kuranda rüya 36 sh

7/31/2019 kuranda rya 36 sh

1/36

db10/3

DinbilimleriAkademikAra

trmaDergisi

Cilt10,

Say

3,

2010

ss.

163

198.

KUR'NDARYveHULM

YAKINANLAMLILARININFARKLARI

abanKARASAKAL*

zet

Kurn'da, baz peygamberlerin ve onlarn dndaki insanlarn grdklerirylardan sz edilmektedir. Bu yetlerdeki rylar, farkl kavramlarla ifadeedilmektedir. Bu almada, Kurn'da ry ile ilgili kullanlan lafzlar ve bu lafz-larn anlam farklar ve bunlarn hangi balamda kullanldklar incelenmeye al-lacaktr.

Anahtar Kelimeler: Ry, Uyku, Hulm, Tabr, Kurn, Furk, Mtekrib.

Near Synonym Differences Of Ry And Hulm In The Quran

Abstract

In the Quran, its mentioned the dreams of the some prophets and other people.The dreams in these verses are expressed with different concepts. In this study,the expressions that used in Quran to refer the dreams, and mean differences ofthese concepts and context of the terms will be studied.

Key Words: Dream, Sleep, Forbearance, Dream interpretation, Quran, Nuances, NearSynonym.

Giri

Dil, bir topluma mensup fertlerin, ortak anlama arac, mte-

rek sz iaretlerini kullanmalarndan meydana gelen sesli iaretsistemidir.1 Dil olmadan, toplumdaki insanlarn anlamas mmkn

* Yrd. Do. Dr., rnak niversitesi lahiyat Fakltesi Tefsir Anabilim Dal,[email protected].

1 Heyet, Trke Szlk, TTK. Basmevi, Ankara 1988, s. 202; Doan, D.Mehmet,Byk Trke Szlk, Vadi Yay., Ankara 2001, s. 318; zutsu, Toshihiko,Kurnda Allah ve nsan, trc. Sleyman Ate, Ankara 1975, s.174.


2/36

ABANKARASAKAL

DNBLMLER AKADEMKARATIRMADERGS CLT10SAYI3

164|db

deildir. Bu gerek Kurnda son derece iyi vurgulanm, her mille-tin kendine zg dili olduu gerei kabul edilerek, insanlarn dille-rinin ve renklerinin farkllna dikkat ekilmi,2 ortak bir dil olma-dan anlalamayaca3 gerekesiyle,her peygamberin kendi milleti-nin diliyle gnderildii4 vurgulanmtr. Peygamberlik grevi de budnce zerine bina edilerek dile, peygamberlik grevi ile olanilgisi bakmndan byk nem verilmitir. Bu sebeple, Kur'n insan-lara mesajn sunarken, dili etrafl bir biimde kullanm5 ve mesaj-larnn daha iyi anlalabilmesi iin Arapa olarak indirilmitir.6

nsan ait bilgiler nasl kavramlarla ifade ediliyorsa, Kur'na ait

bilgiler de kavramlarla ifade edilmektedir. Bu kavramlar hakkndane kadar ok bilgi sahibi olunursa, Kur'n hakknda da o kadar bil-gilenilmi, davranlar ve kltr ona gre ekillendirilmi olur.7Kur'nn dili anlaml bir ekilde kullanmas ile ilgili olarak mfessirElmall, Kur'n' anlamak iin lafzlarnn ve terkiplerinin btninceliklerini gzetmek gerekir demektedir. Fatiha sresinin tefsi-rinde de, yol anlam iin 'tarik' denmeyip de 'srat' denmesi,'mstevi' (doru) denmeyip 'mstakim' (doru) denmesi, zerinceciddi ciddi dnlecek bir hikmet ve anlamlar ihtiva etmektedir.Kur'n, bir Kitb- Hakm'dir. Bunun iin; kelimelerin mefhumlarniyice tespit etmek, yerlerinde lafzen veya mnen ilgili olabileceikelimeleri ve manalar ile mukayese etmek, tertip biimlerini, siyakve sibaklarn mlahaza etmek, bunlardan murat edilen asl anlamile tezyinatn temyiz etmek lazm8 demektedir.

Bunun iin, herhangi bir metni anlama ve yorumlamada anah-tar kelimeler ok nemlidir. nk bu kelimeler, ok eitli anlamalanlarna sahiptirler. Kurnn doru bir ekilde anlalmas daonda kullanlan lafzlarn anlam erevelerinin belirlenmesi ve bi-linmesiyle mmkndr. Bu konuda yaplmas gereken, szcklerin

2 Rm, 30/22.3 Kehf, 18/92.4 brhim, 14/4.5 Kara, Necati, Sunu Konumas, Kurn ve Dil, Dilbilim ve Hermentik

Sempozyumu, Van 2001, s. XIV.6 Zuhruf, 43/3.7 Krca, Celal, limler ve Yorumlar Asndan Kurna Yneliler, Tura

Neriyat, stanbul tsz., s. 2-3.8 Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, Hak Dni Kuran Dili, Eser Neriyat, ysz.

tsz.I/122.


3/36

KUR'NDARYveHULMYAKINANLAMLILARININFARKLARI


db|165

btn anlamlarn dikkate almaktr. nk ok ynllk, bir an-lamda kavramlarn tabiatnda vardr.9

Ry, tarih boyunca insanolunun dikkatini eken nemli ko-nulardan birisi olup, onunla farklekillerde ilgilenenler olmutur.10Dinle ry arasnda nemli bir benzerliin olduunu syleyenler devardr: Duygu, ak gzlerle grdmz bir rydr, din uyananbilincin rysdr, ry dinlerin esrarnn anahtardr11 Btn kut-sal kitaplarda ryya farklekillerde temas edilmitir. Kitab- Mu-kaddesin (Eski ve Yeni Ahit) Tekvin blmnde Hz Ysufunrylarndan bahsedilir.12 Kurn da, farkl kelimeler kullanarak

deiik yetlerde ryya iaret etmi ve Hz. brahim13, Hz. Ysufungrd14 rylardan bahsetmitir. Ayrca Hz. Muhammed'in gr-d bir rynn doru ktn bildirmektedir.15 Bundan bakaKurn, peygamberlerin dndaki baz kiilerin rylarndan da16deiik kavramlarla bahsetmitir.

Bu almada, Kur'n ve hadislerde getii ekliyle ry vehulm kelimelerinin kullanmlar incelenecektir. Bu erevede m-teradif kelime kalplar, kullanm farklar, gerekten birbirlerininyerine kullanlacakekilde mteradif (anlamda) olup olmadklar,kazandklar anlam derinlii, Kurn- Kerm, hadisler, tefsr kaynak-lar ve ilgili eserlerden faydalanlarak tespit edilmeye allacaktr.

I- Furk-Terdf, eitleri ve Teknikleri

Bir fikir ve dncenin, bir sistem ve konunun anlatlp, anla-lmasnda kelime ve kavramlarn nemi ok byktr. Kelime vekavramlar deitike cmleler, dolaysyla anlatlmak istenen eylerde deiir. Onlara yklenen manalar iyi anlalrsa ilgili olduklar

9 Kurnn anlalmasnda anahtar kavramlarn yeri ve nemi hakknda bkz. Ylmaz,Hasan, Kurn Anlamada Odak Kavramlarn Bilinmesinin nemi zerine Analitik Bir

Deerlendirme, AFD., say 22, Erzurum 2004, s. 231-242; Demir, ehmus-Ylmaz,Hasan, Kuran Konu, Kavram ve Sre Tefsirine Metodik Bir Yaklam, EKEV Akade-mi Dergisi, say 14, Erzurum 2003, s. 113-124.

10 Trek, brahim, Ryalar, stanbul 1965, s. 12-32; oruh, Hakkinasi, RyaDn-yamz, stanbul 1968, s. 58-131.

11 Acton, H. B. The Illusion of the Epoch: Marxism-Leninism as a Philosophical Creed,(London, Cohen and West, 1955) s. 118den naklen , Mardin, erif, Din ve deolo-

ji, letiim Yay., stanbul 1997, s. 43.12 Kitab Mukaddes, Eski ve Yeni Ahit, Kitab Mukaddes irketi, stanbul 1987, Eski

Ahit, Tekvin, Bab, 37/5-10.13 Sfft, 37/105.14 Ysuf, 12/4-5, 43, 100.15 Fetih, 48/27.16 Ysuf, 12/36, 41-49.


4/36

ABANKARASAKAL


166|db

fikir ve sistem de iyi anlalr. Aksi durum o fikrin ve sistemin yanlve hatal anlalmasna sebep olur.17 Bu perspektiften baktmzzaman Kur'n'da bulunan kelime ve kavramlar, iinde bulunduudnce sistemine gre anlamamz ve deerlendirmemiz gerekmek-tedir.18

Kurn, furuk-terdf alan iin ok ciddi malzeme sunmakta-dr. Kelimelerini, icazn gereine uyarak, farklar gzeterekkontekse yerletirmitir. Bu anlamda Kurn, Arapa bir metindir19ve Arap dilinin tm potansiyelini kullanmaktadr.20 Arap dili, birkonuyu farkl boyutlar ve deiik kavramlarla tanmlama asndan

ok zengin bir zellie sahiptir.21 Bir kelimenin bir yette ifade etti-i man ile farkl yetlerde ifade ettii anlamlar her zaman aynolmamtr. "Kii Kur'ndaki birok vecihleri grmedike hakiki birfakih olamaz"22 sz, bu geree iaret ederek, Kurnla derinleme-sine megul olan bir insann kelimelerin ifade ettikleri anlamlar,mterdifleri-mtekribleri ve aralarndaki farklar bilmesi gerekti-ine dikkatimizi ekmektedir.

Kurnn doru anlalmas, Arapann korunmasna ve gerekmanada bilinmesine23 baldr. Arap dili zerinde yaplan btnalmalar ve bu alanda verilen eserler hep bu amaca hizmet etmek-tedir.24 Kurnda kullanlan Arapa lafzlarn hakikatini, bizzat l-

gatilerin kullanlarndan tahkk ederek renmek gerekmektedir.Birok kelime Kurnn indirilmeye balad dnemde, herhangibir anlam iin kullanlrken, bir mddet sonra daha baka bir an-

17 Karagz, smail, "Kur'n'n Anlalmasnda Kavramlarn nemi ve nsan Anlatan

Kur'n'n Temel Kavramlar", DD. c. 31 sy. 3, Ankara 1995, s. 40-41.18 Soysald, H. Mehmet, nanla lgili Temel Kavramlar, alayan Yay., zmir

1997, s. 198-202; nver, Mustafa, "Kur'n Siyakn Metinsel Boyutlar zerine YeniBir neri", OMFD., sy., 8, Samsun 1996, s. 239-240.

19 Zuhruf, 43/3.20 Watt, W. Montgomery, Kurna Giri, ev., Sleyman Kalkan, Ankara Okulu Yay.,

Ankara 2000, s. 101; Eb Zeyd, Nasr Hamid, lah Hitabn Tabiat(Metin Anlay-mz ve Kurn limleri zerine)-Mefhmun-Ns- ev., M.Emin Maal, Kitabiyat,

Ankara 2001, s. 47; Cebeci, Ltfullah, Tefsirde Yeni Yntem Araylar ve Klasik TefsirMetoduTarihten Gnmze Kurn limleri ve Tefsir Usl, Ankara 2009, s. 59, 62.

21 rnekler iin bkz. Kara, mer, Kuran Lugatilii ve TefsirdeYaknanlamllk ve Nans (Rb el-sfehni rnei), Ahenk Yaynlar, Van,2007, 195 vd.

22 Zerke, Bedruddn Muhammed, el-Burhan f Ulmi'l-Kur'n, tah.: MuhammedEbul-Fadl, Beyrut, 1391, I/103.

23 Reid Rza, Muhammed, el-Menr, Kahire 1947/1366, I/29; tib, brhim b.Ms, el-Muvfkt li Uslis-era, tah.: Abdullah Draz, Beyrut, ts., III/258.

24 Reid Rza, Menr, I/28.


5/36



db|167

lamda mehur olabilmi, Kurn o kelimeye nceki kullanmn damuhafaza ederek farkl anlamlar ykleyebilmitir.25 Anlam dei-mesi, bir kelimenin anlatt kavramdan az ya da ok uzaklamas,onunla uzak-yakn ilgisi bulunan, ya da hi ilgisi bulunmayan yenibir kavram yanstr duruma gelmesi26 demektir. Bu anlamda RabIsfehn de, Bir man, farkl maksatlar iin, farkl ibrelerle yaknanlamda buluuyorsa, bu many aklayan farkl ibrelerin farklvechelerini aklamak gerekir 27 demektedir.

te btn bu amalarla dilciler, dili bozulmaktan korumak vekelimelerin anlam zelliklerini aklamak iin szlk ilminde bir

takm almalar yapmlar ve bunun neticesinde Arap semantiktarihinde el-furku'l-lugaviyye ortaya kmtr. Konunun bu nok-tasnda kelime ve kavramlar arasndaki farklar ifade eden furk,terdf, mtekrib kavramlarnn anlam alanna ksaca bakacaz.

Furkkelimesi szlkte "ayrmak, iki eyi birbirinden ayranzellik" anlamna gelen tekil ekliyle farkn ouludur. Bu anlamy-la fark kelimesi, farkllk, nans, ayrnt, deiiklik gibi anlamlaragelir.28 Furk konusu temelde Arap dili ile alakal olmasna ramen,Tefsr, Fkh, kelm gibi disiplinleri de nemli lde etkilemitir,hatta furk ismiyle el-Furkul-Luaviyye eklinde belli bir literatrbile olumutur. Konu Arap dnyasnda belli alardan incelenmi,

fakat maalesef Trkiye leinde 1996l yllara kadar, Arap Dilierevesinde Furk29 adl ansiklopedi maddesi haricinde almayaplmamtr. Ancak 2007 ylnda, bu alanda Kurn Lgatilii veTefsrde Yakn Anlamllk ve Nans Rab el-sfehn rnei-isimli30 kapsaml bir eser vcuda getirilmitir.

Furk konusu, Arap dilinde ve zellikle de Tefsr alannda oknemlidir. Arap dilinde olduu gibi Kurnda da birokmtekrib/yakn anlaml kelime bulunmaktadr. Mesela Arap di-

25 Zerkn, Muhammed Abdlazim, Menhilul-rfn f Ulmil-Kurn, Beyrut

1943, I/520; Reid Rza, Menr, I/21-22.26 Aksan, Doan,Anlambilimi ve Trk Anlambilimi (Ana izgileriyle), ADTCF.,

Ankara 1971, s. 118-146.27 Isfehn, Rab, Ebul-Ksm Hseyin b. Muhammed, Mukaddimet Cmiut-

Tefsr, tah., Ahmed Hasan Ferhat, Kuveyt, 1984, vr. 7b.28 bn Manzr, Lisnu'l-Arab, Dru'l- Fikr, Beyrt 1414/1994, frk mad. XXXVI/3397;

Isfehn, Rb, Ebul-Ksm Hseyin b. Muhammed, Mfredt f arbi'l-Kur'n,Kahraman Yay., stanbul 1986, s. 377.

29 Kl, Hulsi, FurkDA, stanbul 1996, XIII/222-223.30 Kara, mer, Kurn Lugatilii ve Tefsrde Yakn Anlamllk ve Nans

Rab el-sfehn rnei- Ahenk Yay., Van 2007.


6/36

ABANKARASAKAL


168|db

linde deve ile ilgili olarak 4000 ksur kelime nakledilmi ve bunun-la ilgili geni bir literatr olumutur.31 Korku kelimesi de yaknanlaml kelimelerdendir. Bu anlamda Arap dilinde toplam 200 civa-rnda kelime bulunmaktadr ki, bunlarn yaklak 26 tanesi, Kur'n-Kermde gemektedir.32

Arap dilinde ve Kur'n- Kermde yakn anlaml kelimelerinaralarnda bulunan farklarn tesbiti ve bilinmesi Arap dilinin veKur'nn anlalmas asndan olduka nemlidir. Bu neme dairbn Arab: Arabn bir manya hamlettii iki harfin (lafz) her birin-de, tekinde olmayan bir anlam vardr33 derken; Rab Isfehn de:

Lafzlarda aslolan, mannn farkllamasna gre lafzn farkl olma-sdr; ancak bu, imkn dahilinde deildir; nk manlar sonsuzdur;lafzlar ise kalplarn eitliliine ramen- sonludur. Sonsuz olan,sonlu olan kapsayamaz.34 demektedir. Bu sebeple mfessirler de,yetlerde geen mtekrib kelimeler arasndaki farklar dikkatealarak tefsir yapmlardr.

Terdf, Re-di-fe kknn tefl kalbnda bir kelimedir.Kk olarak izlemek, tkip etmek, peinden gitmek anlamlarna gel-mektedir. Bu ekliyle terdf kavram, kelimelerinin formlarnn(lafz) farkl, anlamlarnn (mana) ayn veya yakn olmasn ifadeetmektedir.35 Kavram Trkede eanlamllk/anlamdalk kelimele-

riyle karlanmaktadr.Yaklamak, yaknlamak anlamlarna gelen tekrb kavram,

Ka-ru-be fiil kknn teful bbndandr36 ve bu haliyle lafzlarfarkl anlamlar yakn olmay ifade etmektedir. Mtekrib kavra-m ise bu yaknl srtlanan kelimelere verilen bir sfattr.

31 rnein bkz. Asma, Eb Sad Abdlmelik b. Kurayb, Kitbl-bil, ed.: AugustHaffner, el-Kenzl-Luav fil-Lisnil-Arab iinde, Kahire 1905, s. 66-157; Isfehn,Rab Ebul-Ksm Hseyin b. Muhammed, Mecmaul-Bela, tah.: mer

Abdurrahman Srs, Amman 1987, II/769-774.32 Geni bilgi iin bkz.: Kara, Kurn Lugatilii, s. 22-23, 43; Korku kelimesinin

yakn anlamllar ile ilgili yetler iin bkz., Bakara, 2/41, 42; Nis, 4/9; Arf, 7/35;Hd, 11/69-70, 74; Nahl, 16/2; Enbiy, 21/28; Mminn, 23/49, 57; Ft r, 35/18;Ysn, 36/11; Sd, 38/21-22; Kamer, 54/7.

33 bn Enbr, Muhammed b. Ksm, el-Ezdd fil-Lua, tah.: Muhammed Ebul-Fadlbrhm, Kuveyt, 1960, s. 7; Suyt, Celleddn, el-Muzhir f Ulmil-Lua veEnvih, ys., ts., I/399-400; Ziyd, Hakm Mlik, et-Terdf fil-Lua, Badad1970, s. 198.

34 Isfehn, Rb, Ebul-Ksm Hseyin b. Muhammed, Tefsr, Sleymaniye Ktpha-nesi, Ayasofya, nr., 212, vr. 1b.

35 bn Manzr, Lisnu'l-Arab, rdf mad. XXVII/1625; Isfehn, Mfredt, s.193.36 bn Manzr, Lisnu'l-Arab, krb mad. XXXIX/3566; Isfehn, Mfredt, s.398.


7/36



db|169

Mtekrib, terdf kategorisinde cz terdf karlayan ksmdr.Yani birbirinin yerine kullanlabilecek bir anlamdala sahip olma-yan; ama ortak bir anlamda birlemekle beraber farkl renkleresahip olmay ifade etmektedir.37

Elbette furk kaynaklar ve tefsirler, mterdif ve mtekribkelimeler arasndaki farklar rastgele deil, belli tekniklere ve me-totlara gre yapmaktadrlar. Bunlar, kelimelerin etimolojisi, morfo-lojik kalplar, sentakstik yaplanmalar yannda umm husus, itlk-takyd, hakkat-mecz, gibi dellet tiplemeleri, kalb, ibdl gibi fonetiktiplemeler, zddyet-mukbiliyet olgusu, sfatlarn isimletirilmesi,

derecelenme, ayn msemmnn farkl alanlarda farkl isimlendirilii,ayrc sfatlarla kelimelerin ayrtrlmas, metin konteksi gibi metot-lardr.38lk furk tespit tekniklerini Asker eserinin mukaddimesin-de vermektedir.39

II- Kavramsal Alan

almamzn bu ksmnda ncelikle ry ve hulm kelimele-riyle, yakn anlaml kelimelerin kavramsal alanlar incelenecektir.

Terimler, somut, zel, kesin ve net anlamlar tarken; kavram-lar, soyut ve genel manalar ifade eder. Bu itibarla stlah ile kavramterimini, ayn balamda anlayabiliriz. Terimlerde olduu gibi, kav-

ramlar zerinde de anlam birlii salamak zordur. Kavramn birdenfazla anlam tamasndan dolay cmle ierisinde iaret ettii ma-nann hangisi olduu kesin olarak bilinemez. Muhatap, zerindedurduu konuya uygun bir manay tercih edebilir.40

Kur'n kavramlarnn ounda, Hz Peygamber (sav)in akla-dklar haricinde anlam genilemesine ve deimesine urayanlarolmutur. Yazlan tefsrlerin veya tefsr ekollerinin okluu bunundelilidir. Mesela bakma (nazar) kavramna, mfessirler arasndagrme anlamn verenler olduu gibi, umma, bekleme anlamnverenler de olmutur.41 Bu ekilde Ry ve Hulm kelimelerininher ikisi de, dilimizde ou defa birbirlerinin yerine kullanlmakta-

d

r. Bu kavramlar hakk

nda dilciler eserlerinde bilgi vermektedir.

37 Kara, Kurn Lugatilii, s. 33, 300-301.38 Bu teknik ve metotlar hakknda geni bilgi iin bkz., Kara, KurnLugatilii, s.

115-193.39 Asker, Eb Hill Hasan b. Abdullah, el-Furk fil-Lua, Beyrut, 1991, s. 13-19.40 Ece, Hseyin K., slamn Temel Kavramlar, Beyan Yay., stanbul 2000, s.13-

15.41 Krca,Yneliler, s. 4.


8/36

ABANKARASAKAL


170|db

Ry anlamndaki ve kelimelerinden ilki mutlak anlamdary veya ak, sade, gzel ry anlamnda kullanlrken, hulmkelimesi (. ahlm) ise karmak, kt, korkutucu ry iin kulla-nlmaktadr.

Zaman zaman bunlardan birisi kullanlarak, dierinin anlamkastedilir. Ry, insanlarn uykularnda grdkleri eyin geneladdr.42 Rylar uykuda iken bir mesaj iletmek veya baz ifadelerinanlameklinde grlr.43 Kelime grmek mnasna gelen ryetmastarndan alnm bir isim olup, uyku halinde birtakm olay veekillerin grlmesi demektir. Ebul- Bek, uykuda grlengzel ve

hayr olan eylere ry44 denildiini ifade etmektedir. zellikleTrkemizde ry denildii zaman, d kastedilir ve bununla, iyikt btn rylarn anlatlmak istendii bilinen bir husustur.45

Ry kiinin sadece i dnyasyla ilgili bir olay olmayp, aynzamanda hayalin tesinde d dnyada bir geree de iaret eder.Rzye gre yce Allah, insan ruhunu madde tesi leme kabile-cek yetenekte yaratmtr. Ancak ruhun bedenle ilgisi buna engelolmaktadr. Uyku halinde ruhun bedenle ilgisi azalr, levh-imahfzu okuma gc artar. Ruhun orada grdkleri, hayal alemin-de kendine zg izler brakr46.

Kurn'da yine ry anlamnda47ahlm kelimesi de kullanlrki hulm kavramnn ouludur. Gerek nefisten gerekse eytandankaynaklanan, yorumu yaplamayan karmakark rylara ahlmveya edasu ahlm denilmektedir48 Hulm kelimesi, irkin ve kt

42 Bkz. Cevher, smail Shah Tcu'l-Lua ve Shahu'l-Arabiyye, Khire 1982,VI/234; Isfehn, Mfredt s. 304; bn Manzr, Lisnu'l-Arab, XIV/297; GordonD. Newby, ru'ya:vision,A Concise Encyclopedia of slam, Oxford, England2002 s. 185.

43 Kinberg, Leah Dreams and Sleep, Encyclopaedia of the Qurn, General Editor,Jane Dammen McAuliffe, Volume One, Brill, LeidenBostonKoln 2001 s. 546

44 bn Manzr, Lisnu'l-Arab, re mad., XXVII/1537; Ebul-Bek, Eyyb b. Ms el-Kefev, el-Klliyt, tah., Adnn Derv-Muhammed Msr, Beyrut, 1993, s. 404.

45 Heyet, Trke Szlk, I/421.46 Rz, Fahruddin, Tefsr-i Kebr ve Meftihul-Gayb, Darul-Fikr, Beyrut,

1410/1990 XVIII, 135; Kurnda ruh kelimesinin eitli kullanmlar ve manalarhakknda bkz. Fazlur Rahman,Ana Konularyla Kurn, ev. Alparslan Akgen,Ankara Okulu Yaynlar, Ankara 1999, s.153-159.

47 Bkz. bn Manzr, Lisnul-Arab, XII/145.48 Bkz. Ysuf 12/43; Zemaher, Crullah Mahmud b. mer, el-Kef an

Hakikt-Tenzl ve Uynil-Ekvl f Vchit-Tevl, ysz, 1966/1385,II/456; Rz, Tefsr-i Kebr, XVIII/148; Ebul-Bek, Klliyt, s. 579. Yazr, HakDni, IV/2865


9/36



db|171

olarak grlen rylar iin kullanlr.Aslen hulm, uykuda kiininzevk aldeyin ismi iken; sonralaruykuda elem veren eyler iin dekullanld sylenmektedir.49 Mfessirler, hulm kelimesinibtl/kzib ry olarak nitelemektedir.50 Taber (.310), ahlmke-limesini hakkati olmayan; yalan ve tevli olmayan karmakeklin-de aklamaktadr.51 Adsu ahlm, tamlamasndaki eds ke-limesi dgsn oulu olup ya kurusu birbirine karm eitlibitkilerden meydana gelen ot demetleri anlamna gelir.52

Buna gre ahlm, uyku halinde grlen ve fakat d dnyadaherhangi bir hakikate iaret etmeyen dlerdir. Bunlar, d dnya-

daki olaylarn etkisiyle grlm rylar olmakla birlikte, hibirgeree iaret etmezler. Dolaysyla bunlarn yorumu yoktur. Guslgerektiren ry manasnda kullanlan ihtilm da bu kelimedentremitir.53

Bu noktada, ihtilam, menm, mbeirt, tabr54, gayb55,istibsar56, basre57 kavramlar ry ve hulm kelimelerininyaknanlamllardr.

Ry ile ve kk olarak hulm kelimesi ile alakal bir baka kav-ram da ihtilamdr. Kiinin, uykusunda grd cinsel kaynaklrylar nedeniyle boalmasna ihtilam58 denir. htilam, tamamenryda olan bir husustur ve grlen ry ile vcutta fiziksel bir

49 Ebul-Bek, Klliyt, s. 404, 579.50 Beydv, el-Kd Nsruddn, Envru't-Tenzl ve Esrru't-Te'vl, Dersadet,

stanbul tsz. III/291; Kurtub, Eb Abdillah Muhammed, el-Cmi' li Ahkmi'l-Kur'n, Dru hyi't-Tursi'l-Arab, Beyrt 1405/1985 IX/199; Suyt, Celleddn,Drrl-Mensr, Beyrut 1993, IV/544; Ksm, Muhammed Cemlddn,Mehsint-Tevl, tah.: M. Fuad Abdlbki, ysz., 1957/1376, IX/3546; evkn,Muhammed b. Ali, Fethul-Kadr, Beyrut, trs., III/30-31; Nesef, Abdullah b.

Ahmed, Medrikut-Tenzl ve Hakikut-Tevl, Kahraman Yay. stanbul 1984III/191, ls, Ebul-Fazl ihbuddn Mahmud, Rhul-Men f Tefsril-Kurnil-Azm ves-Sebul-Mesn, Dru hyit-Tras, Beyrut tsz. XII/251-252.

51 Taber, Muhammed b. Cerr, Cmiul- Beyn An Tevli yil-Kurn, Drul-Fikr, Beyrut 1408/1988,XII/225-227.

52 bn Manzr, Lisnu'l-Arab, ds mad. XXVIII/2590; Isfehn, Mfredt, s.297.53 Komisyon, Kurn Yolu, DBY. Ankara 2008 III/18; bn Manzr, Lisnu'l-Arab,

hlm mad. IX/979; Isfehn, Mfredt, s.129.54 Ebul-Bek, Klliyt, s. 312.55 Ebul-Bek, Klliyt, s. 663,66756 Ebul-Bek, Klliyt, s. 6757 Ebul-Bek, Klliyt, s. 24758 bn Manzr, Lisnu'l-Arab, hlm mad. IX/979; Isfehn, Mfredt, s.129.


10/36

ABANKARASAKAL


172|db

boalma meydana gelir. slam'a gre, bir kii herhangi bir nedenleihtilam olursa ykanmas gerekir.59

Ry ile ilikili olarak bir dier kelimemiz, Kurn'da zikri ge-en bir kelime de menmdr. Esas itibariye uyku yeri, gz gibianlamlara 60 gelmektedir. Kelimenin ry anlamnda kullanldn,rysnda Hz. brahim'e olunu kesmesinin emredildii61 yettemenm kelimesi kullanlm, birka yet sonra ise, bu olay iinru'y kelimesi kullanlmtr.62 Bu kullanmdan anlalyor ki aynolay anlatmak zere kullanlan menm ve ru'y kelimeleriyleayney kastedilmitir.

Kurn, uyku ile lm arasndaki ilikiye de dikkat ekerek uy-kunun bir nevi lm olduunu63 ifade eder. Allah lmekte olancanlar alr, lmeyenleri de uykularnda (bedenlerinden alp kendin-den geirir). Sonra lmne hkmettiini yannda tutar, dierleriniise belli bir sreye kadar salverir. phesiz bunda dnen bir top-lum iin ibretler vardr64 buyrulmas, Allahn ldklerinde ve uyku-da ruhlarn alp ve tuttuunu; lenlerin ruhlarnn orada kaldnancak uyuyann ruhunun geri verildii ifade edilir.65 Uyku halindeinsan ruhunun bedenden ayrld, fakat nn bedende kald;rynn da onunla grldn66 bu ekilde aklanmaktadr. Uykuannda da ruhlarn bedenden ayrlp, tm ruhlarn gkte bulutuk-

lar; lenlerin ruhlarnn kald, uyuyanlarn ruhlarnn ise bedenegeri dnd de sylenmektedir. Bedene geri dnmeden nce gk-te grlen rylar, doru ve gerek; gnderildikten sonra grlenrylar ise, kark rylardr. nk bunlara eytanlar mdahaleetmekte, batl, anlamsz eyler katmaktadr67 denilmektedir. Uyku-da ruhun mana lemine dalmasnn, Levhu'l-Mahfza muttali olma-

59 Buhr, Muhammed b. smail, Sahhi Buhr, ar Yay. stanbul 1413/1992,

Kitbu'l-lm, 50; Mslim, Mslim b. Haccac, Sahhu Mslim, ar Yay. stanbul1413/1992. Kitbu'l-Hayz, 33.

60 Bkz. bn Manzr, Lisnul-Arab, XII/59661 Sfft, 37/102.62 Sfft, 37/105.63 Bkz. Ate, Sleyman, Yce Kurnn ada Tefsiri, Yeni Ufuklar Neriyat,

stanbul 1991,VIII/18.64 Zmer, 39/42.65 Dalkl, Mehmet, slam Mezheplerinde Ruh, z Yay., stanbul 2004, 62-63.66 Bkz. Ate, Tefsr, VIII/19.67 Kurtub, Cmi', XV/260.


11/36



db|173

snn mmkn olduunu ve orada grdklerinin ry olduunusyleyen68 ilim adamlar da bulunmaktadr.

yi olsun kt olsun, Arapada her doru habere mjde ad ve-rilir. Hadislerde geen Mbeirt, tebr masdarndan tremiolan mbeire kelimesinin ouludur. Tebr, muhtabn gnlnerahatlk ve sevin koymaktr ki, dilimizde mjde vermenin karl-dr.69 Bu sebeple ihls sahibi mminlerin gnlleri rylarla ilhmjdelere ve telkinlere ak hale gelir. Ebd-Derd (ra), Peygam-berimize (sav): Dnya hayatnda da, hirette de mjde onlara!70yetinin mahiyetini sormu, Efendimiz de: Mslmann grdveya kendisine gsterilen saf rydr71 buyurmular. Ayrca, mme-te, nbvvetten sonra sadece mbeirt kalmtr sznden sonrakendisine mbeirt nedir? diye sorulunca da, slih rydr72cevabn vermitir. Grld gibi mbeirt, salih ve saf rydemek olup nbvvetten sonra mmete kalan nemli bir zelliktir.Kurnda Hz. Peygamberin, son peygamber olduu kesin bir ekil-de ifade edilmektedir.73 Bu sebeple nbvvetin en nemli zellikle-rinden biri olan vahiy son bulmutur.

Saf ve slih rydan maksat, mutlaka gereklemesi beklenenry deil, hle muvafk olan rydr. Sdk bir ry baz kere elemverici olabilir. Elem arzu edilen bir ey olmad iin, muhataba

mjde tekil etmesi sz konusu olmaz. Ama iyi olsun kt olsun,Arapada her doru habere mjde ad verilir. Kurnda cennetlemjdelenmek kadar, istihza ve tahkir iin cehennemle mjdelen-mekten de bahsedilir. Bu adlandr haberi duyan kiinin yznndeimesi sebebiyledir. Fakat bizim geleneimizde mjdenin iyi

68 Bkz. Rz, Tefsr-i Kebr, XVIII/135; Yazr, HakDni, IV/2867-2868; bn Haldun,Abdurrahmn Eb Zeyd, Mukaddime, Haz. Sleyman.Uluda, Dergah yay., stan-bul 1982, I/381-384

69 bn Manzr, Lisnu'l-Arab, br mad. III/286; Isfehn, Mfredt, s.47; bnArb, eyhul-Ekber Muhyiddn, er-Ruy vel-Mbeirt, ysz., tsz., s. 11.

70 Ynus, 10/64.71 Tirmz, Muhammed b. sa, Snen Tirmz, ar Yay. stanbul 1413/1992, Ry

3; Ayn soruyu farkl bir sahabenin sorduuna dair bkz., Drim, Eb MuhammedAbdullah, Snend-Drim , Tah. Mustafa Deybl-Bua, Drul-Kalem, Dmek,1414/1996, Ry 1.

72 Buhr, Tabr 5. Ayrca bk. Eb Dvd, Sleyman b. Eas, Snen Eb Dvd,ar Yay. stanbul 1413/1992. Salt 143; Tirmiz, Ry 2; Nes, Ahmed b. uayb,Snen Nes, ar Yay. stanbul 1413/1992. Tatbk 9; bn Mce, Muhammed b.

Yezid, Snen bn Mce, ar Yay. stanbul 1413/1992 Ry 1.73 Ahzb, 33/40.


12/36

ABANKARASAKAL


174|db

haber iin kullanlmas o kadar yaygndr ki, bu durum onun sadeceiyi ve gzel haberlere has olduu kanaatini ortaya karmtr.

III- Kur'n ve Hadislerde Kullanm ekilleri

Kur'n- Kerm'in birok yerinde rydan ve uykudan farkl ke-limelerle sz edilmitir. Uyku ve uykuda grlen ry, Allahnkudretinin eseridir. Bizim hem ite (enfs) hem de dta (afak)Allahn iaretlerini grebilmemiz74, ancak onlarn birlii sayesindeolabilmektedir. Onun yetlerinden biri, geceleyin uyumanz, gndzde Onun ltfundan nasibinizi aramanzdr.75Grld gibi uyku,

Allah

n insana lutfettii en byk nimetlerden biridir. Cenb-

Hakkn ulhiyetine ve vahdniyetine dellet ettii iin Kurnda,Onun yetlerinden biri diye nitelendirilmitir. Ayrca uyku haliinsann uurunun ve idrakinin gittii deta bir lm halidir. AncakAllahn bir ltfu olarak zihnin faaliyeti uykuda iken de devam eder.Ry uykuda iken bir mesaj iletmek veya baz ifadelerin anlameklinde grlr.

Kurnda drt farkl terim ryya isim olarak verilmektedir.Bunlardan ilki olan /ry Kurnda alt kez76 gemektedir.kinci kelime olan menm, ikisinde uyku77 ve iki kere de78 ryanlamnda drt kez gemektedir. nc kelime iyi haberanlamnda79brabir kere ry anlamna gelir.80 Bu terimlerin her de gzel rylar anlamna kullanlmaktadr. Bu on yetin altskutsal rylarla, drd Ysuf (as) ile 81 ikisi de brhim (as) ile82dier yetlerde islm konulardan bahsedilmektedir. Kt rylariin Kurnda /hulm kelimesi kullanlr. Hulm kelimesiKur'nda iki kez ads ahlm/kt-kark rylar eklinde ge-mektedir.83 Dier yetteki ahlm kelimesi84 akl anlamna gelmekte-dir.

74 Fussilet, 41/53.75 Rm, 30/23.76 Ysuf, 12/5, 43, 100; sr, 17/60; Sfft, 37/105; Fetih, 48/27.77 Rum, 30/23; Zmer, 39/42.78 Enfl, 8/43; Sfft, 37/102.79 bn Manzr, Lisnu'l-Arab, br mad. III/286; Isfehn, Mfredt, s.47; Bkz.

Peterson, Daniel, Good News, Encyclopaedia of the Qurn, General Editor,Jane Dammen McAuliffe, Volume One, Brill, LeidenBostonKoln 2001 II/340-341.

80 Ynus, 10/64.81 Ysuf, 12/5, 43, 44, 100.82 Sfft, 37/102, 105.83 Ysuf, 12/44; Enbiy, 21/5.84 Tr, 52/32.


13/36



db|175

Grlen gzel dlere ry; kt, irkin ve korkun olanlarnada hulmdenilmesi det olagelmitir. Bu sebeple ry Allaha izfeedilirken, hulm eytana nisbet edilmitir. Holanlmayan kt vekorkun ry eytandandr denilir. Bunun sebebi, eytann ktlktimsali olmasndandr. Bylece bu kt dler, kt ilerde olduugibi mecazen eytana nisbet edilmi olurlar.

Bu tr olumsuz, irkin ve korkun rylarn varl bir gerek-tir. Yani bazen insan, herhangi bir anlam olmayan sama rylargrebilir. Bunlar, insan beyni uykuda dnr; belli bir maksatlaryoktur. Bunlarn bazen manalar ak ve anlalr olabilir, ama o-

unlukla karmakark, zararl ve anlamszdrlar. Bunlar, aralarndabir mnasebet olmayan zararl baz bitkilerin karmakark olmala-rn ifade iin kullanlan ads trnden rylardr. Rz de tefsi-rinde, ahlm ikiye ayrmtr; bir ksmnda grlen rylar dzenlive uyumlu olur. Bunlar akl ve ruh hakikatler erevesinde yorum-lamak mmkndr. Ancak dier ksm karmakark samarylardr; onlarda bilinen bir dzen olmaz. te bunlara adasdenir.85

Konunun bu noktasnda Kur'n- Kermde peygamberlerinrylarndan bahsedelim. Kurnda yedi yerde geen ry kelime-sinin bir ksm, Ysuf (as)un grd ry iin, bir ksm Hz bra-

himin ve bir ksmn Hz peygamberin rylarndan bahsetmekte-dir.

Tarihi sraya uyarak zikredeceimiz ilk peygamber, bykdinin kabul ettii brahim (as)in86, Hz. smli87 kurban etmesinedair grd ry bunlardan ilkidir.

88

85 Bkz., Rz, Tefsr-i Kebr, XVIII/148.86 Hz brahimin yetitii ortam hakknda geni bilgi iin bkz., Taber, Eb Cafer Mu-

hammed bn Cerr, Trhu'l-Umemi ve'l-Mulk, Dru'l- Kutubi'l-lmiyye, Beyrt1407, I/142-152; bn Kesr, Eb'l-Fid smail, el-Bidye ve'n- Nihye,Mektebetu'l-Marif, Beyrt trs., I/140-155.

87 Kurban edilen ocuun Hz. smail mi, yoksa shak m olduuna dair grler iinbkz. Taber, Cmiul- Beyn, XXIII/76-86; Rz, Tefsr-i Kebr, XXVI/133-155Zemaher, Kef, III/306-307, Yazr, Hak Dni, VI/4063. Ate, Tefsr, VII/414-416; Kr. Tekvin, 22/9-16; Taber, Tarih, I/148-164; bn Kesr, Bidye, I/149-155.

88 Sfft, 37/102.


14/36

ABANKARASAKAL


176|db

Birka yet sonra ry hakknda: sen ryn do-ruladn 89 buyrulmaktadr. Bu yetlerle ilgili yorumlarda, rynnmuhtevas ve sreci hakknda bilgiler verilerek, slm dncederynn stats hakknda deerlendirmelerde bulunulur.

Hz. brahimin ryy gece st ste grdn90 ilk geceninsabahndan itibaren rynn Allahtan m yahut eytandan m oldu-unu dndn91, mesajn Allahtan olduunu anlaynca olunukurban etmeye hazr olduunu92 naklederler.93 Hz. brahim'intereddt, peygamberlerin rylarnn durumunun vahye eit oldu-unu bildiren hadisle uyumazlk iinde olduu anlalmaktadr.94slm gelenekte rylar vahiy statsnde kabul edilmesine ra-men; Hz. brahim(as)in tereddt etmesinin ve oluna bak, ne der-sin? eklinde sormasnn bir eliki oluturduunu syleyenler ol-mutur. Eer rylar, peygamberlere vahiy niteliinde ise neden bury Hz. brahimin tereddtne sebep olmutur te yandan, eerry kesinliine delil salayamyorsa, buna ramen Hz. brahimolunu nasl kurban etmeye karar verdi denilmektedir.95 Rzninbu tereddtlere cevab, Hz brahim ryya ramen tereddt etti,fakat ak vahiy ile yeniden gvendi eklindedir.96 Rznin de sy-ledii gibi, yet bata menm kelimesini kullansa da, devamndamenmn eanlamls olan, peygamberlere vahyin geli ekillerin-

den birisinin sadk ry97

olduunu syleyen hadisle birletirilebi-

89 Sfft, 37/105.90 Bkz., Rz, Tefsr-i Kebr, XXVI/153; Kurtub, Cmi', XV/102; Suyt, Drrl-

Mensr, V/307; Hawing G.R; Oaths, Encyclopaedia of the Qurn, GeneralEditor, Jane Dammen McAuliffe, Volume One, Brill, LeidenBostonKoln 2001,III/561-566; Bkz. Claude Gilliot Exegesis Of The Quran: Classical And MedievalEncyclopaedia of the Qurn, General Editor, Jane Dammen McAuliffe, VolumeOne, Brill, LeidenBostonKoln 2001, II/99-121.

91 Bkz. Rippin, Andrew, Devil, Encyclopaedia of the Qurn, General Editor, JaneDammen McAuliffe, Volume One, Brill, LeidenBostonKoln 2001, I/524-527.

92 Rz, Tefsr-i Kebr, XXVI/153; Kurtub, Cmi', XV/101-2; Suyt, Drrl-Mensr, V/308.

93 Bkz. Sfft, 37/103-107, Kar. Tevrat, Tekvin, 22/2-14; Zemaher, Kef, IV/51;Nesef, Medrik, IV/25; Yazr, HakDni, VI/4061-4062.

94 Suyt, Drrl-Mensr, V/305.95 Bkz. Alexander, Scott C. Trust And Patience, Encyclopaedia of the Qurn,

General Editor, Jane Dammen McAuliffe, Volume One, Brill, LeidenBostonKoln2001, V/378-385.

96 Rz, Tefsr-i Kebr, XXVI/153.97 Bkz. Zemaher, Kef, IV/51; bn Kesr, Bidye, I/157; Yazr, Hak Dni,

VI/4062; Buhr, Bedl-vahy 1.


15/36



db|177

lir.98 Bu ry hakkndaki bilgiyi Rz, tersi bir ekilde gerekleenrylar eklinde snflandrr.99

Kur'n- Kermde ry denilince sz edilen ikinci peygamberHz. Ysuf'tur. Ysuf Sresinin banda geen ifadeler, rynnmuhtevsn ve balangcn anlatrken, sonundakiler ise rynntabrine vurgu yapmaktadr. Rynn sdk bir ry olarak gerek-letii yetlere yansmaktadr.

100

(...) 101

Kur'n uzun bir sreyi Hz. Ysuf'a ve rysna ayrmtr. Tev-rat'n Tekvin blmnn 37-50. baplar da ayn ekilde, arlklolarak Ysuf Peygamber ve rysyla ilgilidir.102 Hz. Ysuf, kkkenry grr103 ve babasna rysn anlatr. Hz Yakup ryda geengnei kendisi, ay ei (Ysufun vey annesi), on bir yldz,Ysufun on bir kardei104 olarak yorumlar. Bilindii gibi daha sonrakardeleri ona tuzak kurup, kuyuya atnca, kle olarak satlr. Son-rasnda da, lkenin hazinelerinin bana getirilir. Aradan yllar

gemitir ve kardeleri Ysuf'un makamnda ona secde edince, O,ocukken grd rysn hatrlayacak ve "babacm, ite bu, daha

98 Suyt, Drrl-Mensr, V/306-307.99 Rz, Tefsr-i Kebr, XXVI/156, 157.100 Ysuf, 12/4-5.101 Ysuf, 12/100-101.102 Bkz. Ysuf, 12/4-101, Kar., Tevrat, Tekvin, 37-50. baplar.103 Rz, Tefsr-i Kebr, XVIII/89; Buhr, Tefsir, 12/2; Ysuf (as)un Kuranda

anlatlan rysndan nce baka bir ry grd zikredilir. O rysnda da on birdenein tpk bir daire tekil edecekekilde dikine akl olduunu, akabinde de k-k bir denein onlarn zerine ullanp hepsini yuttuunu grdn ve bunu ba-basna anlattn, onun da rysn kardelerine anlatmamas iin uyardn nak-letmektedir. Bu ryy grdnde Ysufun yedi yanda olduu sylenmitir. Rz,Tefsr-i Kebr, XVIII/89.

104 Ysufun on bir kardeinin isimleri tefsir kaynaklarnda: Yehuda, Rubyal,emon, Lvi, Ribalon, Yecer, Deyne, Dn, Neftl, Cd ve Air eklinde zikredilir.Bkz., Zemaher, Kef, II/420. Rz, Tefsr-i Kebr, XVIII/93-94.


16/36

ABANKARASAKAL


178|db

nce grdm rynn yorumudur, Rabbim onu gerekletirdi"105diyecektir.106 .

Kur'n- Kermde, Hz brahim ve Ysufun rylarndan bakaHz. Peygamber(sav)in grd rylardan da bahsederek:

/ "Sana gsterdiimiz ryy snama vesilesiyaptk"107ifadesiyle, ak bir ekilde, bir rydan ve rynn imtihanvesilesi oluundan bahsedilmektedir. Ancak bu rynn ne olduu,nasl ve niin imtihan vesilesi klnd aklanmaz. 108

Kur'n- Kermde Hz. Peygamberin baka bir rysndan daha

bahsedilmektedir:

"Andolsun Allah, Reslnn rysn doru kard. Allah'n di-lemesiyle (kiminiz) balarn tra etmi olarak, (kiminiz de) salarnksaltarak korkmadan, gven iinde Mescid-i Haram'a gireceksiniz"109Ryda grlen detaylar zikredilerek bunlarn gerekliine iaretedilmitir. yetteki Allah elisinin rysn doru kard ifadesin-den peygamberinin rysn doru kard ve Mekke'yegirdikleri110 bilinmektedir.111

Bunlardan baka Kur'n- Kermde dier iki yerde Hz. Peygam-berin (sav) rys sz konusu edilmektedir. sr sresi112 ile Necm

105 Ysuf, 12/100.106 Bkz. bn Kesr, Eb'l-Fid smail, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, Thk: Mustafa

Seyyid Muhammed, Muhammed Seyyid Read, Kahire 1421/2000, VIII/74; bnKesr, Bidye, I/199-220.

107 sr, 17/60.108 Hz. Peygamberin Mekke'ye girdiini grm olmas olabilir diyenler olduu

gibi; sz edilen rynn bir sene sonra Mslmanlarn Mekke'ye girmesiyle gerek-letiini kabul edenler de olmutur. Ancak bu rivayetin zayf olduu ifade edilmekte-dir. Bu tartmalar hakknda bkz. Zemaher, Kef, II/648; IV/336; Rz, Tefsr-iKebr, XXVIII/104-105; Kurtub, Cmi, X/282-283; bn Kesr, Tefsr, V/90;

VII/337; Ate, Tefsr, V/230-231.109 Bkz. Fetih, 48/27.110 Bkz. Zemaher, Kef, IV/336; Rz, Tefsr-i Kebr, XXVIII/104; bn Kesr,

Tefsr, VII/337; Nesef, Medrik, IV/163; Ate, Tefsr, VIII/493.111 Hz Peygamberin Mekke'ye girecei eklindeki rys ile ilgili, antlamas

gerei geri dnlnce, ashabn bazsnn tereddt ettii bilinmektedir. Bkz.Zemaher, Kef, IV/336; Rz, Tefsr-i Kebr, XXVIII/104-105; bn Kesr,Tefsr, VII/337; Ate, Tefsr, VIII/491.

112 sr, 17/1.


17/36



db|179

sresinin ilk yetleri113 mirac olayna iaret etmektedir. srsresinde, peygamberimizin hadislerde anlatlan mira gecesi olay-lardr. Hadislerde yer alan ve miracn, uyku ile uyanklk arasndabir durumdayken baladn, Hz Peygamberin uyandnda kendi-sini Mescid-i Harmda bulduunu belirten ifadeler sebebiyle114Peygamber uyand ki Mescid-i Harmdadr denilmektedir.115. Va-hiy yollarndan birinin ry olduu kabul edilir. Nitekim aynsrede mirac olay kastedilereksana gsterdiimiz ry116eklindebir ifade bulunmaktadr.117

Kur'n peygamberlerin dnda, baz kiilerin rylarndan

da sz edilmektedir. Bunlarn ilki, Hz. Ysufun zindan arkada-larnn rylardr.118

"Onlardan biri dedi ki: Ben rymda arap sktm gryo-rum. teki ise, ben de gryorum ki, bamn stnde ekmek ta-yorum, kular ondan yiyor. Bunun yorumunu bize haber ver. Zirabiz seni iyi davranan (rylar iyi yorumlayan)lardan gryoruz."119Hz. Ysuf arkadalarnn rylarn, birisinin krala arap sunaca;dierinin rysn da, aslp kularn bandan yemesiyle yorumlar.Bu rylarn gerekletiini aka ifade edilmese de, arkadalarn-dan ilki kraln yannda, "Beni efendinin yannda an"120 dedii kiidir.Tevrat'ta Hz Ysufun zindan arkadalarnn rys ve yorumundan,

geni bir ekilde bahsedilmekte ve rynn gn sonra yorumlan-dekilde gerekletii anlatlmaktadr.121

Bu sre zarfnda, kral bir ry grr ki bu, son olarak bahse-deceimiz rydr.

.

113 Necm, 53/1-18.114 Buhr, Tevhd, 37; Salt, 1; Bedl-halk, 6; Taber, Cmiul- Beyn, XV/5.115 Bkz. Taber, Cmiul- Beyn, XV/5; bn Kesr, Tefsr, V/40-41; evkn,

Feth, V/123-124; Hamidullah, Muhammed, slam Peygamberi, ev. Salih Tu,rfan yay., stanbul 1980, I/92.

116 sr, 17/60.117 yetteki ifade hakknda bkz., Taber, Cmiul- Beyn, XV/110; bn r,

Muhammed Thir, Tefsrt-Tahrr vet-Tenvr, Tunus 1984, XV/146.118 Bkz. Ysuf, 12/23-35.119 Ysuf, 12/36.120 Ysuf, 12/41.121 Tevrat, Tekvin, 40/9-23.


18/36

ABANKARASAKAL


180|db

"Ben rymda yedi semiz inek gryorum, bunlar yedi zayfinek yiyor. Ve yedi yeil, yedi de kuru baak gryorum. Ey efendi-ler bu rymn yorumunu bana anlatn, ayet siz gerekten ryyorumcusu iseniz."122 Khinler de: Yorumcular, Bunlar karmakark dlerdir 123diyerek rydan birey anlamadklarn ve bunun normal ry olmadn, biz bununtevlini bilmiyoruz diye itiraf ederler.

Hz Ysuf, ryy:"Siz, detiniz zere yedi yl (ekin) ekersiniz,bitiinizi baanda brakrsnz. Ancak, yiyeceiniz az bir miktar(alrsnz, gerisini depo edersiniz). Sonra onun ardndan, yedi kurakyl gelecek ki, (tohumluk olarak) sakladnz az miktar dnda, oyllar, nceden biriktirdiklerinizi yiyip bitirir. Sonra onun ardndanbir yl gelir ki, o ylda insanlara bol yamur verilir ve insanlar o yl(bol bol) meyve skar (hayvan saarlar)." eklinde yorumlar. Buyorumu beenen kral, onu hazineden sorumlu bakan yapar. 124 By-lece Ysuf, ry yorumculuu sayesinde, zindandan bakan koltu-una ykselir. Kurn kraln grd ry iin yorumcularnadsu ahlm dediklerini syler ancak, rynn adsuahlm/anlamsz sama sapan olduunu kabul etmez. nk yorumHz Ysuf'un dedii ekilde gereklemitir. Yedi yl bolluk ardndan,yedi yllk ktlk olur. Hz Ysuf'un ailesinin olduu Filistinde ktlk

olur. Kardeleri de M

s

r'a mal almaya gelince Hz. Ysuf onlar

tan

rve sonradan onlar yanna aldrr.125

Peygamberlerin dndaki insanlarn rylarna bir baka rnekde: srailoullarna yaplan iyilikler cmlesinden olmak ze-re: "Sizi Firavun ailesinden de kurtarmtk. Onlar size azabn enktsn reva gryor; oullarnz boazlyor, kzlarnz sa bra-kyorlard"126 demektedir. Firavun bunu grd bir ry sebebiyleyapyordu. Rysnn yorumunda khinler, srailoullarndan birerkek eliyle saltanatnn sona erdirileceini sylemilerdir. Bu se-beple Firavun, doan erkek ocuklarn ldrlmesini istemiti.127Kurnda srailoullarnn erkek ocuklarnn ldrlp, kzlarnn

122 Ysuf, 12/43. Kar. Tevrat, Tekvin, 41/1-7; 17-24.123 Ysuf, 12/44.124 Ysuf, 12/47-57. Kar. Tevrat, Tekvin, 41/26-45.125 Ysuf, 12/58-101. Ayrca bkz. bn Kesr, Tefsr, IV/322-337.126 Bakara, 2/49; brahim, 14/6; Kasas, 28/4.127 bn Kesr, Tefsr, I/128; bn Kesr, Bidye, I/238; Ate, Tefsr, I/162.


19/36



db|181

braklmalarndan bahsedildii halde, bu rydan bahsedilmediiiin byle bir ryy kabul etmeyen mfessirler bulunmaktadr.128

Hulm kelimesi de, Kur'n- Kermde oul ekliyle yerdegemektedir ki bunlardan ikisi, ry anlamndadr. Birincisi, biraznce zikrettiimiz melkin grd rydr. kincisi, Hz. Peygam-ber(sav)in anlattklarn inkr etmek iin: Hayr,

bu anlatlanlar, onun grd karmak rylardan bakas deil-dir129dedikleri rydr.

Bir ncs de Hz Peygamberin mesajna kar kanlarn, bu

tavrlarnn makul bir gereke ile mi reddettikleri, yoksa hakikatiak ak inkr m ettiklerini soran yettir. Akllar m onlara bu[tavr taknmalar]n telkin ediyor, yoksa (bu hal) [sadece] kaba birkstahln eseri midir? 130 Bu yette m-riklerin elikili sz ve tutumlarna dikkat ekilmektedir. Zira onlarHz Peygamberi bir taraftan mecnun iln ederken; dier taraftan daonu zel yetenek ve ince zek gerektiren airlik ve khinlikle nite-lemeleri akl ve manta sacak i deildir.131 Bu ksa yette putpe-restlerin Peygamber ve vahiy karsndaki kstaha tutumlar eleti-rilirken hilim ve tuyan kavramlar erevesinde dolayl olarak,iki byk zihniyet farkna da dikkat ekilmektedir. Mfessirler,buradaki ahlmn tekili olan hilim kelimesini genellikle akl,yette bunun kart bir konumda kullanlan tgnin tretildiituyn da isyanda snr tanmama, konuurken hezeyanlar savur-ma eklinde aklamlardr132.

Hadislerde Rya

Bu bilgilerden baka, hadis kitaplarnn hemen hepsinderydan, ry eitlerinden, Hz. Peygamber'in grd rylardan,yapt ry tabirlerinden ve rylar hakknda nasl davranlmasgerektiinden genie bahsedilmektedir.

Bilindii gibi vahiy yollarndan birinin ry olduu kabul edilir.Bu durum hadislerde: "Raslullah (sav)'e vahyin ilk gelii uykuda

128 Rz, Tefsr-i Kebr, III/69; Ate, Tefsr, I/162. Ry ile ilgili rivayeti kabul edipyetleri buna gre tefsir eden mfessirler ve grleri hakknda bkz. Bkz. Zemaher,Kef, I/141; Beydv, Envrut-Tenzl, I/61.

129 Enbiy, 21/5.130 Tr, 52/32.131 Zemaher, Kef, IV/35-36.132 Mesel bk. Rz, Tefsr-i Kebr, XXVIII/257-258; evkn, Feth, V/115; bn

Manzr, Lisnu'l-Arab, hlm mad. IX/979.


20/36

ABANKARASAKAL


182|db

ry- sliha (sadka) grmekle olmutur. Raslullah'n grdbtn rylar sabah aydnl gibi apak rylard"133 eklindeifade edilir. Nitekim sr sresinde mirac kastedilereksana gster-diimiz ry134 eklinde bir ifade yer almaktadr. Buradaki rykelimesinin uyankken grme anlamna gelebilecei gibi bundanuykuda grlen rynn kastedilmi olabilecei de belirtilmekte-dir.135

Raslllah (sav)'in vefatyla vahiy, dolaysyla vahiy olan sdkrylar da kesilmitir. Ama her m'mine nasip olabilmesi mmknolan sdk rylar devam etmektedir. Bu sdk rylar ilham kabi-

lindendir ve her m'min bu eit rylar grebilir. Bunun iinRaslullah (sav): Sdk ryy doru szl kiiler grr ve bu kiile-rin rys Cenab- Hakktan bir mjdedir.136 Nbvvetten mmeteyalnz mbeirat kalmtr, diyerek, mbeirt da, slih rylareklinde aklamtr.

Bu anlamda mminlerin rylar hakknda: "Kyamet yaklan-ca (ahir zamanda) m'minin rys yalan kmaz"137 buyurmaktadr.Sdk ryy doru szl kiiler grr ve bu kiilerin rys Cenab-Haktan bir mjdedir.138 Sdk rylar genellikle seher vakitlerindegrlr139 Sadk rylar sevindirici (mbeirat) olduu gibi, ikazedici de olabilir.

Kyametin yaklat dnemde, salih mminlerin daima isabetlirylar grecekleri: Zaman yaklanca mminin rys yalan k-maz. Mminin rys nbvvetin krk alt cznden biridir.140Si-zin en doru ry grenleriniz, en doru syleyenlerinizdir.141Buhr rivyetinde Nbvvetten cz olan ey yalan olmaz ilave-sinden sonra: Slih ry olup Allahtan bir mjdedir142 bilgileriverilmektedir.

133 Buhr, Bedl-vahy 1.134 sr, 17/60.135 Mesel bk. Taber, Cmiul-Beyn, XV/110; bn r, Tefsrt-Tahrr ,

XV/146.136 Mslim, Rya, 6.137 bn Mce, Rya; 9.138 Mslim, Ry, 6.139 Tirmizi, Ry, 3; Drim, Ry, 9.140 Buhr, Tabr 26; Mslim, Ry 6. Ayrca bk. Eb Dvd, Edeb 8; Tirmiz,

Ry 1.141 Mslim, Ry 6.142 Buhr, Tabr 26.


21/36



db|183

M'minin grecei sdk rylarn banda, Raslllah (sav)'irysnda grmesi gelir. Hz Peygamber, ryda kendisinin grl-mesi hususunda da: Her kim rysnda beni grrse, muhakkak okimse hak ve gerek olarak beni grmtr. nkeytan, benimekilve hakikatime giremez143 demektedir.

Hadislerde rydan, ry eitlerinden, Hz. Peygamber'in gr-d rylardan, kendisinin yapt tabirlerinden ve rylar hak-knda nasl davranlmas gerektiinden bahsedildii gibi, bakalar-nn ry tabirinde dikkat edilmesi gereken hususlar da zikredilmi-tir. Bu konuda mam Malik: "Herkes ry tabir eder mi?" eklindeki

soruya "Nbvvetle oynanr m? diye cevap vermitir. Yine mamMalik, Ryay iyi tabir edenler yorumlasnlar. Eer iyi grrse sy-lesin; iyi grmezse iyi sylesin veya sussun demitir. "yi grmesede onu iyi olarak m tabir etsin? sorusuna, "Hayr demi; sonra"Rya nbvvetin bir parasdr. Nbvvetle oynanmaz demi-tir.144

Peygamberliin 12 veya 13. ylnda145 meydana gelen mirachadisesi, hadislere gre146 bir gece Hz Peygamber (sav) uyku ileuyanklk arasnda iken meydana gelmitir. Sz konusu hadislerinba ksmnda yer alan ve miracn Hz. Peygamber uyku ile uyank-lk arasnda bir durumda iken baladn, uyandnda kendisini

Mescid-i Haramda bulduunu belirten ifadeler sebebiyle Peygam-ber uyand ki Mescid-i Haramdadr denilmektedir.147

Ashb- kirmdan biri bir ry grd zaman, bunu gelipResl-i Ekreme anlatrd.148 O(sav)da onlarn rylarn yorumlar-d. Bu hususta, Abdullah b. mer, Hz. Peygamberin zaman zamanashabn rylarn tabir ettiini, kendisinin de bir rysn kardeiHz. Hafsa'ya anlattn sylemitir. Bunun zerine Hz Peygamber:"Abdullah ne iyi adamdr! Fakat gecenin bir ksmnda (kalkp da)namaz klmay det edinseydi"149 dediini nakletmitir.

143 Buhr, lm 38; Tabr 10; Mslim, Ry 11-13. Ayrca bk. Eb Dvd, Edeb88; Tirmiz, Ry, 4, 7.

144 Kurtub, Cami, IX/122-127; Yazr, Hak Dini, IV/2863-2869.145 Muhammed Hamdullaha gre bisetin 9. ylnda; bk. Hamidullah, slm

Peygamberi, I/92.146 Buhr, Salt, 1; Bedl-halk, 6; Tevhd, 37147 Buhr, Tevhd, 37. Konu hakkndaki deerlendirmeler iin bkz., Taber,

Cmiul-Beyn, XV/5; bn Kesr, Tefsr, V/40-41.148 Buhr, Ta'br 48; Buhr, Ceniz, 93.149 Buhr, Teheccd 2, 21, Fezils-sahbe, 19, Ta`br, 25, 36; Mslim,

Fezils-sahbe 139, 140.


22/36

ABANKARASAKAL


184|db

Kur'n- Kerm ve hadislerin kulland kelimelerin vemtekriblerinin farklarna gemeden evvel son olarak ksacarylarn psikolojik ve dn olarak hayata etkilerinden bahsedelim.Kurna gre, beeri alanda olduu kadar, ry yorumunda, meta-fizik alanda da akl yrtme, dnme ve tartma delile ve bilgiyedayandrlmaldr. Bu nedenle akl yrtmenin, dnmenin bilinenalanlarla ilgili olmas ve bilgi sahibi olmadan bu tartmalardankanlmas gerekir.150

nsanlar zerinde teden beri rylarn hayatla balants ve uya da bu ekilde etkili olduu bilinmektedir. Hz Peygamber, olum-

suz rylarn etkisinde kalnmamas iin yaplabilecekeylere iaretederek; kt bir ry grldnde sol tarafa kere tkrlmesi-ni, onun errinden Allah'a snlmasn, yataktan kalkp namazklnmasn151 ve kt rynn insanlara anlatlmamasn tavsiyeetmitir. Byle yapld zaman rydan zarar grlmeyeceini "152sylemitir.

Rysnda olumsuz eyler grdn syleyen sahabeye: n-sanlara, eytann rynda senle oynamasn anlatma153 diyerek an-latmasna engel olmutur. Olumlu, gzel rylar hakknda da "Siz-den biri iyi ve gzel bir ry grdnde, onu sadece sevdii kimseyeanlatsn, onun dndakilere anlatmasn."154 diyerek olumlu ve olum-

suz rylarn insann psikolojik durumuna etkisini iaret etmitir.155Kt ry anlatld zaman, onu yorumlayanlarn da etkisiyle,

rydaki kt durumun gerekleebilecei gibi bir beklenti iinegirilebilir. Bu da kiiyi psikolojik olarak olumsuz bir ekilde etkiler.Gzel ve iyi rylar, sevilen, gvenilen kimselere anlatmann da,rylarn gzel bir ekilde yorumlanaca iin, kiinin manevi birhaz duyaca bundan da mutluluk duyaca bildirilmektedir. Sevil-meyen kiiler, belirli sebeplerle ryy yanl yorumlayarak kiininzlebilecei bildirilmektedir.156

150 Al-i mrn, 3/66.151 Bkz. Buhr, Tabr, 26, 46; Tirmiz, Ry, 1.152 Bkz. Buhr, Tabr, 3-4, 14, 46; Mslim, Ry, 1, 3; Tirmiz, Ry, 5; Daavt

52; bn Mce, Ry, 4; Eb Dvd, Edeb 88; bni Mce, Tabr 4; Ry 3; Drim,Ry, 5; Mlik, Ry, 4.

153 Mslim, Ry, 2; bn Mce, Ry, 5.154 Bkz. Buhr, Tabr, 46; bn Mce, Ry, 6.155 Hz Peygamberin irtihalinden sonra, grd rylar sebebiyle hastalanan

sahabi vardr. Bkz. Bkz. Buhr, Tabr, 46156 Rylarn yorumlar ve psikolojik hayat zerindeki etkileri hakknda geni bilgi

iin bzk. Aydar, Hidayet, Kurnda Rylar ve Rylarn Hayata Yansmalar


23/36



db|185

Rylarn kiinin psikolojik hayatna etkisinden baka dn ha-yata zerinde de etkisi bulunmaktadr.slam'n be vakit namaz157,kurban kesmek158, ezan159, kadir gecesinin vakti160 gibi baz prensip-lerinin ry ile tesbit edildii bilinmektedir.161

Baz tefsirciler de, rylarn berrakl ve tamamlanmasna gresnflandrlmasn teklif ederler. Mesela bunlardan FahreddinRzi162, rylarla ilgili snftan sz eder. 1) Hz MuhammedinHudeybiyedeki rysnda Mekkenin fethini gaipten haber vermesigibi mesajlardaki ve aklamalardaki rylar gerek olur.163 2) Hzbrahimin rys gibi, mesajn tersi ynnde gerekleen rylar ki,

orada mesaj, olunu kurban etmesi eklinde idi fakat gerek birkoun kurban edilmiti.164 3)Anlalmas iinyorumlanmaya ihti-ya hisseden rylar ki,Ysuf Sresindeki drt ry buna rnekolarak gsterilebilir.

IV- Ry ve Hulm Kelimelerinin Farklar

almamzn giri ksmnda da ifade ettiimiz gibi mtekribkelimelerin anlam farklarn gsteren en nemli literatr, Arap Di-linin zirvesini tekil eden Kurn- Kerm ve hadis metinleri ile ArapDilinin zirveye ulat dnemlerdeki nesir ve manzm metinlerdir.Burada metin yle ekillendirilmitir ki, mtekribkelimenin dn-

Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi V, Say: 1, Samsun 2005, s. 51-53;zarslan, Selim, slm Kaynaklar Inda Rya Konusuna Kelam Bir YaklamDD. cilt 45, say 4, Ankara 2009, s. 96-105.

157 Bkz. Ate, Tefsr, V/194; bn Kesr, Tefsr, V/5-42; Buhr, Kitbu's-Salh, 1,Bed'u'l-Halk, 6, Menkibu'l-Ensr, 42; Mslim, mn, 74.

158 Kevser, 108/2. Bkz. Rz, Tefsr-i Kebr, XXXII/130; Yazr, Hak Dni,IX/6196-6201; Cesss, Ebbekir Ahmed b. Ali, Ahkmu'l-Kur'n, Dru'l-Kitbi'l-

Arab, Beyrt, trs., III/475-476; Buhr, Edh, 7; Mslim, Edh, 3.159 Bkz. bn Him, Eb Muhammed Abdulmelik, es-Sretu'n-Nebeviyye, Tah.

M. es-Sk.Ebyr-A.eleb, Dru hyi't-Tursi'l-Arab, Beyrt 1985, II/508-509;Buhri, Ezn, 1-4; Mslim, Salh, 1; Tirmiz, Salh, 139; bn Mce, Ezn, 1; Ahmedb. Hanbel, Msned Ahmed b. Hanbel, ar yay., stanbul 1402/1982, IV/42-43.

160 Bkz. Kadr, 97/1-5. Buhr, mn, 25, 36; Teheccd 21; Leyleti'l-Kadr, 1-4, 13;Mslim, Sym 40.

161 Rylarn dn hayat zerindeki etkileri hakknda bkz. Aydar, KurndaRylars. 53-57.

162 Rz, Tefsr-i Kebr, XXV, 157163 Fetih, 48/27.164 Sfft, 37/102-105; Bkz. shak, Firestone Reuven isaacEncyclopaedia of

the Qurn, General Editor, Jane Dammen McAuliffe, Volume One, Brill, LeidenBostonKoln 2001 II/561-562; Firestone, Reuven shmaelEncyclopaedia of theQurn, General Editor, Jane Dammen McAuliffe, Volume One, Brill, LeidenBostonKoln 2001 II/563-564.


24/36

ABANKARASAKAL


186|db

da kalan btn kelimeler ve cmlenin/pasajn btn anlam, tekimtekribini yerletirmeyi imkansz klar. teki mtekrib getirile-cek olsa, cmlenin btn konteksiyle kastedilen anlam bozulur.Konteks unsuru, bize tam anlamyla fark vermez, ama kelimelerarasndaki fark pratik olarak destekleyen unsurlar verir.165

Furk kitaplarnda kelimeler arasndaki farklar, el-fark beyneeklinde, bazen genel balklar halinde, bazen de alt balklar ha-linde verilmektedir.166 Zerke ve Suyt gibi slam alimleri eserle-rinde, mterdif sanlan, fakat aralarnda farklar bulunan kelime-ler eklinde attklar bb balklarnda, Kurn konteksinde kullan-

lan bir ksm kelimeler arasndaki farklar vermektedirler.167 Furuklimleri veya mfessirler de, kelimeler arasndaki farklar verirken,iki mtekribden birinin kullanlmasnn, ilgili makamn, o kelime-den birini gerektirmesinden; o mtekribin yklendii anlamn omakama en uygun olmasndan kaynaklandn sebep olarak zikre-derler.168

Furk kaynaklarnda bu unsur, genel itibariyle birinin metinkonteksi iinde kulland bir yapnn, tekinde olmamaseklindeifade edilir. u kelime, u anlamda kullanlr, ama teki kullanl-mazveya Bunun iinyle denir, ama teki iin yle denemezgibiifadelerle verilir.Kelimenin bazen getii dar konteksteki kullanm

biimi anlamyla ilgili ayrntlar verirken; bazen de kelimenin birmetinde getii btn yerlerdeki (btncl konteks) kullanm bi-imlerinin analizi, bize kelime ile ilgili teferruat ortaya karr.Mtekriblerin tefsrinde, mfessirler arasnda iki farkl yaklamolagelmitir. lki, mtekrib kelimelerin mterdif olduunu/biranlama geldii; dieri de mterdif olduu sanlan kelimelerimtekrib olarak vasfedip aralarndaki farklar vermeleridir.169

Bu hususu, birka mfessirin bu kavramlar nasl sunduunuzikrederek delillendirmi olalm. Mfessirler terdf kavramn yahi kullanmamlar, ya da ok az kullanmlardr. Mesela Taber,

165 Bu hususta geni tahlil iin bkz., Kaddr, Ahmed Muhammed,Musanneftl-Lahn vet-Teksfl-Luav hattel-Karnil-iril-Hicr,Dmek 1996, s. 138-141; Ziyd, Terdf, s.232-235.

166 Mesela bkz., Askeri, Furk, s. 41-42.167 Zerke, Burhn, IV/78vd.; Suyt, tkn, I/621 vd.168 Zerke, Burhn, II/118vd., IV/78; Bint-i ti, ie Abdurrahmn, el-

czl-Beyn lil-Kurn ve Mesil bnil-Ezrak, Kahire 1984, s. 194, 215,219-220; Asker, Furk, s. 15.

169 Bkz. Kara, KurnLugatilii, s. 175, 300-301.


25/36



db|187

Beav(.516), Zemaher(.538), Nesef(.710) gibi mfessirlerkelimeyi hi kullanmazlar. Buna karlk Kurtub(.671) biryerde170; Beydv(.685) ihtibr ve ibtil kelimeleri iin biryerde171; bn Kesr(.774), mukaddimesinde tanmyla beraber biryerde172; evkn(.1250) de makam ve mstekarr kelimeleri iinbir yerde173 kullanmaktadr.

Araplara gre, bir kelime yaknanlam tayorsa, eitli maksat-lar iin biri tekisi yerine kullanlabilmektedir. Bu durumu Taber:bir harf, tekinin yerine ancak aralarnda mana yaknl bulundu-unda kullanlabilir; ama manalar farkl ise, Arabn kelamnda bi-

rinin yerine tekinin kullanld grlmemitir. derken bir bakayerde de, Manalar yakn olduunda, kelimelerin birbiri yerine kul-lanm, Arabn detidir, rec kelimesinin havf yerine kullanmgibidemektedir.174

Dolaysyla ilk dnemlerde yaknanlaml kelimeler hususundatitiz ve hassas bir ayrm yaplmam; ounlukla kelimenin farklnanslarna dikkat etmek yerine, ortak olduu anlam asndan birkullanm yoluna gidilmitir. Ama yine de baz mtekrib kelimele-rin anlamn ihmal etmemilerdir. Ancak hicr V. asra kadar durumbyle seyrederken, Rab el-Isfehn, Tefsrinde ve Mfredtndaher yeti tefsr ederken mtekriblere yer vermi ve farklarn zik-

rederek bir ilki baarmtr. Mfredtnn mukaddimesinde,mtekribler arasnda gizli farklarn olduunu; baz insanlarnKur'n- Kermde geen reybi ekkile, hamdi de kr ile tefsrettiklerinde anlam tam ifade ettiklerini zannettiklerini sylemekte-dir. Rabdan sonra da, tefsrde rivyet yn ar basan tefsrler,Taber tavrn devam ettirirken, diryet yn ar basan tefsrlerde,terdf ve furk olgusuna ynelik tartmalarn ve gelimelerinolduu grlmektedir.175

Konumuzun bu noktasnda almamza esas aldmz ikimtekrib kelime olan ry ve hulm kelimeleri iin, furk kay-naklarndaki verilen farklarn, Kurn ve hadiste nasl kullanld

zerinde durulacakt

r. Daha sonra da genel bir deerlendirmeyle bu

170 Kurtub, Cmi, IX/169.171 Beydv, Envrut-Tenzl, I/394.172bn Kesir, Tefsr, I/20.173evkn, Feth, IV/125.174 Taber, Cmiul- Beyan, II/460, VI/91, XXV/138.175Kara, KurnLugatilii, s.303-304.


26/36

ABANKARASAKAL


188|db

iki kelimenin anlamlar arasnda ne gibi benzerlikler/farklar olduuortaya konulmaya allacaktr.

Kur'n- Kerm ve Snnette kullanlan, ry ve hulm kelimeleriarasnda elbette farklar bulunmaktadr. Kur'n- Kermde melikinrys karsnda kahinler: Hayr! Bu senin grdn ry deil,aksine karmak kt dleridir, biz bunlarn tevlini bilmiyoruz 176/ demilerdir. Bu noktada Taberi:Melik kahinlere rysnn tabirini sordu. Onlar da hakikati olma-yan, yalanc rylardr )( dediler. Buradaki ds, ya kuru-

su birbirine karm eitli bitkilerden meydana gelen ot demetleridemektir ve kark rylar buna benzetilmitir. Ahlam da, hulmnouluduryalan ve hakkati, tevli olmayan, karmak demektir.177bn Kesir de bu noktada )( .senin ryn tevilini bilmedii-

miz kark, doru olmayan rydr demektedir.178 Buna greahlm, uyku halinde grlen ve fakat d dnyada herhangi birhakikate iaret etmeyen, d dnyadaki olaylarn etkisiyle grlmrylardr ancak, hibir geree iaret etmezler bu sebeple bunlarnyorumu yoktur.

Allah Tel: /Allh, sana onlar uykunda az gsteriyordu. Eer

sana onlar ok gsterseydi, ekinirdiniz ve (sava) i(in)de ekiirdi-niz. Fakat Allh, (sizi bundan) kurtard. Dorusu O, gslerin znbilir.179 buyurmaktadr. Bu yet hakknda bn Kesr, Mchiddennaklen: Allah onlar sana az gsterdi, bunu Nebi (sav) ve ashabnahaber verdi, bylece onlarn gnln takviye etti.180 demektedir.

Grld gibi bu iki yet arasnda farklar vardr. Rya,hulmn zddna kark deildir ve yorumlanabilir, tabir etmekmmkndr. Hakikati olmayan, yorumlanamayan yalanc rylarise, ounlukla eytann insanla oynamasndan kaynaklanr. eytaninsanoluna gndelik hayatta tuzak kurduu gibi, rysnda datuzak kurar onunla oynar, onu zer. Bu durum Kur'n- Kermde:

Gizli konuma(fiskos) eytandandr. (eytan insanlar bu yola iletir

176 Ysuf, 12/44.177 bn Manzr, Lisnu'l-Arab, hlm mad. IX/979; Isfehn, Mfredt, s.129;

Taber, Cmiul- Beyan, XVI/118.178 bn Kesr, Tefsr, II/480.179 Enfl, 8/43.180 bn Kesr, Tefsr, II/3.


27/36



db|189

ki) inananlar zlsnler. Oysa o, Allh'n izni olmadka m'minlerehibir zarar veremez. M'minler Allh'a dayansnlar.181 eklindeifade edilir. Bu yette bildirildii gibi, eytan insan zer ve uykudaona holanmayacaeyleri gsterir.

Rya ve Hulm kelimeleri hadislerde de farkl kullanmla veril-mektedir. Hz Peygamber: Sadk ry Allahtan, hulm eytandan-dr, Sizden birisi houna gidecek, salih bir ry grrse o Allahtanbir mjdedir; Allaha hamd etsin ve onu anlatsn. Kim de rysndaholanmad bir ey grrse, onu bakalarna anlatmasn ve errin-den Allaha snsn, ona zarar veremez182 buyurmutur. Bir bakahadisinde de: Sizden biriniz holanmad bir ry grnce, sol ta-rafna tkrsn; eytann errinden de Allaha snsn; yatt tara-fndan da br yanna dnsn183 buyurmutur.

Hadislerde de ifade edildii gibi, kaynaklarmzda rylar farklekillerde snflandrlmakla beraber; genel olarak iki trl rynnbulunduu ifade edilmektedir: Bunlardan birincisi, kayna ilholan ikaz ve iaretler olup, doru ve gerek rylar diye de tanm-lanan Sdk/salih rylardr. Peygamberlerin rylarnn vahiyolduunu, uyankken aldklar vahiyden farknn olmadnsyleyerek184, bunlarn peygamberliin krk alt cznden biri oldu-unu haber vermilerdir. 185. Doru ve grld gibi kan bu

rylara ry- sliha da denilir. Peygamberlerin ve onlara uyansalih m'minlerin grdkleri rylar bu trdendir. Ysuf (a.s)'ngrd ry gibi.186 Mmin olmayanlar da bu tr rylar grebi-lirler. Firavunun yedi zayf inein yedi semiz inei, yedi clz baa-n da yedi olgun baa yuttuunu grd rysyla, Hz. Ysuf'unhapishanede iken iki mahpusun grd rylar da bu trrylardr.187

181 Mcdele, 58/10.182 Buhr, Tabr 26183 Mslim, Ry 5. Ayrca bk. Eb Dvd, Edeb 88; bni Mce, Tabr 4.184 Bkz. Zemaher, Kef, IV/51; Kurtub, Cmi, XVI/290; bn Kesr, Bidye,

I/157; Yazr, Hak Dni, VI/4062.185 Buhr, Tabr 2-4, 26; Mslim, Ry 6. Tirmiz, Birr 66; Ry 1.; bni Mce,

Ry 9. Eb Dvd, Edeb 8; Demirci, Muhsin,Vahiy Gerei, FAV Yay., stanbul1996, s. 180-182.

186 Ysuf, 12/4.187 Ysuf sresi 43. Ry eitleri hakknda geni bilgi iin bkz. Hatipolu, Hay-

dar, Snen-i bn Mce Terceme ve erhi, Kahraman Yay., stanbul 1983, X/89-90.


28/36

ABANKARASAKAL


190|db

Salih/sadk rynn zdd, Kur'n tabiriyle "edas ahlam-kark d"188 denilen rylar da ikinci ksm tekil eder. Bunlarinsan ruhunun gizli bir d tesirden etkilenmesi neticesinde meyda-na gelen korkma ve sapmalar olup yalanc bir arm ve hayal birolaydr. eytann uyuyan kimseyle oynamasndan, kiinin arzu etti-i veya etmedii bir eyi ok konumasndan veya arzulamasndankaynaklanan rylardr. Bu rylara itibar edilmez. Hz. Peygamberyukarda da ifade edildii gibi, bu tr rylarn eytandankaynaklandn189 haber vermitir.

Grld gibi hadis metinleri de ry ve hulm kelimesi ara-

snda farklar vermektedir. Hadislerin deiik rivyetlerinde,rynn nemine ve byklne iaret edilmektedir. nk rynbvvetten bir paradr ve Allahtan vahiydir. Kim ry hakkndayalan sylerse Allah hakknda yalan sylemi gibidir ve kyamettecezasn ekecektir.190 Ayrca ry kelimesi sliha ve hubb kelime-leri ile vasflandrlrken; hulm kelimesi, ikrh/hoa gitmemek,havf/korku, havf-izc/korkutan/rahatsz eden ifadeleriyle zikredil-mektedir. Kul iin mjde ihtiva eden, yahut ona isabet edecek bireyi ikaz veya korkutma ile ilgili rylar Allahtan bir ltuftur. An-cak hulm, kark, hakikati olmayan, korku, hzn gibi insan zendlerdir. Ayrca ilk zikredilen hadiste ryAllah ile, hulmeytanile ilikilendirilerek aralarndaki fark191 ortaya konulmutur.

Grld gibi yda hayr yn ar basmakta iken, hulm debunun zdddr. Ry ve hulm kelimeleri arasndaki bu nanslariin mfessir Ksm: riin hakla batln arasn ayrmak iin isim-lendirdii stlahlardandr. Sanki ri Allahtan olanla eytandanolan ayn isimle isimlendirmeyi kerih grmtrdemektedir.192

Salih/sadk ry, Allahtandr, hamd edilmeli, anlatlmal, an-cak akll, ilim, hikmet ve doru gr sahibi kimselere anlatlmal-dr. Bu sebeple Ebbekir bn Arb, ryy ilim ehli, doru grsahibi kimselere anlatmakla alakal olarak: Alim kimse, ryymmkn olduunca hayr zere tevil eder. Doru grl kimse de,

ryy

gren kimseyi, ona fayda verecek olan hususa ynlendirir.

188 Ysuf, 12/44.189 Buhr, Tabr, 3190 bn Arb, Ruy s. 6.191 bn Manzr, Lisnu'l-Arab, hlm mad. IX/979; bn Arb, Ruy, s. 6-7;

Arn, Ahmed b. Sleyman, er-Rya vel-Ahlm f Snneti Hdil-Enm, Riyad1417, s. 13-14; Kara, KurnLugatilii, s. 179.

192 Ksm, Mehsint-Tevl, IX/3546; Arn, er-Rya vel-Ahlm, s. 13.


29/36



db|191

Hayr olduunu bilirse syler, bilemez veya phe ederse susar193demektedir. Hulme gelince, ncelikle errinden ve eytandan Al-laha snlmal, sol tarafna tkrlmeli, zarar vermeyeceine ina-nlmal, bakasna anlatlmamal, yan tarafna dnlmeli, kalkpnamaz klnmal, yetel-krs okunmaldr.194

Ry kelimelerinin getii yetler, hepsi de peygamber olan venbvvetin bir cz olan sdk rynn esas muhataplar Hz Pey-gamber, Hz. brhm ve Hz. Ysufla ilikilidir. yetleri cidd birincelemeye tb tuttuumuz zaman, Ysuf (as), rysn anlatrken,(rymda grdm/ ) ifadesini kullanrken, bir sonraki yetteYkb (as) (ryn kardelerine anlatma/ ) ibare-

siyle yine ayn kkten ( ) ifadeyle cevaplamtr. Hatta rynn

tevlinin ortaya ktn ifde eden yette de (rymn tabri budur/ ) yine ayn kelime kullanlmtr.

Ama melkin grd ryy (ryda grdm / ) ryke-limesiyle verip, tabircilerin tabiretmelerini istemesinde ayn ke-limeyi kullanm (ry tabr ediyorsanz, hadi benim rym tabredin/ ) iken, tabrcilerin cevabnda, Yakb(as)un cevabnn aksine, rykelimesi yerine hulmkelimesi yeralmtr. Hayr! Bu senin grdn ry deil, aksine karmak ktdleridir, biz bunlarn tevlini bilmiyoruz/ Dikkat edilirse, Hz. Ysuf, ry grdmifadesine karlk Hz.Yakb ona ryn anlatmademi iken, melk grdn ryileifadelendirmi, tabrciler ise bunu ahlm ile ifadelendirmiler-dir.195

Hz. brahim'e olunu kesmesinin emredildii, /

ocuk, babasyla beraber i g tutacak yaa gelince babas ona,Yavrucuum, dedi, rymda seni kurban ettiimi grdm; dnbakalm grn ne olacak. Dedi ki: Babacm! Sana emredileni

193 bn Hacer, Ahmed b. Ali Askaln, Fethul-Br, tah.: M.F. Abdlbaki-Muhibbddn Hatib, Beyrut 1993, XXII/329.

194 Rya ve hulm arasnda zikredilen bu farklar hakknda detayl bilgi iin bkz.,Avd, sme Muhammed, Ahkm Tefsrir-Ry vel-Ahlm fil-Kur'n-Kerm ves-Snnetil-Mutahhara, Kahire 1410/1990, s. 11-20; Arn, er-Rya

vel-Ahlm s. 13-15.195 Bint-i ti, czl-Beyn s. 215.


30/36

ABANKARASAKAL


192|db

Birka yet sonra ise, / Tamam,ryn gerekletirmi oldun.te iyileri biz byle dllendiririz.197bu olay iin r'ykelimesi kullanlmtr. Bu kullanmdan anlal-yor ki ayn olay anlatmak zere kullanlan menmve ru'ykeli-meleriyle ayney kastedilmitir.

Bu iki kelimenin farklarn ifade derken Aie Abdurrahman bt.ati, acaba Kurnn indirilmeye balad dnemde Araplar, bir

srenin benzerini getirmeleri eklindeki meydan okumasna kadar,iki lafzdan birisini dierinin yerine kullanyorlar myd? Meselaeer biliyorsanz benim u hulmm yorumlayn diyorlar myd?dedikten sonra, Araplar, selika ve ftrat olarak bunu yapmazlar ya-ni, ry yerine hulm kelimesini kullanmazlard diyerek, ry keli-mesinin mfred olarak zikredilmesinin akla ve safla, hulmkelimesinin oul olarak kullanlmasnn ise karkla ve karmak-la dellet ettiini bildirmektedir.198

Ysuf (as)n rys, Hz Peygamberin Hudeybiyede grdry ve Hz brahimin smli kurban rysnn getii yetlerinkonteksi, " " eklindesdk ve hak kelimelerikullanlarak ry kelimesinin i dinamikleri ortaya konulmaktadr.

Kurnn ahlam kelimesini kulland yerde, cmlelerin si-yakna bakld zaman, / hevcis, mehe ve karklk vardr.

Rab Isfehnnin ifadesi ile ahlm kelimesi tebh yoluylahakikatlar ortaya karlmayan karmak ry demeti anlamnagelmektedir. Kelime bu yerde de, karkla ve tehvie delaletettii iin oul formu ile gelmitir.199

/ Hayr, bu anlat-lanlar, onun grd karmak rylardan bakas deildir 200yetinde grld gibi mriklerin tartmasnda hulm ry

kelimesinin yerine kullan

lmam

t

r.

196 Sfft, 37/102.197 Sfft, 37/105.198 Bint-i ti, czl-Beyn, s. 215-217.199 Rb, Mfredt, s. 440.200 Enbiy, 21/5.


31/36



db|193

Kurnda hepsi de sadk ry anlamnda yedi yerde geenry kelimesi, btn bu getii yerlerde normal, saf, tevl edilebi-len, temyiz, aklk ve safiyete dellet iin mfred olarak kullanl-tr. Bu yedi yerden beinde201 kelime, peygamberler iin kullanlrve buralarda vahye yakn olan doru ilham iin kullanlr. Dier ikiyerde de202 kavmi, vehimler ve kark rylar olarak grse de Me-likin rys ile ilgilidir.203Hulmn ise, karmak, girift, tevl edile-meyen, yalan, btl rylar iin kullanld ayrmn, Kurn- Kermve hadis metinlerinin konteksleri desteklemektedir.

bn Haldn da, hakkat asndan ry ve hulm arasndaki far-

k, slih ry da, yalanc eds ahlm da, uyku halinde hayaldekisuretlerden ibarettir. Fakat bu hayaller mdrik rhu akl makam n-da olursa ry; ancak bu suretler uyanklk halindekileri artranhayaldeki suretlerden alnrsa hulmdr eklinde ifade etmekte-dir.204

Sonu

Bir metni doru ve salkl bir tarzda anlayabilmek ve yorumla-yabilmek iin, ciddi bir ekilde etimolojik, filolojik, lengistik, se-mantik, hermentik bir tahlile ve metin analizine tabi tutmak yn-tem asndan nemli bir gerekliliktir. Her dilde olduu gibiKurn'n indii Arap dilinde de bir nesne ya da olguyu farkl ba-lam ve boyutlarda, deiik ekillerde tanmlamak ve adlandrmakdilin doas gereidir. Bu metin Kurn olduunda, onun doru vesalkl bir biimde anlalmas, tefsir edilmesi, yorumlanmas, kul-land kelime ve kavram rgsnn hakiki anlam alanlarnn bi-linmesine baldr. Yani Kur'n kavramlar, yine Kur'ndan eldeedilecek bilgilerle anlalm olacaktr.

'Semantik alandan' istifadeyle, 'siyak-sibak ilikisine' mracaatedip 'konulu tefsir metodu' ile kavramlar zmseyen, onlar yerliyerince yorumlayp tefsir eden bir aratrmac, yet ve srelerdekimurad- ilhyi anlamada daha rahat olacaktr. En azndan ona uy-gun ve en yakn manay tespit edecektir. Buna ramen oluabilecek

201 Bu be yer: Sfft, 37/104-105te brahim (as)n rys; Ysuf, 12/5te Ysuf (as)nocukken babasna grdn syledii rys; Ysuf, 12/100 de, grd rynntahakkuk etmesi; Hz Muhammedin miracsra, 17/60 ve fetih Fetih, 48/27 hakkn-daki rysdr.

202 Ysuf, 12/43, 44.203 Bint-i ti, czl-Beyn, s. 216.204bn Haldn, Abdurrahman, Eb Zeyd, Mukaddimet bn Haldn, Tah. Halil

ehate, Drul-Fikr, Beyrut 1408/1988, s. 477.


32/36

ABANKARASAKAL


194|db

farkllklarn, Kurn'a mahsus zenginlikler olduu da bilinen birhusustur. nk kavramlar yaps itibariyle olduka kapsaml keli-melerdir. Bu itibarla Kurn'n zamana meydan okuyan taraflarnnda ounlukla kavramlarla rgl yetler olduunu grrz. Kesinve net bir ekilde adlandramayp belli formlara indirgeyemediimizkavramlar bile, bir arlk ve zorluk deil; her devirde zaman vehayat kendisiyle anlamlandrabileceimiz bir nimettir. Ayrca kav-ramlar, Rabbimizin, dnya hayatnda bizi dnmeye sevk eden,ok seslilie altran; farkl miza, karakterdeki insanlar ayn po-tada eritip onlar in eden, kelimeler manzumesidir. nemli olan;

bu kitabn dorultusunda bir niyet ve sonra da uslnce gayrettir.nsana doutan verilen ftr hasletlerden birisi olan ry,

Kurn'n anlam rgs iinde, nemli bir unsur olarak yer almak-tadr. Kurn- Kerm, ry ve hulm kelimelerini ayn anlamdakullanmamtr. Bu anlamda "ry" kavramnn da, birden ok e-kilde kullanm ve isimlendirilmesi vardr. Kavram, ayn anlamifade eden baka mterdif isimlerle de rtmektedir. Ancak, m-teradif olarak grlen bu isimler, bir noktada ayn anlam ifade etsede, bir baka adan kendine zg farkl anlamlar da bnyesindebarndrmaktadr.

Kurnda ry kelimesi, btn getii yerlerin beinde normal,

saf, tevl edilebilen, temyiz, aklk ve safiyete dellet iin mfredolarak kullanlrken; Hulm kelimesinde ise, karmak, girift, tevledilemeyen, yalan, btl rylar iin kullanld ayrmn, Kurn-Kerm ve hadis metinlerinin balamlarndan anlamaktayz. yleyseKurn'n kapal kalan kelimelerini tefsir ederken, kelimeler arasn-daki nanslar dikkate almak, insana daha farkl ufuklar aabilmek-te ve ilhi kelm anlamada, daha esnek dnmeye sevk etmekte-dir.

Kurnda, farkl kelimelerle Hz. brahim, Hz. Ysuf ve Hz. Mu-hammed'in grdkleri rylardan bahsedilmitir. Ayrca peygam-berlerin dndaki baz zatlarn da rylarna deinilmi; bu

rylar

n yans

y

biimlerini anlat

lm

t

r. Hz. Peygamber de pekok sznde rylarn nemine iaret etmi; kt rylarn zararla-rndan korunmann yntemlerini retmitir. Ryalar ayn zaman-da, dn hayatn belirlenmesi zerinde de olduka etkili olmulardr.Bata namaz ve ezan olmak zere, slam dininde olduka byknem arz eden baz ibadetler, ya dorudan ryyla sabit olmular;ya da ekillenmelerinde rylarn byk etkisi olmutur. Btn


33/36


34/36

ABANKARASAKAL


196|db

Demirci, Muhsin, Vahiy Gerei, FAV Yay., stanbul 1996.Doan, D.Mehmet, Byk Trke Szlk, Vadi Yay., Ankara 2001.Eb Dvd, Sleyman b. Eas, Snen Eb Dvd, ar Yay. stanbul 1413/1992.Eb Zeyd, Nasr Hamid, lah Hitabn Tabiat(Metin Anlaymz ve Kurn limleri

zerine)-Mefhmun-Ns- ev., M.Emin Maal, Kitabiyat, Ankara 2001.

Ebul-Bek, Eyyb b. Ms el-Kefev, el-Klliyt, tah., Adnn Derv-MuhammedMsr, Beyrut, 1993.

Eb'l-Fadl Cemluddin Muhammed bn Manzr, Lisnu'l-Arab, Dru'l- Fikr, Beyrt1414/1994.

Ece, Hseyin K., slamn Temel Kavramlar, Beyan Yay., stanbul 2000.Fazlur Rahman, Ana Konularyla Kurn, ev. Alparslan Akgen, Ankara Okulu

Yaynlar, Ankara 1999.Firestone, Reuven shmaelEncyclopaedia of the Qurn, General Editor, JaneDammen McAuliffe, Volume One, Brill, LeidenBostonKoln 2001.

Gordon D. Newby, ru'ya: vision,A Concise Encyclopedia ofslam, Oxford,England 2002.

Hamidullah, Muhammed, slam Peygamberi, ev. Salih Tu, rfan yay., stanbul1980.

Hatipolu, Haydar, Snen-i bn Mce Terceme ve erhi, Kahraman Yaynlar,stanbul 1983.

Hawing G.R; Oaths, Encyclopaedia of the Qurn, General Editor, Jane DammenMcAuliffe, Volume One, Brill, LeidenBostonKoln 2001.

Heyet, Trke Szlk, TTK Basmevi, Ankara 1988.Isfehn, Rab Ebul-Ksm Hseyin b. Muhammed, Mecmaul-Bela, tah.: mer

Abdurrahman Srs, Amman 1987., Mukaddimet Cmiut-Tefsr, tah., Ahmed Hasan Ferhat, Kuveyt, 1984., Mfredt farbi'l-Kur'n, Kahraman Yay., stanbul 1986., Tefsr, Sleymaniye Ktphanesi, Ayasofya, nr., 212, vr. 1b.

bn r, Muhammed Thir, Tefsrt-Tahrr vet-Tenvr, Tunus 1984.

bn Arb, eyhul-Ekber Muhyiddn, er-Ruy vel-Mbeirt, ysz., tsz.bn Enbr, Muhammed b. Ksm, el-Ezdd fil-Lua, tah.: Muhammed Ebul-Fadl

brhm, Kuveyt, 1960.

bn Hacer, Ahmed b. Ali Askaln, Fethul-Br, tah.: M.F. Abdlbaki-MuhibbddnHatib, Beyrut 1993.

bn Haldun, Abdurrahmn Eb Zeyd, Mukaddime, Haz. Sleyman.Uluda, Dergahyay., stanbul 1982., Mukaddimet bn Haldn, Thk. Halil ehate, Drul-Fikr, Beyrut

1408/1988.bn Him, Eb Muhammed Abdulmelik, es-Sretu'n-Nebeviyye, Tah. M. es-

Sk.Ebyr-A.eleb, Dru hyi't-Tursi'l-Arab, Beyrt 1985.bn Kesr, Eb'l-Fid smail el-Bidye ve'n- Nihye, Mektebetu'l-Marif, Beyrt trs.

, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, Thk: Mustafa Seyyid Muhammed, MuhammedSeyyid Read, Kahire 1421/2000.

bn Mce, Muhammed b. Yezid, Snen bn Mce, ar Yay. stanbul 1413/1992.


35/36



db|197

shak, Firestone Reuven isaacEncyclopaedia of the Qurn, General Editor, JaneDammen McAuliffe, Volume One, Brill, LeidenBostonKoln 2001.

zutsu, Toshihiko, Kurnda Allah ve nsan, trc. Sleyman Ate, Ankara 1975.Kaddr, Ahmed Muhammed, Musanneftl-Lahn vet-Teksfl-Luav hattel-

Karnil-iril-Hicr, Dmek 1996.Kara, Necati, Sunu Konumas, Kurn ve Dil, Dilbilim ve Hermentik Sem-

pozyumu, Van 2001.Kara, mer, Kuran Lugatilii ve Tefsirde Yaknanlamllk ve Nans (Rb el-

sfehni rnei), Ahenk Yaynlar, Van, 2007.Karagz, smail, "Kur'n'n Anlalmasnda Kavramlarn nemi vensan Anlatan

Kur'n'n Temel Kavramlar", DD. c. 31 sy. 3, Ankara 1995.

Ks

m, Muhammed Cemlddn, Mehsint-Tevl, tah.: M. FuadAbdlbki, ysz. 1857/1376.Kl, Hulsi, Furk DA, stanbul 1996.Krca, Celal, limler ve Yorumlar Asndan Kurna Yneliler, Tura Neriyat,

stanbul tsz.Kinberg, Leah Dreams and Sleep, Encyclopaedia of the Qurn, General Editor,

Jane Dammen McAuliffe, Volume One, Brill, LeidenBostonKoln 2001.Kitab Mukaddes, Eski ve Yeni Ahit, Kitab Mukaddes irketi, stanbul 1987.Komisyon, Kurn Yolu, DBY. Ankara 2008.Kurtub, Eb Abdillah Muhammed, el-Cmi' li Ahkmi'l-Kur'n, Dru hyi't-

Tursi'l-Arab, Beyrt 1405/1985.Mardin, erif, Din ve deoloji, letiim Yay., stanbul 1997.Mslim, Mslim b. Haccac, Sahhu Mslim, ar Yay. stanbul 1413/1992.

Nes, Ahmed b. uayb, Snen Nes, ar Yay. stanbul 1413/1992.Nesef, Abdullah b. Ahmed, Medrikut-Tenzl ve Hakikut-Tevl, Kahraman

Yay. stanbul 1984.

zarslan, Selim, slm Kaynaklar Inda Rya Konusuna Kelam Bir YaklamDD. cilt 45, say 4, Ankara 2009.

Peterson, Daniel, Good News, Encyclopaedia of the Qurn, General Editor, JaneDammen McAuliffe, Volume One, Brill, LeidenBostonKoln 2001.

Rz, Fahruddin, Tefsr-i Kebr ve Meftihul-Gayb, Darul-Fikr, Beyrut,1410/1990.

Reid Rza, Muhammed, el-Menr, Kahire 1947/1366.Rippin, Andrew, Devil, Encyclopaedia of the Qurn, General Editor, Jane

Dammen McAuliffe, Volume One, Brill, LeidenBostonKoln 2001.Soysald, H. Mehmet, nanla lgili Temel Kavramlar, alayan Yay., zmir 1997.

Suyt, Celleddn, Drrl-Mensr, Beyrut 1993., el-Muzhir f Ulmil-Lua ve Envih, ys., ts.

tib, brhim b. Ms, el-Muvfkt li Uslis-era, tah.: Abdullah Draz, Beyrut,ts.

evkn, Muhammed b. Ali, Fethul-Kadr, Beyrut, trs.,Taber, Eb Cafer Muhammed bn Cerr, Trhu'l-Umemi ve'l-Mulk, Dru'l-

Kutubi'l-lmiyye, Beyrt 1407.


36/36

ABANKARASAKAL


198|db

, Cmiul- Beyn An Tevli yil-Kurn, Drul-Fikr, Beyrut 1408/1988.Tirmz, Muhammed b. sa, Snen Tirmz, ar Yay. stanbul 1413/1992.Trek, brahim, Ryalar, stanbul 1965.nver, Mustafa, "Kur'n Siyakn Metinsel Boyutlar zerine Yeni Bir neri",

OMFD., sy., 8, Samsun 1996.

Watt, W. Montgomery, Kurna Giri, ev., Sleyman Kalkan, Ankara Okulu Yay.,Ankara 2000.

Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, Hak Dni Kuran Dili, Eser Neriyat, ysz. tsz.Ylmaz, Hasan, Kurn Anlamada Odak Kavramlarn Bilinmesinin nemi zerine Anali-

tik Bir Deerlendirme, AFD., say 22, Erzurum 2004.

Zemaher, Crullah Mahmud b. mer, el-Kef an Hakikt-Tenzl ve Uynil-

Ekvl f Vchit-Tevl, ysz, 1966/1385.Zerkn, Muhammed Abdlazim, Menhilul-rfn f Ulmil-Kurn, Beyrut 1943.Zerke, Bedruddn Muhammed, el-Burhan f Ulmi'l-Kur'n, tah.: Muhammed

Ebul-Fadl, Beyrut, 1391.Ziyd, Hakm Mlik, et-Terdf fil-Lua, Badad 1970

Documents

kuranda rüya 36 sh