Latín filosófico I y II

8/17/2019 Latín filosófico I y II

1/82


2/82


3/82

3

Índice

Abecedario, pronunciación y acentuación / 6

Lecciones:

I Nombres tema o: amicus (m.), humus (f.), bonus (m.).Presente del indicativo infecto de la voz activa de los verbosde 1ra. conjugación, tema a: laudo, y 2da., tema e: video.Infinitivos. Pronombres personales. Adverbios. Conjunciones.Uso de casos nominativo: sujeto, predicativo; vocativo:interpelación y acusativo: objeto directo, predicativo.Oraciones simples enunciativas e interrogativas reales / 9

II Nombres tema o: puer (m.), ager (m.), vir (m.), miser ,

pulcher (m.). Presente del verbo sum / 11

III Nombres tema o: donum (n.), bonum (n.).Sustantivación del adjetivo neutro.Apósito. Acusativo de cosa y de persona / 13

IV Nombres tema a: vita (f.), poeta (m.), bona (f.) / 15

V Uso del caso genitivo: complemento de especificación / 17

VI Uso del caso dativo: objeto indirecto y dativo de interés / 18

VII Uso del caso ablativo: complementos circunstanciales / 19

VIII Verbos, pretérito y futuro del infecto / 21

IX Complementos circunstanciales con preposición y caso.Caso locativo. Pronombres demostrativos / 22

X Nombres tema consonántico (3ra. declinación),modelos consul (m.), honos (m.), legio (f.), lex (f.),nomen (n.), homo (m.), frigus (n.), virtus (f.), princeps (m.),

senex (m.); vetus (adjetivo) / 23

XI Verbos temas de infecto, consonántico, semiconsonánticoe i (3ra y 4ta. conjugaciones), modelos lego, facio,minuo y audio / 24

XII Sustantivos tema i (3ra. declinación), modelos civis (m.),nubes (f.), mare (n.), animal (n.), urbs (f.), pater (m.) / 25

XIII Adjetivos modelos acer (m.) , acris (f.) , acre (n.); fortis (m. y f.) , forte (n.); audax (m., f. y n.);ingens (m., f. y n.) / 26

XIV Sustantivos tema u (4ta. declinación), modelos motus (m.),manus (f.), cornu (n.) / 27


4/82

4

XV Sustantivos tema e (5ta. declinación), modelos res (f.),dies (m. o f). Pronombres interrogativos-indefinidos / 28

XVI Tiempos y temas del perfecto del indicativo / 29

XVII Proposiciones sustantivas de acusativo sujetoe infinitivo verbo / 30

XVIII Grados y aspectos del verbo. Oraciones enunciativase interrogativas, potenciales e irreales, volitivase imperativas. Objeto en genitivo / 31

XIX Períodos adverbiales con prótasis modal-comparativa,condicional, locativa y temporal; reales, potenciales,irreales y eventuales / 34

XX Períodos adverbiales con prótasis causal, concesiva,

consecutiva y final / 36

XXI Infecto de la voz medio-pasiva. Complemento del agente / 37

XXII Perfecto de la voz medio-pasiva / 38

XXIII Sum y sus compuestos. Doble dativo de interés:genérico y específico / 39

XXIV Grado comparativo del adjetivo y del adverbio / 40

XXV Participios presente, pasado y futuro / 41

XXVI Valor protásico de los participios presentes y pasados(ablativo absoluto) / 42

XXVII Proposiciones con pronombres relativos / 43

XXVIII Gerundio, gerundivo y supino / 44

XXIX Conjugaciones perifrásticas con sentido de intencióny de obligación. Dativo de interés agente / 45

XXX Proposiciones sustantivas / 46

Apéndices:

Términos y locuciones latinas usuales / 47

Antología de textos / 49

Esquemas

Morfología nominal

Sustantivos / 51


5/82

5

Adjetivos / 56

Morfología pronominal / 61

Numerales / 65

Morfología verbal / 66

Morfología de los nombres verbales / 76

Preposiciones / 79

Conjunciones / 80

Proposiciones sustantivas / 81

Correspondencia de los tiempos / 82


6/82

6

Abecedario, pronunciación y acentuación

Letra Sonido NotaA a a Larga o breveB b b

C c k Incluso delante de e e i: cena (kena), circus (kircus)D d dE e e Larga o breveF f fG g g Suave como en “gato”, incluso delante de e e i: gens (guens) girus

(guirus)H h h Inicial con una leve espiración como en inglés have: hic, y

transcripción del espíritu áspero griego: harmonia I i i Larga o breve

K k k Aparece solo en unas pocas palabras, como p.e. KalendaeL l l

M m m

N n nO o o Larga o breveP p p

Qu qu cu

R r rS s sT t tU u u Larga o breve. Suena siempre, incluso delante de e e i: aqua (acua),

eque (ecue), equi (ecui), equo (ecuo), equus (ecuus)V v u/v Suena como vocal u: vinum (uinum) y como v delante de la vocal u:

novus (novus)

X x x Representa la unión de cs (dux) o de gs (lex), y transcripción de la xigriega: Xerxes

Y y i Transcripción de la ypsilón griega: hymnus Z z ds Transcripción de la dseta griega: zodiacus

Ch ch k Pulcher (pulker), y transcripción de la ji griega: chaos Ph ph f Transcripción de la fi griega: philosophia Rh rh r Transcripción de la rho inicial griega: Rhodas Th th t Transcripción de la theta griega: theatrum

Las vocales latinas pueden ser largas o breves. Las largas son señaladas en gramáticas y diccionarios con

el signo !

sobre ellas, y las breves, con ˘. Nótese p. e. m!lum (la manzana) frente a m"lum (el mal).

Los diptongos latinos son: ae, au, ei, eu, ui, oe. Suenan ambas vocales. En caso de tener acento prosódico,el mismo cae sobre la primera vocal.

En latín hay una i vocálica y otra consonántica que algunos escriben j. Las dos suenan i y aparecen en losejercicios como I /i.

Respecto de la uve, hay también una vocálica y otra consonántica. Ambas aparecen en los ejerciciosdiferenciadas, la vocálica como U/u, y la consonántica como V/v.

Las consonantes dobles (ll, nn, rr, cc, ss, ff, pp, tt...) suenan por separado: bellus (bel-lus). En el grupo gn

suenan ambas letras: cognatus (cog -natus).


7/82

7

El latín no utiliza tildes. No hay palabras acentuadas de manera aguda ni sobreesdrújula. Toda palabra bisilábica, por tanto, es grave o llana. Respecto de las polisilábicas son graves si la penúltima sílabacontiene una vocal larga o un diptongo. Si, en cambio, la penúltima sílaba contiene una vocal breve la

palabra es esdrújula.

Todo diptongo es largo. Las vocales son largas por naturaleza o por posición. Una vocal es larga por posición cuando está seguida de dos o más consonantes o de una consonante doble ( x, z ). Pero el grupo deoclusiva ( p, t, c, b, d, g, f, ph, th, ch) más líquida (l, m, n, r ) hace que la vocal que lo antecede pueda serlarga o breve: tenëbra.


8/82

8

sustantivos adjetivo masculinosg. pl. sg. pl.

nominativo amicus (m.)humus (f.)

amicihumi

bonus boni

vocativo amicehume

amicihumi

bone boni

acusativo amicumhumum

amicoshumos

bonum bonos

1ra. conj. tema a 2da. conj. tema e laudare videre

ego laudo videotu laudas vides

nom. sg. laudat videtnos laudamus videmusvos laudatis videtis

nom. pl. laudant vident

pronombres personalessingular plural

1ra. persona 2da. persona 1ra. persona 2da. personanominativo ego tu nos vosacusativo me te nos vos


9/82

9

LECCIÓN I

Nombres tema o: amicus (m.), humus (f.), bonus (m.).Presente del indicativo infecto de la voz activa de los verbos de 1ra. conjugación, tema a: laudo, y 2da.,tema e: video.Infinitivos. Pronombres personales. Adverbios. Conjunciones.Uso de casos nominativo: sujeto, predicativo; vocativo: interpelación; y acusativo: objeto directo,

predicativo.Oraciones simples enunciativas e interrogativas reales.

1. Rusticus praeparat ulmos. (Hor. Epist . I, 7, 84)2. Dei mundum administrant. (Cic. De nat. deor. I, 2, 4)3. Populus minutus laborat. (Petr. XLIV, 3)4. Solus ceno non libenter. (Mart. XI, 35, 4)5. Belle cantas et saltas, Attice. (Mart. II, 7, 5)6. Nullos habeo scriptos. (Plaut. Mil. glor., 48)7. Stultum me putas, amice? (Mart. IV, 15, 5)

8. Te dignum putas. (Sen. Ad Luc. II, 20, 1)9. Pontum magnum Atlanticum oceanum appellatis. (Cic. De re publ. VI, 20, 6)10. Animum debes mutare, non caelum. (Sen. Ad Luc. III, 28, 1)11. Iuvat caesos videre iuvencos. (Verg. Georg. III, 23)12. Grammatici certant et adhuc. (Hor. Ad Pis. 88)

EJERCITACIÓN:

13. Animus contemplat mundum. (Sen. Cons. ad Hel. 8, 4)14. Deos ego invoco. (Plaut. Most . 528)15. Filium unicum adulescentulum habeo. (Ter. Heaut . 93)16. Tu me vituperas? (Plaut. Aulul . 325)17. Patrium deus habet animum. (Sen. De prov. II, 5)

18. Dei quoque habent oculos. (Ovid. Amor. III, 3, 42)19. Deus animum ministrat. (Verg. Aen. V, 640)20. Tu me mones? (Sen. Ad Luc. III, 27, 1)21. Libitiarius solet regie cenare. (Petr. XXXVIII, 15)22. Semper avarus eget. (Hor. Epist. I, 2, 56)23. Abyssus abyssum invocat. ( Psalmi 42, 8)24. Te nimium laudas. (Mart. I, 64, 3)25. Aliquando bonus dormitat Homerus. (Hor. Ad. Pis. 359)


10/82

10

sustantivos adjetivo masculinosg. pl. sg. pl.

nominativo amicus (m.)humus (f.)

puer (m.)ager (m.)

vir (m.)

amicihumi

pueriagri

viri

bonusmiser

pulcher

bonimiseri

pulchri

vocativo amicehume

pueragervir

amicihumi

pueriagriviri

bonemiser

pulcher

bonimiseri

pulchri

acusativo amicumhumum

puerumagrumvirum

amicoshumos

puerosagrosviros

bonummiserum

pulchrum

bonosmiseros

pulchros

esse

ego sumtu es

nom. sg. estnos sumusvos estis

nom. pl. sunt


11/82

11

LECCIÓN II

Nombres tema o: puer (m.), ager (m.), vir (m.), miser , pulcher (m.).Presente del verbo sum.

1. Vir ego liberque non sum. (Petr. LXXXI, 6)2. Servusne es an liber? (Plaut. Amph. 343)3. Puer meus modestissimus et suavissimus est. (Cic. Ad Att. V, 9, 3)4. Ubi tu es, Dore? (Ter. Eun. 472)5. Nos religiosi non sumus. (Petr. XLIV, 18)6. Ebrii estis, amici? (Petr. XCV, 2)7. Mortui miseri sunt. (Cic. Tusc. disp. I, 5, 9)8. Tu socius et conscius esse soles. (Cic. Ad Att. I, 18, 1)9. Habeo magistrum Tullium. (Hier. Epist. 57, 5)

EJERCITACIÓN:

10. Tu nimis urbanus es. (Plin. Epist. II, 17, 29)11. Stultus es an stultum me putas, amice? (Mart. IV, 15, 5)12. Animus aeger semper errat. (Enn. Fragm. 360 en Cic. Tusc. disp. III, 3, 5)13. Titus noster magnum animum habet et est caldicerebrius. (Petr. XLV, 5)14. Miseri te oramus. (Verg. Aen. XII, 932)15. Agrum lustrare oportet. (Cato. De agricul. CXLI, 1)16. Ego graecus non sum. (Aug. Contra Acad. II, 3, 7)17. Esne tu Syracusanus? (Plaut. Men. 1109)18. Ciceronianus es, non christianus. (Hier. Epist. 22)19. Soli sumus liberi. (Cic. Tusc. disp. V, 11, 33)20. Ego sum tu; tu es ego; unanimi sumus. (Plaut. Stich. 731)


12/82


13/82

13

LECCIÓN III

Nombres tema o: donum (n.), bonum (n.).Sustantivación del adjetivo neutro. Apósito.Acusativo de cosa y de persona.

1. Me praedium maternum parum commode tractat. (Plin. Epist. II, 15, 2)2. Amice carissime, aedificas monumentum meum? (Petr. LXXI, 5)3. Gaudia non remanent, sed fugitiva volant. (Mart. I, 15, 8)4. Non accuso verba, quasi vasa lecta atque pretiosa, sed vinum. (Aug. Conf. I, 16, 26)5. Magnum narras. (Hor. Sat. I, 9, 52)6. Parva rogas magnos. (Mart. XI, 68, 1)7. Amicos habere operosum est; satis est inimicos non habere. (Sen. Ad Luc. II, 14, 7)8. Deus nihil habet; deus nudus est. (Sen. Ad Luc. IV, 31, 10)9. Parva propria magna; magna aliena parva. (Frontispicio de la casa de Lope de Vega en Madrid)

EJERCITACIÓN:

10. Nullum ego praemium, nullum monumentum postulo. (Cic. Catil. III, 11, 26)11. Equidem nihil habeo. (Plin. Epist. IX, 7)12. Verba aut latina aut peregrina sunt. (Quint. Inst. orat. I, 5, 55)13. Dat signa deus. (Tibul. I, 5, 57)14. Philosophi humana divinaque simul tractant. (Sen. Ad Luc. I, 8, 6)15. Magni magna parant. (Cato. Monost . 74)16. Longum est enumerare proelia. (Nepot. XXIII, 5)17. Parvum parva decent. (Hor. Epist. I, 7, 44).18. Fatum caelum ac astra movet. (Boe. Con. Phil. IV, 6, 18)19. Otia me somnusque iuvant. (Mart. XII, 68, 5)20. Possidet speculum philosophus. (Apul. Apol. 13, 5)


14/82

14

sustantivos adjetivo femeninosg. pl. sg. pl.

nominativo vita (f.) poeta (m.)

vitae poetae

bonamisera

pulchra

bonaemiserae

pulchraevocativo vita

poeta

vitae

poetae

bona

misera pulchra

bonae

miserae pulchrae

acusativo vitam poetam

vitas poetas

bonammiseram

pulchram

bonasmiseras

pulchras


15/82

15

LECCIÓN IV

Nombres tema a: vita (f.), poeta (m.), bona (f.).

1. Bona conscientia turbam advocat. (Sen. Ad Luc. V, 43, 5)2. Paratae lacrimae insidias indicant. (Publ. Syr. 536)3. Iniuria malum non est. (Sen. De const. sap. VIII, 3)

EJERCITACIÓN:

4. Sapientia est via recta. (Aug. Contra Acad . I, 5, 14)5. Tulliola, deliciae nostrae, tuum munusculum flagitat. (Cic. Ad Att. I, 8, 3)6. Occupat totas nigra popina vias. (Mart. VII, 61, 8)7. Etiam capillus unus habet umbram suam. (Publ. Syr. 186)8. Noster Ennius sanctos appellat poetas. (Cic. Pro Arch. 8)9. Adversarii mei malitiam prudentiam vocant. (Hier. Epist. 57, 3)10. Substantiae aut corporeae sunt aut incorporeae. (Boe. Contra Eut et Nest. 1)

11. Magnam fortunam magnus animus decet. (Sen. De clem. 3, 5)12. Fossas puras habere oportet. (Cato. De agricul. CLV, 1)13. Exiguum natura desiderat. (Sen. Ad Luc. II, 16, 8)14. Verae amicitiae sempiternae sunt. (Cic. De amic. IX, 32)15. Villa nostra mediterraneas copias praestat. (Plin. Epist. II, 17, 28)16. Vita vinum est. (Petr. XXXIV, 7)17. Tabellas habeo et stilum. (Plaut. Mil. glor. 38)18. Laudat, amat, cantat nostros mea Roma libellos. (Mart. VI, 60, 1)19. Discipulos tumidus vocat magister castigatque moras. (Mart. X, 104, 16-7)20. Caliculos equidem vulgus indoctum rosas laureas appellat. (Apul. Met. IV, 2, 8)


16/82

16

sustantivos1ra. declinación tema a segunda declinación tema o

sg. pl. sg. pl. sg. pl.n. vita (f.)

poeta (m.)vitae

poetaeamicus (m.)humus (f.)

puer (m.)

ager (m.)vir (m.)

amicihumi

pueri

agriviri

donum (n.)nihil (n.)

dona

v. vita poeta

vitae poetae

amicehume

pueragervir

amicihumi

pueriagriviri

donum dona

ac. vitam poetam

vitas poetas

amicumhumum

puerumagrumvirum

amicoshumos

puerosagrosviros

donumnihil

dona

g. vitae

poetae

vitarum

poetarum

amici

humi pueriagriviri

amicorum

humorum puerorumagrorumvirorum

doni donorum

adjetivosmasculinos femeninos neutros

sg. pl. sg. pl. sg. pl.n. bonus

miser pulcher

bonimiseri

pulchri

bonamisera

pulchra

bonaemiserae

pulchrae

bonummiserum

pulchrum

bonamisera

pulchra

v. bonemiser pulcher

bonimiseri pulchri

bonamisera pulchra

bonaemiserae pulchrae

bonummiserum pulchrum

bonamisera pulchra

ac. bonummiserum

pulchrum

bonosmiseros

pulchros

bonammiseram

pulchram

bonasmiseras

pulchras

bonummiserum

pulchrum

bonamisera

pulchrag. boni

miseri pulchri

bonorummiserorum

pulchrorum

bonaemiserae

pulchrae

bonarummiserarum

pulchrarum

bonimiseri

pulchri

bonorummiserorum

pulchrorum


17/82

17

LECCIÓN V

Uso del caso genitivo: complemento de especificación.

1. Sunt Segestani socii populi Romani atque amici. (Cic. Verr. II, 4)2. Nec auguria novi nec mathematicorum caelum curare soleo. (Petr. CXXVI, 3)3. Feminae naturam imperare desperare est otium. (Publ. Syr. 217)4. Litterarum secreta viri pariter ac feminae ignorant. (Tac. Germ. XIX)

EJERCITACIÓN:

5. Est profecto animi medicina philosophia. (Cic. Tusc. disp. III, 3, 6)6. Lutetia est oppidum Parisiorum. (Caes. Bel. Gal. VII, 57, 1)7. Iram Ennius initium iudicat insaniae. (Cic. Tusc. disp. IV, 52, 4)8. Nihil novi video. (Sen. Ad Luc. XIV, 9, 12)9. Tacitum tormentum animi conscientia. (Publ. Syr. 490)10. Ingenia maximorum virorum degustas. (Sen. Ad Luc. IV, 33, 5)

11. Substantiarum aliae sunt corporeae; aliae incorporeae. (Boe. Contra Eut. et Nest. 2)12. Cultura animi philosophia est. (Cic. Tusc. disp. II, 5, 13)13. Convivium vicinorum cotidie compleo. (Cic. De senec. XIV, 46)14. Orpheus veniam umbrarum dominos rogat. (Boe. Con. Phil. III, xii, 28)15. Neque arma neque thesauri praesidia regni sunt, verum amici. (Sall. Bel. Iug. 10)


18/82


19/82

19

LECCIÓN VII

Uso del caso ablativo: complementos circunstanciales.

1. Vix me teneo, nec sum natura caldicerebrius. (Petr. LVIII, 3)2. Gaudet patientia duris. (Lucan. IX, 403)3. Abundare oportet praeceptis institutisque philosophiae. (Cic. De offic. I, 1)4. Edepol, memoria es optima. (Plaut. Mil. glor. 49)5. Infima summis, summa infimis mutare gaudemus. (Boe. Cons. Phil. II, 2, 9)

EJERCITACIÓN:

6. Impius non placat donis iram deorum. (Cic. De leg. II, 22, 14)7. Villa abundat porco, haedo, agno, gallina. (Cic. De senec. XVI, 56)8. Vacare culpa magnum solacium est. (Cic. Ad fam. VII, 3)9. Britanni capillo sunt promisso. (Caes. Bel. Gal. V, 14)10. Non egeo medicina. (Cic. De amic. VI, 10)


20/82

20

infectosum 1ra. conjugación 2da. conjugación

esse laudare videresum laudo videoes laudas videsest laudat videt

sumus laudamus videmusestis laudatis videtis

presente

sunt laudant videnteram laudabam videbameras laudabas videbaserat laudabat videbateramus laudabamus videbamuseratis laudabatis videbatis

pretérito infecto

erant laudabant videbantero laudabo videboeris laudabis videbiserit laudabit videbit

erimus laudabimus videbimuseritis laudabitis videbitis

futuro infecto

erunt laudabunt videbunt


21/82

21

LECCIÓN VIII

Verbos, pretérito y futuro del infecto.

1. Aniculam divinam ego putabam. (Petr. VII, 2)2. Quattuor robustos filios, quinque filias Appius habebat. (Cic. De senec. XI, 37)3. Mamertina improba antea non erat, etiam erat inimica improborum. (Cic. Verr. II, 4, 10)4. Me totum philosophiae dabo. (Sen. Ad Luc. II, 17, 5)5. Te tua fata docebo. (Verg. Aen. VI, 759)6. Tu pudica, tu proba perambulabis astra. (Hor. Epod. 17, 40-1)7. Fortunate amice, ergo tua pascua manebunt. (Verg. Ecl. I, 46)8. Sapientia erit ultimum vitae instrumentum et additamentum? (Sen. Ad Luc. II, 17, 8)

EJERCITACIÓN:

9. Graecia enim antiqua tauros vocabat Italos. (Var. De re rust. II, 5, 3)10. Fortunam Priami cantabo et durum bellum. (Hor. Ad Pis. 137)11. Aegrum saepe te videbo. (Mart. VIII, 25, 2)12. Amici cito aquam liberam gustabunt. (Petr. LXXI, 1)13. Sic ego tutus ero. (Tib. III, 19, 6)14. Tu aeternis suppliciis vivos mortuosque mactabis. (Cic. Catil. I, 12, 33)15. Brutus erat cum litteris latinis, tum etiam graecis eruditus. (Cic. Brut. 107)16. Me causa latebat. (Ovid. Fasti V, 361)17. Ego me fortunatum numquam putabo. (Aug. Contra Acad. II, 7, 18)18. Carolus Magnus erat eloquentia copiosus. (Einhard. Vit. Carol. Mag. 25)19. Profecto beati erimus. (Cic. Tusc. disp. I, 19, 44)20. Ego tibi gratiam non repensabo? An fortasse paululum debeo? (Aug. Contra Acad. II, 2, 3)


22/82

22

LECCIÓN IX

Complementos circunstanciales con preposición y caso.Caso locativo. Pronombres demostrativos.

1. Habitabamus illis annis in vico angusto. (Petr. LXI, 6)2. Humani nil a me alienum puto. (Ter. Heaut. 77)3. Homunculus unus e multis sum. (Cic. Tusc. disp. I, 9, 17)4. De me sententiam non do. (Sen. Ad Luc. II, 14, 16)5. In nullum avarus bonus est, in se pessimus. (Publ. Syr. 273)6. Ad summa per planum. (Sen. Ad Luc. XI, 84, 13)7. Pulverulenta fuga Rutuli dant terga per agros. (Verg. Aen. XII, 463)8. Non cenat sine apro noster, Tite, Caecilianus. Bellum convivam Caecilianus habet. (Mart. VII, 59) 9. Maximum negotium tecum habes: tu tibi molestus es. (Sen. Ad Luc. II, 21, 1)10. Haec studia adversis perfugium ac solacium praebent, delectant domi, pernoctant nobiscum.

(Cic. Pro Arch. 7)

EJERCITACIÓN:

11. In alio pediculum vides, in te ricinium non vides. (Petr. LVII, 7)12. Multa in nostro collegio praeclara. (Cic. De senec. XVII, 65)13. Romanum imperium a Romulo exordium habet. (Eutr. Brev. I, 1)14. Helvetii fere cotidianis proeliis cum Germanis de imperio dimicant. (Caes. Bel Gal. I, 1, 4)15. Germani arva per annos mutant. (Tac. Germ. XXVI)16. Do litteras ad te Philogono, liberto tuo. (Cic. Ad Quint. frat. I, 3, 4)17. Amicum enim nostrum in iudicium vocabas. (Cic. Verr. II, 4, 25)18. Manifesta causa secum habet sententiam. (Publ. Syr. 396)19. Probus libertus sine natura est filius. (Publ. Syr. 498)

20. Segusiavi sunt extra provinciam trans Rhodanum primi. (Caes. Bel. Gal. I, 10, 5)21. Prope est a te deus, tecum est, intus est. (Sen. Ad Luc. IV, 41, 1)22. Aliena vitia in oculis habemus; a tergo nostra sunt. (Sen. De ira XXVIII, 7)23. Saepe domi non es. (Mart. II, 5, 5)24. Ab ovo usque ad mala. (Hor. Sat . I, 3, 6)25. Romae sum. (Cic. Par. Stoic. IV, 32)26. Cum mortuis non nisi larvae luctant. (Plin. Hist. nat. praef.)27. Nempe universa ex materia et ex deo constant. (Sen. Ad Luc. I, 65, 23)28. Cenabis bene, mi Fabulle, apud me. (Catul. XIII, 1)29. Unus mihi pro populo est, et populus pro uno. (Democr. Frag. 302a en Sen. Ad Luc. VII, 7, 10)30. De otio meo gaudeo. (Aug. Contra Acad. II, 2, 4)


23/82

23

LECCIÓN X

Nombres tema consonántico (3ra. declinación), modelos consul (m.), honos (m.), legio (f.), lex (f.),nomen (n.), homo (m.), frigus (n.), virtus (f.), princeps (m.), senex (m.); vetus (adjetivo).

1. Sol amplissima magnitudine ac potestate non solum temporum terrarumque sed etiam siderumipsorum caelique rector. (Plin. Hist. nat . II, 6)

2. Nulla enim virtus aliam mercedem laborum periculorumque desiderat praeter hanc laudis et gloriae.(Cic. Pro Arch. 11)

3. Nil praeter domini mores mutant pauperes. (Fedr. I, 15, 2)4. Homo homini lupus, non homo. (Plaut. Asin. II, 4, 88)5. Principes pro victoria pugnant; comites pro principe. (Tac. Germ. XIV)6. Tam saeva et infesta virtutibus tempora! (Tac. Agric. I)7. Germani, prope soli barbarorum, singulis uxoribus contenti sunt. (Tac. Germ. XVIII)8. Summum ius; summa iniuria. (Cic. De offic. I, 10)

EJERCITACIÓN:

9. Eques Romanus es? (Petr. LVII, 4)10. Amicus quidem Plato, sed magis amica veritas. (Ammon. Vit. Arist. p. 14)11. Luxuria et neglegentia boni moris vitia hominum sunt, non temporum. (Sen. Ad Luc. XVI, 97, 1)12. Etiam in obsessa via pauperi pax est. (Sen. Ad Luc. II, 14, 9)13. Adversarius magna inclamat voce. (Hor. Sat. I, 9, 75)14. Adhuc sub iudice lis est. (Hor. Ad Pis. 78)15. Matutina parum cautos iam frigora mordent. (Hor. Sat. II, 6, 45)16. Ex animo constamus et corpore. (Cic. De fin. IV, 19)17. Virtutem verba putas et lucum ligna. (Hor. Epist. I, 6, 31-2)18. Ius summum saepe summa est malitia. (Ter. Heaut. 796)

19. In vino nimis vetere ipsa nos amaritudo delectat. (Sen. Ad Luc. VII, 63, 5)20. Vitiosi mala sua virtutum loco numerant. (Sen. Ad Luc. III, 28, 10)21. Bonus vir sine deo nemo est. (Sen. Ad Luc. IV, 41, 2)22. Catilina iuventutem mala facinora edocebat. (Sallust. Catil . XVI, 1)23. Pueros vero magistri castigare etiam solent nec verbis solum, sed etiam verberibus. (Cic. Tusc. disp. III, 27, 64)24. Optat ephippia bos piger; optat arare caballus. (Hor. Epist. I, 14, 43)25. Sapientiae studium vetus quidem in nostris. (Cic. Tusc. disp. IV, 3, 5)26. Hospes, hic bene manebis; hic summum bonum voluptas est. (Epicur. Frag . 181 en Sen. Ad Luc. II, 21, 10)27. Quam totus homuncio nil est! (Petr. XXXIV, 10)28. Assem aerarium nemini debeo. (Petr. LVII, 5)29. Haud est hominis terga Fortunae dare. (Sen. Oedip. 86)30. In otio inconcusso iacere non est tranquillitas, malacia est. (Sen. Ad Luc. VII, 67, 14)31. In homine proprium est ratio. (Sen. Ad Luc. VII, 66, 10)

32. Divitiae sunt ad legem naturae composita paupertas. (Epicur. Frag. 477 en Sen. Ad Luc. III, 27, 9)33. Veteres inquilinos indulgentia loci et consuetudo etiam inter iniurias detinet. (Sen. Ad Luc. VIII, 70, 16)34. Consuetudo concinnat amorem. (Lucr. IV, 1283)35. Est igitur homini cum deo similitudo. (Cic. De leg. I, 8, 25)36. Animus tuus se iudicat divitem. (Cic. Par. Stoic. VI, 43)37. Sunt ingeniis nostris semina innata virtutum. (Cic. De leg. I, 13, 38)38. Non sum ego causidicus nec amaris litibus aptus. (Mart. XII, 68, 3)39. Obtemperare iustitiae libertas est. (Boe. Con. Phil. I, 5, 4)40. Enim paupertas olim philosophiae vernacula est. (Apul. Apol. 18, 2)


24/82

24

LECCIÓN XI

Verbos temas de infecto, consonántico, semiconsonántico e i (3ra y 4ta. conjugaciones), modelos lego, facio, minuo y audio.

1. Posco librum Titi Livi et quasi per otium lego. (Plin. Epist. VI, 20)2. Hoc mihi de te, nate, refers? (Verg. Aen. IX, 491)3. Fert Britannia aurum et argentum et alia metalla pretium victoriae. (Tac. Agric. XI)4. Nos autem philosophi esse cupimus. (Cic. De nat deor . III, 77, 2)5. Germani deorum maxime (maximum) Mercurium colunt. (Tac. Germ. IX)6. Non faciunt meliorem equum aurei freni. (Sen. Ad Luc. IV, 41, 6)7. Non ex ebore tantum Phidias sciebat facere simulacra, faciebat ex aere. (Sen. Ad Luc. XI, 85, 40)8. Ego te et tu me feres. (Ter. Hec. 610)9. Fata viam invenient. (Verg. Aen. III, 395=X, 113)10. Solebam haec ego puer apud Homerum legere. (Petr. XLVIII, 7)

EJERCITACIÓN:

11. Bene emo, bene vendo. (Petr. LXXV, 9)12. Pace advenio et pacem ad vos fero. (Plaut. Amph. 32)13. Deum agnoscis ex operibus eius. (Cic. Tusc. disp. II, 28, 70)14. Aeneas oppidum condit, ab nomine uxoris Lavinium appellat. (Tit. Liv. I, 1, 11)15. Obsequium amicos; veritas odium parit. (Ter. Andr . 68)16. Multa senem circumveniunt incommoda. (Hor. Ad Pis. 169)17. Labienus in Italiam magnis itineribus contendit duasque ibi legiones conscribit. (Caes. Bel. Gal . I, 10, 3)18. Non scholae, sed vitae discimus. (Sen. Ad Luc. XIX, 106, 12)19. Commius reliquique duces ad Alesiam perveniunt. (Caes. Bel. Gal. VII, 79, 1)

20. Germani reges ex nobilitate, duces ex virtute sumunt. (Tac. Germ. VII)21. Decimae legioni Caesar propter virtutem confidebat maxime. (Caes. Bel. Gal . I, 40, 15)22. Solum te in tanta pericula mittam? (Verg. Aen. IX, 200)23. Carpent tua poma nepotes. (Verg. Ecl . IX, 50)24. Mihi quidem Scipio vivit semperque vivet. (Cic. De amic. XXVII, 102)25. Licet ad philosophiam etiam sine viatico pervenire. (Sen. Ad Luc. II, 17, 7)26. Propositum nostrum est secundum naturam vivere. (Sen. Ad Luc. I, 5, 4)27. Facere docet philosophia, non dicere. (Sen. Ad Luc. II, 20, 2)28. Deus et natura nil otiosum facit. (Dante Mon. I, 3; cf. Arist. De caelo I, 4, 271a35)29. Robur confirmat labor, at longa otia solvunt. (Cato. Monost. III, 71)30. Semper labor siccat lacrimas et gaudia fundit. (Cato. Monost. III, 36)31. Verbis inter nos contendimus, non pugnis. (Cic. Par. Stoic. III, 23)32. Epicurus fatum extimescit et ab atomis petit praesidium. (Cic. De fato IX, 18)

33. Ego ibo ad medicum. (Plaut. Menaech. 996)34. Nec bonum nec malum vagina gladium facit. (Sen. Ad Luc. XIV, 92, 12)35. Studia te tua clarum et honestum efficient. (Sen. Ad Luc. II, 21, 2)36. Quis custodiet ipsos custodes? (Iuv. 6, 345)37. Carmina nulla canam. (Verg. Ecl. I, 77)38. Docto homini et erudito vivere est cogitare. (Cic. Tusc. disp. V, 111)39. Ille olim arcana credebat libris. (Hor. Sat. II, 1, 31)40. Tacitum vivit sub pectore vulnus. (Verg. Aen. IV, 67)41. Romae vivimus. (Catul. LXVIII, 34)42. Caste iubet lex adire ad deos. (Cic. De leg. II, 10, 24)43. Summum profecto malum est vivere cum dolore. (Cic. De fin. I, 11, 41)44. Numquam aliud natura; aliud sapientia dicit. (Iuv. XIV, 321)45. Roma, te canimus semperque canemus. (Rut. Nam. 51)


25/82

25

LECCIÓN XII

Sustantivos tema i (3ra. declinación), modelos civis (m.), nubes (f.), mare (n.), animal (n.), urbs (f.), pater(m.).

1. Mens enim et ratio et consilium in senibus est. (Cic. De senec. XIX, 67)2. Mare non sane pretiosis piscibus abundat. (Plin. Epist. II, 17, 28)3. Pulvis et umbra sumus. (Hor. Od . IV, 7, 16)4. Tu mediastinus tacita prece rura petebas, nunc urbem et ludos et balnea vilicus optas. (Hor. Epist .

XIV, 14-5)5. Germani celebrant carminibus antiquis Tuistonem, deum terra editum, et filium Mannum originem

gentis conditoresque. (Tac. Germ. II, 10)6. Navis in mari parvula est. (Sen. Ad Luc. V, 43, 2)7. Pallida mors aequo pulsat pede pauperum tabernas regumque turres. (Hor. Od. I, 4, 13-4)8. Alii parentes, alii liberos, alii coniuges vocibus requirebant. (Plin. Epist . VI, 20)9. Litus multa animalia maris siccis harenis detinebat. (Plin. Epist . VI, 20)

10. Partem noctium studiis vindico. (Sen. Ad Luc. I, 8, 1)11. Navibus atque quadrigis petimus bene vivere. (Hor. Epist . XI, 28-9)12. Caelum crebris imbribus ac nebulis foedum. (Tac. Agric. XII)

EJERCITACIÓN:

13. Numero hostes; virtute Romanus superat. (Tit. Liv. IX, 32)14. Hominis autem finis est perfecte quaerere veritatem. (Aug. Contra Acad. I, 3, 9)15. Mens sana in corpore sano. (Iuv. 10, 356)16. Antonius cogitabat legiones ad urbem adducere. (Cic. Ad fam. XII, 23, 2)17. At sedare sitim fluvii fontesque vocabant. (Lucr. V, 945)18. Non mortem timemus, sed cogitationem mortis. (Sen. Ad Luc. IV, 30, 17)

19. Et in mari et in terra multa possideo. (Petr. XXXIX, 8)20. De tam magna nave ne tabulam quidem naufragus habes. (Petr. CXV, 13)21. Ipse seram teneras maturo tempore vites. (Tibul. I, 1, 7)22. Pan curat ovis (= oves) oviumque magistros. (Verg. Ecl. II, 33)23. Iam navibus cinis incidebat. (Plin. Epist. VI, 16)24. Alexander orbi magnus est; Alexandro orbis angustus est. (Sen. Ret. Suas. I, 3)25. Nullum animal praeter hominem habet notitiam dei. (Cic. De leg. I, 8, 24)26. An tu civem ab hoste natura ac loco, non animo factisque distinguis? (Cic. Par. Stoic. IV, 29)27. Eadem natura vi rationis hominem conciliat homini et ad orationis et ad vitae societatem. (Cic. De offic. I, 4, 11)28. Finem Britanniae non fama nec rumore, sed castris et armis tenemus. (Tac. Agric. XXXIII)29. Iubemus bonam habere mentem. (Petr. CXV, 3)30. Bonae mentis soror est paupertas. (Petr. LXXXIV, 4)31. Tota enim philosophorum vita commemoratio mortis est. (Cic. Tusc. disp. I, 31, 74)

32. Tu soles locorum difficultates arte superare. (Plin. Epist. IV, 1)33. Ipsae iam nubes ruptae super arma cadebant. (Petr. CXXIII, 199)34. Haud multum tempus mentis simulata manebunt. (Cato. Monost . 68)35. Interim e Vesuvio monte pluribus locis latissimae flammae altaque incendia relucebant. (Plin. Epist. VI, 16)


26/82

26

LECCIÓN XIII

Adjetivos modelos acer (m.) , acris (f.) , acre (n.); fortis (m. y f.) , forte (n.); audax (m., f. y n.); ingens (m.,f. y n.).

1. Ars longa; vita brevis; occasio praeceps; experimentum periculosum; iudicium difficile. (Hipocr. Afor. 1, primera parte en Sen. De brev. vit. I, 1)

2. Brevis esse laboro, obscurus fio. (Hor. Ad Pis. 25)3. Omne capax movet urna nomen. (Hor. Od. III, 1, 16)4. Crudelem medicum intemperans aeger facit. (Publ. Syr. 104)5. Egere enim necessitatis est, nihil necesse sapienti est. (Sen. Ad Luc. I, 9, 14)6. Otium divos rogat in patenti Aegaeo nauta. (Hor. Od. II, 16, 1-2)7. Omnia praeclara rara. (Cic. De amic. XXI, 79)8. Audentis (=Audentes) Fortuna iuvat. (Verg. Aen. X, 284)9. Et Venus in silvis iungebat corpora amantum (=amantium). (Lucr. V, 962)10. Rex Iuppiter omnibus idem. (Verg. Aen. X, 112)

EJERCITACIÓN:11. Omnis aetas gravis est. (Cic. De senec. II, 4)12. Amicorum sunt communia omnia. (Cic. De orat. I, 16, 51)13. Leve est miserias ferre; perferre est grave. (Sen. Thy. 307)14. Naturae se sapiens accommodat. (Sen. Ad Luc. II, 17, 9)15. Longum iter est per praecepta, breve et efficax per exempla. (Sen. Ad Luc. I, 6, 5)16. Difficile est proprie communia dicere. (Hor. Ad Pis. 128)17. Non deterret sapientem mors. (Cic. Tusc. disp. I, 38, 11)18. Est patria parens omnium nostrorum. (Cic. De orat. I, 44, 196)19. Omnia bona mea mecum sunt. (Sen. Ad Luc. I, 9, 18)20. Finis pugnantium mors. (Sen. Ad Luc. I, 7, 4)21. Sol omnibus lucet. (Petr. C, 1)

22. Fugientibus equites occurrunt. (Caes. Bel. Gal. VII, 88, 3)23. Mentem mortalia tangunt. (Verg. Aen. I, 462)24. Non facit nobilem atrium plenum fumosis imaginibus. (Sen. Ad Luc. IV, 44, 5)25. Ante omnia necesse est se ipsum aestimare. (Sen. De tranq. anim. VI, 2)26. Num iam sapientes et beati sumus? (Aug. De lib. arb. II, 15, 40)27. Omnia aliena sunt; tempus tantum nostrum est. (Sen. Ad Luc. I, 1, 3)28. Persona est naturae rationabilis individua substantia. (Boe. Contra Eut. & Nest. 3)29. Omnis animi debilitata et humilis et fracta timiditas servitus est. (Cic. Par. Stoic. V, 41)30. Omnia tamquam mortales timetis; omnia tamquam inmortales concupiscitis. (Sen. De brev. vit. III, 4)31. Omnis recta vitae via sapientia est? (Aug. Contra Acad. I, 5, 13)32. Et est et vivit et intelligit in homine mens rationalis. (Aug. De lib. arb. II, 6, 13)33. Vincere velle tuos satis est victoria turpis. (Cato. Monost. III, 61)34. Rationale enim animal est homo. (Sen. Ad Luc. IV, 41, 8)

35. Homo animal sociale. (Sen. De benef. VII, 1, 7)36. Homo natura civile animal est. (Arist. Pol. I, 1253a3, trad. Moerbeke)37. Natura enim homo mundum et elegans animal est. (Sen. Ad Luc. XIV, 92, 11)38. Omnes mali sumus. (Sen. De ira III, 26)39. Te similem sortem rogo. (Sen. Ret. Contr. I, 7, 9)40.Temeritas est videlicet florentis aetatis; prudentia senescentis. (Cic. De senec. VI, 20)41. Di probos mores docili iuventae dant. (Hor. Carm. saec. 45)42. Pleni omnes sunt libri, plenae sapientium voces, plena exemplorum vetustas. (Cic. Pro Arch. 6)43. Homo ad inmortalium cognitionem nimis mortalis est. (Sen. De otio V, 7)44. Vigilare leve est; pervigilare grave. (Mart. IX, 68, 10)45. Amicitiae inmortales; mortales inimicitiae esse debent. (Tit. Liv. 40, 46, 12)


27/82

27

LECCIÓN XIV

Sustantivos tema u (4ta. declinación), modelos motus (m.), manus (f.), cornu (n.).

1. Manus manum lavat. (Petr. XLV, 13)2. Ego poeta sum et non humillimi spiritus. (Petr. LXXXIII, 8)3. Caesar salutem suam Gallorum equitatui committere non audebat. (Caes. Bel. Gal. I, 42, 5)4. In manu illius plumbum aurum fiebat. (Petr. XLIII, 7)5. Morbos perturbatos motus philosophi appellant. (Cic. Tusc. disp. III, 5, 10)6. Pro labore manuum ad officium linguae me compellebam. (Abael. Hist. cal. I, 11)7. Dente lupus; cornu taurus petit. (Hor. Sat. II, 52)8. Defendunt cornua cervum. (Mart. XIII, 94, 1)

EJERCITACIÓN:9. Hoc primum philosophia promittit, sensum communem, humanitatem et congregationem. (Sen. Ad Luc. IV, 44, 5) 10. Equitatus nostri cum equitatu Helvetiorum proelium committunt, et pauci de nostris cadunt. (Caes. Bel Gal. I,

15, 2)11. Atuatuci adventu exercitus nostri crebras ex oppido excursiones faciebant parvulisque proeliis cum nostris

contendebant. (Caes. Bel. Gal. II, 30)12. Passibus ambiguis Fortuna volubilis errat. (Ovid. Trist. V, 8, 15)13. Habebat dominus in minimo digito sinistrae manus anulum grandem subauratum. (Petr. XXXII, 3)14. Initia in potestate nostra sunt; de eventu Fortuna iudicat. (Sen. Ad Luc. II, 14, 16) 15. In praecipitia cursus iste deducit; huius eminentis vitae exitus cadere est. (Sen. Ad Luc. I, 8, 4)16. Morte aut dolore corporis aut luctu animi aut offesione iudicii hominum miserias ponderamus. (Cic. De leg. II,

17, 43)17. Aves eventus significant aut adversos aut secundos. (Cic. De div. II, 37, 78)18. In civitatibus omnia necessaria scholares ad manum habent. (Abael. Hist. cal. I, 11)19. Natura est motus principium secundum se, non per accidens. (Boe. Contra Eut. & Nest. 1)20. Corpus omne habet proprium motum. (Boe. Contra Eut. & Nest. 1)21. An non est omnis metus servitus? (Cic. Par. Stoic. V, 40)22. Sat dulcis labor est cum fructu ferre laborem. (Cato. Monost. III, 73)23. Doctrina est fructus dulcis radicis amarae. (Cato. Monost. III, 40)24. Criminus indultu secura audacia crescit. (Cato. Monost. III, 22)25. Noster animus in motu est. (Sen. Ad Luc. IV, 39, 3)26. Omne enim animal sensus habet. (Cic. De nat. deor. III, 13, 32)27. Ego in portu navigo. (Ter. Andr. 480)28. A solis ortu usque ad occasum. (Vulg. Ps. 112, 3)29. Parvo cultu natura contenta est. (Cic. Tusc. disp. V, 34)30. Pythagoras primum, deinde Plato animum in duas partes dividit, alteram rationis participem facit,

alteram expertem, in participe rationis ponit tranquillitatem, in altera motus turbidos cum irae tumcupiditatis. (Cic. Tusc. disp. IV, 5, 10)


28/82

28

LECCIÓN XV

Sustantivos tema e (5ta. declinación), modelos res (f.), dies (m. o f).Pronombres interrogativos-indefinidos.

1. Nulla dies sine linea. (Aforismo atribuido a Apeles por Plin. Hist. nat. XXXV, 36, 12)2. Vitae summa brevis spem nos vetat inchoare longam. (Hor. Od. I, 4, 15-6)3. Germani nihil neque publicae neque privatae rei nisi armati agunt. (Tac. Germ. XIII)4. Helvetii postero die castra ex eo loco movent. (Caes. Bel. Gal. I, 15, 1)5. Concordia parvae res crescunt. (Sal. Iugur. X, 6)6. Quid est bonum? Rerum scientia. Quid est malum? Rerum imperitia. (Sen. Ad Luc. IV, 31, 6)7. Non est philosophia populare artificium nec ostentationi paratum, non in verbis, sed in rebus est.

(Sen. Ad Luc. II, 16, 3)8. Quid est ratio? Naturae imitatio. Quid est summum hominis bonum? Ex naturae voluntate se gerere.

(Sen. Ad Luc. VII, 66, 39)

EJERCITACIÓN:9. Planities erat magna, et in ea tumulus terrenus satis grandis. (Caes. Bel. Gal. I, 43, 1)10. Spem autem pacis habeo nullam. (Cic. Ad Att. IX, 13, 8)11. Habes res urbanas, in vicem rusticas scribis. (Plin. Epist . II, 11, 25)12. Germani nec dierum numerum sed noctium computant. (Tac. Germ. XI)13. Sol lucem rebus ministrat aufertque tenebras. (Plin. Hist. nat. II, 6)14. De minoribus rebus principes consultant, de maioribus omnes. (Tac. Germ. XI)15. Aut ignorantia nos aut insolentia rerum iracundos facit. (Sen. De ira, II, XXXI, 4)16. Res magna magnos viros desiderat. (Aug. Contra Acad. I, 2, 6)17. Moribus antiquis res stat Romana virisque. (Cic. De re publ. V, 1, 1)18. Naufragium rerum est mulier male fida marito. (Cato. Monost. III, 6)19. Divitiae trepidant; paupertas libera res est. (Cato. Monost. III, 24)

20. Sapientia est rerum humanarum divinarumque scientia. (Aug. Contra Acad. I, 6, 16 = Cic. De off. II, 2, 5)21. Neque contra rem publicam neque iusiurandum ac fidem amici causa vir bonus faciet. (Cic. De offic. III, 10, 43)22. Quid est enim philosophia? Amor sapientiae. Quid philocalia? Amor pulchritudinis. (Aug. Contra Acad. II, 3, 7)23. Consilium rerum omnium sapiens, non exitum spectat. (Sen. Ad Luc. II, 14, 16)24. Populus dabat olim imperium, fasces, legiones, omnia, nunc se continet atque duas tantum res anxius optat,

panem et circenses. (Iuv. 10, 78-81)25. Bona ergo fides est ex animi sententia. (Aug. Contra Acad. II, 5, 12)26. Res est imperiosa timor. (Mart. XI, 58, 8)27. Numerat paucos vix tua vita dies. (Mart. I, 15, 4)28. In quibus rebus quaerit tuus ille sapiens veritatem? (Aug. Contra Acad. I, 8, 23)29. Est igitur res publica res populi; populus autem non omnis hominum coetus quoquo modo congregatus, sed

coetus multitudinis iuris consensu et utilitatis communione sociatus. (Cic. De re pub. I, 39)30. Amicitia est rerum humanarum et divinarum cum benevolentia et caritate consensio. (Aug. Contra Acad. III, 6,

13 = Cic. De amic. 6, 20)


29/82

29

LECCIÓN XVI

Tiempos y temas del perfecto del indicativo.

1. Exemplar testamenti misi tibi. (Plin. Epist. X, 70)

2. Cui deo crinem vovisti? (Petr. CVII, 15)3. At tuba terribili sonitu taratantara dixit. (Enn. Frag . 375b)4. At varios linguae sonitus natura subegit mittere, et utilitas expressit nomina rerum. (Lucr. V, 1028-9)5. Tonanti sancta Mnemosyne Iovi fecunda novies artium peperit chorum Musarum. (Fedr. III, Prol .

18-9)6. Et ego et tua mater ambae meretrices fuimus. (Plaut. Cist. 39)7. Quid habuistis in cena? (Petr. LXVI, 1)8. Nearchus Tarentinus, hospes noster, in amicitia populi Romani permanserat. (Cic. De senec. XII, 41) 9. Ego leve dixero. (Sen. Ad Luc. II, 13, 5) 10. Diligo praestantem, non odi, Cinna, negantem. (Mart. VII, 43, 3)11. Novi enim moderationem animi tui et aequitatem, sed humanitatem et prudentiam intellego. (Cic.

De senec. I, 1)12. Haec olim meminisse iuvabit. (Verg. Aen. I, 203)

EJERCITACIÓN:13. Ego multa tacui, multa pertuli, multa concessi. (Cic. Catil. IV, 1)14. Hominem inter homines me feci. (Petr. LXXIV, 74)15. Litteras Graecas senex didici. (Cic. De senec. VIII, 26)16. Auxit benevolentiam consuetudo. (Cic. De amic. IX, 30)17. Divina natura dedit agros, ars humana aedificavit urbes. (Cato. De re rust. III, 1)18. Mercatorem in provinciam cum imperio ac securibus misimus. (Cic. Verr. II, 4)19. Vos adhuc non cenastis (=cenavistis)? (Petr. LXXIV, 6)20. Summum consilium maiores nostri appellarunt (=appellaverunt) senatum. (Cic. De senec. II, 6)21. Catonem exemplar sapientis viri nobis dii inmortales dederunt. (Sen. De const. sap. II, 1)22. Socrates supremo vitae die de inmortalitate animorum disseruerat. (Cic. De senec. XXI, 78)23. Virtus est vitium fugere, et sapientia prima stultitia caruisse. (Hor. Epist. I, 41-2)24. Non omnia memini et scio. (Plaut. Pers. 186)25. Servi homines sunt et aeque unum lactem biberunt. (Petr. LXXI, 1)26. In Timaeo mundum aedificavit Platonis deus. (Cic. Tusc. disp. I, 25, 61)27. Non enim philosophi solum, verum etiam maiores nostri superstitionem a religione separaverunt. (Cic. De nat

deor. II, 28, 71)28. Dedit eadem natura beluis sensum et appetitum. (Cic. De nat. deor. II, 47, 21)29. Omnia persolvi (Tib. I, 5, 17)30. Somnum, hercle, ego hac nocte oculis non vidi meis. (Ter. Heaut . 941)31. Tu me fecisti locupletem. (Hor. Epist. I, 7, 15)32. Lupus villam intravit. (Petr. LXII, 11)

33. Servi vinum dedere in manus. (Petr. XXXIV, 4)34. Vacca et capella et patiens ovis iniuriae socii fuere cum leone in saltibus. (Fedr. I, 5, 3-4)35. Dies continuos quinque Caesar pro castris suas copias produxit et aciem instructam habuit. (Caes. Bel. Gal. I,

48, 3)36. Alteri se in montem receperunt; alteri ad impedimenta et carros suos se contulerunt. (Caes. Bel. Gal. I, 26, 1)37. Pater tuus tibi terras, te terris reliquit. (Plin. Pan. Traian. 10, 6)38. Ad maiora quaedam nos natura genuit et conformavit. (Cic. De fin. I, 6, 23)39. Nulla fides umquam miseros elegit amicos. (Luc. VIII, 535)40. Sum semperque fui pauper. (Mart. V, 13, 1)41. Omnia novit graeculus esuriens. (Iuv. III, 77-8)42. Me ad istam faciem bona uxor et mala fortuna perduxit. (Apul. Met. I, 7, 10)43. Primus in orbe deos fecit timor. (Stat. Theb. III, 661)44. Ego ruri cenavero. (Plaut. Cas. 781)

45. Aquila in sublimi quercu nidum fecerat. (Fedr. II, 4, 1)


30/82

30

LECCIÓN XVII

Proposiciones sustantivas de acusativo sujeto e infinitivo verbo.

1. Te fortunatum esse non aestimas? (Boe. Con. Phil. II, 3)2. Pompeium nobis amicissimum constat esse. (Cic. Ad Att. I, 12, 3)3. An clamant homines beatos se esse? (Aug. De lib. arb. II, 13, 35) 4. Bonum esse constat. (Boe. De hebdom.)5. Erit igitur in consolationibus prima medicina docere aut nullum malum esse aut admodum parvum.

(Cic. Tusc disp. III, 32, 77)6. Nolebam illum nostrum familiarem sermonem in alienas manus devenire. (Cic. Ad Att. I, 9, 1)7. Quosdam ait Epicurus ad veritatem sine ullius adiutorio exisse, fecisse sibi ipsos viam. (Epicur.

Frag. 192 en Sen. Ad Luc. V, 52, 3)8. Philosophia docuit colere divina, humana diligere, et penes deos imperium esse, inter homines

consortium. (Sen. Ad Luc. XIV, 90, 3)

EJERCITACIÓN:9. Cupio me esse clementem. (Cic. Catil. I, 4, 1)10. Video te alte spectare. (Cic. Tusc. disp. I, 34, 82)11. Verbis abundare te semper putas, o Graecia. (Cic. Tusc. disp. II, 15, 35)12. Scies Epicurum esse hominem divinum. (Petr., CIV, 3)13. Pisces natare oportet. (Petr. XXXIX, 3)14. Placet Stoicis omnia peccata esse paria. (Cic. Acad. II, 133)15. Est in animo quasi insculptum esse deos. (Cic. De nat. deor. II, 4, 12)16. Constat nos beatos esse velle. (Aug. De lib. arb. II, 9, 26)17. Sine ulla dubitatione dicimus beatos nos esse velle. (Aug. De lib. arb. II, 9, 26)18. Summum bonum beatitudinem esse definivimus. (Boe. Cons. Phil. III, 2, 11)19. Stoici omnia fato fieri dicunt. (Cic. De fato XV, 33)

20. Nescis exilium scelerum esse poenam? (Cic. Par. Stoic. IV, 30)21. Fuisse apud eos et Herculem Germani memorant. (Tac. Germ. III)22. Solemus dicere summum bonum esse secundum naturam vivere. (Sen. De otio, V, 1)23. Dasne sapientiam rectam viam vitae esse? (Aug. Contra Acad. I, 5, 13)24. Credo deos inmortales sparsisse animos in corpora humana. (Cic. De senec. XXI, 77)25. Hoc dasne aut manere animos post mortem aut morte ipsa interire? (Cic. Tusc. dips. I, 11, 25)26. Aristoteles quidem ait omnes ingeniosos melancholicos esse. (Cic. Tusc. disp. I, 33, 80)27. Utile est rei publicae nobiles homines esse dignos maioribus suis. (Cic. Pro Sex. 6)28. Tu tam egregios viros censes tantas res gessisse sine causa? (Cic. De fin. I, 10, 35)29. Numquam se cenasse domi Philo iurat. (Mart. V, 47 1)30. Temere dedi Ciceronem fuisse sapientem. (Aug. Contra Acad. I, 3, 8)


31/82

31

LECCIÓN XVIII

Grados y aspectos del verbo.Oraciones enunciativas e interrogativas, potenciales e irreales, volitivas e imperativas.Objeto en genitivo

I. Clasificación de las oraciones simples, según los modos verbales.

Clave de traducción, con p.e. sum, es, esse, fui:

pasados pluscuamperfecto perfecto infecto

presente futuro

1. indicativo fueram fui eram sum ero = fuero

nonreal "había sido" "fui/he sido

/hube sido""era" "soy" "seré" ("fuere"

en prótasiseventual)

subjuntivo fuissem -- essem sim = fuerim --2. potencial -- -- -- "sería" --non3. irreal "habría sido" -- "sería" (1) -- --4. deseo

potencial-- -- --

(+ exhortacióny permisión)"sea" ("fuera"en prótasis

potencial)

--ne

5. deseoirreal

"hubiera/hubiesesido"

-- "fuese" -- --

6.deliberación-duda

potencial

-- -- --"soy"

--

non

7.deliberación-duda irreal

"había sido" -- "era" -- --

(1) Nótese que el latín tiene dos irrealidades, la de un pasado cercano y la de un pasado remoto.

1. Reales con indicativo presente, pasados y futuro. (Lecciones I-XVII)

2. Potenciales de presente

1. Quid igitur faciam? (Ter. Eun. I, 1, 1)2. Tu illi nihil dixeris? (Cic. Ad Att . I, 11)

3. Irreales de pasado infecto y pluscuamperfecto3. Nemo umquam sine magna spe inmortalitatis se pro patria offerret ad mortem. (Cic.

Tusc. disp. I, 5, 32)4. Ego homuncio id non facerem? (Ter. Eun. 590)5. Quis pertulisset iniuriam? (Boe. Con. Phil. IV, 4, 35)

4. Desiderativas, exhortativas y permisivas potenciales de presente6. Ut illum di deaeque perdant. (Ter. Eun. 302)7. Utinam dies iam venerit. (Plin. Epist.. III, 18, 10)8. Sit nox cum somno, sit sine lite dies. (Mart. II, 90, 10)9. Vivorum meminerimus. (Petr. XLIII, 1)10. Nomina declinare et verba in primis pueri sciant . (Quint. Inst. orat. I, 4, 22)


32/82

32

11. Ne sit sane summum malum dolor, malum certe est . (Cic. Tusc. disp. II, 14)

5. Desiderativas irreales de pasado infecto y pluscuamperfecto12. Utinam te di perderent. (Plaut. Capt. 537)13. Ut minus vitae cupidi fuissemus. (Cic. Ad fam. XIV, 4)14. Utinam istam calliditatem hominibus dei ne dedissent. (Cic. De nat. deor. III, 75)

6. Deliberativas-dubitativas potenciales de presente15. Adeam an fugiam? (Plaut. Aul. IV, 9, 20)

7. Deliberativas-dubitativas irreales de pasado infecto y pluscuamperfecto16. Utrum irem an redirem? (Sen. Ad Luc. V, 53, 2)

8. Imperativas de presente y futuro

presente(cordial)

futuro(orden

perentoria)-- --es ("se") esto ("se")-- esto ("sea")-- --este ("sed") estote ("sed")

ne 8. imperativo

-- sunto ("sean")

17. Es animo forti. (Cato. Disth. II, 14)18. Procul este, profani. (Verg. Aen. VI, 528)19. Salus populi suprema lex esto. (Cic. De leg. III, 3)20. Regio imperio duo magistratus sunto. (Cic. De leg. III, 8)

21. Cogita te mortalem esse, me senem. (Sen. Ad Luc. IV, 35, 3)22. Vos exemplaria Graeca nocturna versate manu, versate diurna. (Hor. Ad Pis. 268-9)23. Ne time. (Plaut. Cas. 835)24. Noli timere. (Sen. Ad Luc. I, 12, 10)25. Confer nostram longissimam aetatem cum aeternitate. (Cic. Tusc. disp. I, 39) 26. Tolle, lege. (Aug. Conf. VIII, 12, 29)27. Credite mihi: assem habeas, assem valeas. (Petr. LXXVII, 6)28. Venite, mortales, ad philosophiam. (Aug. Contra Acad. III, 9, 20)29. Hominem mortuum, inquit lex in XII tabulis, in urbe ne sepelito neve urito. (Cic. De leg. II, 58)30. Aequam memento rebus in arduis servare mentem. (Hor. Od. II, 3, 1-2)

II. Forma externa de las oraciones interrogativas

1) simplesa) sobre la totalidad, con o sin adverbios-- / -ne / non / an (no se sabe qué respuesta seguirá)1. Tu me mones? (Sen. Ad Luc. III, 27, 1)2. Videsne illam urbem? (Cic. De rep. VI, 11)3. Non cinis ille poetae felix? (Pers. I, 36)4. An medicina ars est? (Cic. De div. XIV, 24)

nonne (supone respuesta afirmativa)5. Nonne vides guttas pertundere saxa? (Lucr. IV, 1287)

num (supone respuesta negativa)6. Num aurea quaeris pocula? (Sen. Ad Luc. XX, 119, 13)


33/82

33

b) sobre un elemento de la oración# con pronombres interrogativos: quis?; uter?, etc.7. Vir bonus est quis? (Hor. Epist. I, 16, 40)8. Uter vincat? (Sen. Ad Luc. II, 14, 13)

# con adverbios interrogativos: ubi?, quo?, quando?, quomodo?, cur?, etc.9. Cur timeat mortem homo? (Sen. Ad Luc. XVII, 104, 25)

10. Quando tam multa disces? (Sen. Ad Luc. IX, 75, 9)

2) dobles

primer miembro----ne

uter, utra, utrum

segundo miembroan (no se sabe que respuesta seguirá)annon (supone respuesta afirmativa)necne (supone respuesta negativa)

11. Quam figuram habent ista animalia? Hominis an ferae? (Sen. Ad Luc. XIX, 113, 22)12. Suntne dei necne sunt? (Cic. De nat deor. I, 61)13. Utrum servus sum an liber? (Petr. LVII, 9)14. Praecepta sunt necessaria annon? (Sen. Ad Luc. XV, 94, 12)15. Utrum autem mavis ex inopia saturitatem an in copia famem? (Sen. Ad Luc. II, 19, 7)


34/82

34

LECCIÓN XIX

Períodos adverbiales con prótasis modal-comparativa, condicional, locativa y temporal; reales, potenciales, irreales y eventuales.

período prótasis apódosis ejemplo traducción Rex es, si recte facis. Eres rey, si obras

rectamente. Rex eras, si recte

faciebas

Eras rey, si obrabasrectamente

Rex fuisti, si recte

fecisti

Fuiste rey, siobraste rectamente

real indicativo presente o pasados

oraciónsimple

Rex fueras, si recte

feceras

Habías sido rey, sihabías obrado

rectamente

eventual futuros futuros

Rex eris ( = fueris), sirecte facies

( = feceris). (Isid. Etym. IX, 3, 4)

Serás rey, siobrares rectamente.

potencialsubjuntivo

presente o pretérito perfecto

subjuntivo presente o pretérito perfecto

Rex sis ( = fueris), sirecte facias

( = feceris).

Serías rey, siobraras rectamente.

deinfecto

subjuntivo pretérito infecto Rex esses, si recte faceres.

Serías rey, siobrases rectamente.

irreal

de plus-cuam- perfecto

subjuntivo pretérito pluscuamperfecto Rex fuisses, si recte fecisses. Habrías sido rey, sihubieras (hubieses)obrado rectamente.

1. Donec eris felix, multos numerabis amicos; tempora si fuerint nubila, solus eris. (Ovid. Trist. I, 9, 5-6)

2. Libertas si aequa non est, ne libertas quidem est. (Cic. De re publ. I, 47)3. Mulieres si non essent, omnia pro luto haberemus. (Petr. LXVII, 10)4. Hectora quis nosset (=novisset), si felix Troia fuisset? (Ovid. Trist. IV, 3, 75)5. Ut sementem feceris, ita metes. (Cic. De orat. II, 261)6. Quot homines, tot sententiae. (Ter. Phorm. 454)7. Dum Fortuna manet, vultum servatis, amici; cum cecidit, turpi vertitis ora fuga. (Petr. LXXX, 9)

8. Romani ubi solitudinem faciunt, pacem appellant. (Tac. Agric. XXX)9. Pudet me generis humani, quotiens scholam intravi. (Sen. Ad Luc. IX, 76, 4)

EJERCITACIÓN:10. Vinum si non placet, mutabo. (Petr. XLVIII, 1)11. Iacerent in tenebris omnia, nisi litterarum lumen accederet. (Cic. Pro Arch. 6)12. Si ad naturam vives, numquam eris pauper; si ad opiniones, numquam eris dives. (Epicur. Frag . 201 en Sen.

Ad Luc. II, 16, 7)13. Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem. (Cic. Ad fam. XIII, 1)14. Qualis dominus, talis et servus. (Petr. LVIII, 3)15. Nemo unus homo uni homini tam carus umquam fuit, quam tu populo Romano. (Sen. De clem. I, 5)

16. Omnia promittis, cum tota nocte bibisti. (Mart. XII, 12, 1-2)17. Libitiarius sic solebat cenare, quomodo rex. (Petr. XXXVIII, 15)


35/82

35

18. Vivamus, dum licet esse bene. (Petr. XXXIV, 10)19. Talis est sapientis animus, qualis mundus super lunam. (Sen. Ad Luc. VI, 59, 16)20. Si tacuisses, philosophus mansisses. (Boe. Cons. Phil. II, 7, 20)21. Luxuriosi vitam suam esse in sermonibus, dum vivunt, volunt. (Sen. Ad Luc. XX, 122, 14)22. Si virtutes sunt pares inter se, paria esse etiam vitia necesse est. (Cic. Par Stoic. III, 21)23. Aves si prosperos eventus ostenderunt, certe fefellerunt. (Cic. De divin. II, 37, 79)

24. Nihil est enim unum uni tam simile, tam par, quam omnes inter nosmet ipsos sumus. (Cic. De leg. I, 10, 28)25. Ex igne ut fumus, sic fama ex crimine surgit. (Cato. Monost. III, 14)26. Omnia necessitas efficit. Id si verum est, nihil est in nostra potestate. (Cic. De fato XIV, 31)27. Dum te inanem videbo, divitem non putabo. (Cic. Par. Stoic. VI, 44)28. Si omnia antecedentibus causis fiunt, omnia naturali conligatione conserte contexteque fiunt. (Cic. De fato

XIV, 31)29. Quando ego tuum non curo, ne cura meum. (Ter. Adel. 802)30. Sic vive cum hominibus, tamquam deus videat. (Sen. Ad Luc. I, 10, 5)31. Sic cum inferiore vivas, quemadmodum tecum superiorem velis vivere. (Sen. Ad Luc. V, 47, 12)32. Qualis est arbor, talis est fructus. (Loth. De mis. hum. cond. VIII, 1)33. Si magistratus hoc scierint, ibis in crucem. (Petr. CXXXVII, 2)34. Antequam de re publica dicam, exponam vobis consilium meum. (Cic. Philip. I, 1)35. Videtis nihil esse morti tam simile, quam somnum. (Cic. De senec. XXII, 81)

36. Quocumque me verto, argumenta senectutis meae video. (Sen. Ad Luc. I, 12, )37. Ipsa vita nostra, cum hic vivimus, est in potestate Fortunae. (Aug. Contra Acad. III, 2, 4)38. Nubere Paula cupit nobis; ego ducere Paulam nolo: anus est. Vellem, si magis esset anus. (Mart. X, 8)39. Si deus est, unde mala? Bona vero unde, si non est? (Boe. Con. Phil. I, 4, 30)40. Omnes aequo animo parent, ubi digni imperant. (Publ. Syr. 488)


36/82

36

LECCIÓN XX

Períodos adverbiales con prótasis causal, concesiva, consecutiva y final

1. Non multum oportet consilio credere, quia suam habet Fortunam ratio. (Petr. LXXXII, 6)2. Natura nos cognatos edidit, cum ex isdem et in eadem gigneret. (Sen. Ad Luc. XV, 95, 52)3. Tiberis, quamquam fossam providentissimus imperator fecit, exhaustus premit valles. (Plin. Epist.

VIII, 17)4. Pollio amat nostram, quamvis est rustica, musam. (Verg. Ecl. III, 84)5. Nil bene cum facias, tamen magnus es ardelio. (Mart. II, 7, 7)6. Nemo tam puer est, ut Cerberum timeat. (Sen. Ad Luc. III, 24, 18)7. Ut celerius rostrum barbatum haberem, labra de lucerna ungebam. (Petr. LXXV, 10)8. Angusta est domus animae meae, quo venias ad eam. (Aug. Conf. I, 5, 6)9. Sapiens exerceat amicitiam, ne tam magna virtus iaceat. (Sen. Ad Luc. I, 9, 8)

EJERCITACIÓN:10. Non sumus in illius potestate, cum mors in nostra potestate sit. (Sen. Ad Luc. XIV, 91, 21)11. Miserum te iudico, quod numquam fuisti miser. (Sen. De prov. 43)12. Senectus enim quamvis non sit gravis, tamen aufert viriditatem. (Cic. De amic. 11, 16)13. Quamquam tu bella es, malum tibi magnum dabo. (Plaut. Bacch. 1171)14. Licet superbus ambules pecunia, Fortuna non mutat genus. (Hor. Epod. IV, 5-6)15. Erus meus me a portu praemisit domum, ut haec nuntiem uxori suae. (Plaut. Amph. 195)16. Non sum tam demens, ut aegrotare cupiam. (Sen. Ad Luc. V, 47, 4)17. Utilis est ira, quia contemptum effugit, quia malos terret. (Sen. De ira XI, 1)18. In omnem vitam unguento abstinemus, quoniam optimus odor in corpore est nullus. (Sen. Ad Luc. XVII, 108,

16)19. Ab hac divina contemplatione abductum animum in sordida et humilia pertraximus, ut avaritiae serviret. (Sen.

Ad Luc. XIX, 110, 9)

20. Confirmabis animum vel ad mortis vel ad vitae patientiam, et ne nimis amemus vitam et ne nimis oderimus.(Sen. Ad Luc. III, 24, 24)21. Quia lumen caecis oculis non videbam, non oculorum putabam culpam esse, sed solis. (Hier. Epist. 22)22. Sic nos amantissima nostri natura disposuit, ut dolorem aut tolerabilem aut brevem faceret. (Sen. Ad Luc. IX,

78, 7)23. Quoniam iam nox est, vestra tecta discedite. (Cic. Catil. III, 29)24. Explicavi sententiam meam, tuum iudicium ut cognoscerem. (Cic. De fin. I, 21, 72)25. Numquam tam male est Siculis, quin aliquid facete et commode dicant. (Cic. Verr. II, 4, 95)


37/82


38/82

38

LECCIÓN XXII

Perfecto de la voz medio-pasiva

1. Patet omnibus veritas, nondum est occupata; multum ex illa etiam futuris relictum est. (Sen. Ad Luc.IV, 33, 11)

2. Magorum mos est non humare corpora suorum, nisi a feris sint ante laniata. (Cic. Tusc. disp. I, 45,109)

3. Scitote homines in duas partes esse divisos, nam aut captantur aut captant. (Petr. CXVI, 7)4. Dictum est ab eruditissimis viris nisi sapientem liberum esse neminem. (Cic. Par. Stoic. V, 33)5. Acriter utrimque usque ad vesperum pugnatum est. (Caes. Bel. Gal I, 50, 2)

EJERCITACIÓN:6. Alea iacta est. (Suet. Caes. 32)7. Senex in patriam revertor, unde puer profectus sum. (Liv. XXX, 29)8. A me Asia tota peragrata est. (Cic. Brut. 315)

9. Gradus templorum ab infima plebe completi erant. (Cic. Ad Att. IV, 1, 5)10. Animadvertite, iudices, omnem accusatoris orationem in duas divisam esse partes. (Cic. Cluent. 1)11. Gyges repente anuli beneficio rex exortus est. (Cic. De off. III, 38)12. Dominus in domo factus sum. (Petr. LXXVI, 1)13. Sophocles a filiis in iudicium vocatus est. (Cic. De senec. 14)14. Menti regnum totius animi a natura tributum est. (Cic. Tusc. disp. III, 5, 11)15. Ita ancipiti proelio diu atque acriter pugnatum est. (Caes. Bel. Gal. I, 26, 1)16. Ius datum est omnibus. (Cic. De leg. I, 12, 33)17. Dictum est ab eruditissimis viris nisi sapientem liberum esse neminem. (Cic. Par. Stoic. V, 33)18. Intellectus universalium rerum ex particularibus sumptus est. (Boe. Contra Eut. & Nest. 3)19. Sensus autem interpretes ac nuntii rerum in capite tamquam in arce mirifice ad usus necessarios et facti et

conlocati sunt. (Cic. De nat deor. II, 56, 140)20. Tu sub principe duro temporibusque malis ausus es esse bonus. (Mart. XII, 3, 11-12)


39/82

39

LECCIÓN XXIII

Sum y sus compuestos. Doble dativo de interés: genérico y específico

1. Duae legiones praesidio impedimentis erant. (Caes. Bel. Gal. II, 19)2. Mihi legiones peditumque pugna curae erunt. (Tit. Liv. VIII, 38, 16)

3. Adsum amicis. (Cic. De senec. XI, 38)4. Remedia non prosunt, nisi inmorantur. (Sen. Ad Luc. IV, 40, 4)5. Hoc opus multas manus poscit, at eae porro non desunt. (Plin. Epist. X, 41)6. Abest a sapiente aegritudo. (Cic. Tusc. dips. III, 10, 2).7. Liscius summo magistratui praeerat. (Caes. Bel. Gal. I, 16, 5)8. Mons suberat circiter mille passuum. (Caes. Bel. Gal. I, 25, 5)9. Num tantum obsum rei publicae? (Cic. Ad Att. II, 1, 6)10. Sententiae declarant inesse in animis hominum divina quaedam. (Cic. Tusc. disp. I, 56)11. Non potest res tanta sine adminiculo numinis stare. (Sen. Ad Luc. IV, 41, 5)12. Nisi crebris subsidiis ac totius diei labore milites essent defessi, omnes hostium copiae deleri

potuissent. (Caes. Bel. Gal. VII, 88)13. Caesar negat se more et exemplo populi Romani posse iter ulli per provinciam dare. (Caes. Bel. Gal.

I, 7, 3)

EJERCITACIÓN:14. Ira saepius sibi exitio est. (Sen. De ira, I, XI, 2)15. Ager uberi est solo. (Pont. De princ. 33)16. Utinam ea res ei voluptati sit. (Cic. Ad fam. XIV, 1)17. Cum libellis mihi plurimus sermo est. (Sen. Ad Luc. VII, 67, 2)18. Tu non adfuisti. (Cic. De amic. 7)19. In his rebus nihil omnino interest. (Cic. De fin. I, 30)20. Nihil tam utile est, ut in transitu prosit. (Sen. Ad Luc. I, 2, 3)21. Nulla meis aberit titulis Romana potestas. (Lucan. V, 664)22. Nemo potest personam diu ferre. (Sen. De clem. I, 6)

23. Tantus sum, ut possim excitare rumorem? (Sen. Ad Luc. V, 43, 1)24. Numquam igitur digne satis laudari philosophia poterit. (Cic. De senec. I, 2)25. Non omnia possumus omnes. (Verg. Ecl. VIII, 63)26. Adesse Romanos nuntiatur. (Caes. Bel. Gal. VI, 4, 1)27. Carmina vel caelo possunt deducere lunam. (Verg. Ecl. VIII, 69)28. Nos, nos, dico aperte, consules desumus. (Cic. Catil. I, 3)29. Peripateticis placet nihil interesse inter sapientiam et sapere. (Sen. Ad Luc. XIX, 117, 11)30. Cui tandem vitio advocatus defuit? (Sen. De ira, II, XIII, 1)31. Infimi animi est pati non posse divitias. (Sen. Ad Luc. I, 5, 6)32. Nullus est liber tam malus, ut non aliqua parte prodesset. (Plin. Epist. III, 5)33. Nolo tibi umquam deesse laetitiam. (Sen. Ad Luc. III, 23, 3)34. Quod enim munus rei publicae adferre maius meliusve possumus, quam si docemus atque erudimus

iuventutem? (Cic. De div. II, 2, 4)

35. Deus et materia integro perfectoque intellectu intelligi non possunt. (Boe. Contra Eut. & Nest. 1)36. Magnae nobis est sollicitudini valetudo tua. (Cic. Ad fam. XVI, 8)37. Nihil accidere bono viro mali potest. (Sen. De prov. II, 1)38. Animus tuus nihil sibi deesse putat. (Cic. Par. Stoic. VI, 43)39. Existimatisne beatos nos esse posse? (Aug. Contra Acad. I, 2, 5)40. Multi beatam vitam in cantu vocum et nervorum et tibiarum sibi constituunt; et cum ea sibi desunt, se miseros

iudicant; cum autem adsunt, efferuntur laetitia. (Aug. De lib. arb. II, 13, 35)41. Neque enim valetudinis curatio neque navigatio neque agri cultura neque frugum fructuumque

reliquorum perceptio et conservatio sine hominum opera nulla esse potuissent. Cic. De offic. II, 3, 12)42. Urbes vero sine hominum coetu non potuissent nec aedificari nec frequentari. (Cic. De offic. II, 4, 15)43. Mundum temerariis agi fortuitisque casibus putas an ullum credis ei regimen inesse rationis? (Boe. Con. Phil.

I, 6, 3)44. Amicitia semper prodest; amor aliquando etiam nocet. (Sen. Ad Luc. IV, 35, 1)

45. Peras imposuit Iuppiter nobis duas, propriis repletam vitiis post tergum dedit, alienis ante pectus suspenditgravem. Hac re videre nostra mala non possumus. Alii simul delinquunt, censores sumus. (Fedr. IV, 10 Devitiis hominum)


40/82

40

LECCIÓN XXIV

Grado comparativo del adjetivo y del adverbio

1. Amicitia remissior esse debet et liberior et dulcior et ad omnem comitatem facilitatemque proclivior.(Cic. De amic. XVIII, 66)

2. Deteriores omnes sumus licentia. (Ter. Heaut. 483)3. Nihil est enim virtute amabilius. (Cic. De amic. VII, 28)4. Vilius argentum est auro, virtutibus aurum. (Hor. E pist. I, 52)5. Turpitudo peius est, quam dolor. (Cic. Tusc. disp. II, 13)

EJERCITACIÓN:6. Nihil homine admirabilius. (Pico Mirand. De dig. hom. 1)7. Natura infirmitatis humanae tardiora sunt remedia, quam mala. (Tac. Agric. III)8. Ex eius lingua melle dulcior fluebat oratio. (Cic. De senec. X, 31)9. Nihil est otiosa senectute iucundius. (Cic. De senec. XIV, 49)

10. Quid enim stultius, quam incerta pro certis habere, falsa pro veris? (Cic. De senec. XIX, 68)11. Video meliora proboque, deteriora sequor. (Ovid. Met. VII, 20-1)12. Intolerabilius nihil est, quam femina dives. (Iuv. 6, 460)13. Qui me vir fortior? (Plaut. Asin. 557)14. Mente nihil homini dedit deus ipse divinius. (Cic. De offic. III, 10, 44)15. Ad altiora quaedam et magnificentiora nati sumus. (Cic. De fin. II, 34, 113)16. Nullum theatrum virtuti conscientia maius est. (Cic. Tusc. disp. II, 26, 64)17. Orationem nullam putabant Stoici illustriorem ipsa evidentia reperiri posse. (Cic. Acad. II , 6, 17)18. Homines amplius oculis, quam auribus, credunt. (Sen. Ad Luc. I, 6, 5)19. Invidia Siculi non invenere tyranni maius tormentum. (Hor. Epist . I, 2, 58-9)20. Quanto maior eris, tanto modestior esto. (Cato. Monost. III, 20)


41/82

41

LECCIÓN XXV

Participios presente, pasado y futuro

1. Imagines nobis amicorum absentium iucundae sunt. (Sen. Ad Luc. IV, 40, 1)2. Timeo Danaos et dona ferentis (= ferentes). (Verg. Aen. II, 49)3. Disputationes et litterata conloquia et ex praeceptis sapientium verba collecta et eruditu sermo non

ostendunt verum robur animi. (Sen. Ad Luc. III, 26, 6)4. Canis ingens catena vinctus in pariete erat pictus superque quadrata littera scriptum ‘cave canem’.

(Petr. XXIX, 1)5. Ad rivum eundem lupus et agnus venerant siti compulsi. (Fedr. I, 1, 1)6. Victurus genium debet habere liber. (Mart. VI, 61, 10)7. Sed mihi locum signare satis est: non enim doceo, sed admoneo docturos. (Quint. Inst. orat. I, 4, 17)

EJERCITACIÓN:8. Omnibus enim versus facientibus nomen poeta est. (Sen. Ad Luc. VI, 58, 17)9. Mitto tibi navem prora puppique carentem. (Frase de saludo)10. Tu frigus amabile fessis vomere tauris praebes et pecori vago. (Hor. Od. III, 13, 10-3)11. Dies longa videtur opus debentibus. (Hor. Epist . I, 1, 21)12. Mens homines antea dissociatos iucundissimo inter se sermonis vinclo conligavit. (Cic. De re publ. III, 2, 3)13. Color arte compositus inquinat corpus, non mutat. (Petr. CII, 15)14. Ave Caesar, morituri te salutant. (Suet. Claud. 21)15. Sapiens nocituram potentiam vitat. (Sen. Ad Luc. II, 14, 8)16. De re publica ex tuis litteris, ut antea tibi scripsi, cum praesentia, tum etiam futura magis expecto. (Cic. Ad

fam. II, 10, 4)17. Quid possum praesertim nihil agens agere melius? (Cic. Tusc. disp. II, 1, 1)18. Ego multa etiam breviter et commode dicta memoriae mandabam. (Cic. De amic. 1)19. Armorum unica Germanis cura est in alia neglegentibus. (Sen. De ira, I, XI, 2)20. Dionysius quidem tyrannus Syracusis expulsus Corinthi pueros docebat. (Cic. Tusc. disp. III, 12, 27)21. Utrum praecepta veras opiniones habenti de bonis malisque sunt necessaria an non habenti? (Sen. Ad Luc. XV,

94, 12)22. Vere dici potest magistratum legem esse loquentem. (Cic. De leg. III, 1, 3)23. Superstitio fusa per gentes oppressit omnium fere animos atque hominum imbecillitatem occupavit. (Cic. De

div. II, 72, 148)24. Nemo cunctam intuens terram de divina ratione dubitaret. (Cic. De nat deor. II, 38)25. Sapientiae notionem in mente habemus impressam. (Aug. De lib. arb. II, 9, 26)26. Nemo vult aliquid nolens. (Aug. De lib. arb. II, 14, 37)27. Arma ab aliis posita ab aliis erepta sunt. (Cic. Marc. 10)28. Ranae vagantes liberis paludibus clamore magno regem petiere (= petivere/petiverunt) a Iove. Pater deorum

risit atque illis dedit parvum tigillum. (Fedr. I, 2, 10-11, 13-14)29. Omnia mortalium opera mortalitate damnata sunt; inter peritura vivimus. (Sen. Ad Luc. XI, 91, 12)30. Socratis morti illacrimari soleo Platonem legens. (Cic. De nat deor. III, 33, 82)


42/82

42

LECCIÓN XXVI

Valor protásico de los participios presentes y pasados (ablativo absoluto)

1. Urbe capta domum reduco exercitum. (Plaut. Bacch. 1070)2. Veniebamus in forum deficiente iam die. (Petr. XII, 1)3. Helvetii omnibus rebus ad profectionem comparatis diem dicunt. Is dies erat a.d. V Kal. Apr. L.

Pisone, A Gabinio consulibus. (Caes. Bel. Gal. I, 6, 4)4. Turribus autem excitatis tamen has altitudo puppium superabat. (Caes. Bel. Gal. III, 14, 4)5. Natura duce errari nullo pacto potest. (Cic. De leg. I, 20)

EJERCITACIÓN:6. Ergo regibus occisis subversa iacebat pristina maiestas soliorum et sceptra superba. (Lucr. V, 1136-7)7. Caesar oppidum Noviodunum propter latitudinem fossae murique altitudinem paucis defendentibus expugnare

non potuit. (Caes. Bel. Gal. II, 12, 2)8. Brevitatem sum secutus te magistro. (Cic. Ad fam. XI, 28)9. Dis adiuvantibus, nobis vigilantibus, populo Romano consentiente, erimus brevi tempore liberi. (Cic. Phil. III,

14)10. Archias Romam venit Mario consule et Catulo. (Cic. Pro Arch. 3)11. Artes innumerabiles repertae sunt docente natura. (Cic. De leg. I, 8, 26)12. Inter bonos viros ac deos amicitiae est conciliante virtute. (Sen. De prov. I, 5)13. Iuppiter resoluto mundo et dis in unum confusis, paulisper cessante natura acquiescit sibi cogitationibus suis

traditus. (Sen. Ad Luc. I, 9, 16)14. Me libente eripies mihi hunc errorem. (Cic. Ad Atic. X, 4, 6)15. Caesar exploratis regionibus a militibus, albente caelo omnes copias castris eduxit. (Caes. Bel. civ. 68)


43/82

43

LECCIÓN XXVII

Proposiciones con pronombres relativos

1. Nusquam est, qui ubique est. (Sen. Ad Luc. I, 2, 2)2. Vbi sunt ergo ii, quos miseros dicis? (Cic. Tusc. disp. I, 5)3. Cui prodest scelus, is fecit. (Sen. Med. 500)4. Neque di, quos tu castissime coluisti, neque homines, quibus ego semper servivi, nobis gratiam

retulerunt. (Cic. Ad fam. XIV, 4, 1)5. Accipe a me auxilia, quibus munire te possis. (Sen. Ad Luc. II, 13, 3)6. Hoc ego tuque sumus, sed quod sum, non potes esse. Tu quod es, e populo quilibet esse potest. (Mart.

V, 13, 9-10)7. Nihil mihi videtur infelicius eo, cui nihil umquam evenit adversi. (Sen. De prov. III, 3)8. Ego hanc clementem vitam urbanam atque otium secutus sum et, quod fortunatum isti putant,

uxorem non habui. (Ter. Adel . 43)9. Cum legere non possis, quantum habueris, satis est habere, quantum legas. (Sen. Ad Luc. I, 2, 3)10. Quaecumque est hominis definitio, in omnes valet. (Cic. De leg. I, 10, 28)

EJERCITACIÓN:10. Felix, qui potuit rerum cognoscere causas; fortunatus et ille, deos qui novit agrestis (=agrestes). (Verg. Geor.

II, 490, 493)11. Quod hodie non est, cras erit. (Petr. XLV, 3)12. Alterum est, quod loquimur; alterum, de quo loquimur. (Quint. Inst. orat.. I, 4, 18)13. Alteri ne feceris, quod tibi fieri non vis. (Vulg. Tob. 4, 15)14. Arbores seret diligens agricola, quarum aspiciet bacam ipse numquam. (Cic. Tusc. disp. I, 14, 31)15. Spina etiam grata est, ex qua spectatur rosa. (Publ. Syr. 95)16. Nec grata est facies, cui gelasinus abest. (Mart. VII, 25, 6)17. Sic eat, quaecumque Romana lugebit hostem. (Tit. Liv. I, 26, 4)18. Quicquid bene dictum est ab ullo, meum est. (Sen. Ad Luc. II, 16, 7)19. Me faciat, quod volt (= vult), magnus Iuppiter. (Plaut. Aul. 776)

20. Fac, qui ego sum, esse te. (Cic. Ad fam., VII, 23, 1)21. Ira nocere ei, quem odit, non noceri vult. (Sen. De ira III, 5, 5)22. Cum sis mortalis, quae sunt mortalia, cura. (Cato. Dist. II, 2)23. Narra illud, quod tibi usu venit. (Petr. LXI, 2)24. Una est enim amicitia in rebus humanis, de cuius utilitate omnes uno ore consentiunt. (Cic. De amic. XXIII, 86)25. Sequamur Polybium nostrum, quo nemo fuit diligentior. (Cic. De re pub. II, 27)26. Apud Hypanim fluvium, qui ab Europae parte in Pontum influit, Aristoteles ait bestiolas quasdam nasci, quae

unum diem vivant. (Cic. Tusc. dips. I, 39, 94)27. Quibus enim ratio a natura data est, iisdem etiam recta ratio data est. (Cic. De leg. I, 12, 33)28. Nulla alia in civitate, nisi in qua populi potestas summa est, ullum domicilium libertas habet. (Cic. De re publ.

I, 31, 47)29. Illa iniusta bella sunt, quae sunt sine causa suscepta. (Cic. De re publ. III, 23, 35)30. Terra omnis patria est, qua nascimur et tumulamur. (Cato. Monost. III, 31)

31. Placuit enim Ciceroni nostro beatum esse, qui veritatem investigat. (Aug. Contra Acad. I, 3, 7)32. Mors terribilis iis, quorum cum vita omnia extinguntur, non iis, quorum laus emori non potest. (Cic. Par Stoic. II, 18)

33. Communis animi conceptio est enuntiatio, quam quisque probat auditam. (Boe. De hebdom. I)34. Turpis tutela principis, cui potest imputari. (Plin. Pan. Traian. 68, 5)35. Insignis eorum est error, qui malunt, quae nesciunt, docere quam discere, quae ignorant. (Varr. De ling. lat. IX,

I, 1)36. Quidquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus. (Cic. De fin. I, 19, 64)37. Miser est, qui se non beatissimum iudicat, licet imperet mundo. (Sen. Ad Luc. I, 9, 21)38. Pericula timidus etiam, quae non sunt, videt. (Publ. Syr. 500)39. Nemo autem habere disciplinam potest in animo, qui nihil didicit. Nihil autem didicit, qui nihil novit. (Aug.

Contra Acad. III, 3, 5)40. Dicimus enim signa universaliter omnia, quae significant aliquid. (Aug. De mag. 9)


44/82

44

LECCIÓN XXVIII

Gerundio, gerundivo y supino

1. Oportet etiam inter cenandum philologiam nosse. (Petr. XXXIX, 3)2. Se contentus est sapiens ad beate vivendum, non ad vivendum. (Sen. Ad Luc. I, 9, 13)3. Amicus noster vinum etiam parvulis lagunculis in tria genera discripserat, non ut potestas eligendi,

sed ne ius esset recusandi, aliud sibi et nobis, aliud minoribus amicis (nam gradatim amicos habet),aliud suis nostrisque libertis. (Plin. Epist. II, 6, 2)

4. Operarii struebant parietes vitandoque imbres tegebant arundinibus. (Vitr. II, 1, 3)5. Scaevola, quamquam nemini se ad docendum dabat, tamen consulentibus respondendo studiosos

audiendi docebat. (Cic. Brut. de orat. 306)6. In foro et in ipso Capitolio miranda multitudo fuit. (Cic. Ad Att. IV, 1, 5)7. Regulus de captivis commutandis Romam missus est. (Cic. De off. I, 39)8. Caesar navium parandarum causa moratur. (Caes. Bel. Gal. IV, 22, 1)9. L. Brutus in liberanda patria est interfectus. (Cic. De senec. XIX, 75)

10. Haedui legatos ad Caesarem mittunt rogatum auxilium. (Caes. Bel. Gal. I, 11, 2)11. De genere mortis difficile dictu est. (Cic. De amic. 12)

EJERCITACIÓN:12. Nulla res tantum ad dicendum proficit, quantum scriptio. (Cic. Brut. 92)13. Initium turbandi omnia a femina ortum est. (Tit. Liv. I, 46, 7)14. Sum defessus quaeritando. (Plaut. Amph. 1014)15. Multa de bene beateque vivendo a Platone disputata sunt. (Cic. De finib. I, 3. 6)16. Providentia ex providendo est appellata. (Cic. De leg. I, 27)17. Tumultus pro recuperanda re publica fuit. (Cic. Brut. 90)18. Philosophia animum format et fabricat, agenda et omittenda demonstrat. (Sen. Ad Luc. II, 16, 2)19. A rebus gerendis senectus abstrahit. (Cic. De senec. 6. 29)

20. Legati ab Roma venerunt questum iniurias. (Tit. Liv. III, 25, 6)21. Vera libens dicas, quamquam sint aspera dictu. (Cato. Monost. III, 64)22. Et de reconciliandis inimicis et iungendis adfinitatibus et asciscendis principibus, de pace denique ac bello

plerumque in conviviis Germani consultant. (Tac. Germ. XXII)23. Bonus iudex damnat inprobanda. (Sen. De ira I, XVI, 6)24. Id probabile vel verisimile Academici vocant, quod nos ad agendum sine assensione potest invitare. (Aug.

Contra Acad. II, 11, 26)25. Sapiens iram ipsam castigandam habet. (Sen. De ira II, VI, 2.)26. Gubernator numquam ita totos sinus securus explicuit, ut non expedite ad contrahendum armamenta

disponeret. (Sen. De ira II, XXXI, 5)27. Scribendi recte sapere est et principium et fons. (Hor. Ad Pis. 309)28. Mons pecori bonus alendo erat. (Tit. Liv. XXIX, 21, 9)29. Meae gnatae oratum ierant deam, ut sibi esset propitia. (Plaut. Poen. 1134)

30. Pater ipse colendi haud facilem esse viam voluit. (Verg. Geor. I, 121-2)31. Lex vera atque princeps apta ad iubendum et ad vetandum ratio est recta summi Iovis. (Cic. De leg. II, 4, 10)32. Breve enim tempus aetatis satis longum est ad bene honesteque vivendum. (Cic. De senec. 19, 70)33. Dispar vivendi ratio est; mors omnibus una. (Cato. Monost. III, 3)34. Philosophia praeparat animos ad satus accipiendos. (Cic. Tusc. disp. II, 5, 13)35. Quid est enim libertas? Potestas vivendi, ut velis. (Cic. Par. Stoic. V, 34)36. Omnia quae sunt, deum esse dictu nefas est. (Boe. De hebdom.)37. Difficilia sunt explicatu poetarum vocabula. (Varr. De lin. Lat. VII, I, 1)38. Potest non paenitenda agi vita. (Sen. Ad Luc. XI, 92, 29)39. Liber meus dabit populo patribusque equitique legendum. (Mart. XII, 2, 15)40. Diem noctemque continuare potando nulli probrum est. (Tac. Germ. XXII, 2)


45/82

45

LECCIÓN XXIX

Conjugaciones perifrásticas con sentido de intención y de obligación.Dativo de interés agente

1. Hoc certe, Quirites, quod sum dicturus, neque praetermittendum neque relinquendum est. (Cic. Catil .III, 19)

2. Carmina sublimis tum sunt peritura Lucreti, exitio terras cum dabit una dies. (Ovid. Amor. I, 15, 23)3. Omni autem in re consensio omnium gentium lex naturae putanda est. (Cic. Tusc. disp. I, 13, 30).4. Ergo cum sciamus nos morituros esse, quare non vivamus? (Petr. LXXII, 2)5. Pro Italia vobis est pugnandum. (Tit. Liv. XXI, 41)

EJERCITACIÓN:6. Eo die senatus erat futurus. (Cic. Ad fam. I, 2, 4)7. Quamdiu haec curaturi sumus? (Cic. Ad Att. XII, 11)8. Caesari omnia uno tempore erant agenda. (Caes. Bel. Gal. II, 20)

9. Sapientia ars vivendi putanda est. (Cic. De fin. I, 42)10. Omnia, quae secundum naturam fiunt, sunt habenda in bonis. (Cic. De senec. XIX, 71)11. Ante ad mortem quam ad vitam praeparandi sumus. (Sen. Ad Luc. VI, 61, 4)12. A Iove sunt nobis capienda primordia. (Cic. De leg. II, 3)13. Sumendum tempus est non minus in animorum morbis, quam in corporum. (Cic. Tusc. disp. III, 31, 76)14. Tria ex praecepto vetere praestanda sunt, ut vitentur: odium, invidia, contemptus. (Sen. Ad Luc. II, 14, 10)15. Fatendum est summum esse bonum iucunde vivere. (Cic. De fin. I, 13, 42)


46/82

46

LECCIÓN XXX

Proposiciones sustantivas

1. Non potest fieri, ut non vir bonus irascatur malis. (Sen. De ira I, 14, 1)2. Caesar interdicit atque imperat Cassivellauno, ne Mandubracio neu Trinobantibus noceat. (Caes. Bel

Gal. V, 22, 5)3. Nesciunt homines, quid velint, nisi illo momento, quo volunt. (Sen. Ad Luc. II, 20, 6)4. Te dicor votis eripuisse meis. (Tibul. I, 5, 10)5. Druides magnum numerum versuum ediscere dicuntur. (Caes. Bel Gal. VI, 14, 2)6. Hoc amo, quod possum qualibet ire via. (Petr. XVIII, 6)7. Veritus sum, ne meus repentinus ad meos necessarios adventus suspicionis aliquid adferret. (Cic.

Phil. I, 7)8. Omnes labores te excipere video; timeo, ut sustineas. (Cic. Ad fam. XIV, 2, 3)9. Quis dubitare, mi Lucili, potest, quin deorum inmortalium munus sit, quod vivimus, philosophiae,

quod bene vivimus? (Sen. Ad Luc. XIV, 90, 1)

10. Non recusabo, quominus omnes mea legant. (Cic. De fin. I, 3)

EJERCITACIÓN:11. Placuit enim Ciceroni nostro beatum esse, qui veritatem investigat. (Aug. Contra Acad. I, 3, 7)12. Cura, ut vir sis, et cogita, quem in locum sis progressus. (Cic. Catil. III, 12)13. Moneo, ne ista faciatis. (Cic. Rab. post . 18)14. Aliqua die te persuadeam, ut ad villam venias et videas casulas nostras. (Petr. XLVI, 2)15. Incertum est, quo loco te mors expectet. (Sen. Ad Luc. III, 26, 7)16. Error mihi videtur esse falsi pro vero approbatio. (Aug. Contra Acad. I, 5, 13)17. Druidum disciplina in Britannia reperta atque inde in Galliam translata esse existimatur. (Caes. Bel. Gal . VI,

13, 11)18. Chaldaei non ex artis sed ex gentis vocabulo nominati diuturna observatione siderum scientiam putantur

efecisse. (Cic. De divin. I, 1)19. Gratum est, quod patriae civem populoque dedisti. (Iuv. 14, 70)20. Timui ego, ne Eumolpus me poetam vocaret. (Petr. XC, 2)21. Non dubitabam, quin eas litteras libenter lecturus esses. (Cic. Ad fam. XII, 19)22. Nec aetas impedit, quominus et ceterarum rerum et in primis agri colendi studia teneamus. (Cic. De senec.

XVII, 60)23. Aristoteles ait adfectus quosdam, si quis illis bene utatur, pro armis esse. (Sen. De ira, I, XVII, 1)24. Dico esse iturum me mercatum. (Plaut. Merc. 83)25. Faciam, ut me memineris, dum vitam vivas. (Plaut. Pers. 494)26. Principio huius urbis parens Romulus non solum auspicato urbem condidisse, sed ipse etiam optimus augur

fuisse traditur. (Cic. De divin. I, 2)27. Vides, ubi sit posita felicitas, sed ad illam pervenire non audes. (Sen. Ad Luc. II, 21, 1)28. Multos scriptores rerum suarum magnus ille Alexander secum habuisse dicitur. (Cic. Pro Arch. 10)

29. Non humana neque divina obstant, quin Romani socios exscindant. (Sallust. Mithr. 17)30. Philosophiae servias oportet, ut tibi contingat vera libertas. (Epicur. Frag. 199 en Sen. Ad Luc. I, 8, 7)31. Quis dubitet, quin in virtute divitiae sint? (Cic. Par. Stoic. VI, 48)32. Xerxes inflamasse templa Graeciae dicitur, quod parietibus includerent deos. (Cic. De leg. II, 10, 26)33. Quid sit in quaque re maxime probabile, semper requiremus. (Cic. Tusc. disp. IV, 4, 7)34. Non potest igitur dubitari, quin decretum nullum falsum possit esse sapientis. (Cic. Acad. II, 9, 27)35. Natura videtur ad tolerandos labores musicam nobis dedisse. (Quint. Inst. Orat. I, 1, 10)


47/82

47

TÉRMINOS Y LOCUCIONES LATINAS USUALES(ordenados por casos)

Nominativo

addenda agendaalma materc. / cap. (capitulum /capitula)corrigenda curriculum /curriculadesideratumecce homoemeritusequus Troianuset al. (et alii / alia)etc. (et cetera)laesa maiestas

locus amoenusmare magnummemorandumnolens volens

N. N. (nomen nescio/non nominatus/Numa Nigerius)omittenda

p. /pp. (pagina /paginae) persona non grataPunica fidesquidrara avis

res, non verbasemel dictumS. P. Q. R. (Senatus Populusque Romanus)sq. /sqq. (sequens / sequentes)solariumtabula rasaultimatumNominativo + acusativo

(argumentum) ad hominemreductio ad absurdum

primus inter paresspa (salus per aquam)

terminus ad quemNominativo + genitivo

casus bellicurriculum vitaedramatis personaeflatus vocislapsus calamilapsus linguaelapsus memoriaemapamundimodus operandionus probandi

petitio principii

Nominativo + ablativo

deus ex machinae pluribus unum(conditio) sine qua nonterminus a quoAcusativo

ad arbitriumad astra (per aspera / ardua)ad augusta per angustaad gloriamad hocad honoremad invicemad kalendas Graecas

ad libitumad litemad litteramad marginemad notamad nutumad referendumad rema. m. (ante meridiem)ante remcontra naturamextra muros

in aeternumin medias resin memoriam

per accidens per capita per diem per saltum per se p. d. (post data) p. m. (post meridiem) post hoc, (ergo) propter hoc post mortem

post rem p. s. (post scriptum)Acusativo + genitivo

ad maiorem dei gloriamad usum Delphini

per saecula saeculorum Genitivo

quorumsui generissui iuris Dativo

urbi et orbi


48/82

48

Ablativo

ab absurdoab aeternoab initioa contrario (sensu) / a contrariisab (ex) abruptoab integroab intestatoab origineab ovo usque ad malaab utraque partea diea divinisa fortioria laterea liminea novo

a posterioria prioria. u. c. (ab urbe condita)

bona fideceteris paribus(in) crescendode dictode factode iurede planode profundisex cathedra

ex professoillo temporein mentein pectorein rein situinterposita personain vitroipso iureipso factoloc. cit. (l. c.) (loco citato)manu militari

mea culpamutatis mutandisop. cit. (o. c.) (opere citato)

prima facie pro bono pro domo sua pro formasine die(in) statu quostricto sensusub vocesumma cum laude

vice versa Ablativo + genitivo

a. D. (anno Domini)artis gratiae. g. (exempli gratia)honoris causav. g. (verbi gratia) Adverbios

aliasalibi

bishic et nuncib. / ibid. (ibidem)ne (non) plus ultrainterimitem

passim

quaquasitandemut infraut supraverbatimvs. (versus)vulgoFormas verbales

cf. /cfr. (confer / conferatur)(magister) dixitimprimatur

memento placeborp. / (recipe)v. (vide)velit nolit (velint nolint)Frases

do ut deshabeas corpushabeas datafactotumi. e. (id est)n. b. (nota bene)

nihil obstatquid pro quor. i. p. (requiescat in pace)tibidabovademecumveni, vidi, vici (Suet. Iul. 37)vade retro (Satana)


49/82

49

ANTOLOGÍA DE TEXTOS

1. Lucreti De rerum natura V, 828-36

Mutat enim mundi naturam totius aetasex alioque alius status excipere omnia debet

nec manet ulla sui similis res: omnia migrant,Omnia commutat natura et vertere cogit.

Namque aliud putrescit et aevo debile languet, porro aliud succrescit et e contemptibus exit.Sic igitur mundi naturam totius aetasmutat, et ex alio terram status excipit a

Documents

Latín filosófico I y II