Upload
doanminh
View
215
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
2
WSTĘP
Obszar współczesnej gminy w czasach I Rzeczypospolitej należał do województwa
ruskiego i ziemi przemyskiej. W tamtym okresie to parafie były najmniejszymi jednostkami
podziału terytorialnego pomocnymi na przykład przy poborze podatków.
Fragment mapy z XVIII wieku
W dawnych wiekach ustrój wiejski opierał się głównie o normy prawa zwyczajowego.
W późnym średniowieczu zwano go prawem polskim. Wszelkie grunty, podstawa ówczesnej
gospodarki, należały do rycerstwa, kościoła lub króla (państwa). Użytkowali je chłopi
(kmiecie), na zasadach dzierżawy. Wielkość czynszów i danin określano w zależności od
wielkości gospodarstwa. Chłopi posiadali prawa dziedziczenia użytkowanego gospodarstwa,
a nawet sprzedaży „prawa dziedziczenia” pod warunkiem zgody miejscowego właściciela
ziemskiego. Właścicielom ziemi przysługiwało prawo usunięcia chłopa z gruntu, ale za
odszkodowaniem. Dla nowo założonych wsi udzielano czasowego zwolnienia od powinności.
3
Czas ten określano wolą lub lgotą. Nowym osadnikom przysługiwała pomoc w postaci
inwentarza i zboża. Chłopi mieli też prawo do ochrony swojego dobytku ze strony właściciela
ziemskiego. Pośrednikiem między panem a chłopami był tak zwany włodarz. Był to z reguły
najzamożniejszy mieszkaniec wsi. W tym ustroju nie znano samorządu wiejskiego.
Sądownictwo pełnił pan wsi, mając czasem do pomocy ławników spośród chłopów. Chłopom
przysługiwało prawo odwołania do sądów wyższej instancji, sądów królewskich1.
Powyższe normy zaczęły być zwane prawem polskim w odróżnieniu od tak zwanego
prawa niemieckiego, które od XIII wieku rozpowszechniało się w Polsce. Były to bardziej
skodyfikowane i nowocześniejsze normy ustrojowe. We wsi na prawie niemieckim chłopi
posiadali ściśle określone prawa i obowiązki, dzierżawili grunty opłacając czynsz. Mieli
prawo wychodu, czyli prawo odejścia ze wsi po spełnieniu pewnych obowiązków. Na czele
wsi stał sołtys (zwany też wójtem) posiadający to stanowisko na prawach dziedzicznych.
Sołtys miał prawo zakładania karczem i jatek rzeźniczych. Przysługiwało mu prawo do 1/6
części z czynszów i 1/3 z opłat sądowych. W tym ustroju funkcjonował rozbudowany
samorząd wiejski. Wyrażał się głównie we własnym, wewnętrznym sądownictwie. Wsie na
prawie niemieckim wyłączano spod powszechnego prawa polskiego. Mieszkańcy wsi sami
wybierali ławników sądowych, którzy pod przewodnictwem wójta lub sołtysa sądzili głównie
sprawy cywilne podległej im ludności. Sąd wiejski zwany też ławą wiejską. Sądy takie mogły
odwoływać się do sądów sąsiednich miast na prawie niemieckim (II instancja)2.
Do XV wieku państwo polskie było monarchią stanową. Każdy stan, w tym także
chłopi posiadali swoje prawa gwarantowane przez państwo. Posiadali dziedziczne prawa do
gruntu, rozbudowany samorząd we wsiach na prawie niemieckim i nieco mniejszy we wsiach
na prawie polskim. Sprzyjało to zamożności wsi. Niestety od XVI wieku, gdy rósł popyt na
polskie zboże w krajach Europy Zachodniej, szlachta dążyła do rozbudowy dworskich
folwarków. Państwo zdominowane przez szlachtę rozpoczęło ograniczanie praw chłopskich
w celu zapewnienia siły roboczej do folwarków. Dawne prawa i przywileje ludności
wiejskiej zostały ograniczone. Nowy system zwano gospodarką folwarczno-pańszczyźnianą.
Jednak nawet w tych czasach istniały pewne formy samoorganizacji wsi. Ludność danej wsi
zbierała się na wiecach, aby omówić najważniejsze sprawy danej gromady (wsi).
Najważniejszą rolę odgrywał właściciel danej wsi posiadający bardzo wiele uprawnień
w stosunku do mieszkańców wsi. Co ciekawe ludność wiejska nie podlegała poborowi do
1 Tamże. W. Korta, Historia Śląska do 1763 roku, Warszawa 2003, s. 124. 2 Zarys historii gospodarstwa wiejskiego w Polsce, tom I, Warszawa 1964, s. 409
4
wojska, nie płaciła też podatków gruntowych na rzecz państwa.
W 1772 roku duży obszar I Rzeczypospolitej, wraz z ziemią przemyską, włączono do
Cesarstwa Austrii w ramach I rozbioru Polski. Nową prowincję nazwano Galicją.
Cesarstwo Austrii posiadało podobne formy organizacji wsi, jednak dużo
nowocześniejsze. Tereny wiejskie były zarządzane przez właścicieli ziemskich. System ten
nazywano dominalnym. Dziedzic stał na czele dominium, które obejmowało miejscowości,
należące do niego. Nowością było to, że pan wsi pełnił funkcję w imieniu państwa będąc
naczelnikiem dominium3. Było to konieczne, bowiem w Austrii ludność podlegała poborowi
do wojska i płaciła podatki państwowe. Te obowiązki organizował właśnie naczelnik
dominium.
Wieś posiadała swoje organy przedstawicielskie. Uprawnieni gospodarze4 zbierając
się na wiecach wybierali ze swego grona starszyznę – przedstawicieli gromady. Na czele
starszyzny stał wójt (ostsrichter) oraz przysiężni. Wójta mianował pan wsi – naczelnik
dominium, ale przysiężnych (od 2 do 12) wybierała już swobodnie wieś. Najstarszy
z przysiężnych był jednocześnie podwójcim5.
Uwłaszczenie ziemi dworskiej przeprowadzone w Galicji w połowie XIX wieku
przekazało grunty na własność chłopom. Jednak cały czas pozostały duże obszary dworskie
(tak zwana własność tabularna) należące do szlachty. Właściciele ziemscy nadal dominowali
w systemie administracji wiejskiej.
Dopiero wielka reforma państwa austriackiego (od tego czasu Austro-Węgier) z lat 60.
XIX wieku przyniosła duże zmiany. Prowincja galicyjska zyskała dużą autonomię. Również
tereny wiejskie mogły się cieszyć sporymi uprawnieniami. W 1866 roku w Galicji zaczęła
obowiązywać ustawa gminna, która odnosiła się zarówno do miast, miasteczek oraz wsi. Za
osobną gminę administracyjną uznano każdą osadę (wieś, miasto, miasteczko), która w chwili
wejścia w życie ustawy posiadała własnego wójta. Były to tak zwane gminy jednostkowe
(jednowioskowe).
Według tych norm gmina (miasto, miasteczko, gmina wiejska) posiadała własny oraz
poruczony zakres działań. Do zadań własnych należały sprawy: majątku gminnego i jego
zarządu, dróg lokalnych, szkół wiejskich, pomocy społecznej, bezpieczeństwa w gminie
(policja gminna), nadzór nad miarami i wagami, ochrona przeciwpożarowa6. Sprawami
3 Korobowicz A., Mazurkiewicz J, Historia państwa i prawa polskiego, 1795-1864, Lublin 1970, s. 117. 4 Posiadające grunty. 5 Grodziski S. Studia Galicyjskie, Kraków 2007, s. 313. 6 Feliks Koneczny, Dzieje Administracji w Polsce, Wilno 1924, s. 307.
5
poruczonymi były: sprawy wyborcze, prowadzenie statystyk, księgi ludności, pobór
podatków i pobór do wojska. Gminę nadzorował w tym zakresie naczelnik powiatowy –
organ administracji rządowej.
Na czele każdej gminy stała rada gminna, składająca się z 8 do 36 członków,
wybranych w trzech grupach wyborców gminnych (tak zwanych kołach lub kuriach), w ten
sposób, że na każdą grupę wypadała trzecia część podatków opłacanych w całości w gminie,
poczynając od najwyżej opodatkowanych. Były to tak zwany system kurialny. Prawa
wyborcze zależały od cenzusu majątkowego lub społecznego. Kobiety nie posiadały prawa
głosu i również biernego prawa wyborczego.
Organem wykonawczym samorządu gminnego była tak zwana zwierzchność gminna,
na którą składali się wójt i asesorowie, czyli przysiężni (przynajmniej dwóch). Zwierzchność
pochodziła z wyborów dokonywanych przez radę gminną. Najważniejszym urzędnikiem był
wójt. Jego wynagrodzeniem było zwolnienie go z niektórych obowiązków i opłat gminnych7.
Gminy były czasem bardzo nieduże, licząc średnio po kilkuset mieszkańców, dlatego też
wiele urzędów gmin mieściło się w domach wójtów. Rada gminna ustanawiała urzędników
gminnych w razie potrzeby, głównie w większych gminach.
Mandaty zwierzchności i rady trwały początkowo trzy lata, natomiast od roku 1884,
wprowadzono kadencję sześcioletnią.
Dochody gminne pochodziły głównie z podatków od nieruchomości8. W przypadku,
gdy potrzeby były większe dochody, nakładano dodatki do państwowych podatków. Gmina
miała też prawo żądać od mieszkańców, bezpłatnych robót na rzecz gminy (na przykład
naprawa dróg, były to tak zwane szarwarki).
Każda większa wieś stanowiła z reguły gminę jednostkową. Czasem w jej skład
wchodziły mniejsze, okoliczne miejscowości (przysiółki).
Obok typowych gmin wiejskich, istniały też „obszary dworskie”, czyli grunty należące
do szlachty (folwarki, własność tabularna). Obszary dworskie były wydzielone z gmin
wiejskich, ale policję (uprawnienia policyjne) w karczmach dworskich sprawowała gmina
wiejska. Przełożonym obszaru dworskiego był jego właściciel. Jego obowiązki były
identyczne, jak w przypadku wójta (zwierzchności) i rady gminnej, ale tylko na obszarze
własności dworskiej9.
7 Grodziski S. Studia Galicyjskie, Kraków 2007, s. 316. 8 Tamże, s. 196. 9 Teoretycznie obszar dworski zamieszkały tylko przez jednego właściciela ziemskiego, stawał się osobną
gminą.
6
Na obszarze współczesnej gminy Adamówka na przełomie XIX i XX wieku
funkcjonowały, w ramach powiatu jarosławskiego, gminy wiejskie: Adamówka, Cieplice,
Dobcza, Krasne, Majdan Sieniawski i Pawłowa.
Niektóre z gmin zostały opisane w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego. Na
przykład gmina Cieplice składała się głównie z grekokatolików. Gmina prowadziła dwie
szkoły (1 i 2 klasową). Miejscowy obszar dworski należał do hr. Działyńskiej10.
Gmina Dobcza liczyła 146 domów i 895 mieszkańców. Miejscowy obszar dworski
liczył 403 morgi gruntów ornych, 215 mórg łąk i ogrodów, 14 mórg pastwisk, 936 mórg lasu
(właścicielką obszaru dworskiego była ks. Czartoryska). Do gospodarzy z tej gminy należało
1112 mórg gruntów ornych, 354 mórg łąk i ogrodów, 80 mórg pastwisk i 11 mórg lasu.
Gmina prowadziła szkołę etatową jednoklasową (opis z roku 1881)11.
Gmina Krasne według opisu: leżała na piaszczystych równinach nad potokiem
Kotylnicą, uchodzącym do Lubeni lub Przylubeni, wpadającej z prawego brzegu do Sanu. Od
południowego wschodu i południowego zachodu otaczają tę wieś sosnowe lasy. Należała do
parafii rzymsko-katolickiej i grekokatolickiej w Majdanie Sieniawskim, a do sądu
powiatowego i urzędu pocztowego w Sieniawie, liczy 520 mieszkańców, z których jest 176
rzymskich-katolików, 335 grekokatolików a 9 izraelitów. Posiadłość większa [obszar dworski]
Izabeli z ks. Czartoryskich hrabiny Działyńskiej ma obszar 238 mórg roli i 79 mórg lasu,
posiadłość mniejsza [własność mieszkańców wsi –gminy] 695 mórg roli, 132 mórg łąk
i ogrodów i 225 mórg pastwisk. Krasne graniczy na zachodzie z Adamówką, na północy
z Majdanem, na wschodzie z Pawłowem a na południu z Dobczą12.
Gmina Pawłowa w powiecie jarosławskim leżała w pobliżu gminy Majdan
Sieniawski. Miejscowy obszar dworski przynależał do tych samych właścicieli co w
Majdanie. Według opisu gmina położona była u źródeł rzeki Kobylnicy wśród sosnowych
lasów. W lesie przy drodze znajdowała się maziarnia. Na gminę składało się 60 domów i 342
mieszkańców (156 mężczyzn i 186 kobiet), wśród nich było 304 grekokatolików i 38
katolików. Zapisane że na wschodzie i południe od wsi znajdowały się obszerne bory13.
10 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. F. Sulimierskiego, B.
Chlebowskiego, W. Wawelskiego. Tomy I-XIV. Warszawa 1880-1902, tom I, s. 690. 11 Tamże, tom II, s. 59. 12 Tamże, tom IV, s. 627. 13 Tamże, tom VII, s. 908.
7
Opis wsi i gminy Majdan Sieniawski z 1884 roku (Słownik Geograficzny…., tom V, s. 916)
Powyższe gminy jednostkowe i obszary dworskie funkcjonowały w ramach
jarosławskiego powiatu do końca istnienia Galicji w 1918 roku.
W latach 1914-1918 miała miejsce I wojna światowa. Tereny Galicji stały się
miejscem walk austriacko-rosyjskich. Koniec wojny spowodował upadek monarchii Austro-
Węgierskiej i powstanie niepodległej II Rzeczypospolitej wraz z obszarami dawnej prowincji
austriackiej.
8
LATA II RZECZPOSPOLITEJ
Nowo tworzące się państwo polskie złożone z kilku byłych zaborów przyjęło zasadę,
aby nie zmieniać gwałtownie ustrojów lokalnych, w tym samorządu lokalnego14.
Dokonano więc tylko pewnych modyfikacji w celu większego zdemokratyzowania
praw. Już w listopadzie 1918 roku Polska Komisja Likwidacyjna15 dla dawnej Galicji
przeprowadziła reformę gminnego prawa wyborczego. Utrzymano podział na koła wyborcze,
wprowadzono jednak dodatkowe koło dla najuboższych i dano możliwość głosowania
kobietom. W ten sposób prawo wyborcze w gminach stało się powszechne16.
Ustawa sejmowa z 26 lipca 1919 roku dostosowała ustrój galicyjski do systemu
prawnego II RP. Sejm przeprowadził ustawowe połączenie obszarów dworskich z sąsiednimi
gminami17.
W wielu dziedzinach, w tym także w samorządzie lokalnym, odrębności Galicji
funkcjonowały aż do 1934 roku.
Od 1920 roku dawną prowincję Galicję podzielono na kilka województw, w tym
krakowskie i lwowskie. Natomiast podział na powiaty, miasta, miasteczka gminy pozostał
niezmieniony18. Obszar współczesnej gminy Adamówka pozostał zatem w powiecie
jarosławskim, ale włączono go do województwa lwowskiego. Obszary dworskie
funkcjonowały jeszcze przez pewien czas.
14 Różnice między zaborami były dość spore. W Galicji obowiązywał na przykład ruch lewostronny, w
przeciwieństwie do dawnego Królestwa Polskiego (Warszawa, Lublin, Kielce). 15 Jej celem było zlikwidowanie więzów łączących Galicję z Austrią i przyłączenie tego obszaru do niepodległej
Polski. 16 Pazdro Zbigniew, Przemiany ustrojowe samorządu terytorialnego na obszarze byłej Galicji (1918-1939),
Lwów 1939, s. 5. 17 Ustawa o połączeniu obszarów dworskich z gminami, Tamże. 18 Ustawa z dnia 3 grudnia 1920 r. o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji
(województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w
skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy. Dz. Ustaw, 1920, nr 117, poz. 768.
9
We wrześniu 1921 roku przeprowadzono I –szy spis powszechny w odrodzonym
państwie polskim. Dla miejscowości współczesnej gminy Adamówka wyniki były
następujące:
Gmina Liczba
domów
Liczba
mieszkańców
Wyznanie Narodowość
Adamówka 93 487 246 katolików, 230
grekokatolików, 11 żydów
262 Polaków,
225 Rusinów
Cieplice 585 3 174 2 295 grekokatolików, 772
katolików, 107 żydów
2 132 Rusinów,
1 011 Polaków,
31 Żydów
Dobcza 174 975 889 grekokatolików, 37
katolików, 49 żydów
955 Polaków,
20 Rusinów
Krasne 105 559 311 grekokatolików, 240
katolików,
335 Polaków,
224 Rusinów
Majdan
Sieniawski
416 2 181 1 951 katolików, 116
grekokatolików i 114 żydów
2 095 Polaków,
86 Rusinów
Pawłowa 105 594 487 grekokatolików, 89
katolików i 18 żydów
487 Rusinów,
106 Polaków,
1 Żyd19
19 Skorowidz miejscowości Rzeczpospolitej Polskiej, województwo lwowskie, nakładem GUS, Warszawa 1925,
s. 14.
10
Obszary dworskie:
Gmina Liczba domów Liczba
mieszkańców
Wyznanie Narodowość
Adamówka 5 61 39 katolików, 13
grekokatolików i 9
żydów
54 Polaków
i 7 Rusinów
Cieplice 10 88 68 katolików i 20
grekokatolików
79 Polaków
i 9 Rusinów20
20 Tamże.
11
Zapisy z Księgi Adresowej Polski z 1929 roku21
21 Księga Adresowa Polski wraz z Wolnym Miastem Gdańskiem Dla Handlu, Przemysłu, Rzemiosła i Rolnictwa
1929, Warszawa 1930.
12
Zapisy z Księgi Adresowej Polski z 1929 roku22
22 Księga Adresowa Polski wraz z Wolnym Miastem Gdańskiem Dla Handlu, Przemysłu, Rzemiosła i Rolnictwa
1929, Warszawa 1930.
13
Według danych z 1931 roku (II -gi spis powszechny) na obszarze współczesnej gminy
Adamówka działały gminy:
Gmina Liczba domów Liczba mieszkańców Obszar w km2
Adamówka 109 601 26,18
Cieplice 592 3 355 49,32
Dobcza 177 1 042 18,41
Krasne 110 609 8,16
Majdan Sieniawski 403 2 173 40,34
Pawłowa 105 492 15,9423
Jak wspomniano wyżej gminy galicyjskie funkcjonowały do 1934 roku. Wtedy to
w całym kraju wprowadzono jednolity ustrój administracji lokalny wzorowany generalnie na
rozwiązaniach rosyjskich stosowanych w dawnym Królestwie Polski (zabór rosyjski).
W dawnej Galicji zerwano z wielowiekową tradycją gmin jednostkowych charakterystyczną
dla krajów niemieckich, wprowadzając gminy zbiorowe, które również obecnie funkcjonują
w Polsce. Nowe gminy obejmowały po kilka lub kilkanaście wsi dawnych gmin
jednostkowych. Częściami składowymi gmin stały się tak zwane gromady (obecnie sołectwa),
a ich kształt terytorialny przyjęto najczęściej z dawnych gmin jednostkowych. Z reguły dawne
gminy jednostkowe stawały się sołectwami.
Reformę wprowadziła ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu
terytorialnego24 z 23 marca 1933 roku. Według tej ustawy organem uchwałodawczym była
rada gminy. Wyboru radnych dokonywało kolegium, złożone z delegatów rad gromadzkich
(wiejskich), sołtysów i podsołtysów wszystkich gromad (sołectw). Istniał cenzus wieku przy
prawie wyborczym czynnym wynoszący 25 lat i w prawie wyborczym biernym wynoszący
30 lat. W małych gminach liczących do 5 tysięcy mieszkańców radnych było 12.
W większych gminach liczba ta się proporcjonalnie zwiększała. Kadencja radnych wynosiła
5 lat. Do uprawnień rady gminy należało powoływanie organu zarządzającego gminą (zarząd
23 Skorowidz gmin Rzeczypospolitej Polskiej, województwo lwowskie, Warszawa 1933, s. 34. 24 Dz. U. 1933, nr 35, poz. 294.
14
gminy) i kontrola jego działalności. Rada gminy uchwała także wszelkie normy prawa
miejscowego obowiązujące na terenie gminy oraz budżet. Posiedzenia rady gminy prowadził
wójt, nie znano funkcji przewodniczącego rady gminy.
Organem wykonawczym władz gminy był zarząd gminy. (Organ ten bardzo
przypominał zarządy gminne funkcjonujące w Polsce w latach 1990-2002). Na dawny zarząd
gminy składały się następujące osoby: wójt, podwójci i członkowie zarządu - ławnicy (2-3
osoby). Wójta oraz członków zarządu wybierała rada gminy w głosowaniu tajnym. Zarząd
przygotowywał projekt budżetu, regulaminy, instrukcje urzędu, decydował o bieżących
wydatkach. Kadencja członków zarządu wynosiła 5 lat. Największe uprawnienia posiadał
jednak wójt, który mógł działać jednoosobowo w sprawach niezastrzeżonych dla organu
kolegialnego (zarząd gminy). Zwierzchnikiem całej gminy i aparatu urzędniczego był wójt.
Miał prawo reprezentowania gminy i podpisywania umów w jej imieniu. Dokumenty,
w których były zobowiązania finansowe gminy, należało opatrzyć podpisem jeszcze jednego
członka zarządu gminy. Wójt był reprezentantem administracji rządowej w terenie,
wykonywał zadania zlecone przez władze zwierzchnie. Urzędem gminy i urzędnikami gminy
kierował sekretarz gminy (pisarz gminy). Co ciekawe jako jedyny musiał mieć odpowiednie
kwalifikacje. Mianował go i zwalniał starosta powiatowy. Starosta posiadał też prawo
zwolnienia wójta lub rozwiązania rady gminy w przypadkach łamania prawa. To starosta
przyjmował przysięgę służbową od wójta i sołtysa25.
W gromadach (sołectwach) organem uchwałodawczym było zebranie gromadzkie.
Zbierało się pod przewodnictwem sołtysa lub jego zastępcy (podsołtysa). Podejmowało
uchwały dotyczące danej gromady, wybierało sołtysa i jego zastępcę na okres 3 lat. Sołtys
musiał mieć przynajmniej 30 lat. Zebranie gromadzkie wybierało także radnych gromadzkich
w liczbie od 12 do 30, także na okres 3 lat. Rada gromadzka była organem uchwałodawczym
gromady, natomiast sołtys organem wykonawczym. Wybory sołtysa zatwierdzał starosta
powiatowy. Do sołtysa należało kierowanie sprawami gromady, zarządzanie majątkiem,
reprezentowanie gromady na zewnątrz. Przewodniczył on także zebraniom rady gromadzkiej.
Sołtys posiadał liczne obowiązki. Należały też do niego sprawy bezpieczeństwa, porządku
publicznego, przestrzegania przepisów, doręczania pism sądowych, wykonywania
obowiązków związanych z poborem wojskowym26.
Z dniem 1 sierpnia 1934 roku powołano gminę zbiorową Adamówka. W skład gminy
25 Tamże. 26 Tamże.
15
włączono dotychczasowe gminy wiejskie: Adamówka, Cieplice, Dobcza, Dobra, Krasne,
Majdan Sieniawski, Pawłowa i Słoboda27.
27 Dz. U. 1934 nr 69 poz. 646.
17
Nową gminę należało jeszcze podzielić na gromady (sołectwa). W gminie Adamówka
powołano gromady: Adamówka, Cieplice, Dobcza, Dobra, Krasne, Majdan Sieniawski,
Pawłowa i Słoboda28.
Lwowski Dziennik Urzędowy, 1934 nr 19 poz. 97 ( fragment)
28 Lwowski Dziennik Urzędowy, 1934 nr 19 poz. 97
18
Powyżej fragment mapy Rzeczypospolitej z 1938 roku
Gmina Adamówka w powiecie jarosławskimi i województwie lwowskim
funkcjonowała do 1939 roku.
Niestety do naszych czasów nie zachowały się akta przedwojennej gminy Adamówka.
19
II WOJNA ŚWIATOWA
1 września 1939 roku wybuchła II wojna światowa. Duża część Polski była
okupowana przez Niemcy. Okupanci powołali na części podbitych terenów Generalną
Gubernię, która posiadała pewne cechy niezależności (na przykład oddzielną walutę).
Generalną Gubernię podzielono na dystrykty (województwa), powiaty i gminy
miejskie oraz wiejskie. Gminę Adamówka przekształcono w Gminę Cieplice w skład której
weszły miejscowości: Adamówka, Cieplice, Dąbrowica, Dobcza, Krasne, Pawłowa,
Piskorowice, Rudka, Słoboda i włączono do dystryktu lubelskiego i powiatu biłgorajskiego.
Był to jedyny okres w XX wieku, kiedy gmina należała do regionu lubelskiego.
Na terenie Generalnej Guberni 28 listopada 1939 roku wydano zarządzenie
„o zarządzie gmin polskich”. Gminy podporządkowano całkowicie władzom okupacyjnym,
rozwiązano wszelki samorząd gminny i gromadzki, czyli organy przedstawicielskie.
Najważniejsze były organy wykonawcze, mianowane przez okupantów. Byli to wójtowie
i sołtysi. Nadal pracował urząd gminy z sekretarzem, który nawet rozbudowano w celu
sprawniejszego poboru podatków i danin w naturze (kontyngentów). Przedwojenni wójtowie
i sołtysi najczęściej pozostawali początkowo na swoich stanowiskach, bowiem istniało prawo
zakazujące opuszczania stanowisk pracy29.
Wójta mianował starosta powiatowy i zatwierdzał szef okręgu (dystryktu). Starosta
posiadał wielkie uprawnienia wobec wójta. Kontrolował go i mógł uchylić każde jego
zarządzenie30.
Funkcjonowało także podziemne państwo polskie podległe rządowi emigracyjnemu
w Londynie i Delegatowi na Kraj, z własnymi organami administracji. Każda gmina
posiadała nawet konspiracyjnego wójta. Powyższy system funkcjonował do lata 1944 roku.
29 Gończar M., Samorząd wsi – historia i nowe możliwości, Warszawa 1990, s. 27. 30 Ćwik W. Reder, Lubelszczyzna – dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz,
Lublin 1977, s. 154.
20
LATA 1944-1954
Latem 1944 roku na teren gminy wkroczyły wojska Armii Czerwonej.
W pierwszych dniach i tygodniach po wyzwoleniu władzę, zgodnie z prawem
próbowali przejąć przedstawiciele rządu londyńskiego. Jednak pod protektoratem Armii
Czerwonej faktyczną władzę przejął Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego,
komunistyczny organ ustanowiony w Lublinie. Wydawał on dekrety zmieniające polską wieś.
Jednym z pierwszych decyzji PKWN-u była reforma rolna. Wszelkie folwarki dworskie
uległy likwidacji. Na mocy dekretów nowych władz powrócono do przedwojennych
rozwiązań ustrojowych na poziomie gmin, powiatów i województw.
W nowej rzeczywistości siedziba władz wojewódzkich - Lwów pozostał po drugiej
stronie granicy. Z tego powodu powołano nowe województwo rzeszowskie na podstawie
dekretu z 7 lipca 1945 wraz z powiatem jarosławskim i gminą Adamówka31.
PKWN wprowadził nowe rozwiązania ustrojowe w administracji lokalnej. Były to,
wzorowane na radzieckich, „rady narodowe”. Ustrój rad narodowych został określony
w dekrecie z 11 września 1944 roku o organizacji i zakresie działań rad narodowych32.
Rady narodowe włączono do systemu samorządowych gmin wiejskich, zastępując nimi rady
gminy. Ostateczny kształt organizacji powojennego samorządu lokalnego został określony na
mocy dekretu z 23 listopada 1944 roku33. Rady narodowe były narzędziem przejęcia kontroli
na administracją lokalną. Formalnie jednak nadal funkcjonował samorząd lokalny.
Gminne rady narodowe składały się z nie mniej niż 16 i nie więcej niż 36 radnych,
reprezentujących w miarę możliwości ludność poszczególnych wsi. Radnych jednak nie
wybierano w demokratyczny sposób, lecz powoływano (delegowano) ich przez legalne
organizacje polityczne i społeczne. Jednak tych „legalnych” partii i organizacji było bardzo
niewiele. W ten sposób organy przedstawicielskie w gminach przejęli wkrótce zwolennicy
nowej władzy. Uprawnienia gminnych rad narodowych były podobne jak przed wojną.
Na czele gminnej rady narodowej stało tak zwane prezydium złożone
z przewodniczącego, zastępcy i kilku członków. Była to nowość w systemie gminnym, przed
wojną nie znano takiego rozwiązania. Był to także organ uchwałodawczy zbierający się na
sesjach, tak jak gminna rada narodowa. Jego pozycja przypominała trochę zarząd gminy
31 Dz. U. 1945, nr 27, poz. 168. 32 Dz. U. 1944, nr 5, poz. 22. 33 Dz. U. 1944, nr 14, poz. 74.
21
i z czasem przejmowała jego kompetencje, natomiast przewodniczący gminnej rady
narodowej przejmował pozycję wójta. Przewodniczący prezydium jednak nie był etatowym
pracownikiem urzędu gminy34.
Organem wykonawczym powojennej gminy pozostał początkowo zarząd gminy,
jednak jego ranga spadła do roli wykonawcy uchwał gminnej rady narodowej i prezydium.
Systematycznie obniżono znaczenie wójta gminy.
W ówczesnym urzędzie gminy pracowali: sekretarz gminy, referent finansowo-
podatkowy, referent wojskowy, referent gospodarczo-społeczny, drogomistrz, kancelista oraz
praktykant.
Organami pomocniczymi dla gmin pozostały gromady (sołectwa), jednak
zlikwidowano rady gromadzkie. Pozostał tylko sołtys wybierany przez ludność gromady.
Jak wspomniano wyżej latem 1944 roku gmina Adamówka została wyzwolona przez
Armię Czerwoną i formalnie władze odrodzonej gminy mogły rozpocząć działalność35.
Faktycznie jednak władze gminne rozpoczęły działalność kilka miesięcy później. W
sprawozdaniu władz gminnych z 1950 roku jest mowa o zgliszczach i ruinach na terenie
gminy Adamówka w 1944 i 1945 roku. Brakowało inwentarza żywego. Dodatkowo w latach
1944-1947 trwały walki z podziemiem ukraińskim, walczyło także polskie podziemie
niepodległościowe. Niektórzy mieszkańcy gminy zmuszeni byli do przebywania w
ziemiankach oraz stajniach36.
W początkach nowej władzy rozparcelowano majątek ziemski Adamówka oraz inne
majątki ziemskie. Na terenie gminy z czasem powstały cztery państwowe gospodarstwa
rolne37. W 1945 roku na terenie gminy już działały 3 szkoły podstawowe (dwie w Majdanie
Sieniawskim i jedna w Adamówce), w fatalnych warunkach i często bez pełnej obsady
nauczycielskiej38.
W 1946 roku rozpoczęły się przesiedlenia ludności. Po wysiedlonych Ukraińcach
pozostało około 3 000 ha odłogów, które potem przejęli polscy osadnicy39.
Tak szumnie opisywano przekształcenia w handlu gminnym w okresie powojennym:
W początkach było tu miejsce dla prywatnych handlarzy i spekulantów, z chwilą powstania
Gminnej Spółdzielni S.Ch. i zorganizowaniem po wszystkich gromadach filii – handel
34 Tamże. 35 W trakcie wojny także działała okupacyjna gmina Adamówka. Jednak brak jest o niej bliższych danych. 36 36 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 3, k. 16-17. 37 Tamże. 38 Tamże. 39 Tamże.
22
prywatny znikł zupełnie z naszego terenu a spółdzielnia zaopatruje teren we wszystkie
artykuły, bez wyzysku, co jest wielkim dobrodziejstwem dla tutejszej ludności40. W praktyce
jednak było zupełnie inaczej, braki w sklepach GS-u były wieczną bolączką czasów PRL-u.
Powojenna gmina Adamówka liczyła według danych z lutego 1946 roku 4 334
mieszkańców41. W 1949 roku gmina posiadała zaledwie 3 755 mieszkańców42. Poniżej
szczegółowe dane szczegółowe z 1951 roku:
Gromada Nazwa przysiółka Liczba gospodarstw Liczba mieszkańców
Adamówka Adamówka 77 368
Nowiny 4 16
Zapolek 3 17
Cieplice Cieplice 110 503
Kolonia Polska 49 201
Szegdy 4 17
Biele 5 20
Nagórnie 6 21
Dąbrowica Dąbrowica 27 161
Dąbrowica Mała 37 159
Dobcza Dobcza 3 20
Kowale 12 89
Krasne Krasne 70 321
Majdan Sieniawski Końska Ulica 54 358
Bukowiec Wielki 60 322
Dobropol 34 201
Chałupki 28 157
Osówka Górna 69 346
40 Tamże. 41 Powszechny sumaryczny spis ludności z dnia 14 lutego 1946 roku, Warszawa 1947, s. 63. Powszechny
sumaryczny spis ludności z dnia 14 lutego 1946 roku, Warszawa 1947, s. 63. 42 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 9.
23
Osówka Dolna 119 489
Pawłowa Pawłowa 29 163
Słoboda Słoboda 11 63
Razem 811 4 04243
Dane ze spisu powszechnego z 1946 roku44.
43 Tamże. 44Powszechny sumaryczny spis ludności z dnia 14 lutego 1946 roku, Warszawa 1947, s. 63.
25
Poniżej dane statystyczne według danych z 1954 roku:
Gromada Przysiółki Ludność
gromady
Obszar
w ha
Adamówka Adamówka, Nowiny, Zapolek 422 1 047
Cieplice
Kolonia Polska, Cieplice Dolne,
Cieplice Górne, Wołczate, Nagórne,
Biele, Szegdy
825 4 932
Dąbrowica Dąbrowica Duża, Dąbrowica Mała,
Trusze, Karwany, Podług 322 1 452
Dobcza Dobcza, Kowale, Misany 89 1 841
Krasne Borowina, Blizniaki, Kazimierski-
Dolne, Kazimierski-Górne, Capłapy 377 816
Majdan Sieniawski
Końska Ulica, Bukowiec-Wielki,
Bukowiec-Mały, Dobropol, Osówka-
Górna, Osówka-Dolna, Chałupki,
Nowiny
2003 4 034
Pawłowa Pawłowa, Capłapy 167 1594
Słoboda Słoboda-Wielka, Słoboda Mała 63 669,38
Ogółem 4 228 16 385,92
26
GMINA ADAMÓWKA 1944-1950 – DANE OSOBOWE
Chaos pierwszych miesięcy i lat znajduje swoje odzwierciedlenia w aktach gminy.
Brak jest początkowych protokołów posiedzeń Gminnej Rady Narodowej w Adamówce. Nie
zachowały się akta z 1944 roku oraz większości z 1945 roku. Pierwszy zachowany protokół
Gminnej Rady Narodowej w Adamówce pochodzi z 27 lutego 1945 roku, nosi on numer III.
Braki mogą też wynikać z niedbalstwa urzędników gminnych, ponieważ inspekcja powiatowa
w 1948 roku nakazała prowadzenie oddzielnej księgi protokołów obrad GRN Adamówka45.
Gminnej Radzie Narodowej w Adamówce w 1945 roku przewodniczył Franciszek
Łopuch46. Więcej danych pochodzi z 1946 roku. W tym okresie na czele Gminnej Rady
Narodowej stał Roman Brzyski. W skład prezydium wchodzili ponadto: Jan Goch – zastępca
oraz Jan Pokrywka – członek prezydium47.
W skład Gminnej Rady Narodowej w tym okresie wchodzili między innymi: Roman
Brzyski, Jan Pokrywka, Jan Działo, Kazimierz Żyła, Jan Gąsior, Andrzej Pokrywka, Jan
Dyjak, Jan Maziarz, Jan Brzyski, Jan Krzych, Andrzej Frączek, Jan Lisik, Jan Gruca, Jan
Maziarz, Józef Kalin, Franciszek Jaworski, Józef Kalin, Piotr Okruch, Stanisław Wojtas.
Wojciech Łapka48.
Przewodniczący Roman Brzyski kierował pracami prezydium Gminnej Rady
Narodowej w Adamówce do 27 lutego 1948 roku. Następne na czele prezydium stanął Jan
Lisik, zastępcą został Stanisław Halesiak. Część radnych wyłączono z grona GRN
i włączono nowych. W tym okresie zmiany przeprowadzono w całym kraju, zmieniając elity
gminne.
W drugiej połowie 1948 roku w skład GRN wchodzili: Stanisław Nic, Piotr Masełko,
Mikołaj Pernat, Józef Kubaj, Andrzej Frączek, Józef Buszta, Stanisław Gruszczelak, Jan
Krzych, Franciszek Hejda, Franciszek Studzienny, Wojciech Urbanik, Jan Działo, Andrzej
Chodań i Jan Gąsior49.
W lutym 1949 roku nowym przewodniczącym prezydium GRN został Stanisław
Gruszczelak50. W dniu 25 maja 1949 roku nastąpiła kolejna zmiana. Przewodniczącym został
45 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 9. 46 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 1, k. 1. 47 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 1, k. 6. 48 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 1, k28. 49 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 1, k 57. 50 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 2, bp.
27
Piotr Masełko51. Już w końcu 1949 roku doszło do kolejnej zmiany. Przewodniczącym
został Jan Łopuch. To właśnie on kierował pracami Gminnej Rady Narodowej do maja 1950
roku, kiedy to zlikwidowano w Polsce samorząd i nastąpiły duże zmiany w ustroju gmin.
Ostatni skład prezydium z początku 1950 roku miał następujący skład:
Nazwisko i imię Funkcja
Łopuch Jan Przewodniczący prezydium
Dreszczyk Mikołaj Zastępca przewodniczącego
Borek Jan Członek prezydium
Dec Jan Członek prezydium
Gruszczelak Stanisław Członek prezydium52
ZARZĄD GMINY 1944-1950
Niestety nie znamy nazwiska pierwszego powojennego wójta gminy Adamówka.
Prawdopodobnie był nim Mikołaj Marczak. Jest wymieniany w dokumentach z 1946 roku,
jego zastępcą był Franciszek Łopuch (podwójci)53. Wójt Mikołaj Marczak kierował gminą
przez kilka lat.
Pieczęć i podpis wójta M. Marczaka
51 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 2. 52 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 2, bp. 53 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 1, k 8.
28
Poniżej skład Zarządu Gminy Adamówka do początków 1948 roku:
Nazwisko i imię Funkcja
Marczak Mikołaj Wójt
Łopuch Franciszek Podwójci
Goch Adam Członek Zarządu
Brzyski Roman Członek Zarządu
Jarmuziewicz Andrzej Członek zarządu54
W początkach 1948 roku, wraz ze zmianami w Gminnej Radzie Narodowej zmiany
nastąpiły także w zarządzie gminy. Na stanowisku utrzymał się wójt Mikołaj Marczak.
Od początku 1948 roku w skład Zarządu Gminy wchodzili:
Nazwisko i imię Funkcja
Marczak Mikołaj Wójt
Dreszczyk Mikołaj Podwójci
Łopuch Franciszek Członek Zarządu
Działo Jan Członek Zarządu
Augustyn Jan Członek zarządu55
54 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 4, b.p. 55 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 4, b.p.
29
Przy następnej reorganizacji władz gminnych, w lutym 1949 roku nastąpiły zmiany.
Mikołaj Marczak został odwołany przez GRN i w jego miejsce powołano Stanisława
Błońskiego. Zreorganizowano także pozostały skład Zarządu:
Nazwisko i imię Funkcja
Błoński Stanisław Wójt Gminy
Lisik Jan Podwójci
Augustyn Jan Członek Zarządu
Gąsior Piotr Członek Zarządu
Śmigulec Michał Członek Zarządu56
Wójt Stanisław Błoński był ostatnim wójtem gminy Adamówka. Zarządzał gminą do
maja 1950 roku. Niestety brak jest bliższych danych o urzędnikach gminnych z lat 1944-
1950. W końcu lat 40. XX wieku pojawia się nazwisko sekretarza urzędu gminy Tytusa
Korytyńskiego57 oraz pracownika urzędu gminy Stanisława Bukowego. Z późniejszych akt
wiemy, że gmina Adamówka dysponowała własnym, ale dość ciasnym lokalem urzędu
gminy, jednak w połowie lat 50. XX wieku był on już kompletnie zrujnowany. Inspektorzy,
którzy w listopadzie 1948 roku wizytowali Urząd Gminy Adamówka z trudem znaleźli
odpowiedni budynek, ponieważ był on zupełnie nie oznaczony58.
56 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 4, b.p. 57 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 4. 58 Brakowało stosownych napisów i godła państwowego, tamże, sygn. 9, bp.
30
Rok 1950 roku jest przełomowy dla dziejów polskiego samorządu. Wtedy to na mocy
ustawy z 20 marca 1950 roku O terenowych organach jednolitej władzy państwowej59
zniesiono w Polsce samorząd terytorialny. Zlikwidowano wszelkie pozostałości
przedwojennego prawodawstwa samorządowego, likwidacji uległy nawet urzędy wójta
i starosty powiatowego. Przejęto w pełni wzorce radzieckie. Gminna rada narodowa podlegała
powiatowej radzie, ta natomiast wojewódzkiej radzie narodowej. Na szczycie systemu rad
narodowych stała, od 1952 roku, Rada Państwa60. Wszelkie decyzje niższej rady narodowej
mogły być uchylone przez radę zwierzchnią.
W gminach wszelkie funkcje uchwałodawcze i wykonawcze przejęły rady narodowe;
gminne rady narodowe i prezydia. W prezydium zasiadali: przewodniczący, zastępca
przewodniczącego, sekretarz prezydium i członek prezydium. Ten organ przejął funkcje
dawnego zarządu gminy. Przewodniczący i sekretarz prezydium przeszli na stały etat
w urzędzie gminy (zwanym odtąd prezydium gminy). W tym okresie funkcjonowały referaty:
ogólno-administracyjny, finansowy, spraw socjalnych i kulturalnych, wojskowy
i spraw rolnych.
Według danych z 1952 roku w skład gminy Adamówka wchodziły gromady
(sołectwa): Adamówka, Cieplice, Dąbrowica, Dobcza, Krasne, Majdan Sieniawski, Pawłowa
i Słoboda61.
59 Dz. U. 1950, nr 14, poz. 130. 60 Wtedy to uchwalono konstytucję zastępującą nazwę Rzeczpospolita Polska na Polska Rzeczpospolita Ludowa. 61 Wykaz gromad Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku, Warszawa 1952, s.
277.
31
LATA 1950-1954 – DANE OSOBOWE
Zgodnie z nowymi przepisami prawa w czerwcu 1950 roku wyłoniono nowy skład
prezydium GRN, które odtąd posiadało pełnię władzy w gminie. W skład tego organu
wchodzili:
Nazwisko i imię Funkcja
Błoński Stanisław Przewodniczący prezydium
Łopuch Jan Zastępca przewodniczącego
Korytyński Tytus Sekretarz prezydium62
Jak widać na czele władz gminnych stanął były wójt Stanisław Błoński, tak działo się
w wielu gminach w kraju. Dawni wójtowie byli najbardziej doświadczonymi pracownikami.
Formalnie uprawnienia wójta przejął właśnie przewodniczący prezydium GRN.
W skład Gminnej Rady Narodowej w początkach lat 50. XX wieku wchodzili: Jerzy
Czajka, Adam Norek, Jan Borek, Wojciech Mazur, Władysław Czekierda, Franciszek Hejda,
Antoni Sączawa, Jan Gąsior, Stanisław Gruszczelak, Jan Dec, Józef Kocioł, Antoni Marek,
Mikołaj Pernat, Mikołaj Dreszczyk i Michał Leniart63.
Warto dodać, że skład GRN cały czas ulegał zmianom. W 1954 roku w skład GRN
wchodzili: Jan Micuła, Jan Łopuch, Władysław Dudek, Józef Buszta, Leokadia Pędziwiatr,
Karol Kukla, Jan Szynal, Adam Norek, Józef Serafin, Henryk Chmiel, Mikołaj Pernat, Marek
Antosz, Maria Jurczak i Józef Kocioł64.
W kwietniu 1951 roku doszło do zmiany we władzach prezydium. Nowym
przewodniczącym został Jan Łopuch, natomiast zastępcą Jan Borek65. W 1952 roku nastąpiła
zmiana na stanowisku zastępcy przewodniczącego. Jan Borek został odwołany i w jego
miejsce powołano Jana Szynala66. W 1954 roku funkcję zastępcy przewodniczącego pełnił już
Edward Kierepka. Natomiast Jan Łopuch kierował prezydium GRN do końca 1954 roku.
Posiadamy nieco więcej danych dotyczących pracowników urzędu gminy Adamówka
62 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 5, b.p. 63 Tamże, sygn. 3, k. 8. 64 Tamże, sygn. 3, k. 357. 65 Tamże. 66 Tamże.
32
z pierwszej połowie lat 50. Do 1950 roku Stanisław Bukowy prowadził tak zwane księgi
szarwarkowe, jednak został zwolniony67. W 1953 roku w aktach gminnych pojawia się
nazwisko Adama Szlachty – kierownika referatu finansowego, pracował też Andrzej
Studzienny – referent rolny, instruktorem rolnym był Władysław Wus. Starszym księgowym
w Urzędzie Gminy był Henryk Harek. Ważną pozycję zajmował delegat Ministerstwa Skupu,
koordynujący sprawy obowiązkowych dostaw. Początkowo był nim Jan Działo, w następnych
latach Józef Pokrywka, w końcu 1954 roku na tym stanowisku pracował Karol Kukla. Częste
zmiany wynikały z wybitnie trudnego zadania stojącego przed pracownikiem
odpowiedzialnym za obowiązkowy skup płodów rolnych powodujący wielki opór
mieszkańców wsi68.
Pierwsze bardziej szczegółowe dane dotyczące sołtysów gminy pochodzą dopiero
z 1950 roku69:
Gromada Nazwisko i imię sołtysa Imię i nazwisko podsołtysa
Adamówka Smyk Wojciech Studzienny Andrzej
Cieplice Gruca Wawrzyniec Augustyn Jan
Dąbrowica Leniart Michał
Dobcza Wus Władysław
Krasne Biliński Jan
Majdan Sieniawski Pokrywka Józef
Pawłowa Połeć Józef
Słoboda Siry Jan
67 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 5, b.p. 68 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 5, b.p. 69 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 7, k. 30.
33
Pieczęcie gminy Adamówka z lat 50. XX wieku
Poniżej wykaz sołtysów z 1954 roku:
Gromada Nazwisko i imię
Adamówka Sikora Andrzej
Cieplice Gruca Wawrzyniec
Dąbrowica Jaworski Franciszek
Dobcza Szynal Michał
Krasne Biliński Michał
Majdan Sieniawski Pokrywka Józef
Pawłowa Dyjak Michał
Słoboda Lisik Józef70
70 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 5, b.p.
34
Z akt gminnych dowiadujemy się też całkiem dużo o życiu społecznym
i gospodarczym w gminie Adamówka. Zlikwidowano prywatny handel i całość obrotu dóbr
przejęła Gminna Spółdzielnia SCh w Adamówce. Trwał silny nacisk ideologiczny.
Nakazywano hucznie świętować komunistyczne uroczystości. Na przykład w święcie 1 Maja
w 1953 roku wzięło udział około 400 osób, z czego zdecydowana większość to młodzież ze
szkół71.
Naciskano na tworzenie spółdzielni produkcyjnej. Pierwsza spółdzielnia, dość
niewielka, w gminie powstała w Cieplicach, nazywała się „Kłosy”72. Spółdzielnia skupiała
niewielu rolników, ale posiadała spory areał gruntów. Działała słabo, bowiem w 1953 roku
oceniano, że nie stoi na wysokości zadania73. Inne gromady nie poparły inicjatywy
spółdzielczości. W 1953 roku władze zwierzchnie wraz z miejscowymi aktywistami
rozpoczęły szeroką akcję „uświadamiającą” w tym zakresie. W sprawozdaniu z akcji
zapisano (…) w rozmowach indywidualnych jak i dyskusjach stwierdza się bierne
ustosunkowanie się ludności miejscowej do zagadnień spółdzielczości produkcyjnej i
potrzebna jest jeszcze duża praca uświadamiająca w tym kierunku by ludność zrozumiała
znaczenie i wyższość spółdzielczości gospodarki uspołecznionej nad gospodarką
indywidualną74.
Niestety dość słabo rozwijała się w gminie kultura. Brakowało normalnie działającej
biblioteki, świetlicy wiejskiej. W 1954 roku do czasopisma „Nowa Wieś” dotarł list od
młodzieży wsi Pawłowa, w której to mieszkańcy żalili się brak rozrywek kulturalnych75.
W pierwszej połowie lat 50. XX wieku postanowiono w Polsce budować socjalizm
wzorem ZSRR. Podjęto nawet próby kolektywizacji wsi (spółdzielnie produkcyjne).
Sposobem na przeobrażenie polskiej wsi na wzór radziecki było ustanowienie małych
jednostek administracyjnych. Polskie gminy wiejskie, ustanowione w 1934 roku, zostały
zlikwidowane w grudniu 1954 roku. Gmina Adamówka zakończyła działalność w grudniu
1954 roku.
71 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 3. 72 Tamże, sygn. 7, k. 73 Tamże, sygn. 9. 74 Tamże. 75 Tamże, sygn. 9.
35
GROMADZKIE RADY NARODOWE 1954-1972
Jesienią 1954 roku zlikwidowano gminy wiejskie i powołano w ich miejsce
gromady76 (nie mylić z gromadami - sołectwami z lat 1934-1954).77
Gromady miały być niewielkimi jednostkami liczącymi maksymalnie 3 tysiące
mieszkańców. Z reguły obejmowały maksymalnie kilka wsi. W warunkach „galicyjskich”
była to często jedna duża wioska.
Na czele władz gromadzkich stała gromadzka rada narodowa - organ uchwałodawczy
– wybierana w wyborach powszechnych, ale z jedynej listy wyborczej Frontu Jedności
Narodu. Wybory do rad narodowych przeprowadzano: 5 grudnia 1954 roku, 2 lutego 1958
roku, 16 kwietnia 1961, 30 maja 1965 i 1 czerwca 1965. Kadencje trwały początkowo
3, od 1961 roku już 4 lata.
Organem zarządzającym było prezydium gromadzkiej rady narodowej na które
składali się: przewodniczący, zastępca, sekretarz prezydium i dwóch, trzech członków.78
Z tego grona tylko przewodniczący i sekretarz prezydium stali się stałymi pracownikami.
Wszelkie sprawy urzędowe załatwiano w biurze gromadzkim. Był to z reguły
wynajęty dom w siedzibie gromady. Stałymi pracownikami w biurze gromadzkim byli:
przewodniczący, sekretarz prezydium i kilku pracowników - referentów. Pensje były bardzo
niskie, praca zaś niewdzięczna. Polegała głównie na ściąganiu podatków i obowiązkowych
dostaw od ludności. Niewielkie gromady nie były w stanie przeprowadzić żadnych większych
inwestycji bez pomocy ze strony powiatu. Wiele ważnych prac (na przykład drogowych)
wykonywano szarwarkiem poprzez obowiązkowe świadczenie pracy przez poszczególnych
mieszkańców gromady.
Do 1958 roku kompetencje gromad były bardzo ograniczone i sprowadzały się
w zasadzie do wykonywania poleceń władz powiatowych.
Gromady podzielone były na wsie, na których czele postawiono tak zwanych
"pełnomocników gromadzkich". Byli to przedstawiciele władz w poszczególnych wsiach.
76 Nie mylić z gromadami - sołectwami z lat 1934-1954, Dz. U. 1954, Nr 43, poz. 191. 77 Dz. U. 1954, Nr 43, poz. 191. 78 Tamże.
36
Rok 1956 był przełomowy w historii Polski. Zakończył się okres wiernego
upodabniania kraju do ZSRR. Zrezygnowano nawet, z forsowanej wcześniej pełnej
kolektywizacji rolnictwa. W dwa lata później zmieniono ustrój gromadzki. Gromadom
nadano większe uprawnienia79. Jednocześnie zaczęto łączyć gromady w większe terytorialnie
jednostki.
Tak jak poprzednio na czele gromady nadal stała gromadzka rada narodowa wybierana
w wyborach powszechnych jako organ uchwałodawczy. Gromadzka rada narodowa
powoływała komisje gromadzkie: mandatowa, rolna, mienia gromadzkiego, finansowo-
budżetowa i kultury, oświaty i zdrowia.
Organem wykonawczym rady narodowej było nadal prezydium, jednak z tego grona
wyłączono sekretarza prezydium. Prezydium wspólnie reprezentowało gromadę na zewnątrz,
chociaż stałym pracownikiem gromadzkim pozostawał tylko przewodniczący. Cechą
charakterystyczną okresu od 1950 roku było mało wyraziste rozgraniczenie między organami
uchwałodawczymi i wykonawczymi. Kompetencje gromadzkich rad narodowych i prezydium
wzajemnie się przenikały.
W nowym systemie powołano ważne stanowisko sekretarza gromadzkiego
nadzorującego pracę biura gromadzkiego zatrudnianego na czas niezależny od kadencji80.
Było to wzorowane na przedwojennych sekretarzach gminy. Sekretarz nadzorował
pracowników biura gromadzkiego. Od końca lat 60. XX wieku w gromadach zatrudniano
także zootechnika i agronoma gromadzkiego.
Od 1958 roku w poszczególnych wsiach powołano ponownie sołtysów, w miejsce
dotychczasowych pełnomocników gromadzkich. Sołtysów, jak dawniej, wybierała dana wieś
na zebraniu wiejskim, jednak musieli oni uzyskać akceptację władz gromadzkich.
Wyżej opisany ustrój gromadzki działał do 1972 roku. System ten był jednak dość
mało efektywny.
W latach 1954-1972 na obszarze współczesnej Gminy funkcjonowały następujące
gromady:
79 Dz. U. 1958, nr 5, poz. 16 (tekst ujednolicony Dz.. U. 1975, nr 26, poz. 139). 80 Nie wchodził w skład prezydium.
37
GROMADA ADAMÓWKA 1954-1972
W skład gromady Adamówka w powiecie jarosławskim włączono dotychczasowe
gromady: Adamówka, Krasne, Pawłowa i Dobcza ze zniesionej gminy Adamówka81.
Z dniem 1 stycznia 1960 roku do gromady Adamówka przyłączono obszar zniesionej
gromady Cieplice (Cieplice i Słoboda)82.
Z dniem 1 stycznia 1965 roku z gromady Adamówka wyłączono wieś Słoboda
i włączono ją do gromady Brzyska Wola, dodatkowo także część obszaru wsi Cieplice
(przysiółki Kolonia Polska i Nagórne w sumie 807,6 ha) włączając ten obszar gromady
Kuryłówka w powiecie leżajskim83. W powyższym kształcie administracyjnym gromada
funkcjonowała do końca 1972 roku.
GROMADA CIEPLICE 1954-1959
W skład gromady Cieplice włączono dotychczasowe gromady: Cieplice i Słoboda ze
zniesionej gminy Adamówka84. Gromadę zniesiono z końcem 1959 roku. Cały jej obszar
przyłączono do gromady Adamówka85.
GROMADA MAJDAN SIENIAWSKI 1954-1972
W skład gromady Majdan Sieniawski włączono dotychczasową gromadę: Majdan
Sieniawski ze zniesionej gminy Adamówka86. Gromada w takim kształcie terytorialnym
przetrwała do 1972 roku.
Gromady funkcjonowały do końca 1972 roku.
81 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 11 poz. 41. 82 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1959 nr 8 poz. 78. 83 Dz. U. 1964 nr 42 poz. 283. 84 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 11 poz. 41. 85 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1959 nr 8 poz. 78. 86 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 11 poz. 41.
41
GROMADA ADAMÓWKA 1954-1972 - DANE OSOBOWE
KADENCJA 1955-1957
Gromada Adamówka była typową gromadą rolniczą. Niestety gleby były dość słabe
i z uwagi na przeprowadzoną klasyfikację gruntów wzrosły podatki płacone przez ludność.
W 1955 roku gromada liczyła 225 gospodarstw rolnych, głównie liczących od 3 do 5 ha
obszaru (172 gospodarstwa). Problemem był brak melioracji. Większość gruntów była
podmokła. W sumie warunki rozwoju rolniczego oceniano słabo87. Stan infrastruktury
drogowej był fatalny. Brakowało także mostów.
Pierwsza sesja GRN Adamówka miała miejsce 19 grudnia 1954 roku. Powołano
władze gromadzkie. W skład prezydium weszli:
Nazwisko i imię Funkcja
Chmiel Henryk Przewodniczący Prezydium
Łopuch Jan Zastępca Przewodniczącego
Szlachta Ludwik Sekretarz Prezydium88
Biuro gromadzkie pracowało pod kierunkiem sekretarza gromadzkiego Ludwika
Szlachty. Głównym pracownikiem był Andrzej Szlachta zajmujący się sprawami
wojskowymi, stanu cywilnego i meldunkowymi. Był bardzo chwalony przez władze
gromadzkie89. Ważną rolę zajmował inkasent gromadzki Józef Biliński (inkasenci chodzili
w zielonych płaszczach i pobierali od ludności należne podatki).
Na czele komisji gromadzkich stanęli:
Nazwa komisji Nazwisko i imię przewodniczącego
Rolna Micuła Jan
Finansowo-Budżetowa Pernat Mikołaj
Dróg i Urządzeń Gromadzkich Sobala Józef
87 Archiwum Państwowe w Przemyślu, PGRN Adamówka, sygn. 3, k. 80. 88 Archiwum Państwowe w Przemyślu, PGRN Adamówka, sygn. 1, k. 2 89 Tamże, sygn. 3, k. 8.
42
Oświaty, Kultury i Zdrowia Jurczak Maria
Wyłoniono także pełnomocników gromadzkich w miejsce dotychczasowych sołtysów:
Miejscowość Nazwisko i imię
Adamówka Sikora Andrzej
Dobcza Kukla Karol
Krasne Biliński Michał
Pawłowa Pernat Mikołaj90
Powyższe władze gromadzkie funkcjonowały do końca kadencji w 1957 roku.
W okresie tych kilku lat gromada Adamówka chwaliła się otwarciem punktu felczerskiego
i dentystycznego. Dokonano prace melioracyjnych oraz zwrócono mieszkańcom wsi Dobcza
lasy, które zabrano tuż po wojnie. W tą sprawę zaangażował się pełnomocnik wsi Andrzej
Frączek91. Władze gromadzkie chwaliły się także zmianami w organizacji szkolnictwa
gromadzkiego. W 1955 roku szkoła w Adamówce składała się z trzech pomieszczeń oraz
trzeciego wynajętego na wsi. Szkoła w Krasnem posiadała dziurawy i walący się dach.
Natomiast szkoła w Pawłowej nie nadawała się do użytku. Udało się przenieść urząd
pocztowy do siedziby Prezydium i w opuszczonym pomieszczaniu zorganizowano klasę
lekcyjną. W latach 1955-1957 wyremontowano dodatkowo szkoły w Krasnem i Pawłowej92.
Z chwilą powołania gromady siedziba Prezydium mieściła w budynku własnym, lecz
stanie bardzo lichym, cały dach przeciekał, piece rozwalane, ściany dziurawe93. Udało się
wyremontować budynek i pokryć go eternitem94. W końcu lat 50. XX wieku powstały kółka
rolnicze w Adamówce, Krasnym i Pawłowej95.
90 Tamże, sygn. 1, k. 3. 91 Tamże, sygn. 2, k.71. 92 Tamże, k. 72. 93 Tamże. 94 Tamże. 95 Tamże, sygn. 3, k. 84,
43
KADENCJA 1958-1961
Po wyborach do rad narodowych z 2 lutego 1958 roku wybrano nowy skład
Gromadzkiej Rady Narodowej w Adamówce. Wybory do rad narodowych tak jak wszędzie
w kraju pokazały „jednomyślność” narodu. W gromadzie Adamówka nie było inaczej.
Według oficjalnych wyników aż 97% mieszkańców zagłosowało na jedyną listę wyborczą
Frontu Jedności Narodu. Według sprawozdania kampania wyborcze, czyli w praktyce
zebrania wiejskie odbywały się w gromadzie Adamówka z dużym zainteresowaniem
mieszkańców. Ludność postulowała głównie elektryfikację, zmiany klasyfikacji gruntów96,
uregulowania stanu posiadania, melioracji gruntów oraz budowa mostu na Sanie97.
Od lutego 1958 roku w skład prezydium weszli:
Nazwisko i imię Funkcja
Chmiel Henryk Przewodniczący prezydium
Łopuch Jan Członek prezydium
Garboś Józef Członek Prezydium
Micuła Jan Członek prezydium98
Przewodniczący komisji gromadzkich:
Nazwa komisji Nazwisko i imię przewodniczącego
Finansowo-Budowlana Pernat Mikołaj
Rolna Działo Wojciech
Kultury, Zdrowia i Spraw Socjalnych Wlazło Franciszek
Mienia Gromadzkiego Frączek Andrzej99
Sekretarzem gromadzkim został Ludwik Szlachta100.
96 Kilka lat wcześniej przeprowadzono niekorzystną dla mieszkańców klasyfikację gruntów. 97 Tamże, sygn. 2, k.71. 98 Tamże, sygn. 2, k. 88. 99 Tamże, k. 93. 100 Tamże, k. 130.
44
Powołano na nowo sołtysów:
Sołectwo Nazwisko i imię
Adamówka Kłos Władysław
Dobcza Dudziński Roman, od września 1958 roku Frączek Andrzej
Krasne Kukla Karol
Pawłowa Urbanik Jan101
Po przyłączeniu gromady Cieplice do gromady Adamówka należało wybrać nowe władze
prezydium (od stycznia 1960):
Nazwisko i imię Funkcja
Przeszło Jan102 Przewodniczący Prezydium
Frączek Andrzej Członek prezydium
Garboś Józef Członek prezydium
Pernat Mikołaj Członek prezydium
Łopuch Jan Członek prezydium103
W zreorganizowanej gromadzie nowym sekretarzem gromadzkim został Henryk Buszta104.
101 Tamże, k. 107. 102 Odbyły się wolne głosowanie, startował Chmiel Henryk (10 głosów), i Przeszło Jan (17 głosów(_ 103 Tamże, sygn. 3, k. 88. 104 Tamże, k. 90.
45
Komisje gromadzkie po reorganizacji:
Nazwa komisji Nazwisko i imię przewodniczącego
Finansowa Micuła Jan
Rolna i Zaopatrzenia Działo Wojciech
Kultury, Oświaty i Spraw Socjalnych Wlazło Franciszek
Mienia Gromadzkiego Szlachta Andrzej
Mandatowa Przeszło Jan105
KADENCJA 1961-1965
Po wyborach do rad narodowych z 30 maja 1965 roku w skład GRN wchodzili:
Nazwisko i imię Miejscowość
Wlazło Franciszek Adamówka
Kłos Władysław Adamówka
Micuła Stanisław Adamówka
Łopuch Jan Adamówka
Skrzek Jan Adamówka
Szlachta Andrzej Adamówka
Brzyski Jan Adamówka
Szul Maria Adamówka
Fudali Stanisław Adamówka
Kosior Jan Krasne
Nowak Stefania Krasne
Biliński Józef Krasne
Frączek Andrzej Krasne
Gondek Józef Cieplice
Pelc Stanisław Cieplice
Kasprowicz Stanisław Cieplice
Zwolińska Jadwiga Cieplice
Koper Stefania Cieplice
105 Tamże, k. 91.
46
Przeszło Jan Cieplice
Dec Franciszek Cieplice
Szlachta Franciszek Cieplice
Kłos Andrzej Cieplice
Wawrejko Franciszek Cieplice
Krupa Józef Słoboda
Pernat Mikołaj Pawłowa
Olejarski Stanisław Pawłowa
Śmigulec Michał Pawłowa106
Wybrano nowy skład prezydium:
Nazwisko i imię Funkcja
Przeszło Jan Przewodniczący Prezydium
Gondek Józef Członek prezydium
Łopuch Jan Członek prezydium
Chrobak Paweł Członek prezydium107
Skład komisji gromadzkich w kadencji 1961-1965:
Nazwa komisji Nazwisko i imię przewodniczącego
Finansowa Łopuch Jan
Rolna i Zaopatrzenia Biliński Piotr
Mienia Gromadzkiego Gondek Józef
Oświaty i Spraw Socjalnych Kasprowicz Stanisław
Mandatowa Wlazło Franciszek108
106 Tamże, sygn. 19 (akcesja), k. 9. 107 Tamże, sygn. 4, k. 13. 108 Tamże, k. 10.
47
Początkowo na stanowisku sekretarza gromadzkiego pracował Henryk Buszta, jednak
w 1962 roku to stanowisko objął Władysław Lisik. Pracownikiem biura gromadzkiego był
także Andrzej Szlachta.109.
Przewodniczący prezydium Jan Przeszło już 28 września 1961 roku postanowił złożyć
rezygnację, jednak radni nie zgodzili się110. W styczniu 1963 roku doszło jednak do zmiany
na stanowisku przewodniczącego. Nowym przewodniczącym prezydium został Władysław
Lisik111. Niedługo potem nowym sekretarzem gromadzkim został Jan Kulka. W aktach
gromadzkich pojawia się też nazwisko agronoma gromadzkiego Władysława Proboli.
Oceny pracy sołtysów z 1961 roku:
Sołectwo Nazwisko i imię Charakterystyka
Dobcza Frączek Andrzej Ur. 1889 w Dobczy. Pełnił funkcję przez kilka kadencji. Jest
sołtysem zdyscyplinowanym, wywiązuje się dobrze
z powierzonych mu obowiązków, cieszy się zaufaniem wśród
społeczeństwa112.
Cieplice Gondek Józef Ur. 1937 we Francji. Pełnił funkcję sołtysa od 1958 roku.
Pełni swoją funkcję sumiennie, cieszy się zaufaniem wśród
społeczeństwa swojej wsi i przyczynia się do prac
społecznych113.
Pawłowa Urbanik Jan Ur. 1923 w Majdanie Sieniawskim. Sołtys od maja 1958 roku.
Cieszy się zaufaniem społecznym.
Słoboda Lisik Józef Ur. 1928. Cieszy się dobrą opinią wśród społeczności wsi
Słoboda. Obowiązki wykonuje sumiennie.
Krasne Kosior Jan Ur. 1929. Sołtys od 1960 roku. Pełni funkcję bez zastrzeżeń.
Adamówka Kłos Władysław Ur. 1926. Sołtys wsi od maja 1958 roku. Z obowiązków jakie
powierzyła mu ludność wywiązuje się dobrze i cieszy się dobrą
opinią114.
109 Tamże, k. 158. 110 Tamże, sygn. 4, (akcesja), k. 1. 111 Tamże, sygn. 19 (akcesja), k. 4. 112 Tamże, sygn. 4, k. 52. 113 Tamże, sygn. 4, k. 53. 114 Tamże, sygn. 4, k. 50-57.
48
We wrześniu 1961 roku odwołano z funkcji sołtysa wsi Krasne Jana Kosiora, w jego
miejsce powołano Eugeniusza Kosiora115 Od 1965 roku nowym sołtysem wsi Krasne został
Jan Połeć116.
W kadencji 1961-1965 nastąpiły duże zmiany w gromadzie Adamówka. Przede
wszystkim w 1961 roku miała miejsce elektryfikacja. W 1963 roku powstała zlewnia mleka
w Adamówce. Od 1964 roku gromada posiadała już w miarę nowoczesny sklep spożywczy
(obsługiwany przez GS Sieniawa). Dodatkowo oddano do użytku świetlicę wiejską wraz
z telewizorem z inicjatywy aktywu przy poparciu społeczeństwa czynem społecznym117.
Również w Cieplicach przeprowadzono elektryfikację i wybudowano sklep wiejski. W 1964
roku powstała w Cieplicach remizo-świetlica. W Pawłowej przeprowadzono remont szkoły.
W 1964 roku w Krasnem rozpoczęto budowę remizo-świetlicy118.
KADENCJA 1965-1969
Po wyborach do rad narodowych z 1965 roku wyłoniono skład GRN. Były to
następujące osoby:
Nazwisko i imię Miejscowość
Lisik Władysław Adamówka
Fudali Stanisław Adamówka
Brzyski Jan Adamówka
Wlazło Franciszka Adamówka
Łopuch Jan Adamówka
Skrzek Jan Adamówka
Małecki Jan Adamówka
Chmiel Henryk Krasne
Kosior Jan Krasne
Biliński Stanisław Krasne
115 Tamże, k. 93. 116 Tamże, sygn. 19 (akcesja), k. 233, 117 Tamże, sygn. 19 (akcesja), k. 4, k. 53. 118 Tamże, k. 54.
49
Biliński Józef Krasne
Studzienny Stanisław Krasne
Olejarski Stanisław Pawłowa
Szynal Jan Pawłowa
Brzyski Jan Dobcza
Gondek Józef Cieplice
Pelc Stanisław Cieplice
Szewczyk Jan Cieplice
Wawro Bronisław Cieplice
Szlachta Franciszek Cieplice
Jarmuziewicz Józef Cieplice
Zajączkowski Władysław Cieplice
Szewczyk Paweł Cieplice
Brzysk Józef Cieplice
W skład prezydium weszli:
Nazwisko i imię Funkcja
Lisik Władysław Przewodniczący prezydium
Gondek Józef Członek prezydium
Łopuch Jan Członek prezydium
Biliński Józef Członek prezydium119
Fudali Stanisław Członek prezydium (od 1967)120
119 Tamże, sygn. 19 (akcesja), k. 86. 120 Tamże, sygn. 27 (akcesja), k. 117.
50
Przewodniczący komisji gromadzkich w kadencji 1965-1969:
Nazwa komisji Nazwisk i imię
Planowania Gospodarczego i Budżetu Fudali Stanisław
Rolnictwa, Leśnictwa i Zaopatrzenia Ludności Szlachta Franciszek
Oświaty, Kultury i Spraw Socjalnych Wlazło Franciszek
Dróg i Urządzeń Gromadzkich Chmiel Henryk
Mandatowa Pelc Stanisław121
Sołtysi w latach 1964-1967:
Sołectwo Nazwisko i imię
Adamówka Kłos Władysław
Cieplice Gondek Józef
Dobcza Zygmunt Józef
Krasne Połeć Jan
Pawłowa Pernat Mikołaj122
Sołtysi wybrani w 1967 roku:
Sołectwo Nazwisko i imię
Adamówka Kłos Władysław
Cieplice Gondek Józef
Dobcza Zygmunt Józef
Krasne Pernat Stanisław
Pawłowa Pernat Mikołaj123
121 Tamże. 122 Tamże, sygn. 27 (akcesja), k. 177. 123 Tamże, sygn. 27 (akcesja), k. 177.
51
KADENCJA 1969-1972
W ostatniej kadencji rad narodowych gromady Adamówka w skład prezydium
wchodzili:
Nazwisko i imię Funkcja
Lisik Władysław Przewodniczący prezydium
Ospelit Marian Członek prezydium
Gondek Józef Członek prezydium
Łopuch Jan Członek prezydium
W tym okresie biurem gromadzkim kierował Ludwik Szlachta. Agronomem
gromadzkim był Władysław Probola124. Zootechnikiem gromadzkim był Lucjan Wojas. Na
stanowisku księgowego budżetowego pracował Julian Kulka, natomiast księgowym
podatkowym był Adam Szlachta.
Sołtysi gromady Adamówka w 1970 roku:
Sołectwo Nazwisko i imię
Adamówka Kłos Władysław
Dobcza Frączek Andrzej
Krasne Połeć Jan
Pawłowa Pernat Mikołaj125
Sołtys wsi Adamówka pełnił funkcję od 1958 roku. Organizował czyny społeczne.
Sołtysi wsi Cieplice Jan Gondek pracował jako sołtys od 1960 roku. Zorganizował budowę
drogi przez wieś. Młodym stażem był sołtys wsi Dobcza, lecz także go chwalono. Sołtys wsi
Krasne Jan Połeć był najlepiej ocenianym sołtysem w powojennej historii tej wsi. Był
organizatorem czynów społecznych, dzięki czemu zbudowano utwardzoną drogę przez wieś.
124 Tamże, sygn. 42 (akcesja), k. 1 125 Tamże.
52
Sołtys wsi Pawłowa Mikołaj Pernat pełnił funkcję od czasów przedwojennych (z przerwami).
Wieś wiele mu zawdzięczała. Podkreślano dbałość o swoje sołectwo. Organizował budowę
drogi, sklepu, elektryfikację wsi. Dodawano że jest stanowczy i punktualny126. Około 1971
roku nowym sołtysem w tej wsi został Jan Wygonny127.
Gromada Adamówka zakończyła działalność z końcem 1972 roku.
126 Tamże, k. 4. 127 Tamże, sygn. 49 (akcesja), k. 123.
53
WYKAZY RADNYCH GROMADZKICH (dla kadencji nie wykazanych wyżej)
Kadencja 1954-1957128 Kadencja 1958-1961129 Kadencja 1969-1972
(1973)130
Micuła Jan,
Łopuch Jan,
Sobala Józef,
Szlachta Ludwik,
Kukla Karol,
Jurczak Maria,
Biliński Michał,
Chmiel Henryk,
Pernat Mikołaj,
Śmigulec Michał
Micuła Jan,
Garboś Józef,
Wlazło Franciszka,
Szlachta Andrzej,
Greń Kazimierz,
Łopuch Jan,
Działo Wojciech,
Dyjak Michał,
Chmiel Henryk,
Grząśko Stanisław,
Pernat Mikołaj,
Klimek Tadeusz,
Pokrywka Marcin,
Frączek Andrzej,
Wolszczak Władysław
Ospolt Marian,
Wlazło Franciszka,
Lisik Władysław,
Łopuch Jan,
Wojdyło Wanda,
Małecki Jan,
Brzyska Franciszka,
Brzyski Jan s. Michała,
Biliński Józef,
Szynal Władysław,
Kosior Jan,
Biliński Stanisław,
Kulka Stanisław,
Studzienny Stanisław,
Szynal Jan,
Wolszczak Władysław,
Ciurko Władysław,
Jarmuziewicz Józef,
Bury Zbigniew,
Szlachta Franciszek,
Sadlej Edward,
Gondek Józef,
Zajączkowski Władysław,
Szewczyk Jan,
Kida Edward
128 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 13, poz. 142. 129 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1958, nr 6 poz. 2. 130 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1969 nr 8 poz. 49.
54
GROMADA MAJDAN SIENIAWSKI – DANE OSOBOWE
Podczas pierwszej sesji GRN Majdan Sieniawski w dniu 19 grudnia 1954 roku
wyłoniono skład pierwszewgo prezydium:
Nazwisko i imię Funkcja
Pokrywka Józef Przewodniczący prezydium
Mazur Wojciech Zastępca przewodniczącego
Bawół Stanisław131 Sekretarz Prezydium
Sokalski Mieczysław Członek prezydium
Paluch Eugenia Członek prezydium
Nowoświat Stanisław Członek prezydium
Norek Adam Członek prezydium132
Na czele komisji gromadzkich stali:
Nazwa komisji Nazwisko i imię przewodniczącego
Rolna Dyndał Franciszek
Finansowo-Budżetowa Urbaniak Franciszek
Dróg i Urządzeń Gromadzkich Norek Adam
Oświaty, Kultury i Zdrowia Sokalski Mieczysław133
Pełnomocnikiem gromadzkim (w miejsce sołtysa) został Józef Dyjak134.
W gromadzie było wiele do zrobienia. Następował widoczny przyrost naturalny i dwie
szkoły w Majdanie Sieniawskim miały coraz większy problem z organizacją nauki,
szczególnie dotyczyło to szkoły nr 2. Brakowało nauczycieli, a jeżeli znajdywano ich, to
131 Po jego śmierci w 1957 roku stanowisko objął Edward Szynal. 132 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Majdanie Sieniawskim,
sygn. 1, k. 2. 133 Tamże, k. 3. 134 Tamże.
55
trudno było znaleźć chociaż pokój do wynajęcia, bowiem większość mieszkańców gromady
mieszkała w jednoizbowych chatach135.
W celu podniesienia stopnia kultury rozpoczęto w gromadzie budowę Domu
Ludowego, jednak inwestycja się bardzo ślimaczyła. Budowa trwała również w latach 60.
Powołano Bibliotekę Gromadzką.
Bezpieczeństwa w gromadzie strzegła OSP Majdan Sieniawski, która w 1958 roku
posiadała niezbędny sprzęt gaśniczy, jednak poza samochodem. Samochód ten nawet można
było (używany) zdobyć, jednak powstawał problem garażu136.
Gromada podlegała pod posterunek MO w Adamówce.
W latach 1954-1958 pogorszył się stan dróg gromadzkich, które i tak były
w tragicznym stanie. Władze gromadzkie i pełnomocnik gromadzki nie zdołały wykorzystać
szarwarków.
W latach 40. i 50. Mieszkańcy gromady otrzymali wiele gruntów poukraińskich
i pożydowskich. Trwały wysiedlenia i nasiedlenia mieszkańców. Gdy z początkiem lat 50.
wzrosły podatki gruntowe miejscowi chłopi rozpisywali ziemie między krewnych, liczne były
darowizny i zamiany. Z tego wszystkiego powstało takie zamieszanie, że władze gromadzkie
przyznawały się do zupełnego chaosu w kwestii, kto ile uprawia gruntów? Cały czas
pozostawał problem melioracji gruntów137.
KADENCJA 1958-1961
Po wyborach do rad narodowych z 2 lutego 1958 roku wybrano nowy skład GRN.
Wyłoniono także prezydium:
Nazwisko i imię Funkcja
Pokrywka Józef Przewodniczący prezydium
Mazur Wojciech Członek prezydium
Sokalski Mieczysław Członek prezydium
Norek Adam Członek prezydium138
135 Tamże, sygn. 2, k. 83,. 136 Tamże, k. 84. 137 Tamże, k. 84. 138 Tamże, k. 86.
56
Ważne stanowisko sekretarza gromadzkiego objął Edward Szynal, który pracował do
końca funkcjonowania gromady.
Od 1958 roku na nowo działali sołtysi. Sołtysem w Majdanie Sieniawskim został
Józef Dyjak (ur. 1920)139. Ten sam został wybrany także w 1961 roku 140. Z uwagi że
sołectwo było duże, podzielono go w 1962 roku na dwie części. Dodatkowym sołtysem w
rejonie Osówka Górna, Dobropol został Michał Staroń141.
Ważną postacią był naczelnik OSP Jan Brzyski.
KADENCJA 1961-1965
W skład nowego prezydium GRN włączono następujące osoby:
Nazwisko i imię Funkcja
Pokrywka Józef Przewodniczący prezydium
Wańczyk Edward Członek prezydium
Bojarski Piotr Członek prezydium
Mazur Wojciech Członek prezydium142
Nazwa komisji Nazwisko i imię przewodniczącego
Rolnictwa i Zaopatrzenia Ludności Mazur Wojciech
Finansowo-Budżetowa Lachawiec Józef
Mienia Gromadzkiego Pikul Edmund
Oświaty, Kultury i Spraw Socjalnych Bojarski Piotr
W dniu 7 listopada 1962 roku doszło do zmiany na stanowisku przewodniczącego prezydium.
Nowym przewodniczącym został Stanisław Halesiak143.
KADENCJA 1965-1969
139 Tamże, k. 112. 140 Tamże, sygn. 3, k. 178. 141 Tamże, sygn. 3, k. 274, 142 Tamże, sygn. 3, k. 95. 143 Tamże, sygn. 3, k. 273 i 271. Tymczasowo gromadą do listopada 1962 roku kierował Wojciech Mazur.
57
Po wyborach do rad narodowych z maja 1965 roku wyłoniono nowy skład prezydium:
Nazwisko i imię Funkcja
Halesiak Stanisław Przewodniczący prezydium GRN
Bojarski Piotr Członek prezydium
Pisarczyk Franciszek Członek prezydium
Wańczyk Edward Członek prezydium144
Przewodniczący komisji gromadzkich:
Nazwa komisji Nazwisko i imię przewodniczącego
Budżetu i Planu Gospodarczego Bojarski Piotr
Rolnictwa i Zaopatrzenia Ludności Mazur Wojciech
Oświaty, Kultury i Spraw Socjalnych Pokrywka Mikołaj
Dróg i Mienia Gromadzkiego Lachawiec Józef145
Biurem gromadzkim kierował Edward Szynal. Na stanowisku agronoma
gromadzkiego zatrudniono Helenę Kuczek146. W gromadzie funkcjonowało kółko rolnicze
pod kierunkiem Mikołaja Pokrywki147.
W 1964 roku doszło do zmiany sołtysa w Majdanie Sieniawskim. Nowym
sołtysem został Franciszek Pisarczyk148.
W drugiej połowie lat 60. XX wieku w Majdanie Sieniawskim działała świetlica
gromadzka (budynek w ruinie). Główną instytucją kultury była Biblioteka Gromadzką
kierowana przez Kazimierę Bojarską. Biblioteka posiadała w 1967 roku prawie 2000
woluminów i 316 czytelników. W gromadzie działał też „Klub Ruchu” z punktem
bibliotecznym149.
144 Tamże, sygn. 5, k. 41. 145 Tamże, sygn. 5, k. 68. 146 Tamże, k. 146. 147 Tamże, sygn. 6, k. 2 148 Tamże, k. 105. 149 Tamże, k. 210.
58
KADENCJA 1969-1972
Po wyborach do rad narodowych z 1 czerwca 1969 roku w skład prezydium wybrano
następujące osoby:
Nazwisko i imię Funkcja
Halesiak Stanisław Przewodniczący prezydium
Borek Władysław Członek prezydium
Bojarski Piotr Członek prezydium
Brzyski Jan s. Mikołaja Członek prezydium150
Przewodniczący komisji gromadzkich w okresie kadencji 1969-1972:
Nazwa komisji Nazwisko i imię przewodniczącego
Budżetu i Planu Gospodarczego Pisarczyk Franciszek
Rolnictwa i Zaopatrzenia Ludności Nic Adam
Oświaty, Kultury i Spraw Socjalnych Bojarski Piotr
Dróg i Mienia Gromadzkiego Brzyski Jan151
Gromada Majdan Sieniawski funkcjonowała do końca 1972 roku.
150 Tamże, sygn. 8, k. 4. 151 Tamże, sygn. 8, k. 24.
59
WYKAZ RADNYCH GROMADZKICH GROMADY MAJDAN SIENIAWSKI
Kadencja 1954-1957152 Kadencja 1958-1961153
Pokrywka Józef,
Nowoświat Stanisław,
Sokalski Mieczysław,
Mazur Bronisława,
Norek Adam,
Pokrywka Piotr,
Brzyski Jan,
Urbanik Franciszek,
Mazur Wojciech,
Pokrywka Mikołaj,
Dyndal Franciszek,
Szyszka Jan,
Żyła Kazimierz,
Bawół Stanisław,
Paluch Eugenia,
Brzyski Andrzej,
Serafin Józef,
Mazurek Adam,
Sęk Katarzyna,
Urbanik Maria
Mazur Wojciech,
Pokrywka Mikołaj,
Goch Jan s. Pawła,
Nowoświat Stanisław,
Szynal Edward,
Norek Adam,
Goch Andrzej,
Gąsior Jan,
Brzyski Piotr,
Brzyski Jan s. Feliksa,
Sokalski Mieczysław,
Pokrywka Józef,
Pikul Edmund,
Rutkowski Wincenty,
Pisarczyk Jan,
Lachawiec Józef,
Żyła Kazimierz,
Szynal Franciszek,
Brzyski Andrzej,
Gąsior Kazimierz,
152 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 13, poz. 142. 153 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1958, nr 6 poz. 2.
60
Kadencja 1961-1965154 Kadencja 1965-1969155 Kadencja 1969-1972
(1973)156
Borek Władysław,
Wańczyk Edward,
Trela Stanisław,
Goch Andrzej,
Gąsior Jan,
Norek Stanisław,
Pokrywka Józef,
Peszek Bronisław,
Pikul Edmund,
Bojarski Piotr,
Lachawiec Józef,
Zwoliński Franciszek s. Adama,
Szynal Franciszek,
Brzyski Andrzej,
Mazur Wojciech,
Urbanik Błażej,
Dyjak Roman,
Fudali Janina,
Rutkowski Wincenty,
Dyndał Franciszek
Borek Władysław,
Wańczyk Edward,
Pokrywka Kazimierz,
Pokrywka Mikołaj,
Norek Adam,
Halesiak Stanisław,
Gąsior Jan,
Peszek Bronisław,
Halesiak Maria,
Lachawiec Józef,
Kierepka Stanisław,
Bojarski Piotr,
Zwoliński Franciszek,
Soliło Helena,
Dyndał Franciszek,
Mazur Wojciech,
Rutkowski Wincenty,
Goch Józef,
Rutkowski Kazimierz
Halesiak Stanisław,
Wańczyk Edward,
Goch Andrzej,
Pokrywka Bolesław,
Borek Władysław,
Działo Walenty,
Gąsior Jan,
Olejarski Stanisław,
Peszek Bronisław,
Kutyła Wanda,
Kierepka Stanisław,
Bojarski Piotr,
Zwoliński Franciszek,
Działo Maria,
Brzyski Jan s. Mikołaja,
Pisarczyk Franciszek,
Dyjak Kazimierz,
Nic Adam,
Rzeźnik Maria,
Dyjak Stanisław
154 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1961 nr 5 poz. 25 155 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1965 nr 7 poz. 38. 156 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1969 nr 8 poz. 49.
61
GROMADA CIEPLICE – DANE OSOBOWE
KADENCJA 1955-1957
Niestety o tej gromadzie zachowało się dość mało dokumentów, dodatkowo pisanych
ręcznie. Ciężko jest scharakteryzować gromadę, działała dość krótko, do końca 1959 roku.
Pierwsze zachowane dokumenty pochodzą z 1957 roku. W tym czasie na czele
prezydium stał Józef Tokarz, natomiast sekretarzem prezydium był Jan Glinanowicz157.
W dniu 14 lipca 1957 roku przewodniczący Józef Tokarz został odwołany ze stanowiska158.
Na jego miejsce powołano Franciszka Szlachtę159.
KADENCJA 1958-1959 (1961)
Po wyborach do rad narodowych z lutego 1958 roku przeprowadzono wybory
prezydium. Na przewodniczącego kandydowali Jan Przeszło i Edward Borek. Minimalną
przewagą głosów wybory wygrał Jan Przeszło160. Jan Glinanowicz został sekretarzem, jednak
w maju 1958 roku zrezygnował ze stanowiska z uwagi na trudną sytuacją materialną (radni
protestowali). Na to stanowisko powołano Andrzeja Strusa, który posiadał wymagane 7 klas
szkoły podstawowej i 3 lata pracy w administracji161. W następnych latach sekretarzem
pozostawał Zdzisław Buszta162. Sołtysem wsi Cieplice został Józef Gondek163.
Gromada funkcjonowała do końca 1959 roku, jednak radni gromadzcy pełnili mandaty
do wiosny 1961 roku już w ramach gromady Adamówka.
157 Archiwum Państwowe w Przemyślu, PGRN Cieplice, sygn. 1, k. 1. 158 Tamże, k. 62. 159 Tamże, k. 78. 160 Tamże, sygn. 2, k. 11. 161 Tamże, k. 44. 162 Tamże, sygn. 2, k. 152. 163 Tamże, sygn. 2, k. 54.
62
WYKAZY RADNYCH GROMADZKICH GROMADY CIEPLICE
Kadencja 1954-1957164 Kadencja 1958-1961165
Gruca Wawrzyniec,
Zwolińska Jadwiga,
Skowronek Jan,
Kocioł Józef,
Dec Franciszek,
Szlachta Franciszek,
Ożga Wojciech,
Buniowski Stanisław,
Lisik Józef
Lisik Józef,
Borek Edward,
Szlachta Franciszek,
Tomach Eugeniusz,
Otremba Jan,
Strus Andrzej,
Przeszło Jan,
Naróg Stanisław,
Warzocha Maria,
Zajączkowski Michał,
Papuga Stanisław,
Niemczycki Piotr,
Dublanica Jan,
Gil Jan
164 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 13, poz. 142. 165 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1958, nr 6 poz. 2.
63
GMINNA RADA NARODOWA ADAMÓWKA 1973-1990
Powojenne czasy to okres niszczenia polskiej administracji lokalnej, szczególnie
w latach 1954-1957 i następnie powolne odbudowywanie. Ważnym momentem był rok 1973,
kiedy to na nowo powołano gminy (likwidując gromady), często w przedwojennych
granicach. Gminy te funkcjonują w większości po dziś dzień. Reforma weszła w życie
z dniem 1 stycznia 1973 roku166.
Ważnym krokiem było ustanowienie wyrazistego podziału między funkcjami
uchwałodawczymi i wykonawczymi władz gminnych. Formalnie gminy stały się organem
samorządu społecznego. W praktyce zapis ten był tylko martwą literą.
Na czele władz gminnych stała gminna rada narodowa wybierana w wyborach
powszechnych167. Był to organ dość liczny złożony z 20 do 50 radnych168. Gminna rada
narodowa była organem uchwałodawczym. Ze tego grona wyłaniano prezydium GRN
złożone z przewodniczącego169, zastępcy i członków prezydium będącymi jednocześnie
przewodniczącymi komisji gminnych. Typowe komisje z tamtego okresu to: planu budżetu
i finansów, rolnictwa, oświaty kultury i spraw socjalnych oraz ładu
i porządku publicznego. Prezydium gminnej rady narodowej reprezentowało gminę na
zewnątrz, jednak przewodniczący nie pozostawał stałym urzędnikiem gminnym.
W gminach powołano także urzędnika wzorowanego na przedwojennym wójcie -
naczelnika gminy. Naczelnika powoływał i odwoływał wojewoda. Podlegał on służbowo
początkowo naczelnikowi powiatu, w następnych latach wojewodzie170. Postawiono na
fachowość, naczelnik najczęściej posiadał wyższe wykształcenie. W ówczesnych gminach
zyskał on spore uprawnienia, większe od dawnych przewodniczących gromadzkich rad
narodowych, co było z korzyścią dla gmin. Naczelnika początkowo powoływał na czas
nieokreślony przewodniczący wojewódzkiej rady narodowej na wniosek prezydium
powiatowej rady narodowej, zgłoszony po zaopiniowaniu przez gminną radę narodową.
Organem pomocniczym naczelnika gminy był urząd gminy, który dzielił się na trzy
166 Dz. U. 1972, nr 49, poz. 312. 167 Wybory do rad narodowych przeprowadzono 9 grudnia 1973 roku, 5 lutego 1978 roku, 17 czerwca 1984 roku
i 19 czerwca 1988 roku. Najdłuższa była kadencja z lat 1978-1984, przedłużona z uwagi na stan wojenny. 168 W PRL-u bardzo wielką rolę przypisywano fikcyjnym wyborom. Jednocześnie im liczniejsza rada narodowa,
tym bardziej „demokratyczna”. 169 Od połowy lat 70-tych do 1980 roku przewodniczącym obligatoryjnie był I-szy sekretarz komitetu gminnego
PZPR. 170 Dz. U. 1972, nr 49, poz. 312.
64
zasadnicze piony: biuro urzędu gminy (z sekretarzem biura UG na czele), gminną służbę
rolną (z kierownikiem) oraz urząd stanu cywilnego (z kierownikiem USC na czele).
Po raz pierwszy w okresie powojennym postawiono na fachowość, bowiem każdy
urzędnik gminny musiał posiadać przynajmniej średnie wykształcenie.
Większe terytorialnie gminy stanowiły w miarę samodzielne jednostki spełniające
większość funkcji potrzebnych ludności.
Jednostkami pomocniczymi gminy były sołectwa z sołtysami na czele, których
wybierało zebranie wiejskie. Sołtysów musiały jednak zatwierdzić władze gminne.
W 1973 roku na nowo powołano gminę Adamówka. W jej skład gminy włączono
sołectwa: Adamówka, Cieplice, Dobcza, Krasne, Majdan Sieniawski i Pawłowa171.
171 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1972 nr 16 poz. 193.
66
Gminy funkcjonowały początkowo w ramach powiatów. Powiaty te często
funkcjonowały od czasów galicyjskich (tak jak powiat jarosławski). Jednak w 1975 roku
system powiatowy został zlikwidowany. Likwidacji uległy także duże województwa. W ich
miejsce powołano małe województwa w liczbie 49. Gminę Adamówka włączono do
województwa przemyskiego172.
Gminy funkcjonowały bez większych zmian ustrojowych do 1984 roku. Dopiero
wtedy na mocy ustawy z 20 lipca 1983 roku o systemie rad narodowych i samorządu
terytorialnego173. Był to okres po stanie wojennym, kiedy to można zauważyć już pewne
próby wprowadzenia do Polski nowego, bardziej demokratycznego systemu. Formalnie
wprowadzono samorząd wiejski na poziomie sołectw. Ustawa pełna była frazesów o
samorządności, jednak zapisy były dość pokrętne i różnie je interpretowano. To właśnie na
podstawie tej ustawy powołano rady sołeckie i nadano sołectwom uprawnienia do
samodzielnego decydowania o funduszach. Była to nowość w systemie administracji lokalnej.
Wybory do rad sołeckich przeprowadzono jesienią 1984 roku, następne jesienią 1988 roku.
Do typowych komisji gminnych dołączono ówcześnie komisję ds. samorządności.
W 1983 roku zniesiono podział urzędu gminy na biuro, gminną służbę rolną oraz
USC. Reorganizację struktury wewnętrznej urzędów gmin przeprowadzono na mocy
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 kwietnia 1984 r.174.
W miejsce dotychczasowego podziału urzędu przewidziano funkcjonowanie
referatów:
stanowisko pracy do obsługi rady narodowej;
referat gospodarki komunalnej, nadzoru budowlanego i komunikacji;
referat geodezji i gospodarki gruntami;
referat handlu i usług;
referat kultury i zatrudnienia;
referat planowania i finansów;
172 Dz. U. 1975, nr 17, poz. 92. 173 Dz. U. 1983, nr 41, poz. 185. 174 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 kwietnia 1984 r. w sprawie zasad organizacji i funkcjonowania
urzędów terenowych organów administracji państwowej (Dz. U. 1984 Nr 25, poz.124)
67
referat rolnictwa i gospodarki żywnościowej;
referat społeczno-administracyjny, spraw obronnych i ogólny;
referat zdrowia i opieki społecznej;
urząd stanu cywilnego;
samodzielne stanowisko pracy do spraw oświaty i wychowania - inspektor oświaty
i wychowania.
W latach 80. nastąpił też wzrost uprawnień gminnej rady narodowej w stosunku do
naczelnika gminy. W poprzedniej dekadzie władze zwierzchnie narzucały naczelnika,
następnie to gminne rady narodowe wybierały naczelnika, jednak pod ścisłym nadzorem
służb wojewódzkich. Wojewoda powoływał naczelnika, na wniosek gminnej rady narodowej.
Akta Gminy Adamówka zachowały się, lecz są dość niekompletne. Brakuje wielu
ważnych dokumentów, na przykład załączników do sesji GRN. Możemy jednak odnaleźć
podstawowe dane dotyczące Gminy z lat 1973-1990.
Na naczelnika Gminy wojewoda rzeszowski powołał Władysława Lisika, sekretarzem
biura UG został Edward Szynal. Na czele Gminnej Służby Rolnej stanęła Halina Gucma.
Z innych pracowników gminy akta wymieniają także Ludwika Szlachtę.
Nowo powołana gmina składała się z obszaru byłych gromad Adamówka i Majdan
Sieniawski. Budżet nowej jednostki ponad dwukrotnie przewyższał budżety obydwu gromad
razem wziętych. Gmina posiadała 13 428 ha km2 obszaru z liczbą 4 000 mieszkańców.
Podstawą gospodarki było rolnictwo. Uprawy rolnicze obejmowały 7 066 ha, z czego 1 247
ha to były PGR-y. W sześciu wsiach gminnych funkcjonowało 825 gospodarstw rolnych.
Najwięcej z nich liczyło od 5 do 7 ha. Działało 5 kółek rolniczych, ale niestety brakowało
sprzętu zmechanizowanego. Z czasem powstała Spółdzielnia Kółek Rolniczych z prezesem
Janem Muchą. Na terenie gminy działała filia Gminnej Spółdzielni z Sieniawy (nowo
powstała z siedzibą w Majdanie Sieniawskim), ośrodek zdrowia (z marnym zapleczem
lokalowym), lecznica weterynaryjna (w planach), poczta i posterunek Milicji Obywatelskiej.
Bank Spółdzielczy dla gminy działał w Sieniawie. Do najważniejszych potrzeb
infrastrukturalnych należało wybudowanie siedziby ośrodka zdrowia (budowę wkrótce
rozpoczęto) i urzędu gminy. Większość wsi nie posiadała bieżącej wody. Problemem był też
brak melioracji (szczególnie Majdan Sieniawski) oraz dróg. W planach były liczne
68
inwestycje175.
Pierwsza sesja Gminnej Rady Narodowej w Adamówce miała miejsce
8 stycznia 1973 roku. Sesję prowadził radny Jan Łopuch. W skład GRN Adamówka
wchodzili radni gromadzcy, byli to:
Nazwisko i imię Miejscowość
Lisik Władysław Adamówka
Łopuch Jan Adamówka
Ospelt Marian Adamówka
Małecki Jan Adamówka
Brzyska Franciszka Adamówka
Wojdyło Maria Adamówka
Brzyski Jan Dobcza
Biliński Józef Krasne
Szynal Władysław Krasne
Kosior Jan Krasne
Biliński Stanisław Krasne
Kulka Stanisław Krasne
Studzienny Stanisław Krasne
Szynal Jan Pawłowa
Wolszczak Władysław Pawłowa
Gondek Józef Cieplice
Bury Zbigniew Cieplice
Szewczyk Jan Cieplice
Szlachta Franciszek Cieplice
Zajączkowski Władysław Cieplice
Jarmuziewicz Józef Cieplice
175 Archiwum Państwowe w Przemyślu, GRN Adamówka, sygn. 1, k. 43-45.
69
Kida Edward Cieplice
Ciurko Władysław Cieplice
Sadlej Edward Cieplice
Halesiak Stanisław Majdan Sieniawski
Wańczyk Edward Majdan Sieniawski
Goch Andrzej Majdan Sieniawski
Pokrywka Bolesław Majdan Sieniawski
Nowoświat Stanisław Majdan Sieniawski
Działo Walenty Majdan Sieniawski
Gąsior Jan s. Pawła Majdan Sieniawski
Olejarski Stanisław Majdan Sieniawski
Kutyła Wanda Majdan Sieniawski
Gąsior Jan s. Wawrzyńca Majdan Sieniawski
Bojarski Piotr Majdan Sieniawski
Zwoliński Franciszek Majdan Sieniawski
Działo Maria Majdan Sieniawski
Brzyski Jan Majdan Sieniawski
Dyjak Kazimierz Majdan Sieniawski
Nic Adam Majdan Sieniawski
Rzeźnik Maria Majdan Sieniawski
Dyjak Stanisław Majdan Sieniawski
Pisarczyk Franciszek Majdan Sieniawski
Peszek Bronisław Majdan Sieniawski176
176 Tamże, k. 116-117.
70
Przeprowadzono wybory prezydium GRN:
Nazwisko i imię Funkcja
Halesiak Stanisław Przewodniczący Prezydium
Gondek Józef Zastępca Przewodniczącego
Brzyska Franciszka Przewodnicząca Komisji Planu, Budżetu
i Finansów oraz Spraw Komunalnych
i Zaopatrzenia
Biliński Józef Przewodniczący Komisji Rolnictwa
Bojarski Piotr Przewodniczący Komisji Oświaty, Kultury
i Spraw Socjalnych
Bury Zbigniew Przewodniczący Komisji Ładu i Porządku Publicznego177
Do ważniejszych osób w gminie w początku lat 70. XX wieku należeli także:
Nazwisko i imię Stanowisko/funkcja
Hosicki Konrad Przewodniczący Komitetu Gminnego PZPR
Marczak Mikołaj Radny powiatowy
Skowyra Ryszard Dyrektor Szkoły Gminnej
Firlej Marian Dyrektor Szkoły
Brzyski Jan s. Feliksa Naczelnik Gminnego OSP
Paluch Mieczysław Komendant MO
Brzyski Zygmunt Przewodniczący Związku Młodzieży Wiejskiej178
177 Archiwum Państwowe w Przemyślu, GRN Adamówka, sygn. 1, k. 26. 178 Tamże, k. 115.
71
Sołtysi gminy Adamówka w 1973 roku:
Sołectwo Nazwisko i imię
Adamówka Kłos Władysław
Krasne Połeć Jan s. Jana
Dobcza Frączek Andrzej
Majdan Sieniawski Dyjak Roman
Pawłowa Wygonny Jan179
Cieplice Brak danych180
Wyżej opisany skład prezydium GRN kierował gminą do końca listopada 1973 roku.
Po wyborach do rad narodowych z 9 grudnia 1973 roku powołano nowy skład GRN i nowe
prezydium:
Nazwisko i imię Funkcja
Hosicki Konrad Przewodniczący Prezydium
Gondek Józef Zastępca Przewodniczącego
Halesiak Stanisław Zastępca Przewodniczącego
Aleksander Zbigniew Przewodniczący Komisji Rozwoju
Gospodarczego i Zaopatrzenia
Biliński Józef Przewodniczący Komisji Rolnictwa
Bury Zbigniew Przewodniczący Komisji Oświaty,
Kultury i Spraw Socjalnych
Hajko Edward Przewodniczący Komisji Ładu i Porządku
Publicznego181
W 1975 roku doszło do zmiany przewodniczącego prezydium GRN. Konrad Hosicki
został odwołany i w jego miejsce przewodniczącym został Józef Małek. Zmiany związane
były z przetasowaniami w Komitecie Gminnym PZPR.
179 Tamże. 180 Prawdopodobnie sołtys był także radnym i nie ujmowano go w spisach sołeckich. 181 Tamże, k. 177.
72
Urzędem Gminy do początków 1976 roku kierował naczelnik Władysław Lisik,
następnie został odwołany przez wojewodę przemyskiego. Przez jakiś czas trwały
poszukiwania nowego naczelnika, pracami Urzędu Gminy kierował sekretarz Edward Szynal
(jako p.o). Od września 1976 roku nowym naczelnikiem gminy została Stanisława Hosicka182.
KADENCJA 1978-1984
Po wyborach do rad narodowych z lutego 1978 roku wyłoniono nowy skład
prezydium:
Nazwisko i imię Funkcja
Pigan Stanisław Przewodniczący prezydium
Gondek Józef Zastępca przewodniczącego
Halesiak Stanisław Zastępca przewodniczącego
Kosior Stefania Członek prezydium183
Łata Stefan Członek prezydium184
Bury Zbigniew Członek prezydium185
Hajko Edward Członek prezydium186
Na przełomie 1980 i 1981 roku w całym kraju następowały liczne zmiany we
władzach gminy w związku z sytuacją polityczną w kraju. Przewodniczący prezydium
Stanisław Pigan w lutym 1981 roku złożył rezygnację ze stanowiska, jednak nie została ona
przyjęta przez radnych187. Przewodniczący Stanisław Pigan kierował Gminną Radą Narodową
do końca kadencji w połowie 1984 roku.
Natomiast z końcem czerwca 1981 roku wojewoda przemyski odwołał Stanisławę
Hosicką z urzędu naczelnika Gminy Adamówka. Na to stanowisko zaproponowano Edwarda
182 Tamże, sygn. 11 k. 101. 183 Komisja Rozwoju Gospodarczego i Zaopatrzenia. 184 Komisja Wychowania, Oświaty, Kultury i Spraw Socjalnych 185 Przewodniczący Komisji Rolnictwa 186 Przewodniczący Komisji Przestrzegania Prawa i Porządku Publicznego. AP Przemyśl, GRN Adamówka,
sygn. 23, k. 4. 187 Tamże, sygn. 37, k. 1.
73
Szynala, dotychczasowego sekretarza biura UG188. Na wakującym stanowisku sekretarza
biura UG zatrudniono Helenę Wygonną.
KADENCJA 1984-1988
Po wyborach do rad narodowych z 17 czerwca 1984 roku w skład prezydium GRN
weszli:
Nazwisko i imię Funkcja
Pigan Stanisław Przewodniczący prezydium
Gondek Józef Zastępca przewodniczącego
Marczak Jóżef Zastępca przewodniczącego
Łata Stanisław Członek prezydium
Więcław Anna Członek prezydium
Hajko Edward Członek prezydium
Łata Stefan Członek prezydium
Biliński Józef Członek prezydium
Kierepka Franciszek Członek prezydium189
Najważniejsze osoby w gminie Adamówka w latach 80. XX wieku:
Nazwisko i imię Funkcja/stanowisko
Piotrowski Feliks Dyrektor PGR Adamówka
Mucha Jan, następnie Kruk Eugeniusz, Masełko Jan,
Pernat Stanisław
Dyrektor SKR Adamówka
Bobko Czesław Dyrektor Iglopol Adamówka
Piątkowski Grzegorz Dyrektor Iglopol Dobcza
Strug Szczepan Komendant MO
Solarczyk Krzysztof Kierownik Ośrodka Zdrowia
Bury Zbigniew Dyrektor Oświaty i Wychowania
Łopuch Anna Przewodnicząca Komitetu
188 AP Przemyśl, GRN Adamówka, sygn. 37, k. 29. 189 Tamże, sygn. 53, k. 2.
74
Obywatelskiego „Solidarność”
Sieradzki Bronisław Przewodniczący Związku Gminnego
„Solidarność”
Wermiński Leonard Sekretarz KG PZPR
Sołtysi gminy Adamówka w końcu lat 80. XX wieku:
Sołectwo Nazwisko i imię
Adamówka Kuzio Michał
Cieplice Zajączkowski Władysław
Krasne Połeć Jan
Majdan Sieniawski Goch Franciszek
Dobcza Frączek Andrzej
Pawłowa Popek Władysław190
KADENCJA 1988-1990
Po wyborach do rad narodowych z 19 czerwca 1988 roku na czele prezydium GRN
stanął Michał Brzyski. Trudno określić pozostałych członków prezydium.
Naczelnikiem gminy Adamówka do początków 1990 roku pozostawał Edward Szynal.
Radzie narodowej przewodził do końca działalności „starej” Gminy Michał Brzyski.
190 Tamże, sygn. 95, k. 18.
75
System gminnych rad narodowych oraz organ administracji państwowej, jakim był
naczelnik gminy został zlikwidowany w 1990 roku, na podstawie ustaw uchwalonych przez
Sejm kontraktowy w dniu 8 marca 1990 roku (między innymi ustawy o samorządzie
terytorialnym191, która mimo wielokrotnych zmian, obowiązuje do chwili obecnej192).
191 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz. U. z 1990 r. Nr 16, poz.95) 192 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016 r., poz.446)
76
WYKAZ RADNYCH GRN ADAMÓWKA 1973-1990
Kadencja 1973-1977193 Kadencja 1978-1984194
Skrzek Tadeusz,
Brzyska Franciszka,
Aleksander Zbigniew,
Hosicki Konrad,
Pokrywka Bolesław,
Norek Jan,
Gancarz Józefa,
Łata Stefan,
Hajko Edward,
Halesiak Stanisław,
Kuzio Michał,
Dyjak Tadeusz,
Paluch Eugenia,
Nic Adam,
Dajak Stanisław,
Urbanik Bronisław,
Biliński Józef,
Kucharski Józef,
Firlej Danuta,
Biliński Stanisław,
Wygonny Jan,
Frączek Andrzej,
Gondek Józef,
Bury Zbigniew,
Ciurko Władysław,
Szlachta Franciszek,
Krzych Julia,
Zajączkowski Władysław,
Jarmuziewicz Józef
Kłos Jan,
Brzyska Franciszka,
Kuzio Michał,
Wolanin Jan,
Więcław Anna,
Szynal Czesława,
Kuszczak Mikołaj,
Biliński Józef,
Kosior Stefania,
Biliński Stanisław,
Wygonny Jan,
Zygmunt Józef,
Hosicki Konrad,
Pokrywka Bolesław,
Norek Jan,
Halesiak Stanisław,
Hajko Edward,
Łata Stefan,
Pigan Stanisław,
Nowak Czesław,
Działo Maria,
Rzeźnik Tadeusz,
Dyjak Stanisław,
Nic Adam,
Gondek Józef,
Bury Zbigniew,
Rudnicka Stanisława,
Jarmuziewicz Józef,
Brzyska Cecylia,
Zajączkowski Władysław
193 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1973, nr 15 poz. 199. 194 Dziennik Urzędowy WRN Przemyśl, 1978 nr 2 poz. 12.
77
Kadencja 1984-1988195 Kadencja 1988-1990196
Pigan Stanisław,
Bobko Czesław,
Kłos Jan,
Kierepka Franciszek,
Wolanin Jan,
Więcław Anna,
Biliński Józef,
Kosior Stefan,
Wermiński Leonard,
Bednarz Roman,
Frączek Andrzej,
Gondek Józef,
Walawender Marek,
Bury Zbigniew,
Jarmuziewicz Józef,
Gondek Zdzisław,
Lachawiec Jan,
Pokrywka Mikołaj,
Pokrywka Bolesław,
Goch Andrzej,
Łata Stefan,
Hajko Edward,
Szegda Marian,
Brzyski Michał,
Goch Franciszek,
Dyjak Stanisław,
Kraśnianin Jan,
Brzyski Jan,
Dubel Kazimierz,
Bobko Czesław,
Brzyska Franciszka,
Kierepka Franciszek,
Pigan Stanisław,
Biliński Józef,
Gruca Józef,
Połeć Jan,
Kicka Stanisław,
Barszczak Kazimierz,
Brzyski Józef,
Woś Stanisław,
Zajączkowski Marian,
Gąsior Edward,
Goch Andrzej,
Kulpa Adam,
Pokrywka Bolesław,
Wańczyk Edward,
Brzyski Michał,
Dubel Kazimierz,
Goch Franciszek,
Kraśnianin Jan
195 Dziennik Urzędowy Województwa Przemyskiego, 1984 nr 1 poz. 1. 196 Dz. Urzędowy Województw Przemyskiego, 1988 nr 14 poz. 114.
78
PODSUMOWANIE
GMINA ADAMÓWKA 1944-1954
Przewodniczący prezydium GRN w Adamówce:
Nazwisko i imię Okres pełnienia funkcji
Łopuch Franciszek 1945
Brzyski Roman 1946-1948
Lisik Jan 1948-1949
Gruszczelak Jan 1949
Masełko Piotr 1949
Łopuch Jan 1949-1950
Błoński Stanisław 1950-1951
Łopuch Jan 1951-1954
Wójtowie gminy Adamówka:
Nazwisko i imię Okres pełnienia funkcji
Marczak Mikołaj (1944-1945?), 1946-1949
Błoński Stanisław 1949-1950
GROMADA ADAMÓWKA
Przewodniczący prezydium:
Nazwisko i imię Okres pełnienia funkcji
Chmiel Henryk 1954-1959
Przeszło Jan 1960-1962
Lisik Władysław 1962-1972
79
GROMADA CIEPLICE
Przewodniczący prezydium:
Nazwisko i imię Okres pełnienia funkcji
Tokarz Józef 1954?-1957
Szlachta Franciszek 1957-1958
Przeszło Jan 1958-1959
GROMADA MAJDAN SIENIAWSKI
Przewodniczący prezydium:
Nazwisko i imię Okres pełnienia funkcji
Pokrywka Józef 1954-1962
Halesiak Stanisław 1962-1972
GMINA ADAMÓWKA 1973-1990
Naczelnicy Gminy Adamówka:
Nazwisko i imię Okres pełnienia funkcji
Lisik Władysław 1973-1976
Hosicka Stanisława 1976-1981
Szynal Edward 1981-1990
80
Przewodniczący prezydium GRN Adamówka:
Nazwisko i imię Okres pełnienia funkcji
Halesiak Stanisław 1973
Hosicki Konrad 1973-1975
Małek Józef 1975-1978
Pigan Stanisław 1978-1988
Brzyski Michał 1988-1990
81
WSPÓŁCZESNA GMINA ADAMÓWKA
W dniu 27 maja 1990 roku weszła w życie nowa ustawa o samorządzie gminnym
z 8 marca 1990 roku197. Tego dnia przeprowadzono także pierwsze wolne wybory do rad
gminnych.
Wybory do rad gminnych) przeprowadzano 19 czerwca 1994 roku (kadencja 1994-
1998), 11 października 1998 (kadencja 1998-2002), 27 października 2002 (kadencja 2002-
2006, tego dnia po raz pierwszy wybierano bezpośrednio wójtów gmin), 12 listopada 2006
(kadencja 2006-2010), 21 listopada 2010 roku (kadencja 2010-2014) oraz 16 listopada 2014
roku (kadencja 2014-2018).
Rok 1990 był wyjątkowy, bowiem kończyły działalność stare struktury gminne,
a zaczynały zupełnie nowe, już samorządowe. W nowym ustroju samorządowym funkcje
uchwałodawcze posiada rada gminy wybierana w wyborach powszechnych. Rada gminy
wybiera spośród siebie przewodniczącego i wiceprzewodniczących.
Rada gminy decyduje o głównych kierunkach działalności gminy. Do jej wyłącznej
właściwości należało (w 1990 roku):
uchwalanie statutu gminy
wybór i odwołanie zarządu, stanowienie o kierunkach jego działania oraz
przyjmowanie sprawozdań z jego działalności
powoływanie i odwoływanie sekretarza oraz skarbnika gminy
uchwalanie budżetu gminy oraz przyjmowanie sprawozdań z działalności finansowej
gminy i udzielanie absolutorium zarządowi z tego tytułu
uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego
uchwalania programów gospodarczych
ustalanie zakresu działania sołectwo oraz przekazywania im składników mienia do
korzystania
197 Dziennik Ustaw z 1990 roku, nr 16, poz. 95.
82
podejmowanie uchwał w spawach podatków i opłat w granicach określonych
w odrębnych ustawach
podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, przekraczających zakres
zwykłego zarządu
W latach 1990-2002 organem wykonawczym gmin były zarządy gminne na czele
z wójtem. Do kompetencji zarządów gminy należało w szczególności:
przygotowywanie projektów uchwał rady gminy,
określanie sposobu wykonywania uchwał,
gospodarowanie mieniem komunalnym
wykonywanie budżetu
zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych
Zarządy gminy funkcjonowały w przeciągu trzech kadencji (1990-1994, 1994-1998,
1998-2002). Od jesieni 2002 roku organem wykonawczym w gminie jest jednoosobowo wójt
wybierany przez mieszkańców gminy w bezpośrednich wyborach.
Do końca 1998 roku gmin Adamówka należała do małego województwa
przemyskiego. Z dniem 1 stycznia 1999 roku, w związku z wejściem w życie reformy
administracji państwa, Gmina została włączona w skład nowego powiatu przeworskiego
i województwa podkarpackiego. W skład gminy wchodzą obecnie sołectwa: Adamówka,
Cieplice, Dobcza, Krasne, Majdan Sieniawski i Pawłowa.
83
Spis treści
WSTĘP ....................................................................................................................................... 2
LATA II RZECZPOSPOLITEJ ................................................................................................. 8
II WOJNA ŚWIATOWA ......................................................................................................... 19
LATA 1944-1954 ..................................................................................................................... 20
GMINA ADAMÓWKA 1944-1950 – DANE OSOBOWE ................................................ 26
ZARZĄD GMINY 1944-1950 ............................................................................................. 27
LATA 1950-1954 – DANE OSOBOWE ............................................................................. 31
GROMADZKIE RADY NARODOWE 1954-1972 ................................................................ 35
GROMADA ADAMÓWKA 1954-1972 ............................................................................. 37
GROMADA CIEPLICE 1954-1959 .................................................................................... 37
GROMADA MAJDAN SIENIAWSKI 1954-1972 ............................................................. 37
GROMADA ADAMÓWKA 1954-1972 - DANE OSOBOWE ........................................ 41
GROMADA MAJDAN SIENIAWSKI – DANE OSOBOWE ........................................... 54
GROMADA CIEPLICE – DANE OSOBOWE ................................................................... 61
GMINNA RADA NARODOWA ADAMÓWKA 1973-1990 ............................................... 63
PODSUMOWANIE ................................................................................................................. 78
WSPÓŁCZESNA GMINA ADAMÓWKA ............................................................................ 81