Lev Nikolayeviç Tolstoy _ Ivan İlyiç’İn Ölümü

7/18/2019 Lev Nikolayevi Tolstoy _ Ivan lyin lm

1/28

Lev Nikolayevi Tolstoy _ Ivan lyiin lmwww.kitapsevenler.comMerhabalarBuraya Yklediimiz e-kitaplarGrme engellilerin okuyabilecei formatlarda hazrlanmtr.Buradaki E-Kitaplar ve daha pek ok konudaki Kitaplar bilhassa grme engelliarkadalarn istifadesine sunuyoruz.Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum.Ekran okuyucu program konuan Braille Not Speak cihaz kabartma ekran ve benzeri yardmc aralarsayesinde bu kitaplar okuyabiliyoruz. Bilginin paylaldka pekieceine inanyorum.Siteye yklenen e-kitaplar aada ad geen kanuna istinaden tmkitap sever arkadalar iin hazrlanmtr.Amacmz yayn evlerine zarar vermek ya da eserlerden menfaat temin etmek deildir elbete.Bu e-kitaplar normal kitaplarn yerini tutmayacandan kitaplar beenipte engelli olmaokurlar,kitap hakknda fikir sahibi olduklarnda indirdikleri kitapta ad geenyaynevi, sahaflar, ktphane ve kitaplardan ilgili kitab temin edebilirler.Bu site tamamen cretsizdir ve sitenin ieriinde sunulmu olan kitaplarhibir maddi kar gzetilmeksizin tm kitap dostlarnn istifadesine sunulmutur.Bu e-kitaplar kanunen hi bir ekilde ticari amala kullanlamaz ve kullandrlamaz.Bilgi Paylamakla oalr.Yaar MUTLU

lgili Kanun: 5846 Sayl Kanunun "altnc Blm-eitli Hkmler " blmnde yeralan "itaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilimve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar ama bir engellinin kullanm iin kendisi veya ncbir kii tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf vdernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braillalfabesi ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda ngrlen an gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekildesatlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz. Ayrar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmasve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur." maddesine istinaden web sitesinde denemeynna geilmitir.T.C.Kltr ve Turizm Bakanl Bilgi lem ve Otomasyon Dairesi Bakanl

ANKARAbu kitap Grme engelliler iin dzenlenmitir.Tarayan ve Dzenleyen her kimse ok teekkrler.verilen emee sayg duyarak ltfen bu aklamala silmeyin.Lev Nikolayevi Tolstoy _ Ivan lyiin lmindekilerTimsah - DostoyeskiLazarus - Leonid andreyevvan lyi'in lm - Tolstoy

Ivan Ilyi'in lmLev Tolstoy

Adliye Saray'nda Melvinski davasna bakan yarglar ile savc durumaya ara vererek Ivgorovi abak'n odasnda toplandlar. Konuma dnd dolat nl Krasovk davasna geldi, dosyann kovuturmaya yer olmad kararyla kapatlmasn iddetle savunurken, Ivadireniyordu. Ta batan beri tartmaya katlmam bulunan Piyotr Ivanovi ise, eline ad resmi Adliye gazetesini gzden geirmekteydi. Birdenbire, "Baylar, Ivan Ilyi lmDoru mu sylyorsunuz?" "ite, okuyun!..."Taze mrekkep kokan gazeteyi Fiyodor Vasilyevi'e uzatt.Siyah ereve iinde unlar yazlyd: "Praskovya Fiyodorovna Golovina, sevgili kocas,u yesi van lyi Golovin'in 4 ubat 1882 gn yaama gzlerini yummu olduunu tm akduyurur. Cenaze treni Cuma gn leden sonra saat birde yaplacaktr."


2/28

Ivan Ilyi, odada bulunanlarn meslektayd. Hepsi de onu severdi. Birka haftadr hasr, hastalnn iyi olmayaca syleniyordu. Henz grevinden ayrlmamakla birlikte, lyerine Alekseyev'in, Alekseyev'in yerine ise Vinnikov'un ya da atabeyin atanaca sylentileri dolamaktayd. Bu nedenle, Ivan Ilyi'in ldn renir renmez odadaki bayn, bu lmn kendilerinin ve tandklarnn makam deitirmesi, rtbece ykselmesi baketkisinin olacayd.Fiyodor Vasilyevi, "Artk ya tabe'in ya da Vinnikov'un yerini alrm. Zaten oktandryorlar. Daire deiiklii bir yana, ylda sekiz yz rublelik bir cret art da olacakiyordu iinden.Piyotr vanovi ise, "Kaynmn Kaluga'ya atanmasn salayabilirim artk. Karm ok sevkardei iin bir ey yapmadm syleyemez," diye dnyordu. Piyotr Ivanovi bir an"Zavallnn yataktan kalkamayacan biliyordum. Yazk oldu," dedi. "Doktorlar bir tramadlar. Daha dorusu her biri baka bir ey syledi. Onu son grdmde dzelecekmi ard."

90

"Adamcaz bayramdan beri greyim dedim,nedense frsat bulamadm.""Mal mlk var myd bari?""Karsnn bir eyleri var sanyorum, ama nemsiz."Cenazeye gitsek iyi olur. ok da uzakta oturuyorlar.""Sizin evden, demek istiyorsun. Sizin evden herkes uzak."abak'a glmseyerek bakan Piyotr Ivanovi, "Nehrin br yakasnda oturuyor olmam bir

dedi. Bylece kentte mahallelerin birbirine uzakl stne konua konua duruma salonBu lm olaynn zihinlerde uyandrd eitli makam deiiklii ve yeni bir greve gkn bir tandn lm olmas, hepsinde, her zaman olduu gibi, 'iyi ki len ben deilvin dolu bir duygu uyandrmt.Her biri, "Grdn m, adam lp gitti! Ama ben yayorum," diye dnyor ya da iindenu arada, Ivan Ilyi'in dostlar diyebileceimiz yakn arkadalar, zorunlu ve skntlrcunu yerine getirmek iin de olsa, cenaze trenine katlmak, lenin dul karma ba sagerektiini anmsadlar. Ivan Ilyi'in en yakn dostlar Fiyodor Vasilyevi ile Piyotr ti.Piyotr Ivanovi, Hukuk Okulu'ndan beri Ivan Ilyi'in arkadayd, kendini ona kar herborlu sayyordu.

91

le yemeinde karsna Ivan lyi'in ldn, artk kardeini kendi eyaletlerine aldnra, dinlenmek iin uzanaca yerde frakn giydi, Ivan lyi'in evine yolland. Ivan n nnde bir kupa arabas le iki fayton duruyordu. Evin giriinde, vestiyerde, st siayla ilemeli, pskll bir tabut kapa duvara yaslanmt. Siyahlar giyinmi iki kadu. Bunlardan biri Ivan lyi'in kzkardeiydi, teki ise onun tanmad bir bayan. Ivadalarndan Schwarz o srada merdivenlerden aa inmekteydi. Schwarz yukardan Piyotr grr grmez durdu. "Ivan lyi aptalca bir i yapt, biz onun gibi enayilik eder miyizesine gz krpt, ingiliz usul favorilerinin evreledii yz ve fraknn iindeki sryle Schwarz'n tkrldm bir kibarl vard. Uar tavrlarna uymayan bu kibarlnanovi. Piyotr Ivanovi kadnlarn ne gemesine izin vererek arkalarndan merdivene twarz yukarda durmu onu bekliyordu. Piyotr Ivanovi onun niin durduunu anlad, herhaakam vint1 oynayacaklar yeri syleyecekti. Yksek grevliler, Ivan lyi'in dul kar

ttiler; ciddi bir yz taknmaya alarak dudaklarm sran Schwarz ise, gzlerinde oynka gz hareketiyle Piyotr Ivanovi'e lnn konulduu oday gsterdi.

1) Vint; bir iskambil oyunu, (.n.)

92

Piyotr Ivanovi, byle durumlarda sklkla olduu gibi, lnn yannda ne yapacan kegirdi. Aklna gelen ilk ey istavroz karmann bir sakncasnn olmayacayd. stavrone eilmek gerekip gerekmediini bilmedii iin orta yolu seti: Odaya girerken eliyl


3/28

avroz karmaya, bir yandan da eilir gibi yapmaya balad. El ve ba hareketlerinin izrdii lde oday gzden geirmeye alt. lenin yeeni olabilecek, bir tanesi kolejavroz kararak dar doru yryorlard. Put gibi kmldamadan duran, yal bir kadnir biimde havaya kaldrm baka bir kadn ise onun kulana bir eyler fsldyordu. otlu, gen bir papaz, yznde, 'Dnya bana vz gelir!' diyen bir ifadeyle bara baradu. Evin mutfak ilerine bakan uak Gerasim, yerlere bir eyler saarak Piyotr vanovien sessizce geti. Piyotr vanovi salan eyleri grnce, bozulmaya balayan cesedin unu hissetti. Ivan lyi'i son ziyareti srasnda, mutfak ilerine bakan bu kyl uada hastabakc olarak grmt; van Ilyi onu ok severdi. Piyotr vanovi istavroz stabut, papaz ve kedeki masann stne konulmu aziz tasvirlerine doru hafife ne eyle istavroz karma iinin bir hayli uzadn anlar anlamaz biraz duraklad, lye baer gibi, katlaan organlar olanca arlyla, ii bezle kapl tabuta yatrlan l b

93

bir daha kalkmamacasna yasta gmlmt. Btn ller gibi, kk akaklarnn stntmseklemiti; burnu ise stdudann zerinde glkle duruyor gibiydi. Son grd ga da zayflamt; ama yz btn llerinki gibi, canl olduu zamankinden daha gzel,mli bir grne brnmt. Bu yzde, yaplmas gereken eyi doruluuna inanarak yapadesi vard. Yzn duruunda, ayrca, yaayanlara br sitem, bir anmsatma istei okunuyyi'in yznde okunan anmsatma istei Piyotr Ivanovi'e yersiz, en azndan onunla ilgii gibi geldi. Birden iinde tatsz bir duygu kabard; davrannn nezaket kurallarnale, ivedi bir hareketle bir kez daha istavroz kararak geriye dnd, kapya doru ynehwarz onu holde beklemekteydi; ayaklarn genie iki yana am, elleri arkasnda, sil

syla oynuyordu. Schwarz'm k giyimi iinde tertemiz, hoppa grn Piyotr vanovi'iPiyotr Ivanovi arkadann byle sersemletici duygulara pabu brakacak trden olmadOnun yalnz bu duruu bile, Ivan lyi'in cenaze treninin, onlarn dzenli oturumlarnik bile olsa datmaya yetecek bir neden olmayacan gsteriyordu. Yani uak amdana ymum koyarken, bir deste kt ap bu akam da oyuna oturmalarn hibir ey engelleye

94

Zaten byle bir olayn ho bir akam geirmelerine engel olacam dnmek bile yersizdiyotr Ivanovi nnden geerken Fiyodor Vasilyevi'in evindeki vint partisine katlmasleme frsatn karmad. Ne yazk ki Piyotr Ivanovi o gnk oyuna katlamayacakt. Bn belden aa genilemesini nleyemeyerek imanlam, imdi de siyah bir tlle rttan, Ivan Ilyi'in orta boylu dul kars Praskovya Fiyodorovna, kalar tabutun nnde d

dnnki gibi tuhaf bir hiimde havaya kalkk, hanmlarla birlikte lnn odasna yrrkbalayacak, ieri buyurun," dedi.Schwarz, kadnn nerisini kabul edip etmedii anlalamayan bir hareketle eilerek durraskovya Fiyodorovna, Piyotr vanovi'i tanynca iini ekti, iyice yanna sokulup elirak, "Biliyorum, Ivan Ilyi'in gerek dostu sizdiniz..." dedi.Piyotr vanovi'ten bu szlerine uygun bir davran beklercesine bakt. Piyotr Ivanovinasl istavroz karmann gerektiini anlamsa, burada da i ekmenin, kadnn elini seniniz!" demenin kanlmazln anlamt. Dnd gibi de yapt. yle yapnca isteKendisi de duygulanmt, kadn da. Kadn ona, "Tren balamadan biraz kalm," dedi. caklarm var... Kolunuzuverin.

95

Piyotr vanovi kolunu uzatt, ona zntyle gz krpan Schwarz'n nnden geerek kadr odaya yrdler. Schwarz'n oynak bak; "Grdn m vintin lsn? Eh, kusura bakma. Yakanz kurtarr gelirseniz beli oyuna geeriz," diyordu.Piyotr Ivanovi daha bir derinden, zgn zgn iini ekti. Praskovya Fiyodorovna kraskt. Pembe duvar ktlaryla kapl, iinde hzn saan br lambann yand konuk odlar. Kadn divana geti, Piyotr Ivanovi ise yaylar bozulduu iin altnda bir trl dpufa iliti. Praskovya Fiyodorovna, nceden ona sandalyeye oturmasn sylemek istemi,bunun durumuyla uyumayacan dnerek vazgemiti. Piyotr Ivanovi pufa otururken vyeni batan zene bezene dzenlediini, yeil yaprak desenli pembe duvar kdn almad


4/28

nin odaya yakp yakmayacan ona sorduunu anmsad. Konuk odas mobilyalarla, biroluydu. Masann yanndan geip divana otururken kadncazn siyah mantosunun stndekiir sandalyenin oymasna taklmt. Piyotr Ivanovi tl kurtarmak iin dorulaym derkkabararak onu yukar itmeye balad. Ama kadn tln kendisi kurtarmaya alt iinoturarak ayaklanan pufu altnda ezdi. Ama tl bir trl kurtulmuyordu; Piyotr Ivanovir daha kalkt, puf gene ayaklanarak bu sefer atrdamaya balad. Tl takld przdiz patiska bir mendil kard, alamaya balad.Tln kadnn bana at i, pufla olan kavgas, Piyotr Ivanovi'in acma duygularnuruyordu. Onlar bu g durumdan kilerci Sokolov kurtard. Sokolov, Praskovya Fiyodorova'nn mezarlkta ayrtt yerin iki yz ruble tuttuunu sylemeye gelmiti. Kadn alalk koyun aresizliiyle Piyotr Ivanovi'e bakt. Franszca, durumlarnn iyice glettr Ivanovi, 'Ne yaparsnz?' gibisinden sessiz bir iaret yapt.Kadn cmert grnmeye alarak, ayn zamanda lgn bir sesle, "Sigara buyurun," dedi.olov ile mezar iini grmeyi srdrd.Piyotr Ivanovi sigarasn ierken kadnn nceden mezar iin yer fiyatlarn inceden iuunu, alnacak yerle ilgili kararn oktan verdiini rendi. Kadn, mezar iini bitiilahici arlmas konusunda yaplmas gerekenleri syledi. Sokolov dar kt. Kadbmleri bir kenara iterken, "Her iimi kendim grmek zorundaym," dedi. Piyotr Ivanovisigarasnn kl mobilyann zerine dmek zereyken kltablasn aceleye konuun nnle uraamadm sylemek doru olmaz. Beni avutmasa bile

97

oyalayan tek ey, ite kocamla ilgili bu gibi iler oluyor."

Byle diyerek, alayacakm gibi yeniden mendilini kard. Ama birden kendini zorlarcainip toparland, sakin bir sesle konumaya balad: "Sizi buraya bir dileimi iletmek i" Piyotr Ivanovi altnda kmldamaya balayan yaylarn fazla ileri gitmesine meydan ven biraz dorularak kadnn nnde eildi. "Son gnlerde kocam ok ac ekti." "Ya? Nede"Hem de ne aclar! Dakikalar deil, saatlerce durmadan bard. Son gnk bartsnDayanlacak gibi deildi. Gnlerce nasl dayandma ben bile ayorum. lklar , neler ektiimi bir bilseniz!..." "Bilinci yerinde miydi?""Son anna kadar. lmne eyrek saat kala hepimizle vedalat, hatta Volodya'y yanndbile istedi."Kendisinin ve karsndaki kadnn utanmadan rol yaptklarn bilmesine karn, nce afonra bir okullu, daha sonra da bir i arkada olarak ok yakndan tand birinin actr Ivanovi'e birden byk bir rperti verdi. lnn burnunu st dudana doru itercesbir kez daha gznn nne gelince, kendi kendinden korkmaya balad.

"U gn sren korkun aclar ve lm,.. Bu durum her an. hatta hemen imdi benim de basgelebilir," diye dnnce ii korkuyla doldu. Ama bunun hemen arkasndan, nasl olduudan, bu olayn kendisinin deil, Ivan IIyi'in bana geldiini, kendisine byle bir eas gerektiini ve olmayacan, Schwarz'n yznden de anlalaca zere, kt eylerliini aklna getirdi. Bunu dnnce rahatlad ve lm kendisiyle deil de yalnz Ivanr eymi gibi arkadann nasl ldn inceden inceye soruturmaya balad. Kocasnnel aclar btn ayrntlaryla anlattktan sonra - Piyotr Ivanovi bu aclarn nasl bdan Praskovya Fiyodorovna'nn sinirlerinin bylesine ypranmasndan anlamt- dul kadya gemenin gerektiini dnerek, "Ah, Piyotr Ivanovi," dedi. "Ne kadar zor, ah, ne kzor bir durumdaym, bilseniz!..." Sonra da alamaya balad. Piyotr Ivanovi iini ekenunun gelmesini bekledi. Kadn mendiliyle burnunu ilince bir kez daha, "Bana gveniniz..." dedi. Bunun zerine kadn yeniden konumaya balayarak ondan istedii eyi anlattsnn arkadandan renmek istedii, Ivan Ilyi'in lm zerine hazneden dul ayl

yollarn Piyotr vanovi'ten renmek istiyormu gibi bir tavr taknmakla birlikte koiklerim ondan daha iyi bildii gzden kamyordu. Kocasnn lm zerine hazineden ne rileceini de

99

biliyordu, ama onun asl renmek istedii, daha yklce bir dul aylnn balanp bavanovi bir kar yol bulmaya alrcasna bir sre dnd, sonra cimriliinden dolayin mmkn olamayacan syledi. Bunun zerine kadn bir daha iini ekti, ziyaretisin


5/28

lmann yollarm aramaya balad. Adam bunu anlad, sigarasn sndrd, kadnn eliniBir duvarnda Ivan Ilyi'in pek beendii kelepir saat asl yemek odasna girince oradtrene gelen birka tand ve Ivan Ilyi'in yetikin kzn grd. O da karalara bryas giysileri iinde daha da ince duruyordu. Somurtkan, kararh, fkeli bir grn vatr Ivanovi'e, bir suluya selam verir gibi eilerek selam verdi. Kzn arkasnda ise, e gre, nianls olan, yalandan tand, zengin br aileden gen bir sorgu yargc dia yznde ayn kskn ifade vard. Piyotr Ivanovi zgn bir yzle herkesi selamladktauu odaya gemek zereydi ki, Ivan Ilyi'in tpk kendine benzeyen kolejli olu merdivegrnd. Piyotr vanovi'in Hukuk Okulu'ndan2 tand kk van lyi'in ta kendisiyon , on drt yalarnda, su ilemi ocuklarn gzlerini andryordu. Olan, Piyotrkzaran yzn

2) Ortaokuldan sonra gidilen meslek okulu, (.n.)

100

buruturdu. Piyotr Ivanovi, ocuu bayla selamladktan sonra lnn odasna girdi. Cen mum klar, inlemeler, gnlk kokusu, gzyalar, hkrklar birbirine kart. Pi nndeki ayaklara dikerek somurtuyordu. Bir kerecik olsun bam kaldrp lye bakmadtike zayflayan karamsar duyguya kendini kaptrmad, darya ilk kanlardan biri de rada kimsecikler yoktu. Mutfak ua Gerasim, lnn odasndan darya frlad, gl ak Piyotr vanovi'inkini bulup kard. Piyotr Ivanovi bir ey sylemi olmak iin, "k, Gerasim?" dedi. "Beyefendi iin ok zldn m?""Tanr'nn emri. Hepimizin gidecei yer oras." Gerasim bunlar sylerken, eksiksiz iki

eyaz dilerini de gstermiti. Sonra ii bandan akn birinin ivecenliiyle kapy ai. Piyotr Ivanovi'in arabaya binmesine yardm ettikten sonra yaplmas gereken bir eynmsam gibi, yeniden eve doru seirtti. Gnlk, ceset ve fenol kokusundan sonra temicierlerine doldurmak Piyotr vanovi'in ok houna gitti."Nereye emredersiniz?" diye sordu arabac. "Daha vakit erken, Fiyodor Vasilyevi'e urayaym bakaym."Oraya vardnda arkadalar tam birinci partiyi bitirmek zereydiler; o nedenle beincu olarak aralarna girmesi kolay oldu.

101

II

Ivan lyi'in sona eren yaamnn yks yaln ve olaan olduu kadar korkuntu. Tam kulu yesi olarak dnyaya gzlerini yummutu.Ivan lyi, Petersburg'da eitli daire ve bakanlklarda grev yapm olan bir memurun basnn meslek yaam, nemli bir ii yrtemeyecekleri aka belli olduu halde, uzunitikleri mevki dolaysyla memurluktan atlamayan, bu nedenle de uydurma makamlar yan, onlar ok uzun sren yallklarnn son anna kadar yaatacak be alt binlik uydursanlarn meslek yaamnn bir benzeri olmutu. nc dereceden memur Ilya Yefimovi Gor sr gereksiz kuruluun gereksiz bir yesiydi.Ilya Yefimovi'in olu vard. Ivan Ilyi ailenin ikinci oluydu. En bykleri baka lt halde meslek yaam babasnnkinin ayns olmu, cretlerin kendi kendine yksee yaklamt. nc olu beceriksizin biriydi. Girdii btn ilerde bir terslikle kaetmesine gemiti. Gerek babas, gerekse aabeyleri, en ok da onlarn karlar nc ekle kalmyorlar, pek zorunlu olmadka onun adn dahi anmaktan kanyorlard. Aileni

babalar gibi bakentte bakanlk memuru olan Baron Gref'le evliydi.

102

Ivan Ilyi iin 'le phenix de la famille' derlerdi. Ne aabeyi gibi titiz ve souk, ne e kk kardei gibi akl bir kar havadayd. Onlarn ortas bir ey; zeki, afacan, caiydi. Kk kardeiyle birlikte Hukuk Okulu'na girmiler; teki beinci snftan kovuldokulu baaryla bitirmiti. Hukuk Okulu'nda nasl bir ocuksa, yaam boyunca da yle ekli, en, scakkanl, girgin, grevi sayd eyi sonuna kadar gtren bir adam... Onugrd ey, stlerinin grev saydklarnn aynsyd. Ne ocukken, ne de sonralar ba


6/28

lmutu; ama kklnden beri, a koan sinekler gibi, kendisinden yksektekilerin rn tavrlarn taknm, yaam grlerini benimsemi, onlarla yakn ilikiler kurmutyecanlar onda derin izler brakmadan uup gitmi, sonunda olgun, gururuna dkn bir dolmutu. Okulda ancak son snfa doru, sezgisiyle doruluuna inand liberal grlekuk Okulu'ndayken giritii birtakm hareketleri zaman zaman beenmez, bunlar yaparkenndisinden tiksindii bile olurdu. Ama sonralar, ayn hareketlerin byklerince de yapik kt gzle grlmediini anlaynca, kendisi bunlara iyi gzle bakmamsa bile, hepsinutmu, bir daha hibirini akhna getirip zlmemiti.

3) Ailenin medar iftihar, (.n.)

103

Hukuk Okulu'nu onuncu snf bir memur olarak bitirdikten sonra babasndan para isteyerek Charmer'e bir resmi elbise diktirdi, 'respice finem'4 yazl bir madalyonu zincirle kemerine takt, retmenlerine veda edip arkadalaryla Donon'da gzel bir yemek yedlyi, Hukuk Okulu'nda olduu gibi, grev yapt yerlerde de kolayca ilerini dzene yandan mesleinde ilerlerken, bir yandan da gnn gn ediyordu. Arada bir grevinin gearak ile merkezlerine gidiyor, hem stleri hem de astlaryla iyi geiniyor, zellikle kolniklerle5 ilgili davalara vlmeye deer bir drstlk ve titizlikle bakyordu.Gen oluuna, keyif dknlne karn greviyle ilgili konularda ok arbal, resmiilikilerinde ise en akrak, nkteci, terbiyeli, ho grl -evlerine aileden biriymip kt amiri ile karsnn syledikleri gibi- 'bon enfant'd.6 Bir tara ilinde ona dnla, sonra da bir kadn terzisiyle gnl ilikisi oldu. Oradaki asker birlie atanan

subaylaryla iki alemlerine katld, yemeklerden sonra uzak bir sokaa gittiler. Amiriyaranmak, hatta karsnn gzne girmek iin zel aba harcad zamanlar oldu, ama bu mun kabul ettii kurallara uygunluu dolaysyla

4) Latince'de 'her iin sonuna bak', (.n.)5) Ortodoks Kilisesi'nden ayrlarak ayinlerini eski usullere gre yapan mezhep yeleri, (.n.)6) Franszca'da 'iyi ocuk', (.n.)

104kt gzle baklamazd, olsa olsa Franszca u zdeyiin kapsamna girebilirdi: II fautse passe.7 Btn bunlar tertemiz ellerle, temiz gmlekler giyilmi olarak, Franszca klarak, en nemlisi de sekin bir topluluk iinde gemekteydi. Sekin bir topluluk iind

si dolaysyla da yksek memurlarca ho karlanyordu.van lyi bylece be yl hizmet etti, daha sonra grevinde bir deiiklik oldu. Yeni ular ortaya km, yeni yeni insanlara gereksinme duyulmutu.te van lyi bu yeni insanlardan biriydi. van Ilyi'e sorgu yargl grevi neriilde olmasna karn, kurulu dzenini bozup yeni bir dzen kurmak pahasna da olsa bunul etmiti. Dostlar onu yolcu etmeden nce hep birlikte satn aldklar gm bir sigartiler, van lyi yeni grev yerine uurland.van lyi zel iler memurluunda olduu gibi, sorgu yarglnda da ne istediini bintsndan ayrarak, kendini herkese saydrp herkesi sayarak alyordu. Yeni grevi eaha ilginti onun iin. Eski grevinde, mdrn kapsnda korkudan titreerek bekleen rinin ve kk memurlarn imrenen baklar arasnda, srtnda Charmer'in diktii k gsallayarak ieri girmesi, mdrle kar karya oturup

7) Franszca'da 'genleri ho grmeli', (.n.)

105

ayn ierken sigarasn tttrmesi ho bir eydi. Ama o zaman emrinin altnda bylesiOlsa olsa grev iin ilelere gittii zamanlar emniyet amiri ile anlamazla denlerrece saygl davranyorlard. Ivan Ilyi, emrinin altndaki bu birka kiiye nazik, hemarkadaa davranr, onlardan daha gl olduu halde, dosta, senli benli davrandn rdi. Ama byle davranabilecei kiilerin says ka taneydi ki? Sorgu yargc olduu zalu, en burnu havada kiileri avcunun iine aldn; balkl resmi kda yazaca bir


7/28

, burnu havada kiileri karsna sank ya da tank olarak getirebileceini, oturmalarsrece sorularna karsnda dikilerek yant verdireceini biliyordu. Ama o, yetkisinilanmyor, tam tersine davranlarn yumuatmaya alyordu. Yeni grevinin btn ekisyla birlikte, bunun etkisini yumu atabilme olanayd. Grevini yrtrken, zelliklda, konuyla ilgili olmayan ayrntlardan kolayca syrlmasn biliyor; konu ne denli kaa olsun, kendi kiisel grnden hi sz etmeden, davann kt zerinde yalnz d haemlisi de, btn teferruatlara uyulmasn salyordu. Bu tarz alma yeniydi. Ayrca, uygulamasna ilk geenlerden biri de Ivan Ilyi'ti. Ivan Ilyi sorgu yargc olarak yenile atannca yeni dostluklar, ilikiler kurdu; tavrn dei

106

tirerek kendini yeni bir kii olarak kabul ettirdi. II yneticileriyle arasnda epeycebir mesafe braktktan sonra adliye personelinden ve kentte yaayan zengin soylular takmndan iyi bir arkada evresi seti. Bu arada hkmetten pek memnun deilmi gibi tak, lml bir liberallii ve Batllama grn benimsedi. Ayrca giyim kuamnn in, sakalnn istedii biimde uzamasna gz yumdu.Yeni kentteki yaants da iyice dzene girmiti. Valiye cephe alan memurlar topluluu rine balyd, ayl da artmt. Burada oynamaya balad vist oyunu da yaantsna yi'in bir an neesini yitirmeden, uza grerek onayabilmesi, ou zaman oyunu onun kaalyordu. Yeni kentteki grevinin ikinci ylnda ileride kars olacak bir gen kzla a Fiyodorovna Mihel, Ivan Ilyi'in bulunduu topluluktaki kzlarn en zekisi, en ekicien gz alcsyd. teki elenceleri ve grev yorgunluklarndan sonraki dinlenmeleri dPraskovya Fiyodorovna ile hoa vakit geiriyor, sklmadan karlkl eleniyorlard

ken danslara katlrd, ama sorgu yarglna baladktan sonra dansa arada bir kalkaraman dansa kalkmam, hem pek dikkat de etmem, ama i iddiaya bindi mi, herkesten daha gzel dans etmesini bilirim," demeye getirirdi. Praskovya Fyodorovna'yla da, seyrek olarak, toplantlarn sonuna doru dans

107

ediyordu; ite daha ok bu danslar dolaysyladr ki gen kzn gnln kazanmay bildiasnda ak olarak belirmi bir evlenme tasars yoktu, ama gen kz kendisine k oluolarak dnmeye balad. Kendi kendine, "Sahiden, evlensem nasl olur?" diye sordu.Praskovya Fiyodorovna soylu bir ailenin, gzel, fazla drahomas bulunmayan bir kzydan Ilyi kendisine daha iyi bir e seebilirdi, ama bu da iyi saylrd. Kendi ayl vei kzdan da bir o kadar umuyordu. stelik Praskovya Fiyodorovna soylu bir aileden ge

len, canayakn, ho, ok da akl banda bir kzd. Ivan Ilyi'in Praskovya Fiyodorovnada onunla iyi anlat iin evlendiini sylemek ne kadar yanh olursa, onunla srf ebir birlemeyi uygun bulduu iin evlendiini sylemek de o kadar hakszlk olur. Ivan di dncelerine gre kararn verdi. Hem iyi bir kzla evlilik ba kuracak, hem de bn istediklerini yerine getirecekti. Dnd gibi de yapt.Dn hazrlklarndan balayp karsnn gebeliine kadar karlkl sevgi, yeni mobili amarlar arasnda geen ilk evlilik aylar Ivan Ilyi'in o kadar houna gitti ki o n iinde bulunduu ve kendi yaradlna has yaamnn bakalarnca da uygun karlananhavasnn evlilikle bozulmak yle dursun, daha da canlanacan dnmeye balad. Ama

108

snn gebeliinin ilk aylarndan sonra, hi beklemedii ve bir trl yakasn kurtarama

madk, edep kurallarna aykr, dayanlmas zor olaylarla karlamaya balad. Kars,urta yokken, kendi deyimiyle 'de gaite de cceur'8 yaamnn tadn tuzunu karyordu. urken onu kskanyor, ondan kendisine ilgi gstermesini istiyor, saa sola atyor, hon, kaba baz davranlarda bulunuyordu. Ivan Ilyi, nce, yaam karsndaki her zamankzik tavryla, bu can skc durumdan kurtulmaya alt. Byle davranmakla imdiye dek namamt. Karsnn suratszlm grmezlikten gelerek evine arkadalarn arp oyuir de kulbe ya da arkadalarnn evine gidiyordu. Bylece eski, kolay, elenceli yaanenilebilirdi.Ama bir gn kars at azn yumdu gzn, ona sylemediini brakmad; sonra da kocaptramaynda onu ayn biimde azarlamaya balad.


8/28

Karsnn dediklerini yapmad, yani onunla birlikte evde oturup ile doldurmad srgre son vermeyeceim anlayan Ivan lyi'in iine bir korku dt. Evlilik yaamnn, eeecek gnlerin, her zaman elenceli, huzur dolu olamayacam, tersine, huzurunu karabu du

8) Franszca'da 'gnlnce', (.n.)

109

rumdan kurtulmak iin k yollar aramaya balad. Grevinin Praskovya Fiyodorovna zbir etkisi bulunduunu biliyordu; ite bu yoldan, greviyle ilgili ykmllklerle karamaya, bylece bamszln korumaya karar verdi.ocuklarnn doumundan sonra ortaya kan, beslenme sorunlaryla ilgili baarsz denele bebein hem gerek hem hayali hastalklar, bu gibi durumlarda kendisinden ilgi beklnen, ama byle eylerden fazla anlamayan Ivan Ilyi'e bamsz yaantsn korumas konngel karyordu. Karsnn hrnl artp daha ok sinirlendike, o da, hayatnn aEskisine gre iinin zerine daha ok dyor, ykselme hrs gittike gzn buruyordEvliliinin zerinden br yl bile gememiti ki, bu hayatn kimi elverili yanlarnn slnda dayanlmas g, iinden klmaz bir ey olduunu anlad. zerine den borcu ecei edepli bir yaam srmek iin, greviyle olduu kadar eviyle de belirli ilikiler erektii kararna vard.Bu ilikileri kurdu. Onun evden btn istedii, karsnn ona verebildii kadar, yani i, ev kadnl ve yatak arkadalyd. En ok da, grnte bile olsa, toplumun snrkliyordu karsndan. Bunlarn dnda, ll hareket etme

110

sinden, onunla hoa vakit geirmekten baka arad ne vard ki! Bunlar bulursa halinulamayp da sertlikle ve azarla karlarsa, grevi evresinde kurduu kaln duvarl dorada huzur aryordu. Ayn kentte yedi yl kadar kaldktan sonra Ivan Ilyi'i baka birerkezine savc olarak atadlar. Yeni evlerine tandlar, paralar yetersizdi, bu yzdeevleri Praskovya Fiyodorovna'nn houna gitmedi. Aylklar eskisine gre biraz artmtlim yaam pahalyd, stelik ocuklardan ikisinin lm, aile iinde geen zaman Ivan zor bir hale getirdi.alkan bir memur olduu iin herkes Ivan IIyi'i beeniyordu, bu yzden yl sonra ptlar. Yeni grevler, bu grevlerin toplumun gzndeki nemi, istedii kiiyi mahkemeytabilme olana, kalabalk nnde rahat konumas ve ileri yrtmedeki byk baars

Birbiri stne ocuklar oldu. Praskovya Fiyodorovna'nn sinirlilii, hrnl arttkyi'in ailesiyle olan ll ilikileri onu karsnn hrnlndan koruyordu. Praskovyerlerinde balarna gelen btn felaketlerde kocasn sulu buluyordu. Kar koca araskonumalar, zellikle ocuklarn eitimi konusu, dnp dolap asl tartma nedeni olp dayanyordu. Zaten tartmalar, alevlenmek

111

iin frsat kollamaktayd; tek mutlu zamanlar, seyrek olarak gelip ksa zamanda snen vgi dnemleriydi. Bu dnemler, gizli dmanlk denizinde bir an iin karaya kp sonrak birbirinden iyice uzaklatklar ufack adalar gibiydi. Karsndan uzaklamasnn tuhm olmayp, tam tersine, ailesine kar tavrnn asl dayana olduunu kabul eden Ivan eye can sklmamaya balad. Durumu byle kabul etmese, zntden kendi kendisini ye

Btn amac, kendisini aile kavgalarndan uzak tutup bunlar her ailede grlebilecek ararsz bir biime brndrmek deil miydi? Evinde geirdii sreyi gnden gne ksaltada bakalarnn orada bulunduu bir zamana denk getirerek amacna eriiyordu. Artk onunemli ey greviydi. Yaantsnn btn zn almaya adamtk Bylece her eyi untediini mahvedebilme olana, mahkemeye girerken, kendinden aadakilerle konuurken gerek byklerinin gerekse kklerinin karsnda kazand baar, davay yrtmedekiiriyor; akamlar arkada toplantlar, yemekler, vist partileriyle birlikte gnlk yayordu. Yaants bylece, kendi istedii gibi, edep kurallarna uygun, ho biimde sr.Yedi yl daha bylece geip geti. Byk kz on alt yana girdi. Bir ocuklar daha


9/28

112

sorun olan kolejli olanla birlikte iki ocuklar kald. Ivan Ilyi, o ocuu Hukuk Okuermek istemi, Praskovya Fiyodorovna ise, tersine, koleje gndermiti. Kz evde ders alrak iyi yetimiti, br olan ise iyi okuyor saylrd.

III

Ivan Ilyi'in evlendii gnn zerinden tam on yedi yl bylece akp gitti. Bir gn, azurunu karacak, hi beklemedii tatsz bir olay bana geldii srada artk deneyimli n Ilyi istedii yere verilmeyi bekleyerek birka grev nerisini geri evirmiti. isteniversitesi bulunan bir kentte basavclkt. Yeni greve atanmay umarken, Goppe, bie nne geerek o yeri elinden ald. Ivan Ilyi buna sinirlendi, sitem etti, Goppe le,akn amiriyle takt. Bunun zerine bakanlktan ona kar souk davranmaya baladlar,eminde yine atlattlar. Bu olay 1880 ylnda geiyordu. Ivan Ilyi'in yaamndaki en zobudur. Bir yandan aylnn geinmeye yetmediini ilk kez fark ederken, te yandan herku unuttuunu, onunla ilgili ilerde kendisine byk hakszlklar yapldn, ama kimsediini anlad. Babas bile ona yardm etmek sorumluluunu unutmutu. Ivan Ilyi ylda lelik geliriyle normal, hatta mutlu bir hayat srdn varsayarak btn yaknlarnn o

113

haline braktklarn sanyordu. Yaplan hakszlklar, karsnn mrn trpleyip durm

girdii borlar sonunda, durumunun normalden ok uzak olduunu fark eden tek kii genendisi oldu. Parasal durumlarnn biraz dzelmesi iin, o yaz izin alarak hep birlikte kynnn oturduu kye gittiler.Kyde grevinden uzak kalan Ivan Ilyi, ilk kez can skntsn, hem de dayanlmaz bir ak, bu yaayn hi de istedii bir ey olmadna, birtakm kesin nlemler almak zamardi.Terasta geirdii uykusuz bir gecenin sabahnda Petersburg'a gidip ilerini bir hal yolna koymay, deerini anlamayanlar cezalandrmak iin baka bir bakanla gemeyi aklnkaynnn btn srarlarna aldrmakszn ertesi gn yola kt. Tek bir istei vard: lan bir grev almak. Ne herhangi bir bakanlkta gz vard, ne bir siyasal grte, ne gi bir ite... Btn istedii, ylda ona be bin ruble getirebilecek bir yerdi. Bunun ikalarda, denizyollarnda, mparatorie Mariya kurumlarnda,9 hatta gmrkte bile alater ki, be bin rublesini versinler, bir de deerini anlamayanlarn bakanlnda onu mu

rasnlar. Bu yolculuk, umulmadk, artc bir baaryla son buldu.

9) Hayr Dernekleri, (.n.)

114

Kursk'ta trenin birinci mevkiine F.S. Ilyin adnda bir tand bindi. Onun anlattnak valisi az nce bir telgraf almt; telgrafta bakanln yaknlarda bir devrim geireIvanovi'in yerine Ivan Semyonovi'in atanaca bildiriliyordu.Beklenen devrim, Rusya'nn yararndan ok Ivan Ilyi iin nemliydi, nk Piyotr vanoli ki dostu Zahar vanovi'i n saflara iterek ok iine yarayacakt. Zahar vanovi'ledi. Moskova' da haber doru kt. Petersburg'a gelir gelmez Zahar Ivanovi'i arayarak,dan, iyerinin bal bulunduu Adliye Bakanl'nda salam bir yer iin sz ald.

Bir hafta sonra karsna u teli ekti: "Zahar, Miller'in yerini ald. Bakan ilk frsatanmam salayacak."Ivan Ilyi, bu deiiklikler sayesinde, kendi bakanlnda, beklenmedik anda iyi bir megeiverdi. Arkadalarndan iki st dereceye ykseldii gibi, ylda be bin rubleden bain be yz ruble alacakt. Eski hasmlar ile bakanlna duyduu hnc unutarak mutlulIvan Ilyi, daha nce kimsenin tank olmad bir sevin ve neeyle kye dnd. Praskovnn da neesi yerine gelince aralarnda bar antlamas imzaland. Ivan Ilyi, Petersbla karlandn, ona dmanca davrananlarn yzleri kara knca yaltaklanmaya baladkandn,


10/28

115

hele hele onu Petersburg'da sevenlerin ne kadar ok olduunu anlata anlata bitiremiyordu. Praskovya Fiyodorovna inanmyormu gibi yaparak anlatlanlar sonuna kadar dinled. Kocasnn sylediklerine hi itiraz etmiyor, tanacaklar kentle yeni yerlerine yerlrlar yapyordu. Karsnn tasarlarnn kendi dnceleriyle tpatp ayn olduunu gn anlama ortam bularak, glgelenen yaamlarna eski neesini, tadn, dzenini verebimuduyla sevinmeye balad. Ivan Ilyi, kye ksa sreliine dnmt. Eyll aynn sonuce de, tara ilinden btn eyalarn getirdikten sonra smarlanacak, alnacak pek ok birlikte yeni evlerine yerletirmesi gerekiyordu. Bu kez gnlnden geirdii gibi ve kda tasarlad biimde dzenleyecekti evlerini. Btn ilerin yoluna girmesi, karsylaemeleri, ayrca onunla fazlaca bir arada kalmamalar evliliklerinin ilk yllarnda bilmeyen bir yaknlk kurdu aralarnda. Ivan Ilyi, ailesini de alarak hemen yola kmak i, ama ona ve ailesine kar birdenbire son derece akrabaca davranmaya balayan kayn ilkarsnn srarlarna dayanamad iin yalnz bana yola kt.Elde ettii baarlarn sevinci, karsyla anlam olmann verdii kvan yol boyunca edi. istedikleri gibi bir daire de bulunmutu. Eski tarzda, uygun, yksek tavanl ve geni bir konuk odas, almak iin kocaman bir salon,

116

karsyla kz iin ayrca odalar, olu iin ders alaca ayr bir oda; ksacas helyi evin dzenini de zerine ald. Duvar ktlarn kendi eliyle seti, evin mobilyasdan alarak beendii demelik bir kumala kaplatt, bunlara gnn anlayna uygun bir

in ii dendike hayalinde yaatt biime yava yava brnyordu. Btn iler yar da geti, Ivan Ilyi her ey olup bittikten sonra, evin gnn zevkine uygun, ince, kibair grn alacan anlamt. Akamleyin uykuya yatarken salonun alaca biimi gzletamamlanmayan konuk odasna baktka oca, ocan nne konulacak paravanay, etajeri,k ufak sandalyeleri, duvarlara aslacak tabaklar, tun biblolar tastamam yerli yerindgryordu. Bu ilerden anlayan olu Paa ile kz Lizanka'nn bunlar grnce nasl akabna samyordu. Herhalde bu kadarn beklemezlerdi. Odalara kibar bir grn vereniyi etmiti de ucuza alvermiti. Karsyla ocuklar artmak iin mektuplarnda yapdaha kt gsteriyordu. Bu iler onu ylesine alkoyuyordu ki grevini sevdii halde yedr etmez olmutu. Durumalarda bazen dalp gidiyordu, bu srada dz ya da kabartmalhangisinin perdelere daha ok yakacan dnyor olmalyd. Evin dzenlenmesi iin

117

iyice kaptrd iin odadan odaya kouyor, ikide bir eyalarn yerlerini deitiriyor,yeniden takyordu. Bir keresinde, durumu bir trl anlamayan duvar kaplamacsna ne istni gstermek iin merdivene trmand ama aya kayarak aaya yuvarland. Neyse ki evduundan bir yerlere tutunmu, yalnzca br bir dolap kapann kulpuna arpmt. Btti.Ivan Ilyi'in neesi yerindeydi; kendini her zamankinden daha din hissediyor, mektuplarnda on be ya genletiini yazyordu. Eyll aynda bitirmeyi dnd halde ilerma her ey istedii gibi olmutu; bunu yalnz o deil, btn grenler sylyordu. Aslngin olmayanlarn zenginlere benzemek iin aldklar eyalar ancak birbirine benzer. vai'inkinin olup olaca da buydu. O da, kendisi gibi orta halli insanlarn belirli kiie zenerek aldklar demelik kuma, abanoz mobilyalar, iekler, hallar, tun biblolakl koyulu birtakm bilinen eyalar almt. Btn bunlar, bakalarnnkine benzedik

yitiriyordu, ama gelin bir de ona sorun!...oluk ocuu istasyonda karlayp mumlarla prl prl aydnlatt eve getirdikten souak onlar nce iekle sslenmi sofraya, oradan da konuk odasna ve salona gtrncin az bir kar ak kald. Ivan Ilyi ok mutluydu; ocuklarn

118

vgsn yutarcasna dinliyor, sevinten az kulaklarna varyordu. O akam ay ierledorovna, sz arasnda merdivenden nasl dtn sorunca Ivan Ilyi gld, dmesiyle uunu syledi.


11/28

"Bouna sporcu dememiler. Benim durumumda bakas olsa bir yerini krard, bense azcum. Dokunursam aryor, ama geti artk; biraz morluk var, o kadar." Bylece yeni evlere yaamaya baladlar. Ama her zaman olduu gibi, iyice yerleince evin onlara yetmedir odaya daha ihtiya olduu anlald. Gelirleri de be yz ruble kadar eksik grnyorirlikte, gl gibi geinip gidiyorlard. Hele eyalar daha yerli yerine konmadan nce yae kadar tatlyd! Alnacak yeni eyler kyor, baka eyalar smarlanyor, evdeki eyalerek yeni br dzene sokuluyordu. Arada bir kar koca arasnda baz anlamazlklar kama ikisinin de durumlarndan genellikle memnun olmalar ve ilerin okluu byk kavgaordu. Her ey dzene girince biraz canlar sklmaya, bir eyin eksikliini duymaya bayse ki o zamana kadar yeni dostluklar kurulmu, yaamlar yeni ilikilerle dolmutu.Ivan Ilyi gndzleri mahkemede geirdikten sonra le yemeine eve geliyordu, evden doz ba armakla birlikte keyfine diyecek yoktu. (Masa rtsndeki, deme kumalarn

119

daki lekeler, perdenin eskimi kordonu gzne arptka sinirleri bozuluyordu. Nasl boki, hepsine teker teker emek vermiti!) Gnlk yaam, gemesini istedii biimde kolayl kurallara uygun olarak geiyor saylabilirdi. Saat dokuzda kalkyor, kahvesini ierkegazetesini okuyor, sonra resmi giysisini kuanp mahkemeye gidiyordu. Orada ise ekecei arabann hamutu hazrd, boynuna takveriyordu hemen. Davaclar, mahkeme ilmhaberldaki yazmalar, ak ve gizli oturumlar... ite btn bunlardan, davann drst olaraklleyecek, duygusallkla ilgili ne varsa hepsini karmak gerekiyordu, insanlarla grev rite bulunulmuyor, onlara ancak dava ile ilgili durumlarda yaklalyordu. Diyelim, bii gelmi, bir konuyu renmek istiyor. O iin sorumlusu olamayan Ivan Ilyi'in bu adama

eyecei bir eyi yoktu. Ama yle deil de balkl kda yazlabilecek trden konulardyorsa, resmiyet erevesi ierisinde elinden gelen her eyi yapacakt. Hem de i sahibirasnda dosta ilikiler varmasna, yani ona son derece nazik davranarak...Resmi balantlar kesilir kesilmez btn teki ilikiler de kesiliveriyordu. Yaamnn i blmn kiiliiyle ilgili olandan ayrma yetenei uzun yllar boyunca o denli gelistalkla kullanr duruma gelmiti ki arada bir gnln elendirmek iin grev ilikilernli davranlar mahsus birbirine kartrd oluyordu. Kendisine bylesine garip bir ni, gerektii anda yalnzca grevle ilgili alverii yerinde brakarak geri kalan keskonusunda kendisine olan sonsuz gveniydi. evresiyle ilikilerini yoluna yordamna uyaak, kolayca, kimseyi krmadan yrtmekle kalmyor, bu konuda byk bir ustalk da gsteDuruma aralarnda aym iip sigarasn tttrerek, biraz siyasetten, biraz gnlk illarndan, daha ok da atamalardan sz at olurdu. Ama orkestrada kendi alaca paremanlardan tm ak seikliiyle ayran bir virtz havasyla, eve yorgun argn dnerdi

erlere gitmi olurlard ya da evlerinde birileri bulunurdu. Koleje giden olu, hocasnenetiminde devlerini gn gnne yeniden gzden geirirdi. Ivan Ilyi'in keyfine diyecle yemeinden sonra konuk filan gelmemise, bazen sz ok edilen bir kitab okumayamleyin iinin bana geerdi; evraklar okur, verilen ifadeleri karlatrr, yasa kitrek ilgili maddeleri bulurdu. Bu alma gnl elendirici deilse bile can skc da dmad, kalkar vint oynamaya giderdi. Vint oynamad zamanlar yalnz bana oturmaktan yrsyla konumaktan iyiydi almak!...Ivan Ilyi'in byk zevki, toplumun ileri gelenlerinden birka kiiyi ararak onlarlale yemei yemekti. Onun bu le yemekleri de,

121

evlerinin konuk odalar nasl birbirine benziyorsa, kendi dzeyindeki ailelerin le ye

lerinin aynsyd.Bir gn evinde dansl bir akam toplants bile dzenledi, her ey kusursuz olmu, ok i; ne var ki sonradan pastalar, ekerlemeler yznden karsyla aralarnda byk bir kakovya Fiyodorovna, pastay bir ekerciden almakta srar ederek bir sr pasta getirmitplantdan sonra pastalar kalp ekerciye borlar krk be ruble tutunca kzlca kyamekovya Fiyodorovna kocasna 'bunak', 'mymnt' diyecek kadar ileri gitti. van lyi baeyle, 'boanmak', 'karsn brakmak' gibi laflar etti. Oysa ne gzel bir akam geirmin kiiler gelmi, van lyi 'zntm Al Benden' derneini kuran kadnn kzkardei Prans etmiti.van lyi'in grevinden duyduu mutluluk, tek bana tatt bencilce sevinler, toplu


12/28

gsteriten baka bir ey deildi. Onun asl sevinci vint masasnda oyundan ald sevlursa olsun, bandan geen can skc bir olaydan sonra, karsna oturakl, arbalynadklar ciddi bir oyuna balad m, skntdan eser kalmazd. Oyun drt kiiyle oynakt gelirse tadna doyum olmazd. Yedek beinci kiiyle oynamaktan zevk aldn sylbakayd. Sonra da akam yemeine oturulur, birer bardak arap iilirdi. Ufak

122

bir krla vint partisinden kalknca (byk bir kr pek houna gitmezdi) yaamndan ok ak uykuya yatard. te byle yuvarlanp gidiyorlard. Bulunduklar arkada evresi en erden olumutu. Evlerine nemli kiilerden de gelip giden oluyordu, genlerden de...Erkek tandklar konusunda van lyi olsun, kars ya da kz olsun ayn dnceyi paapon ii tabaklar asl konuk odasna trl trl vglerle doluan apaul akraba ve aetmiesine ayn zamanda yz evirip yakay syrmay bildiler. ok gemeden bu apaui iyice kesildi, Golovinlere sekin bir topluluk gelip gitmeye balad. Genler Lizankaya kur yapyorlard. En sonunda Dmitriy vanovi Petriev'in olu ve tek varisi olan srgc Petriev de evin gen kzyla ilgilenmeye balad. Hatta bir gn van lyi ile konuuldu: Acaba genleri bir araba gezintisine mi gndermeliydi, yoksa evde bir temsil mi vermeliydi?... Gnlk olaylar bylece srp gidiyordu. Fazlaca deien bir ey yoarndan memnundular.

IV

Hepsinin sal yerindeydi. van lyi arada bir azn tadnn bozulduunu, karnnn

123

tuhaf bir rahatszlk olduunu sylyorsa da, bunlar hastalk saylmazd. Ama terslik bnndaki rahatszlk arttka artt; henz bir ar haline gelmediyse bile, brnde birIlyi'in keyfi kamaya balad. Bu keyifsizlii gnden gne artyor, bir sredir aileden karlkl anlay ve huzur havas gitgide bozuluyordu. Bunun zerine kar koca sk sbaladlar; evde ne dirlik kald, ne dzen. Durumu bakalarndan glkle saklyorlardBu kavgalarn sonunda kar kocann hr grsz geirdikleri zaman adacklar seyreldikesefer Praskovya Fiyodorovna kocasnn ekilmez bir adam olduunu sylemekte hi de hakdi. Her eyi bytme alkanlyla, kocas gibi bir adam yirmi yldr ekmek iin anciini ileri sryordu. Kavgalarn hep Ivan Ilyi'ten kt doruydu. Hem de tam le da, orba imeye balarken patlak veriyordu anlamazlklar. Ivan Ily kah tabaklardan

krlmas, kah olunun masaya dirseklerini dayamas, kah kznn sa tuvaleti yzndenepsinde de Praskovya Fiyodorovna'y suluyordu.Praskovya Fiyodorovna balangta ayn biimde karlk vererek olmadk szler syledicas hep sofraya oturunca saa sola atyor, bunun yemek yemekten ileri gelen bir hastaolduunu anlayarak biraz yatt, hemen yemeini bitirip sesini kartmadan sofradan

124

kalkmaya balad. Kocasnn karsnda susmann yce bir davran olduuna inanan Praskhayatn zehir eden ekilmez bir adamla evlendii iin kendine acyordu. Kendisine aczamanla artt. Hatta kocasnn lmn bile dilemeye balad, ama geimleri iin gerekeeinden vazgeti. Parasal bakmdan ona bal olmas, lmnden sonra bile ondan kurtulas bu mutsuz kadn kocasna kar daha ok kin duymaya yneltiyor, kinini saklayp der

attka fkesi birikiyordu. Bir gn Ivan Ilyi'in gerekten haksz olduu byle bir ka, Ivan Ilyi sinirlerinin ok bozuk olduunu, ama btn bunlarn rahatszlndan ilerii. Bunun zerine, kars, hastaysa kendisini tedavi ettirmesini, bunun iin de hemen nr doktora grnmesini salk verdi.O da muayeneye gitti. Her ey bekledii gibi kt, zaten bundan bakas da olamazd. Ssi, doktorun-mahkemedeyken kendisinin de taknd- yapmack tavrlar taknarak urasndinlemesi, yant nceden hazr, hi gerei olmayan sorular sormas, 'Siz kendinizi bizgerisini dnmeyin' dercesine alm satmas -lkemizde kendinizi birilerinin eline brkknzda en iyisinin dnleceinden kukunuz olmasn- tpk mahkemelerde onlarn yapti'in mahkemede sanklar karsnda taknd tavr, imdi de nl doktor ona kar tak


13/28

125

Doktor, "unlar unlar sizde yle bir hastaln olduunu gsteriyor, ama falann falabu durumu dorulamazsa sizde falan hastalklarn bulunduunu dnmek gerekiyor," diyora Ivan Ilyi iin asl sorun, hastaln tehlikeli olup olmadyd. Ama doktor bu yersntndan hep kayordu. Ona gre bo bir soruydu bu, stnde kafa yormaya bile demezdibtn olaslklar dikkate almaktayd; bbrek kaymas m, midesinde lser mi vard; yok. Ivan Ilyi'le bu konular inceden inceye gzden geirerek krbarsak tkanmas ynna varan doktor, idrar tahlili sonunda eline yeni kantlar geince durumu bir daha inceleyeceim syledi. Ivan Ilyi de sanklarn sululuk durumunu tpk byle, hem de binaard bir biimde karara balamt. Kendi sanna cakayla, stelik neeli gzlerle bonun yapt gibi, kesin kararn vermi bulunuyordu. Ivan Ilyi doktorun kararndan due iyi olmadn, ama doktorun kendisi bata olmak zere kimsenin buna aldr etmediianlaynca byk bir aknla derek kendine acmaya, byle nemli bir konuda ilgisiin duymaya balad.Ama fkelendiini ona sezdirmeden ayaa kalkt, masasnn zerine vizite cretim koydu,k, "Biz hastalar mutlaka ok yersiz sorular sorarz," dedi. "Benim hastalm nasl birmli mi, deil mi, ltfen syler misiniz?"

126

Doktor, gzlnn zerinden tek gzyle ona sert sert bakt. Sanki bu bakyla, "Bak sorularn snrn zorlamaya kalkarsanz ben de sizi duruma salonundan karmak zorun

." demek istiyordu. "Size uygun bulduum kadarn syledim. Ileriki incelemeler bizi daa ok aydnlatacak." Doktor byle syleyerek Ivan Ilyi'i selamlad. Ivan Ilyi ar askntyla kzaa bindi, evine yolland. Yol boyunca doktorun sylemi olduu szleri n geiriyor, anlamn pek bilmedii etrefil bilimsel terimleri basit konuma diline ehastaln karmaya alyordu. Durumu kt myd, ok mu ktyd, yoksa nemli br, konumalarna baklrsa hi de i ac bir durumu yoktu.Sokaklarda ona her ey hznl grnyordu. Arabaclar, evler, gelip geenler, dkkanlaen derin bir hzne gmlm gibiydi. Brnde bir an olsun kesilmeyen, sar, ine gibiun belirsiz szleriyle birleince bambaka bir anlam kazanyordu. ine den yeni bir Ivan Ilyi arlarn dinlemeye balad.Eve gelince olan biteni karsna anlatt. Kadn kulak kesilmi dinliyordu. Ama daha koyarsnda, banda apkasyla kz ieri girdi: Annesiyle bir yere gideceklerdi. Kz kerak, babasnn anlatt can skc yky dinlemek iin sandalyeye iliti. Ama biraz s

127

dayanamayp kalkt, bunun zerine kars da dinlemekten vazgeti."Eh, bu duruma ok sevindim. Bak, gr ite, ilalarn dzenli almay ihmal etme. Reetrasim'i eczaneye gndereyim." Kars byle diyerek giyinmek iin odasna gitti. Henz dr soluk bile alamayan Ivan Ilyi, kars knca derin derin iini ekti. "Ne diyelim?de sandm kadar korkulacak bir ey yok."lalarn almaya, doktorun sylediklerini eksiksiz yapmaya balad. Ama idrar tahlilinra doktorun ilk syledikleri geerliliini yitirdi. Gerek tahlilde, gerekse bundan sonra yaplan incelemelerde birtakm deiiklikler, belki de anlalmazlklar ortaya ktr trl doktorla gremiyordu. Yaplanlar, doktorun ona aklad durumla taban tabanbir eyler daha eklemeyi unutmu, ya yalan sylemi, ya da ondan baz eyleri gizlemit

ne de sylenenleri aksatmadan yapyor, ilk zamanlar bundan byk bir rahatlk duyuyorduoktora muayene olal beri Ivan Ilyi'in balca ura, saln korumas iin doktoruharfine uygulamak, ilalarn almak ve bedenini gnden gne kemiren arlarna kulak veu. evresindeki insanlarn hastalklar, salk durumlar, onun en ok ilgi duyduu kongirdi. Yannda birilerinin hastalndan, lmnden, iyilemesinden, hele hele kendisinnzeyen bir hastalndan sz edilmeye grsn, hemen dikkat

128

kesiliyor, heyecann belli etmeden sorup soruturuyor, onu kendi hastalyla kyasly


14/28

arlar bir trl azalmak bilmiyordu. Gene de, Ivan Ilyi, durumunun daha iyi olduunne telkin etmek iin elinden ne gelirse yapyordu. Herhangi br eyden heyecanlanmade kendisini aldatabilmesi kolayd. Ama karsyla kavga edecek olsa, grevinde bir baarsa, vint oyununda eline kt kt gelse, hastalnn sknts olanca arlyla hembaarszlklara dayanr, kt gnlerin geip iyi gnlerin geleceine ynelik bir gvedi her trl aksaklk elini kolunu balayp onu umutsuzlua srklyordu. lerin byleaman kendine, "Yeni yeni balamtm, ilacn da ne gzel yararn gryordum. Nereden iye sylenip duruyordu... Karsna kan bu tersliklere, bann belas insanlara hrstelik bu fkenin onu yiyip bitirdiini biliyordu, ama kendisini bundan kurtarmaya gc etmiyordu bir trl, insanlara, evresinde olup bitenlere kzdka hastalnn artacae aldr etmemesi gerektiini kabul ettii halde tam tersini yapyordu. Huzurun, salok iyi geldiini bildii iin her yerde onu aryor, huzurunu karan en ufak olayda idan kyordu. Tp kitaplar okumas, baka doktorlara bavurmas ise aslnda ona en bn gne ktlemesi yle belirsizce

129

seyrediyordu ki bir gn ncesiyle karlatrnca aradaki ufak fark kendi kendisini aldengel olmuyordu. Ama doktorlara gittii zaman durumun ktletiini, hem de yldrm hye balyordu. Btn bunlara karn doktorlarn eiini andrmaktan geri kalmyordu.O ay baka bir doktora gitti, o da birincisinin sylediinin aynsn syledi, yalnz kaz deiik adan inceledi. kinci nl doktorla konumas van lyi'in kukularn, kbr ie yaramad. Bu doktor, hastalna bsbtn deiik bir tan koyarak ona iyileecuu sorularla, birtakm varsaymlarla adamcazn kafasn iyice kartrd. Bu arada,

kim onda baka bir hastalk bularak birtakm ilalar verdi. Ivan lyi bir hafta kadar alar ald. Ama bu srenin sonunda arlarnda bir hafifleme duymad, stelik hem nhem de sonuncusuna gvenini yitirdii iin daha byk bir umutsuzlua dt. Bir gn, taziz resimleriyle tedavi yaplan bir yerden sz etti. Ivan lyi kadn can kulayla dbyle bir eyin olabileceine inandn neden sonra fark ederek byk bir korkuya kapdine yle sylyordu: "Ben manen bylesine zayfladm m? Olacak ey deil! Brak bu sendini kuruntuya kaptrmadan bir doktor se de sk bir tedavi yolunu tut! Tamam, bu irada biter! Dndm gibi yapacam. Ka

130

fam fazla yormadan yaza kadar ok iyi tedavi olacam. O zaman neyin nasl olduunu gddte yer yok artk!..." Bunlar sylemek kolaysa da yapmak olanakszd. Bu arada arl

tarak brne sapland kald, ok da cann skyordu stelik. Aznn tad da iyice kaeliyordu. tah azalm, kuvvetten dmt. Artk kendisini kandrmak olana da kalmpyeni, korkun mu korkun, ok nemli bir eyin geldiini anlyordu. in kts, bunu evresindekiler ise ya anlamadklar ya da anlamak istemedikleri iin hibir ey olmamavranyorlard. Onu en ok zen de buydu ite! Ev halk, zellikle kars ile kz her a sk gezintilere karlarken bir trl van lyi'i anlamyorlar, ask suratl ve titibahatiymi gibi, iin iin ona kzyorlard. Her ne kadar bunu ona sezdirmemeye alylyi'in gznden hibir ey kamyordu. Evdekilere ayak ba olduunu, karsnn, hasarak onun yaptklarna, sylediklerine pek kulak asmadn anlyordu. ite karsnn ornek: Praskovya Fiyodorovna, ahbaplarna, "Biliyor musunuz," diyordu, "btn hastalargibi van lyi de doktorlarn sylediklerini tam tamna yapmaz. Bir gn damlalarn aen yemekleri yer, zamannda yatar; ama gzn biraz ondan uzaklatracak olsan, bir de

131

ilacn imeyi unutmu, mersinbal yemi (yemesi yasakt), vint masas banda saatinrmu."Can sklan Ivan Ilyi, "Ne zaman grdn?" diye baryordu. "Br kere Piyotr vanoviyapaym! Nasl olsa ardan uyuyamayacaktm...""Her neyse, sen bu gidile iyileemezsin. Bizi de bouna zyorsun."Praskovya Fiyodorovna'nn, kocasnn hastalyla ilgili olarak, gerek bakalarnn yanyalnzken ona kar taknd tavrn z, hastalnda asl kabahatin kendisine ait olk iin bana bu hastal kard yolundayd. Ivan Ilyi, karsnn isteyerek yle d


15/28

ilmek arlarn dindirmezdi ki!... Ivan Ilyi adliyede de kendisine kar tuhaf davranyor ya da yle sanyordu. Ona hep ok gemeden yeri boalacak bir adam gzyle bakyorlliyordu. Ya da arkadalar, ummad bir zamanda bana gelen ve gnden gne onu kemiresonunda nerelere kadar gtrecek korkun derdim aka konusu yaparak kuruntularyla alatmeye balyorlard. Kvrakl, akacl, ll davranlaryla on yl ncesinin Ivdaha ok damarna basyordu. Arkadalar geliyorlar, oyun oynamak iin masaya oturuyorGcr gcr ktlar datlyor, karolar karolarn yanma konuluyordu: Elinde tam yedi rtneriyle birlikte

132

oyunu ayor, sonra iki karoya ykseltiyordu. Daha ne isterdi? lem diyebilecei iin sesi, hop oturup hop kalkmas gerekmez mi?... Ama hayr, birden brndeki ince szy, szl hissediyor, lem dediine de diyeceine de bin piman oluyordu.Bam kaldrp oyun orta Mihail Mihaylovi'e bakyordu. Arkada canllyla elini manlarn kendisi almamak inceliini gstererek, pullar toplama zevkini Ivan IIyi'e blunu fazla ileri uzatmak zahmetine girmemesi iin pullar Ivan Ilyi'in nne doru iti. Ivan Ilyi, "Yoksa elimi ileri uzatamayacak kadar kuvvetten dtm m sanyor?" didnrken hangi kdn koz olduunu unutarak gereksiz yere koz istiyor ve ieri gen korkuncu da Mihail Mihaylovi'in ok zldn grd halde kendisinin buna pek aldn dnmek ise onu ldryordu.Ivan Ilyi'in ktletiini gren arkadalar, "Yoruldunuzsa brakalm... Siz biraz dinlard.Yorulmak m? Hayr, hi yorulmamt, partiyi tamamlamalar gerekirdi. Herkesin surat

kimseden t kmyordu. Ivan Ilyi, arkadalarnn suratszlna kendisinin neden ola onlar neelendirmek iinden gelmiyordu. Birlikte akam yemei yedikten sonra herkes ne dalyordu. Yalnz kalan Ivan Ilyi yaamnn zehirlendiini, stelik

133

imdi de bakalarnnkini zehirlemeye baladn, bunun da azalaca yerde gnden gnerdn anlyordu. Bu dncelerle, brndeki ar ve iindeki korkuyla yataa yatmak,mekti... Ama sabahleyin gene kalkmak, giyinmek, mahkemeye gitmek, yazp izmek, konumak gerekiyordu; eer gitmeyip evde kalrsa, her biri bal bana birer strap kaynat saatini evde geirmek zorundayd. Hem de kendisini anlayp yaknlk gsterecek bir kibulamadan, lmn eiinde tek bana yaayarak...

V

Bylece iki ay daha geti. Ylbandan nce bir gn kayn kageldi evlerine. O srada edeydi, Praskovya Fiyodorovna ise alverie kmt. Ivan Ilyi eve dndnde scakklma odasnda valizlerini aarken buldu. O ieri girerken kayn gzlerini dikmi, konubakyordu. Ivan Ilyi bu baktan her eyi anlad. Hatta kayn 'Ah' ekmek iin azn i zor tutmutu. Onun bu hareketleri, anlad eyi daha da pekitirdi. "Nasl, deimi" diye sordu. "Evet... Var bir deiiklik." Bunun zerine, Ivan Ilyi, kaynn d grr zorlarsa zorlasn, kayn hep

134

susmakta srar etti; Praskovya Fiyodorovna gelince de onun yanna gitti. Ivan lyi oda

a kapanp kapy arkadan kilitledi. Aynann karsna geerek kendisine bir kardan, bn uzun bakt... Karsyla ektirdikleri resmi aynadaki grntsyle karlatrd. AradSonra kollarn dirseklerine kadar svayarak kollarna bakt, tekrar yenini aaya invana oturup kara dncelere dald. Kendi kendine, "Brak bu dnceleri," diyerek ayaya yaklat. Orada bir dosya ap okumaya baladysa da yapamad. Kapy aarak salona aps kapalyd. Ayak ularna basarak kapya yaklat, dinlemeye balad.Praskovya Fiyodorovna, "Hadi canm sen de, bytyorsun!" diyordu."Ne bytmesi? Sen farknda deilsin. Adamn lp gittii baklarndan belli. Feri kar kocann?" "Kimse bilmiyor. Nikolayev (ikinci doktor) bir eyler dediydi ama, aklmdakalmad. Oysa Leetitskiy (nl doktor) bambaka eyler sylemiti." Ivan Ilyi kapd


16/28

asna doru gitti, yatana yatp dnmeye balad: "Bbreim kaym... Evet bbreim ni bir bir anmsad: Bbreinin biri yerinden koparak kaymt. Hayalinde bu bbrei yarmaya, yerine yerletirmeye alyordu. Hani bunu yapmak byle uzun boylu bir i de deele ben br Piyotr Ivanovi'e gideyim de," diye dnd.

135

Yakn arkada olan Piyotr vanovi'in iyi bir doktor arkada vard.van lyi ngra ald, arabay komalarn syledikten sonra hazrlanmaya balade baka zaman grlmeyen bir tatllkla, "Nereye, Jean?" diye seslendi.Karsnn sesindeki bu allmadk yumuaklk onu ileden kard. Yzn ekiterek bakktor bir arkada olan dostunun evine gitti. Onunla birlikte de doktora. Adam yerindebuldular, uzun uzun konutular. Doktor, kendi dncesine gre, hastann bedeninde olaeni bir kere anatomik, bir kere de fizyolojik adan inceleyince her eyi anlad. Krbabir ey, ufack bir ey vard. Ama iyiletirilmesi mmknd. Organlarndan birinin gcni artrdn m, bedeni makine gibi tkr tkr ilemeye balayacakt. van lyi yemeete ok neeliydi, durmadan konutu, can bir trl almak istemiyordu. En sonunda odahemen ilerinin bana oturdu. Dosyalar okuyor, yazp iziyor, ama geriye brakt velgilenecei nemli bir konunun onu bekledii bir an olsun aklndan kmyordu. almasemli konunun krbarsayla ilgili dnceler olduunu anmsad. Yakasn bu korkun d

10) Ivan'n Franszca sylenii, (.n.)

136

trmadan salona ay imeye gitti. Orada konuklar vard; konuuyorlar, piyano alyorlarrlard. Kzlarna kur yapan gen sorgu yargc da oradayd.Praskovya Fiyodorovna'ya baklrsa, van lyi o akam herkesten daha neeli geirmitine sorarsanz, krbarsayla ilgili dnceleri bir an olsun brakmamt yakasn. San izin alarak odasna ekildi. Hastalndan beri alma odasnn yanndaki blmede yaasna girince soyundu, eline Zola'nn bir romann ald. Ama bir trl kendini okumaya ordu. Hayalinde krbarsan isteine uygun biimde dzeltti. Btn organlar grevlee yaparak tkr tkr almaya baladlar. Kendi kendine, "Olaca zaten buydu, sadecedm etmek gerek," diye dnyordu. Bu srada ilacn anmsad. lacn etkisini, arynlemeye koyuldu."lacm akamdan almak, zararl eylerden korunmalym... Daha imdiden iyiletiimi, letiimi hissediyorum." Byle dnerek brn yoklad, dokununca armyordu. "Hibi

daha iyiyim imdi."Mumu sndrp yan yatt... Krbarsa dzeliyordu, hibir aksaklk yoktu... Ama, o penden gelen, inat, sinsi, kunt, rahatsz edici ary hissetmeye balad anszn. Aztatszlk... Yrei cz etti, zihni

137

kart. "Aman Tanrm! Aman!... Gene balad, gen... Bitmeyecek bu, hi bitmeyecek!..."bire durumunu baka bir adan grmeye balad. "Krbarsakm! Bbrekmi! Ne krbaBenm yaamm sz konusu burada. lmek ya da yaamak!... Sadm, salamdm, ama sona egidii durdurabiliyor muyum? Hayr! yleyse ne diye kendi kendimi kandryorum? lmektem benden baka kimsenin gznden kayor mu? lmm urada gn, hafta, belki de an sorurtalk aydnlkt, u anda karanlk... imdi buradaym, birazdan oraya gideceim... Ama

irdenbire rperti, soluu kesildi. Yalnz yreinin vurularn hissediyordu."Ben yok olursam ne kar? Hibir ey... Peki burada olmazsam nereye gideceim? lm, sa? Hayr istemiyorum..." Yatandan frlayarak mumu yakmak istedi; titreyen elleriyle a solu yoklarken mumu amdanla birlikte yere devirdi, kendisi de gerisin geriye yastrine ykld. Gzleri ak, yatt yerden karanla bakyordu. "Hibir eyin nemi yoklerin hibiri bilmiyor, bilmek istemiyor... Acyorlar, keyif sryorlar." Uzaktan, kapakaplarn tesinden en akrak kahkahalar, ark sesleri geliyordu. "Dnya umurlarnda r gn onlar da lecekler! Bugn ben, yarn onlar; bundan kurtulu yok!... Oturmu elen. Hayvanlar!..." fkeden boulacak gibiydi. Duyduu zntye,


17/28

138

ektii aclara dayanamyordu. "Bu korku... Herkesin bu korkuyu duymas olacak ey deie sylendi ve yataktan kalkt. "Doru yapmyorum, sakinlemeliyim. Her eyi ta bandandaha dnmeliyim." Dnmeye balad. "Evet... Hastaln balangc... Brme vurdu.inden gnler geti, balangta biraz szlyordu, sonra ar fazlalat, sonra doktorlauzluk, znt, gene doktorlar... Derken, adm adm uurumun kenarna geldim. Gten dkemik kaldm, gzlerimin feri kat. te lm gelip att, ben hl krbarsam daryorum. Oysa lm karmda... Yoksa lm m?" Yeniden korku sard benliini, boulacrek kibriti aramaya balad, bir dirseini komodine dayad Komodin eilmesine engel olu, kolunu actyordu. fkelenerek hzlca bast ve komodini devirdi: Kendisi de lmn hini bekleyerek, umutsuzluk iinde, soluk solua yataa dt.O srada konuklar evlerine gidiyorlard. Praskovya Fiyodorovna onlar uurlarken grltak ieri girdi. "Ne oldu?""Hi! Komodini devirdim de..." Kadn dar kt, mum getirdi. Ivan Ilyi bir kilometrerinden, sk sk soluk alyor, durgun gzlerini karsna dikmi bakyordu. "Ne oldu Jea

139

"Hi.... D..r..dm...""Ne desem bo. Zaten anlamaz ki!" diye dnd. Kars gerekten de anlamamt. Mumu yivedilikle dar kt. Bir bayan konuunu geirecekti. Dnd zaman Ivan Ilyi hep karak yatyordu. "Sana ne oluyor? Yoksa ktletin mi?" "Evet."Kadn ban sallayarak yanna oturdu. "Beni dinle, Jean. Bana kalrsa Leetitskiy'i e

dersin?"Bu, nl doktoru arp paray esirgememek demekti. Ivan Ilyi zehir gibi bir glmsemstemez," dedi.Kadn biraz daha oturdu, sonra yaklap alnndan pt.Ivan Ilyi, kars onu perken btn benliiyle ondan ireniyor, onu itmemek iin kendiyordu."Haydi hoa kal. Uyursun inallah." "Bilmem artk..."

VI

Ivan Ilyi lmekte olduunu gryor, byk bir umutsuzluk iinde rpnyordu. lmekte inanmakla birlikte, buna almak yle dursun, lmn nasl bir ey olduunu anlamyor,yordu. Kiesewetter'in mantk kitabndaki u akl yrtmeyi anmsad:

140

"Gaius bir insandr, insanlar lml olduklarna gre Gaius da lmldr." Ama Gaius iendisine gelince durum deiiyordu. Gaius bir insand, hem de sradan bir insand; srairi iin sonucun byle olmas doald. Kendisi ise ne bir Gaius idi, ne de sradan bir ; teki insanlardan ayr, bambaka biriydi. Annesiyle, babasyla, Mitya ve Volodya'syl1 br oyuncaklaryla, arabacsyla, dadsyla, mrebbiye Katenya'syla; ocukluunun, iinin sevinleri, anlar, heyecanlaryla Vanya12 idi o. Gaius, Vanya'nn o kadar ok gili mein topunun kokusunu bilir miydi? Gaius onun gibi annesinin elini per miydi?Gaius'un annesinin ipek entarisi de onun annesininki gibi tatl hrdar myd? Hukuk 'nda brek yznden ba kaldran Gaius muydu? Vanya gibi o da k olmu muydu? Onun gibilir miydi?

"Gaius gerekten lmldr, onun lmemesi iin bir neden yok; ama ben Vanya, Ivan Ilyiim... Btn duygularmla, dncelerimle herkesten ayrym. Benim lmek zorunda olmam abir ey. ok korkun bir ey olur bu!"Ivan Ilyi'in aklndan geen bunlard. "Benim de Gaius gibi lmem gerekseydi bunu bilir, iimden bir ey byle olacan bana

11) Oyuncak hayvanlar, (.n.)12) Ivan'n kklk ad. (.n.)

141


18/28

nceden sylerdi. Ama hi de byle olmad; ne ben, ne de arkadalarm, bamza Gaius'uy geleceini tahmin edebildik. Oysa imdi durum deiti... Olmaz byle ey! 'Olamaz' diama oluyor ite!... Nasl bir ey bu? Derinliine nasl inmeli?..." lm dncesini br; bu sama sapan, marazl dnceleri kendinden uzaklatrarak yerine doru ve salam ak istiyordu. Ama ayn dnceler, hem de dnce olmaktan syrlp bir gerek olarak gikiliyordu.Bunun zerine, bu dncenin yerine baka dnceleri ararak onlardan destek bulmayardeleyen eski dnme biimine dnyordu. in tuhaf, nceleri lm dncesini perdeln dnceler imdi ayn etkileri gstermiyordu. Son zamanda Ivan Ilyi'in btn ii, onoyalanma yollar aramak olmutu. Bazen kendi kendine, "iimle uraaym, eskiden btndururdu," diyor, btn kayglarn bir yana brakp mahkemeye gidiyordu. Orada arkadalaya dalyor; teden beri yapt gibi, insanlara aldr etmeyen, dnceli baklarla uran kalabal szyordu. Sonra, zayflayan ellerini mee koltuun kenarlarna dayayarketle arkadana doru eiliyor, dosyay nne ekip onunla fsldayor, sonra birden koltuunda dikilerek bilinen szleri sylyor, duruma balyordu.

142

Ama tam durumann ortasnda brndeki ar, davann nasl gittiine aldrmadan, sinsiordu. Ivan Ilyi hem kendini dinliyor, hem de 'lm' dncesini kafasndan kovmaya ale ar srp gitmekteydi; ta kesilen Ivan Ilyi'n gzlerinin snmt. Kendi kee soruyordu. O zaman, arkadalaryla kk memurlar, onun gibi yetenekli, dikkatli bir gcn nasl olup da ardn, yanl yaptm azlar bir kar ak, zlerek gr

maya alyor, durumay zar zor sonuna kadar gtryordu. Sonra, artk mahkemedeki aek istedii eyi ondan gizlemediini, mahkemedeki almasyla eskisi gibi 'ondan' kurtcan anlayarak zntyle evine dnyordu. in en kts ise 'o', Ivan Ilyi'i bir e'ona' dikip bakmas, 'ona' baktka da eli kolu bal, aclar iinde kvranmas iin kiyor, onunla oynuyordu. Bu zor durumdan kurtulunca, Ivan Ilyi baka avuntular, bakakaamaklar aryordu. Ama ksa bir sre onu kurtarr gibi olduktan sonra bunlar da, bttadan kalkmasalar bile, ie yaramaz hale geliyorlard. 'lm dncesi' karsna konantanmyormu gibi hepsinin stesinden gelip karsna dikiliyordu. Diyelim, son gnlerduu gibi, kendi eliyle dedii oturma odasna girerken cilal masann kysndaki bir di. Denmesi iin yaamn verdii bu odada -anmsadka143ii burkularak gler, nk hastalnn, derken brnn bu masann kesine arpmase eyler olmamalyd.

Ivan Ilyi, iziin neden meydana gelmi olabileceini aratrp bulurdu. Albmn tun m olabilirdi bunu. zene bezene dzenledii pahal albm eline alnca, kznn ve arcan sklrd. Resimlerin kimisi yrtlm, kimisi ters konulmutu. Ivan Ilyi resimle sokar, ssn kalkk kenarn dzeltirdi. Sonra aklna btn albmleri oradan kaldrpyelim ieklerin yanna koymak gelirdi. Bunun zerine ua arr, onun seslendiini rdma gelirdi. Ama onun fikrini beenmezler, kar karlard; o da kzar, barp ai, nk Ivan Ilyi 'onu' unutmu olurdu, o artk gznn nne gelmezdi. Ama eyalarnlknca hemen kars araya girer, "Brak canm, uaklar yapsnlar. Sonra gene bir yeriin," derdi. te 'o', engelleri ap birden gznn nnden geerdi, 'onu' bir an iin 'Onun' geip gittiini, bir daha gelmeyeceini umar, ama bir de brndeki ary dinleayn eyin szlayp durduunu anlard. 'Onu' kafasndan atamayacakt, ieklerin arkasordu. Btn abalar botu... "Doru mu benim urada, u eyalar uruna yaamm harcadrkun,

144

korkun olduu kadar anlamsz! Olamaz, olamaz! Ama gerek bu ite!..." Odasna ekilip anr, yeniden 'onunla' ba baa kalrd. Gz gze gelirlerdi... Ama 'onunla' yapacak biktu, yalnzca bakp bakp korkudan buz kesilirdi...

VII

Nasl olduysa oldu, ama bunun nasl olduunu kimse syleyemez; nk her ey adm adm,


19/28

dan ortaya kt. Hastaln nc aynda Ivan lyi'in kars, olu, hizmetiler, uabata da kendisi, onun artk bakalarn yalnz bir bakmdan ilgilendirdiini anladlamli sorun, onun makamn hemen boaltp boaltmayaca, evresindekileri varlndan te, kendisini de ektii aclardan ne zaman kurtaracayd.Geceleri gittike daha az uyuyordu. nceleri afyon veriyorlard, daha sonra morfin ineerine baladlar. Aclar gene de dinmek bilmiyordu. Yar uykuluyken duyduu skntl eni bir durum olarak iini rahatlatmt, ama sonralar ar kadar, hatta ondan daha oa balad. Doktorun tavsiyesine uyarak Ivan lyi'e zel yemekler piiriyorlard. Bunlatgide tatszlayor, gnden gne tiksindirici oluyordu. Aptese kmas iin zel dzenee her seferinde bir sr azap ekiyordu.

145

Pislikten, utan verici durumundan, kokudan, bu i olurken yannda bakasnn da bulunmdolay ii iini yiyordu. Neyse ki bu en pis ite talih Ivan Ilyi'in yzne glmt.asim yardm ediyordu.Gerasim, kent yemekleriyle semirmi, eli yz dzgn, temiz bir ky delikanlsyd. Aydn glerdi. Tertemiz Rus kyls klyla bu pis ii yapmas nce Ivan Ilyi'in ok tuhBir keresinde, oturaktan kalkp kendinde pantolonunu ekecek g bulamaynca, orackta bir koltua ylverdi. Korku dolu gzlerini, zayflktan kadidi km plak kalalyordu. O srada ieriye ar, ama gl admlarla Gerasim girdi. Ayanda kaln izmeleezinden bir nlk ve temiz basma bir mintan vard. Mintannn yenlerini svad iin gr aa kmt. eri girerken izmelerinin ho katran kokusunu ve taze k havasnGerasim, Ivan Ilyi'e bakmadan, besbelli hastay incitmemek iin yzndeki yaama sevin

gizlemeye alarak, oturaa yaklat. Ivan Ilyi zayf bir sesle ona, "Gerasim," diye Gerasim bir yanllk yapm olmaktan korkarak birden irkildi. Sakallar yeni kmaya be, gle, saf yzn hzl bir hareketle hastaya dndrd.

146

"Bir ey mi buyurdunuz, efendim?" "Belki ireniyorsundur, olum... Ne yapaym, kusura bkma..."Gerasim parlayan gzlerini ona evirdi, prl prl beyaz dilerini gstererek srtyomi? Ne yapalm, hastasnz..." Byle diyerek becerikli, gl elleriyle alt ii bssiz admlarla dar kt. Be dakika sonra ayn sessiz yryle geri dnd. Ivan Ildu. Uak temizleyip ykad otura yerine koyunca, "Gerasim," dedi. "Ne olur, uraya na yardm et." Gerasim yaklat

"Kaldr beni... Yalnz kalkamyorum... Dmitri'yi dar gndermemeliydim..." Gerasim yai, tpk yryndeki kendine gvenle onu kucaklayp becerikli, yumuak br hareketle u. Bir eliyle de pantolonunu yukar ekip tekrar oturtmak istiyordu. Ama Ivan Ilyi ona kendisini divana kadar gtrmesini syledi. Gerasim, sanki kollarnda ty tayormu incitmeden divana gtrp oturttu."Sa ol, olum. ok beceriklisin. Bu ileri ne kadar kolay yapyorsun!..." Gerasim yeniglmseyerek dar kmak istedi. Ivan Ilyi kendisini bu ocuun yannda ok rahat hr trl brakmak istemiyordu."Bak olum, u sandalyeyi ekiver ltfen. Hayr onu deil, tekini... yle ayaklarmnAyaklarm yksekte olunca rahatlyorum."

147

Gerasim sandalyeyi alarak hi grlt karmadan yere brakt, hastann ayaklarn bunun Ilyi, Gerasim ayaklarn yksee kaldrnca biraz rahatladn hissetti. "Hah, bak du!.. u yast da ayaklarmn altna koy bari." Gerasim bunu da yapt, ayaklarn birtna yastk koydu. Gerasim ayaklarn kaldrnca Ivan Ilyi daha da rahatlam gibiydi.aklarn yastn zerine braknca yeniden ktleir gibi oldu. "Gerasim, u anda iinn beyefendilerle nasl konuulacan renen Gerasim, "Hayr, efendim," dedi. "Yaplacn kald?" "Daha ne iim kalacak, hepsini yaptm. Yalnz yarna odun kracam, o kadarayalarm biraz yukarda tut... Olmaz m?"Niin olmasn? Tutarm."Gerasim, hastann ayaklarn kaldrd. van Ilyi bu durumda arlarn hi duymuyor gi


20/28

olacak?""Siz hi merak etmeyin. Onu da yetitiririz." Ivan Ilyi, Gerasim'e, sandalyeye oturarak ayaklarn tutmasn syledi, onunla konumaya balad. in tuhaf, Gerasim ayaklarkendisini ok iyi hissediyordu. Ivan Ilyi o gnden sonra Gerasim'i arada bir yanna urtmaya balad. O srada onunla konumaktan da zevk alyordu. Gerasim bunu, zorluk ek, istekle, byk bir sadelikle

148

yapyordu. Bakalarnn canll, salaml, dinlii, gc Ivan Ilyi'i incittii hadinlii zoruna gitmiyor, stelik onu yattryordu.Ivan lyi'i en ok zen, herkesin yalan sylemesiydi. Sanki lmek zere deilmi de yam, sinirlenmez, tedavi grrse her ey dzelecekmi gibi bir tavr taknyorlard. Oyrsa urasnlar durumun dzelmeyeceini, stelik arlarnn artp leceini ad gibi bi onun da bildii bu gerei rtbas ederek gzne baka baka yalan sylemeleri, ayrca bkatlmas iin onu da zorlamalar onu kahrediyordu. lmek zereyken evresini saran bu r ne kadar aalkt! lm gibi korkun, grkemli bir olay gnlk ziyaretler, ev eyaersinbal trnden olaan eylere indirgemeleri Ivan lyi'e byk bir azap veriyordubyle gzne baka baka yalan sylerken kimbilir ka kez, "Brakn artk u yalanlar! siz de biliyorsunuz, ben de. Hi olmazsa yalan sylemeyin!" dye baracak olmu, ama zaman kendinde bu gc bulamamt. Korkun, feci bir ey olan lme evresindekiler heir ey, hatta yakksz bir davran gzyle bakyorlard. Kalabalk bir salona girerkn bir adamm gibi tavr taknyorlard ona kar. Btn bunlar yaptran da, Ivan Ilyiskya uyduu nezaket kurallaryd. Ona kimse acm

149

yordu, nk durumunu anlamak isteyen tek bir Tanr'nn kulu yoktu. Yalnzca Gerasim heanlyor, ona acyordu. Bu yzden Ivan Ilyi yalnz Gerasim'le ba baa kald zamanlari hissediyordu. Gerasim sabahlara kadar uyumadan yannda kalr da bacaklarn tutarsa aar diner gibi oluyordu. "Siz merak etmeyin, beyefendi, ben sonra uyurum," diyorduGerasim.Bazen de birden bre senli benli konumaya balyordu: "Keke hi hasta olmasaydn. Yokhizmet etmekten kanr mym?" Yalan sylemeyen tek kii Gerasim'di; iin asln yalnlemeye gerek grmeden, eriyip giden efendisine aka acd ortadayd. Hatta bir kereIlyi onu yatmaya gnderdii srada, "Hepimiz lp gideceiz. Ne diye yardm etmekten deyivermiti. Gerasim bu szlerle, lmekte olan birine yardmdan kanmadn, bir gn

in ona yardm edeceini sylemek istiyordu. Bu yalanlardan baka ya da bu yalanlarn sou olarak Ivan Ilyi'i zen bir ey de kimsenin ona onun istedii gibi acmamasyd. ekap dnemlerinden sonra yle anlar oluyordu ki -bunu kendi kendine bile aklamaktan utaordu- biri ona acsn, hem de hasta bir ocua acr gibi acsn istiyordu... ocuklar gip avutulmay, okanmay, birilerinin banda oturup ona alamasn istiyordu. Yan bgca byle eylerin yaplamayacan bile bile istiyordu bunu...

150

Gerasim'le yaknl ona az da olsa bu merhameti salad iin onun yannda avunabiliyvan Ilyi alamak, okanmak ve banda alayanlar grmek istiyordu. Ama onu yoklamaya ada, mahkeme yesi abak'a alayp iini dkecei yerde somurtuyor; sert, hain bir tyargtaya gnderilen bir karara getirip grn iddetle savunmaya balyordu.

Ivan Ilyi'in son gnlerini en ok iindeki ve evresindeki bu yalan zehirliyordu.

VIII

Sabah olmutu, evet sabah olmutu zira Gerasim gitmi, yerine gelen uak Piyotr mumlarperdeyi atktan sonra grlt etmemeye alarak yavaa ortal toplamaya balamtPazar myd?... Hangi gn, hangi vakit olursa olsun, ne fark ederdi ki? Bir dakikack dnmeyen ldrc arlar; umutsuzca sren, gene de snmemi yaama istei; biricik gereaklaan korkun, iren lm ve evresini saran yalan... Bu durumda haftann, gnn, vaolurdu? "aynz getireyim mi efendim?" Ivan Ilyi, "Uak, dzeni srdrmek istiyor; b


21/28

leyin ay imeli..." diye dnd. "stemez!" diyerek kestirip att. "Divana gemek ist"

151

"Oday toplamas gerek. ocuun iine engel oluyorum; stelik pislik, dzensizlik kaynarahat brak beni!"Uak ortal toplad. van lyi elini uzatt. Piyotr hizmete hazr, koup yanna geldi var beyefendi?" "u saati..."Piyotr hastann uzansa alabilecei saati alp ona verdi."Sekiz buuk. Daha kalkmadlar m?" "Hayr efendim. Vasiliy vanovi (olu) okula gittiaskovya Fiyodorovna ardnz zaman uyandrmamz sylediler. Uyandralm m?" "Yok "Bir ay isem ne olur?" dedi kendi kendine. "ey... Getir bir ay!..."Piyotr kapya doru yrd. Ivan lyi yalnz bana kalmaktan korkarak, "Ne yapsam da alasam?" diye dnmeye balad. "Hah, ila isterim!""Piyotr, ilacm ver. Alalm bari, belki yarar olur."Ka alarak br yudum iti. Aznda ilacn o pek iyi tand, umut krc, i baylt! Btn bunlar sama, bo eyler..." diye karar verdi. "Hayr, hibirine inanmyorum aru ar yok mu ya!... Bir dakikack dinsin hi olmazsa!" nledi. Piyotr geri dnd. "Y. Git, aym getir!" Piyotr kt. Ivan lyi yalnz kalnca inlemeye balad; inlemesan ok,

152

iinin skntsndand. "Her gn ayn ey... Bitmeyen geceler ve gndzler... abuk olslacak ne? lm, karanlk?... Hayr, hayr! lm olmasn da ne olursa olsun!" Piyotr tepuu bir bardak ayla geri dnd zaman van lyi ona kim olduunu, niin geldiini anzun uzun bakt. Piyotr bu baklardan arnca ancak kendine gelebildi."Ha ay m getirdin?... Peki, koy uraya. Ama nce ykanmama yardm et, bir de temiz gver...Ivan lyi ykanmaya balad. Dinlene dinlene ellerini, yzn ykad, dilerini fralbakt. Aynada kendini grnce, zellikle salarnn solgun alnna yaptn fark ettleini deitirirken bedenine bakarsa daha ok korkacan bildii iin hep aynadan gzBunu da bitirdikten sonra sabahlm giydi, dizlerine battaniyesini rterek ay imek ltua oturdu. Bir an iin canlandn hissetti, ama ayn imeye balamt ki, gene bitirdi, sonra bacaklarn uzatarak yatt. Piyotr'u da gnderdi.Hep ayn eylerdi iindeki duygular... Kah bir umut kvlcm, kah umutsuzluk dalgalar

alyordu. Arlar ve can sknts arasnda deimeyen, ayn kalan bir dnya... Yalnzlydi. Birini armak istiyor, ama bakalarnn yannda daha kt olacan nceden

153

biliyordu. "Bari gene morfin verseler de kendimden gesem. Doktora syleyeyim de bulsun bir ey. Dayanlmaz buna... Dayanlmaz!" Bir iki saat byle geti. Birden bire bir sesi geldi dardan. "Doktor olsa bari!" Gerekten de doktordu gelen; canl, din, beve neeli. Yznn, "Sz bir eyden korkmua benziyorsunuz, ama imdi bunun aresine baibi bir duruu vard. Doktor bu tavrn burada skmeyeceini pek iyi bilmekteydi, ama biere taknmt bu tavr, bir daha da vazgemiyordu. Ziyaretlere giden birisinin sabahleiydii frakn karmamas gibi...Doktor onu canlandrmak iin ellerini ovuturdu. "dm. Hava ok souk. nce biraz s

Sanki i onun snmasndaym, sndktan sonra her eyi yoluna koyacakm gibi bir havyaklaarak, "Naslz bakalm?" diye sordu.Ivan Ilyi, onun, "Syleyin bakalm, u kk marazlarnz ne durumda?" diye sormak istbyle sormann yakksz kaacan dnerek sorusunu deitirdiini hissetti. Doktormusun?" der gibi bakt. Ama doktor onun bu bakn anlamazlktan geldi."Hep yle," dedi Ivan Ilyi, "ok aryor. Arnn bir trl nne geemedik... Baka b""Ah bu hastalar, siz hep bylesinizdir. Eh, artk snm gibiyim. Vcut sn titiz bi154olan Praskovya Fiyodorovna'ya bile syleyecek sz brakmyor. yleyse, merhaba." Byle


22/28

ek Ivan lyi'in elini skt. Deminki hoppaca tavrlarn brakarak, ciddi bir yzle harasna burasna vurarak dinledi.Ivan Ilyi btn bunlarn gz boyamaca, aldatmaca olduunu kesin olarak biliyordu. Ama r diz kp zerine doru abanarak kulan bir aaya bir yukarya koyduka, yznde beden hareketleri yaptka kendini bu iin zevkine kaptrd. Ivan Ilyi, tm bunlar, tnlar srf yalan sylemi olmak iin yalan syleyen avukatlarn rpnmalarn dinler gioktor, divann stne diz km, baka yerlerine vururken kapdan Praskovya Fiyodorovngiysisinin hrts iitildi. Praskovya Fiyodorovna, doktorun geldiini haber vermeditr'a kyordu. eri girip kocasn pt; yataktan kalkal ok olduunu, doktorun geamamsa, bunun bir anlamazlktan ileri geldiini anlatmak iin bir sr dil dkt. Ivi ona evirerek tepeden trnaa szd. Teninin beyazl, tombulluu, ellerinin, boynunts, hayat dolu gzlerinin lts yznden karsn ayplad. Btn benliiyle ondane dokunmasyla iinde kabaran nefret dalgasnn verdii acyla kvranyordu. Karsnn r olan tavr hi

155

deimemiti. Nasl bir doktor, hastalarna kar belirli bir tavr taknarak bunu hibmezse, o da kocasna kar deimez bir tavr taknmt. Szde van lyi gerekeni yapadr. Kocasn sevdii iin ona sitem etmektedir Praskovya Fiyodorovna... Ve bu tavrnn asla atmamaktadr. "Hi sz dinlemiyor. lacn vaktinde almyor. Hele yat biimi sayaklarn yukarda tutarak yatyor." Bunlar syledikten sonra kocasnn Gerasim'e ayya kaldrttn anlatt. Doktor, "Ne yaparsnz! Hastalarn aklna bazen byle sama so grmeli..." gibisinden, yar alayc yar acyan bir glmseyile glmsedi.

Doktor, muayenesini bitirince saatine bakt. O srada, Praskovya Fiyodorovna, van Ilyi'e, o kzsa da kzmasa da bugn nl doktoru eve ardn, Mihail Danilovi ile (mlan doktorun ad buydu) durumu grp bir karara varacaklarn syledi. "Rica ederim, senin iin, yani durumu iyice anlamak iin yapyorum." Kadn bunu alayc bir sesle syn her eyi onun iin yaptn, bu yzden ona itiraz hakk tanmadn hissettirmek iskarmad, yzn buruturmakla yetindi. evresini saran yalan a yle karp birbirlana ak olsun! Kars onun iin yapar grnd eyleri salt kendisi iin yapyordu,

156

n ak ak sylyordu. Ona gre, yaplan bu olaanst eyler kocas tarafndan tmGerekten de, saat 11.30'da nl doktor geldi. Yeniden dinlemeler balad, nce van Ilnnda, sonra baka bir odada ciddi tartmalar oldu; tekrar bbrei, krbarsa gr

erken takndklar tavr yle tumturaklyd ki zavall van Ilyi'in aklndan bir an olele (lmkalm meselesi) unutulmu, bbrekkrbarsak tartmas yeniden alevlenmiti. e nl doktor, ilevini yerine getirmeyen bu organlarn zerine atlp ikisini de zorlard neredeyse.nl doktor, ciddi ama umut verici bir yzle, gitmek iin izin istedi. van lyi korkuutla parlayan gzlerini doktora evirerek iyileme olaslnn bulunup bulunmadn unun zerine doktor, kesin bir ey sylememekle birlikte, byle bir olasln bulundui. van lyi'in doktoru uurlarkenki umut dolu bak yle ac doluydu ki doktorun vizrmek iin odadan kan Praskovya Fiyodorovna alamaya balad. Doktorun yreklendirici n etkisi uzun srmedi. Gene ayn oda, ayn tablolar, perdeler, duvar ktlar, ila io arl beden... van lyi incelemeye balad. ne yaptlar; uykuya dald.Kendine geldii zaman ortalk kararmaya balamt. Yemeini getirdiler. Et suyuna orb

157

zorla birka kak alabildi. Sonra gene ayn eyler, gene karanlk akam.Yemekten sonra saat 7'de odasna Praskovya Fiyodorovna geldi. Akam elencesine katlackm gibi giyinmi, iri gslerini korseyle skmt. Yznde pudra izleri vard. Sabaiyatroya gideceklerini sylemiti. Yabanc bir sanat olan Sarah Bernhardt kentlerinde. Ivan Ilyi loca almalarn srarla sylemi, onlar da almlard. Ama sonra o bunu ungiyimli hali gcne gitti. ocuklar iin estetik ve eitici bir ey olaca dncesiytroya gitmelerindeki srarn anmsaynca bouna gcendiini anlad ama belli etmedi. Pyodorovna ieriye halinden memnun, ayn zamanda sulu bir tavrla girmiti. Kocasnn y


23/28

rdu, salk durumunu sordu. Ivan Ilyi, karsnn bunu durumunu renmek iin deil, lasorduunu biliyordu. nk kadnn, kocasyla ilgili renecek bir eyi yoktu artk. IvPraskovya Fiyodorovna aslnda kocasna bir ey sylemek iin gelmiti oraya: Loca alnElen, kzlar ve Petrev (kzlarnn nianls olan sorgu yargc) gitmeseler, evdenar yalnz balarna brakmak uygun kamayacakt. Byle bir zorunluluk kmasa kocasnotururdu. O evde yokken doktorlarn dediklerini yapar myd? "ey... Fiyodor Dmitriyev(kzlarnn nianls) seni yoklamak istiyordu. Gelsin mi? Lizanka da..." "Gelsinler."

158

stnde ak bir giysiyle krpe bedenini tm plaklyla sergileyen kz girdi ieriysonsuz aclar iinde kvranrken kz krpe bedenini gzler nne seriyordu. Salam yaen kamayan Liza, mutluluunu glgeleyen her trl hastala, straba, lme di biliypoul tarz' kvrlm, farkl bir gen olan Fiyodor Dmitriyevi de girdi ieriye. Damarzun boyunlu beyaz yakalm smsk sarmt. Kolal kocaman bir gsl, kuvvetli kaantolonu vard; beyaz eldivenli elinde silindir apkasn tutuyordu.Fiyodor Dmitriyevi'in arkasndan kolejli olu da gizlice ieriye szld. Zavallck ymi giysi giymi, ellerine eldiven takmt. Gzlerinin altnda, Ivan Ilyi'in anlamn morluklar vard.Ivan Ilyi oluna kar her zaman sevgi duyard. ocuun rkek, acyan bak korkuntubaka durumu yalnz o anlyor, babasna yalnz o acyordu belki de. Hepsi oturdular, gerdular. Sonra ortala bir sessizlik kt. Liza annesinden drbnn istedi. Ana kz ae koyduklar konusunda ufak bir az dala kt. Tatsz bir durum dodu.Fiyodor Dmitriyevi, Ivan Ilyi'e Sarah Bernhardt' seyredip seyretmediini sordu... Iv

n Ilyi nce sorularn anlamamt. Sonra, "Hayr," dedi. "Siz seyrettiniz mi?"159

"Evet, Adrienne LecouvreurMe." Praskvya Fiyodorovna, artistin zellikle falanca piyeste gzel oynadn syledi. Liza buna kar kt. Artistin oyununun incelii, gereki konumalardan biri balad. Konumann ortasnda, Fyodor Dmitriyevi, Ivan Ily'e n sustu. tekiler de sustular. Ivan Ilyi, l l gzlerini nne dikmi, anlalacai de garip bir durum iindeydiler. Bunu dzeltmek gerekiyordu, ama nasl? Ne yapp etmei, ortala ken bu suskunluu bozmalyd. Kimse bu ii zerine almyor, nezaket yalanarak gerein ortaya kaca korkusuyla sesini karamyordu. lk olarak Liza davranp. Herkesin yreinde duyup aka syleyemediini azndan karverdi. Babasnn arma"Eh, gideceksek gidelim. Vakit geldi," dedi. Yalnz ikisinin bildikleri bir ey dol

aysyla nianlsna hafife, anlaml anlaml glmsedi. Sonra giysisini hrdatarak kn hepsi kalktlar, vedalap ktlar.Onlar gidince Ivan Ilyi sanki birden hafifledi. Yalan da onlarla birlikte gitmi, ama geriye ar kalmt. Ayn ar, ayn korku, durumu ne arlatryor, ne de iyiletastalnda deien bir ey yoktu... Gene dakikalar dakikalar, saatler saatleri kovalaad. Bitip tkenmek bilmeyen zamann ak ve korkun son...

160

Piyotr'un sorusuna karlk, "Evet, Gerasim'i gnderin," dedi.

IX

Kars gece ge vakit dnmt. Hastay uyandrmamak iin parmaklarnn ucuna basarak kse de Ivan Ilyi onun geliini duydu, gzlerini amasyla kapamas bir oldu. Kadn, Gergnderip kocasnn banda kendisi kalmak istiyordu. Ivan Ilyi gzlerini at hemen. "z." "ok aryor mu?" "Arrsa ne kar..." "Afyon al bari..."Raz oldu, afyon hap yuttu. Praskvya Fiyodorovna dar kt.Saat e kadar vakit azap verici bir dalgnlk iinde geti. Onu, sanki her tarafn sanlk, uzun bir uvala sokmaya alyorlar; durmadan taktklar halde bir trl iled. Bu durum korkun aclar iinde uzayp gidiyordu. Ivan Ilyi bir yandan korkuyor, bidan da uvala girmek iin debelenip rpnarak onu itenlere yardm ediyordu. Byle deben, birdenbire kurtularak yere dt, kendine geldi. Gene ayn Gerasim ayak ucunda oturm


24/28

sessiz ve sabrl, uyuklayp duruyordu. Kendisi ise ayanda oraplar, bitkin bacaklarim'in omuzlarna dayam

161

yatyordu. Hep ayn abajurlu mum, dinmek bilmeyen ar...Fsltyla, "Sen git Gerasim..." dedi. "Zarar yok... Otururum." "Hayr,git."Bacaklarn indirdi, kolunun stne yan att. Kendisine ok acyordu... Gerasim'in bitigitmesine kadar zor bekleyerek ocuk gibi hngr hngr alamaya balad. Zavalllnsanlarn, Tanr'nn acmaszlna, belki de Tanr'nn yokluuna alyordu... "Btn buburaya getirdin? Ben ne yaptm da bana bu aclar ektiriyorsun?..."Sorularna yant beklemiyordu. Yant alamayaca iin de alyordu. Arlar gene deprer, kimseyi yardma armyordu. Kendi kendine "Haydi, daha vur!... Ne duruyorsun? Vurs!... Ama neden? Ben sana ne yaptm?..." diyordu.Sonra sustu, yatt. Yalnz alamas deil soluk almas bile durdu; dikkat kesilip dinyuldu. Dinledii ey, bir ses ya da bir konuma deildi; ta derinden gelen dncelerinnliyordu sanki. "Ne istiyorsun?"Ruhu ona aka byle sesleniyordu. "Ne istiyorsun? Ne istiyorsun?" diye steledi birkadaha.O zaman Ivan Ilyi, "Ne mi istiyorum? A ekmemek. Yaamak," dedi. Sonra yeniden dinlee balad. yle dikkatli

162

dinliyordu ki ary bile hissetmez olmutu. Ruhunun sesi, "Yaamak m? Nasl yaamak?"uyordu."Eskiden nasl yayorsam yle. Rahat, tatl..." "Eskiden rahat, tatl m yayordun?" yalinde tatl yaantsnn en iyi zamanlarn gzden geirmeye balad, iin tuhaf, taanlar imdi ona eskisinden ok farkl grnyordu. ocukluu dnda yaamnn en zevkiti. Yalnz orada, ocukluunda, gerekten tatl olan, yeniden dndrlebilse yaamaktey vard. Ama bu zevkleri tadan adam o deildi artk... Sanki baka birine ait anlarar. Bugnk Ivan Ilyi iinse, o zaman erin sayd her ey imdi gznde eriyor, ouukluundan uzaklap bugne yaklatka sevin diye bir ey kalmyor ya da sevin olma yordu. Bu dnem Hukuk Okulu'yla balyordu. O zaman gerekten tatl olan bir eyler varde. Nee vard, arkadalk vard, umut vard... Ama st snflarda bu tatl anlar iyicdu. Sonra, valinin yannda ilk grevi srasnda yeniden gzel bir dnem balyordu. Anclyi'i bu dnemde en ok heyecanlandran, bir kadnn sevgisiyle ilgili anlard. Sonra

ryor, iyi zamanlar yeniden azalyordu. Daha sonra bsbtn azalyor, bylece gitgideHi beklemedii anda kagelen evlilik, karsnn yapmack davranlar... Ve o ldrc

163

istei, o para hrs; bylece geen bir, iki, on, yirmi yl... Yllar ilerledike arla ok biniyordu. Meer baarl bir yolda yrdn sand halde baarszla doru rekten de yleydi. "Bakalarnn gznde iyi yayor grnrken hayat ayaklarmn altde lmeye hazrlan bakalm." Ama bunun anlam ne? Neden byle oluyor? Olamaz, yaam banlamsz, bylesine irkin olamaz! Yaam bylesine irkin ve anlamszsa, bu, lmek iimi?... Baka br i var bunun iinde..."Belki de gerektii gibi yaamadm?" diye geldi aklna. Kendi kendine, "Ama nasl olur,r eyi gerektii gibi yaptm," dedi. Sonra yaam ve lm bilmecesinin bu biricik zm

ir eymi gibi hemen kafasndan uzaklatrmaya alt. "Peki, imdi istediin nedir? Yk? Mahkemedeki mbairin, 'Mahkeme balyor,' diye bard zamanki gibi mi?" "Mahkemeeme balyor," diye steledi kendi kendine. "Al ite sana mahkeme!" "Ama ben sulu deidiye bard fkeyle. "Niin yapyorsunuz bunlar?" Alamay kesti, yzn duvara dndbalad: "Nedendir bu korkun aclar? Nedendir? Ha?" Ne kadar dnrse dnsn, soruler zaman olduu gibi, gerektii biimde yaamad aklna gelince hemen doru

164

yaadnda direterek bu garip dnceyi zihnnden kovuyordu.


25/28

X

ki hafta daha geti, Ivan lyi divandan kalkamaz olmutu. Yataa yatmak istemedii ieridir divanda yatyordu. Yz duvara dnk, bir yandan bitmek tkenmek bilmez aclar ir yandan da kafasnda yer etmi olan dnceye yant aryordu. Neydi bu? Yaklat edu? iindeki ses, "Evet doru," diye karlk veriyordu. "Peki, ya bu arlarn ne gerei, yle ite!..." Bundan baka bir yant yoktu... Hastal ortaya kp doktora ilk gvan Ilyi'in yaam ruhsal olarak birbirinin tersi iki duruma ayrlmaktayd. Nbetlee n bu iki durumdan birinde, anlalmas g, korkun lm umutsuzluk iinde beklerken; de doan bir umut kvlcmyla bedeninin her trl kprdanm ilgiyle izliyordu. Gze iin, devini yapmayan bbrei ya da barsa geliyor, bazen de bir trl etkisindenalmaz, korkun lm dnyordu. Bu iki ruh durumu hastalnn balangcndan beri Ama hastalk ilerledike bbrekle ilgili dncesi daha ok dsel, kukulu bir hal alvram ise gitgide gereklik kazanyordu.

165

ay ncesiyle o anki durumunu karlatrp adm adm lme gittiini dnmesi, btnyordu. Kalabalk bir kentte, dostlar arasnda, ailesinin iinde olduu halde, Ivan In zamanlarn korkun bir yalnzlk iinde, yzn divann arkalna dndrp yalnzcanzlk ne denizin dibinde, ne de yerin altnda bulunabilecek trdendi. Bu koyu yalnzlemiin btn hayallerini birbiri ardna gznn nne getiriyordu. Ama ne zaman hayalegnlerle ilgili olandan balayp en uzaktakilere, ocukluk gnlerine varp dayanyordu

emeinde verdikleri kuru erik hoaf m geldi aklna, hemen ocukluunda yedii buruukriini, eriin kendisine zg tadn, ekirdeine kadar yiyince aznn salyayla dolmasda, srayla, o dnemin bitmez tkenmez anlar birbirini kovalamaya balyordu: Dadsoyuncaklar... Ivan Ilyi kendi kendine, "Bunlar brakalm... ok ac..." diyor, yenik yaamna dnyordu. Divann arkalnda bir dme, sahtiyan kaplama krklar, derkhem de dayanksz... Onun yznden az m kavga ettik?... Ama babamzn yrtlan antaso yzden kan kavga da bir bakayd... Kavga ettik diye babam bizi odaya kapatm, annice brek getirmiti..." diye dnerek yine ocukluuna gidiyor, gene ac eyler anmskendinden

166

uzaklatrp baka eyler dnmeye alyordu.

Anlar zihninde birbirini kovalaya dursun, bir yandan da hastalnn nasl balayp geordu aklna. Zamanda gerilere gittike yaama gc artyordu. Yalnz yaama gc deil,erin says da oalyordu. Daha dorusu bunlar birbirine karyordu. "ektiim aclarak yan kalmad," dedi kendi kendine. Ta gerilerde, hayatn balangcnda, aydnlk birrd; ondan bu yana her ey gittike hzlanarak karanla gmlyordu. "lme olan uzaklrantl bir hz..." diye dnd. Hz artarak den bir tan grnts sapland zihnaclarn en korkuncu olan bir sona doru takla atarak uuyordu. "Ben de uuyorum..." dgeirdi iinden.Ivan Ilyi rperiyor, debeleniyor, bu gidie kar koymak istiyordu. Ama artk kar koliyordu. Baka baka yorulduu halde, gznn nndekine bakmaktan kendini alamayarak divkalna bakyor, tepetaklak dtkten sonra korkun bir arpmayla parampara olaca aonulmaz," diyordu. "Ama en azndan nedenini anlayabilseydim! Bunu da yapamyorum...Gerektii gibi yaamam olsaydm aklm yatard. Byle bir eyi nasl kabul ederim?" Iv

gerilere gidince yaamnn geleneklere, greneklere, nezaket kurallarna uygun getiin

167

"Byle bir ey olamaz!" diyordu. Bir yandan da glmsyordu. Sanki birisi bu glmsemeyanacakt. "Akl almaz bir ey! Aclar, lm... Neden?"

XI

Bylece iki hafta daha geti. Bu srada hem Ivan Ilyi'in, hem de karsnn istedikleri


26/28

bekledikleri bir ey oluverdi. Petriev, kzlarn resmen istedi. Bir akamst gereErtesi sabah Praskovya Fiyodorovna, Petrig

Documents

Lev Nikolayeviç Tolstoy _ Ivan İlyiç’İn Ölümü