Koncepcija Za Devetgodisno Osnovno Obrazovanie Mk

7/23/2019 Koncepcija Za Devetgodisno Osnovno Obrazovanie Mk

1/177

MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE I NAUKA

BIRO ZA RAZVOJ NA OBRAZOVANIETO

KONCEPCIJAZA DEVETGODI[NO OSNOVNO

VOSPITANIE I OBRAZOVANIE

FEVRUARI, 2007, SKOPJE


2/177

2

Koncepcijata za devetgodi{no osnovno vospitanie i obrazovanie ja izraboti

komisija formirana od strana na ministerot za obrazovanie i nauka.Komisijata vo svojata rabota se rakovode{e od sovremenite nau~ni dostigawa vooblastite koi{to se odnesuvaat na obrazovanieto na decata na vozrast od 6 do 15 godini,kako i na svojata stru~nost, kompetentnost i odgovornost.

Nejzinite ~lenovi rabotea nezavisno i bez pritisoci i se vklu~uvaa vo pod-gotovkata na koncepcijata vo zavisnost od svoite mo`nosti i podra~je na interes istru~nost.

Za predloènite re{enija vo koncepcijata ~lenovite na komisijata ne senadglasuvaa, tuku site gi iznesuvaa svoite razmisluvawa i sugestii za opredelenipra{awa. Sekoj ~len ja prifati kone~nata verzija na koncepcijata i pokraj poedine~-noto poinakvo razmisluvawe po nekoe odredeno pra{awe.

Kone~nite re{enija gi sodràt i zabele{kite i sugestiite dobieni od stru~-nata javnost po javnata rasprava za predloèniot dokument.

^lenovi na komisijata za izrabotka naKoncepcijata za devetgodi{no osnovno vospitanie i obrazovanie:

^lenovi za sozdavawe na zakonskata ramka, konsultacii i poddr{ka priizrabotkata na koncepcijata:

- Sulejman Ru{iti, minister za obrazovanie i nauka- Pero Stojanovski, dràven sekretar vo Ministerstvoto za

obrazovanie i nauka

^lenovi za izrabotka na koncepcijata:- m-r Ta{e Stojanovski, rakovoditel na Oddelenieto za istraùvawe,

razvoj i sistemski pra{awa- Mitko ê{larov, rakovoditel na Sektorot za razvoj na vospitno-obra-

zovniot sistem i razvoj na standardi, nastavni planovi i programi- Vesna Horvatovi}, direktor na Biroto za razvoj na obrazovanieto- Qiqana Samarxiska - Panova, rakovoditel na Oddelenieto za razvoj na

vospitno-obrazovniot sistem i razvoj na standardi, nastavni planovi iprogrami vo predu~ili{noto vospitanie i oddelenskata nastava

- Silvana Veteroska, rakovoditel na Sektorot za profesionalen razvoj navospitno-obrazovniot kadar i sovetodavna stru~na rabota

- d-r Nikolina Kenig, Institut za psihologija, Filozofski fakultet,Univerzitet Sv. Kiril i Metodij - Skopje

- d-r Lena Damovska, Institut za pedagogija, Filozofski fakultet,Univerzitet Sv. Kiril i Metodij - Skopje

- d-r Xeladin Murati, Pedago{ki fakultet - Skopje- d-r Quqita Isaku, Dràven univerzitet - Tetovo- d-r Ruhi Bakiu, Univerzitet na Jugoisto~na Evropa -Tetovo


3/177

3

S o d r ` i n a

PRV DEL ANALIZA NA OSNOVNOTO OBRAZOVANIE

V O V E D 7

ORGANIZACIJA I UPRAVUVAWE 8Osnovni pokazateli za osnovnoto obrazovanie 9

TRAEWE NA ZADOL@ITELNOTO OBRAZOVANIE I NEGOVATAVNATRE[NA ORGANIZACIJA 10

Iskustva vo EvropaIskustva vo MakedonijaOrganizacija na nastavata i odmorite na u~enicite

101213

STRUKTURA NA NASTAVNIOT PLAN 16Povrzuvawe na predu~ili{noto so osnovnoto vospitanie i obrazovanie 16Karakteristiki na nastavniot plan i nastavnite programi za osnovnoto

u~ili{teZadolìtelni predmeti vo niìte oddelenijaZadolìtelni predmeti vo vi{ite oddelenijaIzborni predmetiFakultativni predmetiâs na oddelenskata zaednica

Dopolnitelna i dodatna nastava

18182024262626

OBRAZOVANIE NA DECATA SO POSEBNI POTREBI 27

NADARENI UÊNICI 29

PLANIRAWE I ORGANIZACIJA NA NASTAVATA 31Nastavni predmeti po periodi ili ciklusiNastavni predmeti vo zavr{niot period ili ciklusIndividualizirana nastava i formirawe na paralelkitePlanirawe i organizacija na nastavata vo na{ite u~ili{ta

31343538

OCENUVAWE NA ZNAEWATA I NAPREDUVAWETO NA UÊNICITE 39Iskustvo vo razvienite zemjiIskustvo za ocenuvaweto na znaewata na u~enicite vo na{ite u~ili{ta

3942

OBRAZOVANIETO NA NASTAVNICITE I NIVNITE KOMPETENCII 46Aktuelni pra{awa i problemiRazvivawe na sistem za obuka na nastavnicite

4850

SORABOTKA SO RODITELITE 51Funkcii na stru~nata slu`ba vo u~ili{teto[to pokaùva na{eto iskustvo

5354

UÊBNICI, PRIRA^NICI I RABOTNI TETRATKI 56

DRUGI RELEVANTNI ANALIZI I ISTRA@UVAWA 57

PREVOZ NA UÊNICITE DO UÎLI[TETO I DO NIVNIOT DOM 59

ZAKLU^NI SOGLEDUVAWA KAKO OSNOVA ZA PROMENITE 60


4/177

4

VTOR DEL KONCEPCIJA ZA DEVETGODI[NO OSNOVNOVOSPITANIE I OBRAZOVANIE

66

V O V E D 67

PRINCIPI NA OSNOVNOTO VOSPITANIE I OBRAZOVANIE 69

Princip na demokrati~nostPrincip na nediskriminacijaPrincip na po~ituvawe na individualnite razliki me|u u~enicitePrincip na celosen razvoj na li~nosta na u~enikotPrincip na najdobar interes na detetoPrincip na aktivno u~estvo na u~enicite vo ìvotot na u~ili{tetoPrincip na kvalitet na obrazovanieto i me|unarodna sporedlivost naznaewataPrincip na op{toobrazoven karakter na osnovnoto u~ili{tePrincip na podgotvuvawe na u~enicite za doìvotno u~ewePrincip na razbirawe na drugite i multikulturnostPrincip za vklu~uvawe na u~enicite so posebni obrazovni potrebi voosnovnoto obrazovanie

Princip na fizi~ka bezbednost i zdravjePrincip na avtonomnost, kompetentnost i odgovornostPrincip na partnerstvo pome|u u~ili{teto, roditelite i lokalnatasredina

697070717171

72737373

74

7475

75

CEL NA OSNOVNOTO VOSPITANIE I OBRAZOVANIE 76

ORGANIZACIJA NA NASTAVATA VO OSNOVNOTO UÎLI[TE 79Po~etok na {koluvawetoPrv period na nastavata odIdoIIIoddelenieVtor period odIVdo VIoddelenieZavr{en period od VIIdoIH oddelenieOsnovno obrazovanie na vozrasnite

Plan na nastavata vo u~ebnata godina

8082838485

85

PLANIRAWE NA NASTAVATA 86

NASTAVEN PLAN ZA OSNOVNOTO UÎLI[TE ODI - IH ODDELENIE 88Osnovni karakteristiki na nastavataZadolìtelni predmetiIzborni predmetiOpredeluvawe na u~enicite za izbornite predmeti

Dol`nosti na u~ili{teto za izbornite predmetiIndividualizirana i grupna rabota vo nastavata

Dopolnitelna nastavaDodatna nastava

Oddelenska zaednicaPro{irena programa na u~ili{teto

90909393969799

100

101102

OCENUVAWE NA ZNAEWATA I NAPREDUVAWETO NA UÊNICITE 102

[KOLUVAWE NA UÊNICITE SO POSEBNI OBRAZOVNI POTREBI 107

VONNASTAVNI AKTIVNOSTI 109Grià za zdravjeto na u~eniciteSorabotka so lokalnata sredina

112112

OSNOVNO MUZI^KO I BALETSKO OBRAZOVANIE 114

OBRAZOVANIETO NA NASTAVNICITE 118


5/177

5

NADLE@NOSTI, PRAVA I ODGOVORNOSTI 121Prava i dol`nosti na u~enikot, u~ili{teto, roditelite i op{tinataVospitni merki

123126

IZDAVAWETO, IZBOROT I VREDNUVAWETO NA UÊBNICITE IDRUGATA UÎLI[NA LITERATURA

127

NAÎNI NA VOVEDUVAWE NA PROMENITE VO UÎLI[NIOTSISTEM

128

Postapnost i obezbeduvawe na soodvetni usloviOdgovornost za kvalitet na obrazovanietoRazvivawe sistem za sledewe na kvalitetot na obrazovanietoPovrzuvawe i integrirawe na nastavnite programi

128130131132

OÊKUVANI REZULTATI 132

DINAMIKA NA VOVEDUVAWE NA DEVETGODI[NOTO OSNOVNOOBRAZOVANIE

135

AKTIVNOSTI, VREMENSKA RAMKA I ODGOVORNI INSTITUCII ZAVOVEDUVAWE NA DEVETGODI[NOTO OSNOVNO OBRAZOVANIE

137

TRET DEL PRILOZI KON KONCEPCIJATA 140Statisti~ki podatoci za osnovnoto obrazovanie vo Makedonija 141Pregledi za osnovnoto (i niòto sredno) obrazovanie vo drugi dràvi 144Nastavni planovi na evropskite zemji za osnovnoto (i niòto sredno)obrazovanie

146

RELEVANTNA LITERATURA 176


6/177

6

A N A L I Z A

NA OSNOVNOTO OBRAZOVANIE VO REPUBLIKA MAKEDONIJA

I VO DRUGI DR@AVI

I DEL


7/177

7

I. V O V E D

Celta na analizata e da dade prikaz na razvojot na osnovnoto obra-

zovanie vo Republika Makedonija i vo drugi razvieni dràvi osobeno voEvropskata unija. Analizata }e se koristi vo razmisluvawata za gradewe-

to na Koncepcijata za devetgodi{no osnovno obrazovanie i Nastavniot

plan za osnovnoto u~ili{te. Za taa cel ovde se opfateni klu~ni aspekti

{to se odnesuvaat na:

- organizacijata i upravuvaweto vo osnovnoto obrazovanie;

- strukturata na nastavniot plan;

- na~inot na formiraweto na grupite vo nastavata;- planiraweto na nastavata;

- obrazovanieto na decata so posebni obrazovni potrebi;

- ocenuvaweto na u~enicite i napreduvaweto vo obrazovanieto;

- obrazovanieto na nastavnicite i nivnite kompetencii;

- sorabotkata so roditelite;

- u~ebnicite i prira~nicite.

Pokraj navedenite aspekti vklu~eni se i bitnite pra{awa za

osnovnoto muzi~ko i baletsko obrazovanie i osnovnoto obrazovanie na

vozrasnite. Se razgleduvaat sostojbite za sorabotkata na osnovnoto u~i-

li{te so lokalnata sredina, a osobeno so roditelite.

Posebno se napraveni ocenki za aktuelnite problemi vo odnos na

kvalitetot na u~ebnicite i prira~nicite za u~enicite i za nastavnicite,

detskite spisanija i drugata literatura {to e povrzana so dejnosta na

osnovnoto obrazovanie i vospitanie.

Vo analizata se izbrani ovie aspekti, pred s#, poradi potrebata da

se dobijat potemelni argumentirani soznanija za slabostite, no i za dob-

rite strani na osnovnoto obrazovanie vo Republika Makedonija. Pritoa,

kako {to be{e navedeno, se zemaat predvid podatocite za osnovnoto obra-

zovanie vo onie dràvi so podolga tradicija vo {kolstvoto vo Evropa i

{to imaat uspe{ni reformi.

Za mnogu pra{awa i ocenki, {to se pokrenati vo analizata, u{te

pokonkretni odgovori, pokazateli ili argumenti moè da se najdat vo


8/177

8

sporedbenite pregledi, a osobeno za po~etokot na {koluvaweto, traewe-

to na zadolìtelnoto obrazovanie, negovata vnatre{na organizacija,

strukturata na nastavnite planovi, organizacijata na nastavata i od-

morite za u~enicite, kako i podatoci za optovarenosta na u~enicite vo

osnovnoto u~ili{te i vo zadolìtelnoto obrazovanie.

Vo prilog ima i drugi va`ni podatoci za sostojbite vo osnovnoto

obrazovanie vo Republika Makedonija.

Analizata celosno e oformena so zaklu~ni sogleduvawa {to se

zemaat kako osnova za promenite.

II.ORGANIZACIJA I UPRAVUVAWE

Vo Ustavot na Republika Makedonija vo ~len 44 odredeno e deka

osnovnoto obrazovanie e zadolìtelno i besplatno. Osnovnoto obrazova-

nie se ureduva so Zakonot za osnovno obrazovanie. Toa se izveduva vo

osnovnite u~ili{ta, a za u~enicite so posebni obrazovni potrebi,

zavisno od vidot i stepenot na nivnite potrebi, se organiziraat i

posebni osnovni u~ili{ta ili paralelki pri osnovnite u~ili{ta.

Nastavata i drugite oblici na vospitno-obrazovna rabota vo u~ili{tetovo ramkite na garantiranite programi za u~enicite e besplatna i se

finansira so sredstva od buxetot na Republika Makedonija.

Op{tinite osnovaat osnovni u~ili{ta po prethodno pribaveno

mislewe od Vladata na Republika Makedonija. Osnovnoto u~ili{te vo

svojot sostav moè da ima edno ili nekolku podra~ni u~ili{ta {to se

organiziraat vo naseleni mesta so mal broj u~enici, za {to odlu~uva

osnova~ot po prethodno mislewe od Ministerstvoto za obrazovanie inauka.

Vospitno-obrazovnata dejnost na osnovnoto u~ili{te se izveduva

spored nastaven plan i nastavni programi {to gi donesuva ministerot za

obrazovanie i nauka. Osnovnite u~ili{ta im ovozmoùvaat na site

dràvjani na Republika Makedonija da go ostvarat pravoto na osnovno

obrazovanie so organizirana nastava i drugi oblici na vospitno-obra-

zovna rabota i toa vo obem {to se odreduva so Zakonot za osnovno obrazo-


9/177

9

vanie, odnosno so nastavniot plan i nastavnite programi za osnovnoto

u~ili{te.

Obvrskite za finansirawe na nastavata i drugata vospitno-

obrazovna rabota, {to se predvideni so nastavniot plan i so nastavnite

programi, usoglaseni se me|u op{tinite i dràvata. Od izvori na drà-

vata se izdvojuvaat namenski sredstva za platite i li~nite primawa na

vrabotenite za izveduvawe na nastavata i drugite vospitno-obrazovni

aktivnosti spored nastavniot plan za osnovnoto u~ili{te, za platite na

nastavnicite za prodolèniot prestoj i celodnevnata nastava za

u~enicite od I do IV oddelenie, kako i za osnovnoto muzi~ko i baletsko

obrazovanie i osnovnoto obrazovanie na vozrasnite. Od isti izvori se

pokrivaat materijalnite tro{oci na u~ili{tata za odrùvawe na

u~ili{niot prostor i nabavka na nastavni sredstva i oprema. Op{tinite

vo sorabotka so centralnata vlast obezbeduvaat sredstva za prevoz na

u~enicite i za smestuvawe i ishrana vo u~eni~kite domovi.1

Osnovni pokazateli za osnovnoto obrazovanie

Osnoven statisti~ki pokazatel za tendenciite vo osnovnoto

obrazovanie e brojot na u~enicite {to se zapi{uvaat vo I oddelenie. Vo

periodot od 1991 godina do 2005 godina vo osnovnoto obrazovanie vo

Republika Makedonija zapo~nuva pozna~itelno da opa|a brojot na

u~enicite. Od 33 993 zapi{ani u~enici vo I oddelenie vo u~ebnata 1991/92

godina brojot e opadnat na 25 791 u~enik vo I oddelenie vo 2004/05 godina.

Na po~etokot na 2006/07 godina vo podgotvitelnata godina na osnovnoto

u~ili{te zapi{ani se 23 684 u~enici, od koi 17 779 u~enici vo osnovnite

u~ili{ta i 5 905 vo gradinkite, dodeka, pak, vo istata godina vo I od-

delenie se zapi{ani okolu 23 562 u~enici.

Vo u~ebnata 2004/05 godina vo Republika Makedonija ima 512

osmooddelenski u~ili{ta, 496 ~etirioddelenski i 2 {estooddelenski

u~ili{ta. Vo istata u~ebna godina vospitno-obrazovnata rabota e

organizirana vo 9920 paralelki so 223876 u~enici, a nastavata i drugata

1 Od juni 2007 godina finansiraweto na osnovnoto obrazovanie e vo nadle`nost naop{tinite.


10/177

10

vospitno-obrazovna rabota ja izveduvaat 13970 nastavnici, vospituva~i i

stru~ni sorabotnici.

Prose~niot broj na u~enicite vo paralelkite od I do IV oddelenie

vo u~ebnata 2004/05 godina se dviì po 25,27 u~enici na eden oddelenski

nastavnik, dodeka vo paralelkite od V - VIII oddelenie po 24,37 u~enici

na eden nastavnik.

III.TRAEWE NA ZADOL@ITELNOTO OBRAZOVANIE INEGOVATA VNATRE[NA ORGANIZACIJA

Iskustva vo Evropa

Vo pove}eto evropski i drugi razvieni dràvi vo zadolìtelnotoobrazovanie decata se vklu~uvaat na vozrast od pet ili {est godini,

dodeka vo Severna Irska, Luksemburg, Norve{ka, Holandija, Anglija i vo

nekoi drugi zemji i so navr{eni pet ili ~etiri godini. Vo Republika

Makedonija, od u~ebnata 2005/06 godina, vo osnovnoto u~ili{te vo

podgotvitelnata godina se zapi{uvaat site deca koi do krajot na

kalendarskata godina }e napolnat {est godini. Vsu{nost, osnovnoto

obrazovanie zaedno so podgotvitelnata godina trae 9 godini. Vidi del III,

prilog 2. Imeno, spored Zakonot zadolìtelnoto osnovno obrazovanie

opfa}a: podgotvitelna godina; ~etiri godini oddelenska nastava i

~etiri godini predmetna nastava.

Vo razvienite dràvi vnatre{nata organizacija na zadolìtel-

noto obrazovanie e razli~na vo zavisnost od celokupnata struktura na

u~ili{nite sistemi, vklu~uvaj}i gi predu~ili{noto vospitanie, osnov-

noto obrazovanie, kako i niòto sredno i vi{oto sredno obrazovanie.

Taka, na primer, vo Belgija osnovnoto obrazovanie {to zapo~nuva na 6 -

godi{na vozrast na decata trae 6 godini, a ras~leneto e na tri periodi

(sekoj od niv trae dve godini). Po osnovnoto obrazovanie sledi u{te eden

period na zadolìtelno obrazovanie {to trae 3 godini.

Vo Italija prvoto nivo na zadolìtelnoto obrazovanie e Schola

elementare i opfa}a u~enici na vozrast od 6 do 11 godini, a organizirano e

vo dva ciklusi: prviot trae dve, a vtoriot tri godini. Vtoroto nivo na

zadolìtelnoto obrazovanie (niè sredno) (Schola media) trae tri godini.


11/177

11

Vo Portugalija zadolìtelnoto obrazovanie trae od 6-ta do 15-ta

godina na u~enicite i e podeleno na tri periodi: prviot period trae

~etiri godini, vtoriot dve godini i tretiot period tri godini.

Vo Velika Britanija (Anglija i Vels) zadolìtelnoto obra-

zovanie zapo~nuva na petgodi{na vozrast. Prvoto nivo trae od 5-ta do 11-

ta godina na u~enicite i se deli na dva periodi, a potoa sledi vtoroto

nivo koe opfa}a, isto taka, dva periodi.

- period I: od 5 do 7 godini;

- period II: od 7 do 11 godini;

- period III: od 11 do 14 godini;

- period IV: od 14 do 16 godini.

Klu~nite periodi I i II pripa|aat na prvata faza, a periodite III i

IV ja so~inuvaat vtorata faza.

Vo [vedska od 1997 godina u~ili{tata mora da obezbedat mesto za

{estgodi{nite i sedumgodi{nite deca. Zadolìtelnoto {koluvawe trae

16 godini. Za [vedska karakteristi~no e zadolìtelnoto osnovno

u~ili{te koe vnatre{no e dosta ras~leneto. Vsu{nost, devetgodi{noto

osnovno u~ili{te e podeleno na tri ciklusi, a sekoj od niv trae po tri

godini.

Vo nekoi dràvi osnovnoto u~ili{te ne e organizirano po

ciklusi, kako na primer vo Danska, a specifi~en primer e modelot na

osnovnoto u~ili{te vo Germanija, kade osnovnoto u~ili{te vo nekoi

pokraini trae ~etiri godini, a vo drugi pet ili {est godini. Po

osnovnoto u~ili{te sledat u{te pet ili {est godini od zadolìtelnoto

obrazovanie vo ramkite na razli~ni vidovi na nu`ni sredni u~ili{ta:

Hauptschule, Realschule, Gimnasium, Gesamtschule. Niòto sredno u~ili{te e

za u~enici od 10 do 16 godini, a vi{oto od 16 do 19 godini.

Vo Republika Slovenija devetgodi{noto osnovno u~ili{te e

podeleno na tri vospitno-obrazovni ciklusi koi traat po tri godini.


12/177

12

Iskustva vo MakedonijaSpored Zakonot za osnovno obrazovanie vo Republika Makedonija

od u~ebnata 2005/2006 godina vo podgotvitelnata godina na osnovnoto

u~ili{te se zapi{uvaat decata koi do krajot na kalendarskata godina }enapolnat {est godini. Taka, hronolo{kata vozrast na decata vo podgot-

vitelnata godina se dvi`i me|u 5 godini i 8 meseci i 6 godini i 7 meseci.

Me|utoa, ovaa zakonska odredba s# u{te ne se primenuva dosledno, taka

{to pribli`no 3% od decata ne se opfateni vo podgotvitelnata godina

vo grupite vo osnovnite u~ili{ta ili vo gradinkite. Zatoa zna~itelen

broj od u~enicite vo I oddelenie se zapi{uvaat bez neophodnata podgotov-

ka za osnovnoto u~ili{te. Toe e karakteristi~no za decata od ruralnitesredini, kako i od semejstva so ponisko obrazovanie na roditelite i od

posiroma{ni sredini. Ovie sostojbi imaat nepovolno vlijanie na

razvojot na decata u{te vo I oddelenie, osobeno poradi nedovolnata

podgotvenost za sledewe na nastavata, a so toa i za redovnoto

napreduvawe vo osnovnoto u~ili{te.

Problemi ima i so nastavniot kadar. So Osnovite na programata

za vospitno-obrazovnata rabota, donesena 2005 godina utvrdeno e sodecata vo podgotvitelnata godina da rabotat vospituva~i so visoko ili

so vi{e obrazovanie i so zavr{eni studii na Institutot za pedagogija.

No, od druga strana, be{e vovedena zakonska obvrska vospituva~ite

vo podgotvitelnata godina da imaat zavr{eno studii za oddelenska

nastava so {to se sozdade seriozna neusoglasenost vo odnos na

inicijalnoto obrazovanie na vospituva~ite i nastavnicite {to rabotat

so decata na 6-godi{na vozrast. Imeno, i oddelenskite nastavnici ne se

celosno podgotveni za vospitno-obrazovna rabota so deca na {estgo-

di{na vozrast.

Kon iznesenite podatoci treba da se dodade i faktot deka vo

na{ata dr`ava mnogu mal e opfatot na decata vo predu~ili{noto

vospitanie (okolu 11% od decata na vozrast do 6 godini). Toa nepovolno

vlijae na podgotvenosta na decata za poa|awe na u~ili{te.


13/177

13

Organizacija na nastavata i odmorite na u~eniciteMe|u dràvite postojat razliki vo pogled na po~etokot i

traeweto na nastavnata godina. Vkupniot broj na rabotnite denovi vo

u~ili{tata vo oddelni dràvi se dviì vo ramkite od 175 do 200 rabotnidena. Na primer, vo Slovenija 190 dena, Grcija 175, Belgija 182, Francija

180, Anglija i Vels minimum 190, Germanija od 188 - 208, [vedska 200.

Republika Makedonija spored brojot na rabotnite denovi vo tekot

na nastavnata godina vo osnovnoto u~ili{te se vbrojuva me|u dràvite

so najmal broj na rabotni denovi (Grcija, [panija, Francija, Belgija).

(Vidi del III, prilog 2)

Postojat razliki i spored dolìnata i rasporedot na odmorite zau~enicite vo tekot na u~ebnata godina i vo tekot na nastavniot den. Pa,

sepak, preovladuvaat dva modeli: poludnevna nastava i celodnevna

nastava. Spored prviot model nastavata se organizira so planiran broj

~asovi pretpladne ili popladne, a spored vtoriot model u~enicite

prestojuvaat vo u~ili{teto vo tekot na rabotniot den i imaat odmor za

ru~ek (na primer, vo Belgija, [panija, Francija, Anglija). Odmorot za

ru~ek trae do 1 ~as (na primer, vo Danska, Irska i Anglija), a vo nekoidràvi i cel ~as (na primer, Luksemburg, Francija, [panija).

Postojat razliki i spored vremeto koga zapo~nuva nastavata. Vo

pove}e dràvi prifateno e u~enicite da doa|aat vo u~ili{te me|u 8

~asot i 15 minuti i 9 ~asot. Vo Germanija decata odat na u~ili{te me|u 7

~asot i 30 minuti ili od 8 ~asot nautro, a vo Portugalija me|u 9 i 10

~asot.

Vo osnovnite u~ili{ta vo Republika Makedonija organizacijata

na u~ebnata godina se ureduva soglasno so nastavniot plan i Zakonot za

osnovno obrazovanie.

U~ebnata godina vo osnovnoto u~ili{te zapo~nuva, po pravilo, na

1 septemvri, a zavr{uva na 31 avgust narednata godina.

Vo vremeto od 10 juni do 20 juni se organizira dopolnitelna

nastava, a od 15 do 31 avgust se izveduvaat popravni ispiti i se vr{at

podgotovki za novata u~ebna godina. Nastavata se ostvaruva vo traewe od

180 nastavni dena. Organiziraweto na u~ebnata godina i odmorite na


14/177

14

u~enicite se ureduva so kalendar za organizacijata i rabotata na

osnovnite u~ili{ta {to go donesuva ministerot za obrazovanie i nauka.

Vo Republika Makedonija nastavata vo osnovnite u~ili{ta se

organizira vo smeni, taka {to edna ili dve nedeli u~enicite odat vo

u~ili{te pretpladne, a narednite nedeli popladne. Nastavata vo

u~ebnata 2004/05 vo dve smeni ja sledat 85 237 u~enici ili 38,07% od

vkupniot broj u~enici (pretpladne ili popladne vo istoto u~ili{te), a

136 811 u~enici ili 61,11% vo edna smena (odnosno samo pretpladne). S#

u{te 1 702 u~enici nastavata ja sledat vo tri smeni.

Nedostatokot na u~ili{ten prostor negativno se odrazuva na

organizacijata na nastavata. Poradi toa, vo u~ili{tata naj~esto se

zapostavuva vklu~uvaweto na u~enicite vo dodatnata i dopolnitelnata

nastava, kako i vo slobodnite u~eni~ki aktivnosti. Oskudniot prostor

ima vlijanie i vo planiraweto i angaìraweto na nastavnicite za

dopolnitelnata i dodatnata nastava, pa poradi toa nastavnicite, osobeno

vo predmetnata nastava, kako svoi obvrski naj~esto gi smetaat samo

planiranite ~asovi za zadolìtelnite i izbornite predmeti spored

u~ili{niot raspored. So rasporedot nema odredeno nastavni ~asovi za

dopolnitelna i dodatna nastava vo tekot na rabotnata nedela.

Od iznesenite podatoci o~igledno e deka golem broj u~enici

nemaat uslovi podolgo da prestojuvaat vo u~ili{teto vo tekot na denot.

Me|utoa, osven toa vo zna~itelen broj osnovni u~ili{ta {to rabotat

samo vo edna smena 442 ~etirioddelenski i 155 osmooddelenski i 2 {esto-

oddelenski u~ili{ta so 136 811 u~enici, ili za 61,11% od vkupniot broj

na u~enicite vo osnovnoto obrazovanie, ne se organizira prodolèno

prestojuvawe na u~enicite vo osnovnoto u~ili{te vo tekot na rabotniot

den. Vo drugi dràvi sostojbite se sosema poinakvi. U~enicite naj~esto

prestojuvaat vo u~ili{teto pove}e ~asovi i imaat mo`nosti, osven za

zadolìtelnata nastava, da se angaìraat za pi{uvawe na doma{nite

zada~i, da u~estvuvaat vo fakultativnite aktivnosti ili da posetuvaat

dopolnitelna i dodatna nastava, me|usebno da sorabotuvaat i sl.


15/177

15

Vo Republika Makedonija u~enicite vo najgolem broj u~ili{ta po

redovnata nastava imaat doma{ni zada~i. Na toj na~in se sozdava ne samo

vremenska, tuku i psihofizi~ka optovarenost, bidej}i, u~eni~kiot den

naj~esto e prodolèn po redovnata nastava vo semejniot dom u{te

najmalku 2 do 3 ~asa za usvojuvawe na sodrìnite, izrabotka na doma{-

nite zada~i i podgotovka za nastavata vo naredniot den.

Vremenskata angaìranost na u~enicite vo osnovnoto u~ili{te vo

Republika Makedonija e prikaàna vo sledniov pregled:

Nedelen broj na ~asovi za nastavata i drugite aktivnosti:

Oddelenie I II III IV V VI VII VIII

Nedelno:

- ~asovi zazadolìtelnanastava

18 18 19(21)

20(22)

23(26)

25(28)

28(30)

28(30)

- ~asovi zaizbornipredmeti

- - - 1 2-(4)

2-(4)

2-(4)

2-(4)

Vkupno: 18 18 19(21)

20(22)

25(28)

27(29)

30(32)

30(32)

- fakultativnipredmeti

- 1 2 2 2 2 2 2

- dopolnitelnanastava

1 1 1 1 2 2 2 2

- dodatnanastava - - - 2 2 2 2 2

- slobodniu~eni~kiaktivnosti

1 1 1 2 2 2 2 2

- ~as na od-delenskiotnastavnik

- - - - 1 1 1 1

Izvor: Nastaven plan za osnovnoto u~ili{te 2006.

Nedelniot broj na ~asovite za zadolìtelnata i izbornata nastava

za u~enicite od I do IV oddelenie vo Republika Makedonija e pribli`no

ednakov so pove}eto od drugite dràvi. No, vo predmetnata nastava

na{ite u~enici se pooptovareni. Pa sepak, optovarenosta vo nastavata

ne moè da se sporeduva vo celost so onaa vo dràvite vo koi taa e

poinaku organizirana zatoa {to barem pogolemiot broj od u~enicite vo

u~ili{teto gi podgotvuvaat doma{nite zada~i, a imaat i dopolnitelna i

dodatna nastava {to e mnogu zna~ajna za razvivawe na sposobnostite za

u~ewe i primena na znaeweto.


16/177

16

Zadolìtelnata programa vo na{eto osnovno u~ili{te opfa}a

nastava po zadolìtelnite predmeti i od izbornite predmeti za koi }e se

opredelat u~enicite vo V ili VII oddelenie. U~enikot izbira najmalku

eden predmet, a moè da se opredeli i za dva izborni predmeti. Eden

nastaven ~as e namenet za oddelenskata zaednica. Me|utoa, tuka spa|aat i

slobodnite u~eni~ki aktivnosti i dopolnitelnata i dodatnata nastava.

Site ovie aktivnosti, po pravilo, treba da se odvivaat pretpladne,

odnosno popladne (spored rasporedot na smenite vo koi{to u~enicite ja

sledat nastavata). Nastavata zapo~nuva vo 7 ~asot i 30 minuti ili vo 8

~asot, a po ~etiri, pet ili {est ~asa za redovnata nastava so nekolku

kratki i eden podolg odmor, u~enicite go zaokruùvaat u~ili{niot den.

U~enicite od oddelenska nastava od I - IV oddelenie moàt da ostanat vo

prodolèna nastava, a vo toj period neophodno e da imaat ru~ek i da

rabotat na doma{nite zada~i, da se rekreiraat, da se organiziraat vo

razli~ni slobodni u~eni~ki aktivnosti i sl. Sepak, vo na{ata praktika

za u~enicite od I -IV oddelenie, samo vo 28 u~ili{ta ima organizirano

prodolèn prestoj, a celodnevna nastava vo 32 u~ili{ta.

S# u{te ne e vospostavena pofunkcionalna organizacija na nasta-

vata so prodolèn prestoj na u~enicite vo oddelenska i vo predmetna

nastava. Vsu{nost, ne e iskoristena mo`nosta za u~enicite vo popladnev-

nite ~asovi ili neposredno po zavr{uvaweto na redovnata nastava da se

organiziraat razli~ni aktivnosti spored nivnite interesi i potrebi

(dopolnitelna i dodatna nastava, pi{uvawe na doma{ni zada~i, razni

sekcii, rekreativni aktivnosti i sl.). Ne e vospostavena praktika

redovno da se odrùva dopolnitelna nastava, po pravilo, pred ili po

zavr{uvaweto na ~asovite za redovnata nastava.

IV. STRUKTURA NA NASTAVNIOT PLAN

Povrzuvawe na predu~ili{noto soosnovnoto vospitanie i obrazovanie

Vo razvienite dràvi celite i sodrìnite vo obrazovanieto se

sistematiziraat od predu~ili{noto vospitanie kon narednite obrazovni

ciklusi vo elementarnoto i vo zadolìtelnoto obrazovanie. Vo


17/177

17

Republika Makedonija so voveduvaweto na zadolìtelnata obvrska

u~enicite da se vklu~uvaat vo podgotvitelnata godina se sozdavaat

mo`nosti da se postigne pogolemo rastovaruvawe na nastavnite programi

osobeno vo prvo i vtoro oddelenie, a analogno na toa promenite }e se

odrazat i so rastovaruvawe na nastavnite programi za predmetna nastava

(so poobjektivno odreduvawe na nastavnite celi, racionalen izbor na

sodrìnite i metodite na u~ewe, obezbeduvawe nastavni sredstva po

obrazovni ciklusi), kako {to se praktikuva vo drugi razvieni zemji.

Sepak, so ogled na objektivnite uslovi opfatot na decata so orga-

nizirana vospitno-obrazovna rabota vo podgotvitelnata godina s# u{te e

na ponisko nivo, a kako {to be{e navedeno, ne e postignato nitu

optimalno povrzuvawe (organizaciono i sodrìnsko) na vospitnata

rabota vo podgotvitelnata godina so oddelenskata nastava na osnovnoto

u~ili{te. Seto toa ima negativno vlijanie vo nastavata so u~enicite vo I

oddelenie, bidej}i na ovaa vozrast postojat golemi razliki ne samo vo

odnos na predznaewata, tuku i vo socijalizacijata osobeno me|u decata vo

I oddelenie koi ne bile opfateni vo podgotvitelnata godina so onie {to

se opfateni vo podgotvitelnite grupi vo u~ili{tata i gradinkite.

Osven toa nu`no e da se utvrdi, kako {to e navedeno pogore,

sovremen model za programirawe na nastavata po oddelenija i vo ramkite

na prviot i narednite obrazovni ciklusi vo osnovnoto obrazovanie vo

soobraznost so razvojnite karakteristiki na u~enicite. Ako se imaat

predvid realnite prostorni, kadrovski i ekonomski uslovi vo Republika

Makedonija moè da se oceni deka vo naredniot period treba da se

vloàt maksimalni napori za celosen opfat na decata koi se na vozrast

od 6-14/15 - godini vo osnovnoto devetgodi{no obrazovanie.

So razvivaweto na nov nastaven plan i novi nastavni programi

moè da se podobruva sodrìnata i organizacijata za celokupnoto

zadolìtelno obrazovanie vo soglasnost so navedenite tendencii vo

obrazovanieto vo razvienite dràvi.


18/177

18

Karakteristiki na nastavniot plan i nastavniteprogrami za osnovnoto u~ili{te

Trgnuvaj}i od zakonskata regulativa za osnovnoto obrazovanie vo

na{ata dràva se primenuva zaedni~ki nastaven plan so programi za za-dolìtelnite, izbornite i fakultativnite predmeti. Ovoj na~in na

programirawe e zastapen i vo obrazovanieto vo razvienite dràvi. (Vidi

del III, prilog 3). Isto taka, vo pove}e navrati od 1996 godina se praveni

izmeni i dopolnuvawa na nastavniot plan i nastavnite programi, a

osobeno poznati se obidite za rastovaruvawe na nastavnite programi od

preobemni ili informativni i pomalku zna~ajni sodrìni {to ja zgole-

muvaa psihofizi~kata optovarenost na u~enicite.

Pokonkretno, soznanijata i ocenkite za strukturata na nastavniot

plan se preneseni vo slednite poglavja.

Zadolìtelni predmeti vo niìte oddelenijaAnalizata na Nastavniot plan za u~ebnata 2006/07 godina pokaùva

deka za nastavata po maj~in jazik od I-IV oddelenie vo na{ite u~ili{ta

ima pomalku ~asovi vo sporedba so nastavata po maj~in jazik vou~ili{tata vo drugi dràvi. Na primer, za nastavata po maj~in jazik vo

prvite ~etiri oddelenija na osnovnite u~ili{ta vo Danska ima 33,70% od

vkupniot broj na ~asovi; vo Finska 25,00%; Avstrija 30,42% Germanija -

Baden Virtemberg 24,07; Slovenija 28,73, Hrvatska 27,77 itn., a vo

Republika Makedonija 25,67%.

Vo Avstrija vo prvite ~etiri oddelenija na osnovnoto u~ili{te

izu~uvaweto na stranskiot jazik se voveduva (bez da se planira nedelniotfond na ~asovi u{te vo I i II oddelenie). Za nastavata po stranski jazik od

I - IV oddelenie ima 2,17% od vkupnite ~asovi za zadolìtelnite progra-

mi. Vo Germanija Baden-Virtemberg za nastavata po stranski jazik od I-IV

oddelenie ima 7,40% od vkupniot broj na ~asovi, vo Slovenija stranskiot

jazik se izu~uva od IV oddelenie so po 2 ~asa nedelno ili 2,29%; vo

Hrvatska stranskiot jazik se izu~uva od I - IV so po 2 ~asa nedelno; ili so

11,11% od vkupniot broj ~asovi za zadolìtelnite programi. Vo Repub-

lika Makedonija vo u~ili{tata kade {to se sozdadeni uslovi u~enicite


19/177

19

po~nuvaat kontinuirano da go izu~uvaat prviot stranski jazik od IV

oddelenie.

Za nastavata po matematika vo Danska vo prvite ~etiri oddelenija

na osnovnoto u~ili{te ima 17,97% od vkupniot broj ~asovi; Finska

17,18%; Avstrija 21,73%, Germanija - Baden Virtemberg 17,59%; vo

Slovenija 20,68%, Hrvatska 22,22, a vo Makedonija 25,67%.

Nastavata za predmetite po priroda/tehnologija i ra~na rabota vo

prvite ~etiri oddelenija na osnovnoto u~ili{te vo Danska e zastapena so

9,18% od vkupniot broj ~asovi; vo Avstrija za predmetot rakotvorbi

6,52%; vo Slovenija za predmetot priroda i tehnika 3,44%. Ovie

sodrìni vo osnovnoto u~ili{te od I - IV oddelenie vo na{ata zemja se

vgradeni vo nastavata po priroda i op{testvo.

Vo Avstrija za obrazovanieto za bezbednost na pati{tata od I - IV

oddelenie vo zadolìtelnite ~asovi se planirani 10 ~asa godi{no.

Pokonkretno za sodrìnite od oblasta na prirodata, op{testvoto

i ~ovekot i pokraj razli~nite naslovi na predmetite ima izdvoeno

soliden fond na ~asovi, kako na primer vo Germanija za predmetot

tatkovinata i svetot 11,11% od vkupniot broj na ~asovi, vo Slovenija za

predmetite zapoznavawe na okolinata i priroda i tehnika 13,78%, vo

Hrvatska za priroda i op{testvo 11,53%; vo na{ite u~ili{ta za

predmetot priroda i op{testvo 13,51%.

Za nastavata po muzi~ko obrazovanie vo u~ili{tata vo Danska ima

izdvoeno 7,86% od vkupniot fond na ~asovi, vo Finska 4,68, vo Avstrija

3,26%, vo Germanija 3,70%, vo Slovenija 8,62%, vo Hrvatska 5,55% i vo

Makedonija 8,81%.

Nastavata po likovno obrazovanie vo u~ili{tata vo Danska e

zastapena so 7,86% od vkupniot fond na ~asovi, vo Finska 4,68%, vo

Avstrija 2,17%, vo Slovenija 9,18%, vo Hrvatska 5,5% i vo Makedonija

8,81%.

Za nastavata po fizi~ko i zdravstveno obrazovanie vo u~ili{tata

vo Danska se izdvojuvaat 8,98% od vkupniot fond na ~asovi, vo Finska

9,37%, Avstrija 10,86%, Germanija 11,11%; Slovenija 13,79%; Hrvatska

15,27% i vo Makedonija 16,21%.


20/177

20

Zadolìtelni predmeti vo vi{ite oddelenijaOd analizata na nastavnite planovi za u~ili{tata od V do VIII,

odnosno IH oddelenie (vo ramkite na osnovnite, odnosno niìte sredniu~ili{ta) kako {to e opredeleno vo soodvetnite zemji se gleda deka za

nastavata po maj~in jazik i literatura se izdvojuvaat pove}e nastavni

~asovi, kako na primer vo Danska 20,54% od vkupniot broj na ~asovi za

zadolìtelnite predmeti; vo Avstrija vo niòto sredno u~ili{te

haupt{ule i gimnazium 13,38%; vo Germanija vo niòto srednoto

obrazovanie od V do H oddelenie vo Baden Virtemberg 12,56%; vo

Slovenija 14,13%, Hrvatska 18,55% i vo Makedonija od V do VIII oddelenie15,38%.

Za izu~uvaweto na stranskiot jazik vo u~ili{tata vo Danska od V

do IH oddelenie se izdvojuva 10,27% od vkupniot broj na ~asovi za

zadolìtelnite programi, vo Avstrija vo niòto sredno u~ili{te od I do

IV oddelenie 11,02%; vo Germanija od V do H oddelenie vo srednoto

obrazovanie vo Baden Virtemberg 12,56%; Slovenija 12,01%, Hrvatska

12,37% i vo Makedonija 11,53%.Vtoriot stranski jazik ili latinski jazik vo Avstrija vo

gimnaziumot na poniskoto nivo na zadolìtelnoto obrazovanie e

zastapen 7,08% od vkupniot fond na ~asovi; vo Germanija vo u~ili{tata

na Baden Virtemberg od V do H oddelenie za vtoriot stranski jazik se

izdvojuva 10,98% od vkupnite ~asovi za zadolìtelnata programa; vo

Hrvatska vtoriot stranski jazik se izu~uva vo izbornite predmeti so po 2

~asa nedelno od IV do VIII oddelenie i vo Makedonija za vtoriot stranski

jazik se izdvojuvaat 5,76% od ~asovite za zadolìtelnite programi.

Nastavata po matematika vo u~ili{tata vo Danska od V do IH

oddelenie e zastapena 13,69% od vkupnite ~asovi za zadolìtelnite

programi, vo Avstrija vo gimnaziumot na poniskoto nivo 11,02%, a vo

haupt{ule 9,44%; vo Germanija Baden Virtemberg od V do IH oddelenie

13,33%, vo Slovenija od V do IH oddelenie 14,13% , vo Hrvatska od V do

VIII oddelenie 17,22% i vo Makedonija od V do VIII oddelenie 15,76%.


21/177

21

Za prirodnite nauki vo u~ili{tata vo Danska od V do IH oddelenie

za predmetot priroda i tehnologija se izdvojuva 3,42%, za biologija 2,78%

od vkupnite ~asovi za zadolìtelnata programa i za fizika i hemija

4,10%.

Vo Avstrija vo haupt{ule niò sredno u~ili{te od I do IV oddele-

nie za predmetite biologija i obrazovanie za sredinata se izdvojuva

6,29% i za fizika i hemija 6,29% od vkupnite ~asovi za zadolìtelnata

programa, dodeka vo gimnaziumot - na poniskoto nivo za biologija i

obrazovanie za sredinata 6,29%, za hemija 1,57% i za fizika 4,72%, vo

Germanija vo u~ili{tata vo Baden Virtemberg od V do IX oddelenie za

predmetot prirodni pojavi 1,09%, za fizika 4,91%, hemija 3,82% i za

biologija 5,46% i za prakti~en kurs od prirodnite nauki 1,63% od

vkupnite ~asovi za zadolìtelnite programi, vo Slovenija za predmetot

priroda i tehnika 2,12%, priroda 3,50; biologija 2,47%, hemija 2,82% i

fizika 2,82%, vo Hrvatska za predmetot priroda 4,86%, biologija 4,12%,

hemija 4,12% i fizika 4,12% i vo Makedonija za biologija 6,84%, fizika

3,88% i hemija 3,88%. No, osven ovie ~asovi vo u~ili{tata vo Republika

Makedonija se ostvaruva i fakultativna programa po ekologija od V do

VIII oddelenie so po 1 ~as nedelno so {to se zgolemuva u{te pove}e

fondot na ~asovite po ovoj nastaven predmet, kako i so izborniot

predmet osnovi na prirodnite nauki so 2 ~asa nedelno od V do VIII

oddelenie.

Za nastavata po op{testvenite predmeti istorija, geografija,

gra|ansko obrazovanie vo u~ili{tata vo Danska od V do IH oddelenie za

predmetot op{testveni nauki se izdvojuva 3,42%, za istorija 4,79% i za

geografija 2,73% od vkupnite ~asovi za zadolìtelnata programa, vo

Avstrija za predmetot istorija, op{testveni nauki 4,72% i geografija i

ekonomija 6,29%, vo Germanija vo u~ili{tata vo Baden Virtemberg za

predmetot geografija 3,82%, za istorija 4,91% i za op{testveni nauki

2,18%; vo Slovenija za predmetot op{testvo 2,12%, geografija 4,59%,

istorija 4,94% i za gra|ansko obrazovanie i etika 1,41%; vo Hrvatska za

predmetot istorija 8,24% i za predmetot geografija 7,73%; vo Makedonija

za predmetot istorija 7,69%, geografija 6,73% i gra|anska kultura 1,92%.


22/177

22

Za nastavata po muzika i po umetnost vo u~ili{tata vo Danska od V

do IH oddelenie se izdvojuva: za muzika 1,36% i za umetnost/likovna 0,68%,

vo Avstrija vo haupt{ule i gimnazium (niò sredno u~ili{te) za muzika

5,55% i za crtawe i pi{uvawe 6,29%; vo gimnaziumot na ponisko nivo za

muzika 4,72 i za umetnost 6,29%; vo Germanija - Baden Virtemberg vo

niìte sredni u~ili{ta od V od H oddelenie (gimnazija, profil

prirodni nauki) za predmetot muzika 4,91% i za predmetot fini

umetnosti 3,27%; vo Slovenija za predmetot likovno obrazovanie 4,24% i

za muzi~ko obrazovanie 3,88%, vo Hrvatska za likovna kultura 4,12% i za

muzi~ka kultura 4,12% i vo Makedonija za likovno obrazovanie 4,80% i za

muzi~ko obrazovanie 4,80% od vkupnite ~asovi za zadolìtelnite pred-

meti.

Vo u~ili{tata vo Danska od V do IH oddelenie za ra~na rabota so

drvo/metal 7,53% od vkupnite ~asovi za zadolìtelnata programa, vo

Avstrija vo haup{ule i gimnazium (niè sredno) za predmetot osnovi na

tehni~ka rabota se izdvojuva 5,90% ili za rabota so tekstil 5,90% (kako

alternativni zadolìtelni predmeti), a na poniskoto nivo vo

gimnaziumot od akademskoto sredno u~ili{te za predmetot rakotvorbi

3,14% od ~asovite za zadolìtelnata programa. Vo Germanija-Baden

Virtemberg vo srednite u~ili{ta (gimnaziski profil prirodni nauki)

vo predmetot matematika vo VII oddelenie eden period se koristi za

voveduvawe na u~enicite vo informati~kata tehnologija. Vo Slovenija

za predmetot tehnika i tehnologija se izdvojuva 2,82% od vkupnite ~asovi

za zadolìtelnata programa i za predmetot priroda i tehnika 2,12%; vo

Hrvatska za predmetot tehni~ka kultura 4,12%, a vo Makedonija za pred-

metot tehni~ko obrazovanie 3,84% od vkupnite ~asovi za zadolìtelnite

predmeti i za predmetot informatika kako izboren predmet vo VII i VIII

oddelenie po 2 ~asa nedelno.

Vo u~ili{tata vo Danska od V do IX oddelenie od vkupnite ~asovi

za zadolìtelnite predmeti za nastavata po sport se izdvojuvaat 7,53%.

Za fizi~ko obrazovanie vo u~ili{tata vo Finska od VII do IX oddelenie

se izdvojuva 8,57% od ~asovite so toa {to nekoi sodrìni se za zdravstv-

eno obrazovanie, vo Avstrija vo niòto sredno obrazovanie (haupt{ule i


23/177

23

gimnaziumot od I - IV oddelenie) 11,02% i vo akademskoto niò sredno

u~ili{te 11,81%, vo Germanija - Baden Virtemberg vo niòto sredno

obrazovanie (gimnazija, profil prirodni nauki) 8,74%, vo Slovenija za

predmetot sport od V do IX oddelenie 8,48%, vo Hrvatska za fizi~ka i

zdravstvena kultura od V - VIII oddelenie 8,24% i vo Makedonija od V do

VIII oddelenie za fizi~ko i zdravstveno obrazovanie 7,69% od vkupnite

~asovi za zadolìtelnite predmeti.

Vo osnovnite i niìte sredni u~ili{ta vo razvienite dràvi vo

Evropa u~enicite izu~uvaat predmeti za hristijanskoto ili religiskoto

u~ewe. Na primer, vo Danska predmetot studii za hristijanstvoto/

hristijansko u~ewe e zastapen vo osnovnite u~ili{ta od I do IV oddele-

nie, kako i od V do VI i vo VIII i IX oddelenie. Za ovoj predmet od

vkupniot nedelen fond na ~asovi od I - IV oddelenie se izdvojuva 5,61% i

od V do IH oddelenie 3,42%. U~enikot moè da bide osloboden od ovoj

predmet dokolku roditelot/staratelot potpi{e izjava so koja od li~ni

pri~ini ne dozvoluva deteto da ja posetuva ovaa nastava.

Predmetot religija/etika se izu~uva i vo u~ili{tata vo Finska.

Od I do IV oddelenie za ovoj predmet se izdvojuva 6,25% i od VII do IH

oddelenie 4,28% od vkupniot minimalen broj na ~asovi za zadolìtelnite

predmeti.

Vo u~ili{tata vo Avstrija za predmetot religisko obrazovanie od

I do IV oddelenie se izdvojuva 8,69% i vo niìte sredni u~ili{ta (od I do

IV oddelenie) 6,29% od vkupnite nedelni ~asovi za zadolìtelnite

predmeti. Ovoj predmet so ist naziv - religisko obrazovanie e zastapen i

vo u~ili{tata vo Germanija. Vo pokrainata Baden Virtemberg vo

u~ili{tata od I do IV oddelenie za religisko obrazovanie se izdvoeni

7,40%, a vo niòto sredno u~ili{te od V do H oddelenie za predmetot

religija/etika 6,01% od vkupnite ~asovi za zadolìtelnite predmeti.

Vo Slovenija predmetot religii i etika se izu~uva so po 1 ~as

nedelno vo VII, VIII i IX oddelenie. Ovoj predmet spa|a vo grupata na

izbornite sociolo{ko-humanitarni predmeti. So Zakonot e propi{ano

deka u~ili{teto im gi nudi ovie predmeti na u~enicite, a izborniot


24/177

24

predmet religii i etika se u~i dokolku za nego ima dovolen broj

zainteresirani u~enici.

Posebna predmetna komisija ima napraveno analiza i procena deka

zgolemenata otvorenost i povrzanost na svetot, kako i slobodnoto dviè-

we na lu|eto i ideite ovozmoùva ne samo podobro zapoznavawe na

drugite kulturi, religii i verski tradicii, tuku i zaemno po~ituvawe

pome|u lu|eto od razli~ni verski ili ateisti~ki pogledi. Zatoa, komi-

sijata naglasila deka posebno e va`no poznavaweto na hristijanstvoto

koe na razli~ni nivoa ja oformilo civilizacijata vo zapadnite dràvi

zaedno so humanizmot, prosvetitelstvoto i drugite duhovni pogledi koi

se za~uvale ili prodrele vo kriti~koto soo~uvawe so svetot i stvar-

nosta.

Vo Hrvatska, isto taka, predmetot veronauka e zastapen vo izbor-

nite predmeti od I do IV i od V do VIII oddelenie so po 2 ~asa nedelno.

Izborni predmeti[to se odnesuva do izbornite predmeti sporedbenata analiza

pokaùva deka vo u~ili{tata vo Danska izbornite predmeti se zastapenivo VIII i IH oddelenie so po 2 ~asa nedelno ili so 2,73% od ~asovite za

zadolìtelnite predmeti.

Vo Finska za izbornite predmeti se izdvojuva 3,03% od vkupniot

minimalen broj na ~asovi od I do VI oddelenie, a izbornosta se zgolemuva

za maksimum 20 ~asa ili re~isi za 28% vo odnos na vkupniot minimalen

broj na ~asovi vo VII i VIII oddelenie.

Vo Germanija vo pokrainata Baden Virtemberg vo u~ili{tata za

niò sredno obrazovanie u~enicite koi ne go sledele religiskoto obra-

zovanie go izu~uvaat predmetot etika po~nuvaj}i od VII oddelenie.

Vo Slovenija zaedni~ko za site izborni predmeti e toa {to za niv

u~enicite se odlu~uvaat vo VII, VIII i IH oddelenie. Osven stranskite

jazici drugite predmeti, po pravilo, se ednogodi{ni. Za niv vo

rasporedot ima po 1 ~as nedelno, dodeka za izu~uvaweto na jazicite {to

}e gi izbere u~enikot po 2 ~asa nedelno. Predmetot {to }e go izbere

u~enikot e zadolìtelen del od negoviot raspored za u~ili{nata


25/177

25

nastava. U~enikot za izborniot predmet se ocenuva kako i po

zadolìtelnite predmeti.

Isto taka, vo Slovenija u~ili{teto im gi nudi na u~enicite

izbornite predmeti koi se vo soobraznost so mo`nostite i interesite na

u~enicite. Sekoe u~ili{te na u~enicite treba da im gi ponudi

predmetnite religii i etika, vtor stranski jazik i retorika. Sekoga{

treba da bide obezbedena mo`nosta u~enikot da moè da izbere dva

sociolo{ko-humanitarni predmeti i eden prirodo-nau~en i tehni~ki

predmet, ili dva prirodo-nau~ni i tehni~ki predmeti i eden

sociolo{ko-humanisti~ki predmet. Spored toa, u~enikot ne smee da

izbere tri predmeti od ista grupa. Vo listata na predmetite spa|aat:

narodni ora, astronomija, biologija, ~ovekot i Zemjata, elektronika so

robotika, eti~ki istraùvawa, etnologija, filozofija za deca, muzi~ki

dela, teatarski klub, informati~ko opismenuvawe, italijanski jazik,

izboren sport, jas i drugite, {to ni govorat umetni~kite dela, kriti~ko

mislewe, latinski jazik, knièven klub, logika, multimedija, na~ini na

ishrana, germanski jazik, oblik i stil, vospituvawe za okolinata,

organizmi vo prirodata i ve{ta~kata okolina, igri i tanc, proekti od

fizikata i tehnikata, kompjuterski mreì, radio, rastenijata i ~ovekot,

istraùvawe za doma{niot kraj i za{titata na negovata okolina,

istraùvawe na ìvite bitija vo doma{nata okolina, retorika,

sovremeno podgotvuvawe na hranata, sre}avawe so kulturi, sovre-

menostite i nasledstvoto, u~ili{no novinarstvo, sport za relaksacija,

sport za zdravje, televizija, pe~at, sreduvawe na tekstovi, ìvotot vo

istorijata na umetnosta.

Kako {to be{e navedeno, vo Hrvatska vo izbornite predmeti osven

predmetot veronauka pripa|aat stranskite jazici {to se izu~uvaat so po

2 ~asa nedelno od IV do VIII oddelenie i za drugite izborni predmeti se

predvideni po 2 ~asa nedelno od V do VIII oddelenie. Vo Hrvatska ima

posebni programi po latinski jazik so po 3 ~asa nedelno od V do VIII

oddelenie i za gr~ki jazik po 3 ~asa nedelno vo VII i VIII oddelenie.

Vo Republika Makedonija vo Nastavniot plan od I do IV oddelenie

vo izbornite predmeti e zadràn prviot stranski jazik koj{to u~enicite


26/177

26

po~nuvaat kontinuirano da go izu~uvaat od IV oddelenie vo u~ili{tata

vo koi se sozdadeni uslovi.

Od VI do VIII oddelenie od u~ebnata 2006/07 godina se zastapeni

izbornite predmeti: albanski jazik, tehni~ko obrazovanie, osnovi na

prirodnite nauki i informatika. Vo V ili VII oddelenie u~enicite

izbiraat najmalku eden predmet, a moàt da se opredelat i za dva izborni

predmeti.

Fakultativni predmetiSo ogled na specifi~nostite na makedonskoto op{testvo i

tradiciite vo obrazovanieto na u~enicite vo niìte oddelenija im seovozmoùva da izu~uvaat vla{ki, romski, bo{wa~ki jazik, ekologija, a vo

pogornite oddelenija pokraj ovie predmeti se zastapeni i drugi - likovno

obrazovanie, muzi~ko obrazovanie, sport, soobra}ajno vospitanie i dr.

âs za oddelenskata zaednicaSo nastavnite planovi e predvideno soodvetno vreme i za ~asot za

oddelenskata zaednica. Na primer, vo u~ili{tata vo Danska e predvidenopo eden ~as nedelno od I do H oddelenie, vo Finska za sovetuvawe so

u~enicite od VII do IH oddelenie ima po 2 ~asa nedelno, vo I i II oddelenie

vo Grcija ima po 1 ~as nedelno za u~ili{ten ìvot, vo Slovenija ~asot

so oddelenskata zaednica trae po polovina ~as nedelno od IV do IH

oddelenie, vo Hrvatska po 1 ~as nedelno od I do VIII oddelenie i vo

Republika Makedonija po eden ~as nedelno od V do VIII oddelenie.

Dopolnitelna i dodatna nastavaSpored nastavniot plan za zadolìtelnoto niè sredno obrazova-

nie vo Germanija vo pokrainata Baden Virtemberg od I do IV oddelenie e

planirano po 2 ~asa nedelno vo I i II i po 3 ~asa nedelno vo III i IV

oddelenie za poddr{ka na u~enicite od strana na nastavnikot (za

individualna rabota ili, pak, za rabota vo grupi). Isto taka, i od V do H

oddelenie se predvideni 12 takanare~eni periodi za kompenzacija. Pri


27/177

27

odreduvaweto na periodite za rabota na grupite ne treba da se nadminuva-

at pove}e od 3 nedeli za propi{aniot broj na periodi. Osven toa,

nastavniot plan e pro{iren so ~asovi za organizirana individualna i

zaedni~ka pomo{ na u~enicite so problemi vo u~eweto za polovina ~as

nedelno od I do IH oddelenie i so po 1 ~as nedelno od I do IH oddelenie za

dopolnitelna i dodatna nastava. Za op{testveni aktivnosti se izdvoeni

po 2 ~asa nedelno od II do IH oddelenie.

Vo u~ili{tata vo Hrvatska dopolnitelnata i dodatnata nastava e

zastapena so 1+1 ~as nedelno od I do VIII oddelenie, a za vonnastavnite

aktivnosti e odreden po eden ~as nedelno od I do VIII oddelenie.

Vo u~ili{tata vo Republika Makedonija e planirana dopolnitel-

na nastava so po 1+1 ~as nedelno od I do IV oddelenie i so po 2 ~asa

nedelno od V do VIII oddelenie. Za dodatna nastava se predvideni po 2 ~asa

nedelno od IV do VII oddelenie. Za slobodnite u~eni~ki aktivnosti ima

odredeno po 1 ~as nedelno od I do III oddelenie i po 2 ~asa nedelno od IV

do VIII oddelenie. Se planira i vremeto za u~ili{niot hor i orkestar od

V do VIII oddelenie od 72 ~asa do 144, odnosno 180 ~asa godi{no.

V. OBRAZOVANIE NA DECATA SO POSEBNI POTREBI

Vo razvienite dràvi poimot posebni obrazovni potrebi se

odnesuva na deca so pre~ki vo psihi~kiot razvoj, so o{teten vid, sluh i

deca so pre~ki vo govorot. So ovoj poim se opfa}aat decata so pre~ki vo

dvièweto, dolgotrajno bolnite deca, kako i decata so pre~ki vo

povedenieto i karakterot koi imaat potreba za dopolnitelna stru~na

pomo{ ili za prilagodeni, odnosno posebni programi za vospitno-obrazovana rabota. Ovoj poim se odnesuva i na u~enicite so te{kotii vo

u~eweto.

Taka, osnovnite u~ili{ta se zadolèni da izveduvaat programi za

decata so posebni obrazovni potrebi, da obezbedat stru~ni kadri za

podgotovka i za izveduvawe na nastavata, kako i sledewe i vrednuvawe na

postigawata na u~enicite. Na primer, decata so posebni potrebi vo

Slovenija se vklu~uvaat vo voobi~aenite oddelenija vo u~ili{tata samo

tamu kade {to ima soodvetni u~iteli i uslovi, kako i soodvetni


28/177

28

stru~waci za dopolnitelna rabota so ovie deca (defektolozi i dr.). Isto

taka, nikoj ne gi prisiluva u~ili{tata za prifa}awe na decata so

posebni potrebi, a osobeno dokolku nemaat soodvetna oprema i stru~en

kadar.

Osven toa vo Slovenija rabotat i razli~ni zavodi za deca so

posebni potrebi, kako i u~ili{ta so prilagodeni programi, bidej}i samo

decata so odreden vid i stepen na pre~ki vo razvojot moàt uspe{no da se

vklu~at vo voobi~aenata u~ili{na sredina i da napreduvaat vo nea.

Soodvetni stru~ni komisii vo prisustvo na roditelite na decata so

posebni potrebi ocenuvaat za sekoj u~enik kade e najdobro da se upati i

za nego predlagaat soodvetni programi. Komisiite predlagaat mo`na

dopolnitelna i prilagodena oprema i potreben stru~en kadar.

Vo oddelenieto, odnosno paralelkata vo koja }e bide vklu~eno

deteto so posebni obrazovni potrebi ima pomalku u~enici od voobi~aen-

iot broj, a vo ista paralelka moàt da se vklu~at najmnogu trojca u~enici

so posebni potrebi.

Decata so posebni obrazovni potrebi go zavr{uvaat devetgodi{-

noto osnovno obrazovanie soglasno so programata koja{to moè da

predvidi da nema zavr{na proverka na znaeweto. Toga{ u~enikot samo

so pozitivni ocenki od IH-to oddelenie }e dobie u~ili{ten dokument so

opisna ocenka za postigawata deka gi ispolnil obvrskite za

zadolìtelnoto obrazovanie.

Decata so posebni obrazovni potrebi moàt da se obrazuvaat i vo

doma{ni uslovi.

Vo Republika Makedonija prifateno e na~eloto na decata so

posebni obrazovni potrebi kolku {to e mo`no pove}e da im se ovozmoì

obrazovanie vo voobi~aenata u~ili{na sredina koja{to e poblisku do

nivniot dom. Taka, koga se vo pra{awe kaj decata lesni pre~ki vo

psihi~kiot razvoj toga{ tie se vklu~uvaat vo redovnite paralelki vo

osnovnite u~ili{ta, a vo slu~aite koga se raboti kaj decata za pote{ki

pre~ki vo razvojot toga{ se vklu~uvaat vo posebni u~ili{ta ili vo

posebni paralelki za osnovno obrazovanie pri redovnite osnovni

u~ili{ta.


29/177

29

Osven organite i slu`bite za obrazovanie za decata so posebni

obrazovni potrebi soodvetna grià vodat i centrite za socijalna

rabota.

Za osnovnoto obrazovanie na u~enicite so posebni obrazovni

potrebi izraboteni se posebni nastavni planovi i programi so koi im

se dava mo`nost za socijalizacija, usvojuvawe znaewa, naviki i drugi

vrednosti. So programite i metodite vo nastavata pogolemo zna~ewe se

pridava na osposobuvaweto na u~enicite za ìvot i rabota.

U~ili{tata za osnovno obrazovanie za u~enicite so posebni

obrazovni potrebi se organiziraat spored isti principi kako i

redovnite osnovni u~ili{ta. Vo niv nu`no e pogolemo vnimanie da se

posvetuva na stru~noto i pedago{koto osposobuvawe na nastavnicite i

vospituva~ite i na razvojot na slu`bite za sovetodavna pomo{ i stru~na

rabota so u~enicite i roditelite.

Od 1998 godina vo Republika Makedonija vo redovnite u~ili{ta se

realizira proekt za inkluzija na decata so posebni potrebi.

So ovoj proekt najprvo bea opfateni pet osnovni u~ili{ta, a

potoa se vklu~eni 13 gradinki. Celta be{e vo redovnite osnovni

u~ili{ta i vospitnite grupi vo gradinkite da se sozdavaat povolni

uslovi (pretpostavki) za vklu~uvawe na decata so te{kotii vo psiho-

fizi~kiot razvoj, so emocionalni problemi, deca bez roditeli ili deca

koi imaat te{kotii vo u~eweto. Ovoj proekt pomaga da se menuvaat

sfa}awata i stavovite kaj roditelite za vklu~uvawe na nivnite deca vo

redovnite obrazovni grupi, a, isto taka, da se pottikne pogolem interes

vo javnosta za obrazovanieto i vospitanieto na decata so posebni

potrebi. Proektot e pro{iren vo 72 osnovni u~ili{ta.

VI. NADARENI UÊNICI

Vo razvienite dràvi so posebno vnimanie se razgleduvaat

pra{awata za otkrivawe na nadarenite u~enici i sozdavawe uslovi za

nivniot pobrz razvoj. Na primer, vo novoto devetgodi{no osnovno

u~ili{te vo Slovenija nadarenite u~enici se otkrivaat za da im se

ponudat mo`nosti za podobar i poadekvaten razvoj na nivnite


30/177

30

sposobnosti. Posebna stru~na grupa raboti na razvivawe na model za da

se ovozmoì sledewe i otkrivawe na nadarenite deca u{te vo najranata

u~ili{na vozrast vo osnovnoto u~ili{te, kako i vo pogornite

oddelenija.

Noviot model na otkrivawe na nadarenite u~enici opfa}a tri

~ekori. Prviot se odnesuva na otkrivawe na pogolemi grupi u~enici za

koi ima sogleduvawa deka se nadareni. Pritoa va`ni se nekolku

pokazateli: uspehot vo u~eweto; postigawata na u~enikot na razli~ni

podra~ja od umetnosta, tehnikata, sportot itn.; kako i misleweto na

u~itelot, pri {to golemo vnimanie se posvetuva na decata od poniskite

socijalni sloevi i na decata od razli~ni kulturni sredini. Kako

kriterium se zemaat i rezultatite i postigawata na u~enikot na

regionalnite i dràvnite natprevari, misleweto na u~ili{nite slu`bi

za sovetodavna rabota i podatocite od li~nata evidencija za u~enikot

po~nuvaj}i od gradinkata vo celiot proces na obrazovanieto. Vo

po{irokata grupa, vsu{nost, moè da vleze sekoe dete {to }e ispolni

barem eden od site nabroeni kriteriumi.

So vtoriot ~ekor zapo~nuva konkretnoto otkrivawe na nadarenite

u~enici vo {irokata grupa. Pritoa treba da se odredi ocenka za

specifi~nata nadarenost na u~enicite na posebna skala. So testovite za

sposobnostite se otkrivaat onie u~enici so koli~nik na inteligencija

od 120 ili pove}e. Testovite pomagaat za otkrivawe na 10% od

najtalentiranite koi }e se pridruàt kon 15 do 20% nadareni u~enici.

Tuka spa|aat i u~enicite koi se nadareni za razli~ni podra~ja od

umetnosta, tehnikata, sportot itn.

Tretiot ~ekor e zapoznavawe na roditelite so faktot deka

nivnoto dete e nadareno i deka so nego }e bide potrebna potemelna

rabota. Stru~wacite {to se nadle`ni vo ovaa oblast smetaat deka so

nadarenite u~enici najdobro moè da se raboti vo u~ili{teto vo tekot

na celiot period vo devetgodi{noto obrazovanie.

Vo osnovnoto obrazovanie vo Republika Makedonija rabotata so

nadarenite u~enici ne e posebno definirana. Vo praktikata se prime-

nuva konceptot za razvivawe na dodatnata nastava, kako i za razvivawe na


31/177

31

pro{ireni i prodlabo~eni programi i aktivnosti vo u~ili{nite sekcii

za nadarenite u~enici. Redovno se organiziraat regionalni i republi~ki

natprevari po oddelni oblasti i predmeti {to se poddràni od

soodvetni dru{tva i asocijacii na regionalno, op{tinsko i republi~ko

nivo. So Zakonot za osnovno obrazovanie ovozmoèno e pobrzo napre-

duvawe na u~enicite vo tekot na {koluvaweto vo osnovnoto u~ili{te.

Sepak, nema vospostaveno kriteriumi i postapki za rano otkrivawe na

nadarenite u~enici, kako i za sozdavawe podobri mo`nosti za razvoj na

nivnite sposobnosti.

VII. PLANIRAWE I ORGANIZACIJA NA NASTAVATA

Nastavni predmeti po periodi ili ciklusiKomparativnata analiza na u~ili{nite sistemi na osnovnoto i

niòto sredno zadolìtelno obrazovanie vo razvienite dràvi dava

dovolno argumenti od koi se gleda deka postoi razli~na organizacija na

u~ili{tata. Me|utoa, vo site dràvi ima naglaseni tendencii da se

sozdadat podobri uslovi vo u~ili{ta za da im se garantira na siteu~enici pokvalitetno op{to obrazovanie, a istovremeno da im se ponudi

mo`nost za izbor na odredeni predmeti vo soobraznost so nivnite

interesi i o~ekuvawa. Vo u~ili{teto u~enicite treba da se osposobuvaat

sigurno i aktivno da go ispolnat preostanatoto vreme po nastavata vo

razli~ni oblici za za{tita, relaksacija, sportski i kulturni

aktivnosti. Ovaa potreba, me|u drugoto, proizleguva i od s# pogolemata

angaìranost na roditelite na svoite rabotni zada~i vo stopanstvoto ivo drugite dejnosti.

Pritoa so konceptite za nastavata i u~eweto se naglasuva deka

u~enikot e samostojna li~nost i deka optovaruvaweto treba da bide vo

soobraznost so negovite interesi i specifi~nostite vo oddelni razvojni

periodi. U~ili{teto ne smee da gi zapostavi potrebite na semejstvoto na

deteto (odnosno organizacijata i vremetraeweto na prestojot na decata

vo u~ili{teto se prilagoduva i na potrebite na semejstvoto).


32/177

32

Sporedbenata analiza na nastavnite planovi za osnovnoto i

niòto sredno obrazovanie vo razvienite dràvi ({to se primenuvaat za

oddelni vospitno-obrazovni periodi) pokaùva deka vo niv se odredeni

nastavnite predmeti vo u~ili{teto {to gi u~at u~enicite po oddelenija,

kako i brojot na nedelnite i godi{nite ~asovi za sekoj od niv. No, isto

taka, se planiraat ~asovite i za drugite aktivnosti na u~enicite vo

u~ili{teto vo tekot na nedelata i u~ebnata godina.

So nastavnite planovi e odredena osnovnata ramka i za pro{i-

renite programi, kolku ~asovi se nameneti za dopolnitelnata i

dodatnata nastava i za drugite aktivnosti na u~enicite von nastavata,

kako i za pomo{ta {to im e potrebna na u~enicite so posebni obrazovni

potrebi.

Nastavniot plan, kako najzna~aen dokument, go prifa}a i go

odobruva stru~no telo na najvisoko nivo ili najvisokiot organ vo

dràvata {to e nadleèn za obrazovanieto.

Taka, od analizata moè da se vidi deka u~enicite vo I oddelenie

vo osnovnite u~ili{ta vo razvienite zemji, glavno, gi izu~uvaat

predmetite: maj~in jazik, matematika, likovno vospitanie, muzi~ko

vospitanie, priroda i op{testvo (zapoznavawe na okolinata) i sportsko

vospitanie.

Osven redovnata nastava, so nastavniot plan se planirani

aktivnostite {to se povrzani so kulturata, tehnikata, informatikata i

sportot.

Vo vtoro oddelenie se izu~uvaat predmetite: maj~in jazik, ma-

tematika, likovno vospitanie, muzi~ko vospitanie, priroda i op{testvo

(zapoznavawe na okolinata) i sportsko vospitanie.

Na 7-godi{na vozrast u~enicite vo oddelni zemji izu~uvaat drug

nacionalen jazik ili stranski jazik so po 32 ~asa godi{no. Isto taka,

u~enicite imaat i drugi planirani aktivnosti za kulturata, za{titata

na prirodata/okolinata, informatikata/ tehnikata i sportot.

Vo treto oddelenie se izu~uvaat predmetite: maj~in jazik, matema-

tika, likovno vospitanie, muzi~ko vospitanie, priroda i op{testvo,

(zapoznavawe na okolinata) i sportsko vospitanie. U~enicite prodol-


33/177

33

ùvaat da go izu~uvaat i stranskiot jazik, odnosno drugiot nacionalen

jazik. Za ovie predmeti se planiraat i nedelnite ~asovi. Se planiraat i

drugi aktivnosti za kulturata, tehnikata, prirodata/ okolinata i

sportot.

Vo ~etvrto oddelenie e napraveno prvoto ras~lenuvawe i zgolemu-

vawe na brojot na predmetite, odnosno se izu~uva maj~iniot jazik,

matematika, stranskiot jazik, vtoriot nacionalen jazik, likovno vospi-

tanie, muzi~ko vospitanie, op{testvo, priroda i tehnika, informatika i

sportsko vospitanie.

Osven zadolìtelnite predmeti planirani se i drugi aktivnosti

{to se povrzani so kulturata, prirodata/okolinata, tehnikata, informa-

tikata i sportot.

Vo petto oddelenie, glavno, u~enicite prodolùvaat da gi izu~u-

vaat predmetite od IV oddelenie: maj~in jazik, matematika, stranski

jazik, vtor nacionalen jazik, likovno vospitanie, muzi~ko vospitanie,

priroda i tehnika/informatika, doma}instvo i sportsko vospitanie. Na

ovaa vozrast, isto taka, u~enicite se angaìrani i so drugi planirani i

osmisleni aktivnosti od oblasta na kulturata, prirodata, tehnikata,

informatikata i sportot.

U~enicite od {esto oddelenie na osnovnoto u~ili{te ili od

po~etokot na niòto sredno u~ili{te gi izu~uvaat predmetite: maj~in

jazik, matematika, stranski jazik, vtoriot nacionalen jazik, likovno

vospitanie, muzi~ko vospitanie, geografija, istorija, tehnika i tehnolo-

gija, doma}instvo i sportsko vospitanie. So toa doa|a, vsu{nost, do vtoro

pro{iruvawe, odnosno ras~lenuvawe na predmetot op{testvo so istorija

i geografija. So nastavnite planovi se planirani i aktivnostite {to se

povrzani so kulturata, prirodata, tehnikata, informatikata i sportot.

Za celiot period na {koluvaweto na u~enicite od I do VI

oddelenie karakteristi~no e i toa {to osven zadolìtelnite predmeti

{to se sodràt vo nastavniot plan, vo u~ili{tata se planira i

sistematski se ostvaruva individualnata i grupnata (zaedni~ka) pomo{

na u~enicite so problemi vo u~eweto, kako i dopolnitelnata i dodatnata

nastava {to e soobrazena na potrebite, interesite i sposobnostite na


34/177

34

u~enicite. Predvideni se i op{testveno-humanitarni aktivnosti na

u~enicite vo paralelkata, odnosno vo oddelenieto, kako i vo u~ili{teto

i lokalnata zaednica.

Nastavni predmeti vo zavr{niot period ili ciklusPo {estgodi{noto osnovno u~ili{te u~enicite zadolìtelno se

{koluvaat najmalku u{te tri godini vo ramkite na osnovnite u~ili{ta

ili prodolùvaat vo niò sredno u~ili{te.

Vo sedmo oddelenie na zadolìtelnoto obrazovanie u~enicite,

voobi~aeno, gi izu~uvaat slednive predmeti: maj~in jazik, matematika,

stranski jazik, vtor stranski jazik (vo zadolìtelnite ili izbornite

predmeti), vtoriot nacionalen jazik, likovno vospitanie, muzi~ko

vospitanie, geografija, istorija, gra|ansko vospitanie i etika, tehnika i

tehnologija, prirodni nauki i sportsko vospitanie. U~ili{teto im nudi

na u~enicite da napravat izbor u{te na eden, odnosno dva izborni

predmeti so po 1 ~as nedelno, a za izu~uvaweto na jazicite po dva ~asa

nedelno. Pokraj ovie predmeti u~enicite se angaìraat i vo drugi

planirani aktivnosti od kulturata, prirodata, tehnikata, informatika-

ta i sportot.

Vo osmo oddelenie, voobi~aeno, se izu~uvaat predmetite: maj~in

jazik, matematika, stranski jazik, vtor stranski jazik (vo zadolìtelnite

ili izbornite predmeti), vtor nacionalen jazik, likovno vospitanie,

muzi~ko vospitanie, geografija, istorija, gra|ansko vospitanie i etika,

fizika, hemija, biologija, tehnika i tehnologija, sportsko vospitanie, a

vo nekoi dràvi ima i izborni predmeti {to, sekako, zavisi od brojot na

zadolìtelnite predmeti i od optovarenosta na u~enicite.

U~enicite se angaìraat i vo drugi planirani aktivnosti za

kulturata, tehnikata, informatikata, prirodata i sportot.

Vo devettoto oddelenie, so koe{to vo golem broj dràvi se

zaokruùva osnovnoto zadolìtelno obrazovanie ili zadolìtelnoto

niè sredno obrazovanie, u~enicite naj~esto gi izu~uvaat predmetite:

maj~in jazik; matematika, stranski jazik, vtor stranski jazik (vo

zadolìtelnite ili izbornite predmeti), vtoriot nacionalen jazik,


35/177

35

likovno vospitanie, muzi~ko vospitanie, geografija, istorija, fizika,

hemija, biologija, sportsko vospitanie. U~enicite moàt da se opredelat

i za izboren predmet {to, sekako, zavisi od brojot na zadolìtelnite

predmeti.

U~enicite se angaìraat i vo drugi planirani aktivnosti za

kulturata, prirodata, tehnikata, informatikata, sportot i dr.

So programite {to se podgotveni po oddelni nastavni predmeti e

odredeno {to treba da znae i da razbira i kako da go upotrebuva znaeweto

sekoj u~enik od I do IH oddelenie. Vsu{nost, sekoj u~enik treba da

postigne barem minimalno nivo na znaewe, koe{to po osnovnoto

u~ili{te }e mu ovozmoì ponatamo{no obrazovanie. Poradi toa u~i-

li{teto ima obvrski da obezbedi ednakvi mo`nosti za site u~enici. U~e-

nicite, nastavnicite i roditelite se zapoznati so o~ekuvanite znaewa i

sposobnosti {to se planirani po oddelenija i obrazovni ciklusi i na toj

na~in znaat {to treba da postigne u~enikot po razli~ni predmeti vo

oddelni godini i periodi na zadolìtelnoto obrazovanie. Pokazatel za

uspehot na u~enikot se ocenkite koi{to se merka za postignatite znaewa.

Individualizirana nastava i formirawe na paralelkiteVo planiraweto na nastavata se baraat re{enija vo vrska so

dilemite okolu izborot na u~enicite za formiraweto na paralelkite.

Ovoj problem se povrzuva i so diferenciraweto na u~enicite od aspekt

na znaeweto i posebnite sposobnosti, a istovremeno se odnesuva i na

planiraweto na nastavata za oddelni grupi vo koi se vklu~eni u~enici so

sli~ni znaewa ili sposobnosti. Na toj na~in nastavata e podobro

soobrazena na znaewata i sposobnostite na u~enicite pri {to se

sozdavaat uslovi za individualna i zaedni~ka rabota vo grupata, taka {to

za ovoj aspekt se koristi i terminot individualizirana nastava.

Vo pove}e razvieni dràvi so novite programi za zadolìtelnoto

obrazovanie vo zavr{nite godini vo osnovnite u~ili{ta u~enicite od

paralelkite od isto oddelenie (vo VIII i IH) se odvojuvaat vo razli~ni

grupi za sledewe samo na nastavata po maj~in jazik, prviot stranski jazik

i matematika. Za ispolnuvawe na nastavnite celi nastavata se planira na


36/177

36

razli~ni nivoa. Tokmu ovoj model na planirawe i organizacija na

u~ili{nata nastava pomaga da se napu{ti unificiraweto na programite

{to be{e karakteristi~no za edinstvenoto u~ili{te, koe{to vo

sovremenite uslovi nema mnogu privrzanici, bidej}i toa nudi umereno

gradivo {to se planira spored odreden prosek i se unificira u~eweto na

site u~enici vo u~ili{teto.

Zatoa kako izlez od ovie sostojbi se praktikuva povremeno ili

celosno odvojuvawe na u~enicite od isto oddelenie koi se razli~no

uspe{ni ili motivirani, na primer, za maj~in jazik, matematika i stran-

ski jazik, kako i za drugite nivni interesi koi moàt da gi ostvarat pre-

ku izbornite predmeti.

Taka so ovie na~ini na planirawe na nastavata moè da se kaè

deka se napu{ta praktikata na ostra diferencijacija so koja u~enicite

potpolno se odvojuvaa i se upatuvaa vo t.n. elitni u~ili{ta, a drugite se

zadrùvaa vo voobi~aenite u~ili{ta za prose~nite u~enici.

So novite oblici za vnatre{na diferencijacija vo nastavata se

nalaga potrebata nastavnikot da podgotvuva dopolnitelni zada~i za u~e-

nicite koi se posposobni, kako i zada~i za pomalku sposobnite u~enici

za da gi povtoruvaat i utvrduvaat sodrìnite. Nastavnicite za niv treba

da baraat porazbirlivi na~ini za razrabotka i objasnuvawe na poimite,

terminite i zakonitostite {to se sodràni vo nastavnata programa, za da

im pomognat da napreduvaat zaedno so svoite vrsnici vo oddelenieto.

Takvi na~ini na t.n. individualizirana nastava, bez somnenie, se

prifateni vo pedago{kata teorija, me|utoa za da moè nastavnikot da

raboti individualno so sekoj u~enik ili vo sekoja grupa so u~enicite vo

paralelkata se nalaga potrebata paralelkite da imaat pomal broj na

u~enici, {to ne e mo`no da se postigne duri i vo najrazvienite dràvi.

Zatoa vo osnovnite u~ili{ta vo razvienite dràvi se razvivaat

modeli na fleksibilna diferencijacija {to sodràt kombinacija na

elementi od nadvore{na i vnatre{na diferencijacija. Prakti~no, u~e-

nicite vo zadolìtelnoto obrazovanie na ~asovite na pogolem broj pred-

meti se zaedno vo isto oddelenie vo mati~nata paralelka, a samo na nekoi

~asovi po oddelni predmeti se podeleni i u~at vo razli~ni grupi, vo t.n.


37/177

37

homogeni grupi so u~enici so sli~ni znaewa, a za nastavata na drugite

~asovi povtorno se vra}aat vo svoeto oddelenie. Toa, vsu{nost, moè da

se praktikuva i so planiraweto na nastavata vo na{ite osnovni

u~ili{ta, bidej}i moè mnogu poredovno i pouspe{no da se organizira

dopolnitelnata i dodatnata nastava za u~enicite po oddelni predmeti, a

za vreme na redovnata nastava u~enicite povtorno da bidat zaedno vo

mati~nata paralelka so svoite vrsnici. Sli~na diferencijacija se

koristi vo u~ili{tata vo Slovenija i vo drugi dràvi, kade {to

u~enicite tri ~etvrtini od ~asovite po odelni predmeti se zaedno vo

istata paralelka i oddelenie so svoite sou~enici, a samo edna ~etvrtina

od ~asovite rabotat spored prodlabo~eni programi vo homogeni grupi

prilagodeni na nivnoto znaewe. Ponaglasena diferencirana nastava ima

toga{ koga u~enicite samo za nastavata po maj~in jazik, matematika ili

po prviot stranski jazik vo tekot na celata u~ebna godina se razdeleni vo

oddelni grupi, a nastavata po drugite predmeti i ~asovi ja sledat vo

svojata mati~na paralelka vo soodvetnoto oddelenie. Vo homogenite

grupi se izbrani u~enici od isto oddelenie, a od razli~ni paralelki so

sli~ni znaewa i sposobnosti.

Diferencirana nastava vo homogeni grupi vo osnovnite u~ili{ta

vo Slovenija moè da se primenuva za navedenite predmeti vo VIII i IH

oddelenie.

Sepak, postoi op{to mislewe deka aktuelnite pra{awa za

programiraweto vo nastavata treba da se predvidat i so Zakonot za

osnovnoto zadolìtelno obrazovanie, da se reguliraat nadle`nostite na

u~ili{tata, nastavnicite i u~enicite. Osven toa, treba da se obezbedat

prostorii za razli~nite grupi, da se napravi raspored na ~asovite, da se

odredat kriteriumite za izborot na u~enicite vo grupite pri {to

kone~nata odluka treba da ja donese u~enikot zatoa {to samite u~enici

moàt najdobro da procenat i da posakaat da ja promenat odlukata {to }e

ja donesat. Za ovie vidovi na programirawe na nastavata treba da se

utvrdat pravila za preminuvawe na u~enicite od edno na drugo nivo na

nastava.


38/177

38

Planirawe i organizacija nanastavata vo na{ite u~ili{ta

Vo Republika Makedonija konceptot za sodrìnata i orga-

nizacijata na osumgodi{noto osnovno u~ili{te e donesen 1996 godina iod istata godina zapo~na postapno da se primenuva noviot Nastaven plan

so novite nastavni programi. Nastavnite programi bea podgotveni od

posebni komisii sostaveni od nastavnici od fakultetite / stru~waci za

oddelni predmeti, nastavnici od u~ili{tata i sovetnici od Biroto za

razvoj na obrazovanieto.

Nastavnite programi sodràt op{ta cel za nastavata (po soodvet-

niot predmet) i zada~i za nastavata so koi se konkretizira op{tata cel.Za sekoja zaokruèna celina (tema) od programata paralelno se dadeni

sodrìnite, znaewata, sposobnostite, sredstvata i aktivnostite.

Napraven e obid da se utvrdat katalozi na osnovnite znaewa i sposob-

nosti. Sepak, toa ne e napraveno potemelno i so pravo moè da se kaè

deka o~ekuvanite znaewa i sposobnosti {to se predvideni so nastavnite

programi ne se pocelosno empiriski provereni.

So modelite za planirawe na nastavata, isto taka, bea naglasenibarawata za nov pristap vo planiraweto i organizacijata na nastavata vo

soglasnost so razvojnite i obrazovnite potrebi na u~enicite, me|utoa i

pokraj toa {to be{e prifaten konceptot za razvojno-procesno i sodr-

ìnsko planirawe prete`no se proveruvani znaewata, a za ve{tinite i

stavovite postojat iskazi i termini koi pokaùvaat o~ekuvani postiga-

wa.

Za u~enicite koi od razli~ni pri~ini pobavno napreduvaat vo

nastavata ne se sozdade naglasena praktika za sistematsko organizirawe

na dopolnitelnata nastava. No, i za nadarenite u~enici u~ili{tata ne

planiraat i ne prezemaat kontinuirani aktivnosti ne samo za otkrivawe

na nadarenite u~enici, tuku i za redovno programirawe i realizirawe na

dodatnata nastava. Vo praktikata tradicionalno prodolìja da se vr{at

podgotovkite na u~enicite za u~estvo na u~ili{ni, op{tinski i dràvni

natprevari po oddelni predmeti i podra~ja.


39/177

39

Glavnite pridobivki vo izminatite desetina godini se sodràt vo

sozdavaweto mo`nosti nastavnicite posamostojno da ja planiraat

nastavata, da gi izbiraat nastavnite metodi i sredstva, da napravat izbor

na u~ebnicite i drugite izvori za u~ewe. Kako posebni pridobivki vo

procesite na posamostojnoto planirawe na nastavata e ponaglasenoto

povrzuvawe na u~eweto so iskustvoto na u~enikot, fleksibilnata

organizacija na ~asovite, pottiknuvaweto na individualnite aktivnosti

na u~enicite i grupnata rabota, promenite vo rasporedot na mebelot vo

u~ilnicite so {to se pottiknuva podobra komunikacija i kooperativnost

vo u~eweto i sl. Ovie postigawa, pred s#, se pridobivki od razvojnite

proekti i istraùvawa.

Op{to gledano, nastavnite programi {to se doneseni i dopolnu-

vani po 1996-ta godina zaedno so iskustvoto od pove}eto razvojni istra-

ùva~ki proekti dadoa dobra osnova za razvivawe novi modeli za

planirawe na nastavata. Isto taka, ednovremeno se nalaga potrebata za

sistematsko pribirawe objektivni pokazateli za uspehot na u~enicite po

zavr{uvaweto na oddelni obrazovni ciklusi.

VIII.OCENUVAWE NA ZNAEWATA I NAPREDUVAWETO NA UÊNICITE

Iskustvo vo razvienite zemjiIskustvoto vo osnovnite u~ili{ta vo razvienite dràvi pokaùva

deka celosno e napu{teno broj~anoto ocenuvawe na znaewata na u~enici-

te vo niìte oddelenija. Osven toa, soznanijata pokaùvaat deka so

broj~anoto ocenuvawe na znaeweto pogolem akcent e staven na nadvore{-

nata motivacija na u~enikot za u~ewe, no zatoa, pak, nastavnicite imaatpomalku mo`nosti kaj u~enicite da go uvaùvaat vkupniot proces vo

u~eweto, nivoto na razbiraweto na poimite i odnosite, primenata na

znaeweto vo sli~ni ili novi zada~i, sposobnostite na u~enicite za

voop{tuvawe, samostojno otkrivawe na znaeweto so metodi za samostojno

u~ewe, kako i za trajnosta na znaeweto i sl.

Trgnuvaj}i od rezultatite od istraùvawata za zna~eweto na

motivacijata pri u~eweto vo u~ili{tata vo razvienite dràvi se

razvivaat modeli na ocenuvawe na znaewata {to }e pomognat da se


40/177

40

podobruva objektivnosta na ocenkite i vnatre{nata motivacija na u~eni-

cite za u~ewe. Pokonkretno, za u~eweto vo niìte oddelenija na osnov-

noto u~ili{te se koristat razli~ni kombinacii na opisno i broj~ano

ocenuvawe. Na primer, u~enicite opisno se ocenuvaat vo tekot na nas-

tavata, a na krajot na nastavnata godina im se davaat i broj~ani ocenki.

Za taa cel se koristat razli~ni obrasci vo koi se navedeni podra~jata vo

predmetite, a odredeni se i celite, odnosno standardite i sl. Takvi

re{enija ima vo Francija, Danska, Norve{ka, [vedska, Portugalija i vo

drugi zemji.

Nastavnicite go ocenuvaat napreduvaweto i znaewata na u~enicite

opisno i broj~ano po site predmeti (na primer, vo Italija) ili, pak, za

nekoi predmeti davaat broj~ani ocenki, a za drugi opisni (vo Germanija,

Holandija i dr.).

Vo u~ili{tata vo razvienite dràvi ocenuvaweto na znaewata i

napreduvaweto na u~enicite razli~no e uredeno vo pogornite oddelenija

na osnovnoto u~ili{te, kako i vo niòto sredno obrazovanie. Na primer,

vo Germanija po ~etirigodi{noto {koluvawe vo osnovnoto u~ili{te se

koristi samo broj~ano ocenuvawe, a vo Danska broj~anoto ocenuvawe se

koristi po {estgodi{noto zadolìtelno obrazovanie. Razli~no e

uredeno i ocenuvaweto i proveruvaweto na znaeweto na u~enicite na

krajot na oddelni obrazovni ciklusi i na krajot na zadolìtelnoto

obrazovanie. Na primer, eksternoto proveruvawe na znaeweto se koristi

na vozrast od 7, 11 i 14 godini za u~enicite vo Velika Britanija. Vo

Francija se sproveduvaat nacionalni testirawa na znaeweto za ~itawe,

pi{uvawe i matematika na po~etokot na vtoriot ciklus na zadolìtel-

noto obrazovanie (na vozrast na decata od 8 do 9 godini) so {to se

dobivaat povratni informacii za postigawata na decata i za rabotata na

nastavnicite. Vo Holandija na preodot od osnovnoto vo niòto sredno

u~ili{te (na 12-godi{na vozrast se koristat nacionalni testovi na

znaewata koi imaat funkcija da dadat pokazateli za natamo{nata

orientacija na decata). Vo Severna Irska i vo Luksemburg se izveduva

testirawe, a u~ili{teto testovite im gi dava na uvid na roditelite.


41/177

41

Ovde e nu`no da se kaè deka sekoj od navedenite pristapi vo

ocenuvaweto na u~enicite ima odredeni prednosti, no i nedostatoci.

Sepak, fakt e deka nikoj ne go poznava deteto podobro od negovata

u~itelka, pa zatoa se nalaga potrebata za izedna~uvawe na uslovite vo

obrazovniot proces i za postignuvawe na standardite za celata

generacija u~enici na krajot na osnovnoto, odnosno niòto sredno

obrazovanie. Istovremeno so izedna~uvaweto na uslovite i so

voveduvaweto kriteriumi za ocenuvawe se sozdavaat realni mo`nosti za

sporeduvawe na rezultatite na ispitite na znaewe. Rezultatite od

ispitite na znaeweto se, isto taka, edinstvena osnova od koja{to se

trgnuva za procenuvawe na kvalitetot vo rabotata na u~ili{teto i

nastavnicite.

Pa sepak, treba da se zabeleì deka so eksternoto ocenuvawe na

znaeweto (so pomo{ na standardizirani testovi i zada~i od objektiven

vid) se vrednuva samo eden del od celite na obrazovniot proces i odreden

vid na znaewa. Poradi toa rezultatite od eksternoto ocenuvawe se samo

eden del od podatocite za napreduvaweto na deteto. Osven toa, vo

praktikata mnogu ~esto efektite od kontinuiranoto opisno ocenuvawe

na znaewata vo tekot na nastavniot proces so koristewe i na

standardizirani testovi ne soodvetstvuvaat so efektite od ednokratnoto

ocenuvawe na znaeweto.

So sistemot i na~inot na ocenuvawe e povrzano i napreduvaweto na

u~enicite od oddelenie vo oddelenie. Vo razvienite dràvi preovladuva

modelot na kontinuirano napreduvawe na u~enicite vo osnovnoto

u~ili{te. So toa {to na krajot na odredeni periodi u~enikot moè da se

zadrì vo istoto oddelenie, dokolku ne gi postigne o~ekuvanite znaewa.

Za ilustracija moàt da posluàt podatocite od 1995 godina spored koi

procentot na u~enicite koi povtoruvaat vo prvoto nivo na zadolì-

telnoto obrazovanie, na primer, vo Francija iznesuva 5%, Grcija 0%,

Italija 4%, Portugalija 2%, Holandija 3%, Norve{ka 1%. Vo Slovenija

vo u~ebnata 1992/93 godina vo vkupnata populacija na u~enici (od I do VIII

oddelenie) imalo 4% u~enici koi povtoruvale, a vo Republika


42/177

42

Makedonija vo 2004/05 godina od I do VIII oddelenie povtoruvale samo 789

u~enici ili 0,35%.

Iskustvo za ocenuvaweto na znaewatana u~enicite vo na{ite u~ili{ta

Ocenuvaweto na znaewata na u~enicite vo osnovnoto u~ili{te e

uredeno so Zakonot za osnovno obrazovanie, a poblisku e doobjasneto so

poseben Pravilnik {to e donesen vo 1996 godina i dopolnet vo 2001

godina so eden ~len za voveduvawe povremeno eksterno ocenuvawe na

u~enicite.

Vo prvite tri oddelenija ocenuvaweto na znaewata na u~enicite e

opisno, potoa se pominuva na broj~ano ocenuvawe, taka {to na krajot na

nastavata vo treto oddelenie so postojnata koncepcija e predvideno

u~enikot da dobiva broj~ani ocenki.

Ocenuvaweto e javno, a nastavnikot gi zapoznava u~enicite so

celite na nastavata i gi odreduva na~inite za ocenuvaweto, kako i

rokovite vo koi{to se ocenuvaat u~enicite. Ocenuvaweto se vr{i pred

oddelenieto ili vo grupa na u~enici i za postignatite rezultati redovno

se izvestuvaat u~enicite i roditelite. Po barawe na roditelite i na

u~enicite im se ovozmoùva da napravat uvid vo pismenite raboti i

drugite zada~i.

Pravilnikot za ocenuvawe na u~enicite ne e izmenet i pokraj toa

{to vo ovaa oblast postojat seriozni problemi, bidej}i vo nastavnata

praktika ne se koristat sistematski objektivni na~ini i postapki za

ocenuvawe na znaewata na u~enicite nitu na po~etokot na u~ebnata

godina koga se planira nastavata, nitu na krajot na nastavata. Vo

praktikata ne zaìvea primenata na standardizirani testovi za da se

vrednuva vidot i nivoto na znaewata na u~enicite {to se iskaàni so

u~ili{nite ocenki. Se zadràa tradicionalnite postapki i kako po

pravilo edinstven izvor na podatoci za razvojot i napreduvaweto na

u~enicite i za rabotata na nastavnicite ostanaa samo ocenkite na

u~enicite {to gi dobivaat vo u~ili{teto.


43/177

43

Vo podgotvitelnata godina na osnovnoto u~ili{te vospituva~ite

vodat dosie za u~enikot vo koe se sublimiraat najzna~ajnite pokazateli

za razvojot na u~enikot. Vo dosieto ima sistematizirani relevantni

pokazateli za napreduvaweto na deteto i niv mo`e da gi koristi

nastavnikot vo I oddelenie, koj{to prodol`uva da go sledi razvojot i

napreduvaweto na u~enikot i za to

Documents

Koncepcija Za Devetgodisno Osnovno Obrazovanie Mk