Embed Size (px)
Citation preview
372746 747
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
v¨n minh: hä còng thõa nhËn r»ng, mÆc dï cho tíi nay, c¸c tæ chøc
c«ng liªn vµ c¸c cuéc ®×nh c«ng vÉn cha tõng thÊy cã ë §øc,
nhng rÊt cÇn ph¶i thi hµnh nh÷ng biÖn ph¸p cÊp b¸ch, ®Ó khái cã
nh÷ng sù viÖc t¬ng tù xuÊt hiÖn trong ®ång bµo hä. TiÕn sÜ Mun-
t¬, gi¸o s cña Trêng ®¹i häc BÐc-lin, ®· b¾t ®Çu mét gi¸o tr×nh
gåm nh÷ng bµi gi¶ng c«ng khai vÒ nh÷ng biÖn ph¸p c¶i t¹o x· héi
kh¸c nhau, vµ mÆc dï kh«ng thÓ chê ®îi ë «ng ta mét sù nhËn ®Þnh
®óng ®¾n vµ v« t vÒ c¸c vÊn ®Ò ®ã, nhng nh÷ng bµi gi¶ng Êy
ch¾c ph¶i mang l¹i lîi Ých kh«ng Ýt. V× vËy, còng dÔ hiÓu r»ng lóc
nµy lµ rÊt thuËn lîi ®Ó më ®Çu c«ng cuéc cæ ®éng x· héi réng r·i
h¬n ë §øc, vµ mét c¬ quan ®Þnh kú míi, ®Êu tranh cho c«ng cuéc
c¶i t¹o triÖt ®Ó x· héi, sÏ ®îc hëng øng réng r·i ®Õn nh thÕ nµo.
Mét c¬ quan ®Þnh kú nh vËy ®· ®îc thµnh lËp ë Pa-ri mang tªn
lµ "Niªn gi¸m Ph¸p - §øc"; nh÷ng ngêi biªn tËp tê t¹p chÝ nµy,
tiÕn sÜ Ru-g¬ vµ tiÕn sÜ M¸c, còng nh c¸c céng t¸c viªn kh¸c cña
t¹p chÝ, ®Òu thuéc vÒ "nh÷ng häc gi¶ céng s¶n chñ nghÜa" cña níc
§øc; hä cßn ®îc c¸c nhµ v¨n x· héi chñ nghÜa næi tiÕng nhÊt cña
Ph¸p ñng hé. §èi víi t¹p chÝ ®ã, t¹p chÝ sÏ xuÊt b¶n mçi th¸ng mét
kú vµ sÏ ®¨ng nh÷ng bµi b»ng tiÕng Ph¸p vµ nh÷ng bµi b»ng tiÕng
§øc, râ rµng lµ khã mµ chän ®îc mét thêi c¬ thuËn lîi h¬n lóc
nµy; ngay c¶ tríc khi xuÊt b¶n sè ®Çu tiªn, thµnh c«ng cña nã cã
thÓ coi lµ ®· ¨n ch¾c.
Do Ph. ¡ng-ghen viÕt vµo th¸ng Giªng 1844 In theo b¶n ®¨ng trªn b¸o
§· ®¨ng trªn b¸o "The New Moral World" Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc
sè 32, ngµy 3 th¸ng Hai I844
Ký tªn: P h . ¡ .
L¦îC TH¶O
PH£ PH¸N KHOA KINH TÕ CHÝNH TRÞ 178
M«n kinh tÕ chÝnh trÞ häc ®· xuÊt hiÖn víi t c¸ch lµ hËu qu¶
tù nhiªn cña sù më réng th¬ng nghiÖp; vµ cïng víi nã, mét hÖ
thèng lõa bÞp ph¸t triÓn hîp ph¸p, c¶ mét m«n khoa häc lµm
giµu, ®· xuÊt hiÖn thay thÕ cho c¸i m«n bu«n b¸n gi¶n ®¬n kh«ng
khoa häc.
M«n kinh tÕ chÝnh trÞ häc nµy, hay lµ khoa häc lµm giµu, n¶y
sinh tõ sù ghen ghÐt lÉn nhau vµ tõ sù tham lam cña th¬ng
nh©n, ®ang mang trªn tr¸n nã c¸i dÊu Ên cña tÝnh vô lîi kinh tëm
nhÊt. Ngêi ta vÉn cßn cã mét quan niÖm ng©y th¬ cho r»ng
dêng nh sù giµu cã lµ ë vµng b¹c, v× vËy ®©u ®©u còng ph¶i cÊm
chØ cµng nhanh cµng tèt viÖc xuÊt khÈu kim lo¹i "quý". C¸c níc
k×nh ®Þch lÉn nhau nh lµ nh÷ng tªn biÓn lËn, hai tay «m chÆt
lÊy tói tiÒn mµ chóng yªu quý, ngo¸i nh×n ngêi l¸ng giÒng cña
m×nh b»ng cÆp m¾t ghen ghÐt vµ hoµi nghi. Mäi thñ ®o¹n ®Òu
®îc ®em ra thi thè ®Ó lõa lÊy ®îc cµng nhiÒu cµng tèt tiÒn mÆt
cña nh÷ng d©n téc cã quan hÖ bu«n b¸n víi níc m×nh vµ gi÷ chÆt
bªn trong hµng rµo quan thuÕ nh÷ng sè tiÒn ®· may m¾n nhËp
khÈu ®îc.
Thùc hiÖn triÖt ®Ó nguyªn t¾c nµy th× th¬ng nghiÖp sÏ bÞ bãp
chÕt. V× thÕ, ngêi ta b¾t ®Çu tho¸t khái giíi h¹n cña giai ®o¹n
ban ®Çu nµy; ngêi ta b¾t ®Çu thÊy râ r»ng t b¶n n»m im trong
kÐt lµ t b¶n chÕt, thÕ nhng t b¶n trong lu th«ng th× l¹i kh«ng
ngõng sinh s«i nÈy në thªm. V× vËy, quan hÖ gi÷a c¸c níc trë
nªn h÷u nghÞ h¬n; ngêi ta b¾t ®Çu tung nh÷ng ®ång tiÒn ®u-
373748 749
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
ca
cña m×nh ra lµm c¸i måi ®Ó nh÷ng ®ång tiÒn Êy quay trë vÒ cïng
víi nh÷ng ®ång tiÒn ®u-ca kh¸c, vµ ngêi ta thõa nhËn r»ng tr¶
qu¸ ®i cho «ng A vÒ hµng hãa cña «ng ta còng hoµn toµn ch¼ng
thiÖt g×, miÔn lµ mãn hµng Êy cã thÓ ®em b¸n cho «ng B víi gi¸ c¶
cßn cao h¬n n÷a.
Häc thuyÕt träng th¬ng ®· ®îc x©y dùng trªn c¬ së Êy. TÝnh
chÊt tham lam cña th¬ng nghiÖp ®· ®îc che ®Ëy ®«i chót; c¸c
quèc gia b¾t ®Çu gÇn gòi nhau h¬n, b¾t ®Çu ký kÕt nh÷ng hiÖp íc
th¬ng m¹i vµ nh÷ng hiÖp íc th©n thiÖn; hä bu«n b¸n víi nhau,
vµ ®Ó cã lîi nhiÒu h¬n, hä ®· tá ra rÊt ©n cÇn ®èi víi nhau vµ phôc
vô tèt lÉn cho nhau. Nhng vÒ thùc chÊt, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã vÉn
lµ sù ham tiÒn vµ vô lîi nh tríc vµ thØnh tho¶ng sù ham tiÒn vµ
vô lîi Êy l¹i biÓu hiÖn ra trong nh÷ng cuéc chiÕn tranh mµ vµo thêi
kú Êy bao giê còng vÉn do c¹nh tranh bu«n b¸n g©y ra. Nh÷ng cuéc
chiÕn tranh nµy còng chøng tá r»ng viÖc bu«n b¸n, còng gièng nh
sù cíp bãc, ®Òu dùa trªn lý cña kÎ m¹nh h¬n; ngêi ta cè dïng
m¸nh khãe x¶o quyÖt hoÆc b¹o lùc mét c¸ch t¸ng tËn l¬ng t©m, ®Ó
ký kÕt cho kú ®îc nh÷ng hiÖp íc mµ hä cho lµ cã lîi nhÊt.
§iÓm trung t©m cña toµn bé häc thuyÕt träng th¬ng lµ lý
thuyÕt vÒ b¶ng c©n ®èi th¬ng m¹i. ChÝnh v× ngêi ta vÉn b¸m rÞt
lÊy c¸i luËn ®iÓm cho r»ng dêng nh sù giµu cã lµ ë vµng vµ b¹c,
cho nªn ngêi ta chØ thõa nhËn nh÷ng c«ng viÖc nµo cuèi cïng
®em l¹i tiÒn mÆt cho níc nhµ míi lµ nh÷ng c«ng viÖc cã lêi. §Ó
lµm s¸ng tá ®iÒu nµy, ngêi ta ®· so s¸nh xuÊt vµ nhËp. NÕu nh
xuÊt vît nhËp, th× ngêi ta cho r»ng kho¶n chªnh lÖch ch¹y vµo
trong níc díi h×nh thøc tiÒn mÆt, vµ sù giµu cã cña níc nhµ
®îc t¨ng lªn theo møc ®é cña sè chªnh lÖch ®ã. Nh vËy, nghÖ
thuËt cña c¸c nhµ kinh tÕ häc lµ ë chç ch¨m lo sao cho ®Õn cuèi
mçi n¨m, xuÊt ®em l¹i mét b¶ng c©n ®èi cã lîi so víi nhËp; vµ
chÝnh v× c¸i ¶o tëng buån cêi Êy mµ hµng ngµn ngêi ®· trë
thµnh vËt hy sinh? Th¬ng m¹i còng cã nh÷ng cuéc viÔn chinh
ch÷ thËp vµ tßa ¸n t«n gi¸o cña nã.
ThÕ kû XVIII, thÕ kû cña c¸ch m¹ng, ®· c¸ch m¹ng hãa c¶ kinh
tÕ chÝnh trÞ häc. Nhng, gièng nh tÊt c¶ nh÷ng cuéc c¸ch m¹ng
cña thÕ kû ®ã ®Òu lµ phiÕn diÖn vµ vÉn cßn n»m trong khu«n khæ
cña sù ®èi lËp, gièng nh chñ nghÜa duy vËt trõu tîng ®èi lËp víi
chñ nghÜa duy linh trõu tîng, chÕ ®é céng hßa ®èi lËp víi chÕ ®é
qu©n chñ, khÕ íc x· héi ®èi lËp víi thÇn quyÒn, - cuéc c¸ch m¹ng
trong kinh tÕ chÝnh trÞ häc còng vËy, nã còng kh«ng vît qua ®îc
nh÷ng sù ®èi lËp. Còng nh÷ng tiÒn ®Ò Êy vÉn cßn l¹i ë kh¾p n¬i;
chñ nghÜa duy vËt kh«ng ®ông ®Õn sù khinh thÞ cña ®¹o C¬ §èc ®èi
víi con ngêi vµ kh«ng ®ông ®Õn viÖc lµm nhôc con ngêi; thay cho
thîng ®Õ cña ®¹o C¬ §èc nã chØ ®em giíi tù nhiªn víi t c¸ch lµ
c¸i tuyÖt ®èi ra ®èi lËp víi con ngêi; m«n chÝnh trÞ häc còng kh«ng
nghÜ ®Õn viÖc ®em b¶n th©n nh÷ng tiÒn ®Ò cña nhµ níc ra nghiªn
cøu; kinh tÕ chÝnh trÞ häc còng kh«ng nghÜ ®Õn viÖc ®Æt vÊn ®Ò vÒ
tÝnh chÊt chÝnh ®¸ng cña chÕ ®é t h÷u. V× vËy, m«n kinh tÕ chÝnh
trÞ häc míi chØ tiÕn bé cã mét nöa; nã buéc ph¶i ph¶n l¹i nh÷ng
tiÒn ®Ò cña chÝnh m×nh vµ tõ bá nh÷ng tiÒn ®Ò Êy, buéc ph¶i cÇu
cøu sù ngôy biÖn vµ sù gi¶ dèi ®Ó che ®Ëy nh÷ng m©u thuÉn mµ nã
bÞ sa vµo, ®Ó ®i tíi nh÷ng kÕt luËn mµ tinh thÇn nh©n ®¹o cña thÕ
kû nµy, chø kh«ng ph¶i nh÷ng tiÒn ®Ò cña chÝnh nã, ®· dÉn nã ®Õn.
Nh vËy, khoa kinh tÕ chÝnh trÞ ®· mang tÝnh chÊt b¸c ¸i; nã
kh«ng cßn hµo hiÖp ®èi víi ngêi s¶n xuÊt n÷a, mµ quay sang hµo
hiÖp víi ngêi tiªu dïng; nã gi¶ dèi ph« tr¬ng sù ch¸n ghÐt
ngoan ®¹o cña nã ®èi víi nh÷ng ®iÒu kinh khñng ®Ém m¸u cña häc
thuyÕt träng th¬ng vµ tuyªn bè r»ng th¬ng m¹i lµ nh÷ng mèi
d©y h÷u nghÞ vµ ®oµn kÕt gi÷a c¸c d©n téc còng nh gi÷a c¸c c¸
nh©n. TÊt c¶ nh÷ng thø ®ã ®Òu lµ huy hoµng vµ léng lÉy, - nhng
ch¼ng bao l©u nh÷ng tiÒn ®Ò ®· hiÖn râ, vµ ngîc l¹i víi sù b¸c ¸i
gi¶ nh©n gi¶ nghÜa nµy, chóng ®· s¶n sinh ra thuyÕt nh©n khÈu
cña Man-tót, mét häc thuyÕt th« b¹o nhÊt, d· man nhÊt trong
374750 751
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
tÊt c¶ c¸c häc thuyÕt ®· tån t¹i tõ tríc tíi nay, mét häc thuyÕt
cña sù tuyÖt väng, ®· nhÊn xuèng bïn tÊt c¶ nh÷ng lêi lÏ ®Ñp ®Ï vÒ
lßng th¬ng ngêi vµ vÒ quyÒn c«ng d©n thÕ giíi; nh÷ng tiÒn ®Ò
®ã ®· s¶n sinh ra vµ ®Ò cao chÕ ®é c«ng xëng vµ chÕ ®é n« lÖ
hiÖn ®¹i, chÕ ®é n« lÖ nµy kh«ng thua kÐm g× chÕ ®é n« lÖ cæ vÒ
tÝnh v« nh©n ®¹o vµ tµn ¸c cña nã. M«n kinh tÕ chÝnh trÞ häc
míi, tøc häc thuyÕt tù do th¬ng m¹i, x©y dùng trªn "Sù giµu cã
cña c¸c d©n téc" cña A-®am XmÝt 179, còng lµ mét sù gi¶ dèi, mét
sù thiÕu nhÊt qu¸n vµ mét sù phi ®¹o ®øc nh vËy, nh÷ng tÝnh
chÊt nµy giê ®©y ®ang ®èi lËp víi tÝnh ngêi tù do trong mäi
lÜnh vùc.
Nhng ch¼ng lÏ häc thuyÕt cña XmÝt l¹i kh«ng ph¶i lµ mét sù
tiÕn bé hay sao? - DÜ nhiªn, nã lµ mét sù tiÕn bé, vµ cßn lµ mét sù
tiÕn bé cÇn thiÕt n÷a. CÇn ph¶i lËt ®æ häc thuyÕt träng th¬ng víi
nh÷ng ®éc quyÒn cña nã vµ nh÷ng sù rµng buéc cña nã ®èi víi
nh÷ng quan hÖ th¬ng m¹i, ®Ó cho nh÷ng hËu qu¶ thùc sù cña
chÕ ®é t h÷u cã thÓ béc lé ra; cÇn ph¶i lµm sao cho tÊt c¶ nh÷ng
suy tÝnh ®Þa ph¬ng vµ d©n téc nhá nhÆt Êy lïi vÒ ®»ng sau, ®Ó
cuéc ®Êu tranh cña thêi ®¹i chóng ta cã thÓ trë thµnh cuéc ®Êu
tranh chung cña loµi ngêi; cÇn ph¶i lµm sao cho lý thuyÕt vÒ chÕ
®é t h÷u rêi bá c¸i con ®êng nghiªn cøu thuÇn tóy kinh nghiÖm
chñ nghÜa, thuÇn tóy kh¸ch quan chñ nghÜa, vµ mang tÝnh chÊt
khoa häc h¬n, khiÕn cho nã còng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c
hËu qu¶, vµ do ®ã mµ chuyÓn vÊn ®Ò sang ph¹m vi toµn nh©n
lo¹i; cÇn lµm sao cho tÝnh phi ®¹o ®øc trong khoa kinh tÕ chÝnh
trÞ cò ®¹t tíi ®Ønh cao nhÊt b»ng c¸ch mu toan phñ ®Þnh tÝnh phi
®¹o ®øc Êy vµ b»ng c¸ch ®a sù gi¶ dèi vµo víi t c¸ch lµ hËu qu¶
tÊt yÕu cña mu toan Êy. TÊt c¶ ®iÒu ®ã ®· lµ lÏ ®¬ng nhiªn.
Chóng ta s½n sµng thõa nhËn r»ng chØ cã chøng gi¶i vµ thùc hiÖn
chÕ ®é tù do th¬ng m¹i th× míi lµm cho chóng ta cã thÓ vît ra
khái nh÷ng giíi h¹n cña khoa kinh tÕ chÝnh trÞ cña chÕ ®é t h÷u,
nhng ®ång thêi chóng ta còng ph¶i ®îc quyÒn m« t¶ chÕ ®é tù
do th¬ng m¹i nµy trong toµn bé sù v« nghÜa cña nã vÒ mÆt lý
luËn vµ thùc tiÔn.
Nh÷ng nhµ kinh tÕ häc mµ chóng ta ph¶i nhËn xÐt cµng gÇn víi
thêi ®¹i cña chóng ta bao nhiªu th× sù ph¸n quyÕt cña chóng ta ®èi
víi hä cµng nghiªm kh¾c bÊy nhiªu. Bëi v× trong lóc mµ XmÝt vµ
Man-tót chØ b¾t gÆp ®îc nh÷ng yÕu tè c¸ biÖt díi d¹ng cã s½n th×
c¸c nhµ kinh tÕ hiÖn ®¹i ®ã cã tríc mÆt m×nh c¶ mét häc thuyÕt
hoµn chØnh; tÊt c¶ nh÷ng kÕt luËn ®Òu ®· ®îc nªu lªn, nh÷ng
m©u thuÉn ®· biÓu lé kh¸ râ, nhng hä vÉn cha ®i tíi viÖc nghiªn
cøu nh÷ng tiÒn ®Ò vµ vÉn cßn g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm vÒ toµn bé häc
thuyÕt. C¸c nhµ kinh tÕ häc cµng gÇn víi thêi ®¹i cña chóng ta bao
nhiªu, th× hä cµng kh«ng trung thùc bÊy nhiªu. Víi mçi sù tiÕn bé
cña thêi ®¹i th× sù ngôy biÖn nhÊt thiÕt ph¶i t¨ng lªn ®Ó duy tr×
khoa kinh tÕ chÝnh trÞ ngang tr×nh ®é cña thêi ®¹i. V× vËy, Ri-c¸c-
®« cã téi to h¬n lµ A-®am XmÝt, cßn M¾c -Cu-lèc vµ Min th× cã téi to
h¬n lµ Ri-c¸c-®«, ch¼ng h¹n.
Khoa kinh tÕ chÝnh trÞ míi nhÊt kh«ng thÓ ®¸nh gi¸ ®óng
ngay c¶ häc thuyÕt träng th¬ng, bëi v× b¶n th©n nã còng mang
tÝnh phiÕn diÖn vµ vÉn cßn mang nÆng nh÷ng tiÒn ®Ò cña chñ
nghÜa träng th¬ng. ChØ cã mét quan ®iÓm vît lªn trªn sù ®èi
lËp cña c¶ hai häc thuyÕt, phª ph¸n nh÷ng tiÒn ®Ò chung cña c¶
hai häc thuyÕt ®ã vµ b¾t nguån tõ mét c¬ së chung, thuÇn tóy
cña loµi ngêi, míi cã thÓ chØ ra cho c¶ hai häc thuyÕt vÞ trÝ thËt
sù cña chóng. Lóc Êy hãa ra r»ng, nh÷ng kÎ b¶o vÖ tù do th¬ng
m¹i l¹i lµ nh÷ng kÎ ®éc quyÒn cßn tåi tÖ h¬n c¶ b¶n th©n ph¸i
träng th¬ng cò n÷a; r»ng ®»ng sau tÝnh nh©n ®¹o gi¶ dèi cña
c¸c nhµ kinh tÕ häc míi, ®ang Èn giÊu mét sù d· man mµ c¸c
nhµ kinh tÕ häc cò hoµn toµn cha biÕt tíi; r»ng sù lÉn lén
kh¸i niÖm ë c¸c nhµ kinh tÕ häc cò vÉn cßn gi¶n ®¬n vµ nhÊt
qu¸n, so víi l«-gÝch gi¶ dèi cña nh÷ng ®èi thñ cña hä; r»ng
kh«ng mét bªn nµo trong hai bªn cã thÓ chª tr¸ch bªn kia, mµ b¶n
375752 753
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
th©n l¹i kh«ng bÞ chª tr¸ch trë l¹i nh vËy. - V× vËy, khoa kinh
tÕ chÝnh trÞ míi nhÊt cña ph¸i tù do còng kh«ng thÓ hiÓu ®îc
viÖc Li-xt¬ kh«i phôc hÖ thèng träng th¬ng, trong khi vÊn
®Ò
®ã l¹i rÊt ®¬n gi¶n ®èi víi chóng ta. Khoa kinh tÕ chÝnh trÞ kh«ng
triÖt ®Ó vµ hai mÆt cña ph¸i tù do nhÊt thiÕt ph¶i ph©n gi¶i trë l¹i
thµnh nh÷ng bé phËn hîp thµnh c¬ b¶n cña nã. Gièng nh thÇn
häc ph¶i hoÆc gi¶ quay vÒ lßng tin mï qu¸ng, hoÆc gi¶ tiÕn tíi triÕt
häc tù do, tù do th¬ng m¹i mét mÆt ph¶i dÉn tíi phôc håi ®éc
quyÒn, vµ mÆt kh¸c, tíi thñ tiªu chÕ ®é t h÷u.
Thµnh tùu tÝch cùc duy nhÊt cña khoa kinh tÕ chÝnh trÞ thuéc
ph¸i tù do lµ ®Ò xuÊt nh÷ng quy luËt cña chÕ ®é t h÷u. Nh÷ng
quy luËt nµy qu¶ thËt ®îc chøa ®ùng trong khoa kinh tÕ chÝnh trÞ
®ã, mÆc dï chóng cßn cha ®îc ph¸t triÓn tíi nh÷ng kÕt luËn cuèi
cïng vµ cha ®îc tr×nh bµy mét c¸ch râ rµng. Tõ ®ã thÊy r»ng
trong tÊt c¶ c¸c ®iÓm nãi tíi viÖc t×m kiÕm con ®êng lµm giµu
ng¾n nhÊt, do ®ã trong tÊt c¶ mäi cuéc tranh luËn mang tÝnh chÊt
kinh tÕ thËt sù th× nh÷ng ngêi b¶o vÖ tù do th¬ng m¹i lµ ®óng, -
lÏ dÜ nhiªn, ®©y lµ nh÷ng cuéc tranh luËn víi nh÷ng kÎ t¸n thµnh
®éc quyÒn, chø kh«ng ph¶i víi nh÷ng ngêi ph¶n ®èi chÕ ®é t
h÷u, bëi v×, nh c¸c nhµ x· héi chñ nghÜa Anh ®· chøng minh tõ
l©u trong thùc tiÔn vµ trªn lý luËn, c¶ trªn quan ®iÓm kinh tÕ,
nh÷ng ngêi ph¶n ®èi chÕ ®é t h÷u còng cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt
nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ mét c¸ch ®óng ®¾n h¬n.
VËy, khi phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ, chóng ta sÏ nghiªn
cøu nh÷ng ph¹m trï c¬ b¶n, sÏ kh¸m ph¸ mèi m©u thuÉn do chÕ
®é tù do th¬ng m¹i ®em thªm vµo, vµ chóng ta sÏ nªu lªn nh÷ng
kÕt luËn rót ra tõ c¶ hai mÆt m©u thuÉn ®ã.
Tõ ng÷ "cña c¶i quèc d©n" xuÊt hiÖn lÇn ®Çu tiªn nhê sù cè
g¾ng kh¸i qu¸t hãa cña c¸c nhµ kinh tÕ häc thuéc ph¸i tù do.
Chõng nµo chÕ ®é t h÷u cßn tån t¹i th× tõ ng÷ nµy ch¼ng cã
ý nghÜa g× c¶. "Cña c¶i quèc d©n" cña ngêi Anh rÊt lín, nhng
hä vÉn lµ d©n téc nghÌo nhÊt trªn thÕ giíi. CÇn ph¶i, hoÆc gi¶
hoµn toµn vøt bá tõ ng÷ nµy, hoÆc gi¶ chÊp nhËn nh÷ng tiÒn ®Ò cã
thÓ lµm cho tõ ng÷ ®ã cã ý nghÜa. Nh÷ng tõ ng÷ nh: kinh tÕ häc
quèc d©n, kinh tÕ chÝnh trÞ häc, kinh tÕ häc c«ng céng th× còng vËy.
Trong t×nh h×nh hiÖn nay, lÏ ra ph¶i gäi m«n khoa häc nµy lµ kinh
tÕ häc t nh©n, bëi v× ®èi víi m«n khoa häc nµy, nh÷ng quan hÖ x·
héi chØ tån t¹i v× chÕ ®é t h÷u.
HËu qu¶ trùc tiÕp nhÊt cña chÕ ®é t h÷u lµ th¬ng m¹i, lµ sù
trao ®æi lÉn cho nhau nh÷ng vËt dông cÇn thiÕt, lµ mua vµ b¸n.
Díi sù thèng trÞ cña chÕ ®é t h÷u, nÒn th¬ng m¹i nµy, còng
nh mäi ho¹t ®éng kh¸c, ph¶i trë thµnh nguån thu nhËp trùc tiÕp
®èi víi th¬ng nh©n; ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ mçi ngêi ®Òu ph¶i cè b¸n
cho thËt ®¾t vµ mua cho thËt rÎ. Do ®ã, trong bÊt kú viÖc mua vµ
b¸n nµo, còng cã hai ngêi ®èi diÖn víi nhau víi nh÷ng lîi Ých
tuyÖt ®èi ®èi lËp; mèi xung ®ét nµy mang tÝnh thï nghÞch quyÕt
liÖt, bëi v× mçi ngêi ®Òu biÕt râ ý ®å cña ngêi kia, biÕt râ lµ
nh÷ng ý ®å ®ã ®èi lËp víi nh÷ng ý ®å cña m×nh. V× thÕ, hËu qu¶
®Çu tiªn cña th¬ng m¹i, mét mÆt, lµ sù kh«ng tin lÉn nhau, vµ
mÆt kh¸c, lµ viÖc biÖn b¹ch cho sù kh«ng tin cËy ®ã, lµ viÖc ¸p
dông nh÷ng thñ ®o¹n phi ®¹o ®øc ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu phi ®¹o
®øc. VÝ dô, quy t¾c thø nhÊt trong th¬ng m¹i lµ lµm thinh kh«ng
nãi, gi÷ kÝn kh«ng ®Ó lé tÊt c¶ nh÷ng g× cã thÓ lµm gi¶m gi¸ c¶
cña mét hµng hãa. Tõ ®ã, rót ra kÕt luËn: trong th¬ng m¹i, ®îc
phÐp lîi dông sù kh«ng biÕt vµ lßng c¶ tin cña phÝa bªn kia ®Ó bßn
rót ®îc nhiÒu lîi nhÊt vµ còng ®îc phÐp g¸n cho hµng hãa cña
m×nh nh÷ng phÈm chÊt mµ nã kh«ng cã. Tãm l¹i, th¬ng m¹i lµ sù
lõa bÞp ®îc hîp ph¸p hãa. Mäi th¬ng nh©n ®Òu cã thÓ x¸c nhËn
376754 755
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
r»ng thùc tiÔn phï hîp víi lý luËn ®ã, nÕu nh hä muèn t«n träng
sù thùc.
Häc thuyÕt träng th¬ng, ë mét møc ®é nµo ®ã, cßn cã c¸i
tinh thÇn th¼ng th¾n ng©y th¬ cña ®¹o Thiªn chóa vµ kh«ng m¶y
may che giÊu b¶n chÊt phi ®¹o ®øc cña th¬ng m¹i. Chóng ta ®·
thÊy r»ng nã c«ng khai ph¬i bµy tÝnh tham lam ti tiÖn cña m×nh
®Õn nh thÕ nµo. Sù thï ®Þch lÉn nhau gi÷a c¸c níc vµo thÕ kû
XVIII, sù ganh ghÐt ®¸ng kinh tëm vµ sù c¹nh tranh th¬ng m¹i lµ
hËu qu¶ tÊt yÕu cña th¬ng m¹i nãi chung. D luËn x· héi cßn
cha ®îc nh©n ®¹o hãa, - vËy th× che ®Ëy nh÷ng c¸i trùc tiÕp n¶y
sinh tõ b¶n chÊt v« nh©n ®¹o, ®Çy tÝnh thï ®Þch, cña b¶n th©n
th¬ng m¹i ®Ó lµm g× ?
Nhng, ®Õn khi Lu-the cña khoa kinh tÕ chÝnh trÞ - tøc A-®am
XmÝt - b¾t ®Çu phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ tríc kia, th× t×nh
h×nh ®· thay ®æi rÊt nhiÒu. Thêi ®¹i ®· trë thµnh nh©n ®¹o h¬n, lý
tÝnh ®· tù më ®êng cho m×nh, ®¹o ®øc b¾t ®Çu ®ßi c¸i quyÒn vÜnh
cöu cña m×nh. Nh÷ng hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i bÞ cìng b¸ch ký kÕt,
nh÷ng cuéc chiÕn tranh th¬ng m¹i, t×nh tr¹ng biÖt lËp g¾t gao
gi÷a c¸c d©n téc, b¾t ®Çu m©u thuÉn qu¸ gay g¾t víi ý thøc ®· tiÕn
lªn phÝa tríc. Thay cho tÝnh th¼ng th¾n cña ®¹o Thiªn chóa lµ
tÝnh gi¶ dèi cña ®¹o Tin lµnh. XmÝt ®· chøng minh r»ng tÝnh nh©n
®¹o còng cã c¬ së cña nã trong b¶n chÊt cña th¬ng m¹i, r»ng
th¬ng m¹i ph¶i lµ "nh÷ng mèi d©y ®oµn kÕt vµ h÷u nghÞ gi÷a c¸c
d©n téc, còng nh gi÷a c¸c c¸ nh©n (xem "Sù giµu cã cña c¸c d©n
téc", quyÓn IV, ch¬ng 3, §2) "chø kh«ng ph¶i lµ c¸i nguån phong
phó nhÊt cña nh÷ng sù tranh c·i vµ sù thï nghÞch"; v× theo b¶n
tÝnh cña sù vËt, xÐt vÒ toµn bé th× th¬ng m¹i cã lîi ®èi víi tÊt c¶
nh÷ng ai tham gia th¬ng m¹i.
XmÝt ®óng khi «ng tuyªn bè r»ng th¬ng m¹i lµ nh©n ®¹o.
Trªn tr¸i ®Êt nµy kh«ng cã c¸i g× lµ tuyÖt ®èi phi ®¹o ®øc; trong
th¬ng m¹i còng cã mÆt trong ®ã ®¹o ®øc vµ nh©n ®¹o ®îc t«n
träng. Nhng t«n träng nh thÕ nµo! QuyÒn cña kÎ m¹nh ë thêi
trung cæ, sù cíp ®o¹t c«ng khai trªn ®êng c¸i lín, ®· trë nªn
nh©n ®¹o h¬n mét chót khi nã biÕn thµnh th¬ng m¹i; cßn th¬ng
m¹i còng trë thµnh nh©n ®¹o h¬n mét chót khi giai ®o¹n ®Çu tiªn
cña nã, cã nÐt ®Æc trng lµ cÊm chØ viÖc xuÊt khÈu tiÒn, ®· biÕn
thµnh häc thuyÕt träng th¬ng. HiÖn nay, b¶n th©n häc thuyÕt
nµy còng trë nªn nh©n ®¹o h¬n mét chót. DÜ nhiªn, v× lîi Ých cña
m×nh mµ th¬ng nh©n duy tr× nh÷ng mèi quan hÖ tèt ®Ñp víi ngêi
nµo mµ y mua ®îc rÎ, còng nh víi ngêi nµo mµ y b¸n ®îc ®¾t.
V× thÕ, d©n téc nµo g©y cho ngêi b¸n hµng vµ ngêi kh¸ch hµng
cña m×nh c¸i th¸i ®é thï nghÞch ®èi víi b¶n th©n m×nh, th× d©n
téc Êy hµnh ®éng rÊt ngu xuÈn. Cµng h÷u nghÞ, th× cµng cã lîi cho
d©n téc ®ã. TÝnh nh©n ®¹o cña th¬ng m¹i chÝnh lµ ë chç ®ã vµ
c¸i ph¬ng thøc gi¶ dèi l¹m dông ®¹o ®øc ®Ó ®¹t tíi nh÷ng môc
®Ých phi ®¹o ®øc nh thÕ, lµ niÒm tù hµo cña chÕ ®é tù do th¬ng
m¹i. Nh÷ng kÎ gi¶ dèi thÐt lªn: h¸ ch¼ng ph¶i chóng ta ®· b¸c bá
sù d· man cña ®éc quyÒn, h¸ ch¼ng ph¶i chóng ta ®· ®em v¨n
minh ®Õn nh÷ng chèn xa x¨m cña tr¸i ®Êt, h¸ ch¼ng ph¶i chóng ta
®· t¹o ra t×nh h÷u nghÞ gi÷a c¸c d©n téc vµ ®· gi¶m bít con sè c¸c
cuéc chiÕn tranh, hay sao ? - Ph¶i, c¸c anh ®· lµm tÊt c¶ nh÷ng
viÖc ®ã; nhng c¸c anh ®· lµm nh thÕ nµo! C¸c anh ®· thñ tiªu
nh÷ng ®éc quyÒn nhá, ®Ó cho mét ®éc quyÒn c¬ b¶n, to lín, tøc chÕ
®é së h÷u, ®îc ph¸t triÓn mét c¸ch tù do h¬n vµ v« giíi h¹n h¬n;
c¸c anh ®· ®em v¨n minh ®Õn mäi n¬i trªn tr¸i ®Êt, ®Ó kiÕm nh÷ng
l·nh thæ míi nh»m më réng lßng ham muèn hÌn h¹ cña c¸c anh;
c¸c anh ®· lµm cho c¸c d©n téc kÕt nghÜa anh em, nhng ®ã lµ t×nh
anh em cña nh÷ng tªn trém cíp vµ c¸c anh gi¶m bít con sè c¸c
cuéc chiÕn tranh ®Ó cã thÓ ph¸t tµi nhiÒu h¬n trong thêi b×nh, ®Ó
®Èy tíi cùc ®é sù thï nghÞch gi÷a c¸c c¸ nh©n vµ cuéc chiÕn tranh
c¹nh tranh v« liªm sØ! - ë ®©u c¸c anh ®· lµm ®îc mét viÖc g× ®ã,
xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®éng c¬ thuÇn tóy nh©n ®¹o, tõ c¸i ý thøc cho
r»ng sù ®èi lËp gi÷a lîi Ých chung vµ lîi Ých c¸ nh©n kh«ng cã
quyÒn tån t¹i? Cã bao giê c¸c anh ®· tá ra lµ ®¹o ®øc, mµ kh«ng vô
377756 757
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
lîi g× trong ®ã, mµ kh«ng che giÊu trong ®¸y lßng nh÷ng lý do vÞ
kû, phi ®¹o ®øc?
Sau khi khoa kinh tÕ chÝnh trÞ cña ph¸i tù do ®· lµm mäi
viÖc mµ nã cã thÓ lµm ®îc, ®Ó b»ng con ®êng thñ tiªu c¸c d©n
téc, lµm cho sù thï nghÞch trë thµnh phæ biÕn, biÕn nh©n lo¹i
thµnh mét bÇy thó d÷ (bëi v× nh÷ng kÎ c¹nh tranh cßn lµ c¸i g×
kh¸c n÷a?) c¾n xÐ lÉn nhau chÝnh v× mçi ngêi cã mét lîi Ých gièng
nh ngêi kh¸c, - sau khi lµm xong c«ng viÖc s¬ bé nµy, trªn ®êng
tiÕn tíi môc ®Ých, khoa kinh tÕ chÝnh trÞ cña ph¸i tù do chØ cßn
ph¶i lµm cã mét bíc n÷a th«i: lµm cho gia ®×nh tan r·. §Ó ®¹t tíi
®iÒu ®ã, sù ph¸t minh th©n yªu cña chÝnh nã, tøc chÕ ®é c«ng
xëng, ®· ®Õn hç trî cho nã. Nh÷ng tµn d cuèi cïng cña nh÷ng lîi
Ých chung, tøc chÕ ®é céng ®ång tµi s¶n cña gia ®×nh, còng bÞ chÕ ®é
c«ng xëng ph¸ vì vµ Ýt ra, ë ®©y, t¹i níc Anh, nh÷ng tµn d ®ã
®ang n»m trong qu¸ tr×nh tan r·. Mét hiÖn tîng ®· trë thµnh rÊt
th«ng thêng lµ, trÎ con võa míi cã thÓ lao ®éng ®îc, tøc lµ lªn
chÝn tuæi, ®· sèng b»ng tiÒn c«ng cña m×nh, coi c¨n nhµ cña bè mÑ
chØ lµ c¸i qu¸n trä ph¶i tr¶ tiÒn vµ trao cho bè mÑ cña m×nh mét
kho¶n nhÊt ®Þnh ®Ó tr¶ tiÒn ¨n vµ ë. Nhng liÖu cã thÓ kh¸c thÕ
®îc kh«ng? Cã thÓ n¶y sinh ra c¸i g× kh¸c tõ sù biÖt lËp cña
nh÷ng lîi Ých, c¬ së cña thuyÕt tù do th¬ng m¹i? Mét khi mét
nguyªn t¾c nµo ®ã ®îc vËn dông th× b¶n th©n nguyªn t¾c ®ã sÏ
xuyªn qua tÊt c¶ mäi hËu qu¶ cña nã, dï cho c¸c nhµ kinh tÕ häc cã
thÝch thó ®iÒu ®ã hay kh«ng.
Nhng, b¶n th©n nhµ kinh tÕ häc còng kh«ng biÕt «ng ta ®ang
phôc vô cho sù nghiÖp nµo. «ng ta kh«ng biÕt r»ng víi tÊt c¶
nh÷ng lêi lÏ vÞ kû thao thao bÊt tuyÖt cña m×nh, «ng ta vÉn chØ lµ
mét kh©u trong sîi d©y xÝch cña toµn bé sù tiÕn bé cña nh©n lo¹i.
¤ng ta kh«ng hiÓu r»ng, khi lµm tan r· tÊt c¶ mäi lîi Ých t nh©n,
«ng ta chØ më ®êng cho bíc ngoÆt vÜ ®¹i mµ thÕ kû chóng ta ®ang
tiÕn tíi, - tøc lµ cho sù hßa gi¶i cña nh©n lo¹i víi giíi tù nhiªn vµ
víi b¶n th©n m×nh.
Ph¹m trï ®Çu tiªn do th¬ng m¹i ®Î ra lµ gi¸ trÞ. VÒ vÊn ®Ò
ph¹m trï nµy, còng nh vÒ mäi ph¹m trï kh¸c, kh«ng cã mét
cuéc tranh c·i nµo gi÷a c¸c nhµ kinh tÕ häc cò vµ c¸c nhµ kinh tÕ
häc míi, bëi v× nh÷ng kÎ t¸n thµnh ®éc quyÒn, trùc tiÕp bÞ lßng
ham mª lµm giµu chi phèi, ®· kh«ng cßn th× giê ®Ó nghiªn cøu c¸c
ph¹m trï . Mäi cuéc tranh c·i vÒ c¸c vÊn ®Ò lo¹i nµy ®Òu xuÊt ph¸t
tõ c¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i.
Nhµ kinh tÕ häc vËn dông nh÷ng sù ®èi lËp, ®¬ng nhiªn sÏ
ph¶i ®ông ch¹m tíi hai lo¹i gi¸ trÞ: gi¸ trÞ trõu tîng hay gi¸ trÞ
thùc tÕ, vµ gi¸ trÞ trao ®æi. VÒ b¶n chÊt cña gi¸ trÞ thùc tÕ, ®· cã
mét cuéc tranh c·i dµi gi÷a ngêi Anh cho r»ng chi phÝ s¶n xuÊt lµ
biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ thùc thÕ, víi «ng X©y ngêi Ph¸p lµ kÎ kh¼ng
®Þnh r»ng gi¸ trÞ thùc tÕ ®îc ®o b»ng c«ng dông cña mét vËt. Cuéc
tranh c·i ®· kÐo dµi b¾t ®Çu tõ ®Çu thÕ kû nµy, råi im bÆt mµ
kh«ng ®îc gi¶i quyÕt. C¸c nhµ kinh tÕ häc kh«ng thÓ gi¶i quyÕt
®îc g× c¶.
Nh vËy, ngêi Anh - ®Æc biÖt lµ M¾c-Cu-lèc vµ Ri-c¸c-®« -
kh¼ng ®Þnh r»ng gi¸ trÞ trõu tîng cña mét vËt ®îc quy ®Þnh bëi
chi phÝ s¶n xuÊt. Xin lu ý, gi¸ trÞ trõu tîng, chø kh«ng ph¶i gi¸
trÞ trao ®æi, kh«ng ph¶i exchangeable value, kh«ng ph¶i gi¸ trÞ
trong th¬ng m¹i; theo lêi hä, gi¸ trÞ th¬ng m¹i nµy lµ mét c¸i g×
hoµn toµn kh¸c víi gi¸ trÞ trõu tîng. T¹i sao chi phÝ s¶n xuÊt l¹i lµ
thíc ®o gi¸ trÞ ? T¹i v× - xin l¾ng nghe, l¾ng nghe nhÐ! - trong hoµn
c¶nh th«ng thêng vµ nÕu g¹t c¹nh tranh sang mét bªn, th× kh«ng
ai ®em b¸n vËt phÈm rÎ h¬n so víi sè ®· tèn kÐm ®Ó s¶n xuÊt ra nã.
Kh«ng ai ®em b¸n nh vËy? Nhng ë ®©y kh«ng ph¶i nãi tíi gi¸ trÞ
th¬ng m¹i, - thÕ th× chóng ta nãi ®Õn "b¸n" mµ lµm g×? Cïng víi
viÖc b¸n nµy th× th¬ng m¹i mµ chóng ta ®· quy íc lµ g¸c sang mét
378758 759
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
bªn, sÏ xuÊt hiÖn ngay tøc kh¾c, - vµ mét thø th¬ng m¹i nh thÕ
nµo kia chø! - mét thø th¬ng m¹i kh«ng ®îc chó ý tíi c¸i chñ yÕu
- tøc sù c¹nh tranh! Tho¹t ®Çu, chóng ta cã gi¸ trÞ trõu tîng, giê
®©y l¹i cã thªm th¬ng m¹i trõu tîng, mét thø th¬ng m¹i kh«ng
cã c¹nh tranh, nghÜa lµ con ngêi kh«ng cã th©n thÓ, t tëng kh«ng
cã bé ãc s¶n sinh ra t tëng. Vµ ch¼ng lÏ nhµ kinh tÕ häc hoµn
toµn kh«ng nghÜ tíi r»ng, mét khi g¸c c¹nh tranh sang mét bªn,
th× kh«ng cã g× b¶o ®¶m r»ng ngêi s¶n xuÊt sÏ b¸n hµng hãa cña
m×nh theo chi phÝ s¶n xuÊt ? ThËt lµ rèi r¾m !
TiÕp n÷a! H·y t¹m gi¶ ®Þnh r»ng tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®Òu ®óng
nh lêi cña nhµ kinh tÕ häc. Gi¶ dô r»ng mét ngêi nµo ®ã ®· bá ra
rÊt nhiÒu lao ®éng vµ nh÷ng chi phÝ rÊt lín ®Ó s¶n xuÊt ra mét vËt
hoµn toµn v« dông mµ kh«ng ai cÇn ®Õn c¶, - ch¼ng lÏ vËt ®ã còng
trÞ gi¸ theo chi phÝ s¶n xuÊt hay sao? Hoµn toµn kh«ng ph¶i nh
vËy, nhµ kinh tÕ häc tr¶ lêi, ai muèn mua vËt ®ã chø? Do ®ã, ë ®©y
chóng ta kh«ng nh÷ng cã ngay c¸i tÝnh c«ng dông næi tiÕng cña
«ng X©y, mµ cïng víi "viÖc mua", cßn cã c¶ sù c¹nh tranh n÷a. Nh
thÕ lµ t¹o nªn mét t×nh h×nh kh«ng thÓ chÞu ®îc, nhµ kinh tÕ häc
kh«ng thÓ nµo trung thµnh víi sù trõu tîng hãa cña m×nh dï lµ
trong mét phót. Kh«ng nh÷ng sù c¹nh tranh mµ «ng ta cè hÕt søc
®Èy ra xa, mµ ngay c¶ c¸i tÝnh c«ng dông bÞ «ng ta c«ng kÝch, còng
tõng gi©y tõng phót ®ang ngÊm ngÇm x©m nhËp vµo suy luËn cña
«ng ta. Gi¸ trÞ trõu tîng vµ viÖc quy ®Þnh nã b»ng chi phÝ s¶n
xuÊt, còng chØ lµ nh÷ng ®iÒu trõu tîng, nh÷ng ®iÒu kh«ng thùc
mµ th«i.
Nhng, chóng ta h·y t¹m gi¶ ®Þnh mét lÇn n÷a r»ng nhµ kinh
tÕ häc ®óng, - vËy th× «ng ta ®Þnh lµm nh thÕ nµo ®Ó x¸c ®Þnh chi
phÝ s¶n xuÊt, nÕu «ng ta kh«ng tÝnh ®Õn c¹nh tranh? Khi nghiªn
cøu chi phÝ s¶n xuÊt, chóng ta sÏ thÊy r»ng ngay c¶ ph¹m trï nµy
n÷a còng dùa trªn sù c¹nh tranh. Vµ ë ®©y còng l¹i sÏ béc lé ra lµ
nhµ kinh tÕ häc kh«ng thÓ thùc hiÖn ®Õn cïng nh thÕ nµo nh÷ng
lêi kh¼ng ®Þnh cña m×nh.
NÕu chóng ta bµn sang «ng X©y th× chóng ta còng sÏ t×m thÊy
®iÒu trõu tîng nh vËy. TÝnh c«ng dông cña vËt phÈm lµ mét c¸i
g× ®ã thuÇn tóy chñ quan, hoµn toµn kh«ng thÓ quy ®Þnh ®îc
díi h×nh thøc tuyÖt ®èi; dÜ nhiªn, Ýt ra ngêi ta còng kh«ng thÓ
quy ®Þnh ®îc nã khi mµ ngêi ta vÉn cßn bÞ lóng tóng trong
nh÷ng sù ®èi lËp. C¨n cø theo lý luËn nµy, nh÷ng vËt dông cÇn
thiÕt nhÊt ph¶i cã gi¸ trÞ lín h¬n so víi nh÷ng vËt xa xØ. Díi sù
thèng trÞ cña chÕ ®é t h÷u, c¹nh tranh lµ con ®êng duy nhÊt cã
kh¶ n¨ng dÉn tíi sù quyÕt ®Þnh - phÇn nµo cã tÝnh chÊt kh¸ch
quan, vÒ bÒ ngoµi cã tÝnh chÊt phæ biÕn - xem mét vËt phÈm cã
c«ng dông nhiÒu hay Ýt, thÕ nhng c¹nh tranh l¹i ph¶i bÞ g¸c sang
mét bªn. Nhng mét khi quan hÖ c¹nh tranh ®îc thõa nhËn, th×
vÊn ®Ò chi phÝ s¶n xuÊt còng theo ®ã mµ n¶y ra, bëi v× kh«ng mét
ai b¸n hµng rÎ h¬n sè mµ b¶n th©n hä ®· bá ra ®Ó s¶n xuÊt. Do ®ã,
c¶ ë ®©y n÷a, dï muèn hay kh«ng, mÆt ®èi lËp nµy ®ang chuyÓn
hãa thµnh mÆt ®èi lËp kia.
Chóng ta h·y thö lµm s¸ng tá sù rèi r¾m nµy. Gi¸ trÞ mét vËt
phÈm bao hµm hai nh©n tè, bÞ hai bªn tranh c·i t¸ch ra mét c¸ch
cìng Ðp vµ nh chóng ta ®· thÊy, mét c¸ch v« hiÖu. Gi¸ trÞ lµ
quan hÖ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt víi tÝnh c«ng dông. Sù vËn dông gi¸
trÞ x¶y ra tríc tiªn lµ khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cã nÒn s¶n xuÊt mét
vËt phÈm nµo ®ã hay kh«ng, tøc lµ c«ng dông cña vËt phÈm ®ã cã
bï ®¾p ®îc chi phÝ s¶n xuÊt hay kh«ng. ChØ sau ®ã, míi cã thÓ
bµn ®Õn viÖc vËn dông gi¸ trÞ ®Ó trao ®æi. NÕu nh chi phÝ s¶n xuÊt
cña hai vËt phÈm lµ nh nhau, th× c«ng dông sÏ lµ yÕu tè quyÕt
®Þnh trong viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ so s¸nh cña chóng.
C¬ së nµy lµ c¬ së duy nhÊt ®óng ®¾n cña trao ®æi. Nhng
nÕu xuÊt ph¸t tõ c¬ së ®ã th× ai sÏ quyÕt ®Þnh vÊn ®Ò tÝnh c«ng
dông cña vËt phÈm? ChØ riªng ý kiÕn cña nh÷ng ngêi tham gia
trao ®æi ch¨ng? Lóc ®ã mét bªn dï sao còng bÞ ®¸nh lõa. Hay
ph¶i cã mét sù quy ®Þnh dùa trªn tÝnh c«ng dông vèn cã cña
vËt phÈm, - mét sù quy ®Þnh kh«ng tïy thuéc vµo c¸c bªn tham
379760 761
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
gia vµ hä còng kh«ng biÕt râ ? Khi ®ã sù trao ®æi sÏ chØ cã thÓ
thùc hiÖn theo cìng bøc, vµ mçi ngêi tham gia trao ®æi sÏ tù
xem m×nh lµ bÞ ®¸nh lõa. Kh«ng thñ tiªu chÕ ®é t h÷u th×
kh«ng thÓ thñ tiªu sù ®èi lËp ®ã gi÷a tÝnh c«ng dông thùc tÕ mµ
b¶n th©n vËt phÈm vèn cã, vµ sù quy ®Þnh tÝnh c«ng dông ®ã,
gi÷a sù quy ®Þnh tÝnh c«ng dông vµ sù tù do cña nh÷ng ngêi trao
®æi; cßn khi chÕ ®é t h÷u bÞ thñ tiªu, th× sÏ kh«ng cÇn ph¶i nãi
®Õn sù trao ®æi díi h×nh thøc nh hiÖn nay. Lóc ®ã viÖc vËn dông
thùc tiÔn, kh¸i niÖm gi¸ trÞ sÏ cµng bÞ giíi h¹n h¬n n÷a vµo trong
viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò s¶n xuÊt, vµ ®©y còng chÝnh lµ lÜnh vùc ch©n
chÝnh cña nã.
T×nh h×nh hiÖn nay lµ nh thÕ nµo? Chóng ta dÔ thÊy, kh¸i
niÖm gi¸ trÞ ®· bÞ xÐ ra mét c¸ch vò ®o¸n vµ mçi mét mÆt riªng
biÖt cña nã ®ang tù xng Çm Ü lªn lµ chØnh thÓ cña kh¸i niÖm Êy.
Chi phÝ s¶n xuÊt, ngay tõ ®Çu ®· bÞ c¹nh tranh bãp mÐo, ph¶i ®ãng
vai trß cña b¶n th©n gi¸ trÞ; tÝnh c«ng dông thuÇn tóy chñ quan
còng ph¶i ®ãng vai trß nµy, bëi v×, giê ®©y, kh«ng thÓ cã mét tÝnh
c«ng dông nµo kh¸c n÷a. Muèn gióp cho nh÷ng ®Þnh nghÜa khËp
khiÔng nµy ®øng v÷ng ®îc, trong c¶ hai trêng hîp, ®Òu cÇn ph¶i
tÝnh ®Õn c¹nh tranh; vµ ®iÒu lý thó nhÊt ë ®©y lµ, khi ngêi Anh
bµn vÒ chi phÝ s¶n xuÊt, th× ë hä c¹nh tranh thay thÕ cho tÝnh c«ng
dông; ngîc l¹i khi X©y bµn vÒ tÝnh c«ng dông, th× ë «ng ta c¹nh
tranh l¹i mang theo chi phÝ s¶n xuÊt. Nhng, c¹nh tranh mang
theo vµo mét tÝnh c«ng dông nh thÕ nµo vµ mang theo vµo nh÷ng
chi phÝ s¶n xuÊt nh thÕ nµo chø! C«ng dông mµ nã mang theo vµo
phô thuéc vµo ngÉu nhiªn, vµo thêi thîng, vµo së thÝch cña bän
nhµ giµu; chi phÝ s¶n xuÊt mµ nã mang theo vµo t¨ng lªn hay gi¶m
xuèng do tû lÖ ngÉu nhiªn gi÷a cÇu vµ cung.
C¬ së cña sù kh¸c nhau gi÷a gi¸ trÞ thùc tÕ vµ gi¸ trÞ trao ®æi chÝnh
lµ sù kiÖn: gi¸ trÞ cña vËt phÈm kh¸c víi c¸i gäi lµ vËt ngang gi¸ mµ
ngêi ta tr¶ cho nã trong bu«n b¸n, nghÜa lµ vËt ngang gi¸ nµy kh«ng
ph¶i lµ vËt ngang gi¸. C¸i gäi lµ vËt ngang gi¸ ®ã lµ gi¸ c¶ cña vËt
phÈm, vµ nÕu nh nhµ kinh tÕ häc trung thùc th× «ng ta ch¾c sÏ dïng
tõ ®ã thay cho tõ "gi¸ trÞ bu«n b¸n". Nhng muèn cho sù v« ®¹o ®øc
cña th¬ng m¹i kh«ng qu¸ næi bËt, nhµ kinh tÕ häc cßn ph¶i duy tr×
c¸i vÎ bÒ ngoµi - dï chØ mét chót bãng d¸ng th«i - lµ gi¸ c¶ cã quan
hÖ víi gi¸ trÞ. Cßn nãi r»ng gi¸ c¶ ®îc quyÕt ®Þnh bëi sù t¸c ®éng
qua l¹i cña chi phÝ s¶n xuÊt vµ c¹nh tranh th× ®iÒu ®ã hoµn toµn
®óng: ®ã chÝnh lµ quy luËt chñ yÕu cña chÕ ®é t h÷u. Quy luËt
thuÇn tóy kinh nghiÖm nµy còng lµ ®iÒu ®Çu tiªn mµ nhµ kinh tÕ
häc t×m ®îc, råi tõ ®ã «ng ta trõu tîng hãa c¸i gi¸ trÞ thùc tÕ cña
«ng ta, tøc lµ trõu tîng hãa c¸i gi¸ c¶ ®îc x¸c ®Þnh khi mµ quan
hÖ c¹nh tranh c©n b»ng nhau, khi mµ cÇu vµ cung ngang nhau.
Khi ®ã, dÜ nhiªn chØ cßn l¹i chi phÝ s¶n xuÊt, vµ nhµ kinh tÕ häc gäi
nã lµ gi¸ trÞ thùc tÕ, thÕ nhng ë ®©y chóng ta chØ ®ông tíi mét
tÝnh quy ®Þnh nhÊt ®Þnh cña gi¸ c¶ mµ th«i. Nhng, nh vËy th×
trong kinh tÕ chÝnh trÞ häc tÊt c¶ ®Òu bÞ ®¶o ngîc: gi¸ trÞ lµ mét
c¸i g× cã tríc, lµ nguån cña gi¸ c¶, l¹i bÞ phô thuéc vµo gi¸ c¶, vµo
s¶n phÈm cña chÝnh nã. Nh ®· biÕt, chÝnh sù ®¶o lén nµy t¹o ra
b¶n chÊt cña sù trõu tîng, vÒ ®iÓm nµy xin ®äc t¸c phÈm cña
Phoi-¬-b¾c.
Theo quan ®iÓm cña nhµ kinh tÕ häc, chi phÝ s¶n xuÊt cña
hµng hãa bao gåm ba yÕu tè: ®Þa t« cña khu ®Êt cÇn thiÕt ®Ó s¶n
xuÊt nguyªn liÖu, t b¶n cïng víi lîi nhuËn cña nã, vµ tiÒn c«ng
tr¶ cho lao ®éng cÇn thiÕt vÒ s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn. Nhng ngêi
ta ph¸t hiÖn ra ngay r»ng t b¶n vµ lao ®éng lµ ®ång nhÊt, bëi v×
b¶n th©n c¸c nhµ kinh tÕ häc thõa nhËn r»ng t b¶n lµ "lao
®éng tÝch lòy". Nh vËy, chóng ta chØ cßn hai mÆt: mÆt tù nhiªn,
kh¸ch quan, lµ ruéng ®Êt, vµ mÆt con ngêi, chñ quan, lµ lao
®éng, bao hµm t b¶n, vµ ngoµi t b¶n ra, cßn bao hµm mét c¸i g×
380762 763
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
n÷a mµ nhµ kinh tÕ häc kh«ng nghÜ tíi, - ngoµi yÕu tè thÓ x¸c
cña lao ®éng gi¶n ®¬n, t«i muèn nãi ®Õn yÕu tè tinh thÇn cña
sù ph¸t minh, cña t tëng. Nhµ kinh tÕ häc cã quan hÖ g× víi
tinh thÇn ph¸t minh? Ph¶i ch¨ng tÊt c¶ mäi ph¸t minh ®Òu
kh«ng r¬i vµo tay «ng ta nÕu kh«ng cã sù tham gia cña «ng ta?
Ph¶i ch¨ng cã mét ph¸t minh ®· tèn kÐm cho «ng ta mét c¸i g× ®ã?
VËy th× khi tÝnh to¸n chi phÝ s¶n xuÊt cña m×nh, «ng ta lo l¾ng ®Õn
nh÷ng ph¸t minh Êy ®Ó lµm g×? §èi víi «ng ta, ®iÒu kiÖn cña sù
giµu cã lµ ruéng ®Êt, t b¶n vµ lao ®éng, ngoµi ra «ng ta kh«ng cÇn
g× n÷a. ¤ng ta ch¼ng cÇn ®Õn khoa häc. MÆc dï khoa häc ®· göi
tÆng phÈm ®Õn cho «ng ta th«ng qua BÐc-t«-lª, §ª-vi, Li-bÝch, O¸t
C¸c -rai-t¬, v.v., nh÷ng tÆng phÈm ®· n©ng b¶n th©n «ng ta vµ sù
s¶n xuÊt cña «ng ta lªn tíi ®Ønh cao cha tõng thÊy, - nhng ®iÒu
®ã cã liªn can g× ®Õn «ng ta? ¤ng ta kh«ng thÓ tÝnh ®Õn nh÷ng c¸i
®ã; thµnh tùu cña khoa häc vît ra ngoµi giíi h¹n nh÷ng tÝnh to¸n
cña «ng ta. Nhng díi mét chÕ ®é hîp lý vît lªn trªn sù xÐ lÎ
nh÷ng lîi Ých - nh lµ ®iÒu ®ã ®ang diÔn ra ë c¸c nhµ kinh tÕ häc, -
th× yÕu tè tinh thÇn cè nhiªn sÏ thuéc vÒ sè c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ
sÏ t×m thÊy vÞ trÝ cña m×nh trong chi phÝ s¶n xuÊt vµ trong kinh tÕ
chÝnh trÞ häc. Vµ lóc ®ã, dÜ nhiªn, chóng ta sÏ hµi lßng nhËn thÊy
r»ng c«ng viÖc trong lÜnh vùc khoa häc còng ®îc bï ®¾p vÒ mÆt
vËt chÊt, r»ng chØ mét thµnh qu¶ cña khoa häc nh chiÕc m¸y h¬i
níc cña Giªm-x¬ O¸t, trong n¨m m¬i n¨m tån t¹i ®Çu tiªn cña
nã, còng ®· mang l¹i cho thÕ giíi nhiÒu h¬n so víi c¸i mµ thÕ giíi
®· chi phÝ ngay tõ ®Çu cho sù ph¸t triÓn cña khoa häc.
Nh vËy, chóng ta cã hai yÕu tè s¶n xuÊt ho¹t ®éng: giíi tù
nhiªn vµ con ngêi; con ngêi, ®Õn lît m×nh, l¹i ho¹t ®éng víi
nh÷ng thuéc tÝnh thÓ chÊt vµ tinh thÇn cña nã; b©y giê, chóng ta cã
thÓ quay trë l¹i víi nhµ kinh tÕ häc vµ víi nh÷ng chi phÝ s¶n xuÊt
cña «ng ta.
Nhµ kinh tÕ häc nãi: tÊt c¶ nh÷ng g× kh«ng thÓ ®éc quyÒn hãa
®Òu kh«ng cã gi¸ trÞ; sau ®©y, chóng ta sÏ nghiªn cøu luËn ®iÓm
nµy tØ mØ h¬n. Khi chóng ta nãi: kh«ng cã gi¸ c¶, - th× luËn ®iÓm
Êy lµ ®óng ®èi víi chÕ ®é dùa trªn chÕ ®é t h÷u. NÕu nh ruéng
®Êt cã thÓ cã ®îc mét c¸ch dÔ dµng nh lµ kh«ng khÝ, th× kh«ng
mét ngêi nµo ph¶i tr¶ ®Þa t«. Nhng mét khi t×nh h×nh kh«ng
ph¶i nh vËy, vµ diÖn tÝch ruéng ®Êt bÞ chiÕm h÷u trong mçi
trêng hîp riªng biÖt l¹i cã giíi h¹n, cho nªn ph¶i tr¶ ®Þa t« cho
m¶nh ruéng ®Êt bÞ chiÕm h÷u, tøc m¶nh ruéng ®Êt ®· bÞ ®éc quyÒn
hãa, hoÆc mua nã theo gi¸ b¸n. Nhng sau nh÷ng lêi gi¶i thÝch
nh vËy vÒ nguån gèc cña gi¸ trÞ ruéng ®Êt, ngêi ta rÊt lÊy lµm l¹
khi nghe nhµ kinh tÕ häc nãi r»ng ®Þa t« lµ sè chªnh lÖch gi÷a thu
nhËp cña m¶nh ruéng ®em l¹i t«, víi thu nhËp cña m¶nh ®Êt xÊu
nhÊt chØ võa bï ®¾p l¹i sè lao ®éng bá ra canh t¸c nã. Nh mäi
ngêi ®Òu biÕt, ®Þnh nghÜa vÒ ®Þa t« lÇn ®Çu tiªn ®îc ph¸t triÓn
®Çy ®ñ ë Ri-c¸c-®« lµ nh vËy. Cã thÓ ®Þnh nghÜa Êy ®óng trªn
thùc tiÔn, nÕu nh gi¶ ®Þnh r»ng lîng cÇu gi¶m xuèng ¶nh hëng
ngay tøc kh¾c ®Õn ®Þa t« vµ lËp tøc lµm cho sè lîng t¬ng øng cña
phÇn ®Êt canh t¸c xÊu nhÊt bÞ ®×nh chØ canh t¸c. Nhng, t×nh h×nh
kh«ng ph¶i lµ nh vËy, vµ v× thÕ, ®Þnh nghÜa trªn kh«ng ®Çy ®ñ;
thªm n÷a, ®Þnh nghÜa nµy kh«ng bao hµm nguyªn nh©n ph¸t sinh
®Þa t« vµ chÝnh v× thÕ mµ ®Þnh nghÜa Êy ph¶i sôp ®æ. Ngîc l¹i víi
®Þnh nghÜa ®ã, ®¹i t¸ T.P.T«m-x¬n, ngêi thuéc §ång minh chèng
nh÷ng ®¹o luËt vÒ ngò cèc, quay trë l¹i ®Þnh nghÜa cña A-®am
XmÝt vµ chøng gi¶i cho ®Þnh nghÜa nµy. Theo quan niÖm cña «ng
ta, ®Þa t« lµ mèi quan hÖ gi÷a sù c¹nh tranh cña nh÷ng ngêi
muèn sö dông ruéng ®Êt vµ sè lîng cã h¹n cña ruéng ®Êt hiÖn cã.
ë ®©y, Ýt ra ngêi ta còng thÊy viÖc quay trë l¹i vÊn ®Ò nguån gèc
cña ®Þa t«; nhng lêi gi¶i thÝch ®ã g¹t bá sù kh¸c biÖt vÒ møc ®é
mµu mì cña ®Êt ®ai, còng gièng nh ®Þnh nghÜa trªn ®· bá qua
c¹nh tranh.
381764 765
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
Nh vËy, chóng ta l¹i thÊy cã hai ®Þnh nghÜa phiÕn diÖn, vµ
do ®ã còng nöa vêi, cña cïng mét ®èi tîng. Gièng nh khi nghiªn
cøu kh¸i niÖm gi¸ trÞ, ë ®©y chóng ta còng ph¶i kÕt hîp c¶ hai
®Þnh nghÜa ®ã ®Ó t×m ra ®Þnh nghÜa ®óng ®¾n, b¾t nguån tõ sù
ph¸t triÓn cña b¶n th©n ®èi tîng, vµ v× vËy, bao trïm tÊt c¶
mäi trêng hîp thêng gÆp trong thùc tiÔn. §Þa t« lµ mèi tû lÖ
gi÷a s¶n lîng cña m¶nh ruéng, tøc mÆt tù nhiªn (mÆt nµy, ®Õn
lît nã, l¹i bao gåm nh÷ng thuéc tÝnh tù nhiªn vµ viÖc canh t¸c
cña con ngêi, tøc lao ®éng bá ra ®Ó c¶i thiÖn m¶nh ®Êt ®ã), - vµ
mÆt con ngêi, tøc sù c¹nh tranh. Cø ®Ó cho c¸c nhµ kinh tÕ häc
l¾c ®Çu vÒ "®Þnh nghÜa" nµy; hä sÏ kinh hoµng khi thÊy ®Þnh nghÜa
®ã bao hµm tÊt c¶ nh÷ng g× cã liªn quan ®Õn sù viÖc.
Chñ ruéng dï sao còng kh«ng thÓ tr¸ch cø th¬ng nh©n.
Y cíp ®o¹t b»ng c¸ch ®éc quyÒn ruéng ®Êt. Y cíp ®o¹t b»ng
c¸ch lîi dông sù ph¸t triÓn d©n sè lµ c¸i lµm t¨ng thªm c¹nh
tranh, vµ cïng víi c¹nh tranh th× còng lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ m¶nh
®Êt cña y; y cíp ®o¹t b»ng c¸ch biÕn thµnh nguån lîi riªng cña
m×nh nh÷ng g× lµ kÕt qu¶ kh«ng ph¶i cña nh÷ng cè g¾ng cña y,
nh÷ng g× y ®¹t ®îc mét c¸ch hoµn toµn ngÉu nhiªn. Y cíp ®o¹t
khi y ph¸t canh ruéng ®Êt cña y vµ cuèi cïng chiÕm lÊy nh÷ng sù
c¶i thiÖn mµ t¸ ®iÒn cña y ®· lµm. BÝ mËt cña sù giµu cã ngµy cµng
t¨ng cña nh÷ng chñ ruéng lín lµ ë ®ã.
Nh÷ng ®Þnh lý cho r»ng ph¬ng thøc lµm giµu cña c¸c chñ
ruéng lµ cíp ®o¹t, cô thÓ lµ x¸c ®Þnh r»ng mäi ngêi ®Òu cã quyÒn
hëng thµnh qu¶ lao ®éng cña m×nh, hoÆc kh«ng ai ®îc gÆt ë n¬i
mµ hä kh«ng gieo, - nh÷ng ®Þnh lý ®ã kh«ng ph¶i lµ ý kiÕn cña
chóng ta. §Þnh lý thø nhÊt g¹t bá nghÜa vô ph¶i nu«i nÊng con c¸i,
®Þnh lý thø hai tíc bá quyÒn tån t¹i cña mäi thÕ hÖ, bëi v× mäi thÕ
hÖ ®Òu thõa hëng nh÷ng g× do thÕ hÖ tríc ®Ó l¹i. Nh÷ng ®Þnh lý
nµy, tr¸i l¹i, lµ nh÷ng hËu qu¶ cña chÕ ®é t h÷u. CÇn ph¶i, hoÆc
lµ thùc hiÖn tÊt c¶ nh÷ng hËu qu¶ to¸t ra tõ chÕ ®é t h÷u, hoÆc lµ
tõ bá c¸i chÕ ®é t h÷u víi t c¸ch lµ mét tiÒn ®Ò.
Ngay c¶ b¶n th©n viÖc chiÕm h÷u ruéng ®Êt lóc ban ®Çu còng
®îc coi lµ chÝnh ®¸ng, dùa vµo c¸i ý kiÕn cho r»ng quyÒn chiÕm
h÷u chung ®· tõng tån t¹i sím h¬n n÷a. Bëi vËy, dï chóng ta
cã quay vÒ phÝa nµo th× chÕ ®é t h÷u còng dÉn chóng ta tíi
m©u thuÉn.
Ruéng ®Êt lµ tÊt c¶ ®èi víi chóng ta, lµ ®iÒu kiÖn tån t¹i ®Çu
tiªn cña chóng ta ; biÕn ruéng ®Êt thµnh ®èi tîng mua b¸n lµ
bíc cuèi cïng dÉn tíi viÖc tù mua b¸n m×nh; ®iÒu ®ã, tríc kia vµ
cho ®Õn ngµy nay, vÉn lµ mét sù v« ®¹o ®øc mµ chØ cã sù v« ®¹o ®øc
cña viÖc tù mua b¸n m×nh míi cã thÓ vît qu¸ ®îc. ViÖc chiÕm
h÷u ruéng ®Êt lóc ban ®Çu, viÖc mét sè Ýt ngêi ®éc quyÒn chiÕm
h÷u ruéng ®Êt, viÖc tÊt c¶ mäi ngêi kh¸c bÞ tíc mÊt ®iÒu kiÖn
sinh sèng c¬ b¶n cña hä, tÊt c¶ nh÷ng viÖc ®ã kh«ng thua kÐm chót
nµo viÖc mua b¸n ruéng ®Êt sau nµy vÒ mÆt ®¹o ®øc.
NÕu nh ë ®©y chóng ta còng g¹t chÕ ®é t h÷u ra th× ®Þa t« sÏ
trë l¹i c¸i ch©n tíng cña nã, sÏ trë l¹i c¸i quan ®iÓm hîp lý vÒ
thùc chÊt lµm c¬ së cho ®Þa t«. Lóc ®ã, gi¸ trÞ cña ruéng ®Êt, bÞ
t¸ch khái ruéng ®Êt díi h×nh thøc ®Þa t«, sÏ quay trë vÒ víi b¶n
th©n ruéng ®Êt. Gi¸ trÞ nµy - ®îc ®o b»ng n¨ng lùc s¶n xuÊt cña
nh÷ng diÖn tÝch b»ng nhau víi mét lùc lîng lao ®éng hao phÝ
nh nhau - trªn thùc tÕ ph¶i ®îc tÝnh lµ mét bé phËn chi phÝ s¶n
xuÊt trong khi x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña s¶n phÈm, vµ còng gièng nh
®Þa t«, gi¸ trÞ ®ã lµ quan hÖ gi÷a n¨ng lùc s¶n xuÊt víi c¹nh
tranh, nhng lµ c¹nh tranh thËt, mét sù c¹nh tranh sÏ triÓn khai
vµo ®óng lóc cña nã.
Chóng ta ®· thÊy, ban ®Çu t b¶n vµ lao ®éng lµ ®ång nhÊt;
sau ®ã, tõ nh÷ng lËp luËn cña b¶n th©n nhµ kinh tÕ häc,
chóng ta l¹i thÊy r»ng t b¶n, kÕt qu¶ cña lao ®éng, trong qu¸
382766 767
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
tr×nh s¶n xuÊt l¹i trë thµnh ngay tøc kh¾c c¬ së cña lao ®éng,
vËt liÖu cña lao ®éng; r»ng do ®ã viÖc t¸ch rêi trong chèc l¸t gi÷a
t b¶n víi lao ®éng l¹i lËp tøc bÞ tiªu hñy trong sù thèng nhÊt cña
hai c¸i ®ã; song nhµ kinh tÕ häc vÉn t¸ch t b¶n khái lao ®éng,
vÉn b¸m rÞt lÊy sù t¸ch ®«i nµy, ®ång thêi chØ thõa nhËn sù thèng
nhÊt cña chóng díi d¹ng ®Þnh nghÜa vÒ t b¶n: "lao ®éng tÝch
lòy" Sù ph©n liÖt gi÷a t b¶n vµ lao ®éng, n¶y sinh tõ chÕ ®é t
h÷u, ch¼ng qua chØ lµ sù t¸ch ®«i cña lao ®éng trong b¶n th©n
nã, phï hîp víi c¸i tr¹ng th¸i t¸ch ®«i ®ã vµ b¾t nguån tõ tr¹ng
th¸i t¸ch ®«i ®ã. Vµ sau khi sù t¸ch rêi nµy ®· hoµn thµnh th× t
b¶n l¹i chia thµnh t b¶n ban ®Çu vµ lîi nhuËn, tøc sù t¨ng thªm
cña t b¶n mµ t b¶n ®· cã ®îc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, mÆc dï
thùc tiÔn l¹i lËp tøc ®em lîi nhuËn nµy nhËp vµo víi t b¶n, vµ ®a
lîi nhuËn nµy vµo chu chuyÓn cïng víi t b¶n. Vµ ®Õn lît m×nh,
b¶n th©n lîi nhuËn còng l¹i ph©n thµnh lîi tøc vµ lîi nhuËn theo
®óng nghÜa cña nã. TÝnh chÊt kh«ng hîp lý cña nh÷ng sù ph©n gi¶i
nµy ®¹t tíi møc cao nhÊt trong lîi tøc. TÝnh phi ®¹o ®øc cña viÖc
cho vay lÊy l·i, tøc lµ cña viÖc nhËn thu nhËp mµ kh«ng ph¶i hao
phÝ lao ®éng, chØ dùa ®éc vµo viÖc cho vay, - tÝnh phi ®¹o ®øc ®ã tuy
®· ¨n s©u vµo chÕ ®é t h÷u, nhng vÉn qu¸ lé liÔu vµ ®· bÞ c¸i ý
thøc nh©n d©n kh«ng cã ®Þnh kiÕn kh¸m ph¸ ra tõ l©u råi, ý thøc
nµy thêng lµ ®óng trong lo¹i vÊn ®Ò nh vËy. TÊt c¶ nh÷ng sù
ph©n gi¶i vµ ph©n chia tinh vi Êy ®Òu ph¸t sinh tõ sù t¸ch rêi ban
®Çu gi÷a t b¶n vµ lao ®éng vµ tõ sù chia xÎ nh©n lo¹i thµnh
nh÷ng nhµ t b¶n vµ c«ng nh©n, mét sù chia xÎ ®ang hoµn thµnh
sù t¸ch rêi ®ã vµ ngµy cµng trë nªn gay g¾t, vµ nh chóng ta sÏ
thÊy, nhÊt ®Þnh ph¶i kh«ng ngõng t¨ng thªm. Nhng sù t¸ch rêi
t b¶n víi lao ®éng, còng nh sù t¸ch rêi ruéng ®Êt víi t b¶n vµ
lao ®éng mµ chóng ta ®· xem xÐt ë trªn, xÐt ®Õn cïng, vÉn lµ ®iÒu
kh«ng thÓ cã ®îc. Kh«ng thÓ nµo x¸c ®Þnh ®îc phÇn nµo trong
mét s¶n phÈm nµy hay s¶n phÈm kia lµ thuéc vÒ ruéng ®Êt, t b¶n
vµ lao ®éng. Ba ®¹i lîng nµy kh«ng thÓ nµo ®o chung víi nhau
®îc. Ruéng ®Êt t¹o ra nguyªn vËt liÖu nhng kh«ng ph¶i kh«ng
cÇn ®Õn t b¶n vµ lao ®éng; t b¶n gi¶ ®Þnh ph¶i cã ruéng ®Êt vµ
lao ®éng, cßn lao ®éng th× Ýt ra còng gi¶ ®Þnh ph¶i cã ruéng ®Êt,
trong rÊt nhiÒu trêng hîp cßn gi¶ ®Þnh ph¶i cã t b¶n n÷a. Chøc
n¨ng cña ba yÕu tè nµy hoµn toµn kh¸c nhau vµ kh«ng thÓ ®o b»ng
mét thø thíc ®o chung thø t nµo ®ã. V× vËy, trong nh÷ng quan
hÖ hiÖn nay, khi ph¶i ph©n chia thu nhËp gi÷a ba yÕu tè ®ã th×
kh«ng thÓ nµo t×m ®îc cho chóng mét thíc ®o néi t¹i vèn cã
cña chóng, vµ vÊn ®Ò ®îc gi¶i quyÕt b»ng c¸i thíc ®o hoµn toµn
ë bªn ngoµi, ngÉu nhiªn ®èi víi chóng: c¹nh tranh hoÆc c¸i quyÒn
tinh vi cña kÎ m¹nh. §Þa t« bao hµm c¹nh tranh; lîi nhuËn cña t
b¶n chØ ®îc quyÕt ®Þnh bëi c¹nh tranh, cßn vÊn ®Ò tiÒn c«ng ra
sao - th× ngay sau ®©y chóng ta sÏ thÊy.
Mét khi chóng ta xãa bá chÕ ®é t h÷u, th× tÊt c¶ mäi sù ph©n
gi¶i phi tù nhiªn nµy sÏ kh«ng cßn n÷a. Sù kh¸c biÖt gi÷a lîi tøc
vµ lîi nhuËn sÏ biÕn mÊt; t b¶n sÏ kh«ng lµ g× c¶ nÕu kh«ng cã lao
®éng, kh«ng cã sù vËn ®éng. ý nghÜa cña lîi nhuËn sÏ quy thµnh ý
nghÜa cña qu¶ c©n mµ t b¶n ®Æt vµo bµn c©n khi x¸c ®Þnh chi phÝ
s¶n xuÊt, vµ lîi nhuËn nµy sÏ vèn cã ®èi víi t b¶n theo ®óng c¸i
møc mµ b¶n th©n t b¶n trë l¹i thÓ thèng nhÊt ban ®Çu gi÷a t
b¶n vµ lao ®éng.
Lao ®éng, nh©n tè chñ yÕu trong s¶n xuÊt, "nguån gèc cña cña
c¶i", ho¹t ®éng tù do cña con ngêi, ë nhµ kinh tÕ häc l¹i ë vµo mét
®Þa vÞ bÊt lîi. Gièng nh t b¶n ®· bÞ t¸ch ra khái lao ®éng, giê ®©y
lao ®éng l¹i bÞ ph©n gi¶i mét lÇn n÷a; s¶n phÈm cña lao ®éng ®èi
lËp víi lao ®éng díi d¹ng tiÒn c«ng; nã bÞ t¸ch khái lao ®éng, vµ
theo lÖ thêng còng l¹i do c¹nh tranh quyÕt ®Þnh, bëi v×, nh
chóng ta ®· thÊy, kh«ng cã mét thíc ®o cè ®Þnh ®Ó x¸c ®Þnh phÇn
cña lao ®éng trong s¶n xuÊt. ChØ cÇn chóng ta thñ tiªu chÕ ®é t
383768 769
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
h÷u, th× sù ph©n chia tr¸i víi tù nhiªn nµy còng sÏ mÊt ®i; lao
®éng sÏ trë thµnh sù thï lao cña chÝnh m×nh, vµ ý nghÜa ch©n
chÝnh cña tiÒn c«ng tríc ®©y ®· bÞ tha hãa, tøc lµ ý nghÜa cña lao
®éng ®èi víi viÖc x¸c ®Þnh chi phÝ s¶n xuÊt cña mét vËt phÈm nµo
®ã, còng sÏ béc lé râ rµng ®Çy ®ñ.
Chóng ta ®· thÊy r»ng, rèt cuéc, chõng nµo chÕ ®é t h÷u
cßn tån t¹i th× tÊt c¶ ®Òu ®îc quy thµnh c¹nh tranh. C¹nh tranh
lµ ph¹m trï chñ yÕu cña nhµ kinh tÕ häc, lµ c« con g¸i yªu quý
nhÊt cña y, mµ y kh«ng ngõng vuèt ve vµ tr×u mÕn, - nhng xin
h·y nh×n xem c¸i bé mÆt cña con qu¸i n÷ Mª-®u-d¬ hiÖn ra ë ®©y
nh thÕ nµo.
HËu qu¶ gÇn gòi nhÊt cña chÕ ®é t h÷u lµ viÖc ph©n s¶n xuÊt
ra thµnh hai mÆt ®èi lËp - mÆt tù nhiªn vµ mÆt con ngêi, thµnh
ruéng ®Êt lµ c¸i sÏ bÞ hoang vu vµ c»n cçi nÕu kh«ng cã con ngêi
lµm cho nã khai hoa kÕt qu¶, vµ thµnh ho¹t ®éng cña con ngêi mµ
®iÒu kiÖn ®Çu tiªn l¹i chÝnh lµ ruéng ®Êt. TiÕp n÷a, chóng ta ®·
thÊy ho¹t ®éng cña con ngêi ®Õn lît nã l¹i ph©n gi¶i thµnh lao
®éng vµ t b¶n nh thÕ nµo vµ nh÷ng mÆt ®ã ®èi ®Þch víi nhau ra
sao. Nh vËy lµ chóng ta thÊy cã sù ®Êu tranh lÉn nhau cña tÊt c¶
ba yÕu tè ®ã, chø kh«ng ph¶i sù ñng hé lÉn nhau cña chóng; giê
®©y, thªm vµo ®ã, chÕ ®é t h÷u cßn g©y nªn sù ph©n nhá cña mçi
yÕu tè trong ba yÕu tè Êy. M¶nh ruéng nµy ®èi lËp víi m¶nh ruéng
kh¸c, t b¶n nµy ®èi lËp víi t b¶n kh¸c, søc lao ®éng nµy ®èi lËp
víi søc lao ®éng kh¸c. Nãi c¸ch kh¸c: v× chÕ ®é t h÷u c« lËp mçi c¸
nh©n trong t×nh tr¹ng biÖt lËp th« lç cña chÝnh hä, vµ v× mçi c¸
nh©n l¹i cã cïng mét lîi Ých gièng nh ngêi l¸ng giÒng cña m×nh,
cho nªn chñ ruéng ®èi ®Þch víi chñ ruéng, nhµ t b¶n ®èi ®Þch víi
nhµ t b¶n, vµ c«ng nh©n ®èi ®Þch víi c«ng nh©n. Trong sù ®èi ®Þch
cña nh÷ng lîi Ých gièng nhau nµy, do chÝnh hËu qu¶ cña tÝnh chÊt
gièng nhau cña chóng, nªn tÝnh phi ®¹o ®øc cña t×nh tr¹ng hiÖn
nay cña loµi ngêi ®ang ®¹t tíi tuyÖt ®Ønh, vµ c¹nh tranh chÝnh lµ
c¸i tuyÖt ®Ønh ®ã.
MÆt ®èi lËp cña c¹nh tranh lµ ®éc quyÒn. §éc quyÒn ®· lµ
khÈu hiÖu chiÕn ®Êu cña c¸c nhµ träng th¬ng, cßn c¹nh tranh
lµ khÈu hiÖu chiÕn ®Êu cña c¸c nhµ kinh tÕ häc thuéc ph¸i tù do.
RÊt dÔ thÊy r»ng mÆt ®èi lËp nµy còng l¹i lµ c¸i hoµn toµn kh«ng
cã néi dung. Mçi kÎ c¹nh tranh, dï ®ã lµ c«ng nh©n, nhµ t b¶n
hoÆc chñ ruéng, ®Òu tÊt ph¶i mong muèn giµnh lÊy ®éc quyÒn cho
m×nh. Mçi nhãm nhá nh÷ng kÎ c¹nh tranh ®Òu tÊt ph¶i mong
muèn giµnh lÊy cho m×nh ®éc quyÒn, chèng l¹i tÊt c¶ c¸c nhãm
kh¸c. C¹nh tranh ®îc x©y dùng trªn lîi Ých, cßn lîi Ých th× l¹i t¹o
ra ®éc quyÒn, tãm l¹i, c¹nh tranh chuyÓn thµnh ®éc quyÒn. MÆt
kh¸c, ®éc quyÒn kh«ng thÓ c¶n ®îc dßng níc cuån cuén cña c¹nh
tranh; h¬n n÷a, b¶n th©n nã cßn s¶n sinh ra c¹nh tranh, gièng nh
viÖc cÊm nhËp khÈu vµ quan thuÕ cao trùc tiÕp ®Î ra sù c¹nh tranh
cña bu«n lËu. – M©u thuÉn cña c¹nh tranh hoµn toµn gièng nh
m©u thuÉn cña b¶n th©n chÕ ®é t h÷u. Lîi Ých cña mçi c¸ nh©n lµ
chiÕm h÷u tÊt c¶; cßn lîi Ých cña x· héi th× l¹i lµ lµm cho mçi ngêi
chiÕm ®îc b»ng nh÷ng ngêi kh¸c. Nh vËy, lîi Ých chung vµ lîi
Ých t trùc tiÕp ®èi lËp nhau. M©u thuÉn cña c¹nh tranh lµ ë chç,
mçi ngêi ®Òu muèn giµnh lÊy ®éc quyÒn cho m×nh trong khi toµn
thÓ x· héi, víi tÝnh c¸ch lµ x· héi, l¹i ph¶i bÞ mÊt m¸t v× ®éc quyÒn,
vµ v× vËy ph¶i xãa bá ®éc quyÒn. H¬n n÷a, c¹nh tranh còng ®· gi¶
®Þnh ph¶i cã ®éc quyÒn, cô thÓ lµ ®éc quyÒn së h÷u - ë ®©y l¹i béc
lé râ sù ®¹o ®øc gi¶ cña ph¸i tù do, - chõng nµo ®éc quyÒn vÒ së
h÷u cßn tån t¹i, chõng nµo quyÒn së h÷u vÒ ®éc quyÒn cßn cã lý do
chÝnh ®¸ng nh ®éc quyÒn, bëi v× mét khi ®· cã ®éc quyÒn, th× ®éc
quyÒn chÝnh lµ quyÒn së h÷u. V× vËy, c«ng kÝch nh÷ng ®éc quyÒn
384770 771
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
nhá vµ duy tr× ®éc quyÒn c¬ b¶n th× ®ã lµ mét th¸i ®é nöa vêi th¶m
h¹i biÕt bao! Vµ nÕu nh chóng ta g¾n thªm vµo ®©y c¸i luËn ®iÓm
®· nãi trªn cña nhµ kinh tÕ häc, - luËn ®iÓm cho r»ng tÊt c¶ nh÷ng
g× kh«ng thÓ trë thµnh ®èi tîng cña ®éc quyÒn, ®Òu kh«ng cã gi¸
trÞ, do ®ã, tÊt c¶ nh÷ng g× kh«ng cho phÐp ®éc quyÒn hãa nh vËy
®Òu kh«ng thÓ tham gia cuéc ®Êu tranh ®ã cña c¹nh tranh, - th× lêi
kh¼ng ®Þnh cña chóng ta, nãi r»ng c¹nh tranh ®ßi hái ph¶i cã ®éc
quyÒn, tá ra hoµn toµn ®óng.
Quy luËt cña c¹nh tranh lµ ë chç cung vµ cÇu lu«n lu«n cã xu
híng nhÊt trÝ víi nhau, vµ chÝnh v× thÕ mµ kh«ng bao giê nhÊt trÝ
víi nhau c¶. C¶ hai phÝa l¹i t¸ch khái nhau vµ biÕn thµnh mÆt ®èi
lËp gay g¾t. Cung bao giê còng trùc tiÕp ®i theo cÇu, nhng kh«ng
bao giê cã t×nh tr¹ng cung nhÊt trÝ víi cÇu mét c¸ch chÝnh x¸c; nã
hoÆc gi¶ qu¸ lín, hoÆc gi¶ qu¸ nhá, nhng kh«ng bao giê t¬ng øng
víi cÇu, bëi v× trong t×nh tr¹ng kh«ng cã ý thøc nµy cña nh©n lo¹i,
kh«ng mét ai biÕt r»ng cÇu, hoÆc cung lín ®Õn møc nµo. NÕu cÇu
lín h¬n cung, th× gi¸ c¶ t¨ng lªn, vµ b»ng c¸ch ®ã h×nh nh cung
®îc kÝch thÝch lªn; mét khi sè cung ®· t¨ng thªm Êy xuÊt hiÖn
trªn thÞ trêng th× gi¸ c¶ l¹i sôt xuèng, vµ nÕu nh cung l¹i lín
h¬n cÇu, th× gi¸ c¶ sÏ l¹i sôt xuèng ®Õn møc khiÕn cho cÇu do ®ã l¹i
t¨ng lªn. T×nh h×nh lu«n lu«n diÔn ra nh vËy; kh«ng bao giê cã
®îc t×nh tr¹ng lµnh m¹nh mµ bao giê còng diÔn ra sù thay ®æi
gi÷a sù kÝch thÝch vµ sù suy gi¶m, g¹t bá mäi tiÕn bé; lóc nµo còng
cã sù dao ®éng vÜnh viÔn kh«ng bao giê chÊm døt. Quy luËt nµy,
cïng víi t¸c dông san b»ng thêng xuyªn cña nã, trong ®ã c¸i mÊt
®i ë n¬i nµy l¹i ®îc bï l¹i ë n¬i kh¸c, lµ mét quy luËt ®îc nhµ
kinh tÕ häc cho lµ tuyÖt vêi. §©y lµ niÒm tù hµo chñ yÕu cña nhµ
kinh tÕ häc; y nh×n quy luËt ®ã kh«ng ch¸n m¾t vµ xem xÐt nã díi
mäi ®iÒu kiÖn cã thÓ cã vµ kh«ng thÓ cã. Tuy nhiªn, rÊt râ r»ng quy
luËt nµy lµ quy luËt thuÇn tóy tù nhiªn, kh«ng ph¶i lµ quy luËt
cña tinh thÇn. §©y lµ quy luËt ®Î ra c¸ch m¹ng. Nhµ kinh tÕ häc
xuÊt hiÖn víi lý luËn tuyÖt diÖu cña m×nh vÒ cÇu vµ cung, chøng
minh cho chóng ta r»ng "kh«ng bao giê cã thÓ s¶n xuÊt ra qu¸
nhiÒu", cßn thùc tiÔn th× l¹i tr¶ lêi b»ng nh÷ng cuéc khñng ho¶ng
th¬ng m¹i, nh÷ng cuéc khñng ho¶ng nµy thêng t¸i hiÖn mét
c¸ch còng ®Òu ®Æn nh sao chæi, giê ®©y trung b×nh cø n¨m ®Õn
b¶y n¨m l¹i xuÊt hiÖn mét lÇn ë níc ta. Trong t¸m m¬i n¨m gÇn
®©y, nh÷ng cuéc khñng ho¶ng th¬ng m¹i nµy x¶y ra còng ®Òu ®Æn
nh nh÷ng n¹n dÞch lín tríc kia, vµ ®· ®em l¹i nhiÒu tai häa h¬n,
nhiÒu sù phi ®¹o ®øc h¬n lµ c¸c n¹n dÞch (xem U-ª-®¬, "LÞch sö
giai
cÊp trung s¶n vµ giai cÊp c«ng nh©n", Lu©n §«n, 1835, tr.211180).
DÜ nhiªn, nh÷ng cuéc c¸ch m¹ng th¬ng m¹i Êy x¸c nhËn quy luËt
x¸c nhËn nã víi møc ®é ®Çy ®ñ nhÊt, nhng x¸c nhËn kh«ng ph¶i
b»ng c¸i ph¬ng thøc nh nhµ kinh tÕ häc tr×nh bµy víi chóng ta.
Chóng ta ph¶i suy nghÜ g× vÒ c¸i quy luËt chØ cã thÓ më ®êng cho
m×nh b»ng nh÷ng cuéc c¸ch m¹ng cã tÝnh chÊt chu kú? §ã chÝnh lµ
c¸i quy luËt tù nhiªn dùa trªn c¬ së lµ nh÷ng kÎ tham gia ë ®©y
ho¹t ®éng mét c¸ch v« ý thøc. NÕu nh b¶n th©n nh÷ng ngêi s¶n
xuÊt biÕt r»ng nh÷ng ngêi tiªu dïng cÇn bao nhiªu, nÕu nh hä tæ
chøc viÖc s¶n xuÊt vµ ph©n chia c«ng viÖc s¶n xuÊt ®ã víi nhau, th×
nh÷ng biÕn ®éng cña c¹nh tranh vµ viÖc c¹nh tranh cã khuynh
híng ®i tíi khñng ho¶ng sÏ kh«ng thÓ cã n÷a. C¸c vÞ h·y b¾t tay
s¶n xuÊt mét c¸ch cã .ý thøc, nh lµ nh÷ng con ngêi, chø kh«ng
ph¶i nh lµ nh÷ng nguyªn tö ph©n t¸n, kh«ng cã ý thøc vÒ tÝnh
céng ®ång loµi cña m×nh, th× c¸c vÞ sÏ tr¸nh ®îc tÊt c¶ mäi sù ®èi
lËp nh©n t¹o vµ kh«ng c¨n cø Êy. Nhng chõng nµo c¸c vÞ cßn tiÕp
tôc s¶n xuÊt mét c¸ch v« ý thøc, v« nghÜa, phã mÆc cho sù thèng trÞ
cña ngÉu nhiªn, th× chõng ®ã nh÷ng cuéc khñng ho¶ng th¬ng m¹i
vÉn cßn; vµ mçi cuéc khñng ho¶ng kÕ tiÕp nhÊt ®Þnh ph¶i cã tÝnh
385772 773
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
chÊt phæ biÕn h¬n, do ®ã, nghiªm träng h¬n so víi cuéc khñng
ho¶ng tríc; nã nhÊt ®Þnh ph¶i lµm ph¸ s¶n mét sè c¸c nhµ t b¶n
nhá ®«ng h¬n vµ lµm t¨ng theo mét cÊp sè ngµy cµng lín sè ngêi
cña giai cÊp chØ sèng b»ng lao ®éng; do ®ã, nã nhÊt ®Þnh ph¶i lµm
t¨ng mét c¸ch râ rÖt c¸i khèi ngêi cÇn cã c«ng ¨n viÖc lµm, mét
®iÒu vèn lµ vÊn ®Ò chñ yÕu cña c¸c nhµ kinh tÕ häc cña chóng ta;
vµ cuèi cïng, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ¾t ph¶i g©y ra mét cuéc c¸ch
m¹ng x· héi mµ sù kh«n ngoan cã tÝnh chÊt nhµ trêng cña c¸c
nhµ kinh tÕ häc kh«ng hÒ ngê tíi.
Sù biÕn ®éng kh«ng ngõng cña gi¸ c¶, do nh÷ng ®iÒu kiÖn cña
c¹nh tranh t¹o ra, ®ang lµm cho th¬ng nghiÖp mÊt s¹ch nh÷ng
dÊu vÕt cuèi cïng cña ®¹o ®øc. Cßn vÒ gi¸ trÞ th× ch¼ng cÇn ph¶i
nãi n÷a. B¶n th©n c¸i chÕ ®é h×nh nh ®ang coi träng gi¸ trÞ
®Õn nh thÕ, ®ang ®Ò cao sù trõu tîng cña gi¸ trÞ, díi h×nh
thøc tiÒn, lªn hµng mét tån t¹i ®Æc biÖt nµo ®ã, - b¶n th©n chÕ ®é
Êy, th«ng qua c¹nh tranh, ®ang ph¸ ho¹i mäi gi¸ trÞ vèn cã bªn
trong c¸c vËt, vµ hµng ngµy hµng giê ®ang lµm thay ®æi mèi quan
hÖ gi¸ trÞ cña mäi vËt ®èi víi nhau. Trong c¬n giã lèc nµy, ë ®©u
cßn c¸i kh¶ n¨ng trao ®æi dùa trªn nh÷ng c¬ së ®¹o ®øc ? Trong
sù biÕn ®éng lªn xuèng kh«ng ngõng nµy mçi ngêi ®Òu ph¶i ra
søc n¾m lÊy thêi c¬ thuËn lîi nhÊt ®Ó mua vµ b¸n, mçi ngêi ®Òu
ph¶i trë thµnh kÎ ®Çu c¬, nghÜa lµ gÆt h¸i ë n¬i mµ y kh«ng gieo
trång, lµm giµu trªn sù thua lç cña nh÷ng ngêi kh¸c, tÝnh to¸n
trªn sù rñi ro cña ngêi kh¸c hoÆc lîi dông c¬ héi ®Ó kiÕm lêi. KÎ
®Çu c¬ bao giê còng tr«ng chê vµo nh÷ng tai häa; ®Æc biÖt lµ tr«ng
chê vµo n¹n mÊt mïa, h¾n lîi dông mäi c¬ héi, vÝ dô nh tríc
®©y ®· lîi dông c¶ n¹n ch¸y ë Niu Oãc; nhng ®Ønh cao nhÊt cña
sù v« ®¹o ®øc lµ tÖ ®Çu c¬ chøng kho¸n cã gi¸ t¹i së giao dÞch,
viÖc ®Çu c¬ ®ã ®ang h¹ thÊp lÞch sö vµ cïng víi lÞch sö h¹ thÊp c¶
nh©n lo¹i xuèng vai trß mét c«ng cô dïng ®Ó tháa m·n lßng tham
cña kÎ ®Çu c¬ tÝnh to¸n chi li hay thËm chÝ s½n sµng m¹o hiÓm.
Nhng h·y cø cho r»ng mét th¬ng nh©n "lín" ®oan chÝnh kh«ng
lµm bé gi¶ nh©n gi¶ nghÜa vÒ c¸i trß ®á ®en ë së giao dÞch: Thîng
®Õ, t«i xin ®éi ¬n Ngêi, v.v.. Th¬ng nh©n nµy còng ®¸ng ghÐt
nh bän ®Çu c¬ chøng kho¸n, h¾n còng ®Çu c¬ gièng nh hä, h¾n
ph¶i ®Çu c¬, - c¹nh tranh buéc h¾n ph¶i lµm ®iÒu ®ã, - vµ viÖc
bu«n b¸n cña h¾n, do ®ã, còng bao hµm sù phi ®¹o ®øc nh nh÷ng
giao dÞch cña bän ®Çu c¬ chøng kho¸n. Ch©n tíng cña c¹nh
tranh lµ ë mèi quan hÖ cña søc tiªu thô ®èi víi søc s¶n xuÊt. Díi
mét chÕ ®é xøng ®¸ng víi loµi ngêi, sÏ kh«ng cßn cã sù c¹nh
tranh nµo kh¸c, ngoµi sù c¹nh tranh ®ã. X· héi sÏ ph¶i tÝnh to¸n
xem cã thÓ s¶n xuÊt ®îc g× víi nh÷ng t liÖu cã trong tay, vµ c¨n
cø theo mèi quan hÖ gi÷a søc s¶n xuÊt vµ khèi ngêi tiªu thô
mµ x¸c ®Þnh xem cÇn t¨ng lªn hoÆc gi¶m bít s¶n xuÊt bao nhiªu,
xem cÇn cho phÐp hoÆc h¹n chÕ bít sù xa xØ ®Õn bao nhiªu. Nhng
muèn xÐt ®o¸n mét c¸ch ®óng ®¾n vÒ mèi quan hÖ ®ã, vµ vÒ chç
mét c¬ cÊu x· héi hîp lý cã thÓ n©ng cao søc s¶n xuÊt ®Õn møc nµo,
th× xin c¸c vÞ ®éc gi¶ cña t«i h·y ®äc nh÷ng t¸c phÈm cña c¸c nhµ
x· héi chñ nghÜa Anh, vµ còng ®äc mét phÇn nh÷ng t¸c phÈm cña
Phu-ri-ª.
Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã, sù c¹nh tranh gi÷a c¸c c¸ nh©n
riªng lÎ víi nhau, sù tranh ®ua gi÷a t b¶n víi t b¶n, gi÷a lao
®éng víi lao ®éng, v.v. ®îc quy thµnh sù thi ®ua dùa trªn b¶n
tÝnh cña con ngêi, vµ t¹m thêi míi chØ ®îc mét m×nh Phu-ri-ª
lµm s¸ng tá t¬ng ®èi, - sù thi ®ua nµy, cïng víi viÖc hñy bá
nh÷ng lîi Ých ®èi lËp, sÏ bÞ h¹n chÕ trong ph¹m vi ®éc ®¸o vµ hîp
lý vèn cã cña nã.
Cuéc ®Êu tranh cña t b¶n víi t b¶n, cña lao ®éng víi lao
®éng, cña së h÷u ruéng ®Êt víi së h÷u ruéng ®Êt ®ang ®a s¶n
xuÊt tíi tr¹ng th¸i cuång nhiÖt, trong ®ã tÊt c¶ mäi quan hÖ tù
386774 775
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
nhiªn vµ hîp lý cña nã ®Òu bÞ ®¶o ngîc. Kh«ng mét t b¶n nµo
cã thÓ ®¬ng ®Çu ®îc víi sù c¹nh tranh cña t b¶n kh¸c, nÕu nã
kh«ng ph¸t triÓn ho¹t ®éng cña nã tíi tét ®é. Kh«ng mét m¶nh
ruéng nµo cã thÓ canh t¸c cã lîi nÕu n¨ng suÊt cña nã kh«ng
thêng xuyªn ®îc n©ng cao. Kh«ng mét c«ng nh©n nµo ®øng
v÷ng tríc nh÷ng ngêi c¹nh tranh víi m×nh, nÕu anh ta kh«ng
dèc hÕt søc lùc cña m×nh vµo c«ng viÖc. Nãi chung, kh«ng mét ai
trong sè nh÷ng kÎ bÞ l«i cuèn vµo cuéc vËt lén c¹nh tranh cã thÓ
chÞu ®ùng ®îc cuéc vËt lén ®ã nÕu kh«ng r¸ng hÕt søc m×nh, nÕu
kh«ng tõ bá mäi môc ®Ých thËt sù cã tÝnh chÊt con ngêi. HËu qu¶
cña sù khÈn tr¬ng qu¸ møc Êy ë phÝa nµy nhÊt ®Þnh ph¶i lµ sù
suy yÕu ë phÝa kia. Khi sù biÕn ®éng cña c¹nh tranh kh«ng lín,
khi cÇu vµ cung, tiªu dïng vµ s¶n xuÊt hÇu nh b»ng nhau, th×
trong sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt tÊt ph¶i xuÊt hiÖn mét giai
®o¹n trong ®ã søc s¶n xuÊt tá ra thõa nhiÒu ®Õn nçi ®«ng ®¶o
nh©n d©n kh«ng cã g× ®Ó sèng, ®Õn nçi ngêi ta b¾t ®Çu chÕt ®ãi -
vµ chÕt ®ãi chÝnh lµ v× thõa th·i. Níc Anh ®· ë trong t×nh tr¹ng
phi lý nµy, trong t×nh tr¹ng hÕt søc v« nghÜa trong mét thêi gian
l©u råi. Cßn nÕu s¶n xuÊt biÕn ®éng m¹nh h¬n - ®iÒu nµy lµ hËu
qu¶ tÊt yÕu cña t×nh h×nh ®· m« t¶ ë trªn - th× diÔn ra sù lu©n
phiªn gi÷a phån vinh vµ khñng ho¶ng, gi÷a s¶n xuÊt thõa vµ
®×nh trÖ. Nhµ kinh tÕ häc kh«ng bao giê cã thÓ hiÓu râ ®îc c¸i
t×nh tr¹ng phi lý nµy; ®Ó gi¶i thÝch t×nh tr¹ng ®ã, y ®· nghÜ ra
thuyÕt nh©n khÈu, thuyÕt nµy còng v« nghÜa vµ thËm chÝ cßn v«
nghÜa h¬n lµ m©u thuÉn cña sù tån t¹i cïng mét lóc cña giµu cã
vµ nghÌo khæ. Nhµ kinh tÕ häc kh«ng d¸m nh×n vµo sù thùc; y
kh«ng d¸m thõa nhËn r»ng m©u thuÉn ®ã lµ hËu qu¶ gi¶n ®¬n
cña c¹nh tranh, bëi v× nÕu kh«ng nh thÕ th× toµn bé häc thuyÕt
cña y sÏ bÞ lËt nhµo.
§èi víi chóng ta, ®©y lµ mét ®iÒu rÊt dÔ gi¶i thÝch. Søc s¶n
xuÊt n»m díi sù chi phèi cña loµi ngêi lµ v« h¹n. S¶n lîng thu
ho¹ch cña ruéng ®Êt cã thÓ ®îc t¨ng lªn v« h¹n b»ng c¸ch øng
dông t b¶n, lao ®éng vµ khoa häc. Theo sù tÝnh to¸n cña c¸c nhµ
kinh tÕ häc vµ c¸c nhµ thèng kª häc lín nhÊt (xem A-li-x¬n,
“Nh÷ng nguyªn lý vÒ nh©n khÈu", t.I, ch¬ng 1 vµ 2181) th× trong
kho¶ng thêi gian mêi n¨m, ngêi ta cã thÓ ®a níc Anh "qu¸
thõa nh©n khÈu" lªn tíi chç cã thÓ s¶n xuÊt ®ñ lóa m× cho mét sè
d©n ®«ng h¬n gÊp s¸u lÇn so víi sè d©n hiÖn nay. T b¶n ngµy
cµng t¨ng lªn, søc lao ®éng t¨ng lªn cïng víi viÖc t¨ng d©n sè,
cßn khoa häc th× ngµy l¹i cµng lµm cho c¸c lùc lîng tù nhiªn
ph¶i phôc tïng loµi ngêi. N¨ng lùc s¶n xuÊt v« cïng tËn nµy,
mét khi ®îc sö dông mét c¸ch cã ý thøc v× lîi Ých cña tÊt c¶ mäi
ngêi, ch¼ng bao l©u sÏ thu hÑp tíi møc tèi thiÓu sè lao ®éng
thuéc vÒ phÇn cña nh©n lo¹i; giao cho c¹nh tranh th× n¨ng lùc
®ã còng thùc hiÖn ®îc ®iÒu Êy, nhng trong khu«n khæ cña sù
®èi lËp. Mét phÇn ruéng ®Êt ®îc canh t¸c hÕt søc hoµn bÞ, cßn
phÇn kh¸c - ë Anh vµ ë Ai-r¬-len lµ 30 triÖu a-c¬-r¬ ®Êt tèt -
th× bÞ bá hãa. Mét phÇn t b¶n chu chuyÓn víi tèc ®é kh«ng thÓ
tëng tîng ®îc, cßn phÇn kh¸c th× n»m chÕt dÝ trong hßm. Mét
bé phËn c«ng d©n lµm viÖc mçi ngµy ®ªm mêi bèn - mêi s¸u
tiÕng ®ång hå, trong khi mét bé phËn kh¸c l¹i ë rçi kh«ng cã c«ng
¨n viÖc lµm vµ ®ang chÕt ®ãi. HoÆc lµ nh÷ng mÆt ®èi lËp Êy xuÊt
hiÖn kh«ng cïng mét lóc: h«m nay viÖc bu«n b¸n tiÕn triÓn tèt,
lîng cÇu rÊt lín, ®©u ®©u c«ng viÖc còng rén rÞp, t b¶n quay
vßng nhanh mét c¸ch kú l¹, n«ng nghiÖp phån vinh, c«ng nh©n lµm
viÖc ®Õn kiÖt søc, - ngµy mai th× l¹i ®Õn thêi kú ®×nh trÖ, n«ng
nghiÖp kh«ng bï l¹i ®îc c«ng søc ®· bá ra, nh÷ng diÖn tÝch lín
ruéng ®Êt bÞ bá hãa, t b¶n trong khi ®ang vËn ®éng s«i næi nhÊt
bçng nhiªn ngõng l¹i, c«ng nh©n mÊt viÖc, vµ c¶ níc bÞ ®au khæ v×
cña c¶i thõa vµ nh©n khÈu thõa.
Nhµ kinh tÕ häc kh«ng thÓ thõa nhËn mét diÔn biÕn nh vËy
cña sù vËt lµ ®óng ®¾n; nÕu kh«ng thÕ th× nh ®· nãi ë trªn, y sÏ
ph¶i tõ bá toµn bé häc thuyÕt cña m×nh vÒ c¹nh tranh; y sÏ ph¶i
nh×n thÊy toµn bé tÝnh chÊt v« nghÜa cña viÖc ®em ®èi lËp s¶n
387776 777
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
xuÊt víi tiªu thô, nh©n khÈu thõa víi cña c¶i thõa. Vµ muèn lµm
cho sù thËt Êy phï hîp víi lý luËn, - v× r»ng kh«ng thÓ nµo phñ
nhËn ®îc b¶n th©n sù thËt Êy, - ngêi ta ®· ph¸t minh ra thuyÕt
nh©n khÈu.
Man-tót, thñy tæ cña thuyÕt nµy, kh¼ng ®Þnh r»ng d©n sè bao
giê còng g©y ¸p lùc ®èi víi t liÖu sinh ho¹t, r»ng cïng víi sù
t¨ng lªn cña s¶n xuÊt, d©n sè còng t¨ng lªn víi møc ®é nh vËy,
r»ng khuynh híng vèn cã cña d©n sè lµ t¨ng lªn vît qu¸ t liÖu
sinh ho¹t mµ nã chi phèi ®îc, khuynh híng Êy lµ nguyªn nh©n
cña toµn bé sù nghÌo khæ, cña mäi sù xÊu xa. Bëi v×, n¬i nµo cã
qu¸ nhiÒu ngêi, n¬i ®ã hä ph¶i bÞ lo¹i trõ ®i b»ng c¸ch nµy hoÆc
b»ng c¸ch kh¸c: hoÆc lµ ph¶i giÕt chÕt hä b»ng b¹o lùc, hoÆc lµ
hä ph¶i chÕt ®ãi. Vµ mét khi ®iÒu ®ã ®· diÔn ra, th× mét lç
hæng l¹i h×nh thµnh, lç hæng nµy l¹i lËp tøc ®îc lÊp ®Çy b»ng
sù sinh s«i nÈy në cña sè d©n cßn l¹i, vµ t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi
tríc kia l¹i xuÊt hiÖn. Vµ theo «ng ta th× trong tÊt c¶ mäi ®iÒu
kiÖn, kh«ng chØ trong t×nh tr¹ng v¨n minh mµ c¶ trong t×nh tr¹ng
tù nhiªn, còng ®Òu nh thÕ c¶; nh÷ng ngêi d· man cña xø Hµ Lan
míi1*, n¬i cã mËt ®é lµ mét ngêi trªn mét dÆm vu«ng Anh, còng bÞ
®au khæ v× n¹n nh©n khÈu thõa nh ë Anh. Nãi tãm l¹i, nÕu chóng
ta muèn nhÊt qu¸n th× chóng ta sÏ ph¶i thõa nhËn r»ng, tr¸i ®Êt
®· cã n¹n nh©n khÈu thõa ngay khi chØ míi cã mét ngêi. Vµ tõ
lËp luËn Êy, ngêi ta rót ra kÕt luËn r»ng chÝnh nh÷ng kÎ nghÌo lµ
qu¸ thõa; r»ng kh«ng nªn lµm g× cho hä ngoµi viÖc cè hÕt søc lµm
cho hä chÕt ®ãi mét c¸ch nhÑ nhâm h¬n vµ thuyÕt phôc hä r»ng
kh«ng thÓ nµo lµm thay ®æi ®îc g× ë ®©y c¶; r»ng lèi tho¸t duy
nhÊt ®èi víi toµn bé giai cÊp hä lµ ë chç cè g¾ng hÕt søc Ýt sinh ®Î,
hoÆc nÕu lµm nh vËy mµ kh«ng ®¹t ®îc kÕt qu¶ g×, th× Ýt ra còng
ph¶i thµnh lËp mét c¬ quan nhµ níc ®Ó thñ tiªu mét c¸ch kh«ng
®au ®ín nh÷ng con c¸i nhµ nghÌo, nh “M¸c-cót”182 ®Ò nghÞ; theo
®Ò nghÞ ®ã, mçi gia ®×nh c«ng nh©n chØ ®îc cã hai ®øa trÎ rìi,
1* - tªn gäi cò cña ¤-xt¬-r©y-li-a
cßn sè trªn møc ®ã th× ph¶i thñ tiªu mét c¸ch kh«ng ®au ®ín. ViÖc
bè thÝ ®îc xem lµ ph¹m téi, bëi v× nã lµm t¨ng nh©n khÈu thõa;
nhng tuyªn bè sù nghÌo khæ lµ téi ph¹m vµ biÕn c¸c nhµ tÕ bÇn
thµnh nh÷ng tr¹i trõng ph¹t, nh luËt tÕ bÇn míi “cña ph¸i tù do” ë
Anh ®· lµm, th× l¹i ®îc coi lµ mét viÖc rÊt cã Ých183. Thùc ra, thuyÕt
nµy ¨n nhËp rÊt tåi víi ®¹o lý cña kinh th¸nh vÒ sù hoµn h¶o cña
Chóa vµ cña con ngêi do Chóa s¸ng t¹o, nhng “sù b¸c bá nµo
®em kinh th¸nh ®èi lËp víi nh÷ng sù kiÖn thùc tÕ lµ sù b¸c bá tåi!”
T«i cã cÇn ph¶i tr×nh bµy cÆn kÏ h¬n n÷a c¸i häc thuyÕt xÊu
xa ®ª tiÖn nµy, sù l¨ng m¹ kinh tëm nµy ®èi víi giíi tù nhiªn
vµ nh©n lo¹i, vµ cã cÇn ph¶i ®i s©u vµo nh÷ng kÕt luËn tiÕp n÷a
cña nã, hay kh«ng ? Rèt cuéc l¹i, ë ®©y chóng ta thÊy râ sù v«
®¹o ®øc ®Õn cùc ®é cña nhµ kinh tÕ häc. So víi häc thuyÕt nµy
th× tÊt c¶ nh÷ng cuéc chiÕn tranh vµ nh÷ng sù khñng khiÕp
cña chÕ ®é ®éc quyÒn cã nghÜa lý g×? Êy thÕ mµ chÝnh häc thuyÕt
nµy l¹i lµ hßn ®¸ trô trong hÖ thèng tù do mËu dÞch cña ph¸i
tù do, hßn ®¸ trô nµy mµ sôp ®æ, th× c¶ tßa nhµ ph¶i sôp ®æ theo.
Bëi v×, mét khi ®· chøng minh r»ng ë ®©y c¹nh tranh lµ nguyªn
nh©n ®Çu tiªn cña khèn cïng, cña nghÌo khæ, cña téi ph¹m th× ai
cßn d¸m lªn tiÕng bªnh vùc cho c¹nh tranh?
Trong t¸c phÈm ®· nh¾c tíi ë trªn, A-li-x¬n ®· lµm lung lay
thuyÕt cña Man-tót, khi híng vÒ søc s¶n xuÊt cña ruéng ®Êt vµ
®a sù kiÖn sau ®©y ra ®èi lËp l¹i víi nguyªn lý cña Man-tót: mçi
ngêi lín cã thÓ s¶n xuÊt ra nhiÒu h¬n lµ b¶n th©n anh ta tiªu
dïng - mét sù kiÖn mµ nÕu kh«ng cã th× nh©n lo¹i ®· kh«ng thÓ
sinh s«i n¶y në ®îc, h¬n n÷a, thËm chÝ còng kh«ng thÓ tån t¹i ®îc;
nÕu kh«ng thÕ th× thÕ hÖ ®ang lín lªn lÊy g× mµ sèng? Nhng A-li-
x¬n kh«ng ®i s©u vµo b¶n chÊt cña sù vËt, vµ v× thÕ, cuèi cïng «ng
l¹i ®i tíi kÕt qu¶ gièng nh Man-tót. ThËt ra, «ng ta chøng minh
tÝnh chÊt kh«ng ®óng ®¾n cña nguyªn lý cña Man-tót, nhng «ng
ta kh«ng ®ñ søc b¸c bÎ nh÷ng sù kiÖn thùc tÕ ®· ®a Man-tót tíi
388778 779
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
nguyªn lý cña y.
NÕu nh Man-tót kh«ng nh×n vÊn ®Ò mét c¸ch phiÕn diÖn nh
vËy th× y ®· ph¶i thÊy r»ng d©n sè thõa hoÆc søc lao ®éng thõa
bao giê còng g¾n liÒn víi cña c¶i thõa, t b¶n thõa vµ së h÷u
ruéng ®Êt thõa. ChØ ë n¬i nµo nãi chung søc s¶n xuÊt qu¸ lín
th× d©n sè míi qu¸ ®«ng. KÓ tõ khi Man-tót viÕt, chØ râ ®iÒu
®ã h¬n c¶ lµ t×nh tr¹ng cña bÊt kú níc nµo cã d©n sè thõa, ®Æc
biÖt lµ t×nh tr¹ng níc Anh. Nh÷ng sù thùc mµ Man-tót lÏ ra
ph¶i nghiªn cøu toµn bé vµ viÖc nghiªn cøu chóng nhÊt ®Þnh
cã thÓ dÉn tíi mét kÕt luËn ®óng ®¾n, lµ nh vËy; nhng «ng ta
chØ n¾m lÊy cã mét sù kiÖn thùc tÕ mµ kh«ng lu ý tíi nh÷ng
sù kiÖn thùc tÕ kh¸c, v× vËy «ng ta ®· ®i tíi mét kÕt luËn v«
nghÜa. Sai lÇm thø hai mµ «ng ta ®· ph¹m ph¶i, lµ ë chç lÉn lén
t liÖu sinh ho¹t víi ph¬ng tiÖn lµm ¨n. D©n sè bao giê còng
g©y søc Ðp ®èi víi ph¬ng tiÖn lµm ¨n, sè lîng ngêi cã thÓ
cã c«ng ¨n viÖc lµm lµ bao nhiªu th× sè lîng ngêi ®ã còng ®îc
s¶n sinh ra bÊy nhiªu, nãi tãm l¹i cho ®Õn nay sù s¶n xuÊt ra
søc lao ®éng lµ do quy luËt c¹nh tranh ®iÒu tiÕt vµ v× vËy, còng
chÞu ¶nh hëng cña nh÷ng cuéc khñng ho¶ng vµ cña nh÷ng sù
biÕn ®éng cã tÝnh chu kú - ®ã lµ mét sù thËt, vµ viÖc x¸c ®Þnh sù
thËt nµy lµ c«ng lao cña Man-tót. Nhng ph¬ng tiÖn lµm ¨n
kh«ng ph¶i ®ång nhÊt víi t liÖu sinh ho¹t. Trong viÖc t¨ng thªm
søc m¸y mãc vµ t¨ng thªm t b¶n, ph¬ng tiÖn lµm ¨n chØ t¨ng lªn
trong kÕt qu¶ cuèi cïng; cßn t liÖu sinh ho¹t th× t¨ng lªn ngay tøc
kh¾c, mét khi søc s¶n xuÊt nãi chung t¨ng lªn. ë ®©y l¹i xuÊt hiÖn
mét m©u thuÉn míi cña khoa kinh tÕ chÝnh trÞ. Trong quan niÖm
cña nhµ kinh tÕ häc, sè cÇu kh«ng ph¶i lµ sè cÇu thùc tÕ; tiªu dïng
trong quan niÖm cña y lµ tiªu dïng nh©n t¹o. §èi víi nhµ kinh tÕ
häc, kÎ nµo cã thÓ ®a ra mét vËt ngang gi¸ ®Ó ®æi lÊy c¸i mµ y
nhËn ®îc th× kÎ ®ã míi lµ ®¹i biÓu thËt sù cho sè cÇu, ®¹i biÓu
thËt sù cho tiªu dïng. Nhng nÕu nh sù thËt lµ mçi ngêi lín ®Òu
s¶n xuÊt ra nhiÒu h¬n lµ b¶n th©n ngêi ®ã cã thÓ tiªu dïng, nÕu
nh sù thËt lµ trÎ con còng gièng nh c©y cèi, cã thÓ hoµn l¹i mét
c¸ch thõa th·i nh÷ng chi phÝ ®· bá ra cho b¶n th©n chóng, - mµ
®iÒu nµy còng lµ sù thËt, - th× cÇn ph¶i gi¶ ®Þnh r»ng, mçi c«ng
nh©n tÊt ph¶i cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ra nhiÒu h¬n sè cÇn thiÕt cho
anh ta rÊt nhiÒu, vµ v× vËy, x· héi cÇn ph¶i s½n lßng cung cÊp cho
anh ta mäi thø cÇn thiÕt; cÇn ph¶i gi¶ ®Þnh r»ng, mét gia ®×nh
®«ng ngêi ph¶i lµ mãn quµ rÊt mong muèn ®èi víi x· héi. Nhng
do tÝnh chÊt th« s¬ cña nh÷ng quan ®iÓm cña m×nh, nhµ kinh tÕ
häc kh«ng biÕt ®Õn mét vËt ngang gi¸ nµo kh¸c ngoµi c¸i ®îc tr¶
b»ng tiÒn mÆt cã thÓ tr«ng thÊy ®îc. Y bÞ ngËp s©u trong nh÷ng
sù ®èi lËp cña m×nh ®Õn møc nh÷ng sù thËt næi bËt nhÊt, còng
nh nh÷ng nguyªn lý khoa häc nhÊt, còng kh«ng hÒ lµm cho y bËn
lßng mét chót nµo c¶.
Chóng ta thñ tiªu m©u thuÉn chØ b»ng c¸ch gi¶n ®¬n lµ xãa
bá nã ®i. Khi nh÷ng lîi Ých ®èi lËp hiÖn nay hîp nhÊt l¹i th× sù
®èi lËp gi÷a mét bªn lµ d©n sè thõa, víi bªn kia lµ cña c¶i thõa,
còng biÕn ®i; c¸i sù thËt kú l¹ - kú l¹ h¬n tÊt c¶ mäi phÐp l¹
cña tÊt c¶ mäi t«n gi¸o céng l¹i - lµ mét níc ph¶i chÕt ®ãi
chÝnh
v× sù giµu cã vµ sù thõa th·i, c¸i sù thËt Êy còng sÏ biÕn ®i; lêi
kh¼ng ®Þnh ®iªn rå cho r»ng dêng nh ruéng ®Êt kh«ng ®ñ søc
nu«i sèng ngêi ta, lêi kh¼ng ®Þnh Êy còng sÏ biÕn ®i. Lêi kh¼ng
®Þnh Êy lµ sù kh«n ngoan tét bùc cña khoa kinh tÕ chÝnh trÞ C¬
§èc gi¸o, cßn ý kiÕn cho r»ng khoa kinh tÕ chÝnh trÞ cña chóng ta
vÒ thùc chÊt còng lµ khoa kinh tÕ chÝnh trÞ C¬ §èc gi¸o, th× t«i cã
thÓ chøng minh trªn bÊt cø luËn ®iÓm nµo, trªn bÊt cø ph¹m trï
nµo - t«i sÏ lµm viÖc ®ã khi ®Õn lóc; thuyÕt cña Man-tót chØ lµ
biÓu hiÖn vÒ mÆt kinh tÕ häc cña c¸i gi¸o lý vÒ sù m©u thuÉn gi÷a
tinh thÇn vµ giíi tù nhiªn vµ sù h háng cña c¶ hai n¶y sinh tõ ®ã.
TÝnh chÊt v« c¨n cø cña m©u thuÉn nµy - m©u thuÉn ®· ®îc
kh¸m ph¸ tõ l©u trong lÜnh vùc t«n gi¸o vµ cïng víi t«n gi¸o, - t«i
hy väng r»ng t«i còng ®· chØ ra trong lÜnh vùc kinh tÕ; thªm n÷a,
389780 781
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
t«i sÏ kh«ng xem bÊt cø mét ngêi nµo bªnh vùc thuyÕt cña Man-
tót lµ ngêi cã ®ñ t c¸ch, chõng nµo c¨n cø theo nguyªn t¾c cña
b¶n th©n thuyÕt ®ã, hä cha gi¶i thÝch cho t«i râ lµm sao nh©n d©n
l¹i cã thÓ chÕt ®ãi chÝnh v× sù thõa th·i; vµ chõng nµo nhµ kinh tÕ
häc cha lµm cho sù gi¶i thÝch ®ã phï hîp víi lý tÝnh vµ nh÷ng sù
kiÖn thùc tÕ.
V¶ l¹i, thuyÕt cña Man-tót vÉn lµ mét yÕu tè qu¸ ®é tuyÖt ®èi
cÇn thiÕt, thóc ®Èy chóng ta tiÕn lªn mét c¸ch v« cïng tËn. Nhê
nã, còng nh nhê khoa kinh tÕ chÝnh trÞ nãi chung, chóng ta ®·
b¾t ®Çu lu ý ®Õn søc s¶n xuÊt cña ruéng ®Êt vµ cña nh©n lo¹i, vµ
sau khi kh¾c phôc ®îc hÖ thèng kinh tÕ tuyÖt väng nµy, chóng
ta vÜnh viÔn b¶o ®¶m cho m×nh khái sî h·i tríc n¹n nh©n khÈu
thõa. Tõ thuyÕt cña Man-tót, chóng ta khai th¸c ®îc nh÷ng
luËn cø kinh tÕ m¹nh mÏ nhÊt cho viÖc c¶i t¹o x· héi, bëi v×, nÕu
nh Man-tót lµ tuyÖt ®èi ®óng, th× còng vÉn cÇn ph¶i thùc hiÖn
ngay c«ng cuéc c¶i t¹o ®ã, bëi v× chØ cã c«ng cuéc c¶i t¹o ®ã,
chØ cã viÖc gi¸o dôc quÇn chóng th«ng qua c«ng cuéc c¶i t¹o Êy,
th× míi cã thÓ h¹n chÕ vÒ mÆt ®¹o ®øc b¶n n¨ng sinh ®Î mµ
b¶n th©n Man-tót coi lµ biÖn ph¸p dÔ dµng nhÊt vµ hiÖu
nghiÖm
nhÊt ®Ó chèng l¹i n¹n nh©n khÈu thõa. Nhê thuyÕt nµy, chóng ta
míi b¾t ®Çu hiÓu râ sù nhôc nh· s©u s¾c nhÊt cña nh©n lo¹i, sù
lÖ thuéc cña nã vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn cña c¹nh tranh; thuyÕt ®ã
chØ cho chóng ta thÊy r»ng, rèt cuéc chÕ ®é t h÷u ®· biÕn con
ngêi thµnh hµng hãa, sù s¶n sinh vµ sù tiªu diÖt cña nã còng
chØ lÖ thuéc vµo lîng cÇu; do hËu qu¶ cña t×nh h×nh ®ã, chÕ ®é
c¹nh tranh ®· giÕt vµ hµng ngµy ®ang giÕt hµng triÖu con ngêi;
chóng ta ®· thÊy tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã, vµ tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã
thóc ®Èy chóng ta ph¶i chÊm døt sù nhôc nh· cña nh©n lo¹i
b»ng c¸ch thñ tiªu chÕ ®é t h÷u, thñ tiªu c¹nh tranh vµ sù ®èi
lËp lîi Ých.
Tuy nhiªn, mét lÇn n÷a chóng ta h·y quay trë l¹i vÊn ®Ò mèi
quan hÖ gi÷a søc s¶n xuÊt víi d©n sè, ®Ó chøng minh r»ng mèi lo
©u ®· lan trµn kh¾p n¬i vÒ n¹n nh©n khÈu thõa lµ kh«ng cã c¨n cø
®Õn møc nµo. Toµn bé hÖ thèng cña Man-tót ®îc x©y dùng
trªn sù tÝnh to¸n sau ®©y. D©n sè h×nh nh ®îc t¨ng lªn theo cÊp
sè nh©n: 1 + 2 + 4 + 8 + 16 + 32, v.v., cßn søc s¶n xuÊt cña ruéng
®Êt th× t¨ng lªn theo cÊp sè céng: 1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6. Sù chªnh
lÖch thËt lµ râ rµng vµ ®¸ng sî, nhng nã cã ®óng kh«ng? ë ®©u ®·
®îc chøng minh r»ng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ruéng ®Êt ph¸t
triÓn theo cÊp sè céng? DiÖn tÝch cña ruéng ®Êt canh t¸c lµ cã h¹n -
h½ng cø gi¶ ®Þnh nh thÕ. Nhng søc lao ®éng ®îc sö dông trªn
ruéng ®Êt ®ã còng t¨ng lªn cïng víi sù ph¸t triÓn cña d©n sè; thËm
chÝ cø gi¶ ®Þnh r»ng, cïng víi sù t¨ng lªn cña chi phÝ lao ®éng, ®¹i
lîng thu ho¹ch kh«ng ph¶i bao giê còng t¨ng lªn theo møc ®é
nh lao ®éng; vËy lµ cßn mét yÕu tè thø ba n÷a, yÕu tè nµy dÜ
nhiªn kh«ng cã ý nghÜa g× ®èi víi nhµ kinh tÕ häc: khoa häc; nhng
sù tiÕn bé cña khoa häc còng lµ v« cïng tËn, vµ Ýt ra, còng ph¸t
triÓn nhanh nh sù ph¸t triÓn cña d©n sè. NÒn c«ng nghiÖp cña
thÕ kû nµy ®· cã ®îc nh÷ng thµnh tùu nh thÕ nµo chØ nhê riªng
m«n hãa häc, thËm chÝ chØ nhê riªng hai ngêi - sir H¨m-phri §ª-vi
vµ
I-u-xtót Li-bÝch? Nhng khoa häc Ýt ra còng ph¸t triÓn víi tèc ®é
nhanh nh d©n sè; d©n sè ph¸t triÓn tû lÖ víi sè ngêi cña thÕ hÖ
tríc, khoa häc tiÕn lªn mét c¸ch tû lÖ víi khèi lîng tri thøc do
thÕ hÖ tríc ®Ó l¹i, do ®ã, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn b×nh thêng
nhÊt, khoa häc còng ph¸t triÓn theo cÊp sè nh©n. VËy th× ®èi víi
khoa häc, cã g× lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc? Nhng nãi ®Õn n¹n
nh©n khÈu thõa th× thËt ®¸ng nùc cêi, khi mµ “lu vùc s«ng Mi-
xi-xi-pi cßn cã ®ñ ®Êt cha khai ph¸ ®Ó cho toµn bé d©n sè ch©u
¢u cã thÓ di c ®Õn ®ã”184, khi mµ nãi chung chØ cã mét phÇn ba
®Êt ®ai lµ cã thÓ ®îc coi lµ ®· canh t¸c, cßn s¶n lîng cña mét
phÇn ba ®Êt ®ai nµy cã thÓ t¨ng lªn gÊp s¸u lÇn, vµ h¬n n÷a, chØ
390782 783
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
b»ng c¸ch ¸p dông nh÷ng ph¬ng thøc canh t¸c c¶i tiÕn mµ hiÖn
nay mäi ngêi ®Òu biÕt.
Nh vËy, c¹nh tranh ®em t b¶n ®èi lËp víi t b¶n, lao ®éng
®èi lËp víi lao ®éng, së h÷u ruéng ®Êt ®èi lËp víi së h÷u ruéng
®Êt, vµ còng ®em mçi yÕu tè trong nh÷ng yÕu tè ®ã ®èi lËp víi hai
yÕu tè kia. Trong cuéc ®Êu tranh kÎ m¹nh nhÊt giµnh ®îc
th¾ng lîi, vµ ®Ó tiªn ®o¸n kÕt qu¶ cña cuéc ®Êu tranh Êy, chóng
ta cÇn nghiªn cøu søc m¹nh cña nh÷ng kÎ tham chiÕn. Tríc
hÕt, së h÷u ruéng ®Êt vµ t b¶n - c¶ hai nãi riªng ®Òu m¹nh h¬n
lao ®éng, bëi v× muèn sèng th× ngêi c«ng nh©n ph¶i lµm viÖc,
trong khi chñ ruéng cã thÓ sèng b»ng ®Þa t« cña m×nh, cßn nhµ t
b¶n th× cã thÓ sèng b»ng lîi tøc cña m×nh, hay cïng l¾m th×
sèng b»ng t b¶n cña m×nh hoÆc dùa vµo së h÷u ruéng ®Êt ®· t
b¶n hãa. Do ®ã, c«ng nh©n chØ nhËn ®îc sè cÇn thiÕt nhÊt, chØ
nhËn ®îc mét sè t liÖu sinh ho¹t, cßn c¸i phÇn lín h¬n trong
s¶n phÈm th× ®îc ph©n chia gi÷a t b¶n vµ së h÷u ruéng ®Êt.
Ngoµi ra, ngêi c«ng nh©n kháe h¬n l¹i chÌn ngêi c«ng nh©n
yÕu ra khái thÞ trêng, t b¶n lín chÌn t b¶n nhá, së h÷u ruéng
®Êt lín chÌn së h÷u ruéng ®Êt nhá. Thùc tiÔn x¸c nhËn kÕt luËn
nµy. Mäi ngêi ®Òu biÕt u thÕ cña chñ xëng lín vµ th¬ng nh©n
lín so víi chñ xëng nhá vµ th¬ng nh©n nhá, u thÕ cña chñ
ruéng lín so víi kÎ cã mét moãc-ghen ®Êt ®ai. HËu qu¶ cña t×nh
h×nh nµy lµ ngay trong nh÷ng ®iÒu kiÖn b×nh thêng, theo c¸i
quyÒn cña kÎ m¹nh, t b¶n lín vµ së h÷u ruéng ®Êt lín còng nuèt
t b¶n nhá vµ së h÷u ruéng ®Êt nhá, nghÜa lµ sù tËp trung së h÷u ®ang
diÔn ra. Trong thêi kú khñng ho¶ng th¬ng m¹i vµ khñng ho¶ng
n«ng nghiÖp, sù tËp trung nµy cßn diÔn ra nhanh h¬n nhiÒu. - Nãi
chung, së h÷u lín ph¸t triÓn nhanh h¬n së h÷u nhá rÊt nhiÒu, bëi
v× chi phÝ vÒ viÖc chiÕm h÷u ë ®©y chØ chiÕm mét phÇn nhá h¬n rÊt
nhiÒu trong thu nhËp. Sù tËp trung tµi s¶n nh vËy lµ mét quy
luËt còng cã tÝnh chÊt cè h÷u ®èi víi chÕ ®é t h÷u nh tÊt c¶ mäi
quy luËt kh¸c; c¸c giai cÊp trung gian ngµy cµng ph¶i biÕn ®i, cho
®Õn khi thÕ giíi ph©n chia thµnh nh÷ng nhµ triÖu phó vµ nh÷ng kÎ
bÇn cïng, thµnh nh÷ng ®iÒn chñ lín vµ nh÷ng ngêi lµm c«ng
nhËt nghÌo. Kh«ng cã mét luËt lÖ nµo, kh«ng cã mét sù ph©n chia
nµo cña së h÷u ruéng ®Êt, kh«ng cã mét sù xÐ lÎ ngÉu nhiªn nµo
cña t b¶n cã thÓ gióp ®îc, - kÕt qu¶ ®ã ph¶i ®Õn vµ sÏ ®Õn, nÕu
nh kh«ng phßng ngõa kÕt qu¶ ®ã b»ng c¸ch c¶i t¹o hoµn toµn
nh÷ng quan hÖ x· héi, b»ng c¸ch hîp nhÊt nh÷ng lîi Ých ®èi lËp,
thñ tiªu chÕ ®é t h÷u.
C¹nh tranh tù do, khÈu hiÖu chñ yÕu cña c¸c nhµ kinh tÕ häc ë
thêi ®¹i chóng ta, lµ mét c¸i g× kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc. §éc
quyÒn Ýt ra còng cã ý ®å b¶o vÖ ngêi tiªu thô khái bÞ lõa dèi,
mÆc dï nã kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc ®iÒu ®ã. Cßn viÖc thñ
tiªu ®éc quyÒn th× më toang cöa cho sù lõa bÞp. C¸c anh nãi r»ng:
c¹nh tranh bao hµm trong b¶n th©n nã ph¬ng tiÖn chèng l¹i
sù lõa bÞp: kh«ng mét ai sÏ mua vËt xÊu; nhng nh vËy tøc lµ
mçi ngêi ®Òu ph¶i biÕt râ mäi mÆt hµng, mµ viÖc nµy th× kh«ng
thÓ thùc hiÖn ®îc; do ®ã, cÇn ph¶i cã sù ®éc quyÒn, nh viÖc
bu«n b¸n nhiÒu hµng hãa ®· chøng tá. C¸c hiÖu thuèc v.v., cÇn
ph¶i cã ®éc quyÒn. Vµ hµng hãa quan träng nhÊt - tiÒn - l¹i cÇn
®Õn
®éc quyÒn h¬n c¶. Cø mçi lÇn c«ng cô lu th«ng kh«ng cßn lµ ®éc
quyÒn nhµ níc n÷a, th× nã liÒn ®Î ra khñng ho¶ng th¬ng nghiÖp,
vµ v× thÕ c¸c nhµ kinh tÕ häc Anh, trong ®ã cã c¶ tiÕn sÜ U-ª-®¬,
còng thõa nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i cã ®éc quyÒn ë ®©y. Nhng c¶ ®éc
quyÒn còng kh«ng ng¨n chÆn ®îc tiÒn gi¶. C¸c anh h·y xem xÐt
vÊn ®Ò tõ bÊt kú phÝa nµo, mçi mÆt ®Òu cã nh÷ng khã kh¨n nh
mÆt kia. §éc quyÒn ®Î ra tù do c¹nh tranh; tù do c¹nh tranh l¹i ®Î
ra ®éc quyÒn; v× vËy, c¶ hai ®Òu ph¶i sôp ®æ, vµ cïng víi viÖc xãa
bá c¸i nguyªn t¾c ®· s¶n sinh ra chóng th× b¶n th©n nh÷ng khã
391784 785
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
kh¨n còng sÏ ®îc xãa bá.
C¹nh tranh ®· th©m nhËp vµo tÊt c¶ mäi quan hÖ sinh ho¹t
cña chóng ta vµ ®· hoµn tÊt c¸i t×nh tr¹ng n« dÞch lÉn nhau mµ
hiÖn nay ngêi ta ®ang ë trong ®ã. C¹nh tranh lµ mét bé m¸y
m¹nh mÏ lu«n lu«n thóc ®Èy trËt tù x· héi ®ang giµ cçi vµ äp Ñp
cña chóng ta ho¹t ®éng, hay nãi cho ®óng h¬n, thóc ®Èy t×nh
tr¹ng v« trËt tù ho¹t ®éng; nhng bé m¸y ®ã ®ång thêi còng nuèt
chöng mét bé phËn nh÷ng lùc lîng ®ang suy yÕu cña nã mçi lÇn
®em chóng ra sö dông. C¹nh tranh chi phèi sù ph¸t triÓn vÒ mÆt
sè lîng cña nh©n lo¹i, chÝnh nã còng chi phèi c¶ sù ph¸t triÓn
vÒ mÆt ®¹o ®øc cña nh©n lo¹i. Ngêi nµo hiÓu biÕt ®«i chót vÒ
thèng kª téi ph¹m, th× tÊt ph¶i thÊy ngay lµ hiÖn tîng ph¹m téi
®ang t¨ng lªn hµng n¨m víi mét sù ®Òu ®Æn ®éc ®¸o nh thÕ nµo
vµ nh÷ng nguyªn nh©n nhÊt ®Þnh ®ang ®Î ra nh÷ng téi ph¹m
nhÊt ®Þnh còng t¨ng lªn mét c¸ch ®Òu ®Æn nh vËy. ViÖc ¸p dông
réng r·i chÕ ®é c«ng xëng ®©u ®©u còng ®em l¹i hËu qu¶ lµ téi
ph¹m t¨ng lªn. §èi víi mét thµnh phè lín hoÆc ®èi víi c¶ mét
quËn, ngêi ta cã thÓ tiªn ®o¸n mét c¸ch kh¸ chÝnh x¸c, nh ë
Anh thêng lµm, sè lîng nh÷ng vô b¾t bí hµng n¨m, nh÷ng vô ph¹m
téi h×nh sù, thËm chÝ c¶ sè lîng nh÷ng vô giÕt ngêi, nh÷ng
vô trém vµ ¨n c¾p vÆt, v.v.. TÝnh chÊt ®Òu ®Æn ®ã chøng tá r»ng
c¶ viÖc ph¹m téi còng do c¹nh tranh ®iÒu khiÓn, r»ng x· héi ®Î ra
sè cÇu vÒ ph¹m téi, sè cÇu nµy ®îc tháa m·n b»ng mét lîng
cung t¬ng xøng; r»ng lç hæng ®îc t¹o ra bëi nh÷ng vô b¾t bí,
tï ®µy hoÆc xö tö mét sè ngêi, l¹i ®îc nh÷ng ngêi kh¸c bæ
sung ngay tøc kh¾c, hoµn toµn gièng nh lµ mäi sù gi¶m bít d©n
sè liÒn lËp tøc ®îc bæ sung ngay b»ng nh÷ng ngêi míi ®Õn; nãi
c¸ch kh¸c, viÖc ph¹m téi còng g©y søc Ðp ®èi víi thñ ®o¹n trõng
ph¹t, gièng nh d©n sè ®ang g©y søc Ðp ®èi víi ph¬ng tiÖn lµm
¨n. Trong t×nh h×nh nh vËy, cha kÓ ®Õn tÊt c¶ nh÷ng t×nh h×nh
kh¸c, viÖc trõng ph¹t nh÷ng ngêi ph¹m téi lµ chÝnh nghÜa tíi
møc nµo, - ®iÒu ®ã t«i xin dµnh cho c¸c b¹n ®äc cña t«i ph¸n xÐt.
ë ®©y, chØ cã mét ®iÒu quan träng ®èi víi t«i: ®ã lµ viÖc chøng
minh sù lan trµn cña c¹nh tranh sang c¶ lÜnh vùc ®¹o ®øc vµ v¹ch
râ r»ng chÕ ®é t h÷u ®· lµm cho con ngêi sa ®äa s©u s¾c ®Õn
møc nµo.
Trong cuéc ®Êu tranh cña t b¶n vµ së h÷u ruéng ®Êt chèng
l¹i lao ®éng, c¶ hai yÕu tè ®Çu cßn cã mét u thÕ ®Æc biÖt n÷a so
víi lao ®éng - ®ã lµ sù trî lùc cña khoa häc, bëi v× trong nh÷ng
quan hÖ hiÖn t¹i, c¶ khoa häc còng ®îc dïng ®Ó chèng l¹i lao
®éng. VÝ dô, hÇu hÕt nh÷ng ph¸t minh c¬ khÝ, ®Æc biÖt lµ nh÷ng
m¸y kÐo sîi b«ng cña H¸c-gri-v¬, Cr«m-t«n vµ ¸c-crai-t¬, ®Òu
n¶y sinh ra do t×nh tr¹ng thiÕu søc lao ®éng. Lîng cÇu ®· t¨ng
lªn vÒ lao ®éng bao giê còng dÉn ®Õn nh÷ng ph¸t minh lµm cho
søc cña lao ®éng t¨ng lªn rÊt nhiÒu, vµ do ®ã ®· lµm gi¶m bít
rÊt nhiÒu lîng cÇu vÒ lao ®éng con ngêi. LÞch sö níc Anh
tõ n¨m 1770 ®Õn nay lµ mét b»ng chøng liªn tôc chøng minh
t×nh h×nh ®ã. Ph¸t minh lín gÇn ®©y trong ngµnh sîi b«ng - tøc
m¸y kÐo sîi tù ®éng - xuÊt hiÖn hoµn toµn do lîng cÇu vÒ lao
®éng vµ do viÖc t¨ng tiÒn l¬ng; ph¸t minh nµy t¨ng gÊp ®«i c«ng
viÖc cña m¸y mãc, vµ do ®ã gi¶m bít ®i mét nöa lao ®éng thñ c«ng,
lµm cho mét nöa sè c«ng nh©n bÞ mÊt viÖc, vµ do ®ã ®· h¹ thÊp tiÒn
c«ng cña nöa sè c«ng nh©n kia; nã ®· thñ tiªu sù c©u kÕt cña c«ng
nh©n nh»m chèng l¹i chñ xëng vµ ®· hñy diÖt chót søc tµn cuèi
cïng cßn cho phÐp lao ®éng cã thÓ chÞu ®îc cuéc ®Êu tranh kh«ng
c©n søc chèng l¹i t b¶n (xem tiÕn sÜ I-u-r¬, "TriÕt häc cña c«ng
xëng", t.II185). ThËt ra, nhµ kinh tÕ häc nãi r»ng, rèt cuéc l¹i, m¸y
mãc lµ cã lîi cho c«ng nh©n, bëi v× m¸y mãc lµm cho s¶n xuÊt rÎ ®i
vµ v× vËy, t¹o ra thÞ trêng míi, réng h¬n cho s¶n phÈm cña m×nh,
392786 787
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
vµ nh vËy rèt cuéc m¸y mãc l¹i ®em l¹i c«ng ¨n viÖc lµm cho c«ng
nh©n thÊt nghiÖp. Hoµn toµn ®óng; nhng t¹i sao ë ®©y nhµ kinh
tÕ häc l¹i quªn r»ng viÖc s¶n xuÊt søc lao ®éng ®îc ®iÒu tiÕt bëi
c¹nh tranh, r»ng søc lao ®éng bao giê còng g©y søc Ðp ®èi víi
ph¬ng tiÖn lµm ¨n, r»ng do ®ã, ®Õn khi nh÷ng ®iÒu lîi Êy ph¶i
xuÊt hiÖn th× l¹i vÉn cã mét sè qu¸ thõa nh÷ng ngêi c¹nh tranh
®i t×m viÖc, vµ do ®ã ®iÒu lîi l¹i trë thµnh mét h ¶o, cßn ®iÒu bÊt
lîi, - tøc lµ mét nöa sè c«ng nh©n ®ét nhiªn bÞ tíc mÊt t liÖu
sinh ho¹t, cßn nöa kia th× bÞ h¹ thÊp tiÒn c«ng, - l¹i hoµn toµn
kh«ng ph¶i lµ h ¶o ? T¹i sao nhµ kinh tÕ häc l¹i quªn r»ng sù tiÕn
bé cña ph¸t minh kh«ng bao giê dõng l¹i, r»ng, do ®ã, sù bÊt lîi
nµy m·i m·i vÉn cßn ? T¹i sao nhµ kinh tÕ häc l¹i quªn r»ng, trong
t×nh h×nh sù ph©n c«ng lao ®éng ®îc ph¸t triÓn mét c¸ch v« cïng
tËn do kÕt qu¶ cña nÒn v¨n minh chóng ta, th× c«ng nh©n chØ cã
thÓ sinh tån trong trêng hîp anh ta cã thÓ t×m ®îc n¬i sö dông
søc m×nh trªn mét chiÕc m¸y nhÊt ®Þnh cho mét c«ng viÖc bé phËn
nhÊt ®Þnh; r»ng viÖc chuyÓn tõ mét nghÒ nghiÖp nµy sang mét
nghÒ nghiÖp míi kh¸c hÇu nh bao giê còng lµ mét c«ng viÖc
kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc?
Xem xÐt ¶nh hëng cña nÒn s¶n xuÊt b»ng m¸y mãc, t«i chuyÓn
sang mét ®Ò tµi kh¸c, xa h¬n: chÕ ®é c«ng xëng; nhng t«i cha
muèn, vµ còng cha cã thêi gian ®Ó th¶o luËn ®Ò tµi nµy ë ®©y.
V¶ l¹i, t«i hy väng r»ng ch¼ng bao l©u n÷a t«i sÏ cã dÞp ph©n
tÝch cÆn kÏ tÝnh phi ®¹o ®øc kinh tëm cña chÕ ®é nµy vµ bãc trÇn
mét c¸ch kh«ng th¬ng xãt sù gi¶ dèi cña c¸c nhµ kinh tÕ häc ®ang
béc lé ra ë ®©y díi c¸i vÎ huy hoµng nhÊt cña nã186.
Do Ph.¡ng-ghen viÕt vµo cuèi n¨m 1843 - th¸ng In theo b¶n ®¨ng trong t¹p chÝ
Giªng 1844 Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc
§· ®¨ng trong t¹p chÝ "Deutsch-Französische
Jahrbücher" 1844
Ký tªn: Phri-®rÝch ¡ng-ghen
T×NH C¶NH N¦íC ANH
T¤-M¸T C¸C-LAi-L¥. "Qu¸ khø vµ hiÖn T¹i".
393788 789
Lîc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ Ph. ¨ng-ghen
LU¢N §«n, 18431*
Trong rÊt nhiÒu nh÷ng cuèn s¸ch dµy vµ nh÷ng tËp s¸ch máng
xuÊt hiÖn n¨m ngo¸i ë Anh ®Ó mua vui vµ gi¸o huÊn cho "x· héi cã
häc thøc", t¸c phÈm nãi trªn lµ t¸c phÈm duy nhÊt ®¸ng ®äc. TÊt c¶
nh÷ng bé tiÓu thuyÕt gåm nhiÒu tËp ®ã, víi nh÷ng t×nh tiÕt buån
th¶m vµ hµi híc cña chóng, tÊt c¶ nh÷ng cuèn s¸ch b×nh luËn cã
tÝnh c¸ch gi¸o huÊn vµ sïng ®¹o, cã tÝnh chÊt häc gi¶ vµ phi häc
gi¶ ®ã vÒ kinh th¸nh, - mµ tiÓu thuyÕt vµ s¸ch gi¸o huÊn lµ hai
mãn hµng b¸n ch¹y nhÊt trong v¨n phÈm Anh, - tÊt c¶ nh÷ng thø
®ã, b¹n cã thÓ yªn trÝ bá qua kh«ng ®äc tíi. Cã thÓ lµ b¹n sÏ b¾t
gÆp mét vµi cuèn s¸ch vÒ ®Þa chÊt hoÆc kinh tÕ, lÞch sö hoÆc to¸n
häc, trong ®ã cã chøa ®ùng mét chót g× míi, nhng ®ã lµ nh÷ng c¸i
cÇn nghiªn cøu, chø kh«ng ph¶i ®äc, tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã lµ khoa
häc chuyªn m«n kh« khan, lµ nh÷ng tËp b¸ch th¶o ®· ph¬i kh«, lµ
nh÷ng c©y cá mµ gèc rÔ tõ l©u ®· t¸ch khái c¸i miÕng ®Êt con ngêi
nãi chung ®· cung cÊp thøc ¨n cho chóng. Trong tÊt c¶ nh÷ng v¨n
phÈm ®ã - dï b¹n cã bíi t×m nh thÕ nµo ch¨ng n÷a - cuèn s¸ch
cña C¸c-lai-l¬ vÉn lµ cuèn s¸ch duy nhÊt lµm rung ®éng sîi t¬ lßng
cña con ngêi, miªu t¶ nh÷ng quan hÖ cña con ngêi vµ mang trªn
m×nh nã dÊu vÕt c¸ch suy nghÜ cña con ngêi.
§iÒu l¹ lïng lµ, c¸c giai cÊp x· héi cao nhÊt ë Anh, nh÷ng
giai cÊp mµ ngêi Anh gäi lµ "respectable people", "the better sort
1* "Past and present" by Thomas Carlyle. London, 1843.
