KONSTRUKSIONET E ÇELIKUT për vitin IV

Autor: Vera Koburska Festa Lena Emilia Dimitrova

KONSTRUKSIONET E ELIKUT pr vitin IV

drejtimi ndrtimtari - gjeodeziteknik i ndrtimtaris

teknik

Shkup, 2011

Autor: Vera Koburska Festa Lena Emilia Dimitrova

Recensent: Prof. dr. Petar Cvetanovski, Fakulteti i Ndrtimtaris, Shkup Lida Trajkovska, shshgj Sonja Stefanovska, shshgj

Prkthyes: Bajram Selmani

Redaktor i botimit n gjuhn shqipe: Prof. dr. Hamit Mehmeti

Lektor: Abdulla Mehmeti

Prgatitja kompjuterike: Autort

Fotografit dhe redaktimi teknik: Autort

Botuesi: Ministria e arsimit dhe shkencs e Republiks s Maqedonis

Shtypi: Graficki centar dooel, Shkup

Tirazhi: 150

Me vendim pr miratimin e ktij libri nga lnda Konstrukcionet e elikut pr vitin e katrt, Drejtimi:ndrtimtari-gjeodezi; profili; teknik i ndrtimtaris nr.22-1265/1 nga 13.07.2011 e sjellur nga Komisioni kombtar pr libra.

CIP - . ,, , 691.71 (075.3)

, IV : / , , . - : , 2011. - 204 .: . ; 26

ISBN 978-608-226-319-91. , () 2. , ()COBISS.MK-ID 89143306

PARATHNIE

Libri ,,Konstruksionet e elikut sht libri i par n Maqedoni, i dedikuar pr nxnsit e shkollave t mesme profesionale, t profilit arsimor teknik i ndrtimtaris.

N libr jan prfshir dhe jan prpunuar trsit tematike t parapara me programin msimor t lnds Konstruksionet e elikut pr nxnsit e vitit t katrt.

Qllimi i ktij libri sht q prmes nnt trsive tematike t prpunuara n detaje, m leht ta zotrojn materien dhe t fitojn njohuri t prgjithshme dhe profesionale nga fusha e vetive themelore t konstruksioneve t elikut, prodhi-mi i elikut, llojet e elikut n ndrtimtari, profilet e elikut dhe prpunimi i tyre n puntori, mjetet lidhse n konstruksionet e elikut (farkimet, vidhat dhe saldi-met), konstruksioni dhe prllogaritja e lidhjeve, konstruksioni i bartsve t rrjetave, shtyllat e elikut dhe trart mbajts t mureve t plota.

Libri sht shkruar n mnyr q t jet i kuptueshm dhe pranueshm pr nxnsit nga viti i katrt i profilit arsimor, teknik i ndrtimtaris, kshtu edhe pr teknikt tani m t mbaruar q dshirojn ti freskojn dhe thellojn njohurit e tyre t fituara gjat shkollimit. Gjithashtu, librin mundet ta prdorin edhe teknikt nga fushat e afrta q dshirojn t bjn rikualifikim ose kualifikim nga kjo fush.

Prmbajta e librit dhe stili me t cilin sht shkruar ju mundson profesorve prshtatje t leht dhe fl eksibilitet gjat mbajtjes s ors. Kalimi prej kapitullit n kapitull sht i thjesht, me qasje t kujdesshme t teoris dhe praktiks, kurse me qllim q libri t jet i lexueshm leht dhe thjesht pr tu kuptuar. Libri, gjithashtu, prmban edhe nj numr t madh fotografish q e pasurojn dhe kontribuojn m mir t ilustrohet koncepti i trsive programore dhe ideja e autorve. Qasja e ktill mundson q nxnsit n mnyr m t leht dhe t thjesht ta prvetsojn ma-terien q ligjrohet dhe n mnyr m t leht dhe thjesht t pajisen me njohurit e domosdoshme nga kjo fush.

Autort ju shprehin falnderime recensentve t librit pr kshillat dhe sug-jerimet e dobishme t dhna gjat formimit prfundimtar t librit. Posarisht e falnderojm prof. dr. Atanas Filipovskin nga Fakulteti i Ndrtimtaris, pr sugjerimet dhe prkrahjen gjat prgatitjes s ktij teksti. Gjithashtu, do tu jen falnderues t gjith lexuesve q do t ndihmojn me sugjerime e tyre pr lshimet eventuale t librit dhe do t japin sugjerime pr prmirsimin e tij gjat botimit t dyt eventual.

Shkup, 2011 Autort

PRMBAJTJA

1. VETIT THEMELORE T KONSTRUKSIONEVE T ELIKUT 1

1.1 Konstruksionet prej elikut 11.2 Bazat e konstruksioneve t elikut 41.3 Prparsit dhe mangsit e konstruksioneve t elikut 41.3.1 Prparsit e konstruksioneve t elikut 41.3.2 Dobsit e konstruksioneve t elikut 6

2. PRODHIMI I ELIKUT 92.1 Prfitimi i hekurit 92.2 Prfitimi i elikut 112.2.1 Konvertori Tomasov Besmerov 112.2.2 Procesi i Simens Martenovit 122.2.3 Prfitimi i elikut n furra elektrike 13

3. LLOJET E ELIKUT T NDRTIMTARIS 153.1 Llojet e elikut t ndrtimtaris 153.1.1 eliku i konstruksionit 153.2 Shenjat e elikut t ndrtimtaris 173.2.1 eliqet me veti mekanike t vrtetuara 183.2.2 eliqet me prbrje t vrtetuar kimike dhe veti mekanike 19

4. PROFILET E ELIKUT DHE PRPUNIMI N PUNTORI 214.1 Format e prodhimit t elikut 214.2 Shkopinjt 224.3 Lastrat 254.4 Profilet e elikut 284.4.1 Profilet e rrokullisura t nxeht 284.4.2 Formsimi i ftoht i profileve 304.5 Prpunimi i pjesve t elikut n puntori 314.5.1 Drejtimi i lastrave dhe profileve 314.5.2 Lakimi i elementeve t elikut 314.5.4 Shnimi 324.5.4 Prerja e lastrave 324.5.5 Prpunimi i teheve 344.6 Prpunimi i vrimave pr gozhdim dhe vida 354.7 Prpunimi i elementeve n puntori 35 4.7.1 Shnimi i elementeve 364.8 Mbrojtja e konstruksioneve t elikut nga korrozioni 36

5. MJETET PR LIDHJE (MJETET LIDHSE) N KONSTRUKSIONET E ELIKUT 435.1 Farkimet 433 5.1.1 Shenjat e farkimit 465.2 Vidat 485.3 Ngjitjet e salduara 505.3.1 Shenjat e saldimit 535.3.2 Realizimi i saldimeve 555.3.3 Rreziqet nga saldimi elektrik 585.3.4 Masat mbrojtse 595.3.5 Gabimet n saldime 59

6. KONSTRUKSIONI DHE PRLLOGARITJA E LIDHJEVE (MBISHTESA) 636.1 Llojet e mbishtesave 636.2 Mbi dhnia e lamelave 656.3 Lidhjet e bra me gozhdim dhe vida t zakonshme 676.4 Puna e lidhjes s farkuar gjat ngarkimit statik 716.5 Prllogaritja e dredhimeve t salduara 746.6 Lidhjet e ngarkuara aksiale 766.7 Ngritja e kndeve 786.8 Ngritja e trarve barts t profiluar 80

7. KONSTRUKSIONI I TRARVE BARTS T GRILAVE 857.1 Karakteristikat e trarve barts t grilave 857.1.1 trart barts 857.1.2 Grilat trekndshe 867.1.3 Grilat trapeze 887.1.4 Grila trekndshe me zgjatje 897.1.5 Grila trapeze me diagonale dhe vertikale t posame 897.1.6 Grila me breza paralele dhe brezrat poligonale 897.1.7 Mbrehja e grilave 907.1.8 Konstruksione grilash nga sistemet e ndryshme konstruktuese 917.1.9 Grilat hapsinore 927.2 Konstruktimi i nyjave n grila 96 7.2.1 Nyjat nga grilat t realizuara me lastra ngjitse 967.3 Centrimi i shkopinjve me nyjat e grilave 977.4 Lastra nyjore dhe formsimi i saj 987.4.1 Nyjat nga grilat me nyje lastrash 987.4.2 Grila prej gypave me nyje lastrash 1017.4.3 Nyjat prej grilave pa nyje lastrash 1027.4.4 Grila prej gypave pa nyje lastre 104 7.5 Grila hapsinore 105

8. SHTYLLAT 1078.1 Prgjithsisht pr shkopinjt si elemente t konstruksioneve t elikut 1078.2 Shkopinjt e zgjatur 1078.2.1 Konstruksioni i shkopinjve t zgjatur 1088.3 Shkopinjt e shtrnguar shtyllat 1098.2 Llojet e shtyllave si element edhe n konstruksione 1128.3 Lidhja e shtylls dhe themeli 1148.3.1 Lidhja e grshetuar 1148.3.2 Lidhja e nyjave 116 Shembuj pr prllogaritjen e shtyllave me centrime t shtrnguara 117 Shembujt e zgjedhur nga trart barts t grilave 123

9. TRART BARTS T MUREVE T PLOTA 1299.1 Zbatimi dhe forma e trarve barts t mureve t plota 1299.2 Karakteristikat dhe format e trarve t mureve t plota barts 1299.3 Prcaktimi i dimensioneve n prerjet te trart barts t lastrs 1349.3.1 Prcaktimi i lartsis minimale t trarit barts t lastrs 1359.3.2 Sigurimi i stabilitetit i lastrs vertikale kundra gungave 1369.4 Trart barts t lehtsuar trart barts n lastrn me vrima, lastrn vertiluar 139 Shembuj t zgjedhur pr trart barts t mureve t plota 144

10. SHTOJCA 149 Literatura e shfrytzuar 196

1

Konstruksionet e elikut vitin IV

1. VETIT THEMELORE T KONSTRUKSIONEVE T ELIKUT

1.1 Konstruksionet e elikut

eliku sht material i cili sht doher modern dhe aktual, material i t sot mes dhe t ardhmes. Ai sht material me mundsi t pakufizuara. sht i shklqyeshm pr objekte reprezentative dhe industriale, ngase me procese t vogla zotrohen me distanca t mdha, prkatsisht ngarkesa t mdha. Ai sht i material i prshtatshm dhe me prpunimin e tij industrial mundsohet montim i konstruksioneve t elikut n periudh t shkurt kohore.

N t njjtn koh, eliku sht material i ekologjis sepse mund t riciklohet pafundsisht, pa u humbur ndonj nga kualitetet e tij.

Sot, n vendet e zhvilluara industriale, eliku paraqet material ndrtimor pa t cilin nuk mund t mendohet ndrtimi i asnj objekti t njohur.

Aplikimi i elikut n konstruksionet e ndrtimtaris, nga aspekti i inxhinieris-konstruksionit, ka arsyetim t plotsishm. N faqet vijuese jan dhn objekte ka-rakteristike t realizuara prej eliku: ura e par e elikut mbi lumin Severn n Ang-li (fig. 1.1), objekt eliku (fig. 1.2.), salla sportive ,,Boris Trajkovski, n Shkup (fig. 1.3) prkatsisht:

- objekte nntoksore dhe mbitoksore;- salla me distanca t mdha (salla industriale);- ura;- oxhaqe fabrikash;- tunele;- objekte hidroteknike;- qendra tregtare;- termoelektrana;- shtylla largpruesish dhe t antenave;- salla sportive dhe t tjera.

Fig. 1.1 Ura e par e elikut mbi lumin Severn n Angli, n vitin 1776, distanca e urs 31,0 metra


2

Kulla e Ajfelit n Paris

Ura e elikut

Kantier anijesh

Ura hekurudhore

Shtyllat e antenave

Largues

Fig.1.2 Objekte nga eliku

3


Fabrik Termoelektrana

Fig.1.3 Qendra sportive Boris Trajkovski-Shkup


4

1.2 Bazat e konstruksioneve t elikut

Bazat e konstruksioneve t elikut dalin prej vetive t elikut si material ndr-timor. eliku paraqet material homogjen me struktur homogjene dhe veti t njjta mekanike n t gjitha drejtimet. eliku sht material i qndrueshm q duron de-formime elastike dhe plastike.

Vetit m t rndsishme t eliqeve jan:

- kufiri i trheqjes;- fortsia e kputjes;- rezistenca gjat ndrprerjes;- kontrakcioni;- qndrueshmria;- ngurtsia.

Mbaje mend: eliku sht material homogjen me struktur homogjene dhe veti me-

kanike t njjta n t gjitha drejtimet.

Pyetje: Ku gjen zbatim eliku?Numroi vetit mekanike t elikut?Cila sall sportive, n afrsi t shkolls, sht ndrtuar prej eliku?

Detyra: S bashku me msimdhnsin, n rrethinn ku jeton, vizito objekt t ndrtuar

prej eliku, vshtroi, vreji karakteristikat dhe diskuto!

1.3 Prparsit dhe dobsit e konstruksioneve t elikut

Konstruksionet e elikut kan prparsit dhe dobsit e veta.

1.3.1 Prparsit e konstruksioneve t elikut jan:

- fortsia e madhe;- moduli i lart i elasticitetit;- vetit e ezotropis.

5


Fortsia e madhe

eliku dallohet me fortsi t madhe. Sipas standardeve tona, shtrngimet e le-juara pr elikun e rndomt H 240, pr ngarkimet themelore, shtrngimet e leju-ara arrijn doz =160 MPa.

Krahasimin e elikut me fortsin e drurit dhe betonit e vshtrojm n nj shtyll t shkurtr t shtrnguar, me lartsi h dhe prerja pa ndalur A, e ngarkuar me forc aksiale t presionit N (fig. 1.2).

Shtrngimi i forcs aksiale arrin:

1.1 Volumeni i shtylls sht:V = Ah 1.2

Ku :V vllimi i shtylls A prerja trthorth lartsia e shtylls

Pesha sht:g = V 1.3 g pesha e shtylls V vllimi i shtylls pesha e vllimit

Nga shprehjet 1.2 dhe 1.3 fitojm se sht:

A= 1.4

Shprehjen 1.4 e zvendsojm me barazimin 1.1 dhe fitojm:

max Nga ku rrjedh:

Krahasimi i fortsis s ktyre tri materialeve: elik, dru, beton, sht dhn n

tabeln 1.1

Fig. 1.2. Shtylla e shkurtr e ngarkuar me forc aksiale t presionit


6

Tabela 1.1

elik N 240 Dru klasa II Beton B 30

(kg/m3) 7850 800 2450doz (MPa) 160 10 12

/doz 49 80 204g (%) 100% 163 % 416 %

Nga tabela shihet se nj konstruksion i njjt me karakteristika t njjta gjeometrike, i realizuar nga eliku, sht m i leht pr katr her nga ajo e realizuar prej betoni dhe 1,6 her m e leht nga druri.

Modul i lart i elasticitetit

Moduli i elasticitetit (Moduli i Jungut ) pr elikun merret t jet Ec=210000MPa.

Modulet e elasticitetit jan pr:

- alumin l = 70.000 - beton Eb = 21.000 MPa- dru Ed = 10.000

E shikojm me kujdes trarin e thjesht nga eliku dhe alumini.

Pr zotrimin e pjerrtsis maksimale t trarit t prpunuar prej alumini sht e nevojshme lartsi m madhe e prerjes s trthort, pr 1,5 deri m 2 her nga trri i till i njjt i prpunuar prej elikut. Ky dallim rrjedh prej moduleve t ndryshme t elasticitetit t aluminit dhe elikut.

Vetit e ezotropis

Vetit e nj materiali q t ket shtrngime t njjta n t gjitha drejtimet qu-het ezotropi.

Pr konstruksionet e elikut shtrngimet e lejuara t presionit dhe shtrir-jes jan t njjta sipas vlers absolute.

Te druri dhe betoni kto shtrngime jan me vler t ndryshme.

1.3.2 Mungesat e konstruksioneve t elikut:

- jo rezistueshmria e korrozionit;- jo rezistenca n temperatura t larta.

7


Jo rezistenca ndaj korrozionit

Korrozioni mund t definohet si asgjsim i metalit gjat reaksionit kimik ose elektrokimik me mjedisin e tij.

Ekzistojn eliqe q jan legura me elemente t caktuara, si: kromi, nikeli dhe t tillt nuk ndryshken.

N varshmri nga shkalla e korrozionit rrjedh domosdoshmria e mbrojtjes s konstruksioneve t elikut, n puntori, para montimit, pas montimit dhe gjat eks-ploatimit t tij.

Mbrojtja nga korrozioni mund t bhet me lyerjen natyrore me vernik mbrojts. Verenikt mund t jen metalik dhe jometalik.

M s shumti zbatohen verenikt metalik edhe at, miniumi dhe cinkoliti.

Pastrimi i konstruksionit kryhet n disa makina:- me rr;- pastrimi me dor, me fure eliku;- pastrimi me fl akrim.

Rrsimi bhet n fabrikn ku prodhohet eliku. Qndron n pastrimin e sipr faqs s elikut me reaktiv abraziv me presion t lart.

Abrazivi prbhet prej kokrave t elikut me diametr prej 0,5 deri me 1,2 mm ose me rr kuarci n presion prej 6 deri m 8 bar.

Pastrimi me fure eliku bhet me dor dhe zbatohet pr siprfaqe t vogl q jan t dmtuara prej korrozionit.

Pastrimi me fl akrim bhet me nxehje deri m 150oC, kurse zbatohet pr siprfaqe m t vogl.

Pas pastrimit t konstruksionit bhet lyerja me lyerjen themelore (minizirimi).Pas kryerjes s minizirimit dhe terjes mir t miniumit vihet ngjyra mbrojtse

n nj ose dy shtresa (lyerja mbrojtse).

Mbrojtja e konstruksioneve t elikut bhet edhe me zinkim.

Zinkimi zbatohet pr mbrojtje nga korrozioni te shtyllat e largpruesve, ante-nave dhe konstruksioneve montuese.

Jo rezistues ndaj temperaturave t lartaVeti negative e elikut sht se moduli zvoglohet gjat temperaturave t larta.Mbrojtja e konstruksioneve t elikut nga zjarri bhet n disa mnyra:- mveshja me beton;- me materiale termoizoluese;- lesh mineral (tervol);- perde prej eliku t kromuar, q sht rezistent ndaj temperaturave t larta.


8

eliku sht deficitar

eliku sht material shum i krkuar, jo vetm pr konstruksione por edhe n industri. Nga eliku i prodhuar, vetm 30% shfrytzohet n ndrtimtari, ndrsa pje-sa tjetr prdoret pr qllime t tjera.

Gjat projektimit t konstruksioneve t elikut duhet t merren parasysh pari-met themelore vijuese:

- konstruksioni ti prgjigjet dedikimit;- t jet ekonomik;- t jet i qndrueshm dhe i sigurt gjat eksploatimit;- ti plotsoj normat arkitektonike.

Mbaje mend: I njjti konstruksion me karakteristika t njjta gjeometrike i ndrtuar

prej elikut sht m i leht pr 4 her nga konstruksioni i betonit dhe pr 1,6 nga i drurit.

Pyetje:

Numroji prparsit e konstruksioneve t elikut! Numrtoji dobsit e konstruksioneve t elikut! Definoje ka sht korrozioni? ka sht ezotropia? Si bhet mbrojtja e konstruksioneve t elikut nga zjarri? Numroji llojet e mbrojtjes s konstruksioneve t elikut prej korrozionit!

Detyra:

Prcakto mbrojtje nga korrozioni t konstruksioneve t elikut n varshmri nga shkalla e korrozionit!

9


2. PRODHIMI I ELIKUT

2.1 Prfitimi i hekurit

Hekuri fitohet me shkrirjen e xehes s hekurit n furrnalta. eliku paraqet prodhim t pastruar nga xehja e hekurit. Xehet e hekurit q prdoren pr prodhimin e hekurit hasen me emrat vijues:

- magnetiti (oksid hekuri me 75% hekur);- hematiti (oksid hekuri me 70% hekur);- sideriti (hekur karbonat, prmban prej 45% deri 50% hekur);- piriti (sulfat hekuri, me m pak se 40% hekur) dhe t tjer.

Furrnalta (fig. 2.1.) ka formn e konusit dyanshm t prer i lart deri m 50 m dhe diametrit t hapjes s pastrt 9 metra pr fura me kapacitet mesatar.

shllak

hekur i lngshm

ajr i nxeht

fur e lart

xehe e hekurit glqere dhe koks

Fig. 2.1. Fitimi i hekurit n furrnalta

Fura mbushet prej lart njtrajtsisht me xehe, koks dhe glqere. N pjesn e poshtme t furrs jan vendosur fryrjet pr ajr q procesi i djegies

t zhvillohet sa m shpejt. Koksi digjet dhe me kt rast e merr oksigjenin nga xeh-ja e oksigjenit. N procesin e djegies zhvillohet temperatur prej rreth 1700C me rast krijohen gazra t ndryshm, si dioksidi i karbonit dhe azoti q shfrytzohen pr strnxehje t procesit t fitimit t hekurit. Hekuri i shkrir bie m rnd n fund t furrs, prderisa glqerja kompozohet me materiet t tjera t patretshme dhe n form t zgurs ose bramc noton n siprfaqe.

Prmes vrims speciale zgura derdhet dhe t njjts i shtohen t dhna t ndryshme dhe si e till ka zbatim t madh n industrin e imentos pr prpunimin e asfalt-betonit, dyshemes rezistuese ndaj topitjes dhe t tjera.


10

Nj furrnalt mund pr 24 or t prodhohen deri m 2000 ton hekur t papr-punuar. Furrnalta punon vazhdimisht, kurse pushon s punuari vetm gjat kohs s remontit.

Nga furrnalta zakonisht fitohen dy lloje t hekurit, edhe at:- hekur i bardh,- hirit i paprpunuar.Hekuri i bardh fitohet me ftohje t shpejt, ndrsa hekuri i kaltr i paprpunuar

fitohet me ftohje t ngadalt, me ka karboni del n siprfaqe n formn e grafitit. Hekuri i paprpunuar i kaltr sht i njohur si gus dhe prdoret pr:

- mbushjen e gypave - pr kanalizim;- furrat pr nxehje etj.

Mbaje mend: Nga furrnaltat fitohen dy lloje hekuri: hekuri i bardh i paprpunuar

dhe hekuri i kaltr i paprpunuar. Nga hekuri i bardh i prpunuar fitohet eliku.

Pyetje:

Prej cilave xehe t hekurit fitohet hekuri? Si fitohet hekuri i kaltrt i paprpunuar?

Detyra:

N rrethinn tnde, s bashku me msimdhnsin n msimin praktik, vizito shkritore me furrnalt pr fitimin e hekurit dhe njohu me procesin pr fitimin e he-kurit!

11


2.2 Fitimi i elikut

Sot, pjesa m e madhe e elikut fitohet nga hekuri i bardh dhe i vjetr, me shtimin e shtesave t caktuara, n varshmri nga kualiteti i lnds s par t dispo-nueshme.

Ekzistojn m shum mnyra pr fitimin e elikut, por m t njohura jan:

- Konvertori i Tomasov-Besemerovit;- Fura e Simens-Martenovit;- Fura elektrike.

2.2.1 Konvertori i Tomasov-Besemerovit

Konvertori i Tomasov-Besemerovit pr fitimin e elikut prdor en cilindrike-konvertor q n maje ngushtohen n form t konit (fig. 2.2).

mbushje

boshti

oxhaku

t dlirjes

baz

fundi

t krcllims

shllak tomasov

ajri nn presion

hapje pr t fryer

elik i paprpunuar

DERDHJE

hekur i paprpunuar

glqere

Fig. 2.2 Fitimi i elikut n konvertorin e Tomasovit


12

Konvertori sht i ndrtuar prej lastrave t trasha t salduara ose farkuara. Fas-hat e konvertorit jan ndrtuar prej materialit rezistues ndaj zjarrit.

Mnyra e prfitimit t elikut:Npr hekurin e paprpunuar fryhet gaz i kompresuar q prmban oksigjen.

Ai mundson t digjen t gjitha elementet nga hekuri i paprpunuar, si jan: - karboni;- siliciumi;- mangani;- fosfori.Mnyra e konvertuar pr fitimin elikut sht shum e shpejt dhe ekonomi-

ke, por ka dobsi t vogla. N vet procesin nuk vjen deri te lirimi i plot i fosforit dhe azotit, q e bjn elikun me kualitet m t dobt.

2.2.2 Procesi i Simens Martinovit pr prfitimin e elikut

Prdoren furra t palvizshme n form korite t tipit t mbyllur. N kto furra kra-has hekurit t paprpunuar shtohen edhe mbeturinat e hekurit (fig. 2.3) dhe (fig. 2.4).

ajri i ngroht

djega

oxha

ku

gazi i ngroht oxhak

gazi i ftohtn oxhak

gazrat e ftohtaajri i ftoht

Fig. 2.3 Procesi i Simens Martinovit pr prfitimin e elikut

Fig. 2.4 Furra e Simens Martinovit pr prfitimin e elikut

13


N kt furr shtohet fl aka me gaz dhe ajr, me temperatur prej 1650C deri m 1700C. N kt mnyr prfitohet elik m i pastrt se sa prej procesit konver-tues. Procesi sht m i ngadalshm, por ka kapacitet m t madh edhe deri m 300 ton.

2.2.3 Fitimi i elikut n furrat elektrike

N ,,Makstil, n Shkup, fitimi i elikut bhet n fura elekrike (fig. 2.5).Ka m shum lloje t furrave elektrike, por m s shumti prdoren furrat me

lak elektrik dhe me induksion. Me kt proces fitohet eliku m me kualitet, por edhe m i shtrenjt pr shkak t sasis s madhe t rryms elektrike q prdoret (fig. 2.6).

Fig. 2.5 Fitimi i elikut n furra elektrike

Fig. 2.6 Fitimi i elikut n hekuran


14

Mbaje mend: Mnyrat m t njohura pr fitimin e elikut jan:- Konvertori i Tomasov-Besemerovit;- Procesi i Simens-Martinovit;- Elektro-procesi.

Pr fitimin e elikut sipas procesit t Simens Martinovit, hekurit t paprpunuar, i shtohen edhe mbeturinat e hekurit.

N ,,Makstil, Shkup, fitimi i elikut bhet n fura elektrike.

Pyetje:

Numroi prparsit dhe dobsit e mnyrs s konvertimit pr fitimin e elikut!Shpjegoje procesin e Tomasov-Besemerovit pr fitimin e elikut!Numroi karakteristikat pr procesin e Simens-Besemerovit!Cilat elektro-furra m s shumti prdoren?Me cilat procese fitohet eliku m me kualitet?Cili proces pr fitimin e elikut sht m i shtrenjt dhe pse?

Detyra:Vizitoje fabrikn pr fitimin e elikut dhe njihu me procesin!

15


3. LLOJET E ELIQEVE T NDRTIMTARIS

3.1 Llojet e eliqeve t ndrtimtarisSipas prdorimit t elikut dallojm:- eliqe konstruksioni; - eliqe pr vegla.

3.1.1 eliqet e konstruksionit Me eliqe konstruksioni nnkuptohet eliku q prdoret pr prpunimin kons-

truksioneve t elikut (fig. 3.1), (fig. 3.2), (fig. 3.3) dhe (fig. 3.4) pr:- ndrtim ndrtesash t larta;- ndrtim t urave;- anije ndrtimtarie.

Siloset

Ura ,,Gulden brixh

Shtyllat e antenave

Ura hekurudhore

Fig.3.1 Objekte me konstruksione eliku


16

Fig.3.2 Xehet dhe industria pr feronikl ,,Feni - Kavadar

Fig.3.3 Qendra sportive Boris Trajkovski Shkup

Fig.3.4 Shum katshe nga konstrukcionet e elikut

17


Sipas prbrjes kimike eliqet ndahen:- eliqet e karbonit q mund t jen: ult t karbonizuar dhe eliqe lart t kar-

bonizuar;- eliqet e leguruar, q mund t jen: ult t leguruar dhe lart t leguruar.

Te eliqet e karbonit ndikim m t madh n veprimin e tyre ka karboni, kur-se te eliqet e leguruar, krahas karbonit ndikim t madh kan elementet e legurua-ra. (Tabela 3.1)

Mbaje mend: N ndrtimtari zbatim m t madh kan eliqet ult t karbonizuar dhe

ult t leguruar.

Sipas mnyrs s prfitimit, eliqet ndahen n:- eliqet e Besemerovit ose Tomasovit;- eliqet e Simens Martinovit;- elektro-eliqet.

Sipas shkalls dhe kualitetit dallojm:- elik t rndomt;- elik pr konsum t gjer;- elik me kualitet;- elik i fisnikruar.

Tabela 3.1Elementet kimike SI Mn Cr NI W Mo V Co TI Cu Al

Prmbajtja n % 0,6 0,8 0,3 0,3 0,1 0 08 0,01 0,1 0,05 0,4 0,1

3.2 Shenjat e eliqeve t ndrtimtaris

eliqet shnohen me shenja.

T gjitha pjest gjat prpunimit t konstruksionit shnohen me shenja q sht dhn n vizatim. Ajo shnohet me ngjyr t yndyrshme ose me shtypje n materialin.

Shenja e elikut e tregon fortsin e tyre t kputjes dhe prbrjen e tyre kimi-ke. Ajo e prmban numrin e pozicionit dhe numrin e vizatimit.


18

Ato prbhen m s shumti prej katr pjesve:- simbol me shkronja C () dhe CL (L) (elik dhe masa);- shenja themelore shnon llojin e elikut edhe n raport me kt ekzistojn

dy lloj eliqesh: eliqe me veti t vrtetuara mekanike, dhe eliqe me prbrje kimike t vrtetuar dhe veti mekanike.

3.2.1 eliqe me veti t vrtetuara mekanike

N kt grup bjn pjes: eliqet e karbonit dhe veti t dshmuara mekanike dhe prbrja e dshmuar pjesrisht ose e pa dshmuar kimike.

Simboli n vendin e par sht numri ,,0, q e shnon prkatsin e elikut ndaj grupit me veti t dshmuara mekanike.

Simboli n vendin e dyt nga shenja themelore shnon fortsin minimale t kputjes n gjendje t nxeht t formuar ose normale.

Simboli n vendin e tret, katrt, pest, shnon prkatsin e elikut n nngrupin e caktuar (Tabela 3.2).

Tabela 3.2

Grupi i elikut eliqet e karbonit me veti t dshmuara mekanike

Simboli n vendin e par 0

Simboli n vendin e dyt

Simbol Fortsia e kputjes ()0 Nuk sht vrtetuar 1 Deri 3202 Prej 330 deri 3503 Prej 360 deri 3804 Prej 390 deri 4805 Prej 490 deri 5806 Prej 590 deri 6807 Prej 680 deri 7808 Prej 790 deri 8809 Prej 890 dhe lart

Simboli n vendin e tret, katrt dhe pest

Simbol Nngrupet e elikut

00 deri 44 Pa prmbajtje t vrtetuar t dhe S

101 deri 449 Me prmbajtje t vrtetuar maksimale t dhe

45 deri 79451 deri 799

Me prmbajtje t kufi zuar t dhe prmbajtje pjesrisht t kufi zuar

t C, SI, Mn

0 deri 99801 deri 999

Me prmbajtje t kufi zuar t dhe prmbajtje pjesrisht t kufi zuar

e C, SI, Mn shtojca e elementeve t leguruara

19


3.2.2 eliqet me prbrje t vrtetuar kimike dhe veti mekanika

N kt grup bjn pjes: eliqet e karbonit me prbrje kimike t vrtetuar dhe veti mekanike, si dhe eliqet e leguruara. Simboli n vendin e par nga shenja themelore e shnon elementin m me ndikim kimik edhe at:

- pr eliqet e karbonit me prbrje t vrtetuar ,,1- pr eliqet e leguruar prdoren simbole t dhna n Tabeln 3.3 numri the-

melor 1

Tabela 3.3Simboli numrues 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Elementi i legurs C SI Mn Cr NI W Mo V tjetr

Shenjzimi i eliqeve ndryshon me ndryshimin e standardeve tona.

Prdoren dy lloje t shenjzimit: Shenjzimi teknik sipas t cilit eliku e fiton emrin e vet sipas kufirit t zgjatjes. Nga eliqet e karbonizimit t ult zbatim m t madh n ndrtimtari kan

eliqet me shenjat vijuese:

shenja teknike shenj e prodhuse CN 240 C 0361 CN 240 C 0362 CN 240 D C 0451 CN 280 C 0452 CN 280 D C 0453

Shenja prodhuese

eliqet me shenjn prodhuese C 0361 dhe C 0451 prdoren pr konstruksio-ne t salduara t elikut.

eliqet me shenjn prodhuese C 0362 dhe C 0452 prdoren pr konstruksio-ne dinamike t ngarkuara me dimensione m t vogla.

eliqet me shenjn prodhuese C 0363 dhe C 0453 prdoren pr konstruksio-ne dinamike t fuqishm t ngarkuara dhe pr elemente t trasha.

Kto eliqe i takojn grupit t eliqeve me veti t vrtetuara mekanike.Simboli n vendin e par sht ,,0.Simboli n vendin e dyt na tregon se kto eliqe kan fortsin e kputjes

edhe at, numri ,,3 prej 360 deri 380 Mra, numri .,,4 prej 390 deri 480 Mra.


20

Simboli n vendin e tret dhe katrt na tregon se kto eliqe i takojn nngrupit t eliqeve me prmbajtje t vrtetuar t S dhe P dhe prmbajtje pjesrisht t kufi-zuar t elementeve themelore kimike C, S dhe Mn.

Pr realizimin konstruksioneve t elikut ose elementeve, zbatim t madh kan edhe eliqet me shenjat vijuese:

shenja teknike shenja prodhuese CN 360 C 0561 CN 360 C C 0561 CN 360 D C 0561

Te kto eliqe fortsia e kputjes sillet n kufijt prej 490 MPa deri 580 MPa dhe i takojn grupit t eliqeve me veti t vrtetuara mekanike.

Mbaje mend: Shenja e elikut e tregon fortsin e tij t kputjes dhe prbrjen e tij

kimike.

Ekzistojn dy lloj shenjash: teknike dhe prodhuese.

Pyetje:

Me ka shnohen eliqet e ndrtimtaris?Definoje ka sht shenja!Numro eliqe me veti t vrtetuara mekanike!Cilat eliqe jan me prbrje t vrtetuar kimike dhe veti mekanike?Shpjegoi simbolet e shenjs themelore!ka tregon shenja e elikut?

21


4. PROFILET E ELIKUT DHE PRPUNIMI N PUNTORI

4.1 Format e prodhimeve t elikut

Formimi i forms s profileve t elikut fitohet n me rrafshues me rrokullisje t ngroht ose ftoht.

Procedura e rrafshimit fillohet me lshimin e barms s elikut (fig. 4.1) e nxe-hur deri n temperaturn e nevojshme dhe lshimi npr sistemin e rrafshimit. Me kt rast, gradualisht zvoglohet trashsia, kurse rritet gjatsia e prodhimit n varshmri nga dimensionet dhe format e prodhimit final.

N raport me temperaturn gjat s cils bhet rrafshimi dallojm rrafshues t ngroht dhe ftoht.

Me rrafshim t ftoht barma prpunohet n sllav, kurse pastaj sllavi prpunohet n prodhime t tjera ose gjysm prodhime, m shpesh lastr (fig. 4.2, fig. 4.3 dhe fig. 4.4).

Fig. 4.1 Prodhimi i barms

Fig. 4.3 Rrafshimi i lastrs

Fig. 4.2 Prodhimi i sllavit

Fig. 4.4 Prodhimi i profilit me rrafshim t ngroht


22

N rrafshueset e ftohta rrafshimi bhet n temperatur t dhoms dhe me kt rast m shpesh dedikohen pr rrafshim: lastra e holl, teli ose profilet (fig. 4.5).

Fig. 4.5 Rrafshimi i ftoht dhe formsimi i ftoht i profilit

Gjysm prodhimet e elikut q fitohen n uzinat pr petzimin e elikut jan:- shkopinjt;- lastrat;- trat bartse t profiluar.

Shkopinjt paraqesin elemente konstruktive q karakterizohen me diametr relativisht t vogl n raport me gjatsin e tyre dhe jan t njohur si elik thupre.

Lastrat paraqesin elemente konstruktive me dy dimensione shum t mdha n raport me t tretn (trashsia e tyre).

Profilet e elikut jan elemente konstruktive me prerje t ndryshme t t-thort, t cilat sipas mnyrs s prpunimit ndahen n profile nxeht t rrafshuara dhe t formsuar n t ftoht.

4.2 Shkopinjt

N kt grup bjn pjes: - hekuri i shtypur;- eliku universal;- kndet L- profilet.

Hekuri i shtypur fitohet me shtypje ndrmjet dy cilindrave paralel, pr at ka dy siprfaqe t rrafshta. Prodhohet me trashsi d=3-40 (100 mm), gjersia b=10-150 mm dhe gjatsi L=3-15 m. Shnohet me b, d...L (fig. 4.6).

23


Fig.4.6 Shtypja e ftoht e hekurit t shtypur

eliku universal fitohet me rrafshim npr sistemin prej katr cilindrash edhe at, dy horizontal dhe dy vertikal, me ka fitohen katr siprfaqe t rrafshta dhe tehe t ashpra (fig, 4.7). karakterizohet me fortsia m t mdha nga eliku i petzuar. Prodhohet me trashsi prej 3 mm deri m 40 (100 mm), gjersia prej 150 deri m 1100 mm dhe gjatsia prej 3 deri m 12 m. Shnohet njsoj si eliku i petzuar b, d...L. (fig.4.8).

Fig.4.7 Shtypja e ftoht Fig.4.8 Ftoht i shtypur

eliku rrethor prodhohet me diametr prej 5 deri m 300 mm. eliku rrethor me diametr m pak se F 5 mm quhet tel, kurse prej F 5 deri F 40 armatur. eliku rrethor pr diametrat deri F 12 porositet n makara, kurse diametrat m t mdhenj n copa, n duaj me gjatsi maksimale 12 m. Shenjat n vizatimet pr to jan: Prej d...L (fig. 4.9 dhe fig. 4.10).


24

Fig.4.9 Armatura e lmuar Fig.4.10 Armatura me brinj

eliku katror sht me an prej 5 deri 300 mm. Shenja pr t sht (d) (fig. 4.1).eliku gjashtkndsh sht me dimensione t rrethit t shkruar prej 5 deri

300 mm. Shenja sht (s) (fig. 4.11).

Fig.4.1 Forma t ndryshme t gjysmprodukteve t elikut n grupin e shkopinjve

Profilet kndor mund t jen rrafshgjat kur raporti i anve u sht 1:1. Shenja sht L b.b.t...L. Kndi m i vogl q prdoret n konstruksionet sht L 45. 45.5, kurse m i madh L 200. 200 16 pr kndet rrafshgjat. (fig 4.12)

Fig. 4.12 Kndi rrafshgjat

25


Kndi i gjatsis s ndryshme sht knd te i cili ant jan 1:1,5 pse 1:2. Shen-jat jan L b.a.t...L. Kndi m i madh gjatsis s ndryshme sht me dimensione L100.200.14 (fig.4.13)

Fig. 4.13 Kndi me gjatsi t ndryshme

4.3 Lastrat

Lastrat me elemente t tilla gjersia e t cilave sht shum m e madhe se trashsia e tyre. Ato porositen n formn e shiritave, tabelave dhe lamelave. Fitohen me lshimin e pandrprer t mass s elikut npr sistemin e cilindrave prderisa nuk fitohet trashsia e caktuar e shiritit, kan gjatsi t pakufizuar, gjersi prej 600 mm dhe m shum, si dhe gjersi me prerje t pjerrt m t vogl se 600 mm.

Lastrat pas shtypjes duhet t plotsojn edhe disa kushte t dhna me stan-dardet tona, si jan: pshtjellja, rrafsht dhe toleranca pr trashsin.

Sipas trashsis lastrat mund t jen:- lastra t holla me trashsi m t vogl se 3mm;- lastra t mesme me trashsi prej 3 deri 5mm; (lastrat e holla dhe mesme porositen n lmsh) (fig. 4.14)- lastrat e trasha (vrazhda) me trashsi mbi 5mm.(trashsia e lastrave porositet si pllaka me dimensione 2100mm dhe gjatsi

prej 12m) (fig. 4.15)

Fig 4.14 Lmshet (lastrat e holla dhe t mesme)

Fig. 4.15 Pllakat (lastrat e trasha)


26

Sipas forms lastrat mund t jen:- t rrafshta;- trapez;- panel.

Lastrat e rrafshta kan zbatim t madh n prpunimin e nj konstruksio-ni t elikut, qoft t jet n ndrtimtari, makineri, industri etj. sot me teknologjin e prsosur t prpunimit t trave barts t lastrave, zbatimi i ktyre lastrave sht me rndsi t madhe n ndrtimtari. T njjtat prpunohen me gjersi prej 200 mm, trashsi 20 mm dhe gjatsi prej 6 deri m 12 m n varshmri nga trashsia dhe gjersia.

Lastrat e valzuara (trapeze) kohs fundit kan zbatim t gjer n ndrtimtari. Trashsia e lastrs arrin prej 0,6 deri m 1,5 mm. Kto lastra prodhohen prej teneqe-ve t rrafshta t holla kur t njjtat do t lshohen t kalojn npr cilindra t kons-truktuar special, n gjendje t ftoht (fig. 4.16). Kohs s fundit lastrat e ktilla plas-tifikohet dhe m s shumti prdoren pr konstruksionet e kulmeve (fig. 4.17).

Fig. 4.16 Prpunimi i lastrave trapez

Fig. 4.17 Format e ndryshme t lastrave trapez

27


Lastrat trapez kombinohen m shpesh me dy lastra dhe izolim termik nga les-hi i qelqit ose gurit tervoll dhe fitohen dhe fitohen t ashtuquajtur panel-sandvi. Prpunohen panel-sandvu mbulesa (fig. 4.18) dhe panel-sandvi t fasadave (fig. 4.19). Kto sandvi panela karakterizohen me termo izolim t shklqyeshm, jan t lehta, thjeshta dhe shpejt montohen.

Fig.4.18 Sandvi-panela mbuluese Fig. 4.19 Sandvi panela fasade

Sipas prpunimit t siprfaqes lastrat mundet t jen:

- rrafshta (lmuara);- brinor;- lythta;- perforuara ose shpuara.

Lastrat brinore dhe lythta kan zbatim t gjer n objektet industriale pr mbulimin e kanaleve, rrugicave, shkallve, platformave etj. Kjo sht rezultat i bartshmris s tyre t mir, por edhe siprfaqes s pa rrshqitshme q fitohet prej brinjve, respektivisht lythat n siprfaqen e tyre. Jan me m shum lara t brinjve (fig. 4.20). Prpunohen me trashsi prej 2,5mm deri m 10 mm paketim prej 1 deri 2,5mm.

Fig. 4.20 Lastra brinore dhe lythta


28

Lastrat e perforuara prdoren pr prpunimin e kanaleve ventilues, pr mbylljen ose mbrojtjen t pjesve ku domosdo t qarkulloi ajri, elemente dekorues etj. Prpunohen me preforim t lastrave t lmuara n presa. Jan me gjeometri t ndryshme n vrimat (rrethore, katrore, elipsoide etj) (fig. 4.21).

Fig.4.21 Lastrat e perforuara

4.4 Profilet e elikut

Profilet e elikut jan elemente konstruktive q gjejn zbatim t gjer n kons-truksionet e elikut. Sipas mnyrs s prpunimit mundet t jen:

- profilet e ngrohta t shtypura, dhe- profilet e ftohta t shtypura.

4.4.1 Profilet e ngrohta t shtypura

Profilet e ngrohta t shtypura prpunohen derisa eliku sht n gjendje t ngroht duke kaluar cilindrat e konstruktuar special. M t zbatuara nga profilet e-liqe sht ai normal dhe profili i cili e mori emrin sipas pamjes s tij.

Pr her t par e solli inxhinieri francez Zores, n vitin 1845. karakterizohet me dy boshte simetrike dhe prbhet prej nj brinje dhe dy thika q prpunohen nn pjerrtsi prej 14% q sht kushtzuar nga mnyra e rrafshimit. Prdoren si tra barts, prkatsisht element i trarit. Prodhohet me h=80-1000mm kurse n disa vende edhe deri m 1400 mm. (fig. 4.22)

Fig.4.22 Rrafshimi i profilit I

29


Shenja e vizatimit sht I(h) (fig.4.23)

Fig.4.23 Rrafshim i ngroht I(h)

Si variant e I (par) profili sht i profilit pajnerovit, shenja e t cilit sht IP h...L. Edhe ky profil i ka dy boshte n simetri dhe grshr t gjer n raport me profilin I q mundson fortsi m t madhe npr t dy boshtet. Pr at m shum prdoret pr prpunimin e simboleve.

Sot n Evrop dhe bot prodhohen tipe m t ndryshme t trarve barts I me grshr t gjer, si jan NEA, NEV dhe NEM dhe tjera (fig. 4.24).

Fig. 4.24 Tipe t ndryshme t profileve I me grshr t gjer

Krahas ktyre profileve n praktik zbatohet edhe tra bartse [ a. q. profili kanal dhe i njjti prodhohet me lartsi prej 65 deri m 300 mm ose 400 mm.

Karakterizohet me nj bosht t simetris dhe prbhet prej dy grshrve dhe nj brinje me pjerrtsi t njanshme prej 8% ose 5% q varet prej lartsis s profilit.

Ky profil has zbatim t gjer pr prpunimin e shtyllave, kurse mundet t prdoret edhe si element ndrtimor.

M shpesh zbatohen si nj ose n kombinim me nj ose m shum profile. Shenja e profilit sht [ h...L (fig. 4.25).

Fig.4.25 Profili i ngroht i rrafshuar


30

4.4.2 Profili i formsuar n t ftoht

Profilet e formsuar n ftoht prpunohen me dredhjen e lastrs n gjendje t ftoht. Lastra paraprakisht kalon npr sistemin e cilindrave ku bhet rrafshimi i dhe rregullimi i tij deri te trashsia e nevojshme, kurse pastaj dredhet n formn e dshiruar.

Dredhja bhet gradualisht, prmes 6-12 cilindrave dhe shtypsve.

Sipas forms kto profile mund t jen me:

- prerje t hapur;- prerje t mbyllur.

Trashsia e mureve arrin prej 3 deri m 16 mm.Formsimi i ftoht i profileve hasin n zbatim t gjer pothuaj se n t gjitha

fushat n industri. Pr shkak t formave t volitshme t prerjes kan karakteristika t mira gjeometrike, jan t leht dhe prdoren pr prpunimin e konstruksioneve t kulmeve, shtyllave etj. (fig. 4.26)

Me prsosjen e teknologjis s tyre, kto profile gjejn zbatim gjithnj e m t madh n prpunimin e grilave hapsinore me t cilat arrihet mbulimi i hapsirave m t mdha.

Nga profilet e ktilla realizohen konstruksionet n aeroportin e Shkupit.

Fig. 4.26 Format e ndryshme t profileve n formsimet e ftohta

31


4.5 Prpunimi i pjesve t elikut n puntori

do konstruksion eliku prbhet prej pjesve q paraprakisht prpunohen n puntori. N kantierit e ndrtimit ato vetm montohen me konstruksionin me ndihmn e vidave ose saldimit. Konstruksionet e elikut kryhen n puntorit, kurse jo n kantiert e ndrtimit pr shkak t krkesave gjithnj e m t mdha q kan t bjn me kualitetin dhe fuqin bartse d.m.th. temperatur prkatse, lagshti, mbrojtje nga ndikimet atmosferike, kushtet e mira pr pun n puntorit dhe mundsia e kontrollimit t kualitetit.

Elementi m i shpesht q prpunohet n puntori ka disa elemente prbrse. do pjes dhe do operacion n to kryhet ve e ve. Pr kt shkak, sht e nevojs-hme t dihet mnyra e realizimit t operacionit prkats dhe rendi i realizimeve. Kjo definohet me projektin, respektivisht vizatimet n puntorit pr konstruktim.

4.5.1 Drejtimi i lastrave dhe profileve

Gjat prpunimit (prodhimeve) t lastrave dhe profileve mund t vij deri te lakimi i tyre. Pr at, para se t ndrtohen n konstruksion ato duhet t drejtohen me lshimin npr sistemin e cilindrave.

Distanca ndrmjet cilindrave rregullohet ashtu q lastrat m s shumti lako-hen q t lirohen prej shtrirjeve t tjera gjat rrokullisjes, kurse pastaj drejtohen.

Profilet drejtohen n shtyps t veant pa nxehje nse jan pak t lakuara ose me nxehje deri m 600C, nse jan m shum t lakuar.

4.5.2 Lakimi i elementeve t elikut

Forme e nevojshme e lastrs fitohet me lakimin e tyre me ndihmn e shtypsve dhe veglave.

Forma rrethore m s shpeshti fitohet me ndihmn e cilindrave t cilt ashtu jan t radhitur, dhe lakimin e bjn gjat lvizjes s tyre rrotulluese (fig. 4.27).

Lakimi i kndeve dhe profileve bhet me ndihmn e makinave t veanta ose prap n shtypse pr lakimin e profileve deri te forma e dshiruar.

Fig. 4.27 Profilimi i lastrave


32

4.5.3 Shnimi

Shnimi sht prcjellja e dimensioneve t elementeve nga vizatimi te materi-ali prej t cilit do t punohen elementet.

N varshmri prej forms dhe llojit t elementit dhe pajisjeve me t cilat dis-ponohet si dhe aftsis profesionale t puntorit, shnimi mundet t bhet n m shum mnyra, edhe at:

Shnimi me ndihmn e shablloneve pr elemente m t komplikuara dhe ele-menteve q prpunohen n seri m t madhe. S pari, n lastrn e holl prpunohet shabllon n P 1:1 me formn e njjt si edhe elementi, kurse pastaj me ndihmn e tij bhet bartja te materiali.

Shnimi direkt qndron n at q puntori s pari e lexon vizatimin dhe direkt i bart dimensionet n materialin prej t cilit duhet t ndrtohet elemen-ti. Gjatsia e profilit bartet dhe prcaktohet me metr eliku. Shnimi bhet me gjilpr eliku maja e t cilit sht prej elikut t fort. Shnimi i vrimave pr vi-dat dhe gozhdt s pari bhet me gjilpr eliku, kurse pastaj n mnyr shtuese shnohet me shilec (kurner) q len gjurm t thella dhe kshtu fiksohet vendi pr shpim. Vijat rrethore shnohen me gjashtkndsh me gjilpr eliku, kurse vrimat e para me kndmats ose vickl.

Shnimi me ndihmn e fotoqelive sht njra prej procedurave gjysm au-

tomatike pr prpunimin e elementeve. Forma e elementit paraprakisht vizatohet n letr me tush (hamer), pastaj vizatimi vendoset n makin ku fotoqelive e prcjell vijn e zez t hamerit, kurse vegla bn prerjen e lastrs. Kjo mnyr sht e mir pr ndrmarrjet e prbra dhe sasit m t mdha.

Shnimi i programuar kjo mnyr shnimi has zbatim gjat hapjes s vri-

mave pr vida dhe gozhda, prerjen e profilit dhe gypave dhe pr operacione t tje-ra. Ajo qndron n kompjutert paraprak t programuar. Makina me t ciln kryhet ndonj operacion fiton komand automatike pr lvizje dhe kryerjen e operacionit.

4.5.4 Prerja e lastrave

Varsisht prej elementit q pritet, ekzistojn m shum makina dhe vegla, d.m.th. mnyra me t cilat bhet prerja edhe at:

) prerja me grshr zbatohet pr prerjen e lastrave me trashsi deri 15 mm dhe knde m t vogla (fig.4.28);

Fig. 4.28 Grshr prerjen e lastrave t holla

33


b) prerja me grshr shtypje zbatohet pr prerjen e lastrave m t trasha me trashsi (fig.4.29);

Fig.4.29 Grshr me shtypje

c) prerja me ndihmn e shars kjo prerje jep tehe me kualitet, kure realizo-het me shtrngimin paraprak t elementit n baz speciale, ndrsa prerja realizo-het me lvizjen e leht t sharrave t fuqishme. Sot pr prerjen e elementeve t e-likut gjithnj e m shum zbatohen shara me shar rrotulluese dhe dhmbzime t ndryshme, pr prerjen e tipeve t ndryshme (fig. 4.30);

Fig. 4.30 Shara elektrike pr prerjen e elemente t elikta

) prerja me gaz kjo mnyr e prerjes sht m e prhapura sepse mund t prdoret pr prerjen e t gjitha pjesve t elikut pavarsisht prej trashsis ose pozits s elementit.

Kjo mnyr nuk krkon kushte t posame pr pun dhe pajisje t komplikuar, ashtu q mund t realizohet edhe n puntori edhe n terren.

Esenca e prerjes me gaz qndron n djegien e hekurit n reaktiv me oksigje-nin. Ai nxehet n temperatur prej 1000 deri 140 shkall. Nxehja realizohet me djegi-en e gazit q kalon npr nj gjilpr, kurse npr tjetrn rrymon oksigjeni nn pre-sion n reaktivin e t cilit eliku digjet, hedh zgjur dhe zhvillon temperatur t lart.


34

Prerja me gaz mund t realizohet npr m shum mnyra, edhe at:

- preje me dor e profilit, lastra me gjatsi t vogl dhe lastra me form jo t rregullt (fig. 4.31);

Fig. 4.31 Prerja me gaz me dor

- me makin automatike pr prerjen e lastrave me gjatsi m t madhe si dhe n numr m t madh;

- me makin shtatore pr prerjen e lastrave me form m t ndrlikuar. Ajo sht makin ku pjesa e siprme sht me uj ose fotoqeli ose me programim (fig. 4.32).

Fig. 4.32 Prerja e lastrave n mnyr t programuar

4.5.5 Prpunimi i teheve

Gjat prerjes s elementeve me grshr m shpesh vjen deri te shtypja dhe shtrngimi i materialit n nj an. Ai material duhet t largohet dhe m shpesh tehu i till prpunohet me pllak grihse. Te lastrat e shkurtra tehet mund t prpunohen me grih, me ekan pneumatik me dor ose pllak grihse, kurse te tehet m t gja-ta prpunimi bhet me zdrukth.

35


4.6 Prpunimi i vrimave me gozhda dhe vidha

Vrimat pr pika dhe vidha mund t realizohen me deprtim dhe me shpim.

Deprtimi bhet me makin speciale nn presi-on. Gjat deprtimit vjen deri te dmtimi lokal i mate-rialit. Te lastrat e holla dh kndet vrimat e fituara kshtu e plotsojn kualitetin, kurse te lastrat e trasha m par deprtohet vrim m e vogl nga e nevojshmja, kurse pastaj me shpimin shtes hapet vrima e krkuar.

Me shpim fitohen vrimave kualitet t mir pa marr parasysh trashsin e lastrs. Hapja fitohet me ndihmn shpuesve me dor dhe statik. Shpimi mundet t kryhet pr do bir ve e ve, ose pr m shpejt m shum lastra shpohen n paket. Pr shpimin e numrit m t madh t vrimave dhe birave me diametr t caktuar prdoren shalona t prpunuar posam.

Fabrikat mir t pajisura pr prpunimin e elementeve t elikut kan biruese t mdha automatike. Ato prbhen prej sistemit birues horizontal dhe vertikal. Bi-rimi bhet pa nnvizimin paraprak pr prmes programimit (fig. 4.33).

Fig. 4.33 Hapja e vrimave me shpues

4.7 Prpunimi i elementeve n puntori

Meqense prpunimi i elementeve n puntori sht m me kualitet se n kantier ndrtimi, t gjitha operacionet prpunohen n uzin.

N nj element duhet t bhen m shum operacione para se t bhet monti-mi dhe pr at ai element prej nj vendi te tjetri bartet me ndihmn e vinave.

Bashkimi i elementeve dhe montimi i tyre bhet gradualisht me fitimin e ele-menteve m t imta, kurse gjat ksaj duhet t mbahet llogari pr pozitn e tyre. Montimi i elementeve dhe rendi i punve varet prej llojit t elementit konstruktues.


36

4.7.1 Nnvizimi i elementeve

T gjitha pjest gjat prpunimit t konstruksioneve nnvizohen me shenja q jan dhin n vizatim. Ajo bhet ose me ngjyr t yndyrshme ose me shtypjen n materialin.

Shenj e prmban numrin e pozitn e dhe numrin e vizatimit. Pas prputhjes s elementit konstruktiv ai fiton shenj t posame q sht dhn n skemn pr montimin e konstruksionit. Mbi bazn e asaj shenje elementi njihet gjat montimit.

4.8 Mbrojtja e konstruksioneve t elikut prej korrozionit

Mbrojtja mund t bhet n m shum mnyra, edhe at:

a) Masat konstruktive pr mbrojtje

Elementet konstruktive duhet formsohen ashtu q do t pengohet mbledhja e pluhurit dhe papastrtive t tjera dhe do t pengohet qndrimi i lagshtis n thellsit e proceseve e thellsive te proceset e sndukve. Duhet t mbyllen skajet q t mos prek lagshtia dhe t mos ket qarkullim t ajrit. Te shtyllat e jashtme shputa e bazs duhet t ngritt 20 cm nga tereni dhe t formohet ashtu q nuk do t qndroi lagshtia (fig. 4.34).

Fig. 4.34 Shtylla e jashtme e elikut

Nse n konstruksionin e elikut vendoset metal tjetr, shembull aluminium, sht e nevojshme ndrmjet tyre t vendoset izolim. Kjo mbrojtje vendoset pr at se gjat kontakti direkt t elikut me metal tjetr vjen deri te reaksioni kimik, me rast zhvillohet procesi oksidimit t elikut.

aluminiumizolim

elik

Fig. 4.35 Vendosja e materialit izolues ndrmjet elikut dhe metalit tjetr

37


Masa tjetr konstruktive sht vendosja e elementit n pozit q nuk mun-dson ndalimin e ujit dhe lagshtis dhe kontaktin e elementeve konstruktive siprfaqet e t cilave jan t qasshme pr vendosjen e lyerjeve (fig. 4.36).

jo e drejt e drejt jo e drejt e drejt

Fig. 4.36 Vendosja e elementeve n konstruksione

b) Lyerje mbrojtse m shpesh zbatohen pr mbrojtje nga korrozioni.Qllimi i ksaj mbrojtje sht t pengohet kontakti i elikut me lagshtin dhe

ajrin. Q t bhet lyerja mbrojtse m s pari duhet t prgatitet konstruksioni i eli-kut d.m.th. t largohet yndyrshmria, pa pastrtia, pjes prej saldimit dhe ndryshku ekzistues.

Yndyrat largohen me leck ose fure t lagura n tretje pr pastrimin e yndyrave.Pastrimi i siprfaqes e prfshir me korrozion (ndryshk) mund t bhet

me dor ose me makine me fur eliku (fig. 4.37), pastrim me fl akrim, me nxehje deri m 150 oC, pastrim me zhytjen e elementeve t vogla n tretje kimike, n t ci-lat largohet vetm shtresa e prfshir me ndryshk dhe pastrimi me rrishte.

Fig. 4.37 Pastrimi i siprfaqes me korrozion (ndryshk)

Rrishtja sht mnyra m e shpesht pr pastrimin e konstruksioneve t eli-kut. Qndron n pastrimin e siprfaqeve t elikta me urg abrazivi me presion t lart.

Abrazivi prbhet prej kokrrave t elikut me madhsi prej 0,5 deri 1,2 mm, ose rra e kuarcit prej 0,5 deri 2,5 mm, me goditje t siprfaqes s elikut n kndin e caktuar. Kokrrat e nxjerrin ndryshkun dhe pa pastrtin e (fig. 4.38) dhe (fig. 4.39). Pas rrzimit t siprfaqes s elikut, siprfaqja pastrohet prej pluhurit, pre pastro-het prej pluhurit dhe lyhet me lyrje themelore. Lyerja e par vendoset menjher dhe ka qndrueshmri prej 6 muajsh, kurse lyerja e dyt bhet pas prpunimit t konstruksionit, kurse para vendosjes s shtress mbrojtse.


38

Fig. 4.38 Abrazivi Fig. 4.39 Rrsimi i konstruksioneve t elikut

Mbrojtja e suvatimit ka pr detyr ta mbroj lyerjen themelore. Lyerja bhet n siprfaqen krejtsisht t pastrt dhe that dhe n temperatur jo m t ult se 5C. Suvatimet mbrojtse bhen n dy mnyra, edhe at:

- me brush dore ose cilindr pr siprfaqe m t vogla dhe vende t paar-ritshme (fig. 4.40);

Fig. 4.40 Lyerja me dor e ngjyrs s yndyrshme

- me strpikjen e ngjyrs me pistolet nn presion, pr siprfaqe m t mdha (fig. 4.41).Trashshia e prgjithshme e lyerjes varet nga agresiviteti i ambientit.

Fig.4.41 Strpikja e ngjyrs me pistolet nn presion

39


c) Zinkim i ngroht - sht mnyr e mbrojtjes me zhytjen e elementeve t elikut n vask me zink t shkrir (fig. 4.42).

Prdoret pr mbrojtjen e konstruksioneve n mjedise industriale detare shum agresive.

Fig.4.42 Procesi i zinkimit t ngroht

) Metalizimi - nnkuptohet lyerje me metal t shkrir, rezistente ndaj korrozi-onit n siprfaqen e elikut m par t prgatitur. Pr metalizim prdoret zinku, alu-mini, plumbi etj.

e) Legurimi i elikut bhet q n procesin e prodhimit me shtimin e metalit q i prmirson karakteristikat e elikut. Elemente t legurs jan: kromi, nikeli, bak-ri, mangani etj (fig. 4.43).

Fig. 4.43 eliqe t leguruar


40

Mbaje mend!

1. Formimi i forms t profileve t elikut fitohet me rrafshimin e ngroht dhe ftoht.

2. N raport me temperaturn gjat s cils bhet rrafshimi dallojm rrafshim t ngroht dhe ftoht.

3. Gjysm prodhimet e elikut q fitohen nga rrafshuesja jan:- shkopinjt;- lastrat;- trat e profiluar.

4. N grupin e shkopinjve bjn pjes:- eliku i pllakzuar shnohet me b, d...L- eliku universal shnohet sikurse eliku i pllakzuar b, d...L.- kndet L- profilet shnohen me L b.h.t...L

5. Lastrat jan elemente t tilla gjersia dhe gjatsia e t cilave sht shum m e madhe se trashsia e tyre.

6. Sipas trashsis lastrat munde t jen:- lastra t holla me trashsi m t vogl se 3 mm;- lastra t mesme me trashsi prej 3 deri 5 mm;- lastra t trasha (vrazhda) me trashsi mbi 5 mm.

7. Sipas forms lastrat mund t jen:- t rrafshta;- t valzuara.

8. Sipas prpunimit t siprfaqes lastrat mund t jen:- rrasta (lmuara);- brinjor;- me lytha;- t perforuara ose t shpuara.

9. Profilet e elikut jan elemente konstruktive q hasin zbatim t gjer n kon-struksionet e elikut.

10. Sipas mnyrs s prpunimit mund t jen:- profile ngroht t rrafshuara;- profile ftoht t rrafshuara.

11. Profilet ngroht t rrafshuara prpunohen derisa eliku sht n gjendje t ngroht duke u rrafshuar npr cilindrat special t konstruktuar.

41


12. M i prdoruri prej profileve t elikut sht profili normal. Shenja n vizatim sht I(h).

13. Profili ftoht i formsuar prpunohen me lakim t lastrs n gjendje t ftoht.

14. Sipas forms kto profile mundet t jen me:- prerje t hapur;- prerje t mbyllur.

15. Forma e nevojshme e lastrs fitohet me lakimin e saj me ndihmn e shtypsve dhe veglave.

16. Nnvizimi sht prcjellja e dimensioneve t elementeve nga vizatimi te materiali prej t cilit do t prpunohet elementi.

17. Nnvizimi bhet me:- ndihmn e shablloneve;- shnimi direkt;- me ndihmn e fotoqelive;- nnvizim i programuar.

18. Prerja e lastrave dhe profileve. N varshmri prej elementit q pritet dallojm:- prerja me grshr;- prerja me ndihmn e shars;- prerje me gaz.

19. Vrimat pr gozhda dhe vidha mund t bhen me deprtim dhe shpim.

20. Mbrojtja e konstruksioneve t elikut nga korrozioni bhet n m shum mnyra:

- masat konstruktive pr mbrojtje;- suvatimet mbrojtse;- zinkim i nxeht;- metalizimi;- legurimi.


42

PYETJE:

1. Formimi i forms s profileve t elikut fitohet me rrafshim, q sipas tem-peraturs gjat s cils zhvillohet e njjta, mundet t jet:

)......................................... rrafshim;

b) .........................................rrafshim.

2. Cilat gjysm prodhime t elikut fitohen me rrokullisje?

3. N grupin e shkopinjve bjn pjes:

- eliku i shtypur - nnvizohet me ....................

- eliku universal - shnohet me ....................

- profilet kndore L shnohet me ....................

4. Elemente gjersia dhe gjatsia e t cilave sht shum m e madhe nga trashsia e tyre jan t njohura si ....................................

5. far lastrash dallojm sipas trashsis s tyre?

6. far lastrash dallojm sipas forms?

7. far lastrash dallojm sipas siprfaqes prpunuese?

8. Cilat elemente konstruktive gjejn zbatim m t madh n konstruksionet e elikut?

9. Sipas mnyrs s prpunimit profilet e elikut mund t jen:

)............................................

b) ..........................................

10. Cila sht forma e profileve t elikut m e zbatuara n konstruksionet e elikut dhe si shnohet?

11. far mund t jen profilet ftoht t formsuara sipas forms?

12. Numroi 3 mnyra t nnvizimit t lastrs dhe profileve!

13. Numroi tri mnyra t prerjes t lastrave dhe profileve!

14. Cilat masa pr mbrojtje nga korrozioni i njeh?

15. Prshkruaje ecurin pr mbrojtje nga korrozioni me lyerje!

16. Prshkruaje procedurn pr mbrojtje nga korrozioni me zinkimin e ngroht!

17. Cilat masa konstruktive pr mbrojtje nga korrozioni i din?

43


5. MJETET PR LIDHJE (NGJITSE) N KONSTRUKSIONET E ELIKUT

Prodhimet nga rrokullisset: shkopinjt, lastrat, dhe trat e profiluar, monto-hen n puntori n elemente pr konstruksione me ndihmn e mjeteve lidhse (ngjitse). Nevoja e paraqitjes t mjeteve pr lidhje del kryesisht prej tri shkaqesh, edhe at:

- pr shkak t prodhimeve t gjatsive t kufizuara t gjysm prodhimeve nga uzinat e ngjeshjes s metalit;

- pr shkak t mundsive t kufizuara transportuese;- pr shkak t mundsive t kufizuara pr montim.

Mbishtimi dhe ngjitja e elementeve konstruktuese bhet me mjetet vijuese ngjitse: farkimet, vidhat dhe ngjitjet e salduara.

5.1 Gozhdimet

Gozhdimet, si mjete ngjitse, kan filluar t prdoren prej vitit 1832. Sot ato shum rrall prdoren, prve gjat renovimit t konstruksioneve t vjetra t bra e gozhda (fig. 5.1). Ato jan mjete shum t sigurta pr ngjitje t elementeve n nj konstruksion eliku.

Fig. 5.1 Zvendsimi i gozhdove te konstruksionet e bra me gozhdime


44

Gozhda kshtu e prodhuar nga shtypsi e ka nj kok me qaf dhe trup, prderisa vet mbrthimi n konstruksi-on e fiton formn e tij prfundimtare.

Gozhdimet prpunohen npr-mjet makinave n presione speciale nga eliku i rrumbullakt me kualitet 340 dhe 440.

Gozhda e paprpunuar, e pa ngji-tur domosdo t plotsoj kritere t cak-tuara, t dhna n standardet e vendit

n t cilin prodhohet. Ato m shpesh jan:- t ket siprfaqe t rrafsht me tehe qart t shprehura;- pa plasaritje;- t mos ket gjurm nga kallpi;- t mos ket ndryshkje ose t djegura etj.

Gozhdimet sipas diametrit, gjatsis dhe kualitetit paketohen n nga 5, 10, 25,100, 500 dhe 1000 copa. N paket patjetr t ket figur t gozhds, t jet i shnuar prodhuesi, data e prodhimit, standardi sipas s cilit sht prodhuar dhe numri i gjozhdave n paketim. Pr marrjen e gjozhdave patjetr t posedojn A test pr kualitetin e tyre.

Sipas forms s koks gozhduat mund t jen:) gozhda me kok gjysm rrethi;b) gozhda kok gjysm t lshuar;c) gozhda me kok t lshuar.

M s shumti prdoren gozhdat me kok gjysm rrethore (fig.5.2).

Fig.5.2 Gozhda me kok gjysm rrethore

45


Qafa e gozhdave me kok gjysm rrethore, me gjatsi prej 50 mm nga tehu i skajit t koks ka form konusi, me pjerrtsi t realizimit prej 1%, kurse n vazhdim qafa ka form cilindrike.

Pr shkak t forms konike diametri i gozhds matet 5 mm nga tehu i koks.Gozhdimi i gozhds mund t bhet me dor ose me makin, me at q qafa m

s pari duhet ta plotsoj vrimn e gozhds, kurse pastaj formohet koka e poshtme.Ngjitja me gozhdim bhet n vrimn m par t prpunuar n lastrat q bash-

kohen dhe me vnien e gozhds e cila sht e nxehur n 1000 C para vendosjes (fig. 5.3).

Fig.5.3 Vendosja e gozhdimeve

Trashsia e paketit varet prej elementeve q lidhen me gozhdime me kok gjysm rrethore, dhe sht:

S 4,5 d1 d1 hapja e vrims pr gozhdimet Gjatsia e qafs varet prej mnyrs s farkimit, edhe at:

- pr gozhdimin me makin L = S + (4/3) d1, dhe- gozhdimin me dor L = S + (7/4) d1

Ku L sht gjatsia e gozhds s paprpunuar, S sht trashsia e paketit.

Emrin e vet gozhda e mori sipas vrims n t ciln vendoset, kshtu q ekzistojn diametrat vijues t standardizuara 11, 14, 17, 20, 23, 26, 29, 32, 35 dhe 38. Pr t gjitha gozhdimet sipas diametrit t vrims ekziston shenja q prdoret n vi-zatimet teknike.

Gozhdat me kok gjysm t lshuar ose t lshuar kan zbatim dukshm m t vogl nga ato me kok gjysm rrethore (fig. 5.4).

Kto gozhda kan zbatim vetm atje ku koka gjysm rrethore e gozhds u pengon disa elementeve nga konstruksioni.


46

a) Gozhdat me kok gjysm t lshuar b) Gozhdat me kok t lshuar

Fig. 5.4 Gozhd me kok gjysm t lshuar dhe t lshuar

Tabela 5.1 Karakteristikat e gozhds me kok gjysm rrethore

5.1.1 Shenjat e gozhdave

Sipas prpunimit, farkimet mund t jen: t puntorive, montuese dhe gjysm montuese (me vrima t shpuara n montim) (fig. 5.5).

Farkimet e puntoris komplet prpunohen n puntori, d.m.th. shpimi dhe farkimi.

Farkimet gjysm montuese prgatiten n puntori, d.m.th. shpohen elemen-tet, kurse farkohen n objekt.

Farkimet montuese komplet realizohen n objekt.

N vizatim farkimet shnohen me simbole q i definojn sipas forms, diamet-rit dhe mnyrs s realizimit.

Shenjat themelore pr t gjitha farkimet jan me formn e rrethit. Me rreth shnohen farkimet me kok gjysm rrethi, prderisa n kt shenj, shenja shtohet nj e katra e rrethit koncentrik pr shnimin e farkimit me kok gjysm t lshuar, kur-se me shtimin e gjysms s rrethit koncentrik shnohet farkimi me kok t lshuar.

Farkimet gjysm montuese shenjohen me fl amuj t vegjl me nj krah, ndrsa ato montuese me dy krah.

47


N vizatimet me prmasa t m t vogla, diametri i simbolit i prgjigjet di-ametrit t koks s farkimit, kurse n vizatimet me prmasa m t mdha shen-jat kan diametr t barabart me vrimn e farkimit. M detalisht jan treguar n tabeln 5.2.

Tabela 5.2

Diametri i koks s farkimit d1 mm

Diametri i farkimit t paprpunuar d mm

Diametri i elikut rrethor d0 mm

Farkimi me kok gjysmr-

rethore

Farkimi me kok gjysm t

lshuar

Farkimi me kok

t lshuar

Me vrima n montazh

Me vrima n montazh

Me vrima n montazh

Montimi

Puntori

Montimi

Puntori

Montimi

Puntori

Fig. 5.5 Lidhja e farkuar e konstruksioneve t elikut


48

5.2 Vidhat

Vidhat si mjete lidhse paraqiten edhe para se t lajmrohen konstruksionet e elikut, prkatsisht kur ekzistonin vetm konstruksionet nga hekuri i derg-jur. Me paraqitjen e farkimeve, vidhat pr nj periudh ishin nxjerr prej prdorimit, por sot hasin zbatim t gjer, sidomos gjat lidhjeve montuese. Mungesa kryesore e farkimeve sht vshtir t montohen ishin eliminuar me paraqitjen e vidhave.

Fig.5.6 Vidh e zakonshme si mjet lidhs

Sot, vidhat jan mjete lidhse t pazvendsueshme pr montim te konstruk-sionet e salduara.

do vidh prbhet prej koks, qafs (trupit) me vjask, vid (fig. 5.6) dhe pllaks (shajbna) e vendosur mbi vidhn.

Koka e vidhs ka form t gjashtkndshit t drejt. Trupi i vidhs sht me form cilindrike me gjatsi t caktuar nga koka, ndrsa pjesa prfundimtare sht me vjask (fig. 5.7). Vidha (fig. 5.9) ka gjithashtu form gjashtkndshe q i prgjigjet koks s vids, prderisa pllaka ka formn e rrumbullakt unazore.

Fig.5.7 Vidat me diametr t ndryshm

49


Te do vid dallohet:- diametri i hapjes (vrims); - diametri i qafs;- diametri i brthams.

Diametret e vrimave jan t njejta sikurse te farkimet. Diametri i zhvidhosjes mund t jet M 10, 12, 16, 22, 24, 27, M 30 mm (fig.5.8).

Tabela 5.4

Diametr d1 mmDiametr d mm

Shenja

Sipas shkathtsis s prpunimit t qafs s zhvidhosjeve ato mund t jen t prpunuara dhe jo prpunuara.

Diametri i vidave t prpunuara patjetr ti prgjigjet diametrit t vrims me toleranc m t madhe prej 0,2 mm.

Diametri i vidhave t paprpunuara sht m i vogl se diametri i vrimave pr 1 mm q e lehtson montimin e tyre.

Fig. 5.8 Vidat dhe vidhat Fig. 5.9 Vidha


50

5.3. Shtresat e salduara

Saldimi si mnyr e lidhjes e dy metaleve daton q nga e kaluara, kur tekno-logjia e prpunimit t metaleve ishte n nivel primitiv.

Saldimi paraqet vend t materializuar t lidhjes s dy elementeve n nj trsi.

Fig.5.10 Saldimi i dy elementeve

Terminet themelore gjat saldimit:

- Saldimi paraqet proces t bash-kimit t dy materialeve me ndihmn e nxehtsis ose presionit, me ose pa material shtues.

- Materiali themelor sht ma-teriali prej t cilit jan prpunuar elementet q ngjiten.

- Materiali shtues sht ma-teriali q shtohet n procesin e saldimit n form t elektrods ose telit.

- Ngjitja e salduar (saldimi) pa-raqet vendin e ngjitjes s dy ele-menteve.

Fig. 5.11 Procesi i saldimit- Saldimi sht aftsi e nj materiali q t saldohet.- Ngjitja parqet vendosjen e ndonj materiali q t plotsohet ndonj e ar

n elementin e shkaktuar nga proceset teknologjike.

51


Forma dhe realizimi i ngjitjeve

N varshmri nga vendi dhe pozita e elementit q lidhet dallohen:a) saldimet kndore kur elementet ndrmjet veti mbyllin ndonj knd;b) saldimet ballore kur elementet qndrojn n nj rafsh.

Pr ngjitjet e elikut n varshmri prej trashsis s elementeve q lidhen prpunohen ulluqe, ndrsa gjat ngjitjeve kndore ulluku formohet nga pozita e tyre ndrmjet tyre.

Ngjitjet emrin e tyre e marrin sipas pamjes s ullukut n t cilin realizohen. Si-pas ksaj, ka ngjitje I V, U, X, K, J, 2U, 1/2V dhe tjera. (fig.5.13) saldime.

Afrsi Thik gjysmharkor i formuar

Fig. 5.12 Prpunimi i ulluqeve


52

Fig. 5.13 Ulluqe pr ngjitjet - I, V dhe

Gjat nj saldimi dallojm: fytyrn e saldimit, materialin e saldimit dhe rrnjn e saldimit (fig. 5.14).

Fytyr e ngjitjes

Material i ngjitjes

Rrnja e ngjitjes

Me fytyr t rrafshtMe fytyr konvekse

Me fytyr konkave

Fig.5.14 Pjest e ngjitjes

53


5.3.1 Shenjat e ngjitjeve t salduara

Ngjitjet e salduara shnohen me simbole sipas t cilave dallohen pr nga lloji, kualiteti dhe dimensionet.

Saldimet ballore (fig. 5.15) dhe (fig. 5.16) shnohen vetm sipas llojit dhe kua-litetit t ngjitjeve, sepse nuk dimensionohen dhe i kan dimensionet e njjta sikur-se edhe elementet q ngjiten. Siguria e lidhjes sht e garantuar vetm me kontrol-limin e ktyre ngjitjeve.

Sipas kualiteti ngjitjet mund t jen:

- me kualitet special kualiteti S;- kualiteti I, dhe - kualiteti II.

shenjat themelore shenjat plotsuese

emri i ngjitjes shenja shpjegimi shenja

i-ngjitja Rrnja e salduar

-ngjitje Fytyra e prpunuar ose rrnja e ngjitjes

-ngjitje me pllak nn kore ngjitje e kontinuar kndore

-ngjitje Ve kontinuar kndore e dyfi sht

ngjitje ngjitje e ndrpre kndore

u-ngjitje Faqja e rrafsht e ngjitjes kndore

Ngjitje t dyfi shta Faqja konvekse e ngjitje kndore

1/2\/- ngjitje Fytyra konkave e ngjitje kndore

- ngjitje ngjitje kndore e ngjitur npr t gjith vllimin

- ngjitje Kontrollimi radiografi k

ngjitje e dyfi sht Kontrollimi magnetik

ngjitje kndore Kontrollimi penetrues

Kndi i ngjitur (i rrafsht) Kontrollimi me ultraz

Kndi i ngjitur dyfi sh Kualiteti special i saldimit

Kualitet primar i ngjitje

Kualitet i rndomt i ngjitje

Ngjitjet me kualitet special domosdo duhet t jen t barazuara, t mos ken arje, pa gabime n fillim dhe fund t ngjitjes. Ana e jashtme duhet t jet e lmuar


54

n drejtim t fuqis, rrnja duhet mir t jet e pastruar dhe ngjitur dhe t bhet in-cizimi n tr gjatsin e saldimit.

Fig.5.15 Ngjitja kndore

Saldimet me kualitet I (t par) duhet t jen si ngjitja me kualitet special vetm q te ato nuk sht e thn t bhet grihja e ans s jashtme dhe incizimi t jet 50-100% nga gjatsia e ngjitjes.

Ngjitjet me kualitet II (t dyt) sipas dukjes jan sikurse ngjitjet me kualitet I vetm nuk krkohet incizimi i tyre.

Krahas ktyre shenjave ekzistojn edhe shenja q kan t bjn me mnyrn e saldimit, kualitetin e ngjitjes dhe punve plotsuese pr prmirsimin e kualitetit t ngjitjes.

Fig.5.16 Ngjitje kndore horizontale dhe vertikale

55


5.3.2 Realizimi i saldimeve

Teknika e saldimeve Procesi i bashkimit me saldim m s shpeshti realizohet m energji nxehtsie.

Ekzistojn m shum teknika t saldimit, edhe at:

- teknika me burime mekanike pr saldim (me presion, me eksplodim, me ultraz, farkim etj);

- teknika me burime elektrike (qark elektrik, rezistues elektrik dhe me burime t tjera elekt-rotermike t nxehtsis, si difuz, induktiv etj);

- teknika me burime termokimike (saldim me oksiacetilen, aluminotermia).

Fig.5.17 Saldimi elektrolit

A) Saldimi me burime mekanike t nxehtsis realizohet me presion t lart mbi siprfaqet e kontakti t elementeve q ngjiten dhe quhet ngjitje ma presion,kurse prdoret pr materiale me veti t larta plastike si jan: aluminium, bakr, plumb, zing, argjend etj (fig. 5.17)

Mnyr tjetr e saldimit mekanik sht edhe saldimi me frkim q prdoret m s shumti pr elemente me prerje t trthort rrethore.

Fig.5.18 Veglat pr saldim

Ngjitja e elementeve realizohet me frkim n siprfaqe t cilat t cilat parap-rakisht mir jan t pastruara, me ka krijohet nxehtsi me ka i zbut elementet n siprfaqet kontaktuese dhe n momentin e dhn, nn presion, realizohet ngjitja e tyre.


56

Saldimi me ultraz, gjithashtu sht saldim me burime mekanike q mbshtetet n energjin e nxehtsis e prodhuar nga valt e ultrazrit me ciklus t caktuar t prsritjes, amplitudat dhe fuqia e presionit n momentin e dhn:

Realizohet me makina speciale ku lshohen elementet t osicilojn me frekuenc t zgjedhur dhe amplituda me rast formohet frkim dhe formohet nxehtsi, metali zbutet dhe n momentin e dhn nn presion bhet ngjitja.

B) Teknika e saldimit me burime elektrike ka zbatim m t gjer n kohn e sotshme.

Gjat saldimit elektrolit temperatura e lart e shkrirjes t materialit themelor dhe t shtuar realizohet me vendosjen e qarkut elektrik ndrmjet ktyre dy materialeve.

Rryma njdrejtimshe vjen nga rryma e trafo ose gjeneratori (zakonisht tensi-oni i rryms sht prej 17 deri 40 volt, dhe fortsis prej 15 deri m 500 amperve) dhe ajo pjes si qark pozitiv lidhet me materialin themelor. Materiali i dhn n form

t elektrods si pol negativ lidhet me dorzn. N kontak-tin ndrmjet materialit themelor dhe elektrods formohet pol elektrik q zhvillon temperatur t lart dhe i shkrin t dy materialet. E njjta pjes nga elektroda dhe materi-ali themelor quhet ngjitje. Nj ngjitje mundet t realizo-het me nj ose m shum kapje, varsisht prej dimensio-nit t ngjitjes.

Elektroda si material i dhn prbhet prej br-thams dhe telit t elikt me trashsi 2.5-6.0 mm dhe

mbshtjelljes prej mineraleve dhe substancave kimike t ndryshme.

57


Saldimi elektrolit mund t bhet me dor ose makin, n varshmri nga mnyra e prpunimit t konstruksionit t elikut.

Gjat ksaj teknike prdoren mjete punuese sikurse: transformator, kabl-lo, dara pr mas, dorza pr elektroda, izme lkure, dorza lkure, veshje lkure mbrojtse pr operacione ndihmse. Disa prej ktyre mjeteve t puns jan paraqitur n figurn (fig. 5.19).

Fig. 5.19 Mjetet e puns pr saldim

a. transformatorb. helmetc. mask. kabllod. mbajts i elektrods

dh. elektrodae. element q ngjitet. masa pr ngjitjef. doreza mbrojtseg. shtrnges nga kabllot

gj. ekanh. brush e elikuti. kinc

Fig. 5.20 Veglat pr saldim

Saldimi elektrolit me dor sht m i prhapur n industrin metalike te ne, pr at tekniku patjetr duhet ti njoh edhe rreziqet nga ky lloj saldimi, q t mun-det t ndrmerr masa pr mbrojtje gjat puns.


58

5.3.3 Rreziqet nga saldimi elektrolit

- izolimi i keq i kabllove;- tensioni i zbrazt prej burimit t rryms;- gazrat e dmshm;- pluhuri;- strpikja nga masa e shkrir e nxeht dhe elektroda;- copat e mprehta gjat pastrimit t bramcit dhe t tjera.

Fig.5.21 Rreziqet gjat saldimit (rrezatimi dhe xixat nga masa e shkrir e nxehur)

Kto jan disa prej rreziqeve q dmshm ndikojn n njerzit dhe mjedisin dhe pr t cilat duhet t ndermerren masa mbrojtse.

N (fig. 5.22) sht treguar njra nga fatkeqsit deri te t cilat mund t vij pr shkak t kontrollimit t pazgjidhur t kabllove.

pjes e drurit

transformator

pjes e drurit

gabim gjat izolimit t kabllos

Fig. 5.22 Mundsia pr fatkeqsi n rastin e izolimit t keq t kallove pr saldim

59


5.3.4 Masat pr mbrojtje

Masat m shpesh t prdorura pr mbrojtje jan:- t gjitha pjest metalike q jan nn tension mir t kontrollohen dhe mbu-

lohen me ndonj izolator;- zgjedhja e burimit t rryms elektrike n mjedise t ngushta (rezervuar, in-

dustria e anije ndrtimtaris, oxhaqet, siloset etj), duhet t jet rrym njdrejtimshe. Gjat puns n lokale t lagshta patjetr t prdoren dysheme izoluese dhe shtresa izoluese nn elementet q saldohen;

- kabllot pr saldim t kontrollohen dhe izolohen;- t mos mbahen me vete sende prej metali, vegla dhe t ngjashme gjat saldimit;- mbajtja e helmets dhe masks mbrojtse, si mbrojtje nga rrezet e nxehtsis

q paraqiten gjat qarkut elektrik dhe jan shum t dmshme pr syrin;- ndalohet rruajtja e materieve leht t ndezshme n afrsi, pr at se gjat sal-

dimit strpikin pjes t xixave;- hapsirat ku bhet saldimi duhet t ajrosen m shpesh.

5.3.5. Gabimet n saldim

Mbaje mend: Saldimi sht proces i ndrlikuar i cili duhet t realizohet n mnyr profesi-onale.

Gjat prpunimit t saldimeve mund t lajmrohen gabime, q patjetr t kontrollohen dhe largohen.

Gabimet gjat saldimit mundet ti ndajm n dy grupe, edhe at: dimensional ose t jashtme dhe gabimet n kompaktsin ose brendsin:

Gabimet dimensionele (t jashtme)

N kt grup gabimesh bjn pjes:

- mbushja jo e plot e ullukut;- mbushja e tepruar e ullukut;- kalime t ashpra nga materiali themelor;- prerje n tehet e saldimeve (djegiet);- mbushja jo e mjaftueshme e rrnjs s saldimit;- plasaritjet (pr s gjati dhe pr s gjri) etj.

Nga t gjitha gabimet e lart theksuara n saldimet m t rrezikshme pr kons-truksionet e elikut jan plasjet pr s gjati, t cilat nse zbulohen, sht e nevojs-hme menjher t largohen.

Gabimet e jashtme (fig. 5.23) zbulohen me kontrollim vizual, me kontrollimin detal t saldimit nga ana e personit t kualifikuar.


60

Log pamjaftueshm e mbushur

saldimet e elikut

teh

maja

kalim i vrazdh

rrnj e padeprtueshme

rrnj e padeprtueshme

log i majs m t madhe

kalim i vrazhd

teh

saldime kndore

trashsi epamjaftueshme e saldimit

shabllon pr matje

tras

hsi

a e

sald

imit

maja m e madhe e saldimit plcitje

Fig. 5.23 Gabimet e jashtme te saldimet

Gabimet n kompaktsin (brendshme)

N kt grup mundemi ti numrojm gabimet vijuese n saldimet (fig. 2.54):- mshikzat e gazta (zgavrat ose vijat);- prfshirje t ndryshme nga ngjyra ose materiali tjetr;- penetrim i pamjaftueshm (vend i pa ngjitur dhe pa salduar);- plasjet e brendshme (pr s gjati dhe pr s gjri).

Fig. 5.24 Gabimet e brendshme n saldime

Karakteristik pr kto gabime sht ajo se kto gjenden brenda n saldimin, por jan t dukshme me sy dhe mund t zbulohen me metoda t posame (ultra z, rreze gama, rreze rntgeni, hulumtime penetruese etj.), pr at jan m t rreziks-hme nga gabimet dimensionale.

Kto gabime jan t shkaktuara nga teknologjia e keqe n procesin e saldimit, prkatsisht mos prmbajtjes s rregullave ndaj saldimit.

61


Pyetje:

1. Numroji mjetet pr lidhje t elementeve t konstruksioneve t elikut!

2. Cilat nga mjetet pr lidhje jan m t prdorura n kohn e sotme?

3. far lloje t farkimeve ekzistojn?

4. N ciln mnyr bhet farkimi i gozhdimeve?

5. Si shnohen gozhdat me kok gjysm t lshuar (disa shembuj)?

6. Numroji prparsit e lidhjes s realizuar me vida?

7. Cilat jan pjest e nj vide t zakonshme?

8. Si shnohen vidhat 16, 22, dhe 27?

9. ka paraqet saldimi?

10. Si shnohen saldimet?

11. Si ndahen saldimet sipas pozits s vendit t elementeve q saldohen?

12. Prshkruaj pjest e saldimit!

13. Cilat jan gabimet m t shpeshta t saldimit?

14. Numroji disa nga mundsit pr rrezik n procesin e saldimit!

15. Prshkruaje pajisjen pr saldim!


62

63


6. KONSTRUKSIONI DHE LLOGARITJA E LIDHJEVE (SHTESAT)

6.1 Llojet e shtesave

Pr shkak t gjatsis t elementeve t elikut ose pa mundsia pr transpor-tin e tyre, paraqitet nevoja pr shtesat. Shtesat te elementet e elikut mund t jen:

- parciale, dhe - universale.

Nse bhet shtimi vetm n elementet e veanta nga prerja e n tra barts ather kemi shtes parciale q zakonisht lajmrohet pr shkak t mos pasjes gjatsi t mjaftueshme ose pr shkak t pamundsis t lakimit t elementit.

Nse n nj prerje ose n afrsi sa ndrkrehen ose shtohen t gjitha elementet e asaj prerje ather ajo sht shtes universale q i diktojn kushtet e transportit dhe montimi i konstruksionit.

N varshmri nga vendi prej ku bhet shtesa, dallohen:

- shtesat e puntorive, dhe - shtesat montuese.

Mnyrat pr realizimin e konstruksioneve t shtesave

Shtesat konstruktive mund t realizohet n mnyra t ndryshme:

) shtesat me saldim, dhe b) si lidhje e skalitur, ose me vida.

N t dy rastet shtesa mundet t jet ballore ose me prputhje.

Farkimi i shtess ballore mund t jet:

) njanshme shtesa jo simetrike mbuluese, dheb) dyanshme shtes simetrike mbuluese.

Mbulimi i shtesave duhet t jet simetrike n raport me elementet themelo-re q shtohen q tu iket shtrngimeve q lajmrohen nga momenti i veprimit eks-centrik t forcave.

Mbulimi i njanshm jo simetrik sht i lejueshm n rastin kur momente nga ekscentrizmi asgjsohen me reaksionet ansore t pjesve fqinje.


64

N vizatimet vijuese jan paraqitur llojet e prmendura t shtesave.

Lidhja e farkuar:

jo simetrike

simetrike

Fig. 6.1 Njanshme jo simetrike dhe dyanshme shtimi simetrik

Fig. 6.2 Lidhja salduese

65


6.2 Shtimi i lamelave

Gjat shtimit t lamelave doher prparsi duhet tu jepet shtesave nga mbu-limi i dyanshm pr shkak t mbulimit t forcave.

Nse lamelat jan me trashsi t ndryshme ather me ndihmn e t ashtuqu-ajturave dosar bhet rrafshimi i dallimeve n trashsi. Me kt rast sht mir dosa-ri t lshohet pr nj rend farkimesh q t arrihet prcjellja m e mir e forcave dhe t zvoglohet prdredhja e farkimeve.

Te lidhjet e farkuara shtesat e lamelave sht m mir nse realizohen me shtes shkallzore. N kt rast fitohet lidhje m e leht dhe m ekonomike.

Sipas ksaj, shtesat e lamelave mund t realizohen n dy mnyra, edhe at:a) lamelat ndrpriten n nj prerje q dyanshm mbulohet me nn lidhje me

trashsi t njjt sikurse edhe lamelat q lidhja bhet me farkime dy prerjesh. b) prerja e lamels zhvendoset, fitohet shtes e shkallzuar. Mbulimi sht i

dyanshm me nn lidhje me trashsi gjysm trashsis s lamelave.Lidhja bhet me vida t dyanshme n mes t dy prerjeve me vida dyprerse

jasht prerjeve.

N kt mnyr fitohet lidhja m e leht dhe m ekonomike me prcjelljen m t mira t forcave.

,doz

op pod r z

N N N

A A A =

Ku sht: llogaritur shtrirja (prgjithsisht)p = N/Aop shtrngimi i prerjes themelore pd = N/Apod shtrngimi i nn lidhjeve s = N/Ar,z shtrngimi n mjetin lidhs (e farkuare ose vid) doz shtrngim i lejuar n varshmri nga rastet e ngarkimit, Aop siprfaqja e prerjes themelore Apod siprfaqet e nn lidhjeve Ar,z siprfaqja e reduktuar e farkimeve ose vidave.


66

Edhe ktu vlen rregulla themelore pr dimensionimin: pr lidhjet e ngarkua-ra t shtrngimeve kujdes duhet pasur n dobsimin e siprfaqeve, nprmjet vri-mave t farkimeve ose vidat, prderisa pr lidhjet e shtypura punohet me bruto siprfaqet e elementeve q marrin pjes n lidhjet.

Prcaktimi i numrit t farkimeve ose vidave edhe ktu varet nga prerje e tyre, a jan nj prerse ose dy prerse.

ekscentricitet

Dy ansore

njprerse

dy prerse

farkim nj prers

Farkim dy prerse

Fig. 6.3 Farkimet nj prerse dhe dy prerse

67


6.3 Lidhjet e realizuara me farkime dhe vida t zakonshme

Procedura pr prllogaritjen e ktyre lidhjeve prbhet prej disa hapave edhe at:- dispozicioni i lidhjes;- zgjedhja dhe dimensionet e nn lidhjeve;- zgjedhja e diametrit t farkimeve (vidave);- prcaktimi i numrit t nevojshm t farkimeve (vidave) n lidhjen;- renditja dhe llogaritja e farkimeve (vidave) n lidhje, dhe - detale t lidhjeve.

Dispozicioni i lidhjes paraqet at ka krkohet me parashtrimin e detyrs.

Zgjedhja dhe dimensionet e nn lidhjeve - bhet ashtu q, nn lidhja ka gje-rsi q sht minimum i barabart me gjersin e lamels nga prerje themelore. Nn lidhjet nuk bn t jen me prerje m t vogl, ose me karakteristika m t vogla gje-ometrike nga elementet e prerjes themelore.

Trashsia e nn lidhjeve varet prej llojit t lidhjes, a bhet fj al pr lidhje t njanshme t mbuluar (jo simetrike) ose lidhje t dyanshme t mbuluar (simetrike).

Zgjedhja e diametrit t farkimeve (vidave) varet nga trashsia e elemen-teve q marrin pjes n lidhje. N vende t ndryshme t bots ekzistojn shprehje t ndryshme empirike pr prcaktimin e prafrt t diametrit maksimal t farkime-ve (vidave) prej t cilave te ne jan miratuar kto n vijim:

1max

1max

1max

10( ) t 12mm2 16( )

5 0,2( )

d t mm

d t mm

d t cm

= + = +

=

t>12mm

prpr

Ku t sht trashsia e elementit m t holl q merr pjes n lidhjen.

Llogaritje e numrit t nevojshm t farkimeve (vidave) bhet sipas forcave q veprojn n lidhje. t>12mm

do farkim ose vid e ka fuqin bartse t saj n varshmri nga diametri dhe materia-li i tij nga i cili sht i prbr.

N varshmri prej kualitetit t materia-lit themelor, n mnyr prkatse zbatohet edhe tipi i farkimit (vids).

Fig. 6.4 Lidhja e br me vida


68

Renditja e farkimeve (vidave) t llogaritura bhet sipas kritereve t caktua-ra t dhna n tabeln 6.1.

Shembull: dimensioni ndrmjet mjediseve t vrimave (birave) pr farkimet dhe vidat sht mln=3d1.

Prshkrimi Min. Rastet Max.

Distanca ndrmjet mjediseve t vrimave (birave) pr farkimet

ose vidat 3.d1

Pr farkimet bartse dhe vidat, farkimet dhje vidat n thuprat e shtypura ashprsimi pr lastrn vertikale

(brinjore) konstruktive

8-d,ose 15-t

Pr farkime konstruktive ose pr vida n thupra t shtrnguara, pr vida t

brinjve dhe grshr gjat tra bartse t lastrave jasht nga lidhja edhe m dobt farkimet e ngarkuara dhe vidat

12-d,ose 25-t

e

Distanca ndrmjet meseve t vrimave

pr farkime ose vida t fundit t elementit n

drejtim t forcs

2

2.d1

Kur tehu i ashprsuar prkatsisht i lakuar pr tra barts t profi luar,

knde etj.)

3-d,ose 9-t

N raste t tjera 3d,ose 6-t

Distanca ndrmjet meseve t vrimave pr farkime ose vida nga fundi i elementeve

trthorazi me forcn1,5d1

Kur tehu i ashprsuar prkatsisht lakuar (pr tra barts t

profi luar, knde etj).

3-d,ose9-t

N raste t tjera 3-d!ose 6-t2

Tabela 6.1 Kriteriume pr llogaritjen e radhitjes s farkimeve (vidave)

d1 - diametri i farkimit - dimensione ndrmjet meseve t vrimave t farkimeve (vidave)

69


Detalet e nj lidhje jan produktet finale n projektimin e lidhjes.

Shpesh her pr lidhjet e elikut thu-het se s pari duhet t konstruktohen deta-let e lidhjeve, kurse pastaj t llogariten. De-talet vizatohen, m s shpeshti n dimensio-ne t mdha, edhe at: 1:10, 1:5, 1:2 dhe m rrall, n disa raste t veanta mund edhe n dimensione 1:20 ose 1:25.

Vizatimi i detaleve t konstruksioneve t elikut sht standardizuar.

Fig. 6.5 Lidhja e konsols me vida

Lloj i materialit

Shenja nprojektim

Kufi ri i I trheqjes

Karakteristika themelore

t materialit

Materiali themelor

0361 0362 0363

> 235

E = 2,1.105 Mpa

G = 8,1.104 Mpa

1 = 12.10-4cm/1C

0451 0452 0453

> 275

0561 0562 0563

> 355

Farkimet 0255 Rm = 300 - 400 0355 Rm = 380 - 470 0455 Rm = 440 - 540

Vidat dhevidhat

4.6 Rm = 400 Mpa5.6 Rm = 500 Mpa6.8 Rm = 600 Mpa8.8 Rm = 800 Mpa

Tabela 6.2 Shtrngimet karakteristike t materialit themelor dhe mjetet lidhse


70

Distanca e farkimeve (vidave) te elementet e konstruksioneve t elikut

Q t prcillen forcat m mir sht t fitojn lidhje sa m t lehta, distancat e farkimeve duhet t jen sa m t vogla. Ndrkaq, q t jet lidhja n mnyr statike e drejt, kto distanca duhet t plotsojn kushte t caktuara (kriteriume).

N fig. 6.6 jan treguar distancat e mundshme t farkimeve (vidave) ndrmjet tyre, nga skaji i elementit nga frkuesja n drejtim t forcs dhe deri te skaji i ele-mentit deri te farkimi normal i forcs.

F- forca(k1)

d1- diametri i farkimit (mm) - trashsia e elementit m t holl n paket

Fig. 6.6 Distancat e nevojshme te lidhjet e farkuara

*e - distanca ndrmjet farkimeve n drejtim t forcs mIn =3 d1 max =6 d1 ( 6 ) -trashsia e elementit m t holl n paket

*1 - distanca e farkimeve nga skaji i elementit n drejtim t forcs mlne1 =2 d1

*2 - distanca e farkimit nga skaji i elementit normal n drejtim t forcs

mIn 2 = 1,5 d1- tehet jan fituar me prerje mIn 2 = 1,3 d1- tehet jan fituar me rrokullisje max 2 = 3d1(6)

71


6.4 Puna e lidhjes s farkuar dhe lidhjet me vida gjat ngarkimit statik

Puna statike e farkimeve sht e komplikuar pr shkak t njjts koh t vep-rimit t m shum llojeve t shtrngimit:

- shtrngimi i zhveshjeve;- shtrngimi i presionit mbi mbshtjellsin e hapjes;- shtrngimi i mbshtjelljeve;- shtrngimi i shtrirjeve.

Dimensionimi i lidhjeve t farkuara qndron n prcaktimin e numrit t farki-meve dhe radhitjes s tyre n lidhje.

Numri i farkimeve mund t jet i llogaritshm ose sipas forcs q vepron n elementin, ose sipas siprfaqes s prerjes s trthort t elementit t njejt.

Rasti i par i mbingarkimit Rasti i dyt i mbingarkimit

Lloji i i shtrngimit

0361 0362 0363

0451 0452 0453

0561 0562 0563

0361 0362 0363

0451 0452 0453

0561 0562 0563

doz-MPa masashtypjashtypja

shtrngimi

2R0/3 = 0,667R0 3R0/4 = 0,75R0160 185 240 180 205 265

doz -MPA t lejuara

2R0/33 = 0,385R0 2R0/43 = 0,433R090 105 140 1oo 120 155

Tabela 6.3 Shtrngimet e lejuara t materialit themelor pr rastin e par dhe t dyt t mbingarkimit

Radhitja e farkimeve varet nga ajo se a thua renditja realizohet te lamelat, kndet ose profilet e elikut. Sipas ksaj kemi:

a) Renditje te lamelat te lamelat e holla farkimet radhiten n nj rend sipas vijs s farkimeve. Kur gjersia e lamels sht (5d1< b


72

Kur gjersia e lamels sht (5d1< b

73


c) radhitja n profilet e elikut tre profilet e elikut farkimet mund t radhi-ten edhe n brinjt edhe n kmbt. Pozita e vijs s farkimeve si dhe diametrat e le-juar t kmbve jan dhn n tabeln pr profilet e elikut, pr kt radhitja bhet vetm n brinjt, varsisht prej gjersis s elementit i cili lidhet me brinjn (fig. 6.9).

nnlidhje e lir (fytyr)

nnlidhje kryesore

) U-profil me nn lidhje t lir

b) U-profil me nn lidhje kryesore

Fig. 6.9 Radhitja e farkimeve n brinjt pr tra barts

Ai element mund t jet faqe ose lidhje dhe i njjti t jet i vendosur vetm n lartsin e lir ndrmjet rrumbullaksimit t brinjs dhe kmbs (fig. 6.9) ose mund t jet i ngulur ndrmjet kmbve (fig. 6.9 b).


74

6.5 Llogaritje e tegelave t ngjitur

Llogaritja e tegelave varet nga ajo se tegeli a sht ballor ose kndor.

*llogaritja e tegelave ballor

Fig.6.10 Tegelat ballor

Gjat dimensionimit t tegelave ballor merret trashsia e elementit m t holl i cili lidhet.

Gjatsia e tegelit sht e barabart me gjersin e ngjitjes me kusht q ai t jet realizuar me ndihmn e pllakave t vendosura dhe fundit t lidhjes.

Te kto tegela shtrngimet llogariten sipas formuls vijuese:

sdoz = k . doz

K-koeficient i cili varet nga shtrngimi i kualitetit t tegelit dhe llojit t

75


* llogaritja e tegelave kndor

Trashsia minimale e tegelit kndor sht a=3mm.Trashsia maksimale varet prej trashsis s elementeve q saldohen dhe

sht max a = 0.7 tmln, ku tmln sht trashsia e elementit m t holl i cili saldohet (fig. 6.11).

Fig. 6.11 Trashsia e tegelit kndor

Gjatsia e tegelit t I (par) varet ng mbingarkimi dhe pr lidhjen bartse du-het t jet n kufijt 40mm ls 100.

Ky kufizim n vlen te tegelat t trave barts ndrmjet brinjve dhe kmbve. Nse ndahet tegeli i kndit nga lidhja e salduar do t veprojn shtrngimet vijuese:

n - shtrngimi i shtypjes ose shtrirja q vepron normalisht n rrafshin e lidhjes;

V - Shtrngimi i zhveshjes q vepron normal n gjatsin e tegelit n rrafshin e lidhjes;

VII - shtrngimi i zhveshjes q vepron n drejtim t gjatsis s tegelit n rrafs-himin e lidhjes;

-shtrngimi i tegelit kndor q llogaritet me ndihmn komponentve t lartprmendura:

2 2 2,u II s dozn V V = + +

Documents

KONSTRUKSIONET E ÇELIKUT për vitin IV