KplusV whitepaper revolverende fondsen

7/29/2019 KplusV whitepaper revolverende fondsen

1/12

Revolverende fondsen in Nederland

Oude wijn in nieuwe zakken of een

baanbrekende aanpak?

Edwin Netjes & Hendrik van der Meulen


2/12

KplusV organisatieadvies, verschil zien verschil maken

Inhoudsopgave

1. Aanleiding

2. Een fonds als doel of als middel?

3. Een fonds in de lucht brengen

4. Wat kunt u in huis halen?

5. Tot besluit

2


3/12


1. Aanleiding1.1 AlgemeenOm de voor Nederland zo belangrijke groei in ondernemerschap en

innovatie mogelijk te maken, zijn het Rijk, provincies en gemeenten op zoekgegaan naar alternatieven voor subsidies. Een goed alternatief voor

traditionele subsidies blijkt financiering vanuit een revolverend fonds te zijn.

In onze ogen een begrijpelijke keuze:

Er zijn minder subsidies beschikbaar voor innovatie en subsidies

hebben niet altijd het gewenste effect.

Bancaire kredietverlening aan het MKB is vaak niet mogelijk. Banken

hanteren verhoogde acceptatiecriteria en moeten vanwege de financile

malaise meer kapitaal aanhouden, wat leidt tot kapitaalschaarste. Provincies en gemeenten hebben door de verkoop van belangen in

energiebedrijven de beschikking gekregen over additioneel, kapitaal dat

maatschappelijk rendement moet gaan opbrengen.

De wens van overheden om innovatie met een lange terugverdientijd te

financieren (bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid en energie).

Accent verschuift van subsidies naar risicodragende financiering,

garanties en leningen, waaraan vaak de ambitie wordt verbonden om dit

neer te zetten als een revolverend fonds.

Revolverende fondsen kunnen d oplossing zijn om innovatie en

ondernemerschap te stimuleren, maar het gevaar van grote verliezen is

aanwezig. Het multipliereffect van iedere innovatie-euro terugverdienen

wordt alleen bereikt als het fonds op een gezonde manier wordt opgezet.

Deze publicatie gaat hier nader op in en geeft handvatten voor een

succesvolle opstart van een revolverend fonds.

1.2 OntwikkelingenEen eerste inventarisatie van KplusV onder provincies en de 30 grootste

gemeenten laat zien dat er veel initiatieven worden ontplooid omrevolverende fondsen op te richten.

De meeste van deze fondsen worden gevoed met de opbrengsten van de

verkoop van aandelen in energiebedrijven. Zo heeft de gemeente

Amsterdam haar aandelen Nuon verkocht voor 943 miljoen euro, de

provincie Gelderland voor ruim 4 miljard en verkocht de provincie

Friesland haar 12,65% belang voor 1,3 miljard euro.

De gemeente Amsterdam heeft dankzij deze opbrengsten bijvoorbeeld hetAmsterdams Investeringsfonds opgericht. Vanuit dit investeringsfonds

worden op termijn allerlei deelfondsen opgericht waarvan het Fonds

Klimaat Duurzaamheid en Energie het eerste is.

Via deskresearch van KplusV zijn meer dan 50 initiatieven opgespoord

waarin een revolverend fonds wordt opgezet. Het belangrijkste focusgebied

hierbinnen is Duurzaamheid & Energie, waar 24 fondsen zich op (gaan)

richten. Daarna volgen de onderwerpen Gebiedsontwikkeling &

Bedrijvigheid en Innovatie & Technologie met 8 en respectievelijk 7

initiatieven. De initiatieven bevinden zich in verschillende stadia van

ontwikkeling. Voor 13 initiatieven is al bekend wat het budget zal zijn. Dit

loopt uiteen van 120.000 bestemd voor een specifiek woningbouwproject

in Drenthe tot het Energiefonds Overijssel van 250 miljoen, voor

energiebesparing, hernieuwbare energie en innovatie en duurzaamheid.

3


4/12


2. Een fonds als doel of als middel?2.1 Waarom kiezen voor een revolverend fonds?De argwaan rond revolving funds zit hem vaak in het niet zeker weten dat

je je geld terugkrijgt en in de onbekendheid met de werking ervan. Eenrevolverend fonds kan bijvoorbeeld een kraamkamer voor innovaties

vormen, waarmee diensten- en productontwikkeling gefinancierd wordt.

Ook kan het fonds ingezet worden om tal van samenwerkingsconstructies

te financieren, zoals samenwerking met kennisinstellingen of

woningcorporaties voor bijvoorbeeld energiebesparingstrajecten in de

bouw, maar ook tussen bedrijven onderling. Het gaat dan om risicovolle

projecten, die (mede als gevolg van de ontwikkelingen genoemd in 1.1.)

ondanks veelbelovende perspectieven (of hoge milieuopbrengsten in het

geval van een energiefonds) geen financiering kunnen aantrekken.

2.2 Voor wie doen we het eigenlijk?De doelgroep van een revolverend fonds vormt een van de belangrijkste

keuzes die gemaakt wordt bij de start van een fonds. Richt het fonds zich

op bepaalde themas, zoals de topsectoren die via het ministerie van EL&I

gesteund worden, of heeft een regio een eigen focus? Of richt het fonds

zich op bedrijven (of projecten) in specifieke levensfases, zoals deprestartfase of groeifase (zie figuur 1). Moet een fonds zich richten op

ondernemingen of komen ook andere aanvragers in aanmerking? En gaat

het fonds zich richten op kleine (bijna microkrediet-achtige)

financieringsvragen (rond de 25.000) of worden er omvangrijke

financieringen (meer dan 1 miljoen) verstrekt? Belangrijk hierbij is om

samen met ondernemers en andere partijen uit een regio tot een goede

focus te komen voor het fonds, die gebruikt kan worden voor de selectie

van bedrijven en/of projecten die financiering kunnen krijgen uit het fonds.

4

Figuur 1: levensfases van bedrijven


5/12


2.3 Stimuleren van groei en innovatie of bank spelenFondsbeheer gericht op innovatie en ondernemerschap is een vak, een

professie die de overheid op dit moment vreemd is. Niet voor niets dat inkabinetsplannen rond dit item vooral wordt geleund op de vakkennis van

externe partijen. Maar bij de inrichting en uitvoering is externe expertise van

minstens even groot belang. Veel vragen rond de werking ervan kennen

vaak nog geen antwoord. Bijvoorbeeld: in welke vorm wordt het geld

verstrekt: kredieten, participaties of garanties? Wat is de periode van

geldverstrekking en terugbetaling? Gaat het om financiering of

medefinanciering?

Ook niet onbelangrijk: de democratische controle op de fondsen is (nog)

onduidelijk. Het gaat veelal om maatschappelijk kapitaal, deels verworven

door grote aandelentransacties van de overheid bij de verkoop van

regionale nutsbedrijven. De overheid zet dit geld nu met revolverende

fondsen in als maatschappelijk durfkapitaal. De overheid is dan betrokken

bij commercile beslissingen, denkt mee met het aangaan van strategische

partners, etc. Maar waar liggen de grenzen van deze

overheidsbemoeienis? Hoe wordt verantwoording afgelegd, op welke

manier en door wie wordt democratische controle uitgeoefend rond defondswerking, de rol van de overheid, de financile en economische

resultaten, maar ook wellicht de maatschappelijke verliezen?

Daarbij verhoudt het huidige deelnemingenbeleid van de overheid zich

moeizaam tot inzet van revolverende fondsen. De overheid wil juist de

financile risicos in het huidige beleid beteugelen als gevolg van slechte

voorbeelden van beleggingsincidenten bij de overheid.

Denk aan de commissie De Wit rond de kosten van ABN Amro en Fortis en

provincie Noord-Holland met Icesave-affaire.

Dit geschetste spanningsveld tussen de rol van de overheid als partij die

innovatie en ondernemerschap financiert via een revolverend fonds, of de

overheid die via het revolverende fonds haar middelen op een lucratieve

manier wil wegzetten als een bank, vormt een blijvend aandachtspunt.

5

Afbeelding 1: bankieren als overheid of niet?


6/12


3. Een fonds in de lucht brengen3.1 InleidingVeel aandacht voor het opzetten van een revolverend lijkt zich te richten op

technisch-juridische aspecten van (vrijwel alleen) het opzetten van hetfonds. Belangrijke elementen van een succesvol fonds blijven onderbelicht.

Vanuit onze optiek gebeurt het financieren niet door simpelweg 'een pot

geld in de markt' te zetten, maar door (regionale) belangen te laten

terugkomen in de uitvoering van het fonds. Dit zie je terug in onder meer de

positie van het fonds ten opzichte van het (regionale) ecosysteem (clusters

van innovatie, banken, ondernemers, kennisinstellingen etc.), de wijze

waarop innovaties voor het fonds opgespoord worden, het

onderhandelproces over de condities van een financiering van het fonds en

bijvoorbeeld ook de wijze waarop het fonds zijn belangen vervreemdt (exit-

beleid).

3.2 AanpakHet Interprovinciaal Overleg (IPO) heeft een verkenning met als titel

Innovatief Financieren van Innovatie laten maken. Deze verkenning geeft

een eerste antwoord op de vraag: Wat zijn voor de Nederlandse provincies

concrete alternatieven om, gezien de maatschappelijke en economischeontwikkeling, door te kunnen gaan met investeren in innovatie. Deze

verkenning vormt een goed vertrekpunt voor het kijken naar een aanpak

voor het opzetten van een revolverend fonds. Wij kiezen echter voor een

andere aanpak dan die in de notitie van het IPO beschreven wordt. Om tot

een echte aanpak te komen is namelijk ook kennis nodig van het reilen en

zeilen bij MKB-ondernemingen, innovatieclusters, technology- en

transferoffices van universiteiten en hogescholen, maar bovenal ook van

het vak investeren en financieren van innovatie.

En deze partijen betrek je vanaf het begin bij het opzetten van een fonds.

De verkenning van het IPO richt zich vooral op structuur. Onze aanpak

focust op de strategie en de inbedding van het fonds in de samenleving,inclusief de aansluiting op de politiek. De structuur volgt daarop.

Op hoofdlijnen schetsen we hierna onze aanpak, welke uiteenvalt in:

1. De meerwaarde van een (eventueel regionaal) ecosysteem als

vertrekpunt.

2. Het aanbrengen van scherpte in de doelstellingen voor het fonds.

3. Het definiren van de functies die binnen of buiten het fonds

georganiseerd moeten worden om succesvol innovatie enondernemerschap te ondersteunen (en revolverend te blijven).

4. De structurering en opzet van het fonds.

5. De monitoring en de democratische legitimering.

3.2.1 Het regionale ecosysteem is leidend

Voor wie doe je het? Een fonds moet passen in het regionale ecosysteem

waarin de 4Os vertegenwoordigd zijn: Ondernemers, Overheid,

Onderzoek, Onderwijs. Maar ook wat zijn de sterkten van een gemeente of

provincie op het gebied van bedrijvigheid? Zijn dit (enkele) van de tien

topsectoren (agrofood, chemie, creatieve industrie, energie, hightech, life

sciences, logistiek, tuinbouw, water en hoofdkantoren) of is er een eigen

profiel dat versterkt kan worden? Welke partijen zijn er in uw regio actief in

het ondersteunen van projecten en bedrijven, gericht op innovatie?

6


7/12KplusV organisatieadvies, verschil zien verschil maken

Denk bijvoorbeeld aan de infrastructuur in de Brainport-regio of de rol die

de Amsterdamse Innovatiemotor vervult in de Metropoolregio Amsterdam of

het energiecluster kiEMT in Oost-Nederland. Stuk voor stuk de regionalepubliekprivate samenwerkingsverbanden die succesvol innovatie en

ondernemerschap versterken en tot stand brengen. Mogelijk is er een

overheidsgefinancierde participatiemaatschappij in uw regio zoals de NOM

of MKB Fondsen Flevoland. En dan is er natuurlijk de eigen politieke

agenda die leidend mag zijn bij het wegzetten van publieke middelen. Met

de diverse actoren in een gebied, wordt vanuit onze optiek gezamenlijk het

fonds gepositioneerd en gestructureerd, temeer daar je deze partijen meer

dan nodig hebt om een fonds succesvol te laten opereren.

3.2.2 Wat wilt u bereiken met een fonds

De nieuwe vorm van financiering biedt veel kansen voor de ontvangende

bedrijven en geven de verstrekkende overheden de kans om gericht te

werken aan economische ontwikkeling.

Hetzelfde geldt voor grote bedrijven en investeerders die een dergelijk

fonds willen opzetten (al dan niet met steun van het rijk). Echter, voordat

een provincie, gemeente of bedrijf deze instrumenten kan inzetten moetener belangrijke afwegingen gemaakt worden zoals:

Welke financieringsinstrumenten worden ingezet (lening, garantie,

risicokapitaal etc.)?

Welke bedragen gaat het fonds financieren?

Welke ondersteuningsstructuur wordt geboden naast financiering

(business development, netwerk, etc.)?

Mag het fonds concurreren met bestaande private

financieringsinstrumenten? Aan welke voorwaarden moet een voorstel voldoen om in aanmerking te

komen voor een fonds?

Deze keuzes bepalen uiteindelijk of het gestelde doel te realiseren is. Is er

een ambitie om de ontwikkeling van medicijnen in een regio een impuls te

geven, dan zetten kleine financieringen geen zoden aan de dijk, maar

moeten er miljoenen genvesteerd worden in een bedrijf. Investeert een

fonds in een briljant idee van een getalenteerde uitvinder, maar krijgt dezevervolgens geen ondersteuning bij de vermarkting van zijn concept

(bijvoorbeeld Medtechpartners www.medtechpartners.nl richt zich hier wel

op), zal het succes niet behaald worden. De te maken keuzes zijn dus niet

louter technisch, maar vereisen een goed beeld van de werking van de

kapitaalmarkt en inzicht in de belangen en uitdagingen van ondernemers.

7

Afbeelding 2: regionale structuren zijn leidend
http://www.medtechpartners.nl/http://www.medtechpartners.nl/



3.2.3 Activiteiten rondom een succesvol revolverend fonds

Wij zien veel aandacht uitgaan naar de structuur van een revolverend

fonds. Veel wezenlijker uitgangspunten zijn, alvorens een fonds testructureren, zijn de discussie rond en invulling van de activiteiten of

functies die georganiseerd moeten worden in een fonds, maar soms ook bij

de innovatieclusters of bestaande investeringsmaatschappijen. Het fonds is

niet het einddoel, maar een onderdeel van het geheel van activiteiten en

functies.

Wat moet er zoal georganiseerd worden? Een schets op hoofdlijnen:

1. Scouting: het opsporen van innovaties voor het fonds (pull) en ook deautonome ontvangst van voorstellen en ideen voor het fonds (push).

2. Screening: beoordelen van de innovatie op haalbaarheid en

bijvoorbeeld betrokkenheid van andere bedrijven, kennisinstellingen,

etc..

3. Business development: ondersteunen bij het opwerken van de

innovatie. Denk onder meer aan zoeken naar partners, launching

customers, verschaffen van netwerk, etc.

4. Opstellen businesscase: uitwerken ondernemingsplan / businesscasedoor de ondernemer met steun van partners.

5. Zoeken financiering voor plan: mogelijk via het revolverende fonds.

Vanaf dit moment vindt veelal de overgang plaats naar het daadwerkelijke

revolverende fonds:

6. Toetsing aan criteria fonds: eerst beoordeling op basis van criteria

fonds.

7. Beoordeling: beoordelen businessplan op haalbaarheid, stellen van

aanvullende vragen, intakegesprek en vervolggesprekken, eventuele

inzet van marktexperts voor verdere beoordeling.8. Onderhandeling (in geval van een participatie): opstellen en

uitonderhandelen termsheet (prijsvorming, bepalen belang, interest,

etc.), opstellen concept juridische documentatie.

9. Due diligence: uitvoeren due diligence (optioneel), onderdelen

techniek, financieel, juridisch, IP, beoordeling van het management,

etc.

10. Investeringsvoorstel: opstellen investeringsvoorstel voor investment

committee of RvC volgens vast format, invulling four eyes principe.

11. Investment comittee of RvC: beoordelen investeringsvoorstel,

accorderen investeringsvoorstel.

12. Beheer: opname in participatiebeheersysteem, kwartaalrapportages

verwerken, monitoring aflossing, rapportage aan stakeholders.

13. Business development: ondersteuning ondernemers (na financiering)

bij doorontwikkeling van hun bedrijf (hands on?), bijsturen op basis van

aandeelhoudersovereenkomst.

14. Bijfinanciering: opstellen investeringsvoorstel, inbrengen enbehandelen in investment committee of RvC, opname mutatie in

participatiebeheersysteem.

15. Exit: opstarten verkoopbelang, benaderen en selecteren kopers,

prijsvorming en contractuele afhandeling verkoop (of faillissement).

16. Evaluatie : dossier sluiten, schrijven evaluatie.

Een helder beeld over wat een revolverend fonds gaat doen is een must

voor het neerzetten van een passende structuur van het fonds.

8



3.2.4 De structurering van een revolverend fonds

In de structurerings- en uitwerkingsfase (bijvoorbeeld via het opzetten van

een zogenaamd fondsplan) richt de aandacht zicht op het beantwoorden

van vragen zoals:

Afstand tot de overheid (aandeelhouderschap).

Juridische structuur (aparte rechtspersoon of anderszins).

Toestemming van het Rijk voor oprichting.

Managementovereenkomst, investeringsbeleid en andere procedure-

vastlegging.

Inzet adviescommissie, RvC, investment committee.

In te zetten instrumentarium . Formats.

Inzet expertise voor het fonds, zoals fondsmanagement, juristen,

notarissen, etc..

Jaarlijks worden er diverse investeringsfondsen opgericht in Nederland, van

kleine van een paar miljoen omvang tot grote van soms honderden

miljoenen, waarvoor al deze aspecten aan bod komen. Het is geen nieuwe

kennis die dus voor de revolverende (overheids)fondsen ontwikkeld moet

worden, maar die toegepast wordt in een nieuwe context.

3.2.4 Monitoring en democratische legitimering

Een revolverend fonds vereist veel aandacht van zijn uitvoerders, maar ook

de financier van het fonds (de overheid) zal op een haar passende manier

een vinger aan de pols willen houden, of soms directe invloed willen

uitoefenen.

En keer per jaar als overheid een jaarverslag ontvangen is wellicht

onvoldoende, zeker gezien de omvangrijke publieke middelen die ingezet

worden. En wat als de eerste faillissementen en mislukkingen in de krant

komen te staan, wie voelt zich dan verantwoordelijk? Vanuit onze visiedient de monitoring niet onderschat te worden, omdat de politiek in staat

gesteld moet worden om haar taak goed te vervullen.

Om de werking van het fonds achteraf bestuurlijk te verantwoorden is het

van groot belang dat de uitvoering , de organisatie en de strategie (en

doelstellingen) van het fonds congruent zijn. Kort en goed: de strategische

bestuurlijke keuze aan de voorkant bij de oprichting moet aansluiten bij de

manier waarop het fonds is georganiseerd en bij het feitelijk presteren van

het fonds.

Om deze bestuurlijke congruentie van het fondsperiodiek goed te

beoordelen werkt KplusV met een zelf ontwikkelde fondsscan waarmee

deze congruentie op alle relevante onderdelen wordt vastgesteld.

Bovendien leidt het werken met deze scan tot het eenduidig

volgen/monitoren en rapporteren over het fonds. Op deze manier wordt de

democratische legitimering van het fonds beter gewaarborgd en kan

worden bijgestuurd.

9

Figuur 2: bollenmodel fondsscan



5. Wat kunt u in huis halen?5.1 Het vraagstuk is nieuw, de expertise hierover

bestaat al jarenHet neerzetten van een revolverend fonds is in al zijn facetten niet iets wat

voor een overheid dagelijkse kost is. Het tot stand brengen van een fonds

vanuit de overheid vereist een gedegen en afgewogen aanpak, waarbij de

belangen van vele stakeholders een rol spelen. KplusV staat als adviseur

van gemeentelijke en provinciale overheden en het Rijk en als adviseur (en

soms ook initiator of manager) van vele innovatieve bedrijven,

innovatienetwerken, participatiemaatschappijen en banken, middenin deze

ontwikkeling. Daarnaast heeft KplusV als uitvoerder van een succesvol

revolverend fonds gericht op Energie en Duurzaamheid ookuitvoeringservaring in huis. Ook heeft KplusV ervaring met

fondsmanagement voor niet-revolverende fondsen.

Afhankelijk van de vragen die er leven, denken we met u mee. Gestoeld op

praktijkervaring met het tot stand brengen van politieke besluitvorming,

gecombineerd met expertise rond het investeren in ondernemingen viafondsen, komen we daarbij tot concreet toepasbare oplossingen voor uw

vraagstuk, gericht op:

1. De opzet van het fonds

2. Het aanstellen van het fondsmanagement

3. De uitvoering van het fonds

Schematisch staan de activiteiten waarmee we u van dienst kunnen zijn

weergegeven in figuur 3 (in chronologische volgorde van de zaken die rondeen revolverend fonds georganiseerd moeten worden).

.

10

Opzet van het fonds

Marktverkenning

Opstellen fondsplannen

Inregelen en structurerenfonds

Aanstellenfondsmanagement

Vervullenfondsmanagement

Begeleiding aanbestedingfondsmanagement

Uitvoering fonds

Scouting potentileondernemers en projecten

Business developmentondernemers en projecten

Verkoop deelnemingenfonds

Evaluatie fondsprestatiesFiguur 3: verschillende ondersteuningsrollen KplusV bij de opzet van een fonds



6. Tot besluit6.1. Revolverende fondsen een tijdelijk fenomeen?Een fonds opzetten doe je voor meerdere jaren, eerst om de financieringen

uit te zetten en vervolgens nog enkele jaren om deze terug te ontvangen(het revolverende aspect). Een fonds kan dan weer vrijvallen ten gunste

van haar aandeelhouder (de overheid), of het fonds blijft voor altijd de

beschikking houden over de middelen, waardoor er een blijvende functie

wordt gecreerd voor ondernemers. Als de uitwerking en het beheer van de

fondsen zorgvuldig plaatsvindt, zullen de fondsen dan niet financieel

leeggelopen, maar zelfs groeien. Zo plukt ook de toekomstige generatie de

vruchten van de verkoop van Nederlands tafelzilver (de

energiemaatschappijen) en creren we blijvende motortjes voor de

Nederlandse regionale economie!

6.2 Aan de slag!Het opzetten van een revolverend fonds is tijdrovend, waarbij verschillende

actoren allemaal hun rol moeten en willen spelen in de totstandkoming.Een voorbereidingstijd van zeker een half jaar is gebruikelijk. Dit zou echter

geen belemmering mogen vormen. Met voldoende aandacht is het mogelijk

om een goed functionerend fonds op te zetten, waar ondernemers

dankbaar gebruik van zullen maken en waarmee meerdere generaties

bedrijven in staat zullen zijn om (een deel) van hun kapitaal om te

innoveren kunnen ophalen.

Kortweg, aan de slag!

Edwin Netjes en Hendrik van der Meulen

11

Afbeelding 3: financiering voor de toekomst


12/12

Meer informatie?

Meer informatie

KplusV organisatieadvies

(026) 355 1355

[email protected]

www.kplusv.nl

Binnen KplusV is een expertteam van bijna tien medewerkers actief om invulling te geven aan vraagstukken

rondom het opzetten, aanbesteden en uitvoeren van revolverende fondsen, gericht op innovatie enondernemerschap of themas zoals Energie, Duurzaamheid, Health en andere (top)sectoren. Wilt u hierover

nader van gedachten wisselen? Neem dan contact met ons op.

Drs. E.W.J. (Edwin) Netjes Drs. H.M. (Hendrik) van der Meulen

06 - 27 08 55 01 of [email protected] 06 27 08 55 73 of [email protected]

Documents

KplusV whitepaper revolverende fondsen