Upload
others
View
9
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Ein
führ
ung
in d
ie g
riec
hisc
he u
nd
late
inis
che
Lit
erat
urge
schi
chte
Lat
eini
sche
s M
itte
lalt
er u
nd F
rühe
Neu
zeit
Bea
te H
intz
en
Beg
inn
des
Mit
tela
lter
s•
395
Tei
lung
des
röm
. Rei
ches
in
ost-
u. w
estr
ömis
ches
R
eich
•37
5 B
egin
n de
r V
ölke
rwan
deru
ng, B
edeu
tung
der
ge
rman
isch
en S
täm
me:
Ala
man
nen,
Ang
eln,
Bur
gund
er,
Fra
nken
, Got
en, J
üten
, Lan
goba
rden
, Sac
hsen
, Sw
eben
•47
6 A
bset
zung
des
letz
ten
wes
tröm
isch
en K
aise
rs
Rom
ulus
Aug
ustu
lus
durc
h O
doak
erR
omul
us A
ugus
tulu
s du
rch
Odo
aker
•49
3-52
6 O
stgo
tenr
eich
in R
om u
nter
The
oder
ich
•56
8-77
4 L
ango
bard
enre
ich
in I
tali
en
•77
4 E
robe
rung
des
Lan
goba
rden
reic
hes
durc
h K
arl
d.G
r.
•77
2-80
4 U
nter
wer
fung
der
Sac
hsen
dur
ch K
arl
•25
.12.
800
Krö
nung
Kar
ls z
um r
öm. K
aise
r
grob
e E
inte
ilun
g de
s M
itte
lalt
ers
•7.
Jh.
–B
egin
n 10
. Jh.
: F
rühm
itte
lalt
er:
Mer
owin
ger
und
Kar
olin
ger
•10
.-12
. Jh.
: H
ochm
itte
lalt
er•
10.-
12. J
h.:
Hoc
hmit
tela
lter
•13
.-15
. Jh.
Spä
tmit
tela
lter
sozi
ale
Gru
ppen
, wel
che
die
Lit
erat
ur t
ruge
n
•K
leri
ker,
bes
. Mön
che
(Abs
chre
ibet
ätig
keit
, V
erfa
ssen
eig
ener
Tex
te)
•fa
hren
de S
änge
r•
fahr
ende
Sän
ger
•hö
fisc
he A
utor
en
Lit
erat
ur d
es F
rühm
itte
lalt
ers,
ca.
7.-
10.J
h.
•G
rego
r vo
n T
ours
, ges
t.
594
•sp
ätla
tein
isch
-kir
chli
cher
S
prac
hgeb
rauc
h
•H
agio
grap
hie:
u.a
. L
eben
sbes
chre
ibun
g de
s
Frü
he G
esch
icht
ssch
reib
ung
Leb
ensb
esch
reib
ung
des
hl. M
arti
n
•G
esch
icht
ssch
reib
ung:
G
esch
icht
e de
r F
rank
en,
eige
ntli
ch U
nive
rsal
ge-
schi
chte
von
der
Ers
chaf
-fu
ng d
er W
elt
bis
zum
T
od d
es h
l. M
arti
n 39
7 in
10
Büc
hern
Cod
. Pal
atin
. lat
. 864
, His
t. F
ranc
., P
raef
., L
orsc
h 8.
-9. J
h.
Lit
erat
ur d
es F
rühm
itte
lalt
ers,
ca.
7.-
10.J
h.
•B
eda
Ven
erab
ilis
, Ang
el-
sach
se, B
ened
ikti
ner,
ge
b. 6
72/3
, ges
t.
26.5
.735
•L
eben
im K
lost
er J
arro
w
in N
orth
umbr
ien
Frü
he G
esch
icht
ssch
reib
ung
in N
orth
umbr
ien
•S
chri
ften
übe
r fa
st a
lle
Wis
sens
gebi
ete
•G
esch
icht
ssch
reib
ung:
K
irch
enge
schi
chte
des
A
ngel
nvol
kes,
ab
gesc
hlos
sen
731
•kl
are
spät
anti
ke S
prac
he
•so
rgfä
ltig
e Q
uell
enkr
itik
Lit
erat
ur d
es F
rühm
itte
lalt
ers,
ca.
7.-
10.J
h.
•P
aulu
s D
iaco
nus ,
Lom
-ba
rde,
Ben
edik
tine
r ge
b.
720/
30 b
ei F
riau
l, g
est.
um
799
•K
lost
er: M
onte
Cas
sino
•um
fang
reic
hes
Pro
sa-
u.
Frü
he G
esch
icht
ssch
reib
ung
•um
fang
reic
hes
Pro
sa-
u.
Dic
htw
erk
•H
aupt
wer
k: G
esch
icht
e de
r L
ango
bard
enin
6
Büc
hern
•78
2-78
6/7
unfr
eiw
illi
ge
Tät
igke
it a
m H
of K
arls
d.
Gr.
Tei
l vom
Hel
m d
es L
ango
bard
en-
köni
gs A
gilu
lf (
590-
615)
Lit
erat
ur d
es F
rühm
itte
lalt
ers,
ca.
7.-
10.J
h.
•H
of a
ls A
nzie
hung
spun
kt
der
Dic
hter
und
Gel
ehr-
ten
•V
ersc
hmel
zung
von
An-
tike
, Chr
iste
n-un
d G
er-
man
entu
m
Lit
erat
ur a
m H
of K
arls
d.G
r.
man
entu
m
•ca
. let
ztes
Vie
rtel
8. J
h.
bis
1. V
iert
el 1
0. J
h.:
Ka-
roli
ngis
che
Ren
aiss
ance
•M
itte
8. J
h. S
chri
ftre
-fo
rm:
Kar
olin
gisc
he
Min
uske
l
Lit
erat
ur d
es F
rühm
itte
lalt
ers,
ca.
7.-
10.J
h.L
iter
atur
am
Hof
Kar
ls d
.Gr.
Lit
erat
ur d
es F
rühm
itte
lalt
ers,
ca.
7.-
10.J
h.
•A
lkui
n , A
ngel
sach
e, g
eb.
um 7
30 i
n N
orth
umbr
ien,
ge
st. 1
9.5.
804
•se
it 7
66 L
eite
r de
r K
athe
-dr
alsc
hule
in Y
ork,
ab
781
Lei
ter
der
Aac
hene
r H
ofsc
hule
Lit
erat
ur a
m H
of K
arls
d.G
r.
Hof
schu
le
•P
rosa
schr
ifte
n üb
er t
heol
. T
hem
en, z
u G
ram
mat
ik,
Rhe
tori
k us
w.,
Dic
htun
g in
Hex
amet
ern
und
Di-
stic
hen
•B
emüh
ung
um r
eine
s L
atei
n na
ch d
em V
orbi
ld
der
Kir
chen
schr
ifts
tell
er
Alk
uin
(m.)
mit
sei
nem
Sch
üler
Hra
-ba
nus
(l.)
und
dem
Erz
bisc
hof
Otg
erus
(r
.) (
man
uscr
iptu
m F
ulde
nse
ca. 8
31/
40, Ö
ster
reic
hisc
he N
atio
nalb
ibli
othe
k W
ien)
Lit
erat
ur d
es F
rühm
itte
lalt
ers,
ca.
7.-
10.J
h.
•E
inha
rd, F
rank
e, g
eb.
um 7
70, g
est.
840
, er
zoge
n im
Klo
ster
F
ulda
•u.
a. B
aule
iter
Kar
ls
Lit
erat
ur a
m H
of K
arls
d.G
r.
•u.
a. B
aule
iter
Kar
ls
•be
kann
test
es W
erk:
B
iogr
aphi
e K
arls
des
G
roße
n, e
ntst
ande
n ca
. Mit
te 8
30er
Jah
re,
form
ale
Anl
ehnu
ng
an S
ueto
n, s
tili
stis
che
an C
icer
o
Lit
erat
ur d
es F
rühm
itte
lalt
ers,
ca.
7.-
10.J
h.
•A
ngil
bert
, Fra
nke,
geb
. um
750
, Ges
andt
er K
arls
, P
rosa
schr
ifte
n, p
aneg
yris
che
Ged
icht
e, (
Gra
b)In
schr
ifte
n,
„Hom
er“
der
Hof
akad
emie
•T
heod
ulf
von
Orl
eans
, Wes
tgot
e, g
eb. u
m 7
60 i
n N
ords
pani
en,
gest
. 821
im
Exi
l, E
rzbi
scho
f, T
heol
oge
und
Dic
hter
, mei
st
Dis
tich
en
Dic
hter
am
Hof
Kar
ls d
.Gr.
und
sei
ner
Nac
hfol
ger
Dis
tich
en
•H
raba
nus
Mau
rus,
Fra
nke,
geb
. um
780
in
Mai
nz, g
est.
856
, A
bt v
on F
ulda
, Bis
chof
von
Mai
nz, z
ahlr
eich
e th
eol.
Sch
rift
en,
beka
nnte
stes
Wer
k: Ü
ber
den
Pre
is d
es h
eili
gen
Kre
uzes
, S
amm
lung
von
Fig
uren
gedi
chte
n
•W
alaf
ried
Str
abo ,
Sch
wab
e, g
eb. 8
08/9
, ges
t. 8
49, e
rzog
en i
m
Klo
ster
Rei
chen
au, 8
29 B
eruf
ung
zum
Pri
nzen
erzi
eher
, u.a
. M
önch
s-u.
Hei
lige
nvit
en in
Hex
amet
ern,
Bri
efge
dich
te
Lit
erat
ur d
es F
rühm
itte
lalt
ers,
ca.
7.-
10.J
h.
•so
g. A
ache
ner
Kar
lsep
os e
ines
ano
nym
en V
erfa
sser
s:
Kön
ig K
arl
und
Pap
st L
eo, w
ahrs
chei
nlic
h nu
r ei
n T
eil
des
3. B
uche
s (v
on 4
) er
halt
en
•E
rmol
dus
Nig
ellu
s, f
ränk
isch
er K
leri
ker:
pan
egyr
i-
Kar
olin
gisc
he E
pik
•E
rmol
dus
Nig
ellu
s, f
ränk
isch
er K
leri
ker:
pan
egyr
i-sc
hes
Epo
s au
f L
udw
ig d
en F
rom
en i
n 4
Büc
hern
, ve
rfaß
t 826
/8 in
Dis
tich
en
•he
rois
ches
Epo
s W
alth
ariu
s, a
nony
m 9
. o. A
nfan
g 10
. Jh
., ge
rman
isch
er S
agen
stof
f in
lat
. Spr
ache
, iro
nisc
he
Beh
andl
ung
des
Hel
dent
ums
Pro
sa d
es H
ochm
itte
lalt
ers
10.-
12. J
h.
•W
iduk
ind
von
Cor
vey,
wah
rsch
einl
ich
aus
dem
sä
chis
chen
Hoc
hade
l, E
intr
itt i
ns K
lost
er C
orve
y um
94
1/2
•um
967
/8: G
esch
icht
e de
r Sa
chse
n, s
tili
stis
ches
Ges
chic
htss
chre
ibun
g
•um
967
/8: G
esch
icht
e de
r Sa
chse
n, s
tili
stis
ches
V
orbi
ld: S
allu
st
•R
echt
fert
igun
g de
r O
tton
enhe
rrsc
haft
Pro
sa d
es H
ochm
itte
lalt
ers
10.-
12. J
h.
•A
nsel
m v
on C
ante
rbur
y,
Ben
edik
tine
rmön
ch, g
eb.
1033
/4 A
osta
, ges
t. 1
109,
sei
t 10
93 E
rzbi
scho
f vo
n C
ante
rbur
y
Frü
hsch
olas
tik
Can
terb
ury
•R
echt
fert
igun
g ki
rchl
iche
r L
ehrs
ätze
dur
ch lo
gisc
h-di
alek
tisc
he B
ewei
se n
ach
dem
Vor
bild
des
Ari
stot
eles
, be
rühm
t: A
nsel
ms
Got
tes-
bew
eis
Pro
sa d
es H
ochm
itte
lalt
ers
10.-
12. J
h.
•P
etru
s A
bael
ardu
s, S
ohn
eine
s R
itte
rs, 1
079-
1142
•G
ründ
ung
eine
r ei
gene
n S
chul
e au
ßerh
alb
von
Par
is
(⇒U
nive
rsit
ät v
on P
aris
)
Frü
hsch
olas
tik
(⇒U
nive
rsit
ät v
on P
aris
)
•L
iebe
zu
Hel
oise
: Bri
ef-
wec
hsel
erh
alte
n
•A
utob
iogr
aphi
e: Ü
ber
mei
ne
Lei
den
•za
hlre
iche
theo
logi
sche
S
chri
ften
, u.a
. Sic
et
non
Pro
sa d
es H
ochm
itte
lalt
ers
10.-
12. J
h.
•B
ernh
ard
von
Cla
irve
aux,
S
ohn
eins
Rit
ters
aus
bur
-gu
ndis
chem
Hoc
hade
l, Z
i-st
erzi
ense
r, 1
090-
1153
, u.a
. G
ründ
er d
es K
lost
ers
Cla
ir-
Mys
tike
r
Grü
nder
des
Klo
ster
s C
lair
-ve
aux,
Kre
uzzu
gspr
edig
er
•B
egrü
nder
der
Chr
istu
smys
tik
•u.
a. H
ohel
ied-
und
Mar
ien-
pred
igte
n, T
rakt
ate,
Bri
efe
Pro
sa d
es H
ochm
itte
lalt
ers
10.-
12. J
h.
•H
ilde
gard
von
Bin
gen,
Adl
ige,
10
98-1
179,
Grü
nder
in d
es
Klo
ster
s au
f de
m R
uper
tsbe
rg
•V
isio
näri
n, V
erfa
sser
in v
on
mys
tisc
hen
Sch
rift
en, m
ediz
i-
Mys
tike
r
mys
tisc
hen
Sch
rift
en, m
ediz
i-ni
sche
n un
d na
turw
isse
n-sc
haft
lich
en W
erke
n, s
elbs
t ve
rton
ten
geis
tlic
hen
Dic
htun
gen
•B
ußpr
edig
erin
von
hoh
em
Ans
ehen
Dic
htun
g de
s H
ochm
itte
lalt
ers
10.-
12. J
h.
•10
. Jh.
: H
rots
vit,
säc
hsis
che
Adl
ige,
935
-975
: 8 H
ei-
lige
nleg
ende
n, 6
Dra
men
(S
toff
e au
s de
r Z
eit
der
Chr
i-st
enve
rfol
gung
mit
dra
mat
. Tec
hnik
des
Ter
enz)
, 2
Epe
n (T
aten
Ott
os I
., A
nfän
ge d
es S
tift
s vo
n G
ande
rs-
heim
), g
erei
mte
Dic
htun
g bz
w. R
eim
pros
a
•11
. Jh.
: R
uodl
ieb,
1. f
rei
erfu
nden
er R
itte
rrom
an, i
n •
11. J
h.:
Ruo
dlie
b, 1
. fre
i er
fund
ener
Rit
terr
oman
, in
reim
ende
n H
exam
eter
n, e
inzi
ges
Exe
mpl
ar d
iese
r G
attu
ng in
lat
. Spr
ache
•R
enai
ssan
ce d
es 1
2. J
h.s:
–E
pike
r
–O
vidn
achf
olge
r: L
oire
dich
ter
Dic
htun
g de
s H
ochm
itte
lalt
ers
10.-
12. J
h.
•M
arbo
d vo
n R
enne
s, 1
035-
1123
, sei
t 10
96 B
isch
of
von
Ren
nes,
Hei
lige
ndle
gend
en in
Pro
sa u
. Ver
s,
zahl
reic
he p
oeti
sche
Stü
cke,
u.a
. Leh
rged
icht
, Z
ehnk
apit
elbu
ch, L
iebe
sged
icht
e in
der
Jug
end
•B
audr
i (B
alde
rich
) vo
n B
ourg
euil
, 104
6-11
30, A
bt
Loi
redi
chte
r, 1
2. J
h.
•B
audr
i (B
alde
rich
) vo
n B
ourg
euil
, 104
6-11
30, A
bt
von
Bou
rgeu
il, s
eit
1107
Bis
chof
von
Dol
-de-
Bre
tagn
e, u
mfa
ngre
iche
s po
et. W
erk,
dar
unte
r za
hlre
iche
Gel
egen
heit
sged
icht
e
•H
ilde
bert
von
Lav
ardi
n , 1
056-
1134
, geb
. in
Lav
ardi
n,
seit
109
6 B
isch
of v
on L
e M
an, s
eit 1
125
von
Tou
rs,
Ged
icht
e un
d B
rief
e, e
lega
ntes
Lat
ein
Bil
dtep
pich
vo
n B
ayeu
x
Dic
htun
g de
s H
ochm
itte
lalt
ers
10.-
12. J
h.
•Y
seng
rim
us, T
iere
pos
(Ver
schm
elzu
ng v
on F
abel
und
E
pos)
, ver
faßt
114
8/49
von
ein
em G
ente
r K
leri
ker
•W
alte
r vo
n C
hâti
llon
(geb
. um
113
0 be
i Lil
le, g
est.
na
ch 1
180,
Kan
onik
er i
n R
eim
s u.
Am
iens
),
Epi
k de
s 12
. Jh.
s
nach
118
0, K
anon
iker
in
Rei
ms
u. A
mie
ns),
A
lexa
ndre
isin
10
Büc
hern
nac
h C
urti
us R
ufus
’ A
lexa
nder
gesc
hich
te
•L
igur
inus
(118
6/7)
, for
mal
ant
ikis
iere
ndes
, pan
egy-
risc
hes
Epo
s üb
er F
ried
rich
Bar
baro
ssas
Käm
pfe
in
der
Lom
bard
ei (
Lig
uria
)
Mit
tela
lter
lich
e V
erst
echn
ik
•qu
anti
tier
ende
(na
ch l
ange
n un
d ku
rzen
Sil
ben
mes
send
e) M
etri
k de
r ge
lehr
ten
Dic
hter
, die
an
anti
ker
late
inis
cher
Tra
diti
on f
esth
ielt
en
•A
kzen
trhy
thm
ik n
ach
dem
Vor
bild
der
•
Akz
entr
hyth
mik
nac
h de
m V
orbi
ld d
er
ambr
osia
nisc
hen
Hym
nen
und
der
volk
sspr
achl
iche
n D
icht
ung
Dic
htun
g de
s H
ochm
itte
lalt
ers
10.-
12. J
h.
•C
arm
ina
Bur
ana
(Beu
rene
r L
iede
r): S
amm
lung
von
V
agan
tenl
iede
rn, d
ie b
is z
um 1
3. J
h. e
ntst
ande
n si
nd,
bena
nnt n
ach
dem
Auf
bew
ahru
ngso
rt d
er H
ands
chri
ft:
(Ben
edik
t)be
urenVag
ante
ndic
htun
g
•A
rchi
poet
a, w
ohl
wic
htig
ster
und
hoc
hgeb
ilde
ter,
abe
r ni
cht i
dent
ifiz
ierb
arer
Ver
tret
er d
er V
agan
tenl
yrik
, 12.
Jh
., m
it A
ufen
thal
ten
in K
öln,
Obe
rita
lien
u. B
urgu
nd
Lit
erat
ur d
es S
pätm
itte
lalt
ers
13.-
15. J
h.
arte
s, b
es. 1
2.-1
4. J
h.•
Bri
efle
hren
(ar
tes
dict
andi
/dic
tam
inis
)
•P
redi
ktle
hren
(ar
tes
prae
dica
ndi)
•V
ersl
ehre
n (a
rtes
ver
sifi
cand
i):
–G
alfr
id v
on V
insa
uf (
Beg
inn
13. J
h.):
Poe
tria
nov
a
–Jo
hann
es v
on G
arla
nd (
ca. 1
195-
1272
in
Eng
land
): P
aris
ina
–Jo
hann
es v
on G
arla
nd (
ca. 1
195-
1272
in
Eng
land
): P
aris
ina
Poe
tria
Jaco
bus
de V
orag
ine,
13.
Jh.
•ge
b. 1
230
in V
orag
ine,
ges
t. 1
298
als
Erz
bisc
hof
von
Gen
ua
•G
olde
ne L
egen
de: L
egen
den
der
Hei
lige
n na
ch d
emJa
hres
lauf
geo
rdne
t
Lit
erat
ur d
es S
pätm
itte
lalt
ers
13.-
15. J
h.
•A
rabe
r:–
Al-
Far
abi
–A
vice
nna
(Abu
Ali
Ibn
Sin
a)
–A
l-G
haza
li
–A
verr
oes
(Ibn
Rus
chd)
•D
omin
ikan
er
Sch
olas
tik
•D
omin
ikan
er–
Alb
ertu
s M
agnu
s, 1
193-
1280
, leb
te u
. leh
rte
vor
alle
m i
n K
öln
–T
hom
as v
on A
quin
, 122
4/5-
1274
, aus
Ita
lien
, Sch
üler
des
Alb
ertu
s,
heil
igge
spro
chen
•W
erke
der
Sch
olas
tik:
bes
. Ari
stot
eles
kom
men
tare
, „S
umm
en“,
S
trei
tges
präc
he
•K
ennz
eich
en: D
omin
anz
des
Ari
stot
eles
und
des
Bib
elte
xtes
, di
alek
tisc
he M
etho
de, F
achs
prac
he
Alb
ertu
s M
agnu
sT
hom
as v
on A
quin
Lit
erat
ur d
es S
pätm
itte
lalt
ers
13.-
15. J
h.
•D
ante
Ali
ghie
ri, F
lore
ntin
er,
1265
-132
1
•V
erfa
sser
von
late
inis
chen
und
to
skan
isch
en W
erke
n
•w
icht
igst
es la
t. W
erk:
De
Auf
bruc
h in
die
Ren
aiss
ance
•w
icht
igst
es la
t. W
erk:
De
vulg
ari e
loqu
enti
a, P
lädo
yer
für
das
Ital
ieni
sche
als
L
iter
atur
spra
che
•w
icht
igst
es to
skan
isch
es
Wer
k: D
ivin
a C
omed
ia
Lit
erat
ur d
es S
pätm
itte
lalt
ers
13.-
15. J
h.
Auf
bruc
h in
die
Ren
aiss
ance
Fra
nces
co P
etra
rca
Lit
erat
ur d
es S
pätm
itte
lalt
ers
13.-
15. J
h.
•F
ranc
esco
Pet
rarc
a , g
eb. 1
304
in
Are
zzo,
ges
t. 1
374
in A
rquà
•be
rühm
t du
rch
Zyk
lus
tosk
anis
cher
L
iebe
sged
icht
e: C
anzo
nier
e
•gr
ößte
r T
eil d
es W
erke
s au
f L
atei
n,
u.a.
:
Auf
bruc
h in
die
Ren
aiss
ance
u.a.
:–
Bri
efsa
mm
lung
in d
er A
rt C
icer
os
–da
runt
er: B
este
igun
g de
s M
ont V
ento
ux
(Ein
fluß
des
Aug
usti
nus)
–E
pos
Afr
ica
nach
Ver
gils
Vor
bild
–E
klog
en n
ach
Ver
gils
Vor
bild
•V
erdi
enst
e um
die
Wie
dere
ntde
ckun
g de
r an
tike
n L
iter
atur
Lit
erat
ur d
es S
pätm
itte
lalt
ers
13.-
15. J
h.
•G
iova
nni B
occa
ccio
, geb
. 131
3 w
ohl i
n F
lore
nz, g
est.
137
5 in
C
erta
ldo
bei
Flo
renz
•en
zykl
opäd
isch
e W
erke
in
lat.
S
prac
he
Auf
bruc
h in
die
Ren
aiss
ance
Spr
ache
•H
aupt
wer
k D
ecam
eron
eto
skan
isch
Ital
ieni
sche
Ren
aiss
ance
•M
arks
tein
e vo
m M
A z
ur N
euze
it:
–E
rfin
dung
des
Buc
hdru
cks
Mit
te 1
5. J
h.
–E
robe
rung
Kon
stan
tino
pels
dur
ch d
ie T
ürke
n 14
53
(ver
stär
kter
Exo
dus
gr. G
eleh
rter
nac
h It
alie
n)
–B
egin
n de
r R
efor
mat
ion
durc
h L
uthe
r (1
483-
1546
) in
Beg
inn,
Fak
tore
n
–B
egin
n de
r R
efor
mat
ion
durc
h L
uthe
r (1
483-
1546
) in
W
itte
nber
g
•P
arad
igm
enw
echs
el v
on d
er s
chol
asti
sch
dial
ekti
sche
n zu
r li
tera
risc
h-rh
etor
isch
en
Erz
iehu
ng
•N
euen
tste
hung
von
Rhe
tori
ken
•A
usga
ben
anti
ker
Tex
te
•B
edeu
tung
der
Gel
egen
heit
sdic
htun
g
Ital
ieni
sche
Ren
aiss
ance
1. R
heto
rik
der
Neu
zeit
: Fün
f B
üche
r de
r R
heto
rik
des
Geo
rg v
on
Tra
pezu
nt, 1
433/
4 ha
ndsc
hrif
tl. v
eröf
fent
lich
t, z
wis
chen
147
2 u.
15
47 m
inde
sten
s 9
x ge
druc
kt
Ital
ieni
sche
Ren
aiss
ance
Aka
dem
ia P
onta
nian
ain
Nea
pel,
bes
. in
der
2.
Häl
fte,
des
15.
Jh.
s w
ähre
nd d
er H
errs
chaf
t de
r A
rago
nese
n, g
esch
loss
en 1
542
–A
nton
io B
ecca
dell
i , g
enan
nt il
Pan
orm
ita
(143
4-14
71),
V
erfa
sser
ero
tisc
her
Ged
icht
e
Aka
dem
ien
(Gel
ehrt
enzi
rkel
)
Ver
fass
er e
roti
sche
r G
edic
hte
–G
iova
nni P
onta
no(1
426-
1503
), L
iebe
s-un
d N
atur
gedi
chte
, Dia
loge
übe
r ve
rsch
. The
men
u.a
. D
icht
ungs
tthe
orie
, phi
loso
ph. T
rakt
ate
–P
ietr
o S
umm
onte
(14
63-1
526)
, Hum
anis
t un
d V
erle
ger
–Ja
copo
San
naza
ro(1
458-
1530
), v
olks
spra
chl.
Wer
ke:
Arc
adia
(Sch
äfer
rom
an),
Rim
e, l
at.:
Ekl
ogen
, kl.
G
edic
hte,
Epo
s Ü
ber
die
Jung
frau
enge
burt
Ital
ieni
sche
Ren
aiss
ance
Aca
dem
ia P
onta
nian
a
Ital
ieni
sche
Ren
aiss
ance
Raf
fael
e S
anti
: Par
naß
(vat
ikan
isch
e M
usee
n)
Ital
ieni
sche
Ren
aiss
ance
•P
lato
nisc
he A
kade
mie
in
Flo
renz
, gef
örde
rt v
on
der
Fam
ilie
de’
Med
ici
•Z
entr
ale
Fig
ur:
Mar
sili
o F
icin
o
Aka
dem
ien
(Gel
ehrt
enzi
rkel
)
•A
usle
gung
der
Pla
toni
sche
n T
exte
•as
sozi
iert
:–
Gio
vann
i Pic
o de
lla
Mir
ando
la (
1463
-94)
, Heb
rais
t,
Phi
loso
ph, K
abba
list
–A
ngel
o P
oliz
iano
(14
54-1
494)
, Phi
lolo
ge, V
erfa
sser
vo
n la
tein
isch
er, g
riec
hisc
her
und
tosk
anis
cher
D
icht
ung
Ital
ieni
sche
Ren
aiss
ance
von
link
s: M
arsi
lio
Fic
ino,
Cri
stof
oro
Lan
dino
, Ang
elo
Pol
i-zi
ano,
Dem
etri
os C
halk
ondy
les,
in:
Dom
enic
o G
hirl
anda
io: Z
acha
rias
im T
empe
l
Hum
anis
mus
nör
dlic
h de
r A
lpen
Era
smus
von
Rot
terd
am
•14
69-1
536
•gu
te L
iter
atur
mac
ht M
ensc
hen
zum
Men
sche
n (H
uman
ism
us)
•un
iver
sal g
ebil
det,
glä
nzen
der
Nie
derl
ande
•un
iver
sal g
ebil
det,
glä
nzen
der
Sti
list
, hoh
es A
nseh
en
•W
erke
u.a
.:–
Ada
gia
–C
ollo
quia
fam
ilia
ria
–H
andb
uch
des
Chr
iste
nsol
date
n
–15
16: 1
. kri
t. A
usga
be d
es g
r.
Neu
en T
esta
men
ts m
it l
at.
Übe
rset
zung
Hum
anis
mus
nör
dlic
h de
r A
lpen
•Jo
hann
es S
ecun
dus
(Jan
Eve
raer
ts, 1
511-
1536
),
Lie
besg
edic
hte
(Kuß
gedi
chte
)
•Ja
nus
Ler
nuti
us (
1545
-161
9), u
.a. L
iebe
sged
icht
e
•Ja
nus
Dou
sa (
1545
-160
4), u
.a. L
iebe
sged
icht
e
Nie
derl
ande
•Ja
nus
Dou
sa (
1545
-160
4), u
.a. L
iebe
sged
icht
e
•Ju
stus
Lip
sius
(15
47-1
606)
, Phi
lolo
ge, E
dito
r,
Phi
loso
ph (
Neo
-Sto
izis
mus
)
•D
anie
l Hei
nsiu
s (1
580-
1655
), L
iebe
sdic
htun
g,
reli
giös
e D
icht
ung
in l
at.,
grie
ch. u
. flä
m. S
prac
he
Hum
anis
mus
nör
dlic
h de
r A
lpen
Con
rad
Cel
tis
•fr
änki
sche
r B
auer
nsoh
n, 1
459-
1508
•Ü
berg
ang
der
Dic
htun
g vo
n de
n R
ö-m
ern/
Ital
iene
rn a
n di
e D
euts
chen
•10
jähr
ige
Wan
deru
ng d
urch
Deu
tsch
-
deut
schs
prac
hige
Geb
iete
•10
jähr
ige
Wan
deru
ng d
urch
Deu
tsch
-la
nd
•E
legi
enzy
klus
: Vie
r B
üche
r vo
n L
ie-
besg
esch
icht
en e
ntsp
rech
end
den
vier
Se
iten
Deu
tsch
land
s, V
erbi
ndun
g vo
n an
tike
r L
iebe
sele
gie
mit
Flo
rent
iner
N
eupl
aton
ism
us
•E
tabl
ieru
ng v
on G
eleh
rten
zirk
eln
(Hei
delb
erg,
Nür
nber
g, W
ien)
Hum
anis
mus
nör
dlic
h de
r A
lpen
deut
schs
prac
hige
Geb
iete
Tit
elbl
att v
on C
elti
s’L
iebe
sges
chic
hten
Hum
anis
mus
nör
dlic
h de
r A
lpen
bede
uten
dte
Nac
hfol
ger
des
Cel
tis:
•U
lric
h H
utte
n (1
488-
1523
)
•E
oban
Hes
se (
1488
-154
0)
deut
schs
prac
hige
Geb
iete
•E
oban
Hes
se (
1488
-154
0)
•P
etru
s L
otic
hius
Sec
undu
s (1
528-
1560
)
Hum
anis
mus
nör
dlic
h de
r A
lpen
Phi
lipp
Mel
anch
thon
•14
97-1
560,
sei
t 151
9 G
riec
hisc
hpro
fess
or in
Wit
tenb
erg
•E
ntw
ickl
ung
von
Leh
rbüc
hern
und
deut
schs
prac
hige
Geb
iete
•E
ntw
ickl
ung
von
Leh
rbüc
hern
und
S
tudi
enpl
änen
: spr
achl
iche
und
m
oral
isch
e U
nter
wei
sung
dur
ch a
ntik
e L
iter
atur
•R
ückk
ehr
zu d
en Q
uell
en: h
eidn
. gr.
L
iter
atur
, gr.
NT
, gr.
Kir
chen
väte
r ⇒
Auf
wer
tung
des
Gri
echi
sche
n
•L
ehre
r D
euts
chla
nds
(pra
ecep
tor
Ger
man
iae)
Hum
anis
mus
nör
dlic
h de
r A
lpen
•H
enri
Est
ienn
e , 1
531-
1598
, fra
nz. C
alvi
nist
, H
erau
sgeb
er v
iele
r gr
. Aut
oren
, oft
mit
lat
. Übe
rs.,
Ver
fass
er d
es g
roße
n gr
. Lex
ikon
s: T
hesa
urus
Lin
guae
G
raec
ae(1
572)
, Ver
fass
er e
igen
er G
edic
hte
Fra
nkre
ich
•P
léia
de, G
rupp
e fr
anz.
Dic
hter
um
Pie
rre
de R
onsa
rd
(152
4-15
83):
Nac
hahm
ung
anti
ker
Aut
oren
in
fran
z.
Spr
ache
•S
cali
geri
–Iu
lius
Cae
sar
(148
4-15
58),
Ver
fech
ter
des
cice
ron.
Lat
ein,
V
erfa
sser
der
Sie
ben
Büc
her
über
die
Dic
htku
nst
–Jo
seph
Jus
tus
(154
0-16
09),
kla
ssis
cher
Phi
lolo
ge
Bar
ockz
eita
lter
And
reas
Gry
phiu
s: M
ensc
hlic
hes
Ele
nde
Was
sin
d w
ir M
ensc
hen
doch
! E
in W
ohnh
aus
grim
mer
Sch
mer
zen.
Ein
Bal
l de
s fa
lsch
en G
lück
s, e
in I
rrli
cht d
iese
r Z
eit,
Ein
Sch
aupl
atz
herb
er A
ngst
, bes
etzt
mit
sch
arfe
m L
eid.
Ein
bal
d ve
rsch
mel
zter
Sch
nee
und
abge
bran
nte
Ker
zen.
Die
s L
eben
fle
ucht
dav
on w
ie e
in G
esch
wät
z vo
n S
cher
zen.
Gei
stes
halt
ung:
mem
ento
mor
i
Die
s L
eben
fle
ucht
dav
on w
ie e
in G
esch
wät
z vo
n S
cher
zen.
Die
vor
uns
abg
eleg
t des
sch
wac
hen
Lei
bes
Kle
idU
nd in
das
Tot
enbu
ch d
er g
roße
n S
terb
lich
keit
Län
gst e
inge
schr
iebe
n si
nd, s
ind
und
aus
Sin
n un
d H
erze
n.G
leic
h w
ie e
in e
itel
Tra
um le
icht
aus
der
Ach
t hin
fäll
tU
nd w
ie e
in S
trom
ver
sche
ußt,
den
kei
ne M
acht
auf
hält
, S
o m
uß a
uch
unse
r N
am, L
ob E
hr u
nd R
uhm
ver
schw
inde
n.W
as it
zund
Ate
m h
olt,
muß
mit
der
Luf
t ent
flie
hn;
Was
nac
h un
s ko
mm
en w
ird,
wir
d un
s in
s G
rab
nach
zieh
n.
Was
sag
ich?
wir
ver
gehn
, wie
Rau
ch v
on s
tark
en W
inde
n.
Bar
ockz
eita
lter
Gei
stes
halt
ung:
mem
ento
mor
i
Aus
dem
Höc
hste
n da
s G
erin
gste
Die
s si
nd d
ie Ü
berr
este
des
T
empe
ls, i
n w
elch
em d
as l
eben
-T
empe
ls, i
n w
elch
em d
as l
eben
-di
ge B
ild
Got
tes
gew
esen
sei
n so
ll. D
ies
ist
auch
die
Rui
ne
jene
s H
ause
s, i
n de
m d
ie V
er-
nunf
t ei
nst r
esid
iert
e. U
nd n
un
ist e
s da
s sc
hrec
klic
hste
Bil
d de
s T
odes
, ein
luft
iges
Hau
pt o
hne
Hir
n.
Bar
ockz
eita
lter
•M
arti
n O
pitz
, 159
7-16
39, „
Vat
er d
er d
euts
chen
D
icht
ung“
, um
fang
reic
hes
Wer
k an
Dic
htun
gen,
T
rakt
aten
, Lei
chen
rede
n u.
a. i
n la
tein
isch
er u
. deu
tsch
er
prot
esta
ntis
che
Aut
oren
in
Deu
tsch
land
Tra
ktat
en, L
eich
enre
den
u.a.
in
late
inis
cher
u. d
euts
cher
S
prac
he
•P
aul F
lem
ing,
160
9-16
40, L
yrik
er, u
.a. V
erfa
sser
von
K
ußge
dich
ten,
dic
htet
e la
tein
isch
und
deu
tsch
•A
ndre
as G
ryph
ius ,
161
6-16
64, E
pike
r, L
yrik
er,
Dra
mat
iker
, sch
rieb
hau
ptsä
chli
ch d
euts
ch, a
ber
auch
la
tein
isch
Bar
ockz
eita
lter
prot
esta
ntis
che
Aut
oren
in
Deu
tsch
land
Opi
tz
Fle
min
g
G
ryph
ius
Bar
ockz
eita
lter
Jako
b B
ider
man
n
•15
78-1
639
•S
chül
er d
es A
ugsb
urge
r Je
suit
engy
mna
-
Jesu
iten
in
Dtl
.
•S
chül
er d
es A
ugsb
urge
r Je
suit
engy
mna
-si
ums,
159
6 in
den
Ord
en a
ufge
nom
men
•vo
r al
lem
Dra
mat
iker
(In
stru
men
tali
sier
ung
des
Dra
mas
zu
päda
gogi
sche
n Z
wec
ken)
Bar
ockz
eita
lter
Jako
b B
alde
•16
06-1
668,
Stu
dium
von
P
hilo
soph
ie u
nd J
ura,
ze
itw
eise
Rhe
tori
k-pr
ofes
sor
Jesu
iten
in
Dtl
.
zeit
wei
se R
heto
rik-
prof
esso
r in
Mün
chen
und
Inn
sbru
ck
•V
erfa
sser
von
Lyr
ik (
„deu
t-sc
her
Hor
az“)
, Sat
iren
(T
ra-
diti
on d
es L
ukia
n), E
legi
en
(nac
h de
m V
orbi
ld O
vids
)