreme Karađorđeve vojne na Sjenicu 1809. godine. Iz Štavlja su i Kamidžorci, koji su se preko Kamidžore (Morava), po čemu su prozvani, doselili u Pečenoge.

Rodovska organizacija i plemensko društvo su bitne oznake u razvitku srpskog etničkog bića, koje se pouzdano mogu pratiti od doseljenja na Balkan do naših dana. No, u Šumadiji, gde je tako često dolazilo do promena u sastavu stanovništva, istorijske okolnosti nisu dopuštale da se plemensko društvo zasnuje i razvije u svom čistom vidu, kao u dinarskim područjima, poglavito u Crnoj Gori. Zato je za Šumadiju svojstvena društvena zajednica zasnovana na teritorijalnom i ekonomskom objedinjavanju, oličena u knežinama kao samoupravnim celinama. Pa ipak, i ovde se može javiti odblesak plemenske organizacije u svom rudimentarnom vidu, a pogotovu se jasno ocrtavaju pojedina bratstva, ma koliko bila raspršena u seobi po šumadijskim selima.

Mihailo Dragić je pravilno pretpostavio da su doseljenici od Peći išli preko Kolašina, a odavde u novopazarsku i sjeničku oblast, o čemu je zapisao: „Interesantan je put jedne od vrlo razgranatih porodica u Gruži, koja vodi poreklo od Peći, a koja se preko Kolašina rasturila na razne strane. To je familija Košana. Izgleda da je ovo bilo jako bratstvo, koje se rasturilo iz sela Koša kod Peći, i to su najpre prešli u Kolašin, odakle su se tek počeli rasturati na razne strane. Jedni su se razišli po sjeničkim selima, odakle su dalje prešli u Srbiju, drugi su se zadržali u Kolašinu, gde ih još ima. Ovi kolašinski Košani nisu u isto vreme doseljeni u Gružu, ali su do Karađorđa već svi došli." Pripadnike bratstva Košana Dragić je našao u nekim selima Ibra, zatim u Matarugama i Zamčanju u Donjem Ibru, kao i u moravičkom selu Čečini, gde je cela mala Košana. No, Košani su najbrojniji u Gruži, gde ih je u vreme Dragićevih ispitivanja (1921. godine) bilo 174 kuće - u Bečevici (22), Glediću (32), Zakuti (37), Kniću (24), Leskovcu (8), Lipnici (36) i Ljubiću (15).

U Bečevici su Đerovići i Đonovići, kao i Panteševići (Petronijevići i Damnjanovići), čije je staro prezime Nijemčevići, doseljeni iz Ibarskog Kolašina, odakle su takođe došli Tijanići, Riznići, Karajovići i Radakovići u Gledić. Srodnici Karajovića su Karapandžići u Erčegama u Moravici, a Radakovića Kojići u Zakuti (njihovi rodonačelnici Radak i Kojo su bili braća). U Zakutu se zapravo doselio Savo, sa sinovima Radakom, Kojom i Dragutinom. Radak je otišao u Gledić, a potomci Koje i Dragutina (Kojići, Gajovići, Bačovići) ostanu u Zakuti.


Ko su BiorciDošli za Karađorđem posle vojevanja na Sjenici i Suvodolu

Košani su Zarići u Kniću, koji su od starine jedna familija sa Mijatovićima, Milutinovićima i Đokićima (Maksimovićima) u istom mestu. Ovom bratstvu pripadaju Jekići i Stepanovići u

Leskovcu, čiji se predak Jovan Košanin ovde doselio, dobivši nadimak po selu iz koga je došao. Zajedničko prezime Košani imaju Nedeljkovići, Lazovići, Todorovići i Markovići u Lipnici, čiji su se preci Nedeljko i Todor doselili iz Koša, koji je tada bio „u Turskoj", kao i Jovaši (Bojovići, Jeremići i Vasiljevići) u istom mestu. U Ljubiću su Košani Zornići, potomci četvorice braće (Radivoja, Maksima, Mirčete i Milića), doseljene iz Goševa kod Sjenice. Zornići znaju da su im srodnici Košani u Lipnici i Zakuti.

Da su Košani bratstvo vidi se i po krsnom imenu, jer sve košanske porodice u Bečevici, Glediću, Zakuti, Kniću, Leskovcu, Lipnici i Ljubiću, kao i njihove raseljene porodice, slave Svetu Petku (27. oktobra), a preslavljaju Petku Trnovsku (8. avgusta).

Daljim istraživanjima se mogu dobiti i podaci o nekim košanskim porodicama koje su ostale u okolini Sjenice. Košansko prezime Zornić, koje nalazimo u Ljubiću, spada u ređa prezimena. Ovo prezime nalazimo danas u selu Ponorcu kod Sjenice, gde ima jak rod Zornića, a u okviru njega ugledni rod Lemića, nazvan po majci Lemi. No, ovi su Zornići, kao i Lemići, muslimani. Znaju kad su primili islam, ali ne znaju koja im je bila krsna slava, što samo pokazuje da su delili sudbinu srpskog stanovništva koje je ostalo u ovom kraju, izloženo turčenju u više navrata.

Što se, pak, tiče sela Koša, matice bratstva Košana, ovo selo u opštini Istok po popisu 1991. godine ima 426 žitelja (423 Srbina i dva Jugoslovena), od kojih su 425 pravoslavne vere. Etnolog Milisav Lutovac je u Ibarskom Kolašinu našao jako bratstvo Košana koji tvrde da su poreklom iz mesta Kos u Prekobrđu u Morači, odakle su se pre tri stoleća iselili, a što potvrđuju nazivi Koško groblje i Koška planina, očuvani tamo do danas. Košana u Ibarskom Kolašinu ima u selima Gazivode (4 kuće), Banja (2), Tušiće (6, gde se prezivaju Aleksići i Dimitrijevići), Vukosavljeviće (8, Vukomanovići i Milovići), Vitkojeviće (4, Janićijevići i Milenkovići) i Tabalije (9, Dobrosavljevići i Lukovići), zatim u Velikoj Šotri u Toplici (4), Vračevu u Donjem Ibru (1) i dr. Osim bratstveničkog imena, i ovi Košani su očuvali i zajedničku slavu, Sv. Petku.

Biorci u Borču (1923. godine ih je bilo 11 kuća) su došli za vreme Karađorđevog vojevanja na Sjenicu i Suvodol 1809. godine, kad su se iz Bihora, povlačeći se sa vojskom, došla četiri brata - Nika, Aleksa, Antonije i Dimitrije. U Borač je tad došla i baba sa sinovima Simićem i Vesom, a sa njima i njihovi rođaci Vitko i Radosav, no ovaj se deo Bioraca preseli u drugoj polovini prošlog veka u Kusovac, gde su u 12 kuća 1921. godine bili ovi biorski rodovi: Simićevići i Vesovići (od Simića i Vesa), Ćirovići, Radosavljevići (od Radosava), Lazarevići i Biorac, u čiju je kuću ušao Glišović iz Konjuše. Bioraca ima i u Beloj Steni kod Studenice.

U Lepenici ima jako bratstvo Bioraca u Cvetojevcu (1911. godine ih je bilo 16 kuća), podeljenih na više rodova (Krsmanovići, Markovići, Mijailovići, Babovići, Đurđevići, Jovanovići, Đorđevići), koji su doseljeni između Kočine krajine i Prvog srpskog ustanka, dok su Biorci u Korićanima doseljeni u vreme Prvoga ustanka. Izuzev ovih u Korićanima, koji slave Aranđelovdan, svi ostali Biorci slave Sv. Jovana, a preslavljaju Ivanjdan, što govori o njihovom srodstvu. Takođe i kumstvo kao duhovno srodstvo, vrlo važna ustanova u životu srpskog naroda može ovo da potvrdi. Pačarizi u Borču su kumovi sa Biorcima, a kumstvo su držali još u starom zavičaju, pre doseljenja iz Bihora.

Vrlo ugledno bratstvo Lutovaca ima svoj ogranak u Borču, koji se tu naselio iz plemena Vasojevića pre Kočine krajine. Borački Lutovci, čiji su ogranci Miškovići, Markovići, Tatići ili Ćurčići, slave Srđevdan. Matica Lutovaca je selo Lutovo u Bratonožićima. Raseljeni Lutovci, poput Lutovaca u vasojevićkim selima Zagorju i Dapsiću, slave Nikoljdan, što znači da su Lutovci u Borču promenili slavu, najverovatnije da bi zavarali trag i izbegli osvetu.

Među doseljenicima i prebezima iz Crne Gore je i mnoštvo pripadnika plemena Bratonožića, koji su se takođe raspršili po Šumadiji. Tako su Koraćevići u Žunama ovde došli premeštajući se od svoje matice, preko Sjenice i Rasna u okolini Užica, do Pajsijevića, gde se nastanio njihov rod Spasenića.

Plemenu Bratonožića pripada i rod Barjaktarovića (Barjaktarevića) u Jovanovcu, doseljen u Prvom ustanku. Toša Radivojević kaže da su ovi Barjaktarovići doseljeni sa Kosova i slave Sv. Jovana, no oni sami čuvaju predanje da su doseljeni iz sela Petnjika i da su od Vasojevića. Međutim, Barjaktarovići u Petnjiku, koji je u zemlji Vasojevića, doseljeni su iz Bratonožića i očuvali su svoju plemensku slavu, Nikoljdan, dok Vasojevići slave Sv. Aranđela, a preslavljaju Sv. Aleksandra Nevskog. Početkom ovog veka u Petnjiku je bilo oko šezdeset kuća, podeljenih na dva roda - Baboviće (Novakoviće), koji su Vasojevići, i Barjaktaroviće, koji su Bratonožići. Po ovome je nesumnjivo da su Barjaktarovići u Jovanovcu Bratonožići, ali su slavu promenili prilikom preseljenja. Iz ovog jovanovačkog roda je i pop Miloje Barjaktarović, kragujevački sveštenik, proslavljen po svom dostojanstvenom držanju na sudu i odbrani mladih socijalista optuženih zbog demonstracija „Crveni barjak" 1876. godine.

Iz Osata, graničnog predela Bosne uz Drinu, takođe je znatan broj doseljenika u Šumadiju, gde su dolazili da rade, poznati kao vrsni građevinari, pa su se, vremenom, ovde i nastanjivali, bilo priženjivanjem, bilo dovođenjem svojih porodica iz ovog brdovitog i pasivnog bosanskog predela. Po ovim doseljenicima je nazvan i tip kuće brvnare - osaćanka, čiji se poslednji ostaci još mogu sresti pogdegde u Šumadiji.


Gračani sa PešteraOni su naselili gružansko selo Bare


Zbirno prezime ovih doseljenika je Osaćani. U Guberevcu su Osaćani rodovi Savići i Simići, doseljeni pre Prvog ustanka, u Grošnici su Osaćani Jovanovići i Petrovići, doseljeni početkom Drugog ustanka, u Kijevu su Osaćani Filipovići i Radovanovići, doseljeni 1836. godine. U Borču su Osaćani Dimitrijevići i Milivojevići, kao i Milovići, koji su kasnije došli (posle 1875. godine), kada su se doselili i Bošnjakovići u Guncate. U Krćevcu i Topoli su Osaćani Pavlovići (predak Pavle Osaćanin zidao Karađorđev grad i tu se udomio).

Sve ove osaćanske porodice imaju istu slavu (Sv. Jovana), što je znak zajedničkog porekla, izuzev onih koje su kasnije došle, posle srpsko-turskih ratova 1875. godine, kao što su Milovići u Borču, koji slave Svetog Mratu, i Bošnjakovića u Guncatima, koji slave Lazarevu subotu, ali o razlozima njihovog menjanja slave nemamo u ovom trenutku jasne podatke. Osnivački rodovi gružanskog sela Bare su Gračani i Boroštice (ili Borovštice), tako nazvani po selima Gradac i Boroštica na Pešterskoj visoravni, odakle su se doselili u vreme Karađorđevog vojevanja na Sjenicu 1809. godine. Po postanju Bare su novijeg datuma, ponikle kao selo u ataru Ljuljaka, iz kojih su se vremenom izdvojile. U austrijskom popisu 1718. godine se, naravno, ne pominju Bare, a Ljuljaci su tada jedno od malobrojnih naseljenih mesta u Kragujevačkom distriktu i imaju pet domaćinstava.

Vek kasnije, kad su se na područje Ljuljaka doselili Gračani i Boroštice, u Upisniku 1818. godine Ljuljaci su upisani sa 55 domova i 144 muške glave starije od sedam godina. U ovom popisu su Ljuljaci i Bare upisani ujedno. Sledeće, pak, 1819. godine, u Naznačeniju sela Knjažeske kancelarije, ova dva sela su razdvojena, pa su Ljuljaci upisani sa 31 domaćinstvom i 69 muških glava, od kojih 35 oženjenih, a Bare sa 29 domaćinstava i 82 muške glave, od kojih 43 oženjene. U 1820. godini su ova dva sela upisana opet zajedno, kao i 1821. i 1822. godine. Od 1823. godine pa nadalje su upisivani kao zasebna sela. Po Konškripciji stanovništva i imovine u Srbiji 1834. godine u Barama je 39 kuća, a u njima 260 duša. Od toga 142 muške i 118 ženske osobe. Od muškinja 53 su oženjena, a 57 za vojsku sposobno. U Ljuljacima su 34 kuće, a 257 duša (131 muško i 126 ženskih čeljadi).

Naseobinska bliskost Bara i Ljuljaka očituje se u činjenici da se meštani oba sela kopaju na mestu zvanom Staro selo, gde im je zajedničko groblje, koje inače pripada ljuljačkom ataru.

Najkraće, tako je zasnovano i raslo selo Bare. U Bare su se prvo naselila petorica braće - Miloš, Uroš, Vitoš, Vojin i Đoka, koji su došli iz Graca kod Sjenice. Sa ovom braćom su došli i njihovi sinovci Đorđe, Nika i Miljko, i srodnik Ilija. Od ove devetorice poteklo je osam rodova - Miloševići, Uroševići, Vitoševići (od ovog roda je poznati književnik i književni istoričar Dragiša Vitošević, 1935-1987), Đokići, Đorđevići, Nikići, Miljkovići i Ilići, dok su se Vojinovići, čiji je rodonačelnik Vojin, zatrli. Skupni naziv za ove rodove je Gračani, po Gracu, mestu u staroj matici. Da su Gračani rod vidi se i po krsnom imenu - svi slave Đurđevdan, a preslavljaju Đurđic. Međutim, na prvi pogled nije jasno iz kog Graca su doseljeni, jer u okolini Sjenice naziv Gradac nose dva sela. Odgovor na ovo pitanje nalazimo zahvaljujući Borošticama, drugom osnivačkom rodu gružanskih Bara. Nimalo slučajno, u Barama su se istovremeno obreli Gračani i Borovštice. Naime, selo Gradac, iznad koga postoji veliki Gračanski krš (čiji je vrh 1364 metra, dakle viši od šumadijskog Rudnika), i selo Boroštica susedna su, a njihova sreditša su na razdaljini oko pet kilometara. Oba leže ne obodu Pešterskog polja, koje se odlikuje lugovima i vlažnim tlom, što je u ovom kraškom predelu ređa pojava.

Prirodno, njihovi iseljenici, bežeći u Šumadiju, zaustavili su se na sličnom tlu, u barama gružanskim, gde zasnuju selo Bare. Po ovome je očito da Gračani ne potiču iz sela Graca kod Vrsenice, već iz sela Graca kod Suvog Dola i Karajukića Bunara u blizini Sjenice (sela koje danas administrativno pripada opštini Tutin). Da su upravo ovaj Gradac i Boroštica (Gornja i Donja) iseljeni pre nepuna dva veka govori i činjenica da u njima danas nema pravoslavne duše. U Gracu je po popisu 1991. godine bio 151 musliman, a u Boroštici 402 muslimana i jedan Jugosloven, dok je u onom drugom Gracu, kod Vrsenice, od 141 žitelja - 136 Srba, što znači da u njemu nije ni došlo do smene stanovništva i veroispovesti.

Istovremeno kad i braća i njihovi sinovci Gračani, u Bare su se naselili Stojan, Novo i Petar, zatim Boško i Vučko, Milovan i Vuksan, te Vukić i Vučeta - svi iz sela Borovštice kod Sjenice, po čemu su ovi doseljenici i prozvani Borovštice ili Boroštice. Od Stojana su Stojanovići, od Nove Novovići, od Petra Vuletići (staro prezime Petrovići, po rodonačelniku), od Boška Boškovići, od Vučka Vučkovići, od Milovana Vukadinovići (Milovan je poginuo na Ljubiću 1815. godine), od Vuksana Radonjići. Svi ovi rodovi slave Nikoljdan, a preslavljaju Letnjeg Sv. Nikolu. Pamti se da su Vukadinovići i Radonjići ista familija, dok je staro srodstvo ostalih, koje je u zavičaju pouzdano bilo, već početkom ovog veka zaboravljeno, uprkos istom krsnom imenu.

Boroštički rod - Vukadinovići i Radonjići u Barama - održavao je sve do ovog veka kumstvo sa Dragovićima u Prijanima, zaseoku sela Brezovca pod Venčacom. Dragovići su takođe doseljeni 1809. godine iz Boroštice, u kojoj su im još preci Vukadinovića i Radonjića kumovali. I rod Gračana u Barama je takođe dugo održavao kumstvo iz starog zavičaja - sa Vasiljevićima u Sirči

(Rudničko Pomoravlje) i Lukovićima u Belosavcima (Jasenica). Lukovići su doseljeni iz Graca, a gružanski Gračani su im još tamo bili kumovi.

Poput Boroštica i Gračana u Barama Gružanskim, koji su u svojim zajedničkim prezimenima sačuvali uspomenu na stari kraj i selo iz koga su došli, i mnoge druge porodice u Šumadiji nose u svojim imenima ili nadimcima spomen na staru maticu ili mesto iz koga potiču.


Iz Korita je rod ČamparaStaro njihovo prezime je bilo Dragićevići

Tako se u Zovljaku, kraju sela Belosavaca, jedna grupa rodova naziva Kozoderima. Tu grupu rodova čine Mijovići, Vulovići, Glišići (Vulićevići), Slavkovići, Mihajlovići, Đerkovići i Radosavljevići, kojih je 1923. godine ukupno bilo 29 kuća, a sa drugim srodnicima, koji su u drugim krajevima istog sela - Jovanovićima, koji su ogranak Slavkovića, Kostićima (Aleksićima), koji su ogranak Radosavljevića, Milenkovićima, Matićima (Vasićima, Filipovićima, Sokićima), Ratkovićima (Živanovićima), Ilićima (Dujkićima) - bilo ih je 66 kuća. Da su srodnici, vidi se i po krsnom imenu - svi slave Svetog Jovana.

Stanovništvo Belosavaca je relativno mlado, jer ih je ovde doveo Karađorđe, posle vojevanja na Sjenici i Suvodolu 1809. godine. U Belosavcima je bilo slobodne plodne zemlje, koju je i sam Karađorđe kulukom krčio, o čemu danas u potesu Polja, što je, van Pomoravlja, najveća ravnica u ovom delu Šumadije, svedoči toponim Koševi, gde je skladišten kukuruz za potrebe Karađorđeve vojske. Kozoderi su učestvovali u bitkama Prvoga ustanka, kako u starom zavičaju, tako i po dolasku u Šumadiju, a došli su iz predela Korita, između Bihora i Pešterske visoravni. U Koritima je, kako je zapisao akademik Milisav S. Lutovac 1967. godine, sačuvano sećanje na mnoge odseljene rodove, a među njima osobito na razgranate rodove - Andrejiće, Žujoviće i Kozodere.

Kozoderi su u Koritima bili ugledan i moćan rod. U tamošnjem selu Dupljaci, koje se ranije zvalo Leposavljevići, na kosi Sokolovcu postoji Crkvina, gde su temelji crkve koju su Turci srušili posle Karađorđevog pohoda, uz koji su se i Kozoderi iselili. Ovu crkvu, koja je bila glavna, saborna, crkva za sva Korita, podigao je neki bogati Kozoder, koji je, po predanju, bio tako imućan da ju je mogao podići samo od svog prihoda od meda. Posle Prvog svetskog rata, crkva je obnovljena, ali su je muslimani u Drugom svetskom ratu opet srušili.

Iz Korita je i rod Čampara. Većina ovog roda se dva puta selila u Šumadiju, jer se posle prve seobe vratila u Korita. I Čampari su došli za vreme Karađorđeve vojne, kad i Kozoderi. Posle propasti Karađorđeve Srbije, Čampari - izuzev roda Busaraca, koji ostane u Kniću - vrate se u Korita, ali odatle nanovo, posle srpsko-turskih ratova 1875-1876. godine, dođu ovamo, i to Milosavljevići u Grabovac, a Čamparevići u Knić. Da su Čampari bratstvo, vidi se po tome što sva tri roda (Busarci, Milosavljevići i Čamparevići) slave istu slavu - Sv. Agatija. Nadimak „Čampari" imaju i Paunovići u Bumbarevom Brdu, ali oni, kao i njihovi srodnici Đokovići u Pretokama, slave Sv. Aranđela.

U starom zavičaju, Koritima, i danas ima Čampara. Nastanjeni su i istoimenom selu, a prezivaju se Slavkovići, Marinkovići i Čampari (1965. ih je bilo 17 kuća). Iseljenih Čampara ima još u Bistrici (Korita) i Boljarima (Pešter), što tačno pokazuje pravce njihovog doseljavanja u Šumadiju. Svi ovi Čampari, čije je staro prezime bilo Dragićevići, slave Sv. Agatonija, kao i njihovi srodnici u Kniću i Grabovcu.

Po starom zavičaju su prozvani rodovi Boljaraca i Buđevaca. Boljarci su Simići i Nikolići (Banovići) u Belosavcima, koje je Karađorđe, prilikom povlačenja od Sjenice 1809. godine, poveo i ovde nastanio. Tako su prozvani po selu Boljarima, u okolini Sjenice, odakle su došli. (Po popisu 1991, Boljare ima 45 žitelja, od kojih je šest muslimana).

Buđevci su doseljeni iz Buđeva, sela kod Sjenice, u kojem danas žive 128 Srba, i po jedan Crnogorac i musliman. Rod Buđevaca, koji je 1809. godine doseljen u Šumadiju, razmešten je u Desimirovcu i Grošnici.

U Desimirovcu su Buđevci rodovi Lepavići (čiji su ogranci Radovanovići i Milenkovići), Đokovići, Mišovići, Radosavljevići, Pavićevići (Janići) i Pavlovići, kao i Đekići. Desimirovački Buđevci slave Sv. Nikolu, izuzev Đekića, čija je slava Đurđevdan.

Buđevaca ima i u Grošnici, gde se prezivaju Đokovići, ali su oni došli kasnije (1830. godine) i slave Aranđelovdan. Buđevci su osobito brojni u dva gružanska sela - Vučkovici, gde čine više od polovine stanovništva, i Bumbarevom Brdu, gde ih je dve trećine. Vučkovački Buđevci, koji se još prezivaju Đerkovići („ded Đerko došao iz Buđeva i našao ovde svoje rođake Buđevce i tu se nastanio"), Jekići, Mekovići/Novičevići, kao i Marinkovići, koji su od njih odseljeni u Balosave, slave Sv. Aranđela.

U Bumbarevom Brdu su iz Buđeva rodovi Čušajići (u koje spadaju Mirkovići, Radenkovići, Milovanovići i Jovanovići) i Todorovići, koji svi slave Đurđevdan. I jedni i drugi su sačuvali spomen na svoje rodonačelnike - Todorovići na Vasilja, koji se doselio, a Čušajići na Milivoja Čušaju, koji je poginuo u boju na Sjenici 1809, usled čega su njegovi sinovi, bežeći od turske odmazde, došli u Šumadiju prilikom Karađorđevog povlačenja.

Za razliku od ovih familija, Zimonje su uglavnom sačuvali zajedničko prezime, bilo da se prezivaju Zimonje ili Zimonjići, bilo da im je to tzv. drugo prezime. Tako Zimonjići, koji su naseljeni u Sibnicu (Donja mahala), pamte da im je tu pre Kočine krajine došao predak Jovan iz Kruščice u Starom Vlahu i da je njegov unuk ratovao uz Karađorđa. Pojedini njihovi ogranci u selu (Nikolići, Kazakovići, Petrovići) označene su Zimonjićima kao drugim prezimenom. U Vitanovcu ima njihov ogranak, gde se prezivaju Zimonje, kao i u Vrbetima, gde se, po dovotku, koga je majka dovela od Zimonjića u Sibnici, prezivaju Pavlovići. Osobito je značajno pamćenje Zimonja u Vučkovici, koje je zapisao Mihailo Dragić: „Došla tri brata: jedan u Vučkovicu, drugi u Sibnicu, treći u Goračić (Dragačevo). Tvrde da je Bogdan Zimonjić, poznati hercegovački junak, od iste porodice." Sve porodice Zimonja u Gruži slave Sv. Jelisija, izuzev Zimonja u Vučkovici koji slave (i preslavljaju) Aranđelovdan.


Vukićevići osnivači sela SvetlićaIstorija seljaka kao strašni letopis ratova, smrti i seoba

Srećni narodi nemaju istoriju, a njihovi seljaci idilično uživaju u zemaljskim plodovima svoga rada. Naš narod je, međutim, narod vrlo nesrećan, kao i naš seljak, jer imamo vrlo bogatu istoriju, koja je strašni letopis ratova, smrti i seoba, a naš seljak, večito s glavom u torbi, živi razapet između suše i puške, gladnih ptica i svakojakih nemilica. U tom pogledu su Vukićevići u selu Svetliću tipičan srpski rod, jer su ogledalo sudbine našeg naroda. Da je sreće, živeli bi skupa u idiličnom obilju rodnog Svetlića, pitomog sela koje su oni zasnovali na zatalasanoj šumadijskoj površi, ali oni, razvejani na više strana, dadoše ne samo vredne ratare i ugledne domaćine, nego i hajduke i

ustanike, ratnike i generale, narodne predvodnike i okružne starešine, trgovce i poslanike, knezove i istoričare, sudije i profesore, lekare i geografe, uglednike i konzule, ekonomiste i umetnike.

Kao stari i ugledni rod Vukićevići imaju svoj rodoslov, predanje i rukopisnu hroniku, čiji je prvi sastavljač dr Pera Vukićević (1861-1945). Njegov rad, koji je obuhvatio Vukićeviće do 1931. godine, a na podsticaj Zarije Vukićevića (umro 1984. u Opatiji), visokog činovnika Dvora i književnika, nastavio je novinar Dragutin Vukićević (1909-1990), davši do šezdesetih godina pregled loze Vukićevića, čiju je šemu uradio inženjer Mihailo Vukićević. Uz pomenute izvore, za ovaj napis su korišćeni i materijali kojima raspolaže Dragić-Vanja Vukićević (r. 1948 u Beogradu), a posebno dragocenu pomoć, kako za nove tako i stare podatke, pružio nam je Budislav Vukićević, ekonomista u Kragujevcu (r. 1939. u Svetliću), koji je predani nastavljač hronike svog roda.

Vukićevići su poreklom od plemena Vasojevića, što znači da se njihov rodoslov izvodi od Vase (Vasoja), koji je, po plemenskoj tradiciji, sin Kostadina, čukununuka Vukana Nemanjića. Dug je i višestoletni put Vasojevića iz Stare Srbije (Kosova i Stare Raške) preko Hercegovine, Zete i Kčeva do Lijeve Rijeke, koja se smatra njihovom plemenskom maticom, odakle nastaje njihovo širenje po Polimlju i dalje, kao i izrastanje u najveće pleme na Balkanu.

U Vasojevićima postoje dvoji Vukićevići, jedni su iz bratstva Lopaćana (Rajovića), a drugi iz bratstva Mijomanovića, čija ja matica selo Zabrđe kod Andrijevice. Šumadijski Vukićevići su iz bratstva Lopaćana i njihova matica je selo Vinicka kod Berana, gde ih u znatnom broju još ima, i odakle su se vremenom raseljavali, tako da su im ogranci u Trešnjevu kod Andrijevice, zatim u selu Požeginja (opština Bijelo Polje) u predelu Korita, gde ih je 1957. godine bilo dve kuće („došli iz Brda"), a na njih podseća i toponim Vukićevac u selu Javorova (opština Berane) u Bihoru, u kojem sada žive samo Škrijelji (Šiptari), doseljeni iz Malesije.

U bezakona vremena, posle Velike seobe 1690. godine, počelo je i jače pokretanje Vukićevića iz Vinicke, jamačno uslovljeno i otporom prema osionim feudalcima, gusinjskim begovima Šemovićima (ili Šeovićima), po svemu sudeći uglednog srpskog roda pre prelaska na islam krajem XVII veka, zbog kojih su se iseljavali seljaci-čifčije ne samo pravoslavni nego i muslimani.

Tako se početkom XVIII veka deo Vukićevića iseljava i redom nastanjuje u četiri područja - jedni u okolinu Čačka (Dragačevo), drugi u selo Opariće u Levču, dospevši tu u širokom luku preko Kosova, treći u okolinu Sombora (Bačka), a četvrti, koje predvodi rodonačelnik Vuka Vukićević, dolaze u Svetlić, tada nenaseljen, i postaju osnivači ovog sela, tačnije obnavljači života u njemu. Da su svi ovi Vukićevići rod, svedoči i održavanje zajedničke vasojevićke slave, Sv. arh. Mihaila.

Prvi pisani pomen Svetlića je u austrijskom okupacionom popisu 1718. godine, sela označenog kao nenaseljenog u tadašnjem Kragujevačkom distriktu, što odgovara vremenu dolaska Vukićevića, a podudara se i sa prvim pisanim pomenom Vukićevića u Somboru, gde je 1720. godine u popisu vojnika Potiske vojne granice upisan Radivoje Vukićević, što se sve poklapa sa upamćenim vremenom seobe Vukićevića iz Vinicke. Na molbi bečkom ćesaru 1747. godine, koju su potpisali svi graničari šanca Sombora, nalaze se i potpisi trojice Vukićevića (Vuka, Marka i Danila), a u noćnoj gradskoj straži, držanoj od 3. decembra 1795. do 28. marta 1796. godine, takođe su nam vidljivi desetorica Vukićevića - Mijo, Đurađ, Vaso, Aćim, Sima, Filip, Mišo, Andrija, Đuka i Mijailo, dok će se krajem tog veka (1798) Vukićevići nastaniti i u Donjem Kovilju u Šajkaškoj.

Vukićevića, za koje je etnolog Toša Radivojević pogrešno zapisao da su došli iz Belopavlića u Crnoj Gori, bilo je 1831. godine u Svetliću deset kuća, čiji su domaćini sin lepeničkog kneza Jovana Mihailo (r. 1789), Ilijin sin Stevan, zvani Steka (r. 1757), zatim Stekin odeljeni sin Sava (r. 1797), pa odeljeni Milićevi sinovi Panta (r. 1782), Dimitrije (r. 1790) i Jevta (r. 1799), Milijin sin Tanasije

(r. 1791), koji je tada kmet, Pavle Milosavljević (r.1794), Radomirov sin Stevan Ćirić (r. 1797), koji živi u zadruzi sa braćom Stepanom, Vasilijem i Jovanom, i Marko Nikolić (r. 1807), potomak Milivoja, sina Vuke Vukićevića iz prvog braka.

Početkom ovog veka je u Svetliću bilo 45 kuća, podeljenih na više rodova - Vukićevići u užem smislu (7 kuća), Jevtići (7), Lazarevići (3), Maksimovići (3), Milosavljevići (3), Pantići (3), Petrićevići (3), Radojkovići (3), Todorovići (3), Ćirići (3), Ilići (2), Lazići (2), Matejići (1), Milovanovići (1) i Radojkići(1), a ogranci svetlićkih Vukićevića su Vukićevići u Đurđevu (Lukanju) i Donjim Jarušicama i Petrovići u Guberevcu (danas selo Borci) u Lepenici. Danas su, pak, najbrojniji Sarići (12), Stekići (8), prozvani po Ilijinom sinu Stevanu-Steki (r. 1757) i Vukići (6).


Selo potomaka oborkneza MirkaPoslednje naseljavanje obavljeno je posle Velike seobe 1690.


Selo Šume je starog postanja. Prvi njegov pisani pomen je u godini 1428, u povelji kojom despot Đurđe Smederevac potvrđuje baštinu velikom čelniku Radiču Postupoviću, uglednom i moćnom vlastelinu, danas poznatijem kao ktitoru manastira Vraćevšnice.

Od tada je bilo više korenitih promena u stanovništvu, ali su Šume, prazneći se i ponovo puneći stanovništvom, kao i većina naših sela, uvek bile nastanjene. Poslednje naseljavanje je obavljeno posle Velike seobe 1690. godine, i ono je upamćeno: prvi se, došav sa Kosova početkom DžVIII, naselio oborknez Mirko, koji je imao šest sinova. Danas se Šume dele na Mirkove potomke i - ostale, kasnije doseljenike, sa kojima se i po slavama se razlikuju: Mirkovi potomci slave Sv. Đorđa (Đurđic), a ostali druge svece. Posle Prvog svetskog rata pet sedmina kuća u Šumama pripadalo je Mirkovim potomcima.

U vreme kad je Borivoje M. Drobnjaković istraživao Šume (1923) Mirkovo stablo se razgranalo u dvadeset i četiri roda sa 101 kućom. Navodeći zajedničko poreklo i isto krsno ime, kao i koliko koji rod Mirkovih potomaka ima kuća, Drobnjaković ih je samo pobrojao, ovim redom: Stanojevići, Popovići, Glišići, Martići, Maksimovići, Stankići, Prokići, Glišići (drugi), Uroševići, Mirkovići, Živanovići, Živojinovići, Nikolići, Bogićevići, Prokići (drugi), Milovanovići, Jakovljevići, Ristići, Markovići, Batići, Rankovići, Lazići, Petkovići i Antonijevići.

Koji su koja grana, od koga Mirkovog sina potiču, i koji su i za koliko kolena međusobno bliži - nije ni pokušavao da razmrsi. Poput učenog etnologa Drobnjakovića, na ovom pitanju je zastao i amaterski vredan pokušaj Miodraga Krunića (umro nedavno u Kragujevcu).

Za razrešenje ovog pitanja zahvalni smo Aleksandru Srećkoviću, vanrednom profesoru Beogradskog univerziteta. Aleksandar Srećković (r. 1945, u Topoli), profesor fizike na Prirodno-matematičkom fakultetu (Fizički fakultet) u Beogradu, jedan je od vrhunskih znalaca savremene fizike (uža oblast: fizika plazme). No, on je i zatočenik zavičaja. Istražio je devedeset rodova (familija) u selu Šume, i još niz rodova u drugim naseljima, od kojih su posebno razgranati znamenita loza Jokića u Topoli, Nikodijevići (danas Blagojevići) u Kopljarima, Đukići u Nemenikućama, Mihailovići u Belosavcima, Petrovići u Velikoj Ivanči, zatim više rodova u Trnavi, Smederevskoj Palanci i okolini, Dobrači u Gruži i dr. Njegovi rodoslovi, urađeni genealoškim metodom savremene istoriografije i etnološke nauke, sadrže na hiljade ličnosti, pravih malih

biografskih profila tolikih pojedinačnih sudbina i konkretnih ljudskih života. Podaci su prikupljani vrlo savesno i proveravani u svakoj prilici, pedantno i dosledno, kako to mogu samo pasionirani naučnici. I - zidovi zaborava su srušeni. Pred nama se ukazuje svojevrsna galerija likova, razuđeni biografski rečnik više od stotine rodova i porodica. A množenje porodica kao da nalikuje fisiji atomskog jezgra.

Što se tiče rodoslovnog stabla oborkneza Mirka, osnivača Šuma, ono danas, prema Srećkovićevom nalazu, ima osam grana - dve su od Mirkovih sinova Bogića, Živana, Pauna, Blagoja, zvanog Blaža, i Mihaila, i jednoga koji je bio pop. Sedmi, verovatno najstariji, Mirkov sin Đorđe otišao je pre 1750. u Rakinac i od njega su tamo Đorđevići i Milićevići. Od Bogića (r. 1724, imao sinove Marinka i Janka), u trećem naraštaju se zatrlo muško potomstvo.

Mirkov sin Živan je imao Đorđa (r. 1750), a ovaj pet sinova: Dmitra, Milovana, od koga su Milovanovići, Teofana, Obrada i Gligorija, zvanog Gliša, od koga su Glišići. Dmitar je imao četiri sina - Avrama, od čijeg sina Ranka su Rankovići, Simu, od koga su Simići, Marka, od koga su Markovići, i Lazara, od koga su Lazići. Od Milovanovih sinova Proke i Pantelije su Prokići i Pantelići.

Mirkov sin Paun (r. 1730) je imao četiri sina - Živana, od koga su Živanovići, Živojina, od koga su Živojinovići, čiji su ogranak Nikolići (od Nikole, Živojinovog sina), Lukići (od Luke, Živanovog sina) i Pantići (od Pante, Nikolinog sina), Mirka, od koga su Mirkovići i Pavlovići (od Pavla, Mirkovog sina), i Ivka, od čijih sinova Obrada i Petka su Obradovići i Petkovići.

Mirkov sin Blagoje (r. 1732), zvani Blaža, imao je sina Milosava, a ovaj sinove Milovana, Proku, Maksima i Antonija, od kojih su današnji Prokići (drugi), Maksimovići i Antonijevići. Od Milovanovog sina Gliše je ogranak Glišića (drugih), čiji su deo bili Mihailovići, koji su izumrli. Od petog Milosavljevog sina Save su tri familije: jedna se preziva po majci Stanki (Stankići), a dve po njegovim sinovima Kuzmanu (Kuzmići) i Damnjanu (Damnjanovići). Od šestog Milosavljevog sina Jovana su Jovanovići, od sedmog sina Radoja su Radojevići (čiji su ogranak Martići, koji su se ugasili), od osmog sina Vićentija su Vićentijevići, čiji su ogranak Ivkovići (od Ivka, Vićentijevog sina), a od devetog sina Aksentija su Aksentijevići (od ovog roda je čuveni Živadin iz Šuma, jedinstvena figura našeg zemljoradničkog i naprednog pokreta, ubijen od Nemaca 1942. godine).

Mirkov sin Mihailo (r. 1733) je imao Marka, a Marko sinove Stanka, Stanoja i Todora, od kojih su Stankovići, Stanojevići i Todorovići, zatim Mirka, od čijeg sina Tanasija su Tanasijevići, i Radosava od čijeg sina Bogića su Bogićevići. Od Mirkovog sina kojem je ime zaboravljeno su Popovići, Ristići, Živkovići, Brankovići i Đorđevići, kao i Jakovljevići i Uroševići. Ukupno, prema istraživanju profesora Srećkovića, u Šumama su 43 roda čiji je rodonačelnik oborknez Mirko.


Potomci Baje PivljaninaOn je na zahtev Porte, prebačen daleko u Istru 1670.

U narodnim pesmama opevani hajduk i uskok Bajo Pivljanin je istorijska ličnost. Rođen je u Rudinicama u Pivi oko sredine XVII veka. Prvi put se u pisanim izvorima pominje 1664. godine, kada je kao četovođa hajduka razbio turski karavan na području Dubrovačke republike. I u sledećih pet godina je vidljiv po svojim prepadima na Turke, zbog čega je, na zahtev Porte, sa svojim ljudima prebačen daleko u Istru (1670. godine), na područje Mletačke republike, a zatim u Zadar (1674. godine). U austro-turskom ratu, koji je počeo 1683. godine, kao i tzv. morejskom ratu, koji je

između Mlečana i Turaka počeo sledeće godine (1684), činio je čudesa od junaštva sa srpskim uskokom Stojanom Jankovićem po Ravnim kotarima i Dalmaciji, da bi naredne godine ponovo vojevao u rodnoj Hercegovini, po Pivi i Drobnjaku.

Poginuo je na brdu Vrtijeljci u maju 1685. godine na prilazu Cetinju, koje je sa 1.200 svojih hajduka Crnogoraca i Primoraca branio od nadiranja vojske skadarskog sandžakbega Sulejman-paše Bušatlije. Bajo se prezivao Nikolić, a po zavičajnoj Pivi je prozvan Pivljanin. U njegovim rodnim Rudinicama, seocetu u opštini Plužine u Crnoj Gori (po popisu 1991. godine 138 žitelja), žive danas i njegovi potomci, koji se po njemu prezivaju Bajovići (nadimak Čepuri). Po ispitivanjima Svetozara Tomića, posle Drugog svetskog rata su u Rudinicama bile dve porodice Bajovića, a u Bezuju, drugom pivskom selu, šest porodica Bajovića (Čepura). Na znamenitog Baju Pivljanina podseća i naziv današnjeg naselja Bajovo Polje, koje je prozvano tako po tome što je tu Bajo Pivljanin ubio prvoga Turčina, a u Rudinicama su se do sredine ovog veka, na južnoj strani sela, u kraju zvanom Ivanovići, poznavali ostaci zidina kuće Baje Pivljanina.

Malo je, međutim, poznato da potomaka Baje Pivljanina, tačnije potomaka njegovih sinovaca, ima danas po Staroj Raškoj i Šumadiji. Po narodnom verovanju, ovo je u skladu sa prokletstvom koje je na svoj rod bacio sam Bajo. O tome u Pivi postoji ovo predanje: „Vele, bilo je sedam braće. Bajo pođe u hajduke i pozove braću. Oni ne htednu no ostanu kod kuće. Tada im on reče: Ni se iskopali, ni se razrodili, a zemlje vam uvek dosta bilo." Kasnije je, na molbu Čepura, Bajovih potomaka, crnogorski mitropolit Mitrofan Ban čitao molitvu, skinuo kletvu i blagoslovio kuću. Slično predanje o rasturanju roda Baje Pivljanina postoji kod njegovih srodnika Markovića u gružanskom selu Ljuljacima. Pozivajući se na rukopis istorije ove porodice, koju je, po pričanju „đeda" Ognjana (umro 1872. u 103. godini), sastavio Stevan Marković, profesor Beogradskog univerziteta, Mihailo Dragić je saopštio da su Markovići od roda Baja Pivljanina.

Po ovome izvoru, Bajo, koji zbog hajdukovanja nije zasnovao potomstvo, imao je dvanaest bratučeda, koje su Turci stalno uznemiravali da bi im izdali strica Baju. Jednom su u kući pohvatali i svezali jedanaestoricu, no jedna se žena iskrade i javi dvanaestom bratučedu, koji je bio kod stoke u bačiji, a ovaj netom dojavi Baji, koji sa družinom pohita, te sve Turke, zatečene razuzurene na spavanju, pobiju, a bratučede oslobode. Zbog toga, po Bajinom savetu, da ih Turci ne bi našli i osvetili se, rasture se, svaki sa svojom porodicom, ali - nigde po trojica zajedno. Tako „Bačar" (što je bio one noći na bačiji), sa braćom Mrlješom i Vukom, dođe u Lunjevicu (Takovo), a odatle se, pošto im se tu nije dopalo, raziđu. Bačar ode u Radmiloviće, Mrlješ u Toponicu, a Vuk, za koga kažu da se prezivao Marković (ili je i on, skrivajući se, menjao prezime), dođe u Ljuljake, gde su mu potomci Markovići.

Markovići su doseljeni u Ljuljake od Pive, u prvoj polovini XVIII veka. Kumovi su im Popovići iz Belog Polja. Uz Markoviće su u Ljuljacima i njihovi srodnici Mirkovići, koji su pre naseljavanja u Ljuljake prebivali u selu Deretin kod Kušića (opština Ivanjica). Ove dve velike familije, koje su se u Gruži razrodile, znaju da su od istog plemena iz Pive, to jest od roda Baje Pivljanina. Mirkovići se u užem smislu dele na Panteliće i Filipoviće, a po domazetskoj liniji su među njima Dragovići i Aleksići. Bliži rod sa Mirkovićima u Ljuljacima su Pavlovići, Petronijevići i Mijatovići, a njihov rod su i Srejovići u istom selu, doseljeni pravo iz Pive, pre Karađorđevog ustanka. U Oplaniću su Markovićima rod Mićići, doseljeni od Čajetine posle Prvog srpskog ustanka.

Od Bačara je u Radmiloviću nastao rod Bačarevića, a od Mrlješa, koji je došao u Toponicu, rod Mrlješa (Mrlješevića ili Mršljevića) i Đokovića, a jedan njihov ogranak će se potom, po nekom pretku popu, prozvati Popovićima. U užem smislu se rod Mrlješa deli na Pavićeviće i Sinđiće u istom selu. Bačarevići u Radmiloviću imaju i predanje koje kaže da im je prababa doseljena iz sela Bačije kod Sjenice (danas u ovom selu ima 57 žitelja, od kojih su 26 pravoslavni, a 31 musliman).

Posle Prvog svetskog rata u Gruži je bilo 62 kuće rođaka Baje Pivljanina - u Ljuljacima 38, u Oplaniću 4, u Radmiloviću 3 i u Toponici 17.


Boškovići iz Boškovog zbegaAranđelovac, osnovan 1859. godine, sastavljen je sve od samih doseljenika


Aleksin sin Ljubomir Isaković, mašinski inženjer (koji nosi ime po dedi, popu Ljubomiru), napisao je knjigu uspomena iz koje se, kao u pravom romanu, odslikava život porodice Isakovića. Na žalost, u ovom trenutku, Isakovići u Donjoj Šatornji su samo o jednom duši - tzv. staračko domaćinstvo (udova Božidarka, r. 1920, majka univerzitetskog profesora Mihaila Isakovića i inž. Petra Isakovića, koji žive u Beogradu). No, zato su u Šatornji brojni Prokići, Gavrilovići, Tomići, Vasići i ostali srodnici Isakovića.

Od ovog roda Isakovića je ugledni akademik i jedan od najvećih savremenih književnika Antonije Isaković, zatim poznati stvaraoci i kulturni radnici sestre Bojana i Svetlana Isaković (unuke popa Jeremije) i mnogi drugi, koji žive u Beogradu, Kragujevcu i inostranstvu. Od Prokića je poznati društveni radnik Pantelija Prokić, sin učitelja Dragutina Prokića, po kome se danas zove jedna ulica u Beogradu. Od Gavrilovića je ambasador Dragić Gavrilović (sada u penziji), a od Tomića je student Živko Tomić (stradao na Kadinjači 1941), po kojem se zove osnovna škola u Donjoj Šatornji i njeno odeljenje u Vinči.

Već godinu dana u Stragarima, u manastiru Voljavči, u kojem je bilo prvo sedište Praviteljstvujuščeg sovjeta, stoji jedna naročita spomen-ploča, posvećena Tanasku Rajiću, Karađorđevom barjaktaru, na kojoj piše: „Na ovom mestu, uza zid temelja, levo od leve pevnice, iguman voljavački Maksim, potonji hadžija Mihailo, poklonik Hristovu grobu u Jerusalimu, sahranio je glavu Karađorđevog barjaktara Tanaska Rajića, koji je junački poginuo u boju na brdu Ljubiću iznad Čačka 1815. godine. Visoko ceneći svetao primer i svesnu žrtvu Tanaska Rajića, prvoustanika iz Stragara, s dozvolom i blagoslovom gospodina doktora Save, episkopa šumadijskog, a uz pomoć dobrotvora Mila Boškovića, privrednika iz Aranđelovca, ovu spomen-ploču podiže na Usekovanje, 11. septembra (29. avgusta) 1995. godine Zadužbinsko društvo 'Prvi srpski ustanak' Orašac".

Prosto neverovatno da do sada nije bilo nikakvog natpisa nad grobom čuvenog junaka iz oba srpska ustanka. Da to za 180 godina nisu učinili ni kaluđeri, ni potomci Rajići, ni vojska, ni država. Kao da na krišom sahranjenog Tanaska Rajića, iza ograde Čačka, na kojoj mu je bila istaknuta glava, još zlurado gledaju davno nestali Turci. Zato je razumljivo što posetioci Voljavče nastoje da doznaju i nešto više o Milu Boškoviću, ispravljaču naše nebrige i propusta. U samom Aranđelovcu, koji je kao varošica osnovan 1859. godine, sastavljenom sve od samih doseljenika, pretežno zanatlija, kako pokazuje popis njegovih žitelja 1863. godine, nije bilo nijednog Boškovića. U predelu Jasenice su četiri roda Boškovića. Ako izuzmemo Boškoviće u Velikoj Plani, čiji je predak Trajko došao kao strugar iz sela Slepče kod Prilepa 1860. godine, svi ostali Boškovići, koji očito nisu rod jer su im slave različite, poreklom su od Sjenice, odakle su pristigli u različito vreme - Boškovići u Vukasovcima su došli 1809. godine, Boškovići u Belosavcima su došli pre Prvog ustanka, a najranije su došli Boškovići u Vrbici - znatno pre Kočine krajine. Od ovih potonjih je Mile Bošković (r. 1941), ekonomista i uspešan privrednik, ali, ništa manje, i predani poštovalac istorije i pomagač vrednih pregnuća.

Zato su, od tri Boška, dvojica - koji su rodonačelnici Boškovića u Belosavcima i Vukasovcima - od potomaka zaboravljeni, ali treći, rodonačelnik Boškovića u Vrbici - nije. O tom Bošku, koji je istorijski vidljiva ličnost, postoji više tragova i zapisa. Od njih je možda najtrajniji zapis koji je postao zemljopisna činjenica. Naime, kao što je Borivoje M. Drobnjaković zapisao, na Bukulji postoji mesto koje se zove Boškov zbeg. Ovo sklonito mesto, na strani spram Jelovika, u koje je narod bežao za vreme Kočine krajine i Prvog ustanka, nazvano je po Bošku, pretku vrbičkih Boškovića, koji ga je odredio i pripravio za zbeg naroda i svoje nejači.

Boško je, po sačuvanom porodičnom predanju, došao od Sjenice, a daljim poreklom je iz Crne Gore. Po raspoloživim podacima, rođen je sredinom XVIII veka, a u Vrbicu je došao najmanje deceniju pre Kočine krajine (1788). Govedarom je nazvan stoga što ga je neki bogati Turčin u Vrbici najmio da za njegov račun dogoni stoku od Sjenice i prodaje u Beogradu. Radeći ovaj posao, vredan i preduzimljiv Boško se dopao Turčinu, koji mu, da bi ga pridobio, dozvoli da se naseli u delu Vrbice koji se naziva Baljkovica, na prostranom zemljištu blage padine od brda Preseke do potoka Jelinca, koje se naziva Lapin. Na ovoj suncu okrenutoj strani je matica roda Boškovića.

Po kazivanju Aranđela Boškovića (r. 1911), izuzetno otresitog čoveka i cenjenog domaćina, kao i drugih kazivača, koje je prikupio književnik Vladeta Kolarević, koji upravo dovršava rodoslov ove familije, Boško se ovde naselio sa braćom Radom, Kostom i Živkom. Mada su razrođeni, i danas se sa Boškovićima svojataju Radovići (zvani Ćisovci), Kostići i Živkovići. Znak njihovog zajedničkog porekla je isto krsno ime (Sv. arh. Mihailo, preslava Letnji Sv. Arhanđel), kao i staro kumstvo (Boškovićima i Kostićima kumuju Terzići, a Radovićima i Živkovićima Miloševići iz istog sela). Sa druge, pak, strane Baljkovice, u Orašcu, naskoro su se naselila i Boškova braća od stričeva - Stojan i Andrija, od kojih potiču tamošnji Stojanovići i Andrići, koji imaju istu slavu kao i Boškovići.

Kao domaćin, Boško se zaimao, pa i unajmljivao ljude za rad i poslugu. Tako se, kako beleži istoričar Milenko M. Vukićević, između 1781-1784. godine, pošto mu je otac Petar Mrkša ubijen od Turaka u Masloševu, kod Boška u Vrbici pojavljuje kao najamnik - glavom mladi Karađorđe, koji je, da bi bio bliže majci i porodici, napustio Fazli-bašu u Palanci, i došao Bošku, gde je nesumnjivo našao utočište i razumevanje za svoje rodoljubive pobude. Naskoro će izbiti i Kočina krajina, kojoj će pristupiti i budući Vožd, a po sebi je jasno zašto tada Boško gradi zbeg u Bukulji. I kasnije, pod Obrenovićima, kad je politički argument bila drenova budža u pomrčini, kao odani karađorđevac biće ubijen Boškov praunuk Spasoje.

Boško je imao tri sina - Kuzmana (r. 1787), Gligorija (r. 1792) i trećeg, koji je bio najstariji, čije je ime zaboravljeno, ali su u popisu 1831. godine upisani njegovi oženjeni sinovi Petar (r. 1802) i Dmitar (r. 1807) u kući sa stricem Gligorijem. Loza tog najstarijeg sina je u trećem kolenu (sa unukom Stanojkom) izumrla po muškoj liniji.


Srodstvo po mlekuSimići su sa Blagojevićima braća po materi

U popisu 1863. godine su tri kuće Boškovića. Dve kuće su od Kuzmanove, a jedna od Gligorijeve loze. Pada u oči da su sve tri kuće zadružne. U prvoj su, uz majku Milicu (udova Kuzmanovog sina Živojina), ženjena braća Obrad i Gavrilo, sa sinovima Maksimom i Milošem i neoženjenom braćom Tanasijem i Vasom, a u drugoj - Kuzmanovi sinovi Sreten i Živan sa ženama i osmoro dece. U trećoj kući su, sa domaćinom Vukadinom (sin Gligorija), četvorica njegove takođe oženjene braće - Ristivoje, Kostadin, Jevrem i Jelisije. Vukadinova kuća, koja broji 22 duše, najveća je porodična zadruga u to doba u Vrbici. Iz ovih imućnih zadružnih kuća nastaće pola veka kasnije 20 kuća

Boškovića, kojih je oko Prvog svetskog rata bilo 15 u Vrbici, a pet u Misači, gde im je deo imanja, na kojem su se, deobama porodica, nastanjivali. Između dva svetska rata biće Boškovića nastanjenih i u Aranđelovcu, dok ih danas ima više od pedeset domaćinstava, u više mesta u zemlji i inostranstvu.

Ako je istorija gledanje smrti u oči, Boškovići su joj primerno dali svoj obol, od javorskog rata, topolske bune, balkanskih ratova, i dva svetska rata. U kući Miaila i Zorke Bošković je bila partizanska baza, a u njoj poslednje prenoćište jedne od legendi ovog kraja, narodnog heroja Milića Radovanovića, Slobodana Minića i Milovana Ilića Mišule (poginuli od žandarma 10. februara 1944. godine u potoku Kamencu u Vrbici).

Ako je život neumorno izgaranje u radu, i tu se Boškovići imaju na šta pozvati - kao zemljodelci, prevoznici, trgovci, a u novije vreme i intelektualci. Iz Kuzmanove loze su više puta birani za predsednika opštine sin Sreten u prošlom i praunuk Života u ovom veku. Među prvima u okolini je Ivan Bošković (Misača) imao vršalicu, nadaleko traženu, s kojom je dospevao do Kosova, kad se tamo još vrlo mlatom ili stokom. Od ovog roda su čuveni trgovac u Aranđelovcu Boško, kao i predratni i poratni trgovac Miloje zvani Telak, koji je u međuvremenu preživeo nemački logor „Mathauzen", pukovnik Živomir, major avijacije Obren, rudarski inženjer Radiša u industriji mermera „Venčac", tehnolog Slobodan u „Šamotu", pravnik Ljuba, stomatolog Milinka-Bela u Užicu, profesor biologije Dana u Topoli, fudbaler Svetozar-Zare (kad je „Šumadija" bila na vrhuncu slave), zatim Miloš (igrač čačanskog „Borca", pa milanovačkog „Takova"), i dr.

Svaka, ma kako da se čini običnom, ljudska sudbina je roman u malome. O svakom čoveku se može napisati posebna pripovest, a o porodici epopeja. U našoj književnosti nije dovoljno razvijen roman o porodici. Mi nemamo romaneskno obrađene, poput Engleza, svoje Forsajte, ili poput Nemaca svoje Budenbrokove. Ali u romanu imamo svoje Katiće, oličenje života u našoj zemlji seljaka, koje je Dobrica Ćosić u svojim knjigama, stajući tako uz rame Golsvortija ili Tomasa Mana, stavio u žižu istorijskih tokova i lomova u poslednja dva veka.

Katići su u ponečem i izmišljeni, ponešto im je dopisano. Znamo da se umetnička istina ne mora podudarati sa istorijskom istinom. Međutim, Katići nisu puka piščeva fantazija. Mnogo je naših porodica koje se mogu prepoznati u Katićima. U takve porodice možemo ubrojati i Alempijeviće u Maloj Pčelici. Zahvaljujući trudu doktora Dragomira Alempijevića, pred nama je rukopis od četrdesetak kucanih strana o poreklu, razvoju i sadašnjem stanju ove grupe porodica vezanih istim pretkom. Autor, uveliko i krepko u devetoj deceniji života, doktor Alempijević je čuveni hirurg, za koga se sada već, bez preterivanja, može reći da je legenda bolnice u Topoli, i to u vremenu kada je ova bolnica, po nastanku kraljevska, bila u trouglu Beograd-Valjevo-Kragujevac najopremljenija i veliko narodno lečilište u ovom delu Šumadije.

Iz rukopisa, naslovljenog kao sećanje na prošlost, doznajemo mnogo dragocenih podataka. Jezgrovito, i vrlo upečatljivo, odslikan je razvojni luk ove, po mnogo čemu tipične, ali isto tako i osobene, šumadijske porodice - od inokosnog nastanka do grananja u više rodova, od naseljavanja, najpre u ataru Korićana, preko udomljavanja u Maloj Pčelici, do sadašnjeg razvejavanja u više naselja, a u pogledu životnih prilika kroz koje je prolazila - od zaimavanja, kmetovanja, preko prebrođenih nedaća, ratnih smrti i mirnodopskog mrenja, do današnjeg naraštaja vrlo razuđenog radnog i profesionalnog profila.

O Alempijevićima u Maloj Pčelici je početkom ovog veka Toša Radivojević vrlo škrto zapisao da su doseljeni između 1804. i 1814. godine iz okoline Novog Pazara, da slave Svetog Nikolu i da ih je 1911. godine bilo osam kuća - od kojih po dve kuće Alempijevića, Blagojevića i Stančića, a po kuća Milanovića i Simića. Za nas je posebno bitno što, baveći se poreklom stanovništva, možemo,

zahvaljujući doktoru Dragomiru Alempijeviću, da raščlanimo lozu ove grupe porodica, o kojoj nam, osim srodstva, Toša Radivojević nije ostavio bližih naznaka.

U najkraćem, rodonačelnik Alempije se za vreme Karađorđeve vojne na Sjenicu (1809. godine) sa starijim bratom Jevtom doselio u Kragujevac. Jevto je radio u kavani, a Alempije počne pekarski zanat. Kasnije Jevto sa svojom ženom preuzme mehanu u Korićanima, gde bude i Alempije, koji, potom, ode u kuću udovici Stanici, zvanoj Stanka, u Malu Pčelicu. Jevto je umro bez potomstva, a Alempije je sa Stankom, uz koju je iz prvog braka bio sin Blagoje, imao čatiri sina - Milana, Simu, Aleksandra i Maksima. Prezimenski gledano, na ovom ognjištu imamo petoro rodonačelnika - deo potomaka će se prezivati po ocu Alempiju, deo po majci Stanki, deo po njihovim sinovima Milanu i Simi, a deo po Stankinom sinu, a Alempijevom pastorku Blagoju (Alempijevići, Stančići, Milanovići, Simići i Blagojevići).

U ovoj porodici je sačuvana i vrlo važna ustanova našeg narodnog života - srodstvo po mleku, kako se naziva srodstvo po majci ili srodstvo po istoj utrobi iz koje su potekli. Svi potomci su Stančići, jer ih je sve izrodila Stanka (umrla 1864). Alempijevići, Milanovići i Simići su međusobno bratstvenici i po ocu, a sa Blagojevićima su braća po materi. I dandanas je ovo srodstvo u poštovanju, što se vidi i u okupljanju ove porodice sa više prezimena, a istom krsnom slavom, o svadbama, rođendanskim slavljima i zadušničkim pomenima.


Drevni zanati u SrbijiDrvene posude, a pogotovu kašike, mogle su se naći u upotrebi i do sredine ovog veka

U vreme poodmaklog robovanja pod Turcima, kao i u svim teškim i odsudnim vremenima, selo je bilo uporište snage srpskog naroda. Gledajući s prezirom na pomalo otuđene i Turcima previše ponizne svoje sunarodnike koji su krajem XVIII veka živeli po gradovima, Vuk Karadžić je isticao da „Narod srpski nema drugih ljudi osim seljaka", a Stojan Novaković, istražujući kakvo je bilo srpsko selo u srednjem veku, zaključuje „sela su naša bila u neku ruku svet za sebe...Sve što je neophodno trebalo domu i selu, mahom se izrađivalo u selima samim."

Tako su se razvijali naši seoski zanati i podsticala narodna privreda. U Srbiji za vreme Nemanjića su već obrazovana i sela čiji su se žitelji bavili raznim zanatima. O tome danas svedoče nazivi mnogih sela - Grnčari, Zlatari, Kolari, Kopljari, Kožuari, Kovači, Kamenari, Lončari, Lukari, Rudari, Sedlari, Stapari, Strelari, Tulari, Češljari, Šavci, Štitari, koja su zapravo tako nazvana što su na njihovom tlu u srednjem veku cvetali određeni zanati, a ovome se mogu dodati i sela Ratari i Ribari. U srednjovekovnim svedočanstvima, a posebno u vladarskim i vlastelinskim poveljama i darovnicima (Žička, Svetostefanska, Dečanska i Arhanđelovska hrisovulja), mnoga od ovih sela se i pominju sa jasnim obavezama i povlasticama, upravo zbog svoje namenske proizvodnje.

Na najpretežniju privrednu granu nekih sela, uglavnom kasnije izniklih, najbolje nas i bez sumnje upućuju njihovi nazivi, kao što, na primer, o razvijenom stočarstvu govore nazivi sela Jagnjilo, Šiljegovac, Ovča, Ovčare, Ovčarevo, Mrčajevci, Kozarac, Kozjak, Koznik, Kozarica, Jarinje, Jarčeva, Konjarnik, Konjska, Konjevići, Kobilje, Kravarica, Kravice, Kravlji Do, Volujak, Volujac, Bivoljak, Bivolje, Katun, Bačije ili Stanovo, na zemljoradnju Ovsište, Lanar, Konopnica ili Ražana, a na pčelarstvo Trmbas, Trmčište, Kovanluk, Uljari itd. Malo je, međutim, sela koja su posle propasti Despotovine (1459. godine) dobila naziv po zanatima, jer za to, pod turskom okupacijom, jednostavno nije ni bilo uslova, pa je našim ljudima bilo i zabranjeno da se određenim zanatima bave. Zato, kako je za svoje vreme Vuk uočio, „Srbi sami građu sijeku, sami (osobito siromasi)

kuće i ostale zgrade prave; svaki Srbin opanke sam sebi gradi", a vredne Srpkinje su svoje muževe i sinove, kao i ostalu čeljad, odevale od glave do pete, izrađujući, krojeći i šijući sve što je potrebno za odeću i spremu od vune, lana i svile.

Sa oslobođenjem od Turaka oživljuje i privreda, a posebno zanati. O raznovrsnosti i razvijenosti zanata u šumadijskim selima imamo najrečitiju potvrdu u prezimenima porodica koje su se osvedočile i istakle zanatskom veštinom. Neke su od ovih porodica, kao Majstori u Lipnici i Majstor-Jovanovići u Lapovu, istakle u nazivu majstorstvo svog pretka, bez navoda kojim se zapravo zanatom on bavio. Poput Majstor-Jovanovića, i Majstori u Lipnici (čijih je kuća početkom ovog veka bilo 25) znaju ime svog rodonačelnika, majstora Ilije, koji se pre Prvog srpskog ustanka doselio iz Starog Vlaha. Mogli su se i oni prozvati Majstor-Ilići, ali - zanat je zlata vredan, pa je tako zanatsko umeće potislo lično ime njihovog zaslužnog pretka.

U gorovitoj Šumadiji, koja je šumom bila tako obilata, drvo je bilo priručna građa za sve - od njega su pravljeni kuće, od grede temeljnjače do krova i kapića na njemu, pokućstvo, kace za ostavu žita, bačve za vino i rakiju, kola za prevoz dobara. U ovom veku su tek pomrli oni koji su pamtili kola bez ijednog metalnog dela. I premda Vuk Karadžić kaže, što je početkom prošlog veka i bilo tačno, da „drvene zanate zna gotovo svaki Srbin", neke porodice, i njihovi pojedinci, istakle su se među drugima, pa su zato od okoline i imenovane po toj svojoj odlici. Tako su Drvenjakovići u Stublu, naseljeni pre Kočine krajine, dobili prezime po tome što su gradili kolibe od drvenika. Osobito su kačari bili na ceni, te otuda u više sela ima porodica Kačarevića - u Brzanu, Vinči, Vlakči, Godačici, Lapovu, Milavčiću i Resniku, dok se u Goroviču prezivaju Kačarići. Ove su porodice uglavnom došle u isto vreme, oko Prvog srpskog ustanka, ali sa različitih strana - iz Zagrađa u Timoku (Brzan), „iz istočnih krajeva" (Vlakča), odnekud u Vrelo kod Topole (Vinča), od Novog Pazara (Godačica), iz nepoznatog kraja (Milavčiće), od Knjaževca (Lapovo), od Zaječara (Resnik), što govori da je u svim tim predelima kačarski zanat bio razvijen. Načiniti bačvu je veće majstorstvo, pa je zato bačvarsko prezime ređe. Nose ga Pinterovići (od nemačke reči „Binder", što znači bačvar) u Ratarima.

Izrađivača kola je takođe na više strana, pa tako imamo Kolaroviće (ili Kolareviće) u Brzanu, Jagnjilu, Natalincima i Blaznavi (sa ogrankom u Brezovcu). Od njih samo ovi u Brzanu imaju i drugo prezime - Milosavljevići. Drvene posude, a pogotovu kašike, mogle su se još ponegde kao stoni pribor naći u upotrebi i do sredine ovog veka. Na to podseća prezime Varjačića, kojih ima u Grošnici, Dragobraći (gde su im ogranci Pantovići, Milovanovići i Stevanovići) i Đuriselu. No, nisu oni tako prozvani usled toga što je njihov predak izrađivao zdele i varjače, već zato što se on za vreme Karađorđa doselio iz Varjačeta, zaseoka sela Prilike kod Ivanjice. Ali ime zaseoka Varjače nedvosmileno pokazuje da su se njegovi žitelji isticali rukotvornom izradom varjača i drugih kućnih predmeta. Stoletna debla, koja nije bilo lako, pa ni bezopasno, poseći i srušiti, kudikamo je bilo teže obraditi i pripremiti za određenu namenu. U to nas uverava prezime Strugarevića (čiji su ogranci Pavlovići i Jovanovići) u Radovanju. Njihovi preci, doseljeni posle Kočine krajine iz Katrge u Rudničkom Pomoravlju, prvo su nosili podsmešljivo prezime Džudžovići, ali su puno priznanje i uvaženje dobili uzornim obavljanjem strugarskog zanata.


Seljaci i oružariBarut je spravljan u Stragarima za potrebe države


U imenu je uvek sadržan neki bitan podatak. Tako i prezimena pružaju dragocena obaveštenja o sudbini, nasleđu, svojstvima i odlikama onih koji ih nose. U središnoj Šumadiji (Gruža, Jasenica i Lepenica) padaju u oči prezimena koja su nastala na osnovu ratničkih vrlina ili vojnih veština, jer je takvih prezimena ovde, u odnosu na druge naše krajeve, srazmerno ponajviše. Ovakva prezimena nose Serdarevići, Vojvodići, Buljubašići, Barjaktarevići, Barutdžići, Višekovići, Arbijaši, Kundakovići, Pištoljevići, Tufegdžići, Tobdžići... Serdarevići u Darosavi (u međuvremenu selo administrativno bilo nazvano Partizani) vrlo su ugledna i brojna familija (1948. godine imala 62 kuće), doseljeni od Sjenice, a predak Sima Serdar, pobratim Karađorđev, učestvovao u dizanju ustanka 1804. godine. Serdari (titula uzeta od Turaka) su bili narodni glavari i vojni zapovednici.

Vojvodići u Oplaniću se danas prezivaju Ružići. Za njihovog pretka Milutina, koji se doselio od Sjenice, kažu da je bio vojvoda pod Karađorđem. Međutim, među nama poznatim vojvodama u Prvom ustanku, kojih je po svedočanstvima bilo 167, nema njegovog imena. Moguće je da je bio starešina u Prvom ustanku, pa ga je okolina smatrala vojvodom, ali je isto tako verovatno, pogotovu što je Ružićima staro prezime Vojvodići, da je ovo prezime doneto iz starog kraja. Buljubašići (na turskom buljukbaša: zapovednik manjeg odreda vojske, četovođa, kapetan) doselili su se od Sjenice u Ovsište i, naravno, učestvovali u Prvom ustanku, gde im je predak stekao čin buljukbaše. Danas imaju i druga prezimena (Milojevići, Stevanovići, Vasići i Đorđevići).

Barjaktarevića (ili Barjaktarovića) ima u Velikoj Plani i Jovanovcu. Prvi su doseljeni od Vidina i, ratujući uz Karađorđa, predak im je bio barjaktar. Danas imaju i druga prezimena (Petkovići i Petrovići). Barjaktarovići u Jovanovcu su takođe doseljeni u Prvom ustanku iz Petnjika u predelu Vasojevića, a poreklom su iz plemena Bratonožića, gde ima još njihovih srodnika. Barjaktarovići u Jovanovcu su početkom ovog veka imali i druga prezimena, tj. ogranke (Petrovići, Jocići, Milutinovići). Šačica baruta u rukama Srbina je uzdrmala Otomansku carevinu. Dobavljan skupo, skrivan strogo poverljivo, barut je bio zaloga i uzdanica slobode. Taj zapaljivi prah je spravljan u Stragarima, a preci Barudžića (koji se prezivaju i Markovići) u Ljubičevcu (raniji naziv Bušinci) kod Stragara su „pravili barut za državu".

Sa barutom je u vezi višek, što na turskom znači: patron, naboj, bojevo punjenje. Jedan Karađorđev saborac iz Topole se zvao Đorđe Višek, kome je nesumnjivo bilo povereno rukovanje višecima, kao i pretku Višekovića u Vrbici kod Aranđelovca, doseljenom pre Ustanka iz Dragačeva. Predmetu koji izađe iz upotrebe se zaboravlja ime. Tako je potisnuta i arbija - drvena ili gvozdena šipka kojom se mala puška nabija kad se puni. A po arbiji je jedna velika familija, Martinovići u Rakincu, prozvana Arbijaši, čiji su preci doseljeni s Kosova u Velikoj seobi 1690. godine. Danas ova familija ima više ogranaka (Ivanovići, Ristići, Filipovići, Miloševići, Nikolići, Uroševići i Petrovići). Ustanici su pravili i svoje oružje, topove, u početku trešnjeve, a i puške. Na to danas podseća prezime Kundakovića u Baljkovcu, doseljenih za vreme Karađorđa od Novog Pazara, koji imaju i druga prezimena (Vulovići, Ivanovići) i čiji predak je bio majstor za kundake (drveni deo puške).

Možemo zamisliti koliko su bili važni, nekome zazorni, pa i pogubni, Pištoljevići u Goroviču i Junkovcu. Ova velika i stara familija, doseljena iz deževskog kraja (Sjenica - Studenica) pre Kočine krajine, prvo se naselila u Gorovič, odakle jedan njen deo pređe posle Prvog srpskog ustanka u Junkovac, a drugi deo, koji se preziva Blagojevići, u Žabare, a svi su, od starine, jedna familija sa Simićima u Božurnji i Spasićima u Topoli i Krćevcu. Po porodičnom predanju, ove familije potiču od tri brata, od kojih je jedan naseljen u Topolu, drugi u Božurnju, a treći u Gorovič. Njihovo srodstvo se potvrđuje i time što svi slave istu slavu (Sv. Stevana). Pištoljevići danas nose i druga prezimena (Petrovići, Mihajlovići, Glišići, Stankovići i Veličkovići u Goroviču, a Antonijevići, Stevići, Ilići i Mihailovići u Junkovcu).

Poput Pištoljevića, tako prozvanih po veštini izrade i rukovanja vrstom vatrenog oružja, na visokoj ceni su i Tufegdžići (tufegdžija na persijskom znači puškar, zanatlija koji popravlja puške). Tufegdžića (Tuvegdžića ili Tufekdžića) u ovom predelu ima u četiri sela - Goroviču, Kloki, Lipovcu i Popoviću. Tufegdžići u Goroviču su vrlo stara familija, i ne pamti se otkuda je doseljena, ali nije slučajno što suseduju sa Pištoljevićima. Od njih potiču Tufegdžići u Kloki, kamo ih je deo prešao sredinom prošlog veka. Tufegdžići u Lipovcu kod Topole, koji imaju i drugo prezime (Radosavljevići), doseljeni su od Sjenice pre Ustanka, a Tufegdžići u Popoviću su došli od Gurgusovca (današnji Knjaževac) posle Kočine krajine. Top je bio vrhunsko vatreno oruđe Karađorđevih ustanika, pa je razumljivo što je u to vreme stvorena i ustanička topolivnica na Kalemegdanu. Topolivac je bio čuveni Toma Milinović, koji je u nagradu dobio i vojvodsko zvanje, ali imena tobdžija su uglavnom zaboravljena. Među mladićima koji su ovome poslu obučeni svakako da je bio i predak Tobdžića u Velikoj Plani, koji se prezivaju i Mitrovići. Znamo šta je bilo kad Šumadinac pali topa. Ali sad znamo i koji je Šumadinac to činio.


Prezime po zanimanjuNegativno označene porodice bile su u prošlosti izopštene

Narod je nepogrešiv, a ponekad i surov, u davanju prezimena i nadimaka porodicama, u kojima se vidno ističe pozitivno ili negativno vrednovanje. Na ovo drugo same porodice ne mogu da utiču, jer im negativnu naznaku daje okolina, koja ne oprašta rđava dela, bezakone ili nemoralne postupke. Porodice negativno označene su u patrijarhalnom društvu bile izopštene i, po pravilu, iseljavale su se (npr. Poturovići, kojima je lakomi predak primio islam, tj. „poturčio se", zatim Kopilovići, koji opominju na raspusnu mater i sl.).

Ponekad prezime obavezuje, pa i opterećuje, potomke. Nije lako biti potomak Vojvodića, Barjaktarovića, Gazdića, Kneževića, Starčevića...Od ovih prezimena, koja su po sebi razumljiva, jer upućuju na pretka koji se istakao određenim činom, zvanjem i ulogom (vojvoda, barjaktar, gazda, knez), jedino je značenje prezimena Starčevića manje poznato.

Naime, oni se ne prezivaju tako što su starinci, tj. starosedeoci, niti što su njihovi stari dugo živeli, već po tome što je njihov predak, koga uzimaju za rodonačelnika, bio istaknut, ugledan čovek i ličnost cenjena po svom znanju, razboritosti i poštenju. Ljudi tih osobina su nazivani starcima, pa su uzimani za sudije u sporovima, pri deobi zadruga i imanja i za savetnike u mnogim važnim poduhvatima.

Zahvaljujući tim starcima je i sačuvano naše zdravo narodno jezgro u vreme kada su Srbi bili oslonjeni na svoju seosku ili knežinsku samoupravu, jer se pred turski sud - podmitljiv, bezobziran, nepravedan i neprijateljski - nije izlazilo. Stvaranjem države pod vođstvom Karađorđa, i uvođenjem u njoj modernog sudstva, kada je ustanovljeno dvadeset i šest magistrata, što je bezmalo u svakoj nahiji po jedan, potisnuta je uloga staraca kao drevne i samonikle naše narodne pravne ustanove.

Starčevića, koji su potomci ovakvih osoba, ima danas u Bašinu, Orašcu i Ratarima. Među njima su u ovom delu Šumadije najstariji Starčevići u Bašinu, doseljeni početkom DžVIII veka iz sela Vrane u Crnoj Gori. Prvo su se nastanili u Cerovcu (Jasenica), a oko 1730. godine su prešli u Bašin, gde su prva naseljena porodica.

Promenu u sistemu sudstva i njegovih ustanova odražava, može se reći iznimno i neuobičajeno, prezime porodice Magistratovića u Brzanu. Magistratus na latinskom znači: gradska uprava, kakvo značenje ima u prečanskim krajevima, ali u Šumadiji ona znači sudsku ustanovu, jer su magistrati delovali kao sudske i policajne vlasti.

Na osamnaest mesta se u Karađorđevom Delovodnom protokolu pominje Kragujevački magistrat, pa je stoga i razumljivo otkuda prezime Magistratovićima u Brzanu, selu nadomak Kragujevca, koji su inače doseljeni posle Kočine krajine iz Đunisa (danas opština Kruševac), a imaju i drugo prezime (Mićanovići, Mićići), jer je, očigledno, njihov predak bio čovek magistrata.

Na određene službe, koje su se razvijale sa snaženjem sudstva, policije i saobraćaja, opominju prezimena Birovljevića, Dobošarevića, Telalovića, Pandurovića, Tatarevića i Telalovića.

Dok je u Vojvodini prezime Birovljev zastupljenije, u Šumadiji se javlja samo u jednom mestu, i to Brzanu, odakle su i Magistratovići, što nije slučajno. Reč birov (od mađarskog „biro", što znači: sud) došla je u ove predele preko naših „nemačkara", učenih vojvođanskih Srba koji su pohitali u nepismenu Srbiju kneza Miloša. Birovljevići u Brzanu, čije je drugo prezime Ivanovići, doseljeni su iz Rajkinca kod Duboke (danas opština Jagodina) u vreme Prvog ustanka, a predak po kojem su prozvani je bio službenik suda u Kragujevcu.

Pozivi, naredbe, pravila i presude su se morali objavljivati, tačnije razglašavati, jer su u to vreme pismeni ljudi bili retkost. Taj posao sa obavljali dobošari. Prezime proisteklo na osnovu ovog posla nose Dobošarevići u Lapovu, vrlo stara familija, doseljena posle tzv. druge seobe pod Šakabentom (1737-1787) iz Soluna, zbog čega ih zovu i Solunci, a nose i druga prezimena (Stojanovići, Jankovići).

Sličan dobošarskom je bio i posao telala (na arapskom „telal" znači: izvikivač, javni objavljivač, a i posrednik). Kod nas ima u Rogojevcu porodica Telalovića (druga prezimena Pavićevići i Damnjanovići), doseljena za vreme Karađorđa od Sjenice.

Sud mora da raspolaže i prinudnim sredstvima, što je oličeno u tzv. pandurima, kako su vremenom, pa i sada, nazivani, bez obzira na promenu imena (žandarmi, policajci, milicioneri), naoružani čuvari javnog reda i mira. Na vreme kada je ova služba obrazovana podseća prezime familije Pandurci u Lapovu, doseljene iz Rakovice kod Vidina posle Kočine krajine.

U Lapovu je još jedna familija čije je prezime nastalo po određenoj službi, vezanoj u prvo vreme za upravnu vlast - to su Tatarčevići, koji su takođe doseljeni posle Kočine krajine, ali iz Resave. Tatari (azijatski narod odličnih konjanika) bili su vrsni glasnici, pa su Persijanci svoje glasonoše, tj. poštare, koji su hitali na konjima nazvali „tatari". Posredstvom Turaka su tatarska služba i njen naziv došli i kod nas, o čemu svedoči i prezime srpskog roda Tatarčevića.

Turci su imali još jedan srodan posao koji su obavljali surudžije (turska reč, a znači: gonič, pratilac konja). Kod nas je početkom prošlog veka surudžija bio zapravo poštar - nosilac poruke, pošiljke ili pisma. Na ovu službu podseća prezime roda Surudžija u Pavlovcu kod Natalinaca. Surudžije, koji se danas prezivaju Markovići, stari su rod, što znači da su ovde nastanjeni davno pre Prvog srpskog ustanka, a prezime, koje im je kasnije prešlo u nadimak, duguju svom pretku koji je bio među pionirima poštanske službe u nas.

Ime odaje sudbinu, kako su govorili drevni Latini. U prezimenima pojedinih porodica je najčešće sadržan podatak o nekom prelomnom trenutku, koji je bio sudbinski važan, kako za pretka tako i za samu porodicu.

Tako je i sa prezimenom Komatovića. Ovaj razgranat rod je dobegao sa Kosova, iz Ibarskog Kolašina, pre Prvog srpskog ustanka u gružansko selo Ravanicu. Iz Ravanice početkom prošlog veka se jedan njihov deo nastani u Godačici, odakle, opet, jedan deo kasnije pređe u Čukojevac, a iz Čukojevca se jedan ogranak nastani u Vitanovcu oko 1875. godine. Komatovići, čiji su preci, po predanju, „na Sitnici kosili", morali su da beže sa Kosova zbog toga što su, u jednom sporu i okršaju, turskog spahiju na komade isekli, po čemu su i prozvani Komatovići.


Osnivači donjih GrbicaMajka je ona koja odgaji, a ne ona koja rodi

Da su žene zaslužne matere, koje zahvalno potomstvo uzima kao rodonačelnike, prezivajući se po njima, pokazuju Mirići u Kalanjevcima (prozvani po babi Miri, „koja ih je doselila iz Hercegovine", rod sa Dukićima u Banji, s kojima su zajedno doseljeni, ali se ovde razišli). Rodoslovno pamćenje Mirića u Kalanjevcima seže do seobe 1737. godine, posle koje se njihova rodonačelnica, baba-Mira, doselila na Rudnik. O tome je Jeremija M. Pavlović zapisao: „Posle kratkog vremena ta porodica se podeli i njeni odeljci odu u dva mesta. Baba Mira ode u Kalanjevce (to su danas Mirići), a Duka ode u Banju (to su sada Dukići). U prvo vreme te dve porodice su išle jedna drugoj u goste; - i ta bi veza dugo trajala, da nije došao Prvi ustanak. Tada su prestali jedni drugima dolaziti. Posle ratova Mirin sin, koji je već bio star čovek, počeo je opet ići u goste, u Banju. Kažu da je najradije išao tamo, samo za to da vidi zajedničke naćve (koje su donete iz Hercegovine, a na deobi pripale Duki, i odnete u Banju. Više puta je plačući govorio Dukinim (i svojim) unučićima, o značaju tih naćava, u kojima je za vreme bežanije mešen hleb. Putujući tako, pričao je, svi smo bacali pogled na naćve, kad smo od gladi bili željni hleba."

Tako isto i Vojčići u Vrbici („doselila se baba Vojka od Sjenice. Njena sestra Nerandža otišla u Venčane i od nje su Nerandžići u Venčanima" - oba roda slave Sv. Aranđela), Gordijanići u Grivcu (najstarija familija), prozvani po babi Gordijani, ili Martići - dva roda u Kniću, srodna po mleku ili po utrobi, koja ih je izrodila (došla baba Marta sa sinom Jovanom od Užica, pa se preuda u Vilotiće, i od nje i tamo nastanu Martići, od koji svako slavi svoju slavu - Jovan Mitrovdan, a onaj u Vilotićima Sv. Jovana). I dobročiniteljke su sticale slavu, o čemu svedoče Nastići u Petropolju (prešli na imanje neke Naste i po njoj se nazvali, a staro im je prezime Bogdanovići).

Narodna poslovica kaže: majka je ona koja odgaji, a ne koja rodi. Time se ističe savesnost, odgovornost majke-rodilje za potomstvo. Razumljivo je, stoga, što bezmalo u svakom šumadijskom naselju ima porodica koje se prezivaju po ženskom pretku: Anđelići u Zakuti, Leševu, Majniću, Milakovcu, Pajsijeviću i Radmiloviću, Baba-Anđelići u Trnavi, Anići u Orašcu, Aničići u Bukoviku i Goločelu, Bisenijići u Drači, Bojanići u Baljkovcu, Dragušici i Šljivovcu, Božanići u Batočini, Vodicama, Donjoj Rači, Kutlovu, Rabrovcu i Čestinu, Bosići i Vemići u Kniću, Vidići u Vinči, Vukanići u Vrbici, Gordanići u Brzanu, Grozdići u Adrovcu, Daničići u Velikoj Plani, Milatovcu i Miraševcu, Divnići u Stojniku, Dostanići u Lapovu, Ravanici i Čukojevcu, Živanići u Goroviču i Resniku, Ilinčići u Pretokama, Ikonići u Gornjoj Vrbavi, Jagličići u Drači, Janići u Baničini, Belosavcima. Desimirovcu, Lapovu, Resniku, Saranovu, Sepcima, Topoli i Čumiću, Janjići u Grabovcu, Donjoj Rači, Lužnicama i Resniku, Jelenići u Trnavi, Jelići u Borču, Vitanovcu, Vukasovcima, Gornjoj Sabanti, Dragušici, Lipovcu i Čukojevcu, Jeličići u Badnjevcu, Jerinići u Balosavi i Kamenici, Jerosimići u Kniću i Poskuricama, Kalinići u Miraševcu, Katići u Markovcu i Cvetojevcu, Krunići u Drlupi, Kumrijići u Lapovu, Lepavići u Desimirovcu, Ljubičići u Kikojevcu, Manasići u Resniku, Mandići u Kniću i Stublu, Marijići u Badnjevcu, Marići u Balosavi, Belosavcima, Vitanovcu, Vučiću, Grabovcu, Donjoj Sabanti, Kloki, Leševu, Masloševu, Radmiloviću, Stojniku i Čestinu, Maričići u Božurnji, Brzanu, Vitanovcu, Desimirovcu,

Korićanima, Markovcu Topoli i Cerovcu, Martići u Đurđevu i Šumama, Milenići u Raškoviću, Miličići u Gradcu, Zagorici i Lapovu (u Lapovu dvoji), Milkići u Markovcu i Miraševcu, Miljići u Stublu, Miljojčići u Vitkovcu, Mirjanići u Plani i Natalincima, Mladenići u Batočini i Vitkovcu, Nastići u Saranovu, Čumiću, Nerandžići u Gornjoj Vrbavi, Poleksići u Guberevcu, Petrići u Ljubiću, Radojkići u Svetliću, Ranđići u Lužnicama i Resniku, Riznići u Banji, Markovcu i Glediću, od Kolašina i slave Sv. Petku, Rosići u Vinči, Vrbici, Donjoj Trešnjevici, Manojlovcima, Petrovcu, Pretokama i Čukojevcu, Ružići u Vodicama, Vojinovcu, Milatovcu, Oplaniću i Trnavi, Savkići u Markovcu, Sandići u Božurnji i Stojniku, Sarići u Guncatima, Donjoj Sabanti, Donjoj Crnući, Rakincu i Stragarima, Selenići u Kniću, Sinđelići u Dobrovodici, Kutlovu i Resniku, Smiljanići u Godačici, Sovijanići u Grivcu, Spasenići u Pajsijeviću, Stajkići u Lapovu, Stamenići u Topoli, Stanići u Vrbici, Žabarima, Milavčiću, Orašcu, Pridvorici, Ratarima i Topoli, Stankići u Saranovu, Šljivovcu i Šumama, Stančići u Badnjevcu i Malim Pčelicama, Trenići u Donjim Jarušicama, Markovcu i Miraševcu, Cvetići u Donjim Jarušicama i Guncatima, Udovičići u Velikom Šenju, i drugi Udovičići (staro prezime Sinđići) u Bečevici, Popadići u Brnjici, Gornjoj Šatornji, Lapovu i Čukojevcu...

Niti su Šumadinci samonikli, niti bi stekli tako dobar glas i ugled da uza se nisu imali takve životne oslonce i pomagače kakve su majke, žene i kćeri Šumadije. Jer, zlehuda vremena, kada se muški ginulo, tražila su i muževne žene. A Šumadija ih je imala.

Sudeći po stanovništu koje danas u njima obitava, Donje Grbice idu u red najstarijih lepeničkih sela. Osnovala su ga tri roda - Bataveljići, Gvozdenovići i Raletići, doseljena posle 1737. godine iz Stare Srbije, i njihovi potomci su početkom ovog veka činili osam devetina seoskih domaćinstava, što, pogotovu u pogledu porodične razuđenosti i kompaktnosti, kako je uočio i istakao etnolog Toša Radivojević, „nije slučaj više ni u jednom lepeničkom naselju".

Došavši posle Druge seobe (1736), pogotovu što su uslovi u Beogradskom pašaluku, kao pograničnom području, bili snošljiviji, preci Bataveljića i Gvozdenovića su doseljeni od Sjenice, a Raletića od Novog Pazara. Bataveljića je 1902. godine bilo 53 kuće, a činilo ih je dvanaest ogranaka - Markovići (9 kuća), Đorđevići (8), Bataveljići (5), Đurđevići (5), Maksimovići (5), Todorovići (5), Jovanovići (4), Matići (4), Simići (3), Jakovljevići (2), Obradovići (2), Pantići (1). U tom vremenu je od njih bilo i Bataveljića u Divostinu (1) i Kniću (4), a od Bataveljića (Markovića) rod Nikolića u Cvetojevcu (1), dok su im, do polovine ovog veka, neki ogranci doprli do Valjevske (Joševa) i Šumadijske Kolubara (Darosava).


Pet rodova iz stare RaškeKako je Đurđevdan i slava Drobnjaka, to potvrđuje da je ovaj rod istog korena drobnjačkog porekla, što je u njegovom predanju i sačuvano

Markeljića je u Dobrači početkom XX veka bilo 32 kuće, a delili su se na osam ogranaka - Nikolići (9 kuća), Vasilijevići zvani Mijajlovići (5), Markeljići u užem smislu (5), Vukovići (4), Jovanovići (3), Marinkovići zvani Đurđevići (2), Mijajlovići drugi (2) i Stevanovići (2). Nikolići potiču od petorice braće, Nikolinih sinova - Milovana (r. 1802), Koste (r. 1809), Miloša (r. 1813), Sofronija (r. 1817) i Milana (r. 1824).

Vasilijevići, čiji jedan deo nosi prezime Mijajlovići, imaju staro prezime Vulićevići. Rodonačelnik Vasilijevića je Vasilije Vulićević (r. 1782), koji je imao sinove Gavrila (r. 1815), Jovana (r. 1819), Sretena (r. 1823) i Miladina (r. 1828), a rodonačelnik Mijajlovića je Vasilijev sinovac Mijajlo (r. 1817), sin Novaka Vulićevića (r. 1807), koji je imao i sina Nikolu (r. 1826). Markeljići u užem

smislu imaju staro prezime Maksimovići. Njihov rodonačelnik je Marko, zvani Markelja (r. 1809), čiji je otac bio Maksim. Marinkovići - drugo prezime Đurđevići (staro prezime Ignjatovići), potiču od Marinko Ignjatović, koji je 1831. godine upisan kao najstariji čovek u selu (r. 1757). Marinko je imao je sinove Jovana (r. 1792), od koga su Jovanovići (v.), Đurđa (r. 1797), čiji se potomci prezivaju Đurđevići, Damjana (r. 1802), Ivana (r. 1805), Stevana (r. 1809) i Živojina (r. 1825). Marinkovići, Jovanovići i Đurđevići su međusobno za koleno bliži nego sa ostalim Markeljićima.

Rodonačelnik Jovanovića - Jovan Marinković (r. 1792) je imao sina Ignjata (r. 1817). Vukovići, Mijajlovići drugi i Stevanovići su kasnije prezimenski izdvojeni od velikog roda Markeljića. Da su sve ove porodice, čiji je skupinski naziv Markeljići, istoga roda i porekla svedoči ista krsna slava - Đurđevdan. Kako je Đurđevdan i plemenska slava Drobnjaka, to potvrđuje da je ovaj rod drobnjačkog porekla, što je u njegovom predanju i sačuvano.

Neposredno posle Markeljića, ili približno u isto vreme kad i oni, odnosno izmeđ Druge seobe (1736) i Kočine krajine (1788), u Dobraču se doseljavaju dva roda - Jovančevići i Radičevići, oba iz Stare Raške - Jovančevići od Sjenice, a Radičevići od Novog Pazara. Jovančevići ili Jovančići, čije je staro prezime Mijailovići, brojali su, prema zapisu Toše Radivojevića, početkom DžDž veka 13 kuća, podeljenih na pet ogranaka - Dimitrijevići (4 kuće), Aleksijevići (3), Arsenijevići (3), Todosijevići (2) i Tanasijevići (1). Dimitrijevići potiču od Dimitrija Mijailovića (r. 1793), koji je imao sina Mijaila (r. 1824). Aleksijevići potiču od Aleksija (r. 1815), koji je sin Jovana Mijailovića (r. 1795). Arsenijevići potiču od Arsenija Mijailovića (r. 1799), koji je imao sinove Miloša (r. 1822) i Iliju (r. 1828). Todosijevići potiču od Todosija Jovančića (r. 1809), koji je imao sina Obrena (r. 1829). Tanasijevići su se kasnije prezimenski izdvojili iz roda Jovančevića.

Dimitrijevići, Arsenijevići i Aleksijevići su međusobno za koleno bliži, jer vode poreklo od tri rođena brata - Dimitrija, Arsenija i Jovana (Aleksijev otac). Da su svi ovi rodovi zajedničkog porekla svedoči i isto krsno ime - Đurđic. Radičevići su treći osnivački rod sela Dobrače. Početkom XX veka ih je bilo 14 kuća, podeljenih u pet ogranaka - Markovići (5 kuća), Jovanovići (4), Pešići (3), Pavlovići (1) i Stevanovići (1). Pavlovići, čije je staro prezime Milojevići, potiču od Pavla Milojevića (r. 1787), koji je bio kmet u selu 1831. godine. Pavle je imao sinove Miloja (r. 1826) i Mijata (r. 1830). Stevanovići, staro prezime Milojevići, potiču od Stevana (r. 1814), koji je sin Dimitrija Milojevića (r. 1779). Osim Stevana, Dimitrije je imao još tri sina - Lazara (r. 1807), Đorđa (r. 1817) i Petra (r. 1824). Pešići, staro prezime Milojevići, potiču od najmlađeg sina Dimitrija Milojevića - Petra (r. 1824), zvanog Peša.

Stevanovići i Pešići su međusobno za koleno bliži nego sa ostalim Radičevićima, jer potiču od dva rođena brata, Stevana i Petra-Peše, sinova Dimitrija Milojevića, koji su opet za koleno bliži sa Pavlovićima nego sa ostalim Radičevićima, jer je njihov rodonačelnik Pavle rođeni brat Dimitrijev, odnosno Pavle je brat od strica Stevanu i Petru. Markovići i Jovanovići su se kasnije izdvojili pod ovim prezimenima iz okvira velikog roda Radičevića. Da su sve ove porodice zajedničkog porekla vidi se i po istoj slavi. Svi Radičevići (Markovići, Jovanovići, Pavlovići, Stevanovići i Pešići) u Dobrači slave Sv. Petku (27. oktobra), krsno ime koje je u Staroj Raškoj, predelu iz koga su doseljeni, vrlo zastupljeno. Posle Markeljića, Jovančevića i Radičevića, koji su doseljeni 1737-1787. godine, u drugom doseljeničkom talasu, koji je tekao 1788-1803. godine, u relativno mirnom i za Srbe snošljivom razdoblju posle Kočine krajine do Prvog srpskog ustanka, u Dobraču se doseljavaju Vuksanovići, Novakovići, Petrovići i Živkovići. Osim Živkovića, koji dolaze od Zaječara, ostali rodovi dolaze iz Stare Raške - Vuksanovići od Novog Pazara, a Petrovići i Novakovići (u okviru kojih su i Sretenovići) od Sjenice. Vuksanovića je početkom XX veka bilo šest kuća, podeljenih na tri ogranka - Vaskovići (3 kuće), Glišići (2) i Đorđevići (1).

Staro prezime Vuksanovića je Planići, a njihov rodonačelnik je Vuksan Planić (r. 1777), koji je imao sinove Todora (r. 1802), Savka (r. 1809), Đurđa (r. 1814) i Petra (r. 1817). Glišići, čije je staro prezime Ilići, potiču od Gliše Ilića (r. 1782), koji je imao sinove Miloša (r. 1817), Milana (r. 1825) i Srećka (r. 1829). Đorđevići potiču od Đorđa, čiji je sin Obrad Đorđević (r. 1792), koji je imao sinove Vasilja (r. 1817) i Vasilija (r. 1819). Vaskovići potiču od Vasilija, zvanog Vasko (r. 1803). Vasko je rođeni brat Obrada Đorđevića, što znači da su Vaskovići i Đorđevići za koleno međusobno bliži nego sa ostalim Vuksanovićima. Vasko i Obrad su imali još dva brata - Antonija (r. 1811) i Filipa (r. 1812). Da su svi Vuksanovići (Glišići, Đorđevići, Vaskovići) rod, vidi se i na osnovu iste slave - Đurđevdana. Živkovići takođe slave Đurđevdan, Novakovići (Sretenovići) Sv. Nikolu, a Petrovići Sv. Stevana.

U vreme Prvog srpskog ustanka u Dobraču se doseljavaju, najverovatnije 1809. godine, pošto svi dolaze iz Stare Raške, pet rodova - tzv. Karaši, Miloradovići, Ivanovići, Kneževići (od Sjenice) i Pelovići (od Novog Pazara). Ivanovići i Kneževići slave Sv. Jovana, a Pelovići, čije je drugo prezime Savići, slave Sv. Nikolu.


Sjeničani u Gruži i JaseniciNeki predeli imaju izraženu sličnost u nazivima naselja


Karaša, koji slave Svete Vrače, ima dva ogranka - Mijailovići i Simovići. Rodonačelnik Mijailovića je Mijailo Radosavljević (r. 1787), koji je imao sinove Aksentija (r. 1826) i Vićentija (r. 1828), a rodonačelnik Simovića je Sima Mijailović (r. 1787), koji je imao sinove Milovana (r. 1815) i Milutina (r. 1817). Miloradovića (slava Sv. Nikola), čije je staro prezime Vladisavljevići, ima dva ogranka - Miloradovići u užem smislu i Markovići, a njihov je rodonačelnik Milorad Vladisavljević (r. 1797), koji je imao brata Radovana (r. 1801) i potomke Mijaila (r. 1825) i Vukosava (r. 1828). Do ovog veka u Dobraču su doseljena samo dva roda (po jedna kuća) - Banjčevići, prozvani tako po mestu porekla (Brestovačka Banja), čiji je predak došao posle Drugog srpskog ustanka (1818) i Jekići (drugo prezime Markovići), koji su, u okviru preseljavanja u oblasti, došli iz Jasenice 1854. godine. Prvi slave Sv. Nikolu, a drugi Sv. Luku.

Tako je, obnovljena sredinom XVIII veka, do XX veka naseljavana Dobrača. Neki predeli imaju izraženu sličnost u nazivima pojedinih naselja u njima. Ako bismo, na primer, naveli sela: Bare, Brnjica, Grabovica, Gradac, Kneževac, Lijeva Reka, Petrovo Polje ili Petropolje, Plana, Raškoviće, Sugubina, Trešnjevica, Ursule - doveli bismo u zabunu ljude iz dva naša predela. Šumadinac bi bio uveren da su to šumadijska sela, ali bi, na drugoj strani, Sjeničanin takođe bio uveren da je reč o sjeničkim selima. U pravu bi bila obojica, jer pobrojana sela postoje i u središnoj Šumadiji i u okolini Sjenice. Uz ova, postoje, takođe u oba predela, sela koja imaju svoje dvojnike - Žabare, Kijevo, Krćevac i Stubao u Šumadiji i Žabren, Kijevci, Krće i Stup u sjeničkom kraju.

Ova podudarnost nije slučajna. Naš velikan Jovan Cvijić je uočio da „iseljenici nose, kao puž kućicu, imena svoga sela, kraja, potoka, planine, kadšto i celog predela, i po njima nazivaju iste predmete u novoj oblasti, gde su se naselili", što je naročito zastupljeno idući od sjeničkog i novopazarskog kraja do u nisku Šumadiju. Po Cvijiću, to prenošenje topografskih i geografskih imena, taj niz ponovljenih naziva naselja, označava pravac selidbenog kretanja stanovništva od Sjenice ka Šumadiji.

Cvijićevo zapažanje dobija potvrdu i u činjenici da se u nazivima delova pojedinih šumadijskih sela, kao i u prezimenima pojedinih rodova, javlja više oznaka koje upućuju na Sjenicu kao stari zavičaj, ili predeo iz koga su žitelji ovih naselja došli. No, nije samo Sjenica, kao središte Sjeničko-pešterske visoravni ušla u šumadijski prezimenski skup, već su i druga sjenička naselja ostavila svoj trag u prezivanju Šumadinaca - Štavalj, Buđevo, Guberine, Vapa, Boljare, Dujke, Gradac, Boroštica i Melaje, po kojima nose prezimena mnogi šumadijski rodovi. Tako imamo - Sjeničko polje u Donjoj Trešnjevici, naselje Seničani u Bukoviku (danas uraslo u Aranđelovac), gde su nekad bila polja sela Bukovika, u kojima su se, posle seobe 1809. godine, nastanile izbeglice od Sjenice. Na poreklo stanovništva od Sjenice takođe upućuju u Šumadiji prezimena Seničići u Vitanovcu i Pečenogu, Sjeničani u Toponici i Đuriselu, Boroštice i Gračani u Barama Gružanskim, Štavljani u Brnjici, Vučkovici, Grabovcu i Lipnici, Guberine i Buđevci u vučkovačkom zaseoku Orašani, Melajci u Vitanovcu, ili Boljarci i Dujkići u Belosavcima. Uz Sjenicu kao opšte odredište, u ovim prezimenima je lako prepoznati spomen na stari zavičaj, Sjeničko-peštersku visorovan i njena naselja.

Osim znamenitog roda Štavljana u Brnjici, koji su doseljeni iz Štavlja kod Sjenice, postoje štavljanski rodovi u još tri gružanska sela Lipnici, Grabovcu i Vučkovici. Od njih je najstariji rod Štavljana u Lipnici, čiji je predak došao iz Štavlja kod Sjenice početkom XVIII veka i računaju se u najstarije rodove u selu. Štavljanin u Grabovcu (Aćimović) je od njih odseljen. Osobito su bili brojni i jaki Štavljani u Vučkovici (1920. godine ihe je bilo 50 kuća), doseljeni za vreme Karađorđa. Iz Štavlja su i Bogdanovići, u istom selu. U Barama Gružanskim su Gračani i Boroštice, doseljeni iz Graca i Boroštice na Sjeničko-pešterskoj visoravni.

Središte Buđevaca u Vučkovici je u zaseoku Orašanima, gde ih je, po Dragićevom zapisu početkom ovog veka bilo šezdeset kuća. Ovde su se iz Buđeva kod Sjenice naselili njihovi preci Radič i Pavle pre Prvog srpskog ustanka. Od njih su ovde potekli Jekići u istom selu, u zaseoku Sredini, a rod su im i Đerkovići u zaseoku Orašanima, čiji se rodonačelnik Đerko, naišavši u Vučkovici na rođake Radiča i Pavla, ovde nastanio takođe pre Prvog srpskog ustanka. Sa ovim rodovima su srodnici Mekovići (Novičevići), jer je njihov rodonačenik Meko brat od strica Radiču i Pavlu, sa kojima je zajedno došao. Svi su ovi rodovi, Buđevci, Jekići, Đerkovići i Mekovići (Novičevići), došli iz Buđeva, a da su rod vidi se i po tome što svi njihovi potomci slave istu slavu - Sv. arh. Mihaila. Kao što je uz Buđevo selo Guberine, tako se uz Buđevce u Vučkovici naselio rod Guberina, za vreme Karađorđa.

Melajci - drugo prezime Milića u Vitanovcu - doseljeni su iz Melaja pre Prvog srpskog ustanka, a u toku ustanka (1809. godine) iz Boljara su došli Boljarci u Belosavce. Od Boljaraca, koji imaju i drugo prezime Simići, potiču Nikolići, zvani Banovići, smešteni u belosavačkom kraju Zovljaku. Boljarci nisu u Belosavce došli usamljeno, no u većem talasu, u kojem su bili - takođe od Sjenice, ali bez naznake sela iz koga potiču - današnji rodovi Gajovići, Mićići i Vukajlovići (jedan rod), Dragićevići, Savići, Vukadinovići, Milovanovići, Šarovići, Aleksići, Milićevići (Marići), Boškovići, Nikolići, Dimitrijevići, Milivojevići, Milovanovići, Miljkovići, Rakići, Todorovići, Lukići, Đokići i Burovići. Od belosavačkih rodova su jedino Ilići sačuvali spomen na selo odakle su došli, jer je njihovo prezime Dujkići - po selu Dujke (opština Sjenica). Ovi Ilići/Dujkići su srodnici Kozodera, velike skupine rodova u Belosavcima, koje je Karađorđe doveo i ovde nastanio. Do danas se u govoru Belosavčana, tu i tamo, više no u susednim selima, u kojima je srodno stanovništvo, sačuvao tzv. zapadni naglasak u izgovoru pojedinih reči.


Zapažanje Jovana Cvijića

U spomen tužnih seoba spadaju i groblja doseljenih Sjeničana

Istu odliku u govoru je zapazio i Jovan Erdeljanović u Bukorovcu, čime su se odlikovali rodovi Dvisci, Mizdrakovići, Vukajlovići i Karovići, doseljeni od Sjenice. U spomen tužnih seoba spadaju i groblja doseljenih Sjeničana. Zlosrećne 1809. godine u Donju Šatornju su iz Suvodola , dokle je Karađorđe dospeo u vojnom pohodu, došli Pavlovići i Talovići, koji su se kasnije razgranali - Pavlovići u Dukiće, Marinkoviće, Markoviće, Radonjiće i Mihajloviće, a Talovići u Mitroviće i Nedeljkoviće. Deo sela u kojem su nastanjeni nazvan je Arnautski kraj, po našoj staroj ružnoj navici da svoje sunarodnike diramo po susedima od kojih su pobegli. Groblje ovih doseljenika je nastalo u kraju zvanom Brestovi, tada nenastanjenom, a vremenom je tu nastala varošica, tako da je danas groblje bezmalo u sred nje.

Po doseljenicima od Sjenice (Arnautluka, kako je to područje nazivano, jer su Arnauti posle Velike seobe Srba doprli do sjeničkog predela) ovo groblje se i danas naziva Arnautsko groblje. Početkom ovog veka o ovom šatoračkom groblju, koje je danas izmenilo lik, Erdeljanović je zapisao: „Arnautsko groblje, u tom selu, je doseljeničko (Sjeničana), sa obilnim vrstama kamenih spomenika i sa četiri velika drvena krsta, bogato izrezana." Lepota ovog groblja je, takođe, svojevrsni izraz uspomene na zavičaj, koji je znamenje, uporište i središte naše srednjovekovne kulture.

Veliki naš antropogeograf Jovan Cvijić je zapazio „da se ista imena pružaju kao povorke... a naročito iz sjeničkog i novopazarskog kraja do u nisku Šumadiju; te povorke imena označavaju pravce migracija i predele gde su se naselili Sjeničani i Novopazarci."

Odista ne može biti slučajnost da se u dva naša predela, u okolini Sjenice i u središnoj Šumadiji, nailazi na ista imena naselja, jer sve to, nesumnjivo, govori o istorijskim i demografskim vezama koje su postojale i postoje između ova dva srpska predela.

Da toponomastička podudarnost nije slučajna, potvrđuju nam i nazivi pojedinih mesta u nekim naseljima Lepenice - Sjeničko polje u Dobrači i Ramaći, ili prezime Sjeničani u Đuriselu. Istu pojavu zapažamo i u susednim šumadijskim predelima, Jasenici i Gruži.

U geografskom pogledu, kao predeona celina, oblast Lepenice je u središnoj Šumadiji i obuhvata sliv reka Lepenice i Rače, levih pritoka Velike Morave, tako da se pruža istočno od planine Rudnik (1132 m), ili tzv. visoke Šumadije, pa pobrđem od Ramaćskih visova (813 m), Krša (571) i Glavice (477 m), prelazi, kako reke teku, u Pomoravlje i tzv. nisku Šumadiju. U etnografskom smislu je Lepenica zasebna područna celina, koja sa oblastima Jasenice i Gruže sačinjava istorijsko područje Kragujevačkog okružja (Kragujevačke nahije u turskim ili Kragujevačkog distrikta u austrijskim okupacionim podelama i svedočanstvima).

U ovom razmatranju se ova oblast uzima u istorijskim etnografskim granicama, budući da je ona danas razdeljena na pet opština (Kragujevac, Batočina, Lapovo, Rača, Velika Plana). Ovako uzeta, klasična oblast Lepenice ima

devedeset naselja, od kojih je u više od polovine - tačnije u pedeset i dva naselja - naseljeno stanovništvo poreklom od Sjenice. Lepenička naselja u koja su se od Velike seobe (1690. godine ) do posle Javorskog rata (1876. godine) naseljavali žitelji Sjenice i okoline su Adžine Livade, Beloševac, Botunje, Veliki Šenj, Goločelo, Grošnica, Desimirovac, Divostin, Dobrača, Donje Grbice, Dragobraća, Drača, Drenovac, Đuriselo, Jabučje, Jovanovac, Korićani, Korman, Kutlovo, Lužnice, Majnić, Mala Vrbica, Mala Pčelica , Mali Šenj, Maršić, Mironić, Novi Milanovac, Pajazitovo, Poskurice, Prekopeča, Ramaća, Resnik, Rogojevac, Stanovo, Trešnjevak, Cvetojevac, Čumić i Šljivovac (danas opština Kragujevac), Bare, Bošnjane, Viševac, Donje Jarušice, Đurđevo, Pinosava, Popović, Rača (opština Rača), Batočina, Brzan, Kijevo, Gornja Batočina (opština Batočina), Lapovo (opština Lapovo) i Rakinac (opština Velika Plana).

Početkom XX veka, prema ispitivanju Toše Radivojevića, svaka peta porodica nastanjena u Lepenici vodi poreklo iz Stare Srbije i tzv. Novopazarskog sandžaka, u čemu je vrlo veliki udeo stanovništva sa Sjeničko-pešterske visorovani. U istorijskom pogledu je upravo ovo stanovništvo dalo pečat razvoju Šumadije i Srbije, odigravši presudnu ulogu u njenoj etničkoj istoriji.

Donosimo, na osnovu izučavanja Todora Radivojevića, pregled po istorijskim etapama doseljavanja stanovništva iz okoline Sjenice u Lepenicu, prema stanju početkom dvadesetog veka. Uočljivo i nedvosmisleno prisustvo stanovništva koje potiče iz okoline Sjenice može se pratiti od Velike seobe pod Čarnojevićem 1690. godine do druge velike seobe 1736. godine. Ove dve seobe su neposredno povezane sa dva austro-turska rata (1683-1699. i 1716-1718), koja su privremeno završena sa dva mira - Karlovačkim (1699) i Požarevačkim (1718).

U ovom vremenu je iz okoline Sjenice i iz Krajinovića naseljeno stanovništvo u pet lepeničkih naselja.

A)SjenicaViševac: Stojakovići, 51 (Radovanovići 8, Ilići 6, Stevanovići 6, Damnjanovići 4, Markovići 4, Adamovići 3, Jovanovići 3, Milanovići 3, Andrejevići 3, Arsenijevići 2, Lazarevići 2, Srećkovići 2, Stanojevići 2, Jakovljevići 1, Milovanovići 1, Pavlovići 1, Radojevići 1). Grošnica: Boškovići, 13 (Boškovići 8, Ilići 5). NJihovi su ogranci Vuksanovići, 9 (Tolići 4, Ilići 3, Milići 2), Lončarevići, 5 (Vukovići 4, Miladinović 1), i Jakovljevići, 2 - drugo ime Radovanovići (Radići), u istom selu. Lužnice: Đurđevići, 8, Živanovići, 10, Madžarevići, 6, Mikići, 6 (Mikići 5, Blažići 1). Rakinac: Radojkovići, 10 (Radojkovići 7, Glišići 2, Antonijevići 1).

B) KrajinovićiRamaća: Matejići, veliki rod, 1911. godine imao 117 kuća, od kojih Matejića u užem smilu 47 (Paunovići 17, Mićakovići 9, Baćići/Stevanovići 5, Gušići/Milutinovići 4, Maksimovići 4, Rakovići 3, Filipovići 3, Božurčevići 2), a u okviru njih ogranci Mulića (Stevanovića) 9 i Joksimovića (Marinandića) 7, zatim Perišića 17, Đokića 16, Mijajlovića 15 i Gavrilovića 6.


U potrazi za novim životom

Nasilje janičara negativno će se odraziti na raspoloženje potčinjenog srpskog stanovništva

Tako se u Vapi smanjivalo stanovništvo od 513 (u 1948. godini), preko 360 (1971), 309 (1981) do 268 (1991), od čega je 110 Srba, a 156 se izjasnilo kao muslimani i 2 kao Jugosloveni. S obzirom da je u istom popisu bilo 111 pravoslavaca i 157 islamske veroispovesti, to znači da se u nacionalnom pogledu kao Jugosloveni izjasnili po jedan pravoslavac i musliman. Kijevci su imali 348 žitelja 1948. godine, 340 (1971), 288 (1981), a danas imaju 233 (1991), svi muslimani. Boguti, zaselak Štavlja, nisu posebno popisani 1948. godine. U popisu 1981. godine su imali 107, a sada (po popisu 1991) imaju 78 žitelja, od koji 77 Srba i jedan Jugosloven.

Poput velikog roda Matejića u Ramaći, koji jedini od rodova doseljenih od Sjenice u Lepenicu posle Velike seobe 1690. godine čuva spomen sela Krajinovića iz koga su im preci došli, tri roda u Lepenici još pamte nazive sela iz kojih su doseljeni posle 1736. godine. To su Bogdanovići (Rajičići, Tošići) u Čumiću, doseljeni iz Boguta i Perovići u Adžinim Livadama, doseljeni iz Vape. Perovići su daljom starinom od Žabljaka u Crnoj Gori, od njih su Pavlovići u Vučkovici , a rod su im Pavlovići u Grošnici.

Treći rod, Tolići (Đorđevići, Milenkovići, Đurđevići) u Kijevu doseljen je iz Kijevaca. Po tome je selo Kijevo u Lepenici dobilo naziv po Kijevcima u okolini Sjenice, odakle je rod Tolića, jedan od tri osnivačka roda ovog naselja, doseljen posle Druge velike seobe (1736). Toša Radivojević misli da je ovde reč o selu Kijevu kod Orahovca u Metohiji, naprosto stoga što je to selo našao na đeneralštabnoj karti iz 1893. godine, pa mu se to učinilo prihvatljivim. Moguće je da su u selidbenoj vezi Kijevo u Metohiji i Kijevci kod Sjenice, jer su na pravcu seljakanja našeg stanovništva, ali je nesumnjivo da su iz Kijevaca kod Sjenice, moguće i kao etapne stanice, Tolići sišli u selo kod Batočine i nazvali ga Kijevom.

Treći talas Sjeničana, posle dveju velikih seoba (1690. i 1736. godine), koji je zapljusnuo Šumadiju, usledio je krajem XVIII veka. Za razliku od prethodna dva, koja su izazvana sukobima širih razmera i ratovima koji su ih pratili, treće doseljavanje je bilo u relativno mirnom razdoblju. To kratkotrajno razdoblje mira je decenija i po od Kočine krajine (1788) do izbijanja Prvog srpskog ustanka (1804), i u njemu su motivi doseljavanja bili pretežno ekonomski, a manje nacionalni ili verski. Ovo kratko razdoblje je u znaku trećeg austro-turskog rata u XVIII veku (1787-1791), koji je završen Svištovskim mirom (1791). U našim prilikama ovo ratovanje je zasvođeno Kočinom krajinom (1788. godine), iza čijeg sloma su za tzv. raju stvorene povoljne prilike u Beogradskom pašaluku, što je posledica i njegovog pograničnog položaja. No, kako je u to doba i najveće rasulo Turske carevine, kao i najvećeg besa odmetnutih janičara i krdžalija, to će se njihovo nasilje negativno odraziti na raspoloženje potčinjenog srpskog stanovništva.

U ovom vremenu novi talas doseljenika od Sjenice i iz Brnjice i Štavlja je naseljen u novih osam naselja Lepenice, a deo ih se smestio u još šest naselja u kojima su se u prethodne dve seobe već nalazili doseljenici od Sjenice. Beloševac: Šarčevići, 12 (Milojevići 6, Tanasijevići 3, Radosavljevići 2, Jovanovići 1). Bošnjane: Milivojevići, 11 (Milivojevići 9, Vulovići 2), Milići, 6 (Jeremići 2, Jovanovići 2, Milutinovići 2). Dobrača: Novakovići, 8 (Novakovići 4, Sretenovići 4), Petrovići, 5. Drača: Alempijevići, 11 (Alempijevići 7, Lazarevići 4). Drenovac: Sokovići, 5, (Sokovići 4, Đokovići 1).

Korman: Gajovići, 7 (Gajići 3, Đuričići 2, Jankovići 1, Srećkovići 1), Ivkovići, 13 (Stanojevići 4, Ivkovići 3, Milanovići 3, Vasiljevići 2, Ognjanovići 1). Kutlovo: Babići, 3, Božanići, 5 (Božanići 3, Vuletići 2), Popovići, 6 (Minići 3, Popovići 3). Lapovo: Tomići, 7. Novi Milanovac: Pavićevići, 8 (Pavićevići 7, Sretenovići 1, Stevanovići 1). Rakinac: Terzići, drugo ime Spasojevići, 2. Rogojevac:

Filipovići (Vilipovići), 7 (Filipovići 3, Ilići 2, Lukići/Lukovići 2), Gavrilovići, 7 (Vukovići 2, Radovići 2, Simovići 2, Jankovići 1), Mirkovići, 9 (Jankovići 4, Antonijevići 2, Radojevići 2, Mirkovići 1), Pajevići, 6 (Radisavljevići 4, Radivojevići 2), Šamanovići, drugo prezime Milisavljevići, 6 (Pavlovići 4, Paunovići 2). Njihov ogranak su Vukovići, 1, u istom selu. Šljivovac: Pejovići, 9 (Todorovići 5, Jovanovići 2, Ignjatovići 1, Mijailovići 1).

Đuriselo: Seničani, 21 (Mirkovići 5, Đurđevići 3, Vujovići 2, Jovanovići 2, Simonovići 2, Ćirkovići 2, Gavrilovići/Gajovići 1, Gvozdenovići 1, Radivojevići 1, Radomirovići 1, Stevanovići 1). NJihov ogranak su Vukovići u istom selu - Vukovići, 2 (Miloševići 1, Srećkovići 1). Adžine Livade: Kovačevići, 3.

Prvi srpski ustanak je, prirodno, povukao u Šumadiju, kao glavnu oblast ustaničkog poduhvata, stanovništvo iz svih srpskih predela. U stanovništvu koje se doselilo u Šumadiju upadljivo je najbrojnije ono koje potiče od Sjenice, za šta je presudan događaj Karađorđevo ratovanje 1809. godine, uz koje je pristala masa srpskog stanovništva na Sjeničko-pešterskoj visoravni, Bihoru i Koritima i koje se, privučeno primamljivim uslovima života u Šumadiji, povuklo odatle sa Karađorđem. U ovom vremenu se stanovništvo od Sjenice i iz Buđeva i Vape smešta u trideset i dva lepenička naselja, od kojih se u dvanaest naselja smeštaju uz prethodne doseljenike iz ovih predela, a dolaze i u dvadeset novih naselja. U ovoj seobi došljaci od Sjenice zasnivaju na starim napuštenim staništima svoja, nova naselja, tačnije obnavljaju življenje u njima (Bare, Veliki Šenj, Gornje Grbice, Divostin, Dragobraća, Đurđevo - stari naziv Lukanje, Majnić, Mala Vrbica, Mala Pčelica, Mali Šenj, Mironić, Pajazitovo, Stanovo i Trešnjevak).


Pribijanje uz rođakeSvoje poreklo Vasojevići izvode od Nemanjića

Cvetojevac: Bojovići, 5 (Spasojevići 3, Miloševići 1, Petrovići 1). Čumić: Vuksanovići, 8, Perići, 6 (Perići 5, Jovanovići 1). Šljivovac: Miloševići, 2.

B) BuđevoDesimirovac: Buđevci, 9 (Đokovići 3, Mišovići 2, Radosavljevići 2, Pavićevići/Janići 1, Pavlovići 1), 1804-1814. Njihov ogranak su Lepavići u istom selu - Lepavići, 7 (Radovanovići 5, Milenkovići 2); Đekići, 7, 1806-1809.

V) VapaDivostin: Nektarijevići, 9.

Od drugog ustanka do javorskog rata (1815-1874)

U šest, uglavnom mirnih, decenija od Drugog ustanka do izbijanja Javorskog rata, doseljavanje od Sjenice je upečatljivo smanjeno i po pravilu je pojedinačno. U ovom vremenu se doseljenici od Sjenice i iz Brnjice i Buđeva naseljavaju i u dva nova sela (Đurđevo i Raču), ali se uglavnom razmeštaju, ili, bolje reći, pribijaju uz rođake i prijatelje koji su se doselili u ranijim talasima u osam drugih lepeničkih naselja.

A) SjenicaBrzan: Šmikići, 3, (1816).Grošnica: Đokovići, 1, (1849).Divostin: Bojovići, 1, (1824), Prokovići, 3, (1856).

Drača: Vasiljevići, 4, (1822).Đurđevo: Vukojevići - staro prezime Ilići, 2, Sjenica, (1816). Lužnice: Đorđevići, 1, (1871).Rača: Matići, 1, (1849).Rogojevac: Radonjići, 5 (Radonjići 4, Radosavljevići 1), (1823), Matejići, 1, (1850).Šljivovac: Đorđevići, 1, (1862).

B) BrnjicaĐuriselo: Pantovići, 1, (1815).V) BuđevoGrošnica: Buđevci - drugo prezime Đokovići, 2, (1830).

OD JAVORSKOG RATA DO KRAJA XIX VEKA (1875-1900)

U poslednjoj četvrti XIX veka, kada pristiže samo pet porodica, doseljavanje od Sjenice u Lepenicu je zanemarljivoA) SjenicaBare: Aleksići, 1, (1886).Botunje: Danilovići, 1, (1894).Drača: Vukadinovići, 1, (1887).Mali Šenj: Ivanovići - drugo prezime Mirosavići (Mirosavljevići), 1, (1876).Mironić: Milojevići, 1, (1880).Završno razmatranje

Od svih šumadijskih predeonih i etnografskih celina, Lepenica je po kompoziciji stanovništva najsloženija i najslojevitija, jer su se u njoj zapravo presekle migracione struje koje su dolazile od Timoka i Braničeva, Šopluka, Epira, Kosova, Stare Raške, Crne Gore, Dalmacije, Like, Hercegovine, Birča i Osata u Bosni i Vojvodine. U njihovom sučeljavanju prevagu je ipak odnela dinarska doseljenička struja, a u njoj onaj selidbeni pravac koji je poticao od Sjenice, bilo kao matice, bilo kao etapne stanice u doseljavanju u Šumadiju.

S obzirom na ukupan sastav stanovništva (1911. godine), šest sela se u Lepenici mogu označiti kao čista sjenička, jer je u njima više od tri četvrtine doseljenika od Sjenice - Mali Šenj (98 odsto), Mala Vrbica (93,2), Đuriselo (85,7), Rogojevac (84,4), Pajazitovo (84,1), Bare (76,4), a šest sela, u kojima je više od polovine doseljenika od Sjenice, kao pretežno sjenička - Donje Grbice (64,1 odsto), Ramaća (63,9), Mironić (59,5), Kutlovo (57), Stanovo (54,8) i Dragobraća (50,7).

Uz Prekopeču u kojoj je 44,4 odsto sjeničkih doseljenika, u četiri sela je približno po trećina naseljenih Sjeničana - Divostin (36,6 odsto), Dobrača (32), Viševac (30,7) i Adžine Livade (30). U pet sela je po četvrtina sjeničkih doseljenika - Veliki Šenj (29,4), Lužnice (26,2), Popović (24,3), Desimirovac (23,3) i Maršić (22,8 odsto). Po petinu imaju Bošnjane (22,4), Jabučje (21,2) i Pinosava (20 odsto). Po šestinu imaju Drača (16,7), Korman (16,5), Jovanovac (15,5) i Grošnica (15,1 odsto). U ostalim lepeničkim selima je postotak doseljenih Sjeničana manji - Novi Milanovac (14), Botunje (13,8), Majnić (13,6), Šljivovac (12,2), Korićani (11,7), Beloševac (11,4), Drenovac (10,2), Lapovo (10,2), Resnik (10,1), Goločelo (9,7), Donje Jarušice (9,2), Poskurice (8,7), Gornja Batočina (7,6), Rakinac (6,5), Kijevo (5,9), Cvetojevac (4,5), Mala Pčelica (2,9), Trešnjevak (2,4), Đurđevo (2,3), Batočina - selo (1,6), Čumić (0,8), Brzan (0,7), Rača (0,6).

Vreme masovnijih naseljavanja iz okoline Sjenice u Šumadiju pokazuje da razlog naseljavanju nije bio prevashodno ekonomski. Prirodno, kao stalni mlaz, utabanim stazama migracije, stanovništvo je neprekidno pristizalo od Sjenice ka Šumadiji, u kojoj su uslovi življenja znatno pogodniji.

Međutim, veći pokreti stanovništva su bili podstaknuti seobama koje su ratovi na ovom području podsticali. U šest talasa naseljavanja (koji su polazili 1690, 1736, 1788, 1804, 1815. i 1875. godine) od Sjenice se u Lepenicu naselilo ukupno 183 roda sa 1528 kuća (ili 184 roda sa 1615 kuća, ako bi se računalo i Radivojevićevo neujednačeno naznačavanje porekla kod pojedinih rodova). U ovim istorijskim kretanjima stanovništvo se u četiri talasa naseljavalo u dva sela (Drača, Rogojevac), u tri talasa u sedam sela (Botunje, Grošnica, Divostin, Kutlovo, Lužnice, Rakinac, Šljivovac), a u dva talasa u trinaest sela (Adžine Livade, Bare, Bošnjane, Brzan, Divostin, Đuriselo, Lapovo, Mali Šenj, Maršić, Mironić, Popović, Prekopeča, Čumić), što svedoči da su uglavnom postojali određeni pravci i ciljevi useljavanja.

Vasojevići u Šumadiji

Srpsko pleme Vasojevića, čije je matično područje u predelu Crnogorskih Brda i Polimlja, odnosno severoistočnom delu Crne Gore, dubljim poreklom je iz Hercegovine, odakle se na Kčevo doselio njegov rodonačelnik Vaso sa tri brata - Krasom, Otom (od kojih su nastala današnja šiptarska plemena Krasnići i Hoti) i Ozrom (od koga je nastalo pleme Ozrinića). Po nekima, njihov brat je bio i Pipo (od koga je nastalo srpsko pleme Pipera). Svoje poreklo Vasojevići izvode od Nemanjića. Naime, kako kažu istoričari ovoga plemena pop Bogdan Lalević i Ivan Protić, „Vukan Nemanjić imao je sina Kostadina, Kostadin Vasoja, Vasoje Stefana, Stefan opet Kostadina, a Kostadin Vasa, koji se u Lijevoj Rijeci naselio i od koga su Vasojevići."

Plemenska matica Vasojevića je Lijeva Rijeka, u kojoj se Vaso nastanio, došavši iz Kčeva, gde mu je ostao brat Ozro. Iz Lijeve Rijeke nastaje širenje Vasojevića, koji, premda jedno od najmlađih, narastaju u jedno od najvećih plemena u Crnoj Gori, pa i na Balkanu. Njihovo istorijsko područje danas pripada opštinama Berane, Podgorica, Kolašin, Plav i Bijelo Polje (u ukupnoj površini oko dve hiljade kvadratnih kilometara, što je oko 15 odsto ili više od sedmine površine Crne Gore).

Piše: Mile NedeljkovićSutra: Između Austrije i TurskeKo su Šumadinci (69)

Seobe uz ratovePiše: Mile Nedeljković

Vasojevići su obrazovani kao pleme u vekovnoj borbi, pa su, iz više razloga, morali i da se, u stalnom mlazu, iseljavaju - zbog turske odmazde, jer su se često dizali na bune, i pristajali uz sve ratove protiv Turaka, zatim zbog krvne osvete, iz ekonomskih uzroka (mali prostor, nerodica, glad), i sl. Zato danas bezmalo da nema predela u našoj zemlji u kojoj se ne nalazi neki od rodova Vasojevića. Prema prethodnim istraživanjima, u središnoj Šumadiji - Gruža, Jasenica i Lepenica - Vasojevića ima u tridesetak sela. Ponajviše u Gruži, što je i prirodno, jer je naseljavanje u ovaj deo Šumadije teklo uglavnom preko vitanovačke prevodnice, znači dolinom Gruže kao prirodnim putem, a odatle su se doseljenici razmeštali dalje ka Lepenici, ili skretali preko Rudničkog prevoja ka Jasenici, gde su se stapali sa drugim selidbenim krakom Vasojevića koji je preko Užica išao ka Podrinju i Kolubari.

Najraniji vidljivi dolasci Vasojevića u središnu Šumadiju su u vremenu austro-turskih ratova, odnosno u seobama koje su njima podstaknute. Tako su u Velikoj seobi 1690. godine u Gornju Sabantu došli Tarani, tako nazvani po zavičaju, jer im je matično naselje Lijeva Rijeka u gornjem

slivu reke Tare (ovdašnja prezimena su im Brankovići i Dimitrijevići). U Masloševu su približno u to vreme Jovanovići (danas Ivanekići u Krćevcu, Topoli, Belosavcima i Maskaru).

Početkom XVIII veka dolaze Vukićevići u Svetlić, Lutovci u Borač i Vrbljani u Grabovac. Vukićevići su, kao što smo pisali, osnivači Svetlića i glavnina njegovih žitelja, a njihovi ogranci se nalaze još u selima Guberevac, Donje Jarušice i Đurđevo, dok su Lutovci (druga prezimena Miškovići, Tatići i Ćurčći) najstariji živući rod u Borču. Vrbljani u Grabovcu se mogu pratiti u selidbenom luku od četiri stotine godina. Prvo su se početkom XVII veka naselili u sela Cerje i Vrbu u predelu Gokčanice (kopaonički kraj), gde su došli iz Lopata u Vasojevićima (Lopaćani su jedno od pet bratstava Vasojevića). Današnji rodovi Vrbljana u Grabovcu, tako nazvanih po selu Vrbi iz koga su došli - današnji rodovi Jankovići, Petrovići, Vasiljevići, Đokovići, Simovići i Srećkovići, kao i njihovi srodnici Jovanovići, Damnjanovići i Pavlovići, čiji su rod Milosavljevići (zvani Gluvačevići) u Lipnici i Vrbljani u Čestinu, imaju rođake u Vrbi, koji se tamo prezivaju Antonijevići (doseljeni tu iz Cerja, a u Cerje iz Lopata). Kako je Mihailo Dragić zapisao, Vrbljani u Grabovcu su bežali u Srem, izgleda i posle sloma Kočine krajine i posle propasti Prvog srpskog ustanka.

Upamćeno je ispaštanje u Sremu, gde su, za gladi, jeli šišarke, a „sav im je mrs bio loj namazan na pšenični hleb". Po ženskoj liniji ovoj skupini pripadaju i Filipovići u Lipnici, čiji je predak, poreklom iz Komadina u Starom Vlahu (opština Ivanjica), ušao kao domazet u jednu kuću Milosavljevića (Gluvačevića). Sledeći talas Vasojevića je došao u ovaj deo Šumadije za vreme austro-turskog rata 1788-1791. godine, kada je bila Kočina krajina, ili neposredno posle toga. Za vreme Kočine krajine u Toponicu dolaze Đokovići, koji su srodnici Miškovićima u Borču, a za njima, od Sjenice, Matkovići i Preljići (jedna familija).

Neposredno po Kočinoj krajini, kada je u tadašnjem Beogradskom pašaluku stanje za Srbe bilo veoma povoljno, stižu Brđani (sa ogrankom Vasiljevića) u Stubal, Saramandići u Bukovik i Ješovići u Vrbicu, u zaselak Balabanac. Njihovi preci će uskoro učestvovati u Prvom srpskom ustanku, među kojima će se isticati Vasilije Saramanda iz Bukovika, čiji je ujak čuveni prota bukovički Atanasije, koji je zakleo ustanike na zavereničkom zboru u Orašcu 1804. godine. Do danas je ostala pesma „Teša vuče, Saramanda tuče", jer su ova dvojica ustanika, Teša Obradović iz Garaša i Vasilije Saramanda, pobila mnogo Turaka. Saramandin potomak je Živan Saramandić (r. 1939), prvak Beogradske opere.

Prirodno, u Prvom srpskom ustanku je hrupio novi, jači talasa Vasojevića. Tada dolaze Brankovići, Aleksići, Jovičići i Jovanovići u Guberevac (Gruža), Koraćevići i Spasenići u Pajsijević, odakle Koraćevići ubrzo pređu u Žune. U Zabojnicu dolaze Mrkuljići (staro prezime Prokovića i Mojsilovića - Proka i Mojsilo su braća od stričeva. Proka se prezivao Ilić, po ocu Iliji, a Prokini potomci će se kasnije nastaniti i u Dubravi). U Rašković dolaze Miloševići, u Čukojevac Đorovići, u Jovanovac i Kijevo Maksimovići, Markovići i Obradovići.

Svi ovi doseljenici su ili pravi Vasojevići, ili splemenjeni sa Vasojevićima. Najuočljivija razlika među njima je u krsnom imenu: pravi Vasojevići slave Sv. arh. Mihaila i Sv. Aleksandra Nevskog. U splemenjene spadaju Lutovci (slava Sv. Srđ), koji su iz plemena Bratonožića, i oni koji slave Sv. Nikolu, Sv. Jovana, Sv. Luku i Đurđevdan. No, promena slave nije uticala na svest o poreklu od Vasojevića, i dolaska iz zemlje Vasojevića, kao što je i sam Karađorđe (slava Sv. Kliment) ubrajan u Vasojeviće, ili njihove srodnike, jer su mu preci jedno vreme prebivali među njima.

U sastavu stanovništva Šumadije ima i porodica koje potiču iz plemena Drobnjaka. Ove porodice u Šumadiji nisu tako brojne, kao u nekim drugim predelima Srbije, ali su svojim prisustvom i značajem vrlo primetne. Plemensku zajednicu Drobnjaka je osnovalo pet srodnih bratstava -

Vulovići, Đurđići, Kosorići, Tomići i Cerovići, koji su početkom XVII veka došli iz Banjana na svoje katune u Durmitoru, gde su im se, vremenom, pridružili Karadžići, Jakšići i Abazovići. Zemljište plemena Drobnjaka je na prostoru između Gornje Morače i Šaranaca, Nikšićkog polja i Župe, Pive i Tare, u kojem su varošice Šavnik i Žabljak.

Po sačuvanom plemenskom predanju, starinom od Travnika, Drobnjaci, koji su u istorijskim izborima prvi put spomenuti kao prezime 1354. godine (ličnost imenom Bran Drobnjak), a kao pleme upisani 1390. godine, sačuvali su u vreme turske vlasti svoju poluautonomiju, čvrstu plemensku organizaciju i upravu, koja se odlikovala demokratijom i skupštinom u kojoj su jednako pravo glasa imali svi koji su nosili ili nose oružje.

Drobnjaci su, kaže njihov poznavalac Svetozar Tomić, „čisto srpsko pleme, bez ikakve tuđe primese i očuvali su neobično čistotu jezika i čistotu narodnih običaja. Gorštaci su, visoki, lepo razvijeni, potpuno zdravi i bistri ljudi." Usled oskudice u zemlji, Drobnjaci su najpre sa područja Jezera proterali staro pleme Kriče u područje preko Tare, ali, kako to nije bilo dovoljno, morali su i sami da se iseljavaju, pa je tako danas, kao spomen i potvrda tih seoba, mnogo toponima i prezimena od Like do Skopske Crne gore, od Risna do Podrinja i Beograda, koji podsećaju na Drobnjake.


Drobnjaci stigli u RipanjDrobnjaci su, kaže njihov poznavalac Svetozar Tomić, „čisto srpsko pleme, bez ikakve tuđe primese i očuvali su neobično čistotu jezika i čistotu narodnih običaja. Gorštaci su, visoki, lepo razvijeni, potpuno zdravi i bistri ljudi." Usled oskudice u zemlji, Drobnjaci su najpre sa područja Jezera proterali staro pleme Kriče u područje preko Tare, ali, kako to nije bilo dovoljno, morali su i sami da se iseljavaju, pa je tako danas, kao spomen i potvrda tih seoba, mnogo toponima i prezimena od Like do Skopske Crne gore, od Risna do Podrinja i Beograda, koji podsećaju na Drobnjake.

Tako su mnoge drobnjačke porodice doprle i u Šumadiju. Mnoge od njih su, prilikom ovih seoba, sticajem okolnosti izgubile plemensko obeležje Drobnjaka, ali ih je većina očuvala drobnjačko ime, plemensku krsnu slavu (Đurđevdan) i druge plemenske odlike. Doseljavanje Drobnjaka u Šumadiju je, po svemu sudeći, teklo u tri pravca - uzdoljem Drine, odakle se jedan krak odvajao preko Užičke Crne gore ka okolini Valjeva (1), zatim preko Sjenice i Dragačeva (2) i silaskom ka Ibarskom Kolašinu i Kosovu, a otud dolinom Ibra dopirao preko Zapadne Morave.

U središnoj Šumadiji je najviše Drobnjaka u Jasenici, a potom u Lepenici, dok su u Gruži vrlo malobrojni. Početkom XX veka ukupno ih je bilo devet rodova sa 151 kućom, od čega je u Jasenici bilo 17 drobnjačkih rodova sa 84 kuće, u Lepenici tri roda sa 67 kuća, a u Gruži jedan rod sa dve kuće. U ostalim predelima Šumadije Drobnjaka je u to vreme bilo 14 rodova sa 140 kuća, od čega u Takovu četiri roda sa 47 kuća, u Levču tri roda sa 31 kućom, u Temniću dva roda sa 25 kuća, u okolini Beograda dva roda sa 14 kuća, u Kačeru jedan rod sa 12 kuća, u Ljubićskim selima jedan rod sa sedam kuća, a u Šumadijskoj

Kolubari jedan rod sa četiri kuće, dok u Smederevskom Podunavlju, Kosmaju i Belici nije bilo drobnjačkih porodica.

Drobnjaci u Levču i Temniću su imali osobitu sudbinu. U Levač su došli u XVIII veku, a istakli su se u Prvom srpskom ustanku, osobito junak Milosav Drobnjak (1762-1822) iz Rekovca, koji je kao slavan megdandžija dopao rana, pa je Karađorđe preporučivao da mu se 1812. godine obezbedi izdržavanje, o čemu svedoči i jedna numera Voždovog Delovodnog protokola. Međutim, njegovi potomci budu za vlade kneza Miloša proterani kao hajduci iz Rekovca i zato se nastane u Ripnju kod Beograda. Za njih, kako je Risto T. Nikolić zapisao, „vele da im je knez Miloš davao zemlje na Terazijama u Beogradu, ali oni nisu pristali, hteli da budu u šumi i zato zaostali ovde". Međutim, nije im godila ni blizina Beograda, pa se ubrzo deo odseli u Temnić - u Milutovac (15 kuća, od kojih jedna ima prezime Veljković) i Malu Kruševicu (10 kuća). Po sačuvanom porodičnom predanju Drobnjaci u Ripnju potiču od tri brata, pa su, po svemu sudeći, potomci jednog brata ostali u Ripnju, a potomci druga dva brata otišli u Milutovac i Malu Kruševicu. Sa ovim Drobnjacima su rod Drobnjakovići u gružanskom selu Balosavi (2 kuće).

U Levču su se Drobnjaci nastanili u Rekovcu (7 kuća), Božurevcu (20 kuća) i Opariću (4 kuće). Da su Drobnjaci u okolini Beograda (Ripanj), Temniću (Milutovac, Mala Kruševica) i Levču (Rekovac, Božurevac, Oparić) isti rod svedoči i to što svi slave plemensku slavu Đurđevdan. Svi levački Drobnjaci preslavljaju Sv. Iliju, kao i oni u Milutovcu, dok Drobnjaci u Maloj Kruševici preslavljaju Đurđic. Za razliku od njih, Drobnjakovići, koji su se u kraju Brđanima u Balosavi (2 kuće) nastanili pre Prvog srpskog ustanka, slave Sv. Luku, a stara slava im je bila Velika Gospođa. U Ljubićskim selima Drobnjaka ima u Tamniku (7 kuća, od kojih se jedna preziva Ivanović), a u Kačeru u mestu Rudniku (12 kuća), gde se prezivaju Nedeljkovići, a smešteni su u zaseoku Zvezdi, prostranoj goloj kosi koja po svemu podseća na zavičajni predeo Durmitora.

U područje Takova, prema ispitivanjima Milenka S. Filipovića, Drobnjaci su doseljeni posle 1739. godine u Pranjane, gde se prezivaju Stanojevići (20 kuća) i Jankovići (10 kuća), a uz njih se ubrajaju i Kojovići (6 kuća). Po rodoslovnom pamćenju, prva dva roda potiču od braće Stanoja i Janka, čiji je otac Rade došao iz Drobnjaka, dok su, po jednoj verziji, Kojovići potomci trećeg brata Koje, a po drugoj - oni su potomci Stanojeve i Jankove sestre, udate za Koju. Drobnjaci su Prodanovići (1 kuća) u Pranjanima, čiji je predak došao iz sela Komarnice u Drobnjaku, kao i Drobnjaci (1 kuća) u Ozremu, koji su došli iz Gornjih Branetića na imanje. Drobnjaka ima u Donjim Branetićima (5 kuća), koji su tu došli od Sjenice, odakle je jedan srodnik oko 1880. godine otišao u Nakučane kao domazet (3 kuće 1950. godine). Iz Donjih Branetića je jedan srodnik kasnije prešao u Majdan (1 kuća), gde se prezivaju Drobnjakovići. Ovi poslednji su promenili slavu (Đurđevdan), uzevši slavu zemlje - Nikoljdan.

U Lepenicu Drobnjaci dolaze u vremenu od Druge seobe do Kočine krajine (1737-1787), a njihove porodice je Toša Radivojević našao 1902. godine u tri naselja - Dobrači, Baljkovcu i Beloševcu. U Dobrači, gde su jedna od tri osnivačke porodice ovog sela, drobnjački rodovi su Markeljići, u čijem su sastavu Nikolići, Vasilijevići ili Mijajlovići, Vukovići, Jovanovići, Marinkovići zvani

Đurđevići i Stevanovići, kojih je početkom XX veka ukupno bilo 32 kuće. U Baljkovcu su Drobnjaci jedna od dve osnivačke porodice sela, a 1902. godine su bili ovi njihovi rodovi - Bojanići, Vukomanovići, Jakovljevići, Pavlovići, Antonijevići, Arsenijevići, Jankovići, Ljubisavljevići, Mijailovići, Radenkovići, Blagojevići, Vukosavljevići, Gavrilovići, Gmitrovići, Đurđevići i Maksimovići.

Za razliku od Drobnjaka u Baljkovcu i Dobrači, Drobnjaci u Beloševcu, čije je drugo prezime Tomići (dve kuće), došli su u Lepenicu kasnije, za vreme Karađorđa. Sve drobnjačke porodice u Lepenici su sačuvale rodovsko pamćenje i krsnu slavu (Đurđevdan), a Vukomanovići u Baljkovcu su očuvali i staro kumstvo sa Zdravkovićima i Obradovićima u Baničini. Preci Zdravkovića i Obradovića u Baničini su „pradedovi Zdravko i Obrad", koji su oko sredine XVIII veka došli iz Crne Gore, po svemu sudeći skupa sa Drobnjacima nastanjenim u Baljkovcu, koji im sve vreme kumuju, a najverovatnije je to kumstvo preneto iz zemlje matice.

U vreme oko Kočine krajine pristižu drobnjačke porodice i u Vukasovce, gde, uz plemensko prezivanje Drobnjakovići, imaju i drugo prezime Ivanovići. Ovaj rod, koji se smatra najstarijim od živućih rodova u selu, imao je učesnika u Prvom srpskom ustanku. Od vukasovačkih Drobnjakovića ima ogranak u Aranđelovcu, a oko 1830. godine je iz Vukasovaca otišao jedan njihov deo u Rušanj kod Beograda, gde se prezivaju Drobnjaci. I sve drobnjačke porodice u Baničini, Vukasovcima, Aranđelovcu i Rušnju su održale plemensku slavu Đurđevdan.


Najprivlačnija JasenicaPiše: Mile Nedeljković

U Šumadijskoj Kolubari je samo jedna porodica, Milinkovići u Vreocima (1948. godine ih je bilo četiri kuće), koja slovi kao drobnjačka, jer, kako je zapisao Petar Ž. Petrović, „doskora su se zvali Drobnjaci". Milinkovići su došli posle Prvog srpskog ustanka iz Dobrinje kod Užičke Požege, ali ne slave krsno ime Drobnjaka, Đurđevdan, nego Mitrovdan, pri čemu ne raspolažemo za sada podacima o razlozima promene slave. Za razliku od Šumadijske Kolubare, kao i Šumadije uopšte, Valjevska Kolubara i Podgorina su kudikamo bile privlačnije za naseljavanje Drobnjaka, čemu je svakako pogodovao i brdsko-planinski predeo, kojem su ovi gorštaci vičniji. Tako je u Valjevskoj Kolubari i Podgorini, gde ima, prema istraživanju Ljubomira Pavlovića (1907. godine), 39 rodova Drobnjaka sa 488 domova, svaka 27. kuća poreklom drobnjačka (3,68 odsto od ukupnog broja kuća), a prosečan broj kuća po rodu je 12, što upućuje na vreme ranijeg doseljavanja

Od svih predeonih celina Šumadije za naseljavanje Drobnjaka je bila najprivlačnija Jasenica, kako Kragujevačka ili Gornja tako i Smederevska ili Donja Jasenica. Seoba Drobnjaka u Jasenicu je obavljena posle Požarevačkog mira (1718. godine), a do početka XX veka pripadnici ovog brđanskog plemena su se u ovom predelu razmestili u devet naselja - Baničini, Vlakči, Vukasovcima, Gornjoj Šatornji, Belosavcima, Jelencu, Jagnjilu, Velikoj Plani i varošici Aranđelovcu.

U polovini od ovih naselja žive potomci jedne drobnjačke porodice, koja se vremenom razgranala i nastanila u Gornjoj Šatornji, Jagnjilu, Jelencu i Belosavcima. Po sačuvanom rodoslovnom

pamćenju, oko 1720. godine se u Gornju Šatornju doselio iz Drobnjaka predak Filip sa sedam sinova. Kako su ovde posle izvesnog vremena pobili neke Turke (što je moglo biti posle 1739. godine), morali su, usled straha od odmazde, da se rasele. U Gornjoj Šatornji je ostala udovica jednog od Filipovih sinova, budući da su žene bile izuzete od krvne osvete, a ostali Filipovi sinovi se sa potomstvom raziđu na dve strane - jedni odu u Jagnjilo, a drugi u Beli Potok pod Avalom.

Ovi koji su ostali u Gornjoj Šatornji su prozvani Ćurčijska porodica (1923. su se prezivali Veličkovići, Novakovići i Beljići, a ukupno ih je bilo 20 kuća), oni koji su otišli u Jagnjilo se skupno prezivaju Beljakovići, dok se onima koji su otišli u Beli Potok vremenom zaturio trag. Beljakovići u Jagnjilu se dele na tri ogranka - same Beljakoviće, Milojeviće i Simiće, kojih je ukupno 1923. godine bilo 21 kuća. U okviru roda Beljakovića je krajem XVIII veka bio ugledni rod Filipovića, čije prezime nedvosmileno podseća na rodonačelnika Filipa, koji ih je poveo iz Drobnjaka. Među Filipovićima su se u to vreme isticali Đuka, koji je bio lepenički knez (umro 1818) i braća Marko (Karađorđev pašenog) i Stevan, lepenički kapetani. Marko je u Prvom srpskom ustanku izašao na glas kao junak, a Stevan Filipović, takođe istaknut kao ustanik, bio je Karađorđev pisar (jedan od petorice pisara Delovodnog protokola).

Od Milojevića, ogranka Beljakovića u Jagnjilu, jedan deo se posle Prvog srpskog ustanka odselio u Jelenac, koji se tada zvao Ljubinić, gde su imali trla - to su današnji Milisavljevići, Todorovići, Jovanovići i Tanasijevići, kojih je 1923. godine bilo skupa devet kuća. A od Simića, ogranka Beljakovića u Jagnjilu, potiču Simići u Belosavcima, čiji se predak oko 1870. godine ovde naselio. Pre Prvog srpskog ustanka su u Vlakču došli iz Drobnjaka, sa Jezera, Pavlovići (drugo prezime Đorđevići), koji su u slomu 1813. godine bežali u Srem. Sa Jezera su sa njima u Vlakču došli i Dragutinovići (drugo prezime Petrovići), koji drže da su istog porekla sa Pavlovićima. Za razliku od ostalih Drobnjaka, ovi u Vlakči slave Sv. Nikolu. U Velikoj Plani, po nalazu Jovana Erdeljanovića (1908), Drobnjaci su Petrovići, o čemu svedoči i njihova slava (Đurđevdan).

U pogledu stanovništva je Crna Gora, kao i Šumadija, sva naseljenička. I jedno i drugo područje su bili prirodni zbegovi, pa je razumljivo što je Šumadija primila stanovništvo iz svih srpskih krajeva, a Crna Gora postala junačko uporište za sve prebege i slobodare koji se, pred turskom najezdom, nisu dali u lance svezati. Stanovništvo i Crne Gore i Šumadije je sastavljeno od pripadnika svih selidbenih struja, pogotovu dinarskih, koje su se pokrenule posle kosovske pogibije, da bi iza pada Srbije 1459. godine, bile najživlje u XVII veku, kada je, u stalnim, pa i masovnim, seobama, kako je Jovan Cvijić ustanovio, ispremeštano sve stanovništvo od Demir Kapije do Zagrebačke gore.

Stoga je pogrešno, i neprihvatljivo, uopšteno zaključivanje da šumadijski rodovi uglavnom potiču iz Crne Gore, jer se zaboravlja da je stanovništvo Crne Gore prethodno tamo naseljeno iz drugih srpskih krajeva, a ponajviše iz Stare Raške i Kosova, otkuda vuku poreklo i mnoga današnja crnogorska plemena, a naročito njihov noviji i presudni sloj. To je samo, zahvaljujući istorijskim događajima, kružno kretanje stanovništva koje je, po svaku cenu, čuvalo i sačuvalo „dično ime i svetu slobodu". I na Lovćen da stanemo, pa da saberemo pleme Njeguša - dakle jedno od temeljnih i vodećih plemena u Crnoj Gori - videli bismo da je ono, podjednako kao i bilo koji kraj Šumadije, sastavljeno od saplemenika koji potiču sa raznih strana. Kako je Jovan Erdeljanović ustanovio, početkom ovog veka pleme Njeguša je brojalo 442 porodice, od kojih su dve trećine (297 porodica) poreklom iz Bosne i Hercegovine, 53 porodice su iz drugih delova Crne Gore, 16 iz zapadnih delova Stare Raške, osam iz Brda, a samo 68 od starih zećanskih Srba. Kao što se vidi, kako je i Erdeljanović i zaključio, „u Njegušima nema nijedne porodice koja ne bi bila poreklom iz naših dinarskih krajeva".

Slično je i sa ostalim plemenima u Crnoj Gori, koja je naša najizrazitija oblast plemenskog društva i života, gde je istorija svakoga plemena ogledalo vekovne borbe, stapanja i splemenjavanja. Svest o

plemenskoj pripadnosti se čuva i neguje. I oni koji se, iz ovih ili onih razloga, isele iz plemena - čuvaju plemenske znake u novim sredinama, u kojima najčešće, nema nikakvih uslova za nastavak plemenskog življenja.


Potomci junakaGarašani su rođaci vojvoda Boškovića iz Bjelopavlovića

Među viđenijim Bjelopavlićima u Kočinoj krajini i Prvom srpskom ustanku je Hadži Milutin Savić Garašanin (iz Garaša), čiji sin Ilija tvorac čuvenog državničkog spisa „Načertanija". Po Šobajiću, „Garašani su se rođakali s vojvodskom kućom Boškovića u Bjelopavlićima. Boškovići kazuju da su od njihovog pretka Petra Boškovića, u guslarskim pesmama najviše opevanog harambaše bjelopavlićkog iz kraja XVII i početka XVIII veka."

U ranije doseljenike od Bjelopavlića spadaju Bankovići sa ogrankom Đerasimovićima u Baljkovcu, doseljeni u vremenu 1737-1787. godine. Od njih potiču Bankovići u Maloj Vrbici. Pre Prvog ustanka u Bukovik su došli od Bjelopavlića tzv. Crnogorci (današnji rodovi Ivovići, Vlajkovići i Milosavljevići), a od njih su tzv. Bukovičani u Parcanima kod Ralje (opština Sopot). Mlađi bjelopavlićki doseljenici u središnoj Šumadiji su Gvozdenovići u gružanskom Guberevcu (doseljeni oko 1860), Dajkovići u Lapovu (1877) i Vuksanovići u Badnjevcu (1878).

Plemenska slava Bjelopavlića je Sv. Petka (27. oktobra). Pada u oči da su svi doseljeni Bjelopavlići u središnoj Šumadiji, izuzev Gvozdenovića u Guberevcu, promenili slavu. U ovom trenutku ne raspolažemo razlozima te promene, koja je, kad su nevolje i seobe u pitanju, same po sebi razumljive (najčešće da se zametne trag zbog krvne osvete). Šumadiju su dobrim, pa i najpretežnijim, delom naseljavali doseljenici iz jugozapadnih srpskih krajeva, poglavito iz Stare Raške, odakle su, sa tamošnjim stanovništvom, u kojem su neko vreme prebivali, dolazili i pripadnici crnogorskih i hercegovačkih plemena. I kao što su u Valjevskoj Kolubari i Podgorini, prema ispitivanjima Ljube Pavlovića (1907), zastupljena sva plemena Hercegovine, Crne Gore i Brda, tako i u središnoj Šumadiji uočavamo istu pojavu.

Među pripadnicima tih plemena, koji su se slegli u Šumadiju, primetni su i Piperi. Pleme Pipera, nastanjeno u trouglu koji nastaje od spoja reka Zete i Morače ka severu, u tzv. piperskoj oblasti (Piperska gora i Štitovo sa Lukavicom), neveliko je, ali je vrlo značajno srpsko pleme u Crnoj Gori. Početkom ovog veka, prema ispitivanjima Jovana Erdeljanovića (1906), bilo je 984 kuće piperske, sa oko 5.900 duša. Ovo dično pleme crnogorskih Brda, prvi put se pominje pod današnjim imenom 1455. godine. Kod svih Srba Brđana, kao i među Arbanasima, opšte je poznato predanje o tome da su potomci petorice braće - Pipa, Ozra, Vasa, Krasa i Ota - nastala srodna plemena Pipera, Ozrinića, Vasojevića, Krasnića i Hota. Zahvaljujući sklonitosti piperske oblasti, u ovom plemenu je do našeg veka bilo živo sačuvano mnogo starinačkih odlika.

Iz poznatih uzroka - nerodica, zavade, krvna osveta, težnja za boljim uslovima življenja i sl., iseljavalo se i pipersko stanovništvo. Pipera doseljenih do početka ovog veka u središnu Šumadiju je bilo u sedam sela, od kojih su po tri u Jasenici (Stragari, Plaskovac, Lipovac) i Gruži (Balosave, Gledić, Ljuljaci), a jedno u Lepenici (Jabučje).

Najraniji doseljenici iz Pipera u ovom delu Šumadije su Rajići, velika i znatna familija u Stragarima, koji su ovde došli iz Guče u Dragačevu, možda neposredno posle velike Seobe 1690. godine, ali svakako najkasnije početkom XVIII veka. Od ovog roda je Tanasko Rajić, Karađorđev barjaktar (poginuo slavno na Ljubiću 1815. godine) i pesnik Velimir Rajić (1879-1915). Na žalost,

stara porodica Rajića u Stragarima je zamela svoje poreklo, ali njihovi srodnici u drugim mestima su sačuvali porodično predanje. Tako Rajići u Glediću pamte da je njihov predak Milić Rajić došao sa sedam sinova iz Pipera u Velenje kod Novog Pazara, a odatle pre Prvog srpskog ustanka u Kulinu kod Vitkovca, pa posle kraćeg prebivanja u Drlupi (Gruža) sklone se „zbog Turaka" u Gledić.

Premda Rajići u Glediću, koji se dele na tri roda (Petrovići, Pavlovići i Todorovići), ne slave Đurđic, kao Rajići u Stragarima, već Sv. arh. Mihaila, sačuvali su svest da su srodnici Rajića u Stragarima. Borivoje M. Drobnjaković je došao do podatka da su Rajići u Banjici (opština Čačak) došli tu iz Guče (Dragačevo) početkom XVIII veka, a u Guču iz Kosatice kod Nove Varoši. Rajići u Guči, koji takođe slave Đurđic, „pričaju da su od njih odseljeni Rajići u Stragarima". Od stragarskih Rajića su Milići u Ljuljacima i Rajići u Plaskovcu.

Milići u Ljuljacima (slava Đurđic - preslava Đurđevdan), kojih je po Dragićevom zapisu oko Prvog svetskog rata bilo jedanaest kuća, pamte da se njihov predak Rade kao vodeničar tu doselio pre Prvog srpskog ustanka iz Stragara od tamošnjih Rajića, što potvrđuje i ista kućanska slava. Rajići u Plaskovcu (tri kuće) slave Đurđevdan, a njihov predak je došao ovde kao domazet sredinom prošlog veka od stragarčakih Rajića.

Mlađem sloju piperskih doseljenika pripada rod tzv. Pipera (Đorđevići i Pantići) u lepeničkom selu Jabučju. Doseljeni su posle Kočine krajine (1788-1803) i smatraju se osnivačima ovog sela. Potiču od braće Đorđa i Stevana. Po porodičnom predanju, prvi se doselio Đorđe Piperac, koji se najmio da ovde jednom kragujevačkom Turčinu čuva jabučar. Po ovom jabučaru je kasnije selo dobilo ime. Od Đorđeve loze su Đorđevići, čiji je predak Milutin Đorđević (r. 1780) upisan kao kmet 1831. godine, a imao je sinove Stevana (r. 1805) i Jovana (r. 1815). Staro prezime Pantića je Stevanovići, kako se prezivao njihov rodonačelnik Pantelija Stevanović (r. 1799), koji je imao sina Miloša (r. 1826).

Poput Pipera u Jabučju, rod Lukovića se smatra osnivačkim rodom sela Balosave u Gruži. Lukovići slove kao starinci, jer su najstariji živući rod u ovom selu, ali pamte da su doseljeni iz Pipera - najverovatnije kad i Rajići u Stragare, posle Velike seobe 1690. godine. Lukovići su nastanjeni u zaseoku Brđanima, a njihovi ogranci Tomovići i Marjanovići u zaseoku Dubljacima i Milosavljevići u zaseoku Glavici u istom selu. Dvadesetih godina je Lukovića i njihovih srodnika bilo 12 kuća, a sve su slavile pipersku plemensku slavu Sv. arh. Mihaila, kao i Piperi u Jabučju.

Poreklom iz Pipera je i rod Vujića u jaseničkom selu Lipovcu, kod Topole. Dok Piperi slave Sv. arh. Mihaila, a Piperi-Lužani Đurđic i Đurđevdan, Vujići za razliku od njih slave Sv. Jeremiju, ali kako je i kada došlo do promene slave nije nam poznato. No, zato, Vujići čuvaju snažnu pipersku tradiciju.


Čuveni guslar Živan VujićPiše: Mile Nedeljković

Istražujući muzičku tradiciju u Gornjoj Jasenici, etnomuzikolog Jelena Jovanović je u kući glasovitog guslara Živana Vujića (1919-1991), od koga je zapisala više pesama, i posebno obradila njegov način izvođačke interpretacije, našla gusle koje su Živanovi preci, doselivši se sredinom XVIII veka iz Pipera u Lipovac,

doneli sa sobom. Vujići u Lipovcu se prezivaju po Vuji (r. 1809), sinu Dmitra Petrovića (r. 1777), koji je u popisnim knjigama 1823-1836. godine različito upisivan - kao Dmitar Piper i Dmitar Piperin, a po dedi kao Dmitar Nikolić.

U najvećem luku koji pravi, inače kriva, reka Drina, na njenoj levoj obali se prostire planinski, i danas vrletni, sa vrlo malo puteva, kraj Osat u kojem je srpsko stanovništvo imalo vekovima prirodno utočište. Iz ovog predela, koji je u svim krvavim krajinama važio kao „mala Srbija", priticali su u stalnom mlazu doseljenici u Srbiju. Iz zavičajnog Osata su se prebacivali preko Drine na dva mesta - kod Ljubovije i Bajine Bašte, razmeštajući se, dalje, po Sokolskoj nahiji ili krećući se ka Užicu i Valjevu, a odatle ka središnoj Šumadiji.

Uočivši ovaj deo dinarske selidbene struje, Jovan Cvijić je zapisao: „Predeo Osat, kod Srebrnice, u Bosni, tipski je primer za iseljavanje usled pečalbe. Radi zarade su išli najpre po podrinskim, valjevskim i užičkim krajevima i gradili kuće, poznate brvnare, a docnije i zidane kuće. Doprli su i u Šumadiju, sve do Morave, nije mi poznato da su prelazili i Moravu, a ako jesu to je moralo biti sasvim izuzetno. Pojedine grupe Osaćana su dolazile iz godine u godinu u naročiti kraj, selo ili varoš, srodili su se i sprijateljili s meštanima još pre nego što su se naselili. A postepeno i pojedinačno i nečujno, oni su se u toj meri naselili u podrinskim i valjevskim krajevima, da osaćanskih porodica ima sada tamo više stotina."

Kasnija, podrobno provedena, istraživanja su potvrdila ovo Cvijićevo zapažanje. Tako su iz Osata u Valjevsku Kolubaru i Podgorinu doseljena 74 roda, koji su početkom ovog veka imali 608 domova, što znači da je u ovom predelu svaka jedanaesta kuća poreklom iz Osata. U susednoj Šumadijskoj Kolubari je postotak Osaćana već manji, i opada idući ka središtu Šumadije. U Jasenici je 26 osaćanskih rodova (1,23 odsto), u Lepenici 18 rodova (0,78 odsto), a u Gruži pet rodova (0,55 odsto), što otprilike znači da je u Jasenici svaka osamdeseta kuća poreklom iz Osata, u Lepenici svaka sto dvadeset osma, a u Gruži tek svaka sto osamdeset prva. U Resavi, pak, do tridesetih godina ovog veka nije bilo ni jedne kuće poreklom iz Osata, što potvrđuje Cvijićevo zapažanje da, u naseljavanju, Osaćani nisu prešli na desnu obalu Velike Morave.

Premda nisu tako brojni, i uprkos tome što su pojedinačno raspršeni u nizu sela, Osaćani su ipak primetni u središnoj Šumadiji. Toponomastičke potvrde o njima su najizraženije u Lepenici, gde se po njima naziva i jedno selo - Bošnjane, koje je, kako je zapisao Toša Radivojević, dobilo ime po tome što su ga zasnovali Bošnjaci, rod Tatovića, doseljenih iz Osata. U Guberevcu (danas Borci) u kraju koji je glavni deo naselja i koji se zove Selo ili Gegetaš, jedan okrajak se naziva Osaćanska ili Osaćani, kao što se, po doseljenicima iz Osata, u Gornjem kraju Kijeva jedna grupa kuća zove Osaćanska mala. I u dva jasenička sela, Baničini i Stojačku, iako su mlađi doseljenici, Osaćani imaju krajeve koji se po njima nazivaju Osaćanske male.

Po vremenu doseljavanja je najranije prisustvo Osaćana u Lepenici. Najpre se, posle Druge seobe (1737), iz Osata naseljavaju u Grošnicu Milosavljevići (čiji su ogranci Minići, Pavlovići ili Sretenovići i Jakovljevići). U ovom selu se oni nastanjuju uz starije doseljenike iz Bosne, Aleksiće zvane Bošnjakoviće, koji su se doselili posle Velike seobe 1690. godine i jedan su od tri osnivačka roda u

Grošnici (uz Jankoviće i Boškoviće). Po svoj prilici su i Aleksići (Bošnjakovići) iz Osata, kao što će se 1815. godine iz Osata doseliti i rod Osaćana (Jovanovića i Petrovića), po pravilu da se doseljenici najradije nastanjuju uz srodnike ili ljude iz starog zavičaja.

Oko Kočine krajine (1788) u Lepenicu dolazi pet osaćanskih rodova. Najbrojniji su Tatovići, koji zasnivaju selo Bošnjane. Tatovića, čiji su ogranci Obradovići, Nenadići, Vučetići, Mićkovići, Vaskovići, Mališići, Miloševići, Novičići, Todorovići, Vuletići, Novićevići, Glišovići, Gosići ili Todorovići, Lazarevići, Milići, Milosavljevići, Petrovići i Srećkovići, bilo je 1903. godine 49 kuća. U isto vreme dolazi u Malo Krčmare, takođe brojan (1903. godine 46 kuća), rod Maksimovića, čiji su ogranci Adžići ili Vasići, Milići, Milutinovići, Petrovići, Srećkovići, Milosavljevići, Ostojići, Uroševići, Damnjanovići, Đurići, Miloševići, Mladenovići i Vladisavljevići. S njima su tad, takođe iz Osata, došli i Radojičići. U Poskuricama su istovremeno nastanjeni Radisavljevići, a u Guberevcu tzv. Osaćani (Savići i Simići).

U Prvom ustankuZa vreme Karađorđa (1804-1813), kada je Srbija bila veliko gradilište, u Gornje Grbice se iz Osata naseljavaju Obradovići i Milanovići, srodnici čije je staro prezime Ivanovići, a sa njima i Pašići. Staro prezime Pašića je takođe Ivanovići, a sudeći po poreklu i starom prezimenu biće da su jedan rod sa Obradovićima i Milanovićima. Predak Pašića je Nikola Ivanović (r. 1777), koji je ovde došao sa sinom Milojem (r. 1802), a po Milojevom sinu Radosavu (r. 1823) Pašići se prezivaju Radosavljevići. Zajednički predak Obradovića i Milanovića je Dmitar Ivanović (r. 1792), po čijim se sinovima Milanu (r. 1822) i Obradu (r. 1823) ove dve familije prezivaju.

U Čumić za vreme Karađorđa iz Osata dolaze Milići, Nikolići (drugo prezime Trifunovići) i Prodanovići (Simići). Čumićki Nikolići imaju srodnike Nikoliće u Čestinu, koji su od njih otišli tamo. Za jedan naraštaj kasnije, uz svoje zemljake u Čumiću nastaniće se iz Osata Obradovići i Prodići 1841. godine. Osaćanskih porodica ima u Malom Šenju - Uroševići (doseljeni 1823), Prnjavoru - Ivanovići (doseljeni 1831) i Kijevu - tzv. Osaćani (Filipovići i Radovanovići, doseljeni 1836. godine). Među poslednjima će se iz Osata u prošlom veku nastaniti Dimitrijevići, koji su došli 1894. godine u Resnik.

Danas, ili vek kasnije, s obzirom na sve što se u tek završenom ratu u Bosni zbivalo oko Srebrnice i u Osatu, kao i na čuveno stradanje naših sunarodnika u Bratuncu, moguć je novi talas izbeglih Osaćana u Šumadiju, što će najnovija istraživanja pokazati.


Graditelji TopoleU Karađorđevoj Srbiji nije se samo ratovalo nego i mnogo gradilo

U Šumadiji, idući od zapada ka istoku, opada udeo doseljenika iz Osata u ukupnom broju stanovnika. Tako je u središnom delu Šumadije najviše Osaćana u predelu Jasenice, a najmanje u

Gruži. Ove predeone oblasti Šumadije se razlikuju i po vremenu doseljava Osaćana u njih. Najraniji doseljenici iz ovog prekodrinskog predela su u Lepenici, gde ih, videli smo, ima od vremena Velike seobe 1690. godine i austrijske okupacije (1717-1739). U Jasenici su već mlađi doseljenici - iz doba Prvog srpskog ustanka i posle njega, dok su u Gruži najmlađi - naseljeni isključivo posle Drugog srpskog ustanka, što znači u vremenu kada je pod knjazom Milošem živnulo i narodno graditeljstvo. Jer, Osaćani su prevashodno u Šumadiju dolazili kao vrsni graditelji.

Borivoje M. Drobnjaković je uočio da u Jasenici Osaćani nisu primetnije uticali na sastav stanovništva upravo zato jer su dolazili uglavnom pojedinačno, u tankim mlazevima, i pripadaju mlađem sloju doseljenika. Po svemu sudeći, najraniji doseljenici iz Osata u Jasenicu su Kalanovići (drugo prezime Stefanovići) u Stragarima. Oni su u ovo selo došli pre Prvog srpskog ustanka, jer je iz istorijskih svedočanstava poznato da su u njemu učestvovali. Došao je njihov predak koji je bio kačar i radio po Gruži. Po već izbledelom porodičnom sećanju, kako je zapisao Drobnjaković, Kalanovići misle da su se doselili iz Bosne, ali ne znaju tačno iz koga mesta. Sačuvali su i pamćenje da su tada neki njihovi srodnici otišli u okolinu Novog Sada, a neki u okolinu Kruševca. Za Kalanovićima su iz Osata u Stragare ubrzo došli i Bojići, zvani Osaćani, a posle njih, četrdesetih godina prošlog veka, i Stankovići, koji znaju da su iz Bosne, ali nisu sigurni da li potiču iz Osata.

U vremenu Karađorđeve Srbije (1804-1813), kada se nije samo vojevalo, nego se obnavljalo i na sve strane gradilo, naselio se predak današnjih Pavlovića u Topoli i Krćevcu. Zapravo, njihova matica je Topola, odakle su, zbog Topolske bune (1877) i rušenja Topolskog grada, izbegli u Krćevac, gde su im bila imanja i trla. Do danas je sačuvana kačara koju su tada preneli iz Topole, iz koje su se, kako kažu, svi izlegli. Njihov rodonačelnik je Pavle, zvani Osaćanin, koji je kod Vožda zidao Topolski grad i crkvu, a uz blagoslov Vožda se oženio Maricom, udovom Voždovog mlađeg brata Marinka (oklevetanog i obešenog o kapiju Topolskog grada), sa kojom je imao sina Jovana. Kada je 1868. godine rasprodavano imanje Karađorđevića, zemlja Jovana Pavlovića, po ocu zvanog Osaćanina, nije dirana.

U Vinču kod Topole se naseljavaju dva osaćanska roda - Savkovići (drugo prezime Jovanovići i Rosići (drugo prezime Novakovići), čiji su preci nesumnjivo upoznali ovaj kraj došavši kao graidtelji Voždovog grada u Topoli.

Za vreme Karađorđa u Baničinu dolaze preci Milovanovića. Doselio se njihov rodonačelnik Milovan iz sela Mlečana u Osatu, a sa njim je iz istog sela došao i njegov rođak koji je rodonačelnik Subotića. Iz Osata su u isto vreme došli u Baničinu i još jedni Milovanovići (drugi), koji, za razliku od Milovanovića (prvih) i njihovih srodnika Subotića, slave Đurđevdan i imaju drugo prezime - Erčići. U to vreme u ovo selo su došli i Nikolići (drugo prezime Vočići), čiji se rodonačelnik zvao Nikola Đorđević.

Uz svoje zemljake Osaćane u Baničini naselili su se, pre 1840. godine, Radivojevići, a neposredno posle njih, oko 1840. godine, došao je i Milutin Vasiljević, iz sela Bukovika u Osatu, gde i u ovom veku ima srodnike Vasiljeviće. Po Drbonjakovićevom zapisu, „Milutin gradio kuće po Čumiću, gde mu se dopadne, pa, na molbu, dobije dozvolu od kneza Miloša da naseli srodnike iz Osata, te ih dovede - više od pedeset duša. Prvo se nastanili u Čumiću, a posle dve godine deo ih pređe ovde, a tamo ostanu Obradovići i Prodići." Milutinovi potomci u Baničini su Vasiljevići, Glišići, Krnići, Jovanovići i Pavlovići. Od Krnića ima ogranak u susednom selu Stojačku. Jovan Erdeljanović je još zapisao da su iz Osata i Savići (Nedeljkovići) u Baničini, u koju je došao njihov rodonačelnik Sava Nedeljković.

U Baničinu, u kojoj se deo sela po ovim doseljenicima zove Osaćanski kraj, iz Stojačka u drugoj polovini prošlog veka dolaze Antonijevići, a u Stojačku, gde su iz Osata naseljeni oko 1840. godine,

ostaju njihovi rođaci Petrovići (Antonijevići, Vujići i Milanovići). Preci ovih porodica su radili kao dunđeri po okolini, a onda su preveli i svoje ukućane iz Osata i stalno se nastanili u Stojačku.

Poreklom iz Osata u Jasenici su još u Junkovcu Nikolići, zvani Osaćani (doseljeni oko 1840), u Žabaru Despotovići (drugo prezime Andrejići, doseljeni sredinom prošlog veka), Ivanovići (čiji je predak bio naseljen u prvo u Prnjavoru (1831), a potom došao ovde (1870) i Kostići u Vlakči (1860). Kao majstori, koji su gradili kuće „šindralije" (pokrivene šindrom) u Kloku su došli preci Dikića - drugo prezime Jevtića (oko 1840) i rođaci Sretenovići, Sekulići i Matići (oko 1850), za kojima će osamdesetih godina prošlog veka doći Todorovići, dok će se u zaseoku Bujkovcu smestiti predak Nedeljkovića (oko 1840), a u zaseoku Čučugama preci Petrovića, Lazarevića, Gajića i Jevtića (oko 1855).

Izuzev Pavlovića u Pajsijeviću, čiji je predak „gradio u selu kuće osaćanke i tu ostao" posle Prvog srpskog ustanka, svi Osaćani u Gruži su nastanjeni pretežno u drugoj polovini prošlog veka. Milovići u Borču, čiji je rodonačelnik Milo Mikolić, i Dimitrijevići (Milivojevići) u istom selu, čiji je rodonačelnik Ivan takođe ovde došao kao majstor, nastanjeni su sredinom prošlog veka.

I Bošnjakovići u Guncatima pamte svog rodonačelnika Nikolu Bošnjaka (došao posle 1860), a Savići, čije je drugo prezime Bošnjakovići, u Konjuši svog rodonačelnika Ranka iz Osata, koji je po okolini gradio kuće brvnare, zvane osaćanke, kao i Mihailovići u Čukojevcu što pamte pretka Vasu Drinjanina, koji je, nastanivši se prethodno u Lipnici, sredinom prošlog veka došao ovde. Od čumićskih Nikolića su Nikolići u Čestinu (1895). Osaćani su i Punići u Kikojevcu, koji su, poreklom od Sjenice, ali su izumrli po muškoj liniji, pa ih nastavljaju potomci domazeta Aksentija, koji se kod njih udomio došavši iz Osata.


Stižu CrnotravciPiše: Mile Nedeljković

I danas ljudi iz okoline Crne Trave važe za vrsne graditelje, vredne i štedljive osobe, mirne naravi. Prilike u Šumadiji, a pogotovu kada je ona oslobađanjem u dva srpska ustanka postala veliko gradilište, uticale su da se umesto dolaska na pečalbu stanovništvo iz okoline Crne Trave opredeljuje za stalno nastanjivanje u ovom privlačnom delu Srbije. Deo stanovništva Crne Trave i okoline, usled buna koje su u ovom predelu izbile zahvaljujući podsticaju zbog uspeha ustanka u Šumadiji i prodoru ustanika ka tim krajevima, bio je prinuđen da se iseli, jer nije smeo da čeka odmazdu Turaka zato što je pristao uz Ustanak. Kako jezgrovito zaključuje Borivoje M. Drobnjaković, u Jasenici su uzrok doseljavanju „teške prilike pod Turcima, teško ekonomsko stanje, a sloboda i ugodniji život u Šumadiji."

Najviše doseljenih Crnotravaca je u okolini Kragujevca, što je i prirodno, jer je Kragujevac bio ekonomsko i političko središte Srbije u prvoj polovini XIX veka. Kompaktnije skupine doseljenika su se nastanile samo u tri naselja - Crnom Kalu, Batočini i Gradcu, dok su po ostalim naseljima porodice Crnotravaca uglavnom pojedinačno raspršene. Između Kočine krajine i Prvog srpskog ustanka iz Crne Trave u Crni Kao su došli Glavaševići, koji će se vremenom razgranati u veliku skupinu rodova, koji je početkom DžDž veka brojao 35 kuća - Markovići 13 (u okviru kojih su Milojevići 5, Ilići 3, Markovići 3, Milanovići 2), Stanojevići 7 (od kojih Petrovići 5, Milosavljevići 2), Lazarevići 6 (od kojih Cvetkovići 4, Lazarevići 2), Nikolići 4 (Nikolići 3, Petrovići 1), Panići 3 i Streljići 2. Kao crnotravsku porodicu Jovan Erdeljanović je u Crnom Kalu zapisao i Mladenoviće (2 kuće), koje su ovde naseljene posle zadržavanja u Batočini.

U isto vreme se u selo Batočinu doseljava rod takozvanih Paspaljara (Tasići 6, Petrovići 1, Savići 1, Nikolići 1 i Jevtići 1 kuća), a u varošicu Batočinu Cvetanovići (4 kuće, od kojih jedna Jovanovića). U toku Prvog ustanka uz svoje zemljake u Crnom Kalu će se naseliti i porodice iz Ruplja kod Crne Trave - Milenkovići 3 kuće (od kojih Milovanovići 1, Miljkovići 1, Savići 1), zatim njihovi srodnici Milanovići (4 kuće) i Ćeleševići (drugo prezime Đorđevići, 5 kuća), a uz svoje zemljake u selu Batočini Krstići (4 kuće, od kojih jedna Stankovića) i Ničkovići (2 kuće). Kasnije, posle Drugog srpskog ustanka, pristići će 1823. godine iz starog zavičaja i Đorići (1).

U toku Prvog ustanka se u Gradac doseljavaju iz Crne Trave Ilići ili Vasiljevići (2 kuće), koji imaju i drugo prezime: Mladenovići, sa ograncima Postolovića (1) ili Apostolovića (2), koji imaju i drugo prezime: Dimitrijevići, a u Majnić dolaze Došljakovići (2 kuće). U selo Nikšić se tad naseljavaju Jovići (12), u okviru kojih su Stankovići i Petrovići, koji dolaze iz sela Brod u Vlasini, a iz Vlasotinaca u Lapovo dolaze Jovanovići (9 kuća, slava Sv. Ilija). Po primedbi koju je stavio Toša Radivojević, od ovih Jovanovića je Lazar Jovanović, ministar pravde u Kraljevini Srbiji. Kasniji su doseljenici Jovanovići (Pavlovići) u Donjoj Sabanti (1857) i Jovanovići u Ilićevu (1871), koji nisu rod, i Ilići u Markovcu (1861).

U seobama i premeštanju stanovništva se često ostvarivala uzajamno-povratna veza između dva predela, kad se stanovništvo jednog predela odseli u drugi predeo, pa otuda, u istom ili sledećem naraštaju, usledi povratak u stari zavičaj. Ovakve seobe, koje je Jovan Cvijić nazvao inversnom migracionom strujom, bile su najuočljivije za stanovništvo što je prelazilo na levu obalu Save i Dunava, pa se otuda vraćalo na stara ognjišta ili u njihovu blizinu u starom kraju. Međutim, ovakva, dvostruka, uzajamno-povratna, veza postoji između više naših predela. Mnogo je Timočana koji su dolazili u Šumadiju, pa su se iz nje u većem ili manjem broju vraćali, a u nešto manjem obimu takvo kruženje je primetno i između Nadibra i Šumadije, kao i Šumadije i predela između Debra i Struge u Makedoniji. I danas je u svesti da se okolina Struge, posebno područje Drimkola, naziva „Mala Šumadija", zbog stanovništva, pretežno iz Pomoravlja, koje je u DžVIII veku tamo prisilno odseljeno, ali su danas to područje Šiptari preplavili i u njemu se odavno ne čuje srpska reč.

Dvostruka selidbena veza postoji i između Šumadinaca i Crnotravaca. Kao što su se u znatnijem broju Crnotravci naselili u nekim šumadijskim naseljima (Crni Kao, Batočina, Gradac), tako su se i Šumadinci naselili u samoj Crnoj Travi. Borivoje M. Drobnjaković je otkrio da su „za vreme Turaka" iz Stragara pod Rudnikom, pošto su iz osvete ubila turskog pašu, pobegla tri brata i naselila se u Crnoj Travi. Početkom XX veka od ta tri brata je bilo više od 120 kuća, koje se nalaze u malama Radovinskoj čuki, Veljkovcima i Jovanovcima u Crnoj Travi, nazvanim verovatno po imenima braće-rodonačelnika (Radovin, Veljko, Jovan). Od Crne Trave, i uopšte predela Vlasine, doseljenici su, posle Lepenice, najradije ostajali u Belici i Jasenici, ali pretežno pojedinačno.

Crnotravci u Belici su Paunovići (Jankovići) u Gornjem Štiplju, a iz Vlasotinaca su Dimitrijevići, Antići (Nedeljkovići) i Ilići (Jevremovići) u Sinjem Viru, kao i Stamenkovići (Čavejići) u Beočiću. Doseljenika iz Vlasine u Jasenici ima u dva naselja - Ilići u Baničini i Đorđevići u Vrbici, a takođe u dva naselja i iz Vlasotinaca - Cvetkovići u Bašinu i Aranđelovići u Pridvorici. U tri naselja Šumadijske Kolubare su davno došli iz predela Vlasine Trajkovići u Sokolovi (12 kuća), Jovanovići (Jeremići, Bugarčići, Nedeljkovići) u Barzilovici (14 kuća), dok se Ignjatovićima u Baroševcu zna vreme doseljavanja (1905) i mesto odakle dolaze (Masurovce na Vlasini).

U Smederevskom Podunavlju su doseljenici iz Vlasotinaca Palojci (Paunovići, Nikolići, Stamenkovići), Miloševići i Mladenovići u Kolarima i Stojanovići u Vodnju, dok su Milisavljevići u Malom Orašju došli iz Konopnice kod Vlasotinaca. U varošici Batočini je porodica Krstića (slava Sv. Trifun), koja je tu prešla iz sela Batočine, od tamošnjih Krstića, a u Markovac su sa Vlasine naseljeni Stamenkovići (iz sela Sredor, opština Vlasotinci).

Materijalna kultura, a pogotovu narodno graditeljstvo, nesumnjivo da je obogaćena dolaskom stanovnika sa Vlasine i iz Crne Trave u Šumadiju.


Leskovčani u ŠumadijiPod pojmom Leskovca i okoline podrazumevamo celinu koja se naziva Leskovačka Morava

Akademik Vladimir Stojančević, nesumnjivo jedan od najboljih savremenih poznavalaca i tumača srpske istorije XIX veka, prvi je u svojim člancima i knjigama ukazao na udeo i značaj Leskovčana u sastavu stanovništva Šumadije. U samom Prvom ustanku su stanovništvom izbeglim iz okoline Leskovca upravljali knez Momir Stojanović u civilnim i vojvoda Strelja Petrović u vojnim stvarima. Knez Momir i vojvoda Strelja su predvodili svoje zemljake u ustancima koji su izbili u leskovačkom kraju 1805, 1806, 1807. i 1809. godine, uzdrmavši tursku upravu duboko u pozadini, ali su, usled turske premoći, morali da izbegnu u oslobođeni deo Srbije, najviše u Temnić, ali i u ostale predele Šumadije.

„Pred kraj ustanka, pre no što će turska vojska krenuti u poslednji pohod na Srbiju, vojvoda Strelja isticao se ne samo kao glavni upravitelj nad leskovačkom izbegličkom populacijom već je važio i kao jedan od najzapaženijih srpskih komandanata na Jastrepcu, odakle se preko granice moglo prelaziti u blisku Leskovačku nahiju", piše Stojančević, u čemu se vidi i težnja za oslobođenjem ovog srpskog kraja, što će se ostvariti tek 1878. godine.

Od znamenitih ljudi iz Leskovca i okoline, koji su se istakli u Prvom srpskom ustanku, Stojančević navodi, između ostalih, vojvodu Cvetka Vranovačkog, Savu Dedobarca i popa Stojana-Ceku Pavlovića, prebega iz sela Mrštana, a od potomaka leskovačkih izbeglica u Šumadiji ističe poznatog dobrotvora Nikolu Spasića i proslavljenog vojvodu Stepu Stepanovića. Analizirajući život leskovačke emigracije u Karađorđevoj Srbiji pred kraj Prvog srpskog ustanka, Stojančević ukazuje na prisustvo stanovništva poreklom od Leskovca, ilustrujući to primerom četrnaest rodova naseljenih u šest sela severnog dela nekadašnje Kragujevačke nahije početkom XX veka (Batočina, Lapovo, Majnić, Maršić, Nikšić i Crni Kao).

Idući tragom ovog Stojančevićevog navoda, može se, zahvaljujući etnološkim izučavanjima, steći podrobnija slika o broju i značaju stanovništva iz okoline Leskovca u etničkoj kompoziciji Šumadije. Za ovu priliku, pod pojmom Leskovca i okoline podrazumevamo predeonu celinu koja se u etnološkoj literaturi naziva Leskovačka Morava, uključujući tu i naselja u slivu Veternice i Jablanice.

Izuzimajući, ovde, stanovništvo predela Vlasine (Vlasotince, Crna Trava), sa područja Leskovačke Morave je, uglavnom početkom XIX veka, doseljeno stanovništvo u oko osamdeset sela u Šumadiji, od čega po 15 u Lepenici i Belici, 14 u Smederevskom Podunavlju, 13 u Jasenici, 11 u Temniću, 4 u Šumadijskoj Kolubari, 3 u Kosmaju i po jedno u Kačeru i Levču, dok ih u Gruži i Ljubićskim selima nema, a u predelu Takova ih je bilo doseljenih, ali se do početka XX veka tu nisu održali. Kako su doseljenici iz Leskovačke Morave išli stazom vardarsko-moravske selidbene struje, to su se oni sticali u Pomoravlju i tzv. niskoj Šumadiji (Temnić, Belica, Lepenica, Jasenica, Smederevsko Podunavlje) pa je dolina Gruže ostala po strani, a samim tim i visinski predeli Šumadije (Kačer, Takovo, Ljubićska sela, Levač), gde ih je malo ili u zanemarljivom broju.

Najstariji doseljenički sloj Leskovčana u šumadijskim selima je u Lepenici. On je, najverovatnije, potekao sa Velikom seobom 1690. godine, ili, nesumnjivo, posle nje, kada je Šumadija bila poprilično zapustela. Tom najstarijem sloju pripadaju u Gornjoj Sabanti Ravništani, veliki rod, čiji su ogranci Marčići ili Stevanovići (4 kuće), Radovanovići (4), Milutinovići (3), Nedeljkovići (3), Nikolići (3), Stevanovići drugi ili Ćosići (2), Lazarevići (1) i Petrovići (1), koji su u svom imenu zadržali spomen na selo Ravništa u Jablanici (postoji i pretpostavka da su u ovo selo došli iz Ravništa kod Vitine na Kosovu).

Pada u oči da je u Lepenici, za razliku od ostalih predeonih celina Šumadije, glavnina Leskovčana naseljena pre Prvog srpskog ustanka. Tako su sredinom XVIII veka u selo Batočinu došli preci Jocića (čiji su ogranci Jocići 10 kuća, Spasići 4, Živanovići 2, Milosavljevići 2, Đokići 1, Stojanovići zvani Tomići 1) i tzv. Likarcini (čiji su današnji rodovi (Krstići 6, Milosavljevići 5, Stamenkovići 3, Tanaskovići 2).

Srodnici Likarcina su tzv. Likarci u Gornjoj Batočini i Crnom Kalu. Likarci u Gornjoj Batočini su Mladenovići (6 kuća), Antići (4), Milisavljevići (1) i Miloševići (1), a u Crnom Kalu Đorđevići (2), Nikolići (2) i Petrovići (1). Da su svi Likarci rod, vidi se i po tome što sve njihove porodice duže od dva i po veka slave istu slavu - Đurđic. U ovo vreme se u Beloševcu nastanjuju Užarevići (danas Jovanovići 4, Đorđevići 3, Dimitrijevići 1).

Posle Kočine krajine, kada su u Beogradskom pašaluku bili snošljiviji uslovi no u drugim srpskim krajevima, Leskovčani se doseljavaju u još dva sela Lepenice. Tada u Botunje dolaze Cvetkovići (u okviru kojih su Stankovići 4, Arsičići 2, Vukajlovići 1), a u Teferič Lazarevići (2) i Petrovići (2), čije je staro prezime Nikolići. Ova dva roda vode poreklo od istog pretka, Veljka Nikolića (r. 1788), od čijih su sinova Lazara (r. 1804) i Petra (r. 1810) oni nastali. Zajedno sa Nikolićima je u Teferič doseljen i predak Pavlovića, čije je staro prezime Đorđevići. Njihov rodonačelnik je Pavle Đorđević (r. 1796), koji je imao sinove Iliju (r. 1820) i Panteliju (r. 1826).

U ovom selidbenom talasu se neke leskovačke porodice nastanjuju uz svoje zemljake u selima Batočini - Simići, drugo prezime Miloševići (2 kuće) i u Gornjoj Batočini - Đorđevići (druga prezimena Đokići, Konstantinovići, Petrovići, ukupno 7 kuća). Za vreme Prvog srpskog ustanka se u varošicu Batočinu doseljavaju Lalići (drugo prezime Milovanovići, slava Sv. Jovan Zlatousti, 2 kuće) i Milovanovići drugi (slava Sveti Nikola, 1 kuća), zatim u selo Batočinu Božanići i Stojanovići, u Lapovo Asurdžići (Đorđevići, 1) i u Maršić rod Tomića (1). Jedino Božanići, kao i Ravništani u Gornjoj Sabanti, od svih rodova koji su u ovom prevratnom vremenu, bežeći od svakojakog zla i pokora, dospeli u Šumadiju, pamte mesto iz koga su došli - Pokovce kod Lebana. Kod ostalih je zavičajni spomen presečen, samo znaju da su „od Leskovca".

Documents

Ko su Sumadinci