Konya Havzası Yönetim Planı Taslağıribamap.ormansu.gov.tr/shared/files/en_1522249260.pdf · Konya Kapalı Havzası Türkiye’nin Orta Anadolu Bölgesi’nde bulunmakta olup

TECHNICAL ASSISTANCE FOR THE CONVERSION OF RIVER BASIN ACTION PLANS INTO RIVER BASIN MANAGEMENT PLANS

TR2011/0327.21-05-01-001

Havza Koruma Eylem Planlarının Nehir Havzası Yönetim

Planlarına Dönüştürülmesi için Teknik Yardım

(EuropeAid/134561/D/SER/TR)

Konya Havzası Yönetim Planı Taslağı

Mart 2018


1

GİRİŞ

Türkiye son yıllarda nehir havzası yönetiminde büyük adımlar attı; Havza Koruma Eylem Planları

(HKEPler) 25 havza için de başarıyla tamamlandı. Bu planlardan dördü “Havza Koruma Eylem

Planları’nın Nehir Havzası Yönetim Planlarına Dönüştürülmesi Teknik Yardım Projesi - RIBAMAP”

kapsamında Avrupa Birliği’ne uygun Nehir Havzası Yönetim Planları’na dönüştürüldü. Projenin

yararlanıcısı Orman ve Su İşleri Bakanlığı’dır. Projeyi, İspanya’dan iki şirket (Lider Şirket Tragsatec, ve

İnitec), Türkiye’den de bir şirketten (Suyapı) oluşan bir Konsorsiyum yürütmektedir.

NEHİR HAVZASI BÖLGESİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

Konya Kapalı Havzası Türkiye’nin Orta Anadolu Bölgesi’nde bulunmakta olup kuzeyde Sakarya ve Kızılırmak, doğuda Kızılırmak ve Seyhan, güneyde Doğu Akdeniz, batıda Antalya ve Akarçay Havzalarıyla çevrelenmiştir. Türkiye topraklarının %6,4’ünü kapsayan havzanın toplam yüzey alanı 49,786 km2’dir.

Şekil 1 Konya Kapalı Havzası Bölgesi’nin Yeri


2

Konya Kapalı Havzasında 9 alt havza belirlenmiştir.

Tablo 1 Alt havzalar Şekil 2 Alt havzalar

Code

Kod Name – İsim

Area – Yüzey alanı (km

2)

16-1 Beyşehir-Kaşaklı 7,308

16-2 Konya-Çumra-Karapınar 8,737

16-3 Karaman-Ayrancı-Akçaşehir 6,116

16-4 Ereğli-Bor 6,021

16-5 Aksaray 10,569

16-6 Altınekin 1,615

16-7 Cihanbeyli-Yeniceoba-Kulu 4,314

16-8 Şereflikoçhisar 1,463

16-9 Misli 1,672

16-1 Beyşehir-Kaşaklı 7,308


3

Konya Kapalı Havzası, Aksaray, Ankara, Antalya, Isparta, Karaman, Konya, Mersin, Nevşehir ve Niğde illerinin bir kısmını kaplamaktadır.

Şekil 3 İller

Konya Kapalı Havzası doğal topografyası itibariyle sularını denize ulaştırma yeteneğine sahip değildir.

Düz bir ova havzanın çoğunu kaplamaktadır ve “İç Anadolu Platosu” nun ana bölümünü oluşturur.

Havzadaki akarsuların akış rejimi sürekli değildir ve havza düzensiz ve az miktarda yağış alır. Havzanın

doğusunda, batısında ve güneyinde bulunan akarsular havzanın su tüketim ihtiyaçlarını

karşılayamamaktadır. Kurak yaz aylarında pek çok dere ve akarsu ya kurur ya da debileri önemli

ölçüde düşer. Konya Kapalı Havzası’nda iki büyük göl bulunmaktadır: Tuz Gölü ve Beyşehir Gölü.


4

Şekil 4 Akarsu ve göllerin haritası

SU KÜTLELERİ

Su kütleleri Direktifin temel yönetim ve raporlama birimleridir. Su kütlelerinin belirlenmesinde başlıca

amaç, su kütlesinin durumunun doğru bir şekilde belirlenebilmesi (su kütlesinin hem doğal hem de

insan faktörü nedeniyle ortaya çıkan durumu) ve durumun su kütlesinin çevresel hedefleri ile

karşılaştırılabilmesidir.

Konya Kapalı Havzası’nda 110 su kütlesi bulunmaktadır. Bunların 18’i yeraltı suyu kütlesi, 58’i nehir su

kütlesi ve 34’ü göl su kütlesidir.


5

Şekil 5 Yerüstü suyu kütleleri


6

Şekil 6 Yeraltı suyu kütleleri

SU KÜTLELERİNDE BASKI VE ETKİLERİN ANALİZİ VE RİSK DEĞERLENDİRMESİ

Baskı-etki analizinin amacı, insan faaliyetlerinin su kütlelerinin durumu üzerindeki baskılarını ve

etkilerini değerlendirerek, çevresel hedeflerine ulaşamama riski altında olan su kütlelerini

belirlemektir. Bu çalışma, baskı sebeplerinin belirlenmesi (çevresel sonuçları olabilecek faaliyetler),

baskılar (sebeplerin ekosisteme etki eden faaliyetleri) ve etki değerlendirmesine (baskının çevresel

etkisi) dayalı olarak yapılır.


7

Havzada belirlenen temel baskılar yeraltı suyu akiferlerinin aşırı kullanımı, tarımdan gelen yayılı

kaynaklı kirlilik, endüstriyel deşarjlar, arıtılmamış kentsel atık deşarjlar, belediye katı atık depolama

sahalarından yerüstü ve yeraltı sularına gelen kirlilik deşarjları veya sızıntı suları ve hidromorfolojik

değişikliklerdir.

Havzada önemli noktasal kaynaklı baskı altında 33 su kütlesi (toplamın %36’sı) bulunmaktadır.

Şekil 7 Kıta içi yerüstü suyu kütlelerinde önemli noktasal kaynaklı baskılar

Önemli yayılı kaynaklı baskı altında olan 73 su kütlesi (toplamın %79’u) bulunmaktadır.


8

Tablo 2 Yerüstü suyu kütleleri risk değerlendirmesi

Risk seviyesi Kategori Su

kütlesi Sayısı

Su kütlesi Yüzdesi

Uzunluk (km)

Uzunluğun yüzdesi

Yüksek

Kıta içi

(nehir)

33 56.9% 860.2 66.7%

Orta 18 31.0% 366.2 28.4%

Düşük 5 8.6% 35.7 2.8%

Sıfır 2 3.4% 27.8 2.2%

Toplam 58 100.0% 1,289.9 100.0%

Yüksek

Kıta içi

(Göl)

21 61.8% 2,351.5 98.8%

Orta 13 38.2% 28.5 1.2%

Düşük 0 0.0% 0.0 0.0%

Sıfır 0 0.0% 0.0 0.0%

Toplam 34 100.0% 2,379.9 100.0%


9

Şekil 8 Yerüstü suyu kütlelerinde risk değerlendirmesi

Tablo 3 Yeraltı suyu (YAS) kütlelerinde kalite ve miktar riskinin değerlendirilmesinin özeti

Kimyasal Miktar açısından

Konya Kapalı Havzası YAS kütlesi

sayısı

YAS kütlesi yüzdesi

YAS kütlesi sayısı

YAS kütlesi yüzdesi

Yüksek risk altındaki YAS kütleleri 16 89% 4 22%

Orta risk altındaki YAS kütleleri 0 0% 3 17%

Düşük risk altındaki YAS kütleleri 2 11% 3 17%

Risk altında olmayan YAS kütleleri 0 0% 8 44%


10

Şekil 9 Miktar Açısından Risk Altında Olan Yeraltı Suyu Kütlelerinin Mekansal Dağılımı

İZLEME VE SU DURUMU

Su Çerçeve Direktifi’nin 8. Maddesi bir izleme programının oluşturulmasını gerektirmektedir. Konya

Kapalı Havzası için, izleme ağı Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından temin edilmiştir.

İzleme ağı bünyesinde havzadaki toplam 92 yerüstü suyu kütlesinden 59’u üzerinde 77 izleme sahası

bulunmaktadır.


11

Su kütlelerinin durumu, izleme sonuçlarının iyi su durumu sınırıyla karşılaştırılması sonucunda

belirlenmiştir. 2018 yılı itibariyle yerüstü suyu kütlelerinin sadece %10’u iyi durumdadır, diğerleri ya

çevresel hedefe ulaşamamıştır ya da durumları bilinmemektedir.

Tablo 4 Yerüstü suyu kütlelerinde durum

Sınıf Durum/Potansiyel Nihai Durum Su Kütlesi Sayısı Su Kütlesi Yüzdesi

Yapay Potansiyel

Kaldı 4 33%

Geçti 5 42%

Bilinmiyor 3 25%

Büyük Ölçüde Değiştirilmiş

Potansiyel

Kaldı 13 93%

Geçti 0 0%

Bilinmiyor 1 7%

Doğal Durum

Kaldı 50 76%

Geçti 4 6%

Bilinmiyor 12 18%

2018 yılında yeraltı suyu kütlelerinin yalnızca beşte biri iyi durumdadır.

Tablo 5 Yeraltı suyu kütlelerinde durum

Sınıflandırma Miktar durumu Kalite durumu Nihai Durum

İyi durum 8 44% 9 50% 3 17%

Zayıf durum 10 56% 9 50% 15 83%

ÖNEMLİ SU YÖNETİMİ KONULARI

Havzada belirlenen önemli su yönetimi konuları: yeraltı suyu akiferlerinin aşırı kullanımı, tarımdan

gelen yayılı kaynaklı kirlilik, endüstriyel deşarjlar, arıtılmamış kentsel atık deşarjlar, belediye katı atık

depolama sahalarından yerüstü ve yeraltı sularına gelen kirlilik deşarjları veya sızıntı suları ve

hidromorfolojik değişikliklerdir.

SU KULLANIMININ EKONOMİK ANALİZİ

Su kullanımlarında ekonominin değerlendirilmesi, refah ve sağlık için suyun öneminin anlaşılmasına

olanak sağlar; bu değerlendirme su üzerindeki baskılar ile ekonomik kalkınma dinamikleri arasında bir

bağ kurmamıza müsaade eder.


12

Konya Kapalı Havzası Türkiye’de üretilen brüt katma değerin %2.7’sini (31,587.000.000 TL) ve

işgücünün %3.5’ini temsil etmektedir (850 bin kişi). Türkiye’nin üretim yapısıyla karşılaştırıldığında,

havzada brüt katma değerin %22’si ve işgücünün %34’üne tekabül eden tarım sektörünün Konya

Kapalı Havzası’ndaki göreli önemi yüksektir.

2012 yılındaki toplam su kullanımı (net su kullanımı) 2.923 hm3 olmuştur. Önemli kullanımlara göre su

kullanımının dağılımı havzanın ekonomik profilini ve sosyo ekonomik profilini yansıtmaktadır.

Havzada miktar açısından en önemli su kullanımı tarımdadır (2,719 hm3); hayvancılık (29 hm3), su

kalitesi üzerindeki etkisi nedeniyle sanayi (60 hm3) ve nüfus için hayati bir hizmet olan evsel su

kullanımları (116 hm3) havzadaki diğer önemli kullanımlardır.


13

Şekil 10 Yıllık su kullanımı ve sulanan ürünlerin verimi

Maliyetin karşılanması seviyeleri değerlendirilirken; verimli su kullanımı ilkelerine uygunluk (kaynak

maliyetinin mevcudiyetine bağlı olarak), maliyetin karşılanması (çevresel hedeflere ulaşmak için bir

araç olarak kullanılmak üzere), kirleten öder prensibi (çevresel maliyetin mevcudiyetine bağlı olarak),

ve kullanıcıların su hizmetlerinin maliyetlerine yeterli derecede katkıda bulunması hususlarına bakılır.

Evsel hizmetler için (su temini, kanalizasyon ve atık su arıtma), bu hizmetlerin finansal maliyeti 268

milyon TL/yıl’dır ve gelirleri 174 milyon TL/yıl’dır; bu da %65’lik bir finansal maliyet karşılama oranını

göstermektedir. Bu hizmet için finansal olmayan maliyetler, hassas alan gerekliliklerine uygun olarak,

yeni atık su arıtma tesisleri ihtiyacı ve mevcut tesislerin iyileştirilmesine ilişkin çevresel maliyetlerdir;

bu maliyet 22 milyon TL olarak değerlendirilmiştir, bu nedenle toplam maliyetin karşılanması oranı

%60’tır.


14

Yeraltı suyundan sulama amaçlı çekimler 3.347 hm3/yıl’dır; bireysel kullanımlar sulama kullanımının

%25’ini oluşturmaktadır; kaçak kullanımlar oranı %60’tır ve toplu kullanımlar (maliyetin karşılanması

analizine tabi olanlar) kalanın %15’ine tekabül etmektedir (49 5hm3). Finansal maliyetler toplamda 83

milyon TL/yıl’dır. Sulama Kooperatiflerinden geri ödemeler toplam 6.72 milyon TL/yıl’dır. Bunlar

dikkate alındığında, finansal maliyetlerin karşılanma oranı %37’dir. Havzada yeraltı sularının aşırı

çekimi söz konusudur ve bu nedenle de çevresel maliyetler ortaya çıkar. Bu nedenle toplam maliyeti

karşılama oranı %2’dir.

Yerüstü sularından sulanan alan 171,818 hektardır; kullanılan su hacmi (net) 597 hm3’tür

(3,475m3/ha/yıl). Finansal maliyetler toplamda yaklaşık 70 milyon TL/yıl’dır; Sulama Birliklerinden

gelirler ise 0.89 milyon TL/yıl’dır, hektar başına bu küçük miktar (5.15 TL/ha) hizmetlerin

sürdürülebilirliğini riske atmaktadır; çünkü finansal maliyetler sadece %0.8 oranında

karşılanmaktadır. Çevresel maliyetler (14 milyon TL/yıl) genel olarak nehir kenarı alanlarının

iyileştirilmesi içindir. Toplam maliyet karşılama oranı %0.7’dir.

TEDBİRLER PROGRAMI

Tedbirler programı hedeflere ulaşmak için kullanılan araçtır. Tedbirler Programı belirlenen sorunlara

göre atılması gereken adımları ortaya koyar ve bu adımların uygulanması için son tarihler verir. Pilot

havzalarda uygulanacak planlama döngüleri 2018-2024, 2025-2030 and 2031-2036’dır.

Konya Kapalı Havzası’nda tedbirler programı toplam 1.894.000.000 TL’lik bir yatırım gerektirmektedir.

2.6 milyonluk nüfus dikkate alındığında, tedbirler programı kişi başına ortalama 718 TL’lik bir yatırımı

temsil etmektedir.

Tedbirler programında, iki tür tedbir bulunmaktadır: temel tedbirler ve tamamlayıcı tedbirler. Temel

tedbirler suların korunması için AB mevzuatı uyarınca uygulanması gereken tedbirlerdir, bu tedbirler

su kütlelerinin durumundan bağımsız olarak belirlenir. Tamamlayıcı tedbirler, temel tedbirlere ilave

olarak, özellikle çevresel hedeflere ulaşma amacını taşır (Su Çerçeve Direktifi Ek VI uyarınca).

Tedbirlerin çoğu belirli su kütleleri üzerindeki baskılara veya etkilere yöneliktir (1.134.000.000 TL);

diğer tedbirler havzadaki tüm su kütlelerini etkileyecek tedbirlerdir (857 milyon TL). Su kütlelerinin

çoğunda yatırım gerekliliği 2 milyon TL’nin altında olup, bunlar toplam yatırımın küçük bir yüzdesini

teşkil eder.


15

Şekil 11 Yerüstü suyu kütlelerinde yatırım aralığının dağılımı


16

Şekil 12 Yeraltı suyu kütlelerinde yatırım aralığının dağılımı

ÇEVRESEL HEDEFLER VE MUAFİYETLER

Çevresel hedefler çok çeşitlidir; zamanla ilgili çevresel hedefler SÇD Madde 4.1 Nehir Havzası Yönetim

Planının son yılı itibariyle iyi duruma ulaşılması gerektiğini ifade etmektedir. Eğer hedefe ulaşmak

uygulama açısından mümkün değilse veya orantısız maliyetler (SÇD 4.4) söz konusuysa, yatırımın

ödenebilirliği gerekçesi ile bu son tarih 2024 sonrasına ertelenebilir. İkinci planlama döngüsünde

istisna alan ilgili tedbirler için, iyi duruma ulaşma hedefi için 2030 yılı belirlenmiştir; üçüncü planlama

döngüsünde istisna alan su kütleleri için ise hedef 2036 yılıdır.

Konya Kapalı Havzası 18 yıllık bir uygulama gerektirmektedir.


17

Şekil 13 Çevresel hedeflere ulaşılması beklenen zaman – Yerüstü suyu kütleleri


18

Şekil 14 Çevresel hedeflere ulaşılması beklenen zaman – Yeraltı suyu kütleleri

Daha düşük hedefler (SÇD 4.5), orantısız maliyet söz konusu olduğunda uygulanır; yani, tedbirlerin

maliyetleri, iyi su duruma ulaşmakla elde edilecek faydayı önemli bir marjla aşıyorsa, daha düşük

hedefler uygulanır. Yapılan analiz çalışması, bu durumun havzadaki hiçbir su kütlesinde geçerli

olmadığını göstermiştir.

DAHA DETAYLI BİLGİ İÇİN

Orman ve Su İşleri Bakanlığı Santral +90 312 207 50 00

Havza Planlama Şubesi Müdürü Burhan Fuat ÇANKAYA ([email protected])

Orman ve Su İşleri Uzmanı Kemal Berk ORHON ([email protected])

Orman ve Su İşleri Uzmanı Aylin OKULDAŞ ÇETİN ([email protected])

mailto:[email protected]




19

Bu yayın Avrupa Birliği’nin mali desteğiyle hazırlanmıştır. Yayının içeriğinden yalnız TRAGSATEC

liderliğindeki Konsorsiyum sorumlu olup, yayın hiçbir şekilde Avrupa Birliği’nin görüşlerini

yansıtmamaktadır.

Documents

Konya Havzası Yönetim Planı Taslağıribamap.ormansu.gov.tr/shared/files/en_1522249260.pdf · Konya Kapalı Havzası Türkiye’nin Orta Anadolu Bölgesi’nde bulunmakta olup