163

Glasnik Antropološkog društva Srbije / Journal of the Antropological Society of Serbia

Niš, vol. 47, str. 163-172, 2012, UDK 572(05), ISSN 1820-7936

UDK: 572.512.087-053.5(497.6)

doi:10.5937/gads1247163V

KOMPARATIVNA ANALIZA ANTROPOMETRIJSKIH PARAMETARA UČENIKA OSNOVNIH ŠKOLA URBANOG I

RURALNOG PODRUČJA REGIJE DOBOJ

Zoran Vasić1, Stojko Vidović

2, Irina Vulić

2, Dragana Šnjegota

3, Dušan Šuščević

4, Nikola

Bojić5, Ilija Baroš

5

1OŠ “Sveti Sava” Kakmuž;

2Medicinski fakultet Banja Luka, Katedra za humanu genetiku;

3PMF Banja Luka, Katedra za genetiku;

4Medicinski fakultet Banja Luka, Katedra za anatomiju;

5Medicinski fakultet Banja Luka, Studentska sekcija za morfologiju

Sažetak

Na uzorku učenika osnovne škole u urbanom području, sprovedeno je istraživanje sa ciljem

analize antropometrijskih parametara između dečaka i devojčica uzrasta od prvog do devetog razreda.

Osnovni cilj je utvrđivanje učestalosti i uzroka pretilosti na populaciji školske djece sa namjerom

preveniranja rizika za razvoj bolesti ,,savremenog čoveka” (dijabetes, hipertenzija,

hiperholesterolemija, razvoj metaboličkih sindroma, koronarne bolesti srca, itd.). Proveravani su

osnovni antropometrijski parametri: telesna masa i visina, obim grudnog koša, struka i kukova, a iz

dobijenih vrednosti su izračunati: indeks telesne mase, odnos obima struka prema telesnoj visini i

odnos obima struka prema obimu kukova. Komparacijom rezultata prema dobu i polu ispitanika

očekuju se vrednosti koje bi mogle dati odgovor na neka pitanja, kao što su: stepen razvijenosti i

uhranjenosti školske dece prema dobu i polu u odnosu na sredinu u kojoj žive, godišnji prirast

vrednosti merenih parametara, razlike između dobnih i polnih grupa. Rezultati su komparirani sa

parametrima rasta i razvoja istog uzrasta dece ruralne sredine na osnovu ranije vršenih istraživanja.

Postavljeni cilj predstavlja dokazivanje ili odbacivanje postojanja linearne regresije povezanosti

pojedinih antropometrijskih parametara u odnosu na pol i dob ispitivanog uzorka učenika urbanog i

ruralnog područja, primjenom alometrijske metode.

Ključne reči: antropometrija, dob, pol, alometrija.

Uvod

Na teritoriji Bosne i Hercegovine je 1921. godine bilo 85 odsto poljoprivrednog

stanovništva, a 1939. udio poljoprivrednog stanovništva je opao na 80,2 odsto. Ako se uzme

da je gradsko stanovništvo ono u naseljima sa preko 5.000 stanovnika, onda je taj dio

populacije u BiH iznosio 1921. godine svega 8,8 odsto, a 1931. godine 9 odsto. Bosna i

Hercegovina je, po tom kriterijumu, 1921. imala 11 gradova, a deset godina kasnije samo

dva više (Bošnjović, 1980). Neposredno nakon Drugog svjetskog rata u Bosni i Hercegovini

je 83 odsto stanovništva živjelo na selu, a 17 odsto u gradu. Industrija je zapošljavala svega

2 odsto ukupnog stanovništva (Istorija SKBiH, 1990).

Sredinom pedesetih godina bosanskohercegovačko društvo je, površno posmatrano,

izgledalo kao industrijsko, ali se ispod tog industrijskog plašta i dalje veoma intenzivno

Zoran Vasić i sar. Komparativna analiza antropometrijskih...

164

razvijalo seljačko društvo. Tek od sredine šezdesetih godina gradska i industrijska

civilizacija iz tog sukoba sa seljačkom kulturom počinje zadobijati pobede. Pred izbijanje

rata 1992. Bosna je već imala karakteristike izgrađenog modernog društva (Kamberović,

2007).

U prethodnim istraživanjima koje smo proveli upravo na ovom području (Šuščević i

sar., 2010; Vasić i sar., 2011) posmatrali smo selo i njegovu najvulnerabilniju ali najvažniju

kategoriju – decu. Iz toga su proizašli veoma interesanti i važni zaključci. Ovog puta,

istraživački tim se našao u prilici da proširi opseg istraživanja i na školsku decu iz urbane

sredine. Čak i pre nego što smo završili kompletnu studiju, izračunali statističke parametre,

nametnulo se sledeće pitanje: Šta smo dobili odlaskom sa sela? Koliko su nam deca zdrava?

Rezultati prethodne studije, koja je rađena sa učenicima Osnovne škole „Sveti Sava” iz

sela Kakmuž, Sočkovac i Karanovac, na teritoriji opštine Petrovo, regija Doboj, pokazali su

da se radi o zdravoj populaciji seoske, školske dece (Vasić i sar., 2011).

Područje ovog istraživanja su učenici Osnovne škole „Dositej Obradović” u

gradu Doboju, u severnom delu Bosne i Hercegovine. Doboj leži u aluvijalnoj ravnici na

146m nadmorske visine, na levoj obali reke Bosne, između ušća

reka Usore i Spreče u Bosnu. Pre rata, do 1992. godine, bio je sedište opštine koja je

obuhvatala područje od 691 km2. Taj prostor sada pripada opštinama Doboj, Doboj

Istok, Doboj Jug i Usora. Prva od ovih opština se nalazi u Republici Srpskoj, dok se ostale

tri nalaze u Federaciji BiH. Prema podacima iz 1991. godine u opštini je živelo 102.549

stanovnika, od čega u samom gradu 27.498 stanovnika.

Cilj rada

Cilj rada je bio da se u populaciji školske dece urbanog područja, od prvog do devetog

razreda, starosti od 6 do 15 godina, izvrše antropometrijska merenja, izračunaju i analiziraju

parametri telesnog razvoja učenika oba pola i da se dobijeni rezultati uporede sa rezultatima

dece ruralnog područja. Mnoga istraživanja šireg antropološkog prostora bavila se

praćenjem telesne visine i mase tela kroz različite uzrasne periode dece (Medved i sar.,

1987; Zdravković, 1978; Pavlović, 1999; Božić-Krstić i sar., 2003). Mnogi autori ranijih

istraživanja su ukazivali na značaj praćenja rasta i razvoja dece u predškolskom i

osnovnoškolskom uzrastu, kada je njihov organizam podložan raznim uticajima a čiji se

efekti manifestuju u kasnijem periodu. Neke negativne efekte nije moguće, ili je veoma

teško moguće, popraviti u kasnijem uzrastu (Popović, 2008).

Materijal i metode

Ispitivanje je izvršeno prema Internacionalnom biološkom programu (IBP), a uzorak se

sastoji od 418 učenika, od toga 219 dečaka i 199 devojčica OŠ ,,Dositej Obradović” u

Doboju.

Mereni su sledeći parametri:

• telesna masa (TM),

• telesna visina (TV),

• obim grudnog koša (OGK),

• obim struka (OS),

• obim kukova (OK).

Zoran Vasić i sar. Komparativna analiza antropometrijskih...

165

Iz dobijenih parametara izračunati su:

• indeks telesne mase (BMI),

• odnos obima struka prema telesnoj visini – WSR (waist to stature ratio= OS/TV),

• odnos obima struka prema obimu kukova – WHR (waist to hip ratio = OS/OK).

Merenja su izvršili članovi radnog tima koji se sastojao od nastavnika razredne nastave i

profesora fizičkog vaspitanja OŠ „Dositej Obradović” Doboj i studenti završne godine

Medicinskog fakulteta u Banjoj Luci (članovi Morfološke sekcije) pod nadzorom mentora.

Korištena je inter-observer error metoda, a dozvoljene greške tolerancije su od 0,1 cm i

0,1 kg.

Za utvrđivanje statističke značajnosti razlika aritmetičkih sredina uzoraka učenika

urbanog i ruralnog područja, korišten je t-test za nezavisne uzorke. Testiranje hipoteze o

postojanju statistički značajne razlike između uzoraka izvedeno je sa nivoom statističke

značajnosti od p<0,05 i p<0,01, odnosno sa verovatnoćom pojave greške pri statističkom

zaključivanju od 5% i 1% .

Rezultati i diskusija

Grafikon 1. Odnosi telesnih visina

dečaka urbane i ruralne sredine.

Figure 1. Comparison of bodily height

among boys in urban and rural

environment.

Grafikon 2. Odnosi telesnih visina

devojčica urbane i ruralne sredine.

Figure 2. Comparison of bodily height

among girls in urban and rural

environment.

Analizom srednjih vrednosti telesne visine dečaka i devojčica zapaža se povećanje

visine sa uzrastom kako učenika urbane tako i ruralne sredine (Grafikon 1 i 2). Manja

odstupanja između susednih uzrasnih grupa su prisutna kod dečaka ruralne sredine između

8. i 9. razreda, te kod devojčica urbane sredine u 7. razredu.

Analiza Grafikona 3. pokazuje evidentno povećanje telesne mase dečaka i devojčica sa

uzrastom učenika. Statistički značajno povećanje telesne mase zapaža se kod devojčica u

urbanoj i ruralnoj sredini i to posebno u uzrastu od 2. i 3. razreda te 6. i 7. razreda. Izražene

razlike povećanja telesne mase se uočavaju i kod dečaka i devojčica u urbanoj sredini u

uzrastu 6. i 7. razreda.

Grafikon 4. prikazuje odnos obima grudnog koša kod dečaka i devojčica u urbanoj i

ruralnoj sredini, gde se uočava pozitivan rast obima grudnog koša sa uzrastom ispitanika.

Statistički značajno povećanje obima grudnog koša se zapaža kod devojčica urbane i ruralne

sredine u uzrastu 5. i 6. razreda, ali je u prosečnim vrednostima obim manji kod učenika

ruralne sredine.

Zoran Vasić i sar. Komparativna analiza antropometrijskih...

166

Grafikon 3. Odnos telesne mase dečaka i devojčica urbane i ruralne sredine.

Figure 3. Comparison of bodily weight among girls and boys in urban and rural

environment.

Grafikon 4. Odnos obima grudnog koša dečaka i devojčica urbane i ruralne sredine.

Figure 4. Comparison of thorax width among boys and girls in urban and rural environment

Slični su rezultati istraživanja na prostoru Niša i Pirota (Pantelić i sar., 2010; Nikolić i

sar., 2010), merenih parametara 2008. godine, i to: telesne visine, telesne mase i obima

grudnog koša kod sedmogodišnjih dečaka i devojčica. Grafikoni 5. i 6. pokazuju kako se

prema uzrastu povećavaju vrednosti obima struka, s tim da su prosečne vrednosti obima

veće i kod dečaka i devojčica u urbanoj sredini. To povećanje je posebno izraženo kod

uzrasta 5. i 7. razreda oba pola u odnosu na ispitanike ruralne sredine.

Analizom grafikona 7. i 8. uočavaju se značajne razlike u povećanim vrednostima

obima kukova kod dečaka urbane u odnosu na dečake ruralne sredine. Kod devojčica ova

odstupanja su izražena u uzrastu 6. razreda, gdje se zapaža povećanje vrednosti obima

kukova ispitanika iz urbane sredine.

U grafikonima 9. i 10. prikazane su srednje vrednosti BMI dečaka i devojčica urbane i

ruralne sredine, gde je evidentno povećanje BMI kod dječaka u urbanoj sredini u uzrastu od

4. i 6. razreda, a dečaci istog uzrasta ruralne sredine imaju neznatan porast vrednosti BMI i

uglavnom se kreće prema uzrasnim kategorijama. Kod devojčica u urbanoj sredini se

zapažaju promene u distribuciji BMI u zavisnosti od uzrasta, te statistički značajno

povećanje u uzrastu 2, 4. i 6. razreda.

Zoran Vasić i sar. Komparativna analiza antropometrijskih...

167

Grafikon 5. Odnosi obima struka dečaka

urbane i ruralne sredine

Figure 5. Comparison of waist size

among boys in urban and rural

environment

Grafikon 6. Odnosi obima struka

devojčica urbane i ruralne sredine.

Figure 6. Comparison of waist size

among girls in urban and rural

environment.

Grafikon 7. Odnosi obima kukova dečaka

urbane i ruralne sredine.

Figure 7. Comparison of hips size among

boys in urban and rural environment.

Grafikon 8. Odnosi obima kukova

devojčica urbane i ruralne sredine.

Figure 8. Comparison of hips size among

girls in urban and rural environment.

Grafikon 9. Vrednosti BMI u dječaka iz

urbane i ruralne sredine.

Figure 9. BMI values of boys in urban

and rural environment.

Grafikon 10. Vrednosti BMI u

djevojčica iz urbane i ruralne sredine.

Figure 10. BMI values of girls in urban

and rural environment.

168

Grafikon 11. Vrednosti indeksa telesne mase izražene u percentilima u ruralnoj populaciji

dece u odnosu na pol.

Figure 11. BMI values shown in percentils among children in rural environment reffering to

gender.

Grafikon 12. Vrednosti indeksa telesne mase izražene u percentilima u urbanoj populaciji

dece u odnosu na pol.

Figure 12. BMI values shown in percentils among children in urban population reffering to

gender.

Grafikon 13. Vrednosti WHR u

populaciji devojčica urbane i ruralne

sredine.

Figure 13. WHR values among girls in

urban and rural environment.

Grafikon 14. Vrednosti WHR u

populaciji dečaka urbane i ruralne

sredine.

Figure 14. WHR values among boys in

urban and rural environment.

169

Na grafikonima 11. i 12. može se zapaziti da su vrijednosti BMI, izražene u

percentilima u odnosu na pol, niže kod djevojčica u ruralnoj odnosno urbanoj sredini, tj.

generalno gledano, niže kod učenika ruralne sredine. Grafikoni 13. i 14. pokazuju da su

vrednosti WHR u populaciji dece urbane sredine niži u odnosu na populaciju dece ruralne

sredine.

Na grafikonima 15. i 16. uočava se da su vrednosti WSR u populaciji dece ruralne

sredine niže od istih vrednosti kod dece urbane sredine.

Grafikon 15.Vrednosti WSR u populaciji

devojčica urbane i ruralne sredine.

Figure 15. WSR values among girls in

urban and rural environment.

Grafikon 16. Vrednosti WSR u populaciji

dečaka urbane i ruralne sredine.

Figure 16. WSR values among boys in

urban and rural environment

Rezultati t-testa pokazuju postojanja statistički značajnih razlika između dva uzorka u

pogledu svih varijabli sa ostvarenim nivoom statističke značajnosti manjim od 0,01, tj. sa

verovatnoćom greške pri statističkom zaključivanju manjom od 1% (Tabela 1).

Antropometrijske karakteristike u razvoju čoveka od rođenja do zrelog doba su pod

uticajem raznih unutrašnjih i spoljašnjih uslova. Analizirajući ukupne rezultate merenih

parametara urbane sredine i komparirajući ih sa rezultatima istih parametara ruralne sredine,

zaključujemo da na razlike u korist dece iz ruralnog područja utiče više faktora i razloga kao

što su: geografski uslovi, industrijski razvoj, socioekonomski status, ekološki faktori, itd.

Populacija školske dece obuhvaćena ovim istraživanjem se nalazi na međusobnoj

udaljenosti sela Kakmuž i grada Doboja oko 25 km. Pretpostavka da su socioekonomski

uslovi u kojima žive deca u gradu mnogo bolji od uslova u kojima žive dece u seoskom

području, dala je očekovano povoljnije rezultate antropometrijskih merenja za decu grada

Doboja. Međutim, ovo istraživanje je pokazalo manje vrednosti gotovo svih

antropometrijskih mera kod dece koja žive u ruralnoj sredini. Jedini parametar koji je

odstupao od ove „formule” jeste vrednost WHR, koji je bio viši u populaciji „ruralne” dece.

Zašto je to tako, ostaje da se odgovori detaljnijom analizom ili eventualno objasni

genetičkim faktorima.

Samo zdrava i stabilna porodica može da ispuni svoju funkciju (Šuščević i sar., 2010)

vaspitanja dece, ali pored značajnog uticaja porodice treba naglasiti i veoma važnu vaspitnu

dimenziju koju ostvaruje škola. Pozitivni vaspitni uslovi dece u Kakmužu prepoznaju se u

značajnoj ulozi i škole i roditelja u pogledu većeg angažmana učenika u vannastavnim i

vanškolskim aktivnostima. Tradicionalno je škola u Kakmužu, i samo selo kao izuzetak,

mesto koje ima razvijene sportske i kulturno-zabavne organizacije gde učenici aktivno i

organizovano koriste slobodno vreme. U Kakmužu učenici svakodnevno pešače do škole po

nekoliko kilometara. Činjenica je da se u gradu Doboju živi bržim tempom i da grad ima

veću ponudu sadržaja za decu, koja istovremeno može imati i negativne posledice za decu u

Zoran Vasić i sar. Komparativna analiza antropometrijskih...

170

razvoju. Grad nudi deci mnogo više za život, ali su u gradu češće negativne pojave, kao što

su: dečiji nestašluci i vandalizam, maloletnička delikvencija, pa čak i mnogo teži oblici

ponašanja. „Brza hrana” se više nudi deci u gradu, dok deca u selu konzumiraju više

„prirodnu” hranu. U gradu je nedovoljno zelenih površina i igrališta, manja je kontrola i

nadzor nad decom zbog zauzetosti roditelja svakodnevnim obavezama, itd.

Tabela 1. Rezultati t-testa svih merenih varijabli između dva uzorka.

Table 1. T-test results of all variables between two samples.

Zaključak

• Svi mereni parametri (telesna visina, telesna masa, obim struka, obim kukova, obim

grudnog koša, indeks telesne mase i WSR), pokazuju manje vrednosti u populaciji

učenika ruralne sredine izuzev parametra WHR, koji je viši kod dece ove populacije.

• Uočena razlika je visoko statistički značajna- p<0,01.

• Telesna visina dece sa sela je manja u odnosu na telesnu visinu dece iz grada.

• Obim grudnog koša i telesna masa dece sa sela je manja u odnosu na decu iz grada.

• Obim struka i obim kukova u dečaka i devojčica iz ruralnog područja je manji u odnosu

na dečake i devojčice iz urbanog područja.

• Indeks telesne mase je manji u ruralnoj populaciji učenika.

• Vrednosti WHR u populaciji dece sa sela su veće u odnosu na gradsku populaciju.

• Vrednosti WSR u gradskoj populaciji su veće u odnosu na ruralnu populaciju.

Literatura

Bošnjović I. Privreda i stanovništvo Bosne i Hercegovine u međuratnom razdoblju. Acta historico-

oeconomica Yugoslaviae. 1980;7:148-49.

Božić-Krstić V, Rakić R, Pavlica T. Telesna visina i masa predškolske i mlađe školske dece u Novom

Sadu. Glasnik antropološkog društva Jugoslavije. 2003;38:91–100.

Istorija Saveza komunista Bosne i Hercegovine. Sarajevo. 1990;2-13.

Zoran Vasić i sar. Komparativna analiza antropometrijskih...

171

Kamberović H. Karakteristike društva u Bosni i Hercegovini neposredno nakon Drugog svjetskog rata.

U: Naučni skup: Bosna i Hercegovina prije i nakon ZAVNOBIH-a. Akademija nauka i

umjetnosti Bosne i Hercegovine. Sarajevo. 2007;214-226.

Medved R, Barbir Ž, Brdarić R, Gjurić Z, Heimer S, Kesić B, Medved V, Pećina M, Todorović B,

Tucak A, Vuković M. Sportska medicina. JUMENA. Zagreb.1987.

Nikolić M, Đurašković R, Pantelić S, Nikovski G. Poređenje pokazatelja rasta i razvoja

sedmogodišnjih devojčica iz različitih vremenskih perioda. Glasnik Antropološkog društva

Srbije. 2010;45:327-334.

Pantelić S, Nikolić M, Đurašković R. Razvojne karakteristike sedmogodišnjih dečaka iz različitih

vremenskih perioda. Glasnik Antropološkog društva Srbije. 2010;45:319–326.

Pavlović M. Ishranjenost dece u Severnobačkom okrugu. Zavod za zaštitu zdravlja. Subotica. 1999.

Popović B. Trend razvoja antropometrijskih karakteristika dece uzrasta 4–11 godina. Glasnik

Antropološkog društva Srbije. 2008;43:455–465.

Šuščević D, Vasić Z, Vidović S, Obradović Z, Tanjga R, Stanković J, Baroš I. Uticaj socijalnog statusa

porodice na neke antropometrijske parametre školske dece u ruralnom području. Glasnik

Antropološkog društva Srbije. 2010;45:45–51.

Vasić Z, Vidović S, Šuščević D, Karan Ž, Lončar M, Ramić I, Dragić S. Antropometrijska analiza

učenika osnovne škole u ruralnom području. Glasnik Antropološkog društva Srbije. 2011;46:95–

101.

Zdravković S. Antropometrijske karakteristike i motoričke sposobnosti i njihova povezanost u dece 5.

i 6. godina. Magistarski rad. Medicinski fakultet. Skoplje. 1978.

COMPARATIVE ANALYSIS OF ANTHROPOMETRIC PARAMETERS OF THE PRIMARY SCHOOL PUPILS OF URBAN

AND RURAL DOBOJ REGION

Zoran Vasić, Stojko Vidović, Irina Vulić, Dragan Šnjegota, Dušan Šuščević, Nikola

Bojić, Ilija Baroš

Abstract

An investigation was conducted on the sample of primary school students in urban area with the

aim of analyzing the anthropometric parameters between boys and girls entering 1st-9th grade. The

main objective is to determine the frequency and causes of obesity in the population of school children

with the intention of preventing the risks of developing the "modern man" diseases (diabetes,

hypertension, hypercholesterolemia, the development of metabolic syndromes, coronary heart disease,

etc). The basic anthropometric parameters were measured: body weight and height, chest, waist and

hips circumference, and from the obtained values the following were calculated: body mass index,

ratio of waist circumference to body height and ratio of waist circumference to hips circumference.

The comparison of the results according to age and sex of the pupils is expected to give the values that

might answer some questions, such as: the degree of development and nutritional status of

schoolchildren according to age and sex in relation to the environment in which they live, the annual

increment of the measured parameters value, the differences between age and gender groups. Results

were compared with parameters of growth and development of the children of same age in rural areas

based on earlier research. The goal of the study is to confirm or reject the existence of a linear

regression in correlation to some anthropometric parameters in relation to sex and age of the pupils

from urban and rural areas, by means of the allometric method.

Key words: anthropometry, age, sex, alometry.