ХАВДАР

Хүний бие махбодид эсүүд өдөр тутам хэдэн зуугаар шинээр үүсэж, тэр хэмжээгээр эсүүд үхэж, эрхтэн эд байнга нөхөн төлжиж, шинэчлэгдэн сэлбэгдэж байдаг зүй тогтолтой.

Энэ хэвийн зүй тогтол нь эс үржих, төлжих /пролифераци, регенераци/ болон эсийн хөтөлбөрт мөхөл /апоптоз/ болох хоёр үйл явцын тэнцвэрт байдлаар нөхцөлдөж байдаг, маш нарийн тохируулга бүхий нийлмэл үйл явц байдаг.

Эндокрин Паракрин Аутокрин

Аутокрин

Эсийн өөрийн, шүүрлийн тохируулга нь хэвийн биш тохируулга буюу хавдрын эсэд илэрдэг хэлбэр

Эсийн үржих үйл явцыг эрчимжүүлэх нөлөө бүхий бодисуудыг ялгаруулж, эс өөрөө хуваагдан үржихэд хэт мэдрэг эс болж хувираад хяналт тохируулгагүй төгсгөл хязгааргүй үржих үйл явцыг нөхцөлдүүлдэг.

Хавдар нь аль ч эрхтэн эдэд үүсдэг эмгэг ургалт бүхий хэв шинжит эмгэг үйл явц төдийгүй бие даасан хүнд хэлбэрийн архаг явцтай хэсэг бүлэг өвчин /латин, грек гаралтай Tumor, blastoma, neoplasma, oncos, cancer гэх мэт нэршлийг хэрэглэдэг болно/.

Ангилал Хортой Хоргүй

Ямар эдээс үүссэнээр нь: Карцинома /хучуур эд/, саркома

/холбогч эд/ Миома Фиброма Аденома Остеома гэх мэт

Шалтгаан

Хавдрын шалтгаан буюу хавдар үүсгэж байгаа хүчин зүйлийг канцероген гэнэ.

Канцерогенны үйлчилгээг идэвхижүүлж, хавдар үүсэх үйл явцыг сэдээх нөлөө бүхий хүчин зүйлийг коканцероген гэнэ.

Канцероген хүчин зүйл үйлчилснээс хавдарын эс үүсэж, идэвхижин, хяналт зохицуулгагүй эд эсийн хэт үржих эмгэг үйл явцыг канцерогенез гэнэ.

Канцероген хүчин зүйл Биологийн Химийн Физикийн

Биологийн канцергенез- Вирусийн онол Хавдар үүсэх шалтгаан нь биологийн

канцерген болох онковирус юм. Онковирус нь ДНХ, РНХ агуулсан

ретровирус амьтанд холбогч эдийн хорт хавдар, цусны хавдар үүсгэдэг, харин хүнд умайн хүзүүний хорт хавдар, хамар залгиурын хавдар болон бусад эрхтэн эдийн зарим хавдар үүсгэдэг.

Эсийн молекул, түүний генийн бүтэцийг гэмтэл үүсгэх замаар нөхцөлдөн хавдар үүсгэж байна гэж үзсэн онол юм.

Химийн канцергенез

Одоогоор байгалийн болон үйлдвэрийн, эмийн гаралтайн 20-иод төрлийн химийн канцерген байгаа нь тогтоогдсон.

Гадаад, дотоод гаралтай, органик ба органик бус гэж ангилна.

Бензпирен, метилхолентрен, диметилбензантрацен зэрэг үнэрт нүүрс устөрөгчид нь хамгийн түгээмэл тохиолддог химийн канцергенд ордог.

Физикийн канцергенез

Хавдар үүсгэх туяаны онол Хавдар үүсгэх шалтгааныг цацраг

идэвхит туяа гэж үздэг. Рентген, ради α, β, γ туяа, гели протон,

нейтрон зэрэг цөмийн задралын явцад үүсдэг туяанууд орно.

Зонхилон арьс, ясны эд, цусны хавдар /лейкоз/, зарим тохиолдолд хөхний болон өндгөвчний даавар хамааралт хавдар үүсгэдэг.

Ятроген хавдар Туяа эмчилгээний явцад цусны хавдар

лейкоз үүсэх, Оношлогооны зориулалттай хэрэглэдэг ради

идэвхит изотопи ради мезотор, иод- 131, Са-144, Р-32 бодисууд канцергены нөлөөгөөр бамбай булчирхай болон ясны эдийн хавдар үүсэх магадлалтай болохыг тогтоосон.

Нарны туяа түүний найрлага дахь нил ягаан туяаны нөлөөлөл нь удаан хугацаагаар үйлчилж коканцерген нөлөө үзүүлдэг.

Хавдарын эмгэг жам

I үе - санаачлах үе/инициаци/ II үе - хавдрын эсийн

идэвхижилийн үе /промаци/ III үе – хавдрын эсийн үсрэнгүй

үржлийн үе /прогрессия/

I үе - санаачлах үе /инициаци/

Химийн болон биологи, бусад канцерген хүчин зүйл нөлөөлсний улмаас эсийн молекулын төвшин дэхь дотоод тохируулга өртөгдөж, түүнд оролцогч генийн аль нэг нь өөрчлөлт хувиралд /мутаци/ орох /онкоген/ эсийн анхдагч гэмтлийн үе юм.

Эрүүл эс хавдрын эс болон хувирч хяналт, төгсгөлгүй хэт үржих үйл явц.

II үе - хавдрын эсийн идэвхижилийн үе /промаци/

I үед бий болсон хавдарын эс ген засварлах үйл ажиллагааны үр дүнд хэсэг хугацаанд идэвхигүй байдалд байж болно.

Хавдрын эс канцерген, коканцерген дахин нөлөөлснөөс хамааран идэвхижин хэмжээгээрээ томорч, эрүүл эсээс ялгаран ондоошиж, /атипизм/ эсийн үржих нь эрчимжих үе юм.

III үе – хавдрын эсийн үсрэнгүй үржлийн үе /прогрессия/ Эхний 2 үед илэрдэггүй тухайн

хавдарын онцлог шинжүүд тодрох, эс үржих нь хэт ихэсч, хөгжлийн ялгаагүй эсүүд олширч, эсүүд улам бүр ондооших үе юм.

Биемахбодыг бүгдийг хамарч хүндрэлүүд дагалдана.

Хавдарын урьтал өвчин

Ходоодны архаг хатингаршилт үрэвсэл, ургац /полип/, шархлаат өвчинүүд

Хөхний архаг хатууралт үрэвсэл /мастапатий/

Элэгний архаг үрэвсэлт өвчин, цирроз

Умайн хүзүүний улайлт /эрози/

Хоргүй хавдарын шинж тэмдэг Удаан аажим ургадаг Хажуугийн эд эсээ түрж ургана Нэг удамт эсээс тогтсон заримдаа

бүрхүүлтэй Ихэвчлэн хэсгийн шинж тэмдэг

өгнө Бусад эрхтэнд нөлөөлөхгүй Их том үед судас мэдрэл дарж

хүндрэл өгч болно

Хортой хавдарын шинж тэмдэг Хурдан үрждэг, түргэн явцтай Ойр орчмын эдүүдэд нэвчин

ургадаг тул дахидаг, үсэрхийлдэг /метастаз/

Олон удамт эсээс бүрддэг Ойрхи эд эсийн тэжээлийг авч

биемахбодыг түргэн доройтуулдаг Хүндрэл нь өөр эрхтэнд

үсэрхийлнэ, хавдарын тураал /кахекси/ болдог

АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД БАЯРЛАЛАА