Upload
philbert-vivier
View
130
Download
2
Embed Size (px)
Citation preview
L’Énéide, Virgile, édition de 1716
Cléopâtre à la bataille Cléopâtre à la bataille d’Actiumd’Actium
Virgile, Énéide, livre VIII,
678 - 713
Présentation des belligérants
Lecture d’extraits traduits et commentés à partir du texte latin
Hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar
cum patribus populoque, penatibus et magnis dis,
stans celsa in puppi, geminas cui tempora flammas
laeta uomunt patriumque aperitur uertice sidus.
Parte alia uentis et dis Agrippa secundis
arduus agmen agens, cui, belli insigne superbum,
tempora nauali fulgent rostrata corona.
Hinc ope barbarica uariisque Antonius armis,
uictor ab Aurorae populis et litore rubro,
Aegyptum uirisque Orientis et ultima secum
Bactra uehit, sequiturque (nefas) Aegyptia coniunx.
Hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar
cum patribus populoque, penatibus et magnis dis,
stans celsa in puppi, geminas cui tempora flammas
laeta uomunt patriumque aperitur uertice sidus.
Parte alia uentis et dis Agrippa secundis
arduus agmen agens, cui, belli insigne superbum,
tempora nauali fulgent rostrata corona.
Hinc ope barbarica uariisque Antonius armis,
uictor ab Aurorae populis et litore rubro,
Aegyptum uirisque Orientis et ultima secum
Bactra uehit, sequiturque (nefas) Aegyptia coniunx.
Hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar
cum patribus populoque, penatibus et magnis dis,
stans celsa in puppi, geminas cui tempora flammas
laeta uomunt patriumque aperitur uertice sidus.
Parte alia uentis et dis Agrippa secundis
arduus agmen agens, cui, belli insigne superbum,
tempora nauali fulgent rostrata corona.
Hinc ope barbarica uariisque Antonius armis,
uictor ab Aurorae populis et litore rubro,
Aegyptum uirisque Orientis et ultima secum
Bactra uehit, sequiturque (nefas) Aegyptia coniunx.
Hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar
cum patribus populoque, penatibus et magnis dis,
stans celsa in puppi, geminas cui tempora flammas
laeta uomunt patriumque aperitur uertice sidus.
Parte alia uentis et dis Agrippa secundis
arduus agmen agens, cui, belli insigne superbum,
tempora nauali fulgent rostrata corona.
Hinc ope barbarica uariisque Antonius armis,
uictor ab Aurorae populis et litore rubro,
Aegyptum uirisque Orientis et ultima secum
Bactra uehit, sequiturque (nefas) Aegyptia coniunx.
Hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar
cum patribus populoque, penatibus et magnis dis,
stans celsa in puppi, geminas cui tempora flammas
laeta uomunt patriumque aperitur uertice sidus.
Parte alia uentis et dis Agrippa secundis
arduus agmen agens, cui, belli insigne superbum,
tempora nauali fulgent rostrata corona.
Hinc ope barbarica uariisque Antonius armis,
uictor ab Aurorae populis et litore rubro,
Aegyptum uirisque Orientis et ultima secum
Bactra uehit, sequiturque (nefas) Aegyptia coniunx.
hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar
cum patribus populoque, penatibus et magnis dis,
D'un côté, menant les Italiens au combat, César Auguste,
entouré des pères et du peuple, avec les pénates et les grands dieux,
hinc Augustus agens Italos in proelia Caesar
dénomination anticipée(ton prophétique)
affirmation d’une filiation
Origine territoriale
cum patribus populoque, penatibus et magnis dis,
Pouvoir politique légitime
SPQR
Investi par les dieux du Panthéon et se plaçant dans la lignée d’Énée
parte alia uentis et dis Agrippa secundis
arduus agmen agens
Ailleurs, bénéficiant de la faveur des vents et des dieux,
la tête haute, Agrippa mène une armée ;
parte alia uentis et dis Agrippa secundis
arduus agmen agens
Valeur militaire
le même terme que pour Auguste : chefs dans l’action
la même légitimité religieuse qu’Auguste
Monnaie romaine ( Nimes, colonia Nemausus)
Face : les vainqueurs : Auguste et
Agrippa
Revers : l’Égypte enchaînée (palme
et crocodile)
http://www.romancoins.info/Imperatorial-actium.HTMLlégende : Octavian celebrating his Victory at the Battle of Actium
hinc ope barbarica uariisque Antonius armis,
uictor ab Aurorae populis et litore rubro,
Aegyptum uiresque Orientis et ultima secum
Bactra uehit, sequiturque (nefas) Aegyptia coniunx.
De l'autre côté, avec ses troupes barbares et ses armes de toute origine,
Antoine, vainqueur des peuples de l'Aurore et de la mer Rouge ;
il entraîne avec lui l'Égypte, et les forces de l'Orient, et la lointaine Bactriane ;
et, sacrilège ! il est suivi par son épouse égyptienne.
hinc ope barbarica uariisque Antonius armis
Soutenu par des « barbares », ceux qui sont le « contraire » de la Romanité Le désordre : une
caractéristique de la barbarie, et l’annonce d’une défaite
Aegyptum uiresque Orientis et ultima secum
Bactra uehit,
sequiturque (nefas) Aegyptia coniunx.
- qui n’est pas à la place que devrait occuper une épouse,
Aureus : Marc Antoine et Octavie, vers 36-35 avant J.-C.Berlin, Pergamon Museum. Credits: Barbara McManus, 2005http://www.vroma.org/
Scandaleux et impie :
- un général romain prenant pour femme une reine étrangère
- qui est une usurpatrice prenant la place de la vertueuse épouse légitime, Octavie, sœur d’Octave
Denier d’argent représentant Cléopâtre et Antoine
Antoine figure au revers
British Museum
http://www.britishmuseum.org/explore/online_tours/egypt/cleopatra_history_to_myth/denarius_of_cleopatra__antony.aspx
Une bataille… entre forces armées ?
Vers 691 – 713 : comprendre en anticipant, à l’aide d’une présentation
animée par groupes de mots
sistroregina in mediis uocat agminapatrio
Une image orientale : la reine
guerrière
Isis, époque d'Hadrien, 179,5 cmMusée du Capitole, Rome
Le sistre : un symbole
religieux et national…
mais pas un instrument de
musique militaire
regina in mediis patrio uocat agmina sistro,
angues. necdum etiam geminos a tergo respicit
Annonce du destin de la reine
Dramatisation de la scène
tela tenent.
omnigenumque deum monstra et
contra Neptunum et Venerem contraque Mineruam
Ausa Jovi nostro latrantem opponere Anubim
elle a osé ……..Properce, III, 2, 41
Statue romaine d'Anubis, époque antonineMusée du Vatican, photo maro
Un poncif ?
latrator Anubis
regina in mediis patrio uocat agmina sistro,
necdum etiam geminos a tergo respicit angues.
omnigenumque deum monstra et latrator Anubis contra Neptunum et Venerem contraque Mineruam tela tenent.
Saevit medio in certamine Mauors
caelatus ferro, tristesque ex aethere Dirae,
et scissa gaudens uadit Discordia palla,
[quam cum sanguineo sequitur Bellona flagello].
Mauors : dieu de la guerre, Mars, terme poétiqueDirae : les FuriesDiscordiaBellona : déesse de la guerre et sœur de Mars
Des divinités et leurs attributs qui évoquent…
Les horreurs d’une guerre qui est aussi une
guerre civile
Actius haec cernens arcum intendebat Apollo
Desuper ; omnes eo terrore Aegyptus et Indi,
omnes Arabs, omnes uertebant terga Sabaei.
Berlin, Pergamon Museum. Credits: Barbara McManus, 2005http://www.vroma.org/
L’Apollon…le dieu tutélaire d’Auguste
… d’Actium : un temple lui est dédié sur les lieux de la bataille
saeuit medio in certamine Mauors caelatus ferro, tristesque ex aethere Dirae, et scissa gaudens uadit Discordia palla, quam cum sanguineo sequitur Bellona flagello.
La reine elle-même, après avoir invoqué les vents, semblait
mettre à la voile, et déjà détacher et lâcher peu à peu les cordages.
uela dare et
Actius haec cernens arcum intendebat Apollo desuper ; omnes eo terrore Aegyptus et Indi, omnes Arabs, omnes uertebant terga Sabaei.
ipsa uidebatur uentis regina uocatis
laxos iam iamque immittere funes.
illam inter caedes pallentem morte futura
illam morte futura
fecerat ignipotens
fecerat ignipotens undis et Iapyge ferri,
undis et Iapyge ferri
ipsa uidebatur uentis regina uocatis uela dare et laxos iam iamque immittere funes.
inter caedes pallentem
illam inter caedes pallentem morte futura
Au milieu des massacres, le maître du feu l'avait représentée pâlissant devant sa mort future; les flots et le Iapyx l'emportaient
Traduction Anne-Marie Boxus, Jacques Poucet, L'Énéide louvaniste
fecerat ignipotens undis et Iapyge ferri,
[Elle invoquait les vents], et d’un prochain trépas Le visage tout pâle et l’âme épouvantée,Fuyait, par l’Iapyx et les flots emportée.
Traduction Louis Duchemin, 1824, Firmin Didot
caeruleum in gremium latebrosaque flumina uictos.
illam inter caedes pallentem morte futura
fecerat ignipotens undis et Iapyge ferri,
contra autem magno maerentem corpore Nilum
pandentemque sinus et tota ueste uocantem
Représentation du Nil, RomeMusée du Capitole
Regina in mediis patrio uocat agmina sistro,
necdum etiam geminos a tergo respicit angues.
Omnigenumque deum monstra et latrator Anubis
contra Neptunum et Venerem contraque Mineruam
tela tenent. Saeuit medio in certamine Mauors 700
caelatus ferro, tristesque ex aethere Dirae,
et scissa gaudens uadit Discordia palla,
quam cum sanguineo sequitur Bellona flagello.
Actius haec cernens arcum intendebat Apollo
Desuper ; omnes eo terrore Aegyptus et Indi, 705
omnes Arabs, omnes uertebant terga Sabaei.
Ipsa uidebatur uentis regina uocatis
uela dare et laxos iam iamque immittere funes.
Illam inter caedes pallentem morte futura
fecerat ignipotens undis et Iapyge ferri, 710
contra autem magno maerentem corpore Nilum
pandentemque sinus et tota ueste uocantem
caeruleum in gremium latebrosaque flumina uictos.