Ëåêö-15

̺í㺠ãýæ þó âý?

̺íãºíèé ýäèéí çàñàãò ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã

̺íãºíèé õýëáýð¿¿ä

̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã òîäîðõîéëîõ íü

̺íãºíèé àãðåãàòóóä

̺íãºíèé òîîíû îíîëûí òýãøèòãýë

̺íãºíèé ¿ðæ¿¿ëýã÷

̺íãºíèé ýðýëòèéã òîäîðõîéëîõ íü

̺íãºíèé çàõ çýýëèéí òýíöâýð

Òºâ áàíê áà àðèëæààíû áàíê

̺íãºíèé áîäëîãûí àðãà õýðýãñýë

̺íãºíèé 纺ëºí áà õàòóó áîäëîãî

̺í㺠íü àëèâàà àæèë ã¿éëãýýíä àøèãëàæ

áîëîõ ñàíõ¿¿ãèéí àêòèâ þì.

Òóõàéí ýäèéí çàñàãò äàðààõ 3-í ¿¿ðãèéã

ã¿éöýòãýæ áàéãàà á¿õ ç¿éëèéã ìºí㺠ãýæ îéëãîæ

áîëíî. ¯¿íä:

1. ªðòãèéí õýìæ¿¿ð

2. ÿéëãýýíèé õýðýãñýë

3. Õóðèìòëàëûí õýðýãñýë

1. Ýä áàðààí ìºíãº

2. Áýëýí ìºíãº

3. Áýëýí áóñ ìºíãº

Ýðò ¿åä áàðàà ìºíãºíèé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ

áàéñàí.

Æèø: õîíü, õàäàã, öàé, íîîñ, íîîëóóð ã.ì

Áàðààã áàðààãààð ñîëüæ õýðýãöýýãýý õàíãàäàã

áàéñàí. ¯¿íèéã áàðòåðûí õóäàëäàà ãýäýã.

Áýëýí ìºíãº

Öààñàí ìºíãº, çîîñîí

ìºíãº

Ýäãýýð íü òºâ áàíêíû

ºðèéí áè÷èã.

Õýâëýõ çàðäàë áîëîí

õóäàëäàí àâàõ

÷àäâàðûí õîîðîíä

õàìààðàë áàéõã¿é.

Õóãàöààòàé õàäãàëàìæ

Ýëåêòðîí êàðò ã.ì

Äàâóó òàë:

Èõ õýìæýýíèé ìºí㺠àâ÷ ÿâàõ øààðäëàãàã¿é

Ýðñäýë, àþóë áàãà

Õ¿¿ãèéí îðëîãî ºã÷ áàéäàã

̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëò íü òóõàéí óëñûí

õýìæýýíä ìºíãºíèé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áàéãàà á¿õ

òºðëèéí àêòèâóóäûí íèéëáýðýýð

òîäîðõîéëîãäîíî.

̺íãèéã õºðâºõ ÷àäâàðààð íü äàðààõ

àãðåãàòóóäàä àíãèëäàã. ¯¿íä:

1. ̺í㺠0 /M0/

2. ̺í㺠1 /M1/

3. ̺í㺠2 /M2/

ÿéëãýýíä áàéãàà áýëýí ìºí㺺ð

òîäîðõîéëîãäîíî. ¯¿íä:

1. Áàíêíààñ ãàäóóðõ ã¿éëãýýíä áàéãàà áýëýí ìºíãº

2. Àðèëæààíû áàíêóóäûí êàññàíä áàéãàà áýëýí ìºíãº

1. Ì0

2. Õàðèëöàõ äàíñíû ìºíãº

3. Õóãàöààã¿é õàäãàëàìæ

1. Ì1

2. Õóãàöààòàé õàäãàëàìæ

3. Á¿õ òºðëèéí âàëþòûí õàäãàëàìæóóä

Ìîíãîë óëñ õºðºíãèéí çàõ çýýëèéí õºãæèë ñóë ó÷èð Ì3,Ì4-èéã òîîöäîãã¿é ó÷ðààñ ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã Ì2òîäîðõîéëäîã.

̺íãºíèé íèéò õýìæýý íü ýäèéí çàñàãò õýðõýí íºëººëºõâý? гýäýã àñóóäëûã ñóäëàдаг.

¯¿íèéã ìºíãºíèé òîîíû îíîëûí òýãøèòãýëèéã àøèãëàíòàéëáàðëàíà.

М - нийт мөнгөний хэмжээ\М2\ V – мөнгөний эргэлтийн хурд Р – ДНБ-ны дефлятор Y – бодит ДНБ P*Y – нэрлэсэн ДНБ

̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëò íü ÄÍÁ-íèé äåôëÿòîðòîé ýåðýã

õàìààðàëòàé áîëîõ íü äýýðõ òýãøèòãýëýýñ

õàðàãäàíà.

̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã àøèãëàí ìºíãºíèé

¿ðæ¿¿ëýã÷èéã òîäîðõîéëîõ áîëîìæòîé.

¯¿íèé òóëä ýõëýýä ñóóðü ìºíãèéã òîäîðõîéëú¸.

Ýíä: Â- ñóóðü ìºíãº

Ñ- ã¿éëãýýíä áàéãàà áýëýí ìºíãº

R- àðèëæààíû áàíêóóäûí çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õýìæýý.

RCB (1.2)

Ýíä: M2 - ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò

D – á¿õ òºðëèéí õàäãàëàìæ

(1.3)

̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëò, ìºíãºíèé ñóóðèéí õîîðîíäîõ

õàìààðàë îðøèí áàéäãûã òîäîðõîéëîõûí òóëä

äàðààõ 2 êîýôôèöèåíòèéã îðëóóëúÿ

CR- áýëýí ìºí㺠áà õàäãàëàìæèéí õàðüöàà

RR- çààâàë áàéëãàõ íººöèéí íîðì

(1.4) (1.5)

Áýëýí ìºí㺠áà õàäãàëàìæèéí õàðüöààã òºâ áàíêçîõèöóóëàõ áîëîìæã¿é.

Ýäèéí çàñàãò áýëýí ìºí㺠áàãà áàéõ íü ¿ð àøèãòàé áàéäàã.

Çààâàë áàéëãàõ íººöèéí íîðìûã àðèëæààíûáàíêóóäûí òàòàí òºâëºð¿¿ëñýí õºðºíãèéí òîäîðõîé õóâèàð òîãòîîäîã.

Ìîíãîë áàíêíààñ õàðèëöàõ äàíñ, õàäãàëàìæèéí¿ëäýãäýë áîëîí ìîíãîë áàíêíààñ òîãòîîñîí áàíêíûáóñàä àêòèâèéí 5<R<30 áàéõààð òîãòîîäîã.

1.4, 1.5-ààñ áýëýí ìºíãº, çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õýìæýýã

òîäîðõîéëæ 1.2, 1.3-ä îðëóóëáóàë äàðààõ õýëáýðòýé áîëíî.

BRRCR

CRM

RRCR

CR

DRRCR

DCR

B

M

DRRCRB

DCRM

DRRDCRB

DDCRM

DRRR

DCRC

s

s

s

s

*1

1

*)(

*)1(

*)(

*)1(

**

*

*

*

Ýíý ñèñòåìèéí ýöñèéí ¿ð

ä¿í áîëîõ 2 òýãøèòãýëèéã

õîîðîíä íü õàðüöóóëúÿ.

(1.7) Òýãøèòãýëèéí õóâüä äàðààõ òýìäýãëýãýýã îðóóëúÿ.

(1.6)

(1.7)

BmmM

BRRCR

CRM

RRCR

CRmm

s

s

*

*1

1

(1.8)

(1.8)- òýãøèòãýë äýõ mm-íü ìºíãºíèé ¿ðæ¿¿ëýã÷ áºãººä ýíýõ¿¿

¿ç¿¿ëýëò íü ìºíãºíèé ñóóðü íýã íýãæýýð íýìýãäýõýä ìºíãºíèé

íèéë¿¿ëýëò õè÷íýýí íýãæýýã íýìýãäýõèéã õàðóóëíà.

mm>1 áàéõ áºãººä áàíêíû ñèñòåìèéí õºãæ뺺ñ õàìààð÷ õýëáýëçýæ áàéäàã áà äàðààõ ãóðâàíòîõèîëäîë ¿¿ñýõ áîëîìæòîé.

¯¿íä:

1. Îãò áàíêã¿é ýäèéí çàñàã

2. Á¿ðýí áàíêèæñàí ýäèéí çàñàã

3. Õîëèìîã ñèñòåì á¿õèé ýäèéí çàñàã

11

11

11

00

0

CR

CR

CR

RRCR

CRmm

RR

D

CCR

R

D

(1.9)

RRRRCR

CRmm

CRC

11

00

(1.10)

Õàðèí õîëèìîã ñèñòåì á¿õèé ýäèéí çàñàãò 1<mm<1/RR áàéíà.

̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã òóõàéí óëñûí òºâ

áàíêíààñ çîõèöóóëäàã.

̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëò õ¿¿íèé ò¿âøíýýñ

õàìààðäàãã¿é áºãººä ãðàôèêò áîñîî òýíõëýãò

õ¿¿íèé ò¿âøèíã àâáàë áîñîî òýíõëýãòýé

ïàðàëëåëèàð ä¿ðñëýãäýíý.

B

A

r

r2

r1

sM

sM

• Òºâ áàíê ìºíãºíèé òîîíû îíîëûí òýãøèòãýëèéã õàíãàõóéöààð

ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã çîõèöóóëàõûã çîðüäîã.

•Èéìä ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò íü õ¿¿íèé ò¿âøèíãýýñ õàìààðàõã¿é,

õàðèí ÷ õ¿¿íèé ò¿âøèíã òîäîðõîéëäîã.

̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëò, ýðýëòèéã íýãòãýñíýýð

ìºíãºíèé çàõ çýýëèéí òýíöâýðèéã òîäîðõîéëîõ

áîëîìæòîé.

Èíãýñíýýð òýíöâýðò õ¿¿, òýíöâýðò ìºíãºíèé

õýìæýýã òîäîðõîéëîõ áîëîìæòîé.

̺íãºíèé çàõ çýýëèéí òýíöâýðèéã äàðààõ ãðàôèêò

ä¿ðñýëáýë äàðààõ áàéäàëòàé áàéíà.

r

*r

sM

*E

sd MM ,

)( dMfr

sd MMM *

M*- òýíöâýðò ìºíãºíèé òîî õýìæýý.

r*- òýíöâýðò õ¿¿

̺íãºíèé ÇÇ-í òýíöâýð íü ìºíãºíèé ýðýëòíèéë¿¿ëýëòèéí õ¿¿íèé áóñ õ¿÷èí ç¿éëýýñ õàìààðàí íýãòºë⺺ñ íºãºº òºëºâò øèëæèíý.

Èíãýñíýýðýý ìºíãºíèé çàõ çýýëèéí òýíöâýðò õ¿¿íèéò¿âøèí áîëîí ìºíãºíèé õýìæýý ººð÷ëºãäºíº.

Æèøýý íü:

◦ Íýðýëñýí ¿éëäâýðëýëèéí ò¿âøèí ºñºõ

◦ Áàðàà ¿éë÷èëãýýíèé ¿íèéí åðºíõèé ò¿âøèí ºñºõ ã.ì

̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéí ººð÷ëºëòèéí ìºíãºíèéáîäëîãî ãýñýí õýñýãò àâ÷ ¿çíý.

r

*r

sM

*E

sd MM ,

)( dMfr

sd MMM *

*

1E

)(1

dMfr

*

1r

tdtd

tdtd

td

MYP

PYPkM

YPkMV

YPM

kV

V

YPMYPVM

***

***

1

***

ãýâýë

áîëíî

Áàíêíû 2 òîãòîëöîî áàéäàã.◦ Òºâ áàíê “Ìàíàé óëñ Ìîíãîë áàíê ãýæ íýðýëäýã”◦ Àðèëæààíû áàíê

Òºâ áàíê íü òóõàéí óëñàä íýã áàéäàã.

¯íäýñíèéõýý ìºíãºí òýìäýãòèéí òîãòâîðòîé áàéäëûãõàíãàõ íü ¿íäñýí çîðèëò.

Òºâ áàíê íü ººðèéíõºº çîðèëòûí õ¿ðýýíä:◦ Ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë◦ Áàíêíû òîãòîëöîîíû òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ çàìààð

¿íäýñíèé ýäèéí çàñãèéí òýíöâýðòýé õºãæèëä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýíý.

1. ̺íãºí òýìäýãò ã¿éëãýýíä ãàðãàõ

2. ̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã çîõèöóóëàõ çàìààðìºíãºíèé áîäëîãûã áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ.

3. ÇÃ-ûí ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàã÷èéí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýõ.

4. Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíä õÿíàëò òàâèõ.

5. Áàíê õîîðîíäûí òºëáºð òîîöîîã çîõèöóóëàõ

6. Ãàäààä âàëþòûí óëñûí íººöèéã ýçýìøèæ, çîõèöóóëàõ.

Òºâ áàíê òºðèéí ìºíãºíèé áîäëîãûã áîëîâñðóóëæ,

õýðýãæ¿¿ëíý.

Ìîíãîë óëñûí õóâüä ìºíãºíèé áîäëîãûã

áîëîâñðóóëæ æèë á¿ðèéí 10-ð ñàðûí 1-íèé äîòîð

ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðüäàã.

1. Ýäèéí çàñàã äàõü

1. ̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëò,

2. Ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëèéí áàéäàë, ò¿¿íä íºëººëñºí õ¿÷èíç¿éëñ, øàëòãààíû òàéëáàðëàñàí ä¿ãíýëò.

2. Ìîíãîë áàíêíààñ

1. Äàðààãèéí æèëä áàðèìòëàõ ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëò,

2. Äîòîîäûí ¿íý áîëîí õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé ãàäààäâàëþòààð èëýðõèéëýãäýõ òºãðºãèéí õàíøèéí¿ç¿¿ëýëòèéí ººð÷ëºëòèéí õÿçãààð,

3. Ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýðýãñýë.

ÌÓ-ûí áàíêíû òóõàé õóóëèíä

◦ Õóâü íèéë¿¿ëýã÷äèéí îðóóëñàí ìºíãºí õºðºí㺺ñ á¿ðäñýíä¿ðìèéí ñàíòàé,

◦ Õóâü íèéë¿¿ëýã÷èä îðóóëñàí õºðºíãèéíõºº õýìæýýãýýðñàíõ¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýäýã,

◦ Áóñäûí ìºíãºí õºðºíãèéã õóðèìòëóóëæ,

◦ ªºðèéí íýðèéí ºìíººñ çýýë îëãîõ,

◦ Òºëáºð òîîöîî çýðýã ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí àæèë¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã òºâ áàíêíû òóñãàéçºâøººðºëòýéãýýð ýðõýëäýã

◦ Àøãèéí òºëºº õóóëèéí ýòãýýäèéã áàíê ãýíý.

̺íãºí õàäãàëàìæ

Çýýë

Òºëáºð òîîöîî

ªºðèéí íýðèéí ºìíººñ ãóðàâäàã÷ ýòãýýäýä áàòàëãàà, áàòëàí äààëò ãàðãàõ.

Ãàäààä âàëþò õóäàëäàí àâàõ, õóäàëäàõ, õàäãàëàõ, õàäãàëóóëàõ.

Õóóëü òîãòîîìæîîðõîðèãëîîã¿é áºãººä òºâáàíêíààñ çºâøººðñºíñàíõ¿¿ãèéí áóñàä àæèë, ¿éë÷èëãýý.

¯íýò ìåòàë õóäàëäàí, ýðäýíèéí ÷óëóó õóäàëäàíàâàõ, õóäàëäàõ, õàäãàëàõ, õàäãàëóóëàõ.

¯íýò ç¿éë õàäãàëàõ.

Ãàäààä òºëáºð òîîöîî õèéõ

¯íýò öààñ ãàðãàõ, õóäàëäàõ, õóäàëäàí àâàõ.

Ñàíõ¿¿ãèéí ò¿ðýýñèéí ¿éëàæèëëàãàà

Õºðºí㺠îðóóëàëò, ñàíõ¿¿ãèéí ÷èãëýëýýðçºâëºìæ ºãºõ, ìýäýýëýëºãºõ.

̺íãºíèé áîäëîãûí çîðèëãî íü ìºíãºíèé

íèéë¿¿ëýëòèéò çîõèöóóëàõ çàìààð ìàêðî ýäèéí çàñãèéí

¿íäñýí çîðèëòóóä áîëîõ:

◦ Ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé ºñºëòèéã áèé áîëãîõ,

◦ Èíôëÿöèéã òîãòâîðæóóëàõ áîëîí

◦ Á¿ðýí àæèë ýðõëýëòèéã õàíãàõàä îðøèíî.

Òºâ áàíê òºðèéí ìºíãºíèé áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõäýý

ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã ººð÷ëºõ áºãººä ¿¿íäýý äàðààõ

¿íäñýí àðãà õýðýãñë¿¿äèéã àøèãëàäàã. ¯¿íä:

Øóóä àðãà õýðýãñýë:

◦ Áàíêíààñ îëîõ çýýëèéí ¿ëäýãäýëä õÿçãààðëàëò õèéõ

◦ Áàíêèíä îëãîõ çýýëèéí õýìæýýã òîãòîîõ

Øóóä áóñ àðãà õýðýãñýë:

◦ Çààâàë áàéëãàõ íººöèéí õóâü õýìæýýã òîãòîîõ.

◦ Òºâ áàíêíû çýýë, ¿íýò öààñíû õ¿¿ áîëîí õÿìäðóóëàëòûí

õóâèàð äàìæóóëæ õ¿¿ãèéí íýãäñýí áîäëîãî ÿâóóëàõ

◦ Íýýëòòýé çàõ çýýëèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ

Òºâ áàíêíû ç¿ãýýñ ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã

íýìýãä¿¿ëýõ áîäëîãî áàðèìòàëæ áàéâàë ¿¿íèéã

ìºíãºíèé 纺ëºí áîäëîãî ãýíý.

Ýñðýã òîõèîëäîëä ìºíãºíèé íèéë¿¿ëýëòèéã

áóóðóóëàõ ÷èãëýëýýð áîäëîãî ÿâóóëæ áàéâàë

ìºíãºíèé õàòóó áîäëãî ãýæ íýðýëäýã.