LIBËR PËR MËSUESIN FIZIKA 11 (bërthamë)

LIBËR PËR MËSUESINFIZIKA 11

(bërthamë)

Perla Xhani

BOTIME

BOTIME

Të gjitha të drejtat janë të rezervuara © Pegi 2012Të gjitha të drejtat lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht të zotëruara nga shtëpia botuese

“Pegi” sh.p.k. Ndalohet çdo riprodhim, fotokopjim, përshtatje, shfrytëzim ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar pjesërisht ose tërësisht pa miratimin paraprak nga botuesi.

Shtëpia botuese: Tel: 042 374 947 cel: 069 40 075 02 [email protected] i shpërndarjes: Tel/Fax: 048 810 177 Cel: 069 20 267 73

Shtypshkronja: Tel: 048 810 179 Cel: 069 40 075 01 [email protected]

Përmbajtja

Plani mësimor ......................................................................................................4

Kreu IDukuritë elektrike................................................................................................11

Kreu IIRryma elektrike...................................................................................................24

Kreu IIILëkundjet dhe valët............................................................................................34.Kreu IVMagnetizmi.........................................................................................................48

Kreu VOptika valore.......................................................................................................58

Kreu VIFizika moderne....................................................................................................68

I. D

UK

UR

ITË

ELEK

TRIK

EII

. RRY

MA

ELE

KTR

IKE

III.

LËK

UN

DJE

T D

HE

VALË

TIV

. MA

GN

ETIZ

MI

V. O

PTIK

A V

ALO

RE

VI.

FIZI

KA

MO

DER

NE

13 o

rë15

orë

9 or

ë12

orë

11 o

rë12

orë

(7T,

3U

, 1P,

1D

K, 1

Pr)

(9T,

3U

, 1PL

, 1P,

1D

K)

(5T,

2U

, 1PL

, 1Pr

)(7

T, 2

U, 1

PL, 1

Pr 1

DK

)(6

T, 2

U, 1

PL, 1

P, 1

DK

)(8

T, 2

U, 1

P, 1

Pr)

PL

AN

I M

ËS

IMO

RL

ËN

DA

: FIZ

IKË

Kla

sa: X

I (b

ërth

amë)

Pro

gram

i sin

teti

k

36 ja

vë m

ësim

ore

x 2

orë/

javë

= 7

2 or

ë gj

ithse

j

5

1

I. Duk

urit

ë el

ektr

ike

(13

orë)

Në

përf

undi

m të

kla

sës s

e 11

-të

nxën

ës/i-

ja:

· Të f

orm

uloj

e kup

timin

fizik

të:

ngar

kesa

ve el

ektri

ke, n

gark

esa el

emen

tare,

ligji

i ru

ajtje

s së n

gark

esës e

lektri

ke, l

igji i

Kul

onit,

fu

sha

elekt

rosta

tike,

parim

i i m

bive

ndosj

es së

fush

ave,

kons

tant

ja el

ektri

ke ε 0.

Vija

t e fo

rcës s

ë fu

shës

elekt

rike,

ngar

kesa

pro

ve ve

ktor

i E i

fush

ës ele

ktrik

e, pu

na e

forca

ve të

fush

ës ele

ktrik

e, po

tencia

li, d

iferen

ca e

poten

cialit

, sip

ërfa

qe ek

uipo

tencia

le, en

ergji

a po

tencia

le ele

ktrik

e, ka

pacit

eti el

ektri

k, k

onde

nsat

ori,

ener

gjia

e fus

hës e

lektri

ke, v

olt fa

rad,

kul

on.

· Të s

kico

jë ha

rtën

e kon

cept

eve t

ë elek

trosta

tikës

.· T

ë njeh

soje

forc

ën el

ektri

ke d

uke z

batu

ar li

gjin

e Ku

loni

t.· T

ë bëjë

dall

imin

ndë

rmjet

forc

ës el

ektri

ke d

he fu

shës

elek

trike

.· T

ë njeh

sojë

fush

ën el

ektri

ke të

një

ngar

kese

pik

ësor

e.· T

ë për

cakt

oje f

ushë

n ele

ktrik

e të k

rijua

r nga

dy

ngar

kesa

pik

ësor

e, du

ke zb

atua

r pa

rimin

e m

bive

ndos

jes së

fush

ave.

· Të v

izato

jë vi

jat e

forc

ës të

fush

ës së

krij

uar n

ga d

y ng

arke

sa m

e she

nja t

ë njëj

ta d

he të

ku

ndër

ta.

· Të n

jehso

jë pu

nën

e kry

er n

ga fu

sha e

lektri

ke m

bi n

jë ng

arke

së q

ë zhv

endo

set n

e fu

shë:

q o A=q

oEd.

· Të s

hpjeg

ojë p

se n

gark

esat

shpë

rnda

hen

vetë

m n

ë sip

ërfa

qen

e për

çues

it.· T

ë për

dore

kup

timin

e fu

shës

elek

trosta

tike d

he p

oten

cialit

elek

trik

për t

ë shp

jegua

r du

kurin

ë e el

ektro

statik

ë, si

p.sh

. plu

huro

sja e

ekra

nit t

ë tele

vizo

rit et

j.· T

ë rea

lizoj

ë ind

ivid

ualis

ht o

se n

ë gru

p ve

prim

tari

për t

ë het

uar e

fekt

et e

elekt

rizim

it sta

tik.

· Të r

ealiz

ojë n

jë pr

ojek

t të z

gjed

hur v

etë o

se n

ë gru

p, q

ë zba

ton

elekt

rosta

tikën

në

tekn

olog

ji, si

p.sh

. si m

und

të zv

ogëlo

hen

ndik

imet

neg

ative

të el

ektri

zimit

statik

në

prod

him

in e

miel

lit tj

errje

n e fi

jeve n

ë tez

gjah

, kar

bura

ntev

e të a

vion

ëve e

tj.· T

ë shp

jegoj

ë ndë

rtim

in e

kond

ensa

torit

dhe

kar

akte

ristik

at e

tij th

emelo

re.

· Te n

jehso

jë ka

pacit

etin

, ene

rgjin

ë e n

jë ko

nden

sato

ri m

e plla

ka p

arale

le.· T

ë për

cakt

ojë k

apac

itetin

e ko

nden

sato

rit m

e ajër

në v

arës

i të p

ërm

asav

e të t

ij.· T

ë ven

dosë

lidh

jen n

dërm

jet E

, U, d

në k

onde

nsat

or n

ë fus

ha të

njët

rajts

hme.

· Të p

reza

ntoj

ë me s

ynim

info

rmim

i dhe

sens

ibili

zimin

e ko

mun

itetit

, rru

gët d

he m

jetet

pë

r mbr

ojtje

n ng

a duk

uritë

elek

trike

me t

ë cila

t ka k

onta

kt të

dre

jtpër

drejt

ë ose

jo si

p.

sh. s

hkar

kesa

t elek

trike

, rru

fetë

etj.

· Të m

bled

hë in

form

acio

n ng

a bur

ime t

ë ndr

yshm

e mbi

zbat

imet

e ele

ktro

statik

ës n

ë fu

sha t

ë int

egru

ara s

i p.sh

. zba

timi i

elek

trosta

tikës

në m

jekës

i (ele

ktro

kard

iogr

ama)

.· T

ë pre

zant

ojë m

e shk

rim o

se m

e goj

ë inf

orm

acio

n ng

a bur

ime t

ë ndr

yshm

e mbi

zh

villi

min

hist

orik

të el

ektri

citet

it dh

e figu

rave

shke

ncor

e për

faqë

sues

e të t

ij si

p.sh

. ve

prim

taria

e Ku

loni

t etj.

· Të p

ërdo

rë m

odeli

met

dhe

stim

ulim

et p

ër li

gjin

e k

ulon

it dh

e ko

nden

sato

rët.

1.1

Nga

rkes

at e

lekt

rike

Libr

i i fi

zikës

m

atem

atik

ës,

Inte

rnet

i,lib

ra d

he re

vista

shke

ncor

e

Trup

a të

ng

arku

ar,

kond

e-ns

ator

ë2

1.2

Ligj

i i K

ulon

it

31.

3 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a

41.

4 Fu

sha

elek

trik

e. In

tens

iteti

i fu

shës

ele

ktrik

e

51.

5 En

ergj

ia p

oten

cial

e el

ektr

ike.

Po

tenc

iali

i fus

hës e

lekt

rike

61.

6 Po

tenc

iali

i fus

hës e

lekt

rike

që

krijo

jnë

ngar

kesa

t pik

ësor

e

71.

7 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a

81.

8 Si

përfa

qet e

kuip

oten

cial

e

91.

9 K

onde

nsat

ori

101.

10 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a

111.

11 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a pë

r pë

rsër

itje

121.

12 D

etyr

ë ko

ntro

lli

131.

Pro

jekt

-ide

: Tek

nika

t ele

ktri

ke

të d

iagn

osti

kove

mje

këso

re

Orë

Kre

uO

bjek

tiva

t e K

reut

Tem

a m

ësim

ore

për

çdo

orë

mës

imi

Mat

eria

libu

rim

orM

jete

t m

ësim

ore

6

14

II.

Rry

ma

elek

trik

e(1

5 or

ë)

Në p

ërfu

ndim

të k

lasës

së 1

1-të

nxë

nës/i

-ja:

• Të f

orm

uloj

ë kup

timin

fizik

të:

burim

i i rr

ymës

, rry

ma e

lektri

ke, r

rym

a elek

trike

e va

zhdu

ar, rr

yma e

lektri

ke al

tern

a-tiv

e, vle

ra e

efek

tive e

rrym

ës, v

lera e

fekt

ive e

tens

ioni

t, in

tens

iteti

i rry

mës

elek

trike

, re

ziste

nca e

lektri

ke, r

ezist

enca

spec

ifike

, fem

, rez

isten

ca e

bren

dshm

e e b

urim

it, p

una e

rry

mës

, ene

rgjia

e rry

mës

, fuq

ia e r

rym

ës së

vazh

duar,

fuqi

a e rr

ymës

alte

rnat

ive, f

uqia

m

esat

are e

rrym

ës al

tern

ative

, lig

ji i X

haul

-Len

cit, l

idhj

a në s

eri e

rezis

tenc

ave,

lidhj

a pa

ralel

e e re

ziste

ncav

e, lid

hja e

për

zier,

Ligj

i i O

mit

për q

arku

n e p

lotë

hom

ogjen

.• T

ë ski

cojë

hartë

n e k

once

ptev

e të r

rym

ës el

ektri

ke.

• Të n

jehso

jë in

tens

itetin

e rry

mës

elek

trike

.• T

ë njeh

sojë

rezis

tenc

ën el

ektri

ke të

një

përç

uesi

në va

rësi

të ll

ojit

të m

ater

ialit,

sek-

sioni

t, gj

atës

isë se

për

çues

it.• T

ë njeh

sojë

rezis

tenc

ën n

ë var

ësi t

ë tem

pera

turë

st0

=20

(tem

pera

tura

e dh

omës

).• T

ë zgj

idhë

pro

blem

a që p

ërm

ban

e rry

mën

, dife

renc

ën p

oten

ciale,

rezis

tenc

ën el

ek-

trike

dhe

fuqi

në e

rrym

ës së

vazh

duar.

• Të b

ëjë d

allim

in n

dërm

jet rr

ymës

së va

zhdu

ar d

he as

aj alt

erna

tive (

edhe

gra

fikish

t).• T

ë njeh

sojë

vlerë

n m

aksim

ale d

he vl

erën

efek

tive p

ër rr

ymën

dhe

tens

ioni

n alt

erna

tiv.

• Te d

emon

stroj

ë shn

dërri

met

e en

ergj

isë q

ë ndo

dhin

në q

arqe

te n

drys

hme e

lektri

ke.

• Të i

nter

pret

ojë l

igjin

e Xh

aul-L

encit

si sh

ndër

rim i

ener

gjisë

elek

trike

në t

erm

ike.

• Të z

bato

jë lig

jin e

Xhau

l -Le

ncit

në zg

jidhj

en e

prob

lemav

eQ

=I2R

t=U

It.• T

ë kra

haso

jë ek

sper

imen

talis

ht k

osto

n e e

nerg

jisë s

ë har

xhua

r nga

dy

kons

umat

orë t

ë pë

rdor

imit

shtë

piak

si p

.sh. t

e dy

llam

bave

inka

ndes

hent

e dhe

lum

ines

henc

e.• T

ë zba

tojë

rregu

llat e

sigu

rimit

gjatë

përd

orim

it të

rrym

ës ele

ktrik

e në l

abor

ator d

he ja

shtë

etj.

• Të d

ebat

ojë p

ër k

ursim

in e

ener

gjisë

elek

trike

dhe

pro

dhim

in e

saj n

ë for

ma t

ë reja

.• T

ë për

dorë

apar

ate m

atës

e si a

mpe

rmet

ër, vo

ltmet

ër, m

ultim

etër

etj.

në m

atje

të n

dry-

shm

e lab

orat

orik

e gjat

ë eks

perim

ente

ve të

rrym

ës el

ektri

ke.

• Të n

jehso

jë re

ziste

ncën

elek

trike

në s

kem

a të k

ombi

nuar

a me l

idhj

e në s

eri-p

arale

l.• T

ë zba

tojë

ligjin

e O

mit

për q

arku

n e p

lotë

hom

ogjen

.• T

ë për

dorë

sakt

ë njës

itë e

punë

s, te

nsio

nit,

rrym

ës, r

ezist

encë

s, fe

m, f

uqisë

.• T

ë vër

teto

jë ek

sper

imen

talis

ht li

gjin

e O

mit

për q

arku

n e p

lotë

hom

ogjen

.• T

ë njeh

sojë

eksp

erim

enta

lisht

sasin

ë e n

xeht

ësisë

së çl

iruar

gjat

ë kali

mit

të rr

ymës

në

një q

ark

elekt

rik.

• Të m

atë e

kspe

rimen

talis

ht re

ziste

ncën

spec

ifike

të n

jë m

ater

iali p

ërçu

es.

• Të h

etoj

ë var

ësin

ë e re

ziste

ncës

së p

ërçu

esit

met

alik

nga t

empe

ratu

ra.

• Të j

apë s

hem

buj t

ë zba

timit

të va

rësis

ë së r

ezist

encë

s nga

tem

pera

tura

në p

ajisje

të

ndry

shm

e elek

tro-sh

tëpi

ake p

.sh. t

erm

osta

ti, fu

rra e

pjek

jes, d

ushi

, hek

uri e

tj.

2.1

Qar

ku e

lekt

rik. I

nten

sitet

i i

rrym

ës e

lekt

rike

Libr

i i fi

zikës

m

atem

atik

ës,

Inte

rnet

i, lib

ra

dhe

revi

sta

shke

ncor

e

Përc

jellë

s, re

ziste

nca,

ap

arat

e m

atës

e të

rr

ymës

dhe

te

nsio

nit,

bate

ri,

burim

rr

yme

152.

2 Bu

rimet

e rr

ymës

ele

ktrik

e

162.

3 Li

gji i

Om

it dh

e re

ziste

nca

elek

trik

e e

përc

jellë

sit.

172.

4 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a

182.

5 Va

rësia

e re

ziste

ncës

nga

te

mpe

ratu

ra

192.

6 En

ergj

ia e

rrym

ës e

lekt

rike

dhe

shnd

ërrim

et e

saj.

Fuqi

a e

rrym

ës

202.

7 Ef

ekti

term

ik i

rrym

ës. L

igji

i X

haul

-Len

cit

212.

8 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a

222.

9 Li

dhja

në

seri

e re

ziste

ncav

e.

Ampe

rmet

ri

232.

10 L

idhj

a në

par

alel

e

rezis

tenc

ave.

Vol

tmet

ri

242.

11 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a

252.

12 F

orca

ele

ktro

mot

ore.

Lig

ji i

Om

it pë

r qar

kun

e pl

otë

261.

13 P

unë

labo

rato

ri: S

tudi

mi i

lig

jit të

Om

it

272.

14 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a pë

r pë

rsër

itje

282.

15 D

etyr

ë ko

ntro

lli

Orë

Kre

uO

bjek

tiva

t e K

reut

Tem

a m

ësim

ore

për

çdo

orë

mës

imi

Mat

eria

libu

rim

orM

jete

t m

ësim

ore

7

• Të j

apë s

hem

buj t

ë zba

timit

të va

rësis

ë së r

ezist

encë

s nga

tem

pera

tura

në t

ekno

logj

i si

p.sh

, për

mat

jen te

mpe

ratu

rës,

relet

e elek

trike

etj.

• Të n

dërto

jë gr

afiku

n e v

arës

isë së

rrym

ës n

ga te

nsio

ni (k

arak

teris

tika v

olt-a

mpe

r) pë

r nj

ë për

çues

om

ik m

e rez

isten

cë R

, baz

uar n

ë mat

jet e

drejt

përd

rejta

.• T

ë rea

lizoj

ë një

proj

ekt q

ë ka t

ë bëjë

me ç

ësht

je pr

aktik

e të r

rym

ës d

he q

arqe

ve el

ek-

trike

, si p

.sh. i

nsta

limi e

lektri

k i d

isa p

ajisje

ve el

ektro

-shtë

piak

e në b

anes

ë etj.

• Të d

iskut

ojë i

nfor

mac

ioni

n e m

bled

hur n

ga b

urim

e të n

drys

hme m

bi fu

nksio

nim

in e

mak

inav

e elek

trike

.• T

ë mbl

edhë

info

rmac

ion

nga b

urim

e të n

drys

hme m

bi zb

atim

in e

rrym

ës el

ektri

ke n

ë fu

shat

e in

tegr

uara

, si p

.sh rr

ymat

elek

trike

dhe

siste

mi n

ervo

, bio

rrym

at, s

hoku

elek

trik

etj.

• Të p

ërdo

rë p

ajisje

n e d

ata-

logg

in p

ër m

bled

hjen

, reg

jistri

min

dhe

anali

zën

e të d

hë-

nave

gjat

ë eks

perim

ente

ve të

rrym

ës el

ektri

ke.

• Të p

ërdo

rë m

odeli

met

dhe

stim

ulim

et p

ër fe

m, i

nter

pret

imin

e lig

jit të

Xha

ul -L

encit

ng

a pik

ëpam

ja en

ergj

etik

e dhe

ligj

in e

Om

it pë

r qar

kun

e plo

të h

omog

jen.

29

III.

Lëku

ndje

t dh

e va

lët

(9 o

rë)

Në

përf

undi

m të

kla

sës s

ë 11

-të

nxën

ës/i

-ja:

· Të

form

uloj

ë ku

ptim

in fi

zik të

:lëv

izja

lëku

ndëse

, lëk

undj

a e t

hjesh

të h

arm

onik

e, am

plitu

dë, p

erio

da, f

reku

enca

, la

vjer

rësi

mat

emat

ik, l

ëkun

djet

e lir

a, v

ala,

val

a gj

atëso

re, v

ala

tërt

hore

, gja

tësia

e v

alës,

shpe

jtësia

e va

lës, e

nerg

jia e

valës

, int

ensit

eti i

val

ës, lë

kund

jet q

ë shu

hen,

re

zona

nca,

lëku

ndjet

e de

tyru

ara.

· Të

skic

ojë

hart

ën e

kon

cept

eve

të lë

kund

jeve

dhe

val

ëve.

· Të

përc

akto

jë k

usht

et q

ë du

hen

për t

ë pr

odhu

ar n

jë lë

kund

je të

thje

shtë

ha

rmon

ike.

· Të

shkr

uajë

eku

acio

nin

e lë

kund

jes h

arm

onik

e pë

r zhv

endo

sjen,

si fu

nksio

n sin

usoi

dal o

se k

osin

usoi

dal i

koh

ës.

· Të

zgjid

hë p

robl

ema

me

form

ulën

e la

vjer

rësit

.· T

ë m

atë

eksp

erim

enta

lish

perio

dën

e nj

ë la

vjer

rësi

të th

jesh

të m

e gj

atës

i l.

· Të

bëjë

dal

limin

ndë

rmje

t lëk

undj

es së

lirë

dhe

lëku

ndje

s së

dety

ruar

.· T

ë pë

rcak

tojë

kus

htet

e n

evoj

shm

e pë

r rez

onan

cë.

· Të

argu

men

tojë

me

shem

buj p

se re

zona

nca

ësht

ë e

rënd

ësish

me

në zb

atim

et

tekn

olog

jike

dhe

jetë

n e

përd

itshm

e si

p.sh

ndë

rtim

i i u

rave

, mon

timin

e p

ajisj

eve

të rë

nda,

turb

inav

e të

hid

roce

ntra

leve

, në

mje

kësi.

· Të

bëjë

dal

limin

ndë

rmje

t val

ës g

jatë

sore

dhe

val

ës të

rtho

re m

e sh

embu

j.· T

ë re

ndisë

kus

htet

që

përc

akto

jnë

gjat

ësin

ë e

përh

apje

s së

valë

s.· T

ë për

shkr

uajë

inte

nsite

tin e

valës

si k

arak

teris

tikë e

saj n

ga p

ikëp

amja

ener

gjet

ike.

· Të

dallo

jë n

jësin

ë m

atës

e të

niv

elit

të in

tens

itetit

të v

alës

(dec

ibel

).· T

ë re

alizo

jë n

jë p

roje

kt të

zgje

dhur

vet

ë os

e në

gru

p që

ka

të b

ëjë

me

valë

t si p

.sh.

studi

mi i

niv

elit

të n

dotje

s aku

stike

në

një

zonë

të q

ytet

it të

tij d

he m

ënyr

at e

zv

ogël

imit

të n

dotje

s.

3.1

Lëvi

zja lë

kund

ëse

Libr

i i fi

zikës

m

atem

atik

ës,

Inte

rnet

i, lib

ra

dhe

revi

sta

shke

ncor

e fiz

ike

Lavj

errë

s m

atem

atik

, la

vjer

rës

elas

tik30

3.2

Lëku

ndja

e th

jesh

të h

arm

onik

e

313.

3 Lë

kund

je q

ë sh

uhen

. Lëk

undj

et

e de

tyru

ara.

Rez

onan

ca

323.

4 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a

333.

5 Va

lët.

Valë

tërt

hore

dhe

gj

atës

ore

343.

6 Va

lët z

anor

e

353.

7 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a

362.

Pro

jekt

-ide

: Ndo

tja

akus

tike

373.

8 Pu

në la

bora

tori:

Mat

ja e

pe

riodë

s së

lavj

errë

sit të

thje

shtë

Orë

Kre

uO

bjek

tiva

t e K

reut

Tem

a m

ësim

ore

për

çdo

orë

mës

imi

Mat

eria

libu

rim

orM

jete

t m

ësim

ore

8

38IV

.M

agne

-ti

zmi

(12

orë)

Në

përf

undi

m të

kla

sës s

ë 11

-të

nxën

ës/i

-ja:

· Te

form

uloj

ë ku

ptim

in fi

zik të

: fus

hës m

agne

tike e

rrym

ës, v

ekto

ri i f

ushë

s m

agne

tike b

, vija

t e fo

rcës

së fu

shës

mag

netik

e, lig

ji i A

mpe

rit, r

regu

lla e

dorë

s së

djat

htë,

fluks

i mag

netik

, ind

uksio

ni m

agne

tik, i

nduk

sioni

elek

trom

agne

tik,

indu

ktiv

iteti,

ligj

i i F

arad

eit, f

em e

indu

ktua

r, rr

egul

lat e

Len

cit, a

utoi

nduk

sioni

, en

ergj

ia e

fush

ës m

agne

tike.

· Të

skic

ojë

hart

ën e

kon

cept

eve

të m

agne

tizm

it.· T

ë pa

raqe

së g

rafik

isht,

me

anë

të v

ijave

të fo

rcës

, fus

hën

mag

netik

e të

një

m

agne

ti sh

ufër

, në

form

ë pa

tkoi

dhe

mid

is po

leve

të n

jëjta

dhe

të k

undë

rta.

· Të

dem

onstr

ojë

pran

inë

e fu

shës

mag

netik

e rr

eth

një

përç

uesi

me

rrym

ë.· T

ë zb

atoj

ë rr

egul

lin e

dor

ës së

dja

thtë

për

të p

ërca

ktua

r dre

jtim

in e

vija

ve të

fu

shës

mag

netik

e të

një

për

çues

i dre

jtvizo

r me

rrym

ë dh

e të

një

spire

.· T

ë zb

atoj

ë lig

jin e

Am

perit

për

të n

jehs

uar f

orcë

n që

fush

a m

agne

tike

B us

htro

n m

bi n

jë p

ërçu

es m

e rr

ymë

I.· T

ë zb

atoj

ë rr

egul

lën

e do

rës s

ë dj

atht

ë pë

r për

cakt

imin

e d

rejti

mit

të fo

rcës

m

agne

tike

mbi

për

çues

in m

e rr

ymë.

· Të

përs

hkru

ajë

sjellj

en e

lënd

ëve

të n

drys

hme

në p

rani

të fu

shës

mag

netik

e (p

ara,

di

a, fe

rro)

.· T

ë ek

sper

imen

tojë

duk

urin

ë e

indu

ksio

nit e

lekt

rom

agne

tik.

· Të

zbat

ojë

ligjin

e F

arad

eit p

ër n

jehs

imin

e fe

m të

indu

ktua

r.· T

ë nj

ehso

jë fe

m e

aut

oind

uksio

nit.

· Të

njeh

sojë

ene

rgjin

ë e

fush

ës m

agne

tike

hom

ogje

ne.

· Të

real

izojë

një

pro

jekt

të zg

jedh

ur v

etë

ose

në g

rup

që k

a të

bëj

ë m

e zb

atim

in e

in

duks

ioni

t dhe

të a

utoi

nduk

sioni

t në

tekn

ikë

dhe

në je

tën

e pë

rdits

hme,

si p

.sh

ndër

timi i

një

vin

çi lo

dër m

e el

ektro

mag

net p

ër n

gritj

en e

mat

eria

leve

pre

j hek

uri.

· Të

argu

men

tojë

rolin

e zh

villi

mit

të te

orisë

së m

agne

tizim

it në

zhvi

llim

in

tekn

ikës

dhe

ana

sjellt

as, p

arë

në p

ersp

ektiv

ën h

istor

ike,

si p

.sh e

volu

imi i

tekn

ikës

së

ndr

içim

it të

sken

ave

të te

atro

ve d

eri n

ë di

tët e

sotm

e.· T

ë pë

rdor

ë ëo

rk-p

rocc

esor

në

shkr

imin

e sh

ënim

eve

ose

eksp

erim

ente

ve.

· Të

përd

orë

data

-logg

in p

ër m

bled

hjen

, reg

jistr

imin

dhe

ana

lizën

e të

dhë

nave

gj

atë

eksp

erim

ente

ve n

ë m

agne

tizëm

.· T

ë pë

rdor

ë m

odel

imet

dhe

stim

ulim

et p

ër li

gjin

e A

mpe

rit d

he zb

atim

in e

rr

egul

lës s

ë do

rës t

ë dj

atht

ë.

4.1

Duk

uritë

mag

netik

e. F

usha

m

agne

tike

Libr

i i fi

zikës

m

atem

atik

ës,

Inte

rnet

i, lib

ra

dhe

revi

sta

shke

ncor

e fiz

ike

Mag

net,

bobi

ne

mag

netik

e m

e rr

ymë,

bu

rim

rrym

e,

mje

te të

tje

ra q

ënd

ihm

ojnë

në

për

vetë

-sim

in e

çë

shtje

ve

nga

ana

e xë

nësv

e

394.

2 In

duks

ioni

i fu

shës

mag

netik

e.

Forc

a e

Ampe

rit.

404.

3 Fu

sha

mag

netik

e e

përc

jellë

sve

me

rrym

ë, n

ë bo

shllë

k dh

e në

lënd

ë

414.

4 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a

424.

5 In

duks

ioni

ele

ktro

mag

netik

434.

6 Li

gji i

indu

ksio

nit

elek

trom

agne

tik. R

regu

lla e

Len

cit

444.

7 Au

toin

duks

ioni

. Ene

rgjia

e

fush

ës m

agne

tike

454.

8 Z

batim

eU

shtr

ime

dhe

prob

lem

a

463.

Pro

jekt

474.

9 Pu

në la

bora

tori:

Indu

ksio

ni

elek

trom

agne

tik

484.

10 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a pë

r pë

rsër

itje

494.

11 D

etyr

ë ko

ntro

lli

Orë

Kre

uO

bjek

tiva

t e K

reut

Tem

a m

ësim

ore

për

çdo

orë

mës

imi

Mat

eria

libu

rim

orM

jete

t m

ësim

ore

9

50V. O

ptik

a va

lore

(11

orë)

Në

përf

undi

m të

kla

sës s

ë 11

-të

nxën

ës/i

-ja:

· Të

form

uloj

ë ku

ptim

in fi

zik të

:va

la el

ektro

mag

netik

e, sp

ektri

i va

lës, s

pekt

ri i d

uksh

ëm i

dritë

s, fro

nti v

alor

, rre

zja

e val

ës, p

arim

i i H

ygen

sit, p

asqy

rimi,

përt

hyer

ja, m

bive

ndos

ja, b

urim

e koh

eren

te,

inte

rfere

nce,

difra

ksio

ni, p

olar

izim

i, po

lariz

ator

i, dr

ita n

jëngj

yrësh

e.· T

ë sk

icoj

e ha

rtën

e k

once

ptev

e të

opt

ikës

val

ore.

· Të

shpj

egoj

ë ps

e dr

ita k

a na

tyrë

val

ore.

· Të

rend

isë v

alët

në

spek

trin

ele

ktro

mag

netik

sipa

s gja

tësis

ë së

tyre

.· T

ë m

bled

hë in

form

acio

n pë

r val

ët in

fra të

kuq

e dh

e ul

trav

jollc

ë, e

fekt

et d

he

përd

orim

i i ty

re n

ë te

knik

ën d

he je

tën

e pë

rdits

hme.

· Të

para

qesë

mod

ele

grafi

ke të

për

hapj

es së

val

ës si

pas p

arim

it të

Hyg

ensit

.· T

ë zb

atoj

ë lig

jin e

për

thye

rjes s

ë va

lës.

· Të

përc

akto

jë k

usht

et p

ër in

terfe

renc

ëd

ku k

=0, 1

, 2...

d =

(2k+

1).

· Të

përc

akto

jë k

usht

et e

difr

aksio

ni n

ë nj

ë ça

rje· T

ë da

llojë

drit

ën n

atyr

ale

nga

ajo

e po

lariz

uar p

ër n

ga p

ërfit

imi d

he v

etitë

e ty

re.

· Të

japë

shem

buj t

ë pë

rdor

imit

të d

ritës

së p

olar

izuar

në

tekn

ikë

dhe

jetë

n e

përd

itshm

e, si

p.sh

. te

fene

rët e

mak

inav

e et

j.· T

ë re

alizo

jë e

kspe

rimen

talis

ht d

ukur

inë

e po

lariz

imit

të d

ritës

.· T

ë re

alizo

jë e

kspe

rimen

talis

ht d

ukur

inë

e di

fraks

ioni

t nga

një

çar

je.

· Të

përd

orë

pajis

jen

e da

ta-lo

ggin

për

mbl

edhj

en, r

egjis

trim

in d

he a

naliz

ën e

të

dhën

ave

gjat

ë ek

sper

imen

teve

të p

olar

izim

it dh

e di

fraks

ioni

t.· T

ë sh

krua

jë n

jë a

rtik

ull m

bi zb

atim

in e

val

ëve

elek

trom

agne

tike

në te

knik

ë p.

sh.

në ra

dion

dhe

tele

vizo

r.· T

ë de

bato

jë m

bi ç

ësht

je q

ë lid

hen

me

përh

apje

n e

valë

ve e

lekt

rom

agne

tike,

si

p.sh

. rol

i i v

alëv

e el

ektro

mag

netik

e të

ant

enav

e të

fuqi

shm

e të

ven

dosu

ra n

ë zo

nat

e ba

nuar

a m

bi sh

ënde

tin e

nje

riut e

tj.· T

ë pë

rdor

ë m

odel

imet

dhe

stim

ulim

et p

ër p

ërha

pen

e va

lëve

, spe

ktrin

el

ektro

mag

netik

efe

ktet

e v

alëv

e, in

terfe

renc

ën e

val

ëve,

val

ët e

radi

os d

he

tele

vizio

nit.

5.1

Valë

ele

ktro

mag

netik

e. S

pekt

ri i s

aj

Teks

ti, In

tern

eti

dhe

mat

eria

le të

tje

ra sh

kenc

ore

Mje

te p

ër

vroj

timin

e

inte

rfere

ncës

dh

e di

fraks

ioni

t të

drit

ës,

pasq

yrim

it dh

e pë

rthy

erje

s së

drit

ës

515.

2 Pa

rimi i

Hyg

ensit

. Lig

ji i

pasq

yrim

it

525.

3 Pë

rthy

erja

. Pas

qyrim

i i p

lotë

i br

ends

hëm

535.

4 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a

545.

5 In

terfe

renc

a e

dritë

s. Ek

sper

imen

ti i J

ungu

t

555.

6 D

ifrak

sioni

i dr

itës.

Difr

aksio

ni

nga

një

çarje

565.

7 Po

lariz

imi i

drit

ës

575.

8 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a

585.

9 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a pë

r pë

rsër

itje

595.

10 P

unë

labo

rato

ri: D

ifrak

sioni

m

e nj

ë ça

rje

605.

11 D

etyr

ë ko

ntro

lli

Orë

Kre

uO

bjek

tiva

t e K

reut

Tem

a m

ësim

ore

për

çdo

orë

mës

imi

Mat

eria

libu

rim

orM

jete

t m

ësim

ore

10

61

VI.

Fizi

ka

mod

erne

(12

orë)

Në

përf

undi

m të

kla

sës s

ë 11

-të

nxën

ës/i-

ja:

· Të f

orm

uloj

ë kup

timin

fizik

të:

mek

anik

a ku

antik

e, rre

zatim

i ter

mik

, rrez

atim

i i tr

upit

të zi

, hip

otez

a ku

antik

e e P

lank

ut,

kons

tant

ja e

Plan

kut,

ligji

i Vin

it, d

ualiz

mi v

alë-t

hërr

mijë

, fot

oefek

ti, fr

ekue

nca

e pra

gut,

puna

e da

ljes,

ligjet

e fot

oefek

tit, h

ipot

eza

e De B

rojli

t, en

ergji

a e l

idhj

es në

bër

tham

ë, en

ergji

a e l

idhj

es në

nuk

lon, f

orca

t bër

tham

ore,

radi

oakt

ivite

ti na

tyror

dhe

arti

ficia

l, rre

zet α

, β,

γ, zb

ërth

imi r

adio

aktiv

, rea

ksio

net b

ërth

amor

e, en

ergji

a bë

rtham

ore,

dozi

metr

ia, d

oza.

· Të p

ërsh

krua

jë rre

zatim

in e

trupi

t të z

i kra

hasu

ar m

e teo

rinë k

lasik

e, du

ke u

m

bësh

tetu

r ne h

ipot

ezën

e Pl

akut

.· T

ë njeh

sojë

ener

gjin

ë e fo

toni

t për

një

freku

encë

të d

hënë

.· T

ë zba

tojë

ekua

cioni

n e A

jshta

jnit

për f

otoe

fekt

in n

ë zgj

idhj

en e

prob

lemav

e A d +

Ek =

hf· T

ë jap

ë she

mbu

j të z

batim

it të

foto

efek

tit n

ë tek

nike

dhe

në j

etën

e pë

rdits

hme s

i p.sh

. të

foto

relej

a, fo

toce

lula

etj.

· Të n

jehso

jë en

ergj

inë e

lidh

jes p

ër b

ërth

ama t

ë ndr

yshm

e.· T

ë bëjë

dall

imin

ndë

rmjet

bër

tham

ave t

ë qën

drue

shm

e dhe

të p

aqën

drue

shm

e.· T

ë bëjë

dall

imin

ndë

rmjet

radi

oakt

ivite

tit n

atyr

or d

he ar

tificia

l.· T

ë ide

ntifi

kojë

sipas

kar

akte

ristik

ave d

he ve

tive l

lojet

e rre

zatim

it ra

dioa

ktive

α, β

, γ.

· Të p

ërdo

rë si

mbo

let e

α, β

- β+ ,

γ.· T

ë for

mul

ojë l

igjet

e ru

ajtjes

në s

hndë

rrim

et b

ërth

amor

e (en

ergj

isë, m

asës

, nga

rkes

ës).

· Të n

jehso

jë pe

riodë

n e g

jysm

ëzbë

rthim

it, d

uke p

ërdo

rur k

onsta

nten

e sh

ndër

rimit

T 1/2=

0, 6

93/

· Të v

lerës

ojë r

reziq

et d

he d

obin

ë e p

ërdo

rimit

të rr

ezat

imev

e rad

ioak

tive n

ë jet

ën e

përd

itshm

e dhe

në t

ekni

kë.

· Të m

bled

hë in

form

acio

n m

bi p

ërdo

rimin

e rre

zatim

in ra

dioa

ktive

në m

jekës

i, te

knik

ë, bu

jqës

i, ar

keol

ogji

etj.

· Të p

ërdo

rë n

jësin

ë mat

ëse t

ë kon

stant

es të

Plan

kut,

eV, K

yri.

· Të a

rgum

ento

jë pi

këpa

mjet

e ve

ta sh

kenc

ore i

lirë

nga

emoc

ione

t si p

.sh. t

ë ar

gum

ento

jë në

se d

uhet

të sh

frytë

zohe

t apo

jo en

ergj

ia bë

rtham

ore n

ë ven

din

tonë

.· T

ë dem

onstr

ojë m

e mjet

e rre

than

ore n

jë m

odel

që st

imul

on re

aksio

nin

zinxh

ir, të

sk

icuar

nga

vetë

ai/a

jo.

· Të a

naliz

ojë z

hvill

imin

e te

orisë

së at

omit

nga p

ersp

ektiv

a hist

orik

e, du

ke vë

në n

ë du

kje f

akto

rët d

he m

omen

tet k

yç të

zhvi

llim

it të

saj.

· Të p

reza

ntoj

ë një

puni

m m

bi ro

lin e

figur

ave t

ë shq

uara

të zh

villi

mit

të fi

zikës

m

oder

ne si

p.sh

. të M

ari K

yrisë

, Plan

k, F

erm

i, Bo

r etj.

· Të p

ërdo

rë m

odeli

met

dhe

stim

ulim

et p

ër re

aksio

net b

ërth

amor

e, m

broj

tjen

nga

rreza

timi b

ërth

amor

e etj.

· Të r

ealiz

ojë n

jë pr

ojek

t të z

gjed

hur v

etë o

se n

ë gru

p m

e qëll

im in

form

imin

e ko

mun

itetit

, që k

a të b

ëjë m

e çës

htjen

që l

idhe

n m

e fiz

ikën

mod

erne

si p

.sh. m

broj

tja

nga

rrez

atim

i rad

ioak

tiv e

tj.

6.1

Rre

zatim

i ter

mik

Teks

ti, In

tern

eti

dhe

mat

eria

le të

tje

ra sh

kenc

ore

626.

2 Ef

ekti

foto

elek

trik

636.

3 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a

646.

4 H

ipot

eza

e D

e Br

ojlit

. Nat

yra

valo

re e

lënd

ës

656.

5 Bë

rtha

ma

atom

ike

666.

6 En

ergj

ia e

lidh

jes s

ë nu

klon

eve

në b

ërth

amë

676.

7 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a

686.

8 R

adio

aktiv

iteti

696.

9 Li

gji i

zbër

thim

eve

radi

oakt

ive

706.

10 R

eaks

ione

t bër

tham

ore

716.

11 U

shtr

ime

dhe

prob

lem

a pë

r pë

rsër

itje

724.

Pro

jekt

Orë

Kre

uO

bjek

tiva

t e K

reut

Tem

a m

ësim

ore

për

çdo

orë

mës

imi

Mat

eria

libu

rim

orM

jete

t m

ësim

ore

11

KREU I

DUKURITË ELEKTRIKE

1.1 Ngarkesat elektrikeNë përfundim të procesit mësimor nxënësit të jenë të aftë që të:

Objektiva minimalë1. Paraqesin qartë kuptimin e elektrizimit të trupave2. Përshkruajnë bashkëveprimin elektrik midis tyre.3. Formulojnë ligjin e ruajtjes së ngarkesës elektrike.

Objektiva mesatarë1. Japin shembuj të elektrizimit të trupave.2. Nxjerrin konkluzione të sakta në lidhje me bashkëveprimin elektrik të tyre.3. Komentojnë saktë mekanizmin e transferimit të ngarkesave nga njëri trup

tek tjetri.

Objektiva maksimalë1. Analizojnë procesin e elektrizimit të trupave.2. Shpjegojnë bashkëveprimin elektrik midis trupave.3. Analizojnë “Ligjin e ruajtjes së ngarkesës elektrike”duke dhënë saktë kuptimin

e madhësisë “ngarkesë elektrike”.

Mjetet: Shufra: qelqi, qelibari; copë të leshtë, të mëndafshtë; letër të ndarë në copa të vogla etj.

Koncepte: Elektricitet, trupa të elektrizuar, ngarkesa elektrike.

Metoda: ERR

Struktura e orës së mësimitI. Evokon (mësuesi) te nxënësit njohuritë e marra në cikle më të ulëta shkollimi

dhe plotëson me të tjera (10’).II. Realizimi i kuptimit (25’):

FIZIKA 11

12

A) Elektrizimi me fërkim (8’).Mësuesi realizon eksperimentin e Fig 1.1 me dy nxënës:

- Një shufër qelibari fërkohet me copë të leshtë.- Një shufër qelqi fërkohet me copë të mëndafshtë.

Një nxënës tjetër i afron pranë copave të vogla të letrës dhe e gjithë klasa vëren fenomenin që ndodh.Konkluzione:a) Shufrat janë elektrizuar me fërkim.b) Trupat e elektrizuar kanë ngarkesë elektrike.

B) Bashkëveprimet elektrike (8’).Tre nxënës të tjerë, nën drejtimin e mësuesit, realizojnë eksperimentet:

a) Shufër qelqi- shufër qelqi.b) Shufër qelibari- shufër qelibari.c) Shufër qelqi- shufër qelibari.

- Konkludohet në lidhje me fenomenet e vërejtura.- Bëhet krahasimi me forcat gravitacionale.- Futet koncepti “ngarkesë elektrike”, për të plotësuar konkluzionet në lidhje me bashkëveprimet elektrike midis trupave.

C) Ligji i ruajtjes së ngarkesave elektrike (5’).- Vihet në dukje me anë të eksperimentit të paraqitur në fig. 4 se ç’lloj elektrizimi kanë shufra dhe copa para dhe pas fërkimit.- Konkludohet në lidhje me sasinë e ngarkesave të tyre para dhe pas fërkimit.- Formulohet “Ligji i ruajtjes së ngarkesave elektrike”.

D) Modeli mikroskopik i ndërtimit të lëndës (4’).- Nxënësit bashkë me mësuesin rikujtojnë me një skemë të thjeshtë në tabelë, ndërtimin e atomit.- Cilësohet elektroni si thërrmijë me:a) Masë =9,11∙10-31 kgb) Ngarkesë elektrike negative 1 njësi.- Cilësohet protoni si thërrmijë me:a) Masë më të madhe se elektroni.b) Ngarkesë elektrike pozitive 1 njësi.- Jepet përkufizimi i madhësisë fizike ngarkesë elektrike:a) Kuptimi fizikb) Njësia: Kulon (C)c) Ngarkesa njësi-ajo e elektronit: 1.6∙10-19C, që quhet ndryshe “Ngarkesë elementare”.

13

LIBËR PËR MËSUESIN

-Ç’do të thotë trup i ngarkuar negativisht (tepricë elektronesh) dhe trup i ngarkuar pozitivisht (mungesë elektronesh).III. Reflektimi (5’).-Reflektohet në lidhje me njohuritë e reja të marra gjatë mësimit.

IV. Vlerësimi (3’) i nxënësve (2 nxënës) bëhet duke u mbështetur në:a) Angazhimin në mësim.b) Shprehitë studimore.c) Zbatimin e njohurive të marra në zgjidhjen e situatave problemore të paraqitura në mësim.V. D.sh. (2’), jepen U. 2, 5 /fq. 8.

1.2. Ligji i KulonitNë përfundim të procesit mësimor nxënësit të jenë të aftë që të:

Objektiv minimal1. Formulojnë Ligjin e Kulonit.

Objektiv mesatar1. Arsyetojnë mbi drejtimin dhe kahun e forcës elektrike.

Objektiv maksimal1. Të analizojnë “Parimin e mbivendosjes së forcave”.

Koncepte: Trupa pikësorë, forcë elektrike, konstante elektrike, përshkueshmëri elektrike, parimi i mbivendosjes së forcave elektrike.

Struktura e mësimit:

FAZAT E STRUKTURËS

STRATEGJIA MËSIMORE

VEPRIMTARITË E NXËNËSVE

ORGANIZIMI I NXËNËSVE

Parashikimi Përvijimi it ë menduarit

Diskutim Punë me gjithë klasën

Ndërtimi i njohurive Shënime të strukturuara

Shënime të strukturuara

Punë individuale

Përforcimi Diskutim idesh Paraqitje skematike dhe vektoriale e informacionit

Punë me gjithë klasën

I. Parashikimi. Përvijim i të menduarit (8’)- Mësuesi ka ngritur grupet në klasat ku zhvillon mësim, të cilat i riorganizon

FIZIKA 11

14

sipas skemave të tij, ndërtuar në kritere që i përshtaten me kushtet individuale të çdo klase.

- Diskuton me klasën d.sh. dhe njohuritë e marra në lidhje me:

a) Bashkëveprimet elektrikeNgarkesën elektrike, ngarkesën elektrike elementareb) Ligjin e ruajtjes së ngarkesave elektrike.I. Ndërtimi i njohurive. Shënime të strukturuara. (25’)

II. Ligji i Kulonita) Trupat pikësorë-trupa me përmasa shumë të vogla në krahasim me largësinë

midis tyre.b) Me anë të eksperimenteve të tij, fizikanti Kulon, njehsoi vlerën e forcave

elektrike të bashkëveprimit midis ngarkesave pikësore elektrike: F = kq1q2/r

2,ku k është konstantja e përpjesëtimit, e cila në boshllëk jepet: k = 8.99·109Nm2/C2.Nga Ligji III i Njutonit plotësohen dhe dy cilësitë e tjera:

• Drejtimi: Vija që bashkon qendrat e tyre.• Kahu: I kundërt

Konstantja k ndryshe shprehet k = 1/4πε0 ,ku ε0 quhet konstante elektrike: ε0 = 1/4 πk = 8.85·10-12C2/Nm2.Në mjedise materiale k=1/4πεε0, ku ε quhet konstante dielektrike e mjedisit.Kuptimi fizik: Tregon sa herë zvogëlohet forca elektrike në mjedis, krahasuar me zbrazëtinë.2. Parimi i mbivendosjes së forcave elektrike

Jepet përmbajtja e parimit:

3. Zbatime të forcave elektrikeKëtu jepen të dhëna të përgjithshme për Pastruesin elektrostatik: si funksionon, rezultati i marrë.

15


III. Përforcimi (8’)- Nxënësit zgjidhin U=1, shembulli 1.- Krahasohet forca elektrike me atë gravitacionale:

7

ku k është konstantja e përpjesëtimit, e cila në boshllëk jepet:

k = 8.99·109Nm2/C2.

Nga Ligji III i Njutonit plotësohen dhe dy cilësitë e tjera:

• Drejtimi: Vija që bashkon qendrat e tyre.

• Kahu: I kundërt

Konstantja k ndryshe shprehet k = 1/4πε0 ,ku ε0 quhet konstante elektrike:

ε0 = 1/4 πk = 8.85·10-12C2/Nm2.

Në mjedise materiale k=1/4πεε0, ku ε quhet konstante dielektrike e mjedisit.

Kuptimi fizik: Tregon sa herë zvogëlohet forca elektrike në mjedis, krahasuar me zbrazëtinë.

2. Parimi i mbivendosjes së forcave elektrike.

Jepet përmbajtja e parimit: 𝐹𝐹𝑅𝑅��⃗ = 𝐹𝐹1��⃗ + 𝐹𝐹2��⃗ + ⋯… .𝐹𝐹𝑁𝑁��⃗

3. Zbatime të forcave elektrike.

Këtu jepen të dhëna të përgjithshme për Pastruesin elektrostatik: si funksionon, rezultati i marrë.

III. Përforcimi (8’)

- Nxënësit zgjidhin U=1, shembulli 1.

- Krahasohet forca elektrike me atë gravitacionale:

𝐹𝐹𝐺𝐺𝐹𝐹𝐸𝐸� =

𝛾𝛾 𝑚𝑚1𝑚𝑚2 𝑟𝑟2� 𝑘𝑘 𝑞𝑞1𝑞𝑞2 𝑟𝑟2�

= 𝛾𝛾 𝑘𝑘� ∙ 𝑚𝑚1𝑚𝑚2 𝑞𝑞1𝑞𝑞2�

IV. Vlerësohen (2’) nxënësit e angazhuar për:

- Shprehitë e studiuara

- Zbatimin e ligjit të mësuar dhe koncepteve të marra

V. D.sh. U. 2, 3 / fq.10

IV. Vlerësohen (2’) nxënësit e angazhuar për:- Shprehitë e studiuara- Zbatimin e ligjit të mësuar dhe koncepteve të marraV. D.sh. U. 2, 3 / fq.10

1.3 Zgjidhje ushtrimesh dhe problemash

Në përfundim të procesit mësimor nxënësit të jenë të aftë që të:

Objektiv minimalShkruajnë saktë formulat, konceptet dhe ligjet e mësuara në dy mësimet e para.

Objektiv mesatarZbatojnë në ushtrime e problema këto njohuri.

Objektiv maksimalAnalizojnë nga pikëpamja fizike e nxjerrin konkluzione gjatë zgjidhjes së tyre.Struktura e orës së mësimit:

I. Praktikë e udhëhequr (15’)

KONCEPTE, LIGJE, KONSTANTE FORMULA

Bashkëveprimi midis ngarkesave a) Me shenja të njëjta- shtytësb) Me shenja të kundërta - tërheqës

Ligji i ruajtjes së ngarkesave elektrike q1+q2+….qn = konstante në një sistem të izoluar

Ngarkesa elektrike a) Kuptimi fizikb) Njësia (Kulon-C)c) Llojet (pozitive, negative)

Ngarkesa elementare e=1.6 · 10-19C

FIZIKA 11

16

Ngarkesa pikësore

Ngarkesa, përmasa e të cilave është e papërfillshme krahasuar me largësinë

Ligji i Kulonit, vlera e Fe të bashkëveprimit midis dy ngarkesave pikësore

F=kq1q2/r2, k ≈ 9∙109Nm2/C2

Drejtimi dhe kahu i Fe të bashkëveprimit midis dy ngarkesave pikësore, marreveshja

a)

forca shtytëse (pozitive)b)forca tërheqëse (negative)Për të dy rastet F21 = - F12

Konstantja elektrike ε0= 1/4πk = 8.85 ∙ 10-12C2/N∙m2

Konstantja dielektrike, kuptimi fizik ε= F0/F, tregon sa herë zvogëlohet forca elektrike në mjedis, krahasuar me zbrazëtinë

Parimi i mbivendosjes së forcave elektrike

Forcë gravitacionale - Forcë elektrostatike

FG = γ m1m2/r2

Fe = k q1 q2/r2

II. Praktikë individuale (25’)Punë me grupe, 3 grupe / rresht.Zgjidhje U-P

Grupi I Grupi II Grupi III1. Shpjego elektrizimin e shufrës së qelqit, bazuar në ndërtimin mikroskopik të lëndës

1. Shpjego elektrizimin e shufrës së qelibarit, bazuar në ndërtimin mikroskopik të lëndës

1. Shpjego ligjin e ruajtjes së ngarkesave elektrike gjatë elektrizimit me fërkim

17


2. Ngarkesa e një trupi është negative, -2e.Ç’ka ndodhur me trupin?

2. Ngarkesa e një trupi është negative, +3e.Ç’ka ndodhur me trupin?

2. Ngarkesa e një trupi është zero.Ç’ka ndodhur me trupin?

3. Jepen: q1=1µC q2=1µC q =1µC

r1 = r2 = 10 cm Njehso forcën rezultante në q.

3. Jepen: q1=1µC q2=-1µC q =1µC

r1 = r2 = 10 cm

Njehso forcën rezultante në q.

3. Jepen: q1=1µC q2=1µC q =1µC

r1 = r2 = 10 cmNjehso forcën rezultante në q.

III. Vlerësimi (3’)Vlerësohen 3-4 nxënës.

IV. Jepen detyrat e shtëpisë (2’): U. 4, 6, 9 / fq. 12.

1.4 Fusha Elektrike. Intensiteti i fushës elektrike


Objektiva minimalë1. Japin qartë kuptimin e fushës elektrike.2. Shkruajnë saktë formulën që lidh intensitetin e fushës elektrike në një pikë

të saj me forcën.3. Vizatojnë vijat e forcës së fushës elektrike në raste të ndryshme.

Objektiva mesatarë1. Përkufizojnë saktë madhësinë “Intensitet” i fushës elektrike.2. Tregojnë kuptimin fizik të vijave të forcës së fushës elektrike.3. Paraqesin në mënyrë analitike parimin e mbivendosjes së fushave elektrike.

Objektiva maksimalë1. Analizojnë drejtimin e kahun e intensitetit të fushës elektrike.2. Krahasojnë vijat e forcës së fushës elektrike në raste të ndryshme.3. Njehsojnë intensitetin e fushës elektrike të krijuar nga dy a më shumë

ngarkesa.

FIZIKA 11

18

Njohuri të reja: Fushë elektrike, intensitet i fushës elektrike, ngarkesë provë, vijat të forcës së fushës elektrike, mbivendosje e fushave elektrike.

Metoda: DDM


Fazat e strukturës Metodat Veprimtari të nxë-ë nxë- nxë-ë-nësve, koha

Organizimi i nxë-ë-nësve

Parashikimi DDM

Diskutimi i ideve (35’)Të gjithë nxënësitNdërtimi i njo-

huriveDDM

Përforcimi Hartë konceptesh Nxitje për të zhvilluar gjykimin përmbledhës

I. Parashikimi: Di; Dua të di; Mësova (10’)Ndërtohet tabela nga mësuesi në dërrasën e zezë dhe plotësohet kolona e parë e saj në bashkëpunim me nxënësit, të cilët janë të ndarë në grupe e punojnë në tavolinat e tyre.

Di Dua të di Mësova1. Elektrizimi me fërkim2. Ngarkesa elektrike3. Bashkëveprimet elektrike4. Ligji i ruajtjes së ngarkesave elektrike5. Ngarkesa elementare6. Ngarkesë pikësore7. Ligji i Kulonit8. Parimi i mbivendosjes së forcave elektrike9. Forcë elektrike-Forcë gravitacionale

II. Ndërtimi i njohurive: Di; Dua të di; Mësova (25’)- U kërkohet nxënësve së bashku të plotësojnë kolonën e dytë të tabelës me

pyetje të ndryshme që lidhen me çështjet e vëna në dukje në kolonën e parë.- Mësuesi jep informacionin e ri mbi fushën elektrike, intensitetin e saj, vijat e

intensitetit, parimin e mbivendosjes së fushave elektrike (15’)

19


Tabela kështu plotësohet:

Di Dua të di Mësova1. Elektrizimi me fërkim2. Ngarkesa elektrike3. Bashkëveprimet elektrike4. Ligji i ruajtjes së ngarke-save elektrike5. Ngarkesa elementare6. Ngarkesë pikësore7. Ligji i Kulonit8. Parimi i mbivendosjes së forcave elektrike9. Forcë elektrike-Forcë gravitacionale

1. Ç’është fusha elektrike?2. Si e vlerësojmë atë?3. Cili është kuptimi i intens-itetit të fushës elektrike?4. Çfarë përfaqësojnë vijat e intensitetit të fushës elektrike?5. Cili është kuptimi i parimit të mbivendosjes?6. Si njehsohet fusha elektrike e krijuar nga dy a më shumë ngarkesa?

III. Pjesa e fundit e kësaj faze u mundëson nxënësve që të plotësojnë kolonën e tretë të tabelës me njohuritë e marra të fushës elektrike, intensitetit të saj, vijave të intensitetit si dhe parimin e mbivendosje së fushave elektrike.

Kjo zgjat 10’ dhe tabela merr formën:

Di Dua të di Mësova1. Elektrizimi me fërkim2. Ngarkesa elektrike3. Bashkëveprimet elektrike4. Ligji i ruajtjes së ngarke-ë ngarke- ngarke-save elektrike5. Ngarkesa elementare6. Ngarkesë pikësore7. Ligji i Kulonit8. Parimi i mbivendosjes së forcave elektrike9. Forcë elektrike-Forcë gravitacionale

1. Ç’është fusha elektrike?2. Si e vlerësojmë atë?3. Cili është kuptimi i in-është kuptimi i in-shtë kuptimi i in-ë kuptimi i in- kuptimi i in-tensitetit të fushës elektrike?4. Çfarë përfaqësojnë vijat e intensitetit të fushës elek-ë fushës elek- fushës elek-ës elek-s elek-trike?5. Cili është kuptimi i parimit të mbivendosjes?6. Si njehsohet fusha elek-trike e krijuar nga dy a më shumë ngarkesa?

1. Kuptimin mbi fushën elektrike2. Madhësinë fizike që vlerëson fushën elektrike3. Kuptimin fizik, for-mulën: E=F/q0, njësinë e intensitetit të fushës elek-ë fushës elek- fushës elek-ës elek-s elek-trike4. Çfarë vlerësojmë tek fusha elektrike me anë të vijave të forcës dhe si paraqiten ato në raste të ndryshme5. Përmbajtjen e parimit të mbivendosjes së fushave6. Njehsimin e fushës elek-ës elek-s elek-trike të krijuar nga dy a më shumë ngarkesa:

FIZIKA 11

20

IV. Përforcimi (10’): Hartë koncepteshMësuesi kërkon që grupet e punës së nxënësve të krijojnë hartën që lidh konceptet e mësuara këtë orë mësimi dhe më pas ngre një nxënës në tabelë për këtë.

V. Vlerësohen dy deri në tre nxënës sipas kritereve:- Logjikën e përdorur në shpjegimin e njohurive të marra më parë- Aftësitë e tyre për të lidhur njohuritë e marra me ato të reja dhe konceptet kyç të temës së re.- Aktivizimi në punën me grup- Analizë, krahasime, saktësi në zgjidhjen e ushtrimeve dhe të problemaveVI D.Sh. U.3,5 /fq.16

1.9 Kondensatori


Objektiva minimalë1. Paraqesin qartë pjesët përbërëse kryesore të kondensatorit.2. Shkruajnë formulën e “kapacitetit” të kondensatorit.3. Vënë në dukje faktin që në kondensator grumbullohet “Energjia elektrike”.

Objektiva mesatarë1. Arsyetojnë drejt për veçoritë e vijave të forcës së fushës elektrike në

kondensator.2. Përkufizojnë madhësinë fizike “kapaciteti” i kondensatorit (kuptimi fizik;

formula; njësia; lloji i madhësisë fizike).3. Ndërtojnë saktë grafikun e varësisë së tensionit midis armaturave të

kondensatorit nga ngarkesa e tij

Objektiva maksimalë1. Analizojnë duke nxjerrë konkluzione të sakta në lidhje me fushën elektrike

brenda dhe jashtë kondensatorit të rrafshët.2. Nxjerrin formulën që lidh intensitetin e fushës elektrike me diferencën e

potencialeve.3. Gjejnë formulën që lidh punën e baterisë me energjinë elektrike të

grumbulluar në kondensator.

Njohuri të reja: Kondensator; armatura të kondensatorit; kapacitet i kondensatorit.Mjete: Kondensatorë të ndryshëm.

21


Struktura e mësimit (mësuesi aplikon punë me grupe)

I. Kontroll i të kuptuarit (10’)Mësuesi ndërton bllokun e pyetjeve të cilat parapërgatitin dhe temën e re:

a) Kuptimi fizik i intensitetit, potencialit dhe vijave të forcës së fushës elektrike.

b) Veçoritë e vijave të forcës së fushës elektrike në raste të ndryshme.c) Sipërfaqet ekuipotenciale, paraqitja e tyre në raste të ndryshme.d) U 2, 5, 6/fq. 26

Çdo grup (3/rresht) jep përgjigje të sakta rreth problemeve të shtruara:(Gr I: a); U. 2/fq.26 Gr II: b); U. 5/fq.26 Gr III: c); U.6/fq. 26 )

II. Njohuri të reja (25’) Mësuesi i njeh nxënësit me pajisjen e re: KONDENSATORIN, u tregon disa

prej tyre dhe vënë dukje anët e përbashkëta: Funksionia. Pjesët kryesore dhe veçon atë të thjeshtin:

KONDENSATORIN E RRAFSHËT. - Një nxënës në tabelë plotëson skemën e kondensatorit

me vijat e forcës së fushës elektrike: Midis armaturavea. Në kufijtë e tyre (Fig. 1.26.b)

Klasa nxjerr konkluzione në lidhje me to.- =Mësuesi jep përkufizimin e madhësisë fizike “Kapacitet i kondensatorit”:a. Kuptimi fizikb. Formula C = q/V1-V2 = q/Uc. Njësia Farad(F): 1F = 1C/1Vd. Lloji i madhësisë fizike: SKALARE. - Nxënësit, duke arsyetuar bashkë me mësuesin, nxjerrin:a. Formulën e punës që kryen fusha elektrike e njëtrajtshme Brenda

kondensatorit,për zhvendosjen e ngarkesës së lirë q0 midis armaturave:A = q0(V1-V2) = q0∆V

b. Lidhjen me formulë midis fushës elektrike E dhe diferencës së potencialeve ∆V, midis dy pikave që ndodhen d njësi larg njëra-tjetrës:

E = - ∆V/d, pra N/C = V/mJepet pa vërtetim formula e kapacitetit të kondensatorit të rrafshët: C = εε0 E/d ku ε = C/C0

FIZIKA 11

22

- Këtu nxënësit bëjnë dallimin me formulën: ε = F0/F- Mësuesi: a. Thekson funksionin tjetër të kondensatorit: ruajtjen e energjisë elektrike, Argumenton varësinë lineare q, U: q = CU b. Kërkon mendim për: - Vlerësimin grafik të punës (syprina e ∆ të

vijëzuar A = ½ qU ); -Shndërrimin e saj në energji elektrike të

grumbulluar në kondensator: EpE = ½ qU = ½ CU2 = q2/2C c. Vë në dukje shfrytëzimin e gjerë të kondensatorit në praktikë.

III. Përforcimi (8’)Punohen U. 1,2 /fq. 29 U.3,6 jepen d.sh.

IV. Vlerësimi (2’) i 2-3 nxënësve bëhet mbi bazën e: - Pjesëmarrjes aktive në mësim. - Shkallën e arsyetimit logjik të njohurive. - Zbatimin e saktë të formulave në zgjidhjen e ushtrimeve. - Detyra shtëpie korrekte dhe sistematike.

1.9 Përsëritje kapitulliNë përfundim të procesit mësimor nxënësit të jenë të aftë që të:

Objektiva minimaleListojnë:

1. Ligjet kryesore që vlerësojnë forcën e fushës elektrike.2. Formulat me madhësitë që karakterizojnë fushën elektrike.3. Formulat bazë të kapacitetit të kondensatorit dhe atyre që lidhen me të.

Objektiva mesatarëAplikojnë:

1. Ligjet e mësuara në zgjidhjen e U-P mbi fushën elektrike.2. Formulat kryesore për njehsimin e madhësive fizike që karakterizojnë fushën

elektrike.3. Formulat për njehsimin e kapacitetit,energjisë së kondensatorit në përgjithësi

e atij të rrafshët në veçanti.Objektiva maksimalë

1. Njehsojnë madhësitë e tjera fizike që bëjnë pjesë në formulat bazë të kapitullit.2. Argumentojnë veprimet e kryera duke nxjerrë dhe përfundime për to

15

- Mësuesi jep përkufizimin e madhësisë fizike “Kapacitet i kondensatorit”:a. Kuptimi fizikb. Formula C = q/V1-V2 = q/Uc. Njësia Farad(F): 1F = 1C/1Vd. Lloji i madhësisë fizike: SKALARE.

- Nxënësit, duke arsyetuar bashkë me mësuesin, nxjerrin:a. Formulën e punës që kryen fusha elektrike e njëtrajtshme Brenda

kondensatorit,për zhvendosjen e ngarkesës së lirë q0 midis armaturave:

A = q0(V1-V2) = q0∆Vb. Lidhjen me formulë midis fushës elektrike E dhe diferencës sëpotencialeve ∆V, midis dy pikave që ndodhen Ud Unjësi larg njëra-tjetrës:

E = - ∆V/d, pra N/C = V/mJepet pa vërtetim formula e kapacitetit të kondensatorit të rrafshët:

C = εε0 E/d ku ε = C/C0

- Këtu nxënësit bëjnë dallimin me formulën: ε = F0/F

- Mësuesi: a. Thekson funksionin tjetër të kondensatorit: ruajtjen e energjisë

elektrike,b. Argumenton varësinë lineare q, U: q = CU

c. Kërkon mendim për:- Vlerësimin grafik të punës (syprina e ∆ të vijëzuar A = ½ qU ) ;-Shndërrimin e saj në energji elektrike të grumbulluar në

kondensator:EpE = ½ qU = ½ CU2 = q2/2C

d. Vë në dukje shfrytëzimin e gjerë të kondensatorit në praktikë.

III. Përforcimi (8’)Punohen U. 1,2 /fq. 29 U.3,6 jepen d.sh.

IV. Vlerësimi (2’) i 2-3 nxënësve bëhet mbi bazën e:- Pjesëmarrjes aktive në mësim.- Shkallën e arsyetimit logjik të njohurive.- Zbatimin e saktë të formulave në zgjidhjen e ushtrimeve.

∆q q q

U

Umes

23


3. Bëjnë analizën nga pikpamja fizike të rezultateve të marra.Zhvillimi i përmbajtjes (mësuesi aplikon punë me grupe)

I. Praktikë e udhëhequrListohen:1. Ligjet kryesore të mësuara:a. Ligji i Kulonit : F = k q1q2/r

2

b. Ligji i ruajtjes së ngarkesave elektrike: qplotë = k-te në një system të izoluar.2. Formulat kryesore të mësuara për fushën elektrike:a. E = F/q0 ; b. E = kq/r2 ;c. A12 = EpE1 – EpE2 e pavarur nga forma e rrugës; d. U = V1 – V2 = EpE1 – EpE2 /q0 3. Formulat që karakterizojnë kondensatorin,sidomos atë të rrafshët:a. C = q /U ; b. C = εε0 S/d; c. EpE = ½ C U2

II. Praktikë e pavarur (25’)Zgjidhen U-P : 2,5,10,16,18,21/fq. 33,34 .

I. Vlerësimi(10’) a. I orës së mësimitb. 3-4 nxënës vlerësohen me notë në regjistër duke u bazuar në: - shkallën e përvetësimit të njohurive teorike, - aplikimin e saktë në problema të formulave të mësuara, - arsyetimin fizik të problemave, - analizën e saktë të situatave problemore të shtruara.c. D.Sh: U. 1,6,20/fq. 33,34.

24

KREU II

RRYMA ELEKTRIKE

2.1 Qarku elektrik. Intensiteti i rrymës elektrike


Objektiva minimalë1. Tregojnë pjesët kryesore përbërëse të një qarku të thjeshtë elektrik.2. Përkufizojnë saktë rrymën elektrike.3. Japin qartë kuptimin e madhësisë fizike “Intensitet i rrymës elektrike”.

Objektiva mesatarë1. Vizatojnë një qark të thjeshtë elektrik.2. Saktësojnë veçoritë e rrymës elektrike në metale.3. Sqarojnë kuptimin fizik të “Intensitetit të rrymës elektrike”.

Objektiva maksimalë1. Analizojnë funksionet e pjesëve të qarkut elektrik.2. Argumentojnë nga pikëpamja fizike procesin e kalimit të rrymës elektrike.3. Shpjegojnë lidhjen e “Intensitetit të rrymës elektrike” me madhësitë e tjera fizike.

Njohuri e koncepte të reja: Qark elektrik, burim rryme, rrymë elektrike, intensitet i rrymës elektrike, amper.Mjete: Bateri e thjeshtë, përcjellës, rezistenca.Metoda: ERRZhvillimi i përmbajtjes:

I. Evokimi i njohurive të mësuara në kapitullin e kaluar apo në ciklet më të ulëta (10’):

o Ç’janë ngarkesat elektrike?o Cili është kuptimi mbi qarkun elektrik?o Çfarë simbolesh përdoren për të paraqitur një:

- burim rryme;

25


- llambë;- konsumator çfarëdo? 1 nxënës në tabelë vizaton një qark të thjeshtë elektrik.

o Cili është kuptimi fizik i rrymës elektrike? Me se matet ajo?

II. Realizohet kuptimi i materialit të ri (25’):a. Qarku elektrik.

Këtu mësuesi përmbledh njohuritë e dhëna nga nxënësit dhe përcakton rolin dhe ndërtimin e një qarku të thjeshtë elektrik, e plotëson në tabelë skicën e bërë nga nxënësit.Ç’është rryma elektrike?Pasi mësuesi ka “aktivizuar”njohuritë që zotërojnë nxënësit, jep përkufizimin e rrymës elektrike si “lëvizje e drejtuar e thërrmijave të ngarkuara”. Fokusi kryesor janë metalet si rasti më i thjeshtë. Me ndihmën e nxënësve konkludohet që:

- Në metale rryma është lëvizje e drejtuar e elektroneve të lira (valente), të cilat në kushte të zakonshme, lëvizin në mënyrë të çrregullt e nuk shkaktojnë ndonjë efekt të përbashkët.

Këtu mësuesi, duke vënë përballë nxënësve lëndë të ndryshme të studiuara prej tyre si tretësira elektrolite e kripës së gjellës, metalet etj.,jep:

- Anë të përbashkëta e të veçanta të rrymës në to;- Krahason lëvizjen e drejtuar të elektroneve në metale me rrymën e ujit,

lëvizjen e makinave në autostradë.Intensiteti i rrymës elektrike.Nxënësit njihen me madhësinë e re fizike”Intensiteti i rrymës elektrike”:

- Kuptimi fizik: Sasia e ngarkesave që kalojnë në prerjen tërthore të përcjellësit gjatë njësisë së kohës.

- Formula I = ∆q /∆t- Njësia e matjes Amper(A); 1A = 1C/1s- Lloji i madhësisë fizike: SKALARE.b. Mësuesi jep:- Kuptimin e rrymës elektrike të VAZHDUAR.- Marrëveshjen për përcaktimin e drejtimit të RRYMËS ELEKTRIKE.Ai paraqet aparatin e matjes së intensitetit të rrymës elektrike: AMPERMETRIN.

III. Reflektimi(8’)Punohen shembujt cilësorë e njehsues pas teorisë; D.sh. 1, 4 /fq 39,40

IV. Vlerësohen 2-3 nxënës bazuar në:- shkallën e përvetësimit të njohurive teorike,- aplikimin e saktë në problema të formulave të mësuara,- arsyetimin fizik të tyre,- analizën e saktë të situatave problemore të shtruara.

FIZIKA 11

26

2.3 Ligji i Omit dhe rezistenca elektrike e përcjellësit


Objektiva minimalë1. Formulojnë “Ligjin e Omit”.2. Shkruajnë formulën për gjetjen e rezistencës së një përcjellësi.3. Japin njësinë e matjes së rezistencës së një përcjellësi.

Objektiva mesatarë1. Zbatojnë në ushtrime ligjin e Omit.2. Tregojnë kahun e rrjedhjes së rrymës në përcjellës.3. Komentojnë formulën e varësisë së rezistencës së një përcjellësi nga rezistenca

specifike (ρ),gjatësia(l) dhe sipërfaqja e prerjes tërthore(S).

Objektiva maksimalë1. Analizojnë “Ligjin e Omit”.2. Japin kuptimin fizik të rezistencës specifike.3. Aplikojnë në ushtrime formulat e rrjedhura nga ato kryesore.

Njohuri e koncepte të reja: Rezistencë elektrike; rezistencë specifike; ligji i Omit; om(Ω)

Mjete: Bateri, përcjellës, rezistenca të ndryshme, ampermetër, voltmetër.

Metoda: DDM


Fazat e struk-turës

Metodat Veprimtari të nxënësve, koha Organizimi i nxë-nësve

Parashikimi DDM

Diskutimi i ideve (35’)

Të gjithë nxënësit

Ndërtimi i njo-hurive

DDM

Përforcimi Zgjidhje ushtrimesh

Nxitje për të zhvilluar gjyki-min përmbledhës (10’)

Zhvillimi i orës mësimore:

I. Parashikimi: Di; Dua të di; Mësova (10’)Ndërtohet tabela nga mësuesi në dërrasën e zezë dhe plotësohet kolona e parë e saj në bashkëpunim me nxënësit, të cilët janë të ndarë në grupe e punojnë në tavolinat e tyre.

27


Di Dua të di Mësova1. Qark elektrik.2. Rrymë elektrike3. Ngarkesë e elektrike.4. Intensitet i rrymës elektrike.5. Rrymë elektrike në përcjellës metalikë.6. Diferencë potenciali.7. Kahu i rrjedhjes së rrymës në përcjellës.8. Kahu i rrjedhjes së rrymës në përcjellës metalikë.9. Burimet e rrymës elektrike të vazhduar.10. Burimet e rrymës elektrike alternative.11. Vlerat efektive të rrymës alternative.12. Vlerat efektive të tensionit alternative.

II. Ndërtimi i njohurive: Di; Dua të di; Mësova (25’)U kërkohet nxënësve së bashku të plotësojnë kolonën e dytë (15’) të tabelës me pyetje të ndryshme që lidhen me çështjet e vëna në dukje në kolonën e parë.Mësuesi jep informacionin e ri mbi :

- Marrëveshjen për kahun e rrjedhjes së rrymës në përcjellës; - varësinë Intensitet-Diferencë potencialesh (tension);- rezistencën elektrike;- varësinë I-R;- ligjin e Omit;- rezistencën specifike;- lidhjen R me ρ,l,S

Tabela kështu plotësohet:

Di Dua të di Mësova1. Qark elektrik.2. Rrymë elektrike3. Ngarkesë e elektrike.4. Intensitet i rrymës elektrike.5. Rrymë elektrike në përcjellës metalikë.6. Diferencë potenciali.7. Kahu i rrjedhjes së rrymës në përcjellës.8. Kahu i rrjedhjes së rrymës në përcjellës metalikë.9. Burimet e rrymës elektrike të vazhduar.10. Burimet e rrymës elektrike alternative.11. Vlerat efektive të rrymës alternative.12. Vlerat efektive të tensionit alternative.

1. Cili është kahu i rrjedhjes së rrymës në përcjellës?2. Cila është lidhja midis intensitetit të rrymës me diferencën e potencialeve?3. Ç’është rezistenca elektrike?4. Në ç’varësi është intensiteti i rrymës I me rezistencën e përcjellësit R?5. Cila është përmbajtja e ligjit të Omit?6. Si shprehet ligji i Omit për rrymën alternative?7. Ç’është rezistenca specifike?8. Nga se varet rezistenca e një përcjellësi?9. Cila është njësia e matjes së saj?

FIZIKA 11

28

III. Pjesa e fundit e kësaj faze u mundëson nxënësve që të plotësojnë kolonën e tretë të tabelës me njohuritë e marra për kahun e rrjedhjes së rrymës në përcjellës; lidhjen I-U; përmbajtjen e ligjit të Omit; kuptimin e rezistencës etj. Kjo zgjat 10’ dhe tabela merr formën:

Di Dua të di Mësova1. Qark elektrik.2. Rrymë elektrike3. Ngarkesë e elektrike.4. Intensitet i rrymës ele-ktrike.5. Rrymë elektrike në përcjellës metalikë.6. Diferencë potenciali.7. Kahu i rrjedhjes së rrymës në përcjellës.8. Kahu i rrjedhjes së rrymës në përcjellës metalikë.9. Burimet e rrymës elek-trike të vazhduar.10. Burimet e rrymës ele-ktrike alternative.11. Vlerat efektive të rrymës alternative.12. Vlerat efektive të ten-sionit alternative.

1. Cili është kahu i rrjedhjes së rrymës në përcjellës?2. Cila është lidhja mid-is intensitetit të rrymës me diferencën e poten-cialeve?3. Ç’është rezistenca elektrike?4. Në ç’varësi është in-ç’varësi është in-’varësi është in-tensiteti i rrymës I me rezistencën e përcjellësit R?5. Cila është përmbajtja e ligjit të Omit?6. Si shprehet ligji i Omit për rrymën alter-native?7. Ç’është rezistenca specifike?8. Nga se varet rezis-tenca e një përcjellësi?9. Cila është njësia e matjes së saj?

1. Kahun e rrjedhjes së rrymës në përcjellës.2. Lidhjen I-U.3. Madhësinë fizike R-rezis-tencë elektrike,kuptimin e saj.4. Lidhjen I-R.5. Përmbajtjen e “Ligjit të Omit”.6. Ligjin e Omit për rrymën alternative.7. Kuptimin e rezistencës specifike.8. Varësinë e R nga ρ,l,S R = ρ l /S.9. Njësinë e matjes së rezis-tencës: Om(Ω):1Ω = 1V/1A

I. Përforcimi: Di; Dua të di; Mësova (10’)Skemë konceptesh e njohurish + zgjidhje ushtrimesh.Mësuesi :

- U sugjeron grupeve të bëjnë një skemë me njohuritë dhe konceptet e mësuara dhe mbështetur në to,të punojnë U 1-shembulli.

- Vlerëson nxënësit mbi bazën e :a. punës së bërë në grup apo individualisht.b. interpretimit të kuptimit fizik të rezistencës elektrike.c. interpretimit fizik të lidhjeve: I-U; I-R.d. saktësisë në zgjidhjen e ushtrimeve.

- D.sh. U. 2,4,6 /fq. 45.

29


2.8 Efekti termik i rrymës. Ligji i Xhaul-Lencit. Lidhja në seri e rezistencave. Ampermetri


Objektiva minimalë1. Shkruajnë ligjin e Xhaul-Lencit.2. Përkufizojnë lidhjen në seri të përcjellësve.3. Tregojnë se cili është roli i aparatit AMPERMETËR.

Objektiva mesatarë1. Formulojnë Ligjin e Xhaul-Lencit për të dy rastet:rrymën e vazhduar,rrymën

alternative.2. Tregojnë si paraqitet rezistenca ekuivalente,U,I në lidhjen në seri të

përcjellësave.3. Tregojnë mënyrën e lidhjes së ampermetrit në qark.

Objektiva maksimalë1. Aplikojnë ligjin e Xhaul-Lencit në U-P.2. Njehsojnë R,I,U në lidhjen e n-përcjellësve në seri.3. Argumentojnë mënyrën e lidhjes në qark të AMPERMETRIT.

Koncepte e njohuri të reja: Ligji i Xhaul-Lencit; lidhje në seri; rezistencë ekuivalente.

Zhvillimi i përmbajtjes:I. Kontroll i të kuptuarit (10’) (me grupe):

Mësuesi ndërton bllokun e pyetjeve e kërkon përgjigje të sakta nga grupet:1. Përmbajtja e ligjit të Omit për rrymën e vazhduar dhe alternative.2. Mënyra e lidhjes së Ampermetrit në qark.3. Varësia e rezistencës nga lloji i lëndës dhe përmasat.4. Varësia e rezistencës nga temperatura.5. Puna e forcave të fushës elektrike.6. Energjia elektrike, kuptimi, formula e saj.7. Kuptimi e formula e fuqisë së rrymës elektrike.8. Transportimi i energjisë elektrike nga centrali deri në shtëpitë tona.9. Shndërrimi i energjisë elektrike në nxehtësi (në ngrohësa).10. Përmbajtja e ligjit të ruajtjes dhe shndërrimit të energjisë.

II. Njohuri të reja (25’)Mësuesi, pasi vë në dukje punën eksperimentale të Xhaulit dhe Lencit, ngre tre nxënës në tabelë.Nxënësi 1: Transformon shprehjen e energjisë elektrike duke zbatuar Ligjin e Omit.Nxënësi 2: Shkruan (me ndihmën e mësuesit) formulën kalorimetrike të sasisë së nxehtësisë që merr lënda për t’u ngrohur me ∆T = T2-T1

FIZIKA 11

30

Nxënësi 3: Zbaton Ligjin e ruajtjes dhe shndërrimit të energjisë, barazon shprehjet e shkruara nga dy nxënësit e parë dhe nxjerr sasinë e nxehtësisë që çlirohet në përcjellësin me rezistencë R,ku kalon rryma me intensitet I, gjatë kohës t, pra atë që quhet Ligji i Xhaul-Lencit : Q = I2Rt

- Jep të dhënat për zgjidhjen e 2 ushtrimeve të ngjashme me ushtrimet 2,8 tek U-P duke vënë në dukje që do t’i diskutojnë pak më vonë.

- Jepet me një skemë përkufizimi i lidhjes në seri të n përcjellësve.- Theksohet fakti që në këtë rast I = k-te; U = U1 + U2 +…….Un dhe i jepet

detyrë nxënësve të nxjerrin relacionin e rezistencave për këtë pjesë të qarkut, duke zbatuar Ligjin e Omit. Një nxënës në tabelë e nxjerr këtë relacion:

R = R1+R2+…..Rn- Mësuesi ndërhyn duke theksuar që:a. R-quhet REZISTENCË EKUIVALENTE.b. R-mund të zëvendësojë n rezistencat e kësaj pjese të qarkut.c. Nëse 1 nga rezistencat digjet, qarku ndërpritet.d. Çelësi elektrik që kyç apo shkyç një qark, lidhet në seri me rezistencat e tij.e. Efekti i siguresës apo automatit në mbrojtjen e pajisjeve elektroshtëpiake nga

rrymat e mëdha.

- Dy situatave problemore të dhëna më parë, u shtohen dhe 2 të tjera:1. Si zgjidhet R e ampermetrit që ai të mos ndryshojë rrymën në qark?2. Ushtrimi “Shembull”pas mësimit.I. Përforcimi (8’)

Diskutohen zgjidhjet e ushtrimeve të dhëna gjatë mësimit; d.sh. U. 1, 7 /fq. 53; 2 /fq 56.

III. Vlerësimi(2’)Bëhet analizë e orës së mësimit, ku si pjesë me rëndësi është vlerësimi me dhe pa notë, mbështetur në treguesit:

- Pjesëmarrje aktive në mësim.- Arsyetim logjik i U-P- Zbatim i saktë i formulave në U-P.- Detyra shtëpie sistematike dhe korrekte.-

31


2.11 Forca elektromotore. Ligji i Omit për qarkun e plotë


Objektiva minimalë1. Shkruajnë formulën që lidh f.e.m me punën dhe ngarkesën elektrike.2. Japin përkufizimin e rezistencës së burimit.3. Shkruajnë ligjin e Omit për qarkun e plotë.

Objektiva mesatarë1. Japin kuptimin fizik të f.e.m2. Vizatojnë qarkun e plotë3. Formulojnë Ligjin e Omit për qarkun e plotë.

Objektiva maksimalë1. Aplikojnë formulën kryesore që lidh ε,A,q.2. Analizojnë shndërrimet e energjisë së burimit duke nxjerrë Ligjin e Omit për

qarkun e plotë.3. Njehsojnë I, ε, R, r duke zbatuar Ligjin e Omit për qarkun e plotë.

Punë laboratori


Objektiv minimal1. Ndërtojnë një qark të thjeshtë elektrik.

Objektiv mesatar1. Paraqesin grafikisht, në bazë të matjeve, varësinë I-U.

Objektiv maksimal1. Përcaktojnë eksperimentalisht rezistencën e përcjellësve.

Qëllimi: Verifikimi i Ligjit të Omit për një pjesë qarku me rezistencë omike R.Mjete: Burime rryme (ose mund të përdoren dhe prizat e laboratorit); përcjellës lidhës; rezistenca; ampermetra; voltmetra.Metoda: Eksperimentale

Zhvillimi i përmbajtjes:I. Evokimi (10’) i njohurive të mësuara në lidhje me: (grupe e punës me nga 4 ose 5 nxënës punojnë në tavolinat e tyre të punës; mund të jenë 6-9 grupe)

FIZIKA 11

32

- Qarkun elektrik (fig. 1)

- Varësinë I-U: I≈U; (fig. 2)

- Varësinë I-R: I ≈ 1/R;

- Ligjin e Omit: I = U/R;- Mënyrën e lidhjes në qark të Ampermetrit dhe Voltmetrit; (fig. 3)

II. Realizimi i punës (25’)- Nxënësit, në tavolinat e tyre të punës, bëjnë gati skemën si në fig. 3

dhe presin konfirmimin nga mësuesi për ta lidhur me burimin dhe

33


për të nisur punën. - Secili grup zgjedh një vlerë fillestare të tensionit U dhe realizon 3-5

matje duke e bërë secilën prej tyre 3 herë.- Me të dhënat e marra nga leximi i ampermetrit dhe voltmetrit

plotësohen 2 kolonat e para të tabelës:

Nr U ( V ) I ( A ) R ( Ω )1 a)

b)

c)

2 a)b)c)

- Duke shfrytëzuar Ligjin e Omit njehsohet R = U/I për çdo matje.- Ndërtohet grafiku i varësisë I-U.- Analizohet forma e vijës së grafikut të ndërtuar.

III. Reflektimi (8’)Këtu nxënësit vlerësojnë saktësinë e matjeve të realizuara duke bërë një farë llogaritje të gabimit:

a. Shohin me kujdes ndarjen më të vogël të aparateve matëse (gabimi absolute që bën secili prej tyre).

b. Gjejnë mesataren e vlerave të matura.c. Llogarisin gabimin relative për R:

∆R /R = ∆U /U + ∆I / Id. Llogarisin gabimin absolute për R: ∆Re. Përcaktojnë kufijtë ku variojnë vlerat reale të rezistencës së përdorur:

Rreale = R ± ∆R R-∆R ≤ Rreale ≤ R+∆RI. Vlerësimi (2’)

Mësuesi bën vlerësimin e përgjithshëm dhe konkret të punës duke evidentuar nxënësit më të përgatitur në:

- materialin teorik të shfrytëzuar në Punën e Laboratorit.- aftësitë për realizimin praktik të punës.- komunikimin korrekt gjatë punës në grup.- analizën e sintezën e përfundimeve të marra.

34

KREU III

LËKUNDJET DHE VALËT

Në përfundim të kapitullit nxënësit të jenë të aftë që të:

Objektiva minimalë1. Përkufizojnë lëvizjet lëkundëse dhe karakteristikat e këtyre lëvizjeve.2. Përkufizojë lëkundjet e lira.3. Dallojnë veçoritë e lëkundjeve.4. Renditin karakteristikat e lëkundjeve të thjeshta.5. Dallojnë lëkundjet që shuhen nga ato detyruese.6. Përkufizojnë valët.7. Dallojnë valët tërthore nga ato gjatësore.8. Renditin karakteristikat e valëve.

Objektiva mesatarë1. Shpjegojnë kuptimin fizik të lëkundjeve.2. Njehsojnë periodën dhe frekuencën e lëkundjeve.3. Rendisin karakteristikat e valëve zanore.4. Njehsojnë intensitetin e valëve zanore.5. Nxjerrin kuptimin fizik të madhësive të valëve dhe lëkundjeve.6. Shpjegojnë rezonancën, kushtet e arritjes së rezonancës.7. Njehsojnë shpejtësinë dhe nxitimin e përhapjes së lëkundjeve.

Objektiva maksimalë1. Klasifikojnë lëkundjet duke nxjerrë në pah diferencat midis llojeve të

lëkundjeve.2. Zgjidhin saktë ushtrimet e problemat fizike.3. Argumentojnë zgjidhjet e arritura.4. Komentojnë konkluzionin e arritur nga ana fizike.5. Interpretojnë shembuj konkret nga jeta e përditshme në lidhje me

lëkundjet, valët dhe llojet e tyre.

35


3.1. Lëvizja lëkundëse


Objektiva minimalë1. Përkufizojnë lëvizjet lëkundëse.2. Përshkruajnë lëkundjet e lira.

Objektiva mesatarë1. Dallojnë veçoritë dhe karakteristikat e lëkundjeve.2. Njehsojnë periodën dhe frekuencën e lëkundjeve.

Objektiva maksimalë1. Shpjegojnë kuptimin fizik të frekuencës, periodës dhe amplitudës.2. Zgjidhin saktë e komentojnë konkluzionet e arritura në ushtrime të

ndryshme.Koncepte: Lëkundje, forcë rivendosëse, lëkundje të lira, periodë e lëkundjes, frekuencë e lëkundjes, amplitudë e lëkundjes.


FAZAT E STRUKTURËS

STRATEGJIA MËSIMORE

VEPRIMTARITË E NXËNËSVE

ORGANIZIMI I NXËNËSVE

Parashikimi(Përgatitja për të nxënët)

Përvijimi it ë menduarit

Diskutim Punë me gjithë klasën

Ndërtimi i njohurive(Përpunimi i përmbajtjes)

Mbajtja e shënimeve të strukturuara

Paraqitja grafike e informacionit.

Punë individuale

Përforcimi(Konsolidim i të nxënit)

Marrëdhënie pyetje –përgjigje.

Ndërtimi i shprehive studimore

Punë në dyshe, rishikim në dyshe.

I. Parashikimi. Përvijim i të menduarit. Diskutim idesh. Punë me të gjithë nxënësit (8’)

- Mësuesi ka ngritur grupet në klasat ku zhvillon mësim, të cilat I riorganizon sipas skemave të tij, ndërtuar në kritere qe i përshtaten me kushtet individuale të çdo klase.

- Diskuton me klasën d.sh. dhe njohuritë e marra që në klasën e tetë në lidhje me:

FIZIKA 11

36

a) Lëkundjen.b) Lëvizjen lëkundëse.c) Llojet e saj.

II. Ndërtimi i njohurive. Shënime të strukturuara. (25’)Paraqitje e informacionit. Punë individuale.Mësuesi paraqet faktin që në jetë ndeshemi me lloje të ndryshme lëvizjesh:

- vijëdrejtë- të lakuar (rast i veçantë i së cilës është ajo rrethore)- lëvizje që nuk përsëriten, por edhe lëvizje që përsëriten.

Shtron për përgjigje pyetjen: A mund të na thoni nga një shembull për secilën prej lëvizjeve? Rendit në tabelë përgjigjet e dhëna nga nxënësit dhe plotëson:Lëvizjet që përsëriten ndryshe do ti quajmë edhe lëvizje periodike.

• Nga mënyra se si përsëriten ato kanë karakteristikë që i afrohen dhe i largo-hen periodikisht një vendndodhjeje të caktuar.

Thekson:- këtë kategori lëvizjesh ne do ta quajmë lëkundje. (Pyet nxënësit për lëvizje të tilla)- do të studiojmë lëkundjet e lira dhe veçoritë e tyre.

Rikujton me klasën:- baraspeshën e një trupi (shuma e momenteve të forcave duhet të jetë zero) - tre llojet e baraspeshës: e qëndrueshme, e paqëndrueshme, indiferente.Plotëson kushtet që trupi të kryejë lëkundje: • baraspesha të jetë e qëndrueshme;• mbi trup të veprojë forcë rivendosëse që të kundërshtojë zhvendosjen e

trupit.Konkludon:- Këto lëkundje do t’i quajmë lëkundje të lira.- Veçoritë e këtyre lëvizjeve janë:• Perioda, intervali kohor në të cilën përsëriten këto lëkundje ose koha që i

duhet trupit për të kryer një lëkundje të plotë.• Frekuenca, numri i lëkundjeve në njësinë e kohës (f= 1Hz=1s-1)• Amplituda, tregon zhvendosjen maksimale që arrin trupi nga pozicioni i

baraspeshës.

37


Paraqitje grafike e informacionit

III. Përforcimi: Marrëdhënie pyetje–përgjigje. Ndërtim i shprehive studimore (10’).a. Diskutoj me klasën mbi njohuritë e marra:- Cili është kuptimi mbi lëkundjet?- Cilat janë karakteristikat e tyre?

Mësuesi diskuton mbi përgjigjet e nxënësve, shprehitë studimore të ndërtuara nga shpjegimi i marrë.

Shembull ilustrues: Një lavjerrës kryen 50 lëkundje të plota në 20 sekonda. Të gjendet:

a. perioda b. frekuenca e lëkundjeve të lavjerrësit.

Të dhënat: Zgjidhje:n=50 lëkundje a) T=Numër lëkundjesh/ kohët=20s T= 50 lëk /20s = 2.5s-1

T=?f=? b) f = 1/T = ½.5 s-1 = 0.4 Hz

IV. Dsh: U 4, 5.V. Vlerësimi (2’) bëhet në bazë të:

a. punës së nxënësve;b. përgjigjeve të dhëna;c. kontributin, angazhimin e tyre në orën e mësimit;d. shprehive studimore dhe përgatitjen e tyre në detyrat e shtëpisë.

FIZIKA 11

38

3.2. Lëkundja e thjeshtë harmonike


Objektiva minimalë1. Renditin karakteristikat e lëkundjes së thjeshtë harmonike.

Objektiva mesatarë1. Vënë në dukje elementet e ekuacionit të lëvizjes.2. Njehsojnë shpejtësinë dhe nxitimin e lëkundjeve.

Objektiva maksimalë1. Zgjidhin saktë e komentojnë konkluzionet e arritura në ushtrime të ndry-

shme.

Koncepte: Lëkundje harmonike, frekuencë këndore, lëkundje të lira, periodë e lëkundjes, fazë e lëkundjes, fazë fillestare, amplitudë e lëkundjes, forcë rivendosëse.

STRUKTURA E MËSIMIT

Fazat e strukturës

Strategjia mësimore

Veprimtaritë e nxënësve

Organizimi i nxënësve


Përvijim i të menduarit

Diskutim i ideve Punë me gjithë klasën

Ndërtimi i njohurive {Përpunimi i përmbajtjes)

Mbajtja e shënimeve të strukturuara

Mbajtja e shënimeve të strukturuara. Ndërtimi i shprehive studimore

Punë individuale

Përforcimi (konsolidimi i të nxënit)

Hartë konceptesh

Paraqitje grafike e informacionit

Punë individuale

I. Parashikimi (10’) Përvijim i të menduarit. Diskutim i ideve.- Mësuesi diskuton me klasën mbi detyrat e shtëpisë, paqartësitë që mund të

shfaqen në shpjegimin e tyre. - Ai diskuton me nxënësit e planifikuar për t’u vlerësuar mbi njohuritë e

marra në lidhje me:a. Lëkundjen.b. Karakteristikat e saj.

39


II. Ndërtimi i njohurive (25’) Mbajtja e shënimeve të strukturuara. Ndërtim i shprehive të reja studimore në bazë të shënimeve të strukturuara: Gjatë studimit të rasteve të ndryshme të lëvizjeve të trupit, nëse lëvizja është periodike, por edhe ndryshon me kohën, sipas një ligji sinusoidal, atëherë do të paraqesë një lëkundje të thjeshtë harmonike me ekuacion:

x(t)=asin(ω∙t) + bcos(ω∙t), ku ω=2πf

Lëkundja e thjeshtë harmonike do të paraqitet me ekuacionin e lëvizjes:x(t)=A cos (ω∙t +φ0)

A-Amplituda e lëkundjesω∙t +φ0 – faza e lëkundjes

φ0 - faza fillestare për kohën t=0Varësia kohore e shpejtësisë do të jepet:

v(t)=-Aωsin(ω∙t +φ0) ose v(t)=Aωcos(ω∙t +φ0+π/2)Nxitimi:

a(t) =-Aω2 cos(ω∙t +φ0) ose a(t) = Aω2 sin(ω∙t +φ0+π)Në ekuacionet e mësipërme mësuesi i ridiskuton me nxënësit madhësitë fizike që përfshihen në ekuacion.Nëse barazohet ligjin e dytë të Njutonit me ligjin e Hukut do merret relacioni:m∙a=-k∙x, por në vend të (a)-së përdoret nxitimi i lëkundjes së thjeshtë harmonike,kështu frekuenca e lëkundjeve të trupit të lidhur në sustë do jetë:

III. Përforcimi.(8’) Hartë konceptesh. Paraqitje grafike e informacionit.Nxënësit plotësojnë hartën e koncepteve në bazë të njohurive të marra.

- Ai diskuton me nxënësit e planifikuar për t’u vlerësuar mbi njohuritë e marra në lidhje me:

a. Lëkundjen. b. Karakteristikat e saj.

II. Ndërtimi i njohurive (25’) Mbajtja e shënimeve të strukturuara. Ndërtim i shprehive të reja studimore në bazë të shënimeve të strukturuara:

Gjatë studimit të rasteve të ndryshme të lëvizjeve të trupit, nëse lëvizja është periodike, por edhe ndryshon me kohën, sipas një ligji sinusoidal, atëherë do të paraqesë një lëkundje të thjeshtë harmonike me ekuacion:

x(t)=asin(ω∙t) + bcos(ω∙t), ku ω=2πf

Lëkundja e thjeshtë harmonike do të paraqitet me ekuacionin e lëvizjes:

x(t)=A cos (ω∙t +φ0)

A-Amplituda e lëkundjes

ω∙t +φ0 – faza e lëkundjes

φ0 - faza fillestare për kohën t=0

Varësia kohore e shpejtësisë do të jepet:

v(t)=-Aωsin(ω∙t +φ0) ose v(t)=Aωcos(ω∙t +φ0+π/2)

Nxitimi:

a(t) =-Aω2 cos(ω∙t +φ0) ose a(t) = Aω2 sin(ω∙t +φ0+π)

Në ekuacionet e mësipërme mësuesi i ridiskuton me nxënësit madhësitë fizike që përfshihen në ekuacion.

Nëse barazohet ligjin e dytë të Njutonit me ligjin e Hukut do merret relacioni:

m∙a=-k∙x, por në vend të (a)-së përdoret nxitimi i lëkundjes së thjeshtë harmonike,kështu frekuenca e lëkundjeve të trupit të lidhur në sustë do jetë:

𝜔𝜔 = �𝑘𝑘/𝑚𝑚 . Perioda e lëkundjeve: 𝑇𝑇 = �2𝜋𝜋𝑚𝑚𝑘𝑘

Ilustrohet si shembull lavjerrësi matematik ku frekuenca e lëkundjeve do të jetë:

𝜔𝜔 = �𝑔𝑔/𝑙𝑙 dhe perioda e lëkundjeve 𝑇𝑇 = 2𝜋𝜋�𝑙𝑙𝑔𝑔

FIZIKA 11

40

Madhësia Simboli Formula Njësia matëseEkuacion i lëkundjes x(t) x(t)= A cos (ω∙t +φ0) m (metër)Shpejtësia v(t) v(t)= Aωcos(ω∙t +φ0+π/2) m/sNxitimi a(t) a(t) = - Aω2 sin(ω∙t +φ0+π) m/s2

Frekuencë lëkundjeshHarmonike

ω

III. Përforcimi.(8’) Hartë konceptesh. Paraqitje grafike e informacionit.

Nxënësit plotësojnë hartën e koncepteve në bazë të njohurive të marra.

Madhësia Simboli Formula Njësia matëse

Ekuacion i lëkundjes x(t) x(t)=A cos (ω∙t +φ0) m (metër)

Shpejtësia v(t) v(t)=Aωcos(ω∙t +φ0+π/2) m/s

Nxitimi a(t) a(t) =- Aω2 sin(ω∙t +φ0+π)

m/s2

Frekuencë lëkundjesh

Harmonike

ω ω= �𝑘𝑘/𝑚𝑚 Hz

Frekuencë lëkundjesh,

Lavjerrësi matematik

ω ω= �𝑔𝑔/𝑙𝑙 Hz

Perioda, lavjerrësi harmonik T T= 2𝜋𝜋� 𝑚𝑚

𝑘𝑘

s-1

Perioda, lavjerrësi matematik T T= 2𝜋𝜋�𝑙𝑙/𝑔𝑔 s-1

Detyrë shtëpie: Ushtrimi 4, 6

IV. Vlerësimi(2’) Vlerësohen nxënësit në bazë të:

-angazhimit në orët e mëparshme të mësimit,

-arsyetimit të detyrave të shtëpisë,

- aftësisë për të shpjeguar konceptet e reja.

3.2. Valët tërthore dhe gjatësore.


UObjektiva minimalë

Hz

Frekuencë lëkundjesh,Lavjerrësi matematik

ω







m/s2


Harmonike






𝑘𝑘

s-1










Hz

Perioda, lavjerrësi harmonik

T







m/s2


Harmonike






𝑘𝑘

s-1










s-1

Perioda, lavjerrësi matematik

T







m/s2


Harmonike






𝑘𝑘

s-1










s-1


Vlerësimi(2’)Vlerësohen nxënësit në bazë të:-angazhimit në orët e mëparshme të mësimit, -arsyetimit të detyrave të shtëpisë,-aftësisë për të shpjeguar konceptet e reja.

3.2. Valët tërthore dhe gjatësore


Objektiva minimalë1. Përkufizojnë valët.2. Rendisin tipat e valëve

Objektiva mesatarë1. Dallojnë valët tërthore nga ato gjatësore.2. Realizojnë dallimin midis lëkundjeve dhe valëve: si dukuri, madhësi karak-

terizuese.

41


Objektiva maksimalë1. Njehsojnë shpejtësinë e valës.2. Zgjidhin saktë e komentojnë konkluzionet e arritura në ushtrime të ndry-

shme.Koncepte: Lëkundje, valë, shpejtësi, gjatësi vale, frekuencë, periodë.


Fazat e strukturës

Strategjia mësimore Veprimtaritë e nxënësve


Parashikimi{Përgatitja për të nxënët)

Diskutim mbi njohuritë paraprake.

Diskutim i ideve.Nxitja e diskutimit.

Punë me gjithë klasën.

Ndërtimi i njohurive {Përpunimi i përmbajtjes}

Mbajtja e shënimeve të strukturuara. Hartë konceptesh

Të lexuarit ndërveprues. Ndërtimi i shprehive studimore.

Punë me grupe.

Përforcimi {konsolidimi i të nxënit}

Organizuesi grafik i analogjisë

Zhvillim i fjalorit Punë individuale.

I. Parashikimi (10’) Diskutim mbi njohuritë paraprake. Diskutim i ideve. Nxitja e diskutimit.

- Mësuesi diskuton me klasën mbi detyrat e shtëpisë dhe njohuritë e mara në temat e mëparshme.

- Ai shënon në tabelë termin “VALË”.- Pyet nxënësit nëse kanë njohuri mbi valët, shembuj nga jeta e përditshme

mbi fjalën valë dhe përkufizimin fizik të valës.- Diskuton mbi opinionet e njohuritë e tyre.

II. Ndërtimi i njohurive (25’). Mbajtja e shënimeve të strukturuara. Hartë konceptesh. Ndërtimi i shprehive studimore.Mësuesi thekson:

- Përhapjen e lëkundjeve në një mjedis do ta quajmë valë. Valët mbartin en-ergji. Ne do të përqendrohemi tek disa lloje valësh:

1. Valët mekanike janë përhapja e lëkundjeve mekanike në një mjedis, por mjedisi duhet të jetë elastik, ku grimcat kthehen në pozicionin e baras-peshës.

FIZIKA 11

42

2. Valët periodike, shembull tipik janë ato harmonike.Nga mënyra se si do të përhapen në mjedis valët do ti klasifikojmë në:

a- gjatësore Vala do të quhet gjatësore nëse grimcat do të lëkunden në drejtimin e përhapjes së valës.

b- tërthore.Valët janë tërthore nëse lëkundjet e grimcave kryhen në drejtime pingule me drejtimin e përhapjes së valës. Shembull ngacmimi i një korde, litari ngacmimi do të përhapej në formën e një pulsi.

- Madhësitë karakteristike të një vale do të jenë :a. λ- (lambda) gjatësia e valës,b. T-perioda, c. f-frekuenca, d. v-shpejtësia, e. A- amplituda.

- Shpejtësia e valës; v ose v =λ∙ƒ dhe numër valor do të quajmë k=2π/λ

Shembull: Llogarisni shpejtësinë e përhapjes së valëve me gjatësi λ=1/3m dhe frekuencë ƒ=30 Hz. Një nxënës e zgjidh me dëshirë në tabelë:.

Të dhënat; Zgjidhjea. λ=1/3m Duke u nisur nga njohuritë e mara: v =λ∙ƒƒ=30Hzv=? v= 1/3m∙30Hz = 10m/s

I. Përforcimi (8’) Organizuesi grafik i analogjisë. Zhvillim i fjalorit.Duke u nisur nga informacionet e mara për lëkundjet dhe valët,mësuesi i kërkon nxënësve të realizojnë një analogji midis lëkundjeve dhe valëve.

Periodë Frekuencë Gjatësi vale

Amplitudë Shpejtësi vale

Shpejtësi grimce

Ekuacion

Lëkundje + + - + - + +Valë + + + + + + +

43


Diskutohet mbi analogjitë e arritura.Detyrë shtëpie: Ushtrimi 4

II Vlerësimi (2’)Vlerësohen nxënësit për:- pjesëmarrje në diskutim,- punë të pavarur,- zgjidhjen e ushtrimeve,- arsyetimin e njohurive të reja.

Punë laboratori: “Matja e periodës së lavjerrësit të thjeshtë”Në përfundim të procesit mësimor nxënësit të jenë të aftë që të:Objektiva:

1. Realizojnë eksperimentet që do të demonstrohen.2. Përpunojnë matjet. Nxjerrin ligjshmëritë.3. Lidhin praktikën me teorinë.4. Zhvillojnë punë praktike në laborator.

Qëllimi final i laboratorit: Të demonstrojmë situata të ndryshme eksperimentale në fizike nga fusha të tjera të fizikës .Strategjia: Punë konkrete, praktike, eksperimentale në laborator.Taktika:

1) Puna eksperimentale demonstrative në auditorin e laboratorit.2) Puna ne grupe të vegjël në laboratorin e fizikës.3) Puna individuale në laborator.

Koncepte: Lëkundje, nxitim i rënies së lirë, gjatësi e lavjerrësit, frekuencë, periodë, numër lëkundjesh.Mjete: Lavjerrës me gjatësi të ndryshme l dhe masa të ndryshme m, kronometër.


Fazat e strukturës Strategjia mësimore Veprimtaritë e nxënësve



Diskutim mbi njohuritë paraprake.

Diskutim i ideve.Nxitja e diskutimit.


Ndërtimi i njohurive (Përpunimi i përmbajtjes)

Kërkim, hulumtim. Ndërtimi i shprehive studimore.

Punë me grupe

FIZIKA 11

44

Përforcimi (konsolidimi i të nxënit)

Marrëdhënie pyetje -përgjigje

Zhvillim i fjalorit Punë individuale

Teoria: Për të realizuar matjet do të përdoren lavjerrësit në të cilët këndet do të jenë të vegjël, pra sinusi i tyre është afërsisht sa vetë këndi.Realizimi i matjeve:Realizohen matjet e kohës në 10 lëkundje; n=10.

Atëherë perioda e lëkundjeve është:

UTeoria:U Për të realizuar matjet do të përdoren lavjerrësit në të cilët këndet do të jenë të vegjël, pra sinusi i tyre është afërsisht sa vetë këndi.

URealizimi i matjeve:

Realizohen matjet e kohës në 10 lëkundje; n=10.


𝑇𝑇 = 𝑡𝑡 𝑛𝑛

= 𝑡𝑡 10

- merren lavjerrës me gjatësi të ndryshme dhe mbahen po e njëjta numër

lëkundjesh;

-përsëriten matjet disa here;

-vlerësohet perioda mesatare.

𝑇𝑇� = 𝑇𝑇1 + 𝑇𝑇2 + ⋯+ 𝑇𝑇𝑛𝑛

𝑛𝑛

-Gabimi absolut: ∆𝑇𝑇 = 𝑇𝑇𝑛𝑛 − 𝑇𝑇�/𝑛𝑛

Të dhënat hidhen në tabelë:

l 𝑡𝑡̅ 𝑇𝑇� = 𝑡𝑡̅/𝑛𝑛 ∆𝑇𝑇 𝑇𝑇� ± ∆𝑇𝑇

-Ndërtohet varësinë grafike e T2(l);.

-Për të ndërtuar grafikun përdoret programi Microsoft Excel.

-Komentohen matjet e arritura dhe grafiku i matjeve.

UVlerësimi:U Vlerësohen nxënësit për:

- angazhimin në punën në grup dhe atë individuale. - ndërtimin e shprehive studimore në lidhjen e praktikës me teorinë. - komentimin korrekt të konkluzioneve të arritura.

- merren lavjerrës me gjatësi të ndryshme dhe mbahen po e njëjta numër lëkundjesh; -përsëriten matjet disa here; -vlerësohet perioda mesatare.






= 𝑡𝑡 10


lëkundjesh;




𝑛𝑛









-Gabimi absolut:






= 𝑡𝑡 10


lëkundjesh;




𝑛𝑛















= 𝑡𝑡 10


lëkundjesh;




𝑛𝑛









-Ndërtohet varësia grafike e T2(l);.-Për të ndërtuar grafikun përdoret programi Microsoft Excel.-Komentohen matjet e arritura dhe grafiku i matjeve.

45


Vlerësimi: Vlerësohen nxënësit për:- angazhimin në punën në grup dhe atë individuale.- ndërtimin e shprehive studimore në lidhjen e praktikës me teorinë.- komentimin korrekt të konkluzioneve të arritura.

Përsëritje: “Lëkundjet dhe valët”Në përfundim të procesit mësimor nxënësit të jenë të aftë që të:

Objektiva minimalë1. Përkufizojnë lëvizjet lëkundëse dhe karakteristikat e këtyre lëvizjeve.2. Përkufizojnë lëkundjet e lira. 3. Dallojnë veçoritë e lëkundjeve.4. Renditin karakteristikat e lëkundjeve të thjeshta.5. Dallojnë lëkundjet që shuhen nga ato detyruese.6. Përkufizojnë valët.7. Dallojnë valët tërthore nga ato gjatësore.8. Renditin karakteristikat e valëve.

Objektiva mesatarë1. Shpjegojnë kuptimin fizik të lëkundjeve.2. Njehsojnë periodën dhe frekuencën e lëkundjeve.3. Renditin karakteristikat e valëve zanore.4. Njehsojnë intensitetin e valëve zanore.5. Nxjerrin kuptimin fizik të madhësive të valëve dhe lëkundjeve.6. Shpjegojnë rezonancën, kushtet e arritjes së rezonancës.7. Njehsojnë shpejtësinë dhe nxitimin e lëkundjeve.

Objektiva maksimalë1. Klasifikojnë lëkundjet duke nxjerrë në pah diferencat midis llojeve të

lëkundjeve.2. Zgjidhin saktë ushtrimet e problemat e ndryshme fizike.3. Argumentojnë zgjidhjet e arritura.4. Komentojnë konkluzionet e arritura nga pikpamja fizike.

Koncepte: Lëkundje, forcë rivendosëse, lëkundje të lira, periodë e lëkundjes, frekuencë e lëkundjes, amplitudë e lëkundjes, valë, fuqi, energji, sipërfaqe, fazë lëkundjeje, intensitet, tingull.

FIZIKA 11

46


Fazat e strukturës Strategjia mësimore Veprimtaritë e nxënësve



Përvijim i të menduarit.

Diskutim i ideve.


Ndërtimi i njohurive (Përpunimi i përmbajtjes)

Mbajtja e shënimeve të strukturuara.

Paraqitje grafike e informacionit.

Punë me grupe

Përforcimi {konsolidimi i të nxënit}

Marrëdhënie pyetje –Përgjigje.

Ndërtim i shprehive studimore.

Punë në dyshe, rishikim në dyshe

I. Parashikimi (10’) Përvijim i të menduari. Diskutim. Mësuesi diskuton me klasën mbi njohuritë e marra në këtë kapitull, rendit në tabelë temat e mësimit dhe çështjet e trajtuara:

1. Lëvizja lëkundëse.2. Lëkundjet e lira karakteristikat e tyre.3. Lëkundja e thjeshtë harmonike, ekuacioni, shpejtësia, nxitimi.4. Lavjerrësi matematik.5. Lëkundjet që shuhen.6. Lëkundjet e detyruara.7. Valët, llojet, karakteristikat e tyre.8. Valët zanore, veçoritë e tyre.

II. Ndërtimi i njohurive (25’) Mbajtja e shënimeve të strukturuara. Paraqitje grafike e informacionit. Punë me grupe.

- Ndahet klasa në 9 grupe. - Secilit prej grupeve i caktohet një nga temat e sipërpërmendura, nga 1 që i

korrespondon grupit të parë e deri tek 9 për grupin e nëntë.- Nxënësit punojnë në mënyrë individuale në punën me grup për 15 minuta

në mënyrë që njohuritë e mara ti përmbledhin në formën e shënimeve të strukturuara.

- Orientohen në përzgjedhjen e informacionit, koncepteve dhe madhësive fizike përkatëse.

III. Përforcimi(8’): Marrëdhënie pyetje–përgjigje, ndërtim i shprehive studimore. Punë në dyshe, rishikim në dyshe.

47


Diskutohet mbi konkluzionet e arritura duke përzgjedhur nga një përfaqësues për secilin grup për të analizuar dhe përkufizuar konceptet përkatëse fizike. Nëse nxënësi paraqet mangësi, pjesëtarët e tjerë të grupit e plotësojnë.

IV. Vlerësimi(2’):Vlerësohen nxënësit për: -angazhimin aktiv në mësim; -shprehitë studimore; -analizën e koncepteve fizike;- interpretimin e kuptimit të madhësive fizike.

48

KREU IV

MAGNETIZMI

Tema 4.1 Dukuritë magnetike. Fusha magnetikeObjektivat:Në përfundim të orës së mësimit nxënësit duhet të jenë të aftë:

Minimalisht1. Të shprehin kuptimin e trupit të magnetizuar dhe të japin shembuj të tyre.2. Të listojnë trupat që shfaqin veti magnetike.3. Të përshkruajnë shkurt karakteristikat e trupave të magnetizuar.

Mesatarisht1. Të analizojnë bashkëveprimin e magneteve.2. Të përkufizojnë saktë vijat e forcës të fushës magnetike.3. Të evidentojnë rolin e gjilpërave magnetike në përcaktimin e vijave të forcës

së fushës magnetike.

Maksimalisht1. Të paraqesin tablotë e fushave të ndryshme magnetike.2. Të interpretojnë fushën magnetike të tokës dhe polaritetin e saj.3. Të bëjnë dallimet mes fushës elektrike dhe asaj magnetike.

Mjetet: Magnet i drejtë, magnet në formë patkoi, tallash hekuri, gjilpërë magnetike, fleta treguese të fushave të ndryshme magnetike, të vizatuara paraprakisht edhe nga nxënësit, shkumës me ngjyra, laptop, projektor.

Metodat: Stuhi mendimesh, diskutim i drejtuar, parashtrim teorik idesh, punë në grupe.

Fjalë kyç: Fushë magnetike, pole magnetike, vija force të fushës magnetike, gjilpërë magnetike.

Struktura e zhvillimit të mësimit ERR.Evokimi (10 minuta): Nxitet diskutimi i nxënësve duke paraqitur magnete të ndryshëm, ftohen nxënësit të diskutojnë rreth tyre. Nëpërmjet pyetjeve të stuhisë së mendjes realizohet dhe diskutimi i drejtuar.

49


*Çfarë dini për magnetet?*Cilat janë vetitë e tyre?*A ka trupa të tjerë që i kanë këto veti?*A fitohen vetitë e magneteve?*Në rast se po, a janë të përhershme ato veti?*Si shfaqen vetitë e magneteve, kur ato janë të dallueshme?

Realizimi i kuptimit: (25 minuta)Prezantohet tema dhe objektivat e saj.Paraqiten magnetet, veprimet mes tyre, roli i gjilpërës magnetike, busullës.Kërkohet mendim nga nxënësit se a mund të veçojmë polet e një magneti.A mund të bashkojmë dy magnete me polaritete të njëjta, po me të kundërta?Si mund të shpjegohen këto fakte.A mund ta konkretizojmë fushën magnetike, nëse po si? Realizohet eksperimenti me fletën ku hedhim tallashin e hekurit dhe magnetin e vendosim poshtë saj, e pastaj e lëvizim për të evidentuar formën e vijave të forcës së fushës magnetike.Japin konceptin e fushës magnetike dhe të vijave të forcës së fushës magnetike, vizatojmë tablonë e fushës magnetike të magnetit shufër. Tregojmë orientimin e vijave të forcës të fushës magnetike dhe formën e tyre brenda dhe jashtë fushës magnetike. Krahasojmë me fushën elektrike.Ndalemi te fusha magnetike e Tokës dhe sqarojmë polaritetin e saj.

Reflektimi: (10 minuta) punë në grupePërsëriten çështjet kryesore të mësimit që lidhen me objektivat për të testuar dhe realizimin e tyre.Punohen ushtrimet 4, 5, 6, pas mësimit.Vlerësohen dhe motivohen nxënësit e aktivizuar në mësim.Jepen detyrat e shtëpisë: ushtrimi 1, ushtrimi 2, ushtrimi 3.

Tema 4.2 Induksioni i fushës magnetike. Forca e Amperit

Objektivat:Në përfundim të orës së mësimit nxënësit duhet të jenë të aftë:

Minimalisht1 Të evidentojnë ekzistencën e fushës magnetike rreth një përcjellësi drejtvizor

FIZIKA 11

50

me rrymë. 2 Të dallojnë llojet e fushave magnetike për magnetet, përcjellësit drejtvizorë

me rrymë, solenoidin me rrymë.3 Të diferencojnë fushën magnetike të njëtrajtshme nga ajo jo e njëtrajtshme.

Mesatarisht1 Të formulojnë dhe zbatojnë rregullën e dorës së djathtë në përcaktimin e

orientimit të vijave të forcës së fushës magnetike.2 Të vizatojnë saktë në çdo rast vijat e forcës së fushës magnetike.3 Të përcaktojnë veprimin e fushës magnetike mbi përcjellësin me rrymë.

Maksimalisht1 Të karakterizojnë fushën magnetike nga pikëpamja e forcave, me një mad-ë karakterizojnë fushën magnetike nga pikëpamja e forcave, me një mad- karakterizojnë fushën magnetike nga pikëpamja e forcave, me një mad-ë fushën magnetike nga pikëpamja e forcave, me një mad- fushën magnetike nga pikëpamja e forcave, me një mad-ën magnetike nga pikëpamja e forcave, me një mad-n magnetike nga pikëpamja e forcave, me një mad-ëpamja e forcave, me një mad-, me një mad-ë mad- mad-

hësi fizike vektoriale.2 Të paraqesin formulën për të njehsuar forcën e Amperit.3 Të zgjidhin ushtrime dhe situata problemore ku aplikohen njohuritë e këtij

mësimi.

Mjetet: Magnet i drejtë, magnet në formë patkoi, përcjellës i drejtë, tela përcjellës, gjilpërë magnetike, burim rryme, shkumës me ngjyra, laptop, projektor.

Metodat: Stuhi mendimesh, demonstrim eksperimental, parashtrim teorik idesh, punë në grupe. Minitest.

Fjalë kyçe: rregulla e dorës së djathtë, induksion magnetik, forca e amperit.

Struktura e zhvillimit të mësimit ERR.

Evokimi (10 minuta): a-Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë.b-Realizohet eksperimenti demonstrativ. Nxitet diskutimi i nxënësve duke realizuar qarkun me një përcjellës drejtvizor burim rryme dhe çelës, kur çelësi është i hapur gjilpëra magnetike ka një pozicion, kur çelësi mbyllet duke lejuar kalimin rrymës, gjilpëra magnetike rrotullohet dhe ndryshon pozicion që tregon prezencën e një fushe magnetike përveç asaj të tokës. Nëpërmjet pyetjeve të stuhisë së mendjes realizohet dhe diskutimi i drejtuar.Përse ndryshon pozicioni i gjilpërës?Çfarë ndodh kur e ndryshojmë polaritetin e burimit?Si mund të përcaktojmë orientimin e vijave të forcës të fushës magnetike?A do të veprojë fusha e një magneti mbi përcjellësin me rrymë?Nga se do të varet veprimi i fushës magnetike mbi përcjellësin me rrymë?A mundemi ne të karakterizojmë fushën magnetike me një madhësi?Për të përcaktuar një forcë sa parametra na nevojiten?

51


Realizimi i kuptimit: (25 minuta)Prezantohet tema dhe objektivat e saj.Formulohet rregulla e dorës së djathtë dhe rregulla praktike e përdorimit të saj.Vizatohen vijat e forcës për disa lloje fushash magnetike.Përshkruhet veprimi i fushës magnetike mbi një përcjellës drejtvizor me rrymë? Ose realizohet eksperimenti, ose paraqitet skema e tij, por më mirë tregohet eksperimenti virtualisht nëpërmjet video-projektorit me laptop.Si mund të shpjegohen këto fakte? Diskutohet me nxënësit nga se varet forca si emërohet ajo dhe jepet formula njehsuese rregulla e gjetjes së drejtimit dhe kahut të kësaj force. Përkufizohet induksioni i fushës magnetike, formula dhe njësia, kuptimi fizik, simbolika e paraqitjes së vektorit kur është pingul me planin e fletës për të dyja kahet.

Reflektimi: (10 minuta) 7 minuta punë në grupe dhe detyrat, 3 minuta minitesti.Përsëriten çështjet kryesore të mësimit, që lidhen me objektivat për të testuar dhe realizimin e tyre.Punohet ne grupe ushtrimi 1 figura a, b, dhe rasti kur induksioni është paralel me përcjellësin me rrymë.Jepen detyrat e shtëpisë: Ushtrimi 2, ushtrimi 3, ushtrimi 4 pas mësimit.Prezantohet kërkesa për minitestin. Në video-projektorin e përgatitur paraprakisht 2 grupe. Njehsoni vlerën e forcës së amperit për përcjellësin drejtvizor me rrymë të futur në fushën magnetike. Jepen të dhëna të ndryshme për dyja grupet. Pergjigja duhet futur në katror dhe duhet të gjendet vetëm me një veprim duke zbatuar formulën e mësimit. Vlerësimi është pa notë vetëm me po ose jo për të evidentuar sa, në përqindje, është kuptuar mësimi. Vlerësohen dhe motivohen nxënësit e aktivizuar në mësim.

Tema 4.6 Ligji i induksionit elektromagnetik. Rregulla e Lencit


Minimalisht1 Të evidentojnë prezencën e rrymës në një spirë përcjellëse, të lidhur vetëm

me një galvanometër, kur në afërsi të saj ka ndryshime të fluksit magnetik.2 Të lidhin ndryshimet e fl uksit me kahun e lëvizjes së shigjetës së galvanome-ë lidhin ndryshimet e fl uksit me kahun e lëvizjes së shigjetës së galvanome- lidhin ndryshimet e fluksit me kahun e lëvizjes së shigjetës së galvanome-ë shigjetës së galvanome- shigjetës së galvanome-ës së galvanome-s së galvanome-ë galvanome- galvanome-

trit.3 Të dallojnë varësinë e vlerës së rrymës së induktuar në solenoid nga numri i

FIZIKA 11

52

spirave të tij.Mesatarisht

1 Të formulojnë ligjin e induksionit elektromagnetik.2 Të përcaktojnë madhësitë që sjellin ndryshimin e fluksit magnetik në një

përcjellës të mbyllur.3 Të njehsojnë vlerën e forcës elektromotore të induktuar në një përcjellës apo

bobine.

Maksimalisht1 Të formulojnë rregullën e Lencit për fem të induktuar.2 Të analizojnë rregullën e Lencit për të nxjerrë mënyrën e përcaktimit të ka-ë analizojnë rregullën e Lencit për të nxjerrë mënyrën e përcaktimit të ka- analizojnë rregullën e Lencit për të nxjerrë mënyrën e përcaktimit të ka-ër të nxjerrë mënyrën e përcaktimit të ka-r të nxjerrë mënyrën e përcaktimit të ka-ë nxjerrë mënyrën e përcaktimit të ka- nxjerrë mënyrën e përcaktimit të ka-ë mënyrën e përcaktimit të ka-n e përcaktimit të ka-ërcaktimit të ka-rcaktimit të ka-ë ka- ka-

hut të rrymës së induktuar në një spirë apo bobinë përcjellëse.3 Të nxjerrin formulën për njehsimin e rrymës së induktuar në një përcjellës

që lëviz në një fushë magnetike të njëtrajtshme.

Mjetet: Magnet i drejtë, magnet në formë patkoi, spirë përcjellëse, tela përcjellës, galvanometër, ampermetër, elektromagnet, shkumës me ngjyra, laptop, projektor.Metodat: mendim varg, kubimi, skeda e daljes.

Fjale kyçe: Rrymë e induktuar, ndryshim fluksi, forcë elektromotore e induktuar.

Struktura e zhvillimit të mësimit ERR.Evokimi: (10 minuta) a-Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë.Më pas nxënësve u kërkohet të flasin lidhur me mësimin në teknikën e mendimit varg. Përgjigjet e nxënësve të veçantë duhet të jenë të lidhura varg, përgjigjja pasardhëse duhet të jetë vazhdim i paraardhëses. Kështu nxitet vëmendja dhe kreativiteti i tyre.

Realizimi i kuptimit: (20 minuta) KubimiPrezantohet tema dhe objektivat e saj. Demonstrohet lindja e rrymës në spirën e lidhur me galvanometër kur i afrohet apo i largohet një magnet. Nxënësit do të lexojnë për 5 minuta mësimin. Më pas në grupe (p.sh. rreshta) ata duhet t’u përgjigjen pyetjeve të kubit. Mësuesi paraqet një kub në faqet e të cilit janë shkruar gjashtë kërkesa që lidhen me mësimin. (të përshkallëzuara sipas taksonomisë së Blumit).1-Përshkruaj eksperimentin për lindjen e rrymës së induktuar në një spirë përcjellëse pa rrymë. 2- Krahaso situatën e lartpërmendur me situatën e mësimit të kaluar.3- Kujto formulën për fluksin dhe njësinë matëse të tij. Kujto formulat për induksionin.4- Analizo pse lind rryma e induktuar? Si lidhet ndryshimi i fluksit me lindjen e forcës elektromotore të induktuar? Nga se varet forca elektomotore e induktuar?5- Përmblidh, formulo ligjin e Faradeit dhe rregullën e Lencit për kahun e rrymës së induktuar.

53


6-Argumento vendosjen e shenjës minus te formula e fem dhe shprehje e kujt parimi është rregulla e Lencit.

Reflektimi: (10 minuta) 5 minuta punohet shembulli pas mesimit, 5 minuta skeda e daljes.Përsëriten çështjet kryesore të mësimit që lidhen me objektivat për të testuar dhe realizimin e tyre.I kërkohet çdo nxënësi që të plotësojë përgjigjet e tre pyetjeve në një skedë të përgatitur paraprakisht nga mësuesi, ose i kërkohet që secili nxënës të thotë tre gjëra të rëndësishme që i kanë mbetur në mendje nga mësimi.Vlerësohen dhe motivohen nxënësit e aktivizuar në mësim.Jepen detyrat e shtëpisë: Ushtrimi 1, ushtrimi 2, ushtrimi 3 pas mësimit.b-Punohet në tabelë ushtrimi 5/b, pas mësimit 4.5 Diskutohet përgjigjja, iu kërkohet nxënësve të drejtojnë pyetje. Mund të realizohet eksperimenti dhe paraqitet skema e tij, por mund të tregohet eksperimenti virtualisht nëpërmjet video projektorit me laptop.

Tema 4.7 Autoinduksioni. Energjia e fushës magnetike


Minimalisht1 Të përkufizojnë autoinduksionin si dukuri që lidhet me ndryshimin e rrymës

në një qark. 2 Të shkruajnë saktë formulën për fluksin magnetik të bobinës.3 Të evidentojnë induktivitetin e qarkut dhe nga se varet ai.

Mesatarisht1 Të nxjerrin formulën për të llogaritur induktivitetin e bobinës.2 Të lidhin formulën e fluksit, induktivitetit dhe të nxjerrin formulën për

f.e.m. të autoinduksionit 3 Të njehsojnë energjinë e fushës magnetike në raste të ndryshme.

Maksimalisht1 Të interpretojnë dukurinë e autoinduksionit në një qark elektrik me rrymë

alternative.2 Të argumentojnë që energjia e fushës magnetike është shprehje e ligjit të

ruajtjes së energjisë.3 Të përcaktojnë në rast të ndryshme kahun dhe vlerën e rrymës së autoinduk-

tuar në një bobinë.

FIZIKA 11

54

Mjetet: Bobinë, laptop, video-projektor, shkumës me ngjyra.

Metodat: Stuhi mendimesh, diskutim i orientuar, parashtrim teorik idesh, minitest.

Fjale kyçe: Autoinduksion, induktivitet, rrymë e autoiduktuar, forcë elektromotore e autoinduktuar.


Evokimi: (10 minuta) Evidentohet prezenca e nxënësve në mësim. a-Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë.Stuhi mendimesh.*Përkufizoni fluksin magnetik përmes një përcjellësi.*Përkufizoni fluksin magnetik përmes një bobine.*Cilin fenomen shkakton ndryshimi i fluksit në një përcjellës?*Cilat janë madhësitë që sjellin ndryshim të fluksit?*A mund të ndryshojë induksioni i fushës magnetike, si?*Si mund të realizojmë kalim rryme në një spirë duke patur vetëm një magnet?*Si njehsohet induksioni i një bobine me rrymë?*Si përdoret rregulla e Lencit për të përcaktuar kahun e rrymës së induktuar në një përcjellës? *Në formulën e Lencit çfarë kuptimi ka shenja minus?

Realizimi i kuptimit: (25 minuta)Prezantohet tema dhe objektivat e saj.Paraqitet situata e një qarku me bobinë, burim rryme, rezistencë, çelës dhe ampermetër në seri me bobinën. Kërkohet mendim prej nxënësve nëse ndryshon diçka kur qarku hapet, punon për një kohë me rrymë konstante dhe mbyllet. Cila do të jetë pasoja e ndryshimit të vlerës së rrymës nëpër bobinë?Formulohet koncepti i autoinduksionit. Shkruhet formula e fluksit magnetik për bobinën.φ=NBS cosα=µµ°N

2Si/l dhe përcaktohet madhësia e re, induktiviteti L= φ/i jepet njësia dhe kuptimi fizik i tij. Me nxënesit nxirret formula e f.e.m. të autoinduktuar, rregulla e përcaktimit të kahut të rrymës së autoinduktuar. Kur rryma në qarkun e jashtëm rritet iau ka kah të kundërt me të dhe kur rryma në qarkun e jashtëm zvogëlohet në vlerë iau ka kah të njëjtë me të për të kundërshtuar shkakun që e lindi.Diskutohet me nxënësit i njëjti problem i lindjes së rrymës së autoinduktuar nën këndvështrimin energjetik. Nga vjen energjia për të prodhuar fushën magnetike? A kryhet punë për ndryshimin e vlerës së rrymës në qark? Kush e kryen këtë punë, ku shkon kjo energji? Si lind forca elektromotore e autoinduksionit?Bëhet krahasimi me procesin e ngarkimit të një kondensatori dhe lidhen konceptet e shoqërohen me formulat për energjinë, punën dhe fuqinë. A=Li2/2 dhe Epm=Li2/2Punohet shembulli pas mësimit me qarkun me reostat që sjell ndryshimin e rrymës nëpër bobine dhe kërkohet nga nxënësit të tregojnë si lidhet ndryshimi i vlerës së

55


rrymës me lëvizjen majtas (rezistenca rritet, sjell rryma zvogëlohet nga Ligji i Omit i=U/R, tensioni nuk ndryshon) apo djathtas të dorezës së reostatit.Reflektimi: (10 minuta) 5 minuta përsëriten çështjet kryesore të mësimit dhe jepen detyrat e shtëpisë, 5 minuta minitest dhe vlerësimi i nxënësve të aktivizuar në mësim.Nëpërmjet pyetjeve të mëposhtme arrihet përsëritja, u kërkohet nxënësve të përgjigjen dhe korrigjojnë përgjigjet e gabuara, kur munden.Kur ndodh autoinduksioni dhe si përkufizohet ai?Induktiviteti çfarë është, formula, njësia matëse.Si paraqitet formula e ndryshimit të fluksit me induktivitetin?Si njehsohet forca elektromotore e autoinduktuar kur dimë induktivitetin e një bobine?Si llogaritet energjia e fushës magnetike?Nga vjen energjia e fushës magnetike, me kë mund ta krahasojmë atë?Si e përcaktojmë kahun e rrymës së autoinduktuar në një qark?Detyrë shtëpie: ushtrimi 1, ushtrimi 2, ushtrimi 4. pas mësimit

MinitestiPrezantohet kërkesa për minitestin në video-projektorin e përgatitur paraprakisht. 3 grupe ose shënohen në tabelë.

Grupi A -Njehsoni vlerën e induktivitetit të bobinës me 5 spira për centimetër, 10cm të gjatë me sipërfaqe 20cm2 në ajër.

Grupi B- Njehsoni vlerën e forcës elektromotore të autoinduktuar në bobinën me induktivitet 3mH kur rryma në të ndryshon me 5A gjatë tre të qindtave të sekondës.

Grupi C-Njehsoni vlerën e energjisë së fushës magnetike të bobinës me induktivitet 2mH gjatë kohës që përshkohet nga rryma 5A.Mblidhen fletët e përgjigjeve. Mësuesi komunikon me gojë ose e paraqet në projektor përgjigjet e sakta. Mësuesi kupton sa janë arritur objektivat e kësaj ore mësimi, mban shënimet përkatëse, dhe përshtat metodat e punës së tij me mënyrën e të nxënit të nxënësve të veçantë. Në orën e ardhshme kontrollon njohuritë e atyre nxënësve që nuk kishin dhënë përgjigje të sakta.

FIZIKA 11

56

Tema 4.10 Përsëritje e kapitullit të Magnetizmit


Minimalisht1. Të listojnë të gjitha rastet e shfaqjes së fushës magnetike. 2. Të shkruajnë saktë formulat për induksionin magnetik, fluksin magnetik,

rrymën e induktuar, forcën e fushës magnetike mbi një përcjellës me rrymë.3. Të formulojnë rregullën e dorës së djathtë dhe evidentojnë rastet kur ajo

përdoret.

Mesatarisht1. Të zbatojnë rregullën e dorës së djathtë për të përcaktuar kahun e induk- zbatojnë rregullën e dorës së djathtë për të përcaktuar kahun e induk-

sionit magnetik.2. Të njehsojnë vlerën e induksionit magnetik, forcën e Amperit në raste të

ndryshme.3. Të njehsojnë energjinë e fushës magnetike në raste të ndryshme.4. Të lidhin në rrjedhë logjike konceptet, madhësitë dhe formulat.

Maksimalisht1. Të analizojnë veprimin e fushës magnetike mbi një përcjellës me rrymë.2. Të realizojnë eksperimentin për lindjen e rrymës dhe matjen e saj në një

përcjellës të mbyllur duke zgjedhur vetë mjetet e duhura.3. Të ndërtojnë hartën e koncepteve të këtij kapitulli.

Mjetet: Bobinë, magnet i drejtë, magnet në formë patkoi, spirë përcjellëse, tela përcjellës, galvanometër, ampermetër, elektromagnet, shkumës me ngjyra, laptop, projektor, fletë pune të parapërgatitura, fletë të bardha në formate të ndryshme, markera, ngjitëse gërshëre nga një për grup. Ushtrime të shkruara paraprakisht nga mësuesi lidhur me objektivin 2, 3 të nivelit mesatar të objektivave.

Metodat: Stuhi mendimesh, punë në grupe, demostrim eksperimental, hartë konceptesh, prezantim idesh dhe përfundimesh.

Struktura e zhvillimit të mësimit ERREvokimi: (10 minuta)a-Evidentohet prezenca e nxënësve në mësim.b-Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë.c-Nxënësit ndahen në 5 grupe sipas nivelit dhe çdo grupi i caktohet detyrë realizimi i 2 objektivave të temës.

57


Në 2 minuta.Secili grup do të shkruajë konceptet kryesore që lidhen me objektivat e tij dhe do i ngjisë ato në mur. Një nxënës që shkruan bukur realizon etiketa për të gjitha konceptet kryesore, një tjetër nxënës përgatit shigjetat lidhëse.Në 5 minutat pasuese.Nga një nxënës për çdo grup flet për konceptet kryesore që kanë paraqitur.Në 3 minutat e fundit të kësaj faze bëhen diskutime dhe vërejtje rreth përgjigjeve, shkurt.

Realizimi i kuptimit: (30 minuta)Secili grup në 15 minuta do të realizojë 2 objektivat e tij dhe do e paraqesë punën në fleta që do ngjiten në mur. Grupet që kane punë praktike do të marrin mjetet dhe do të realizojnë eksperimentet e kërkuara, të cilat do i demonstrojnë para klasës, grupet që kanë zgjidhje ushtrimesh ose i shkruajnë në tabelë, ose i shkruajnë ato në fleta që i ngjisin në mur.Në 15 minuta (3 minuta për çdo grup) prezantohen punët e parapërgatitura nga një ose dy përfaqësues.

Reflektimi: (5 minuta) Realizohet vlerësimi i nxënësve të aktivizuar në mësim. Ky vlerësim mund të kërkohet dhe nga vetë nxënësit, ose që në fillim të mësimit mund të ngrihet grupi i vlerësuesve dhe i oponencës. Në varësi të përbërjes dhe nivelit të nxënësve të klasës.Detyrë shtëpie: Në fletoren e detyrave të shtëpisë çdo nxënës do të shkruajë konkluzionet e përsëritjes.

58

KREU V

OPTIKA VALORE

Tema 5.1 Vala elektromagnetike. Spektri i saj


Minimalisht1. Të shprehin kuptimin e valës elektromagnetike dhe të japin shembuj të saj.2. Të kujtojnë karakteristikat e valëve mekanike.3. Të përkufizojnë treguesin absolut të përthyerjes së mjedisit.

Mesatarisht1. Të shpjegojnë bashkëveprimin e fushave të ndryshueshme magnetike dhe ele-ë ndryshueshme magnetike dhe ele- ndryshueshme magnetike dhe ele-

ktrike.2. Të vënë në dukje karakteristikat e valës elektromagnetike.3. Të shprehin konceptin e spektrit të valëve elektromagnetike.

Maksimalisht1. Të interpretojnë dritën si valë elektromagnetike.2. Të nxjerrin formulën për njehsimin e gjatësisë së valës elektromagnetike.3. Të realizojnë lidhjen e gjatësive të valëve me spektrin e tyre.

Mjetet: Teksti, fleta treguese të valës elektromagnetike magnetike, të vizatuara paraprakisht edhe nga nxënësit, shkumës me ngjyra, laptop, projektor.


Fjale kyç: Fushë elektromagnetike, valë elektromagnetike, tregues absolut i thyerjes i mjedisit, teori thërrmijore, spektër.

Struktura e zhvillimit të mësimit ERREvokimi: (10 minuta) Prezantohet kapitulli, parashtrohen temat kryesore të kapitullit.

59


Nxitet diskutimi i nxënësve, duke paraqitur pamje të valës elektromagnetike, ftohen nxënësit të diskutojnë rreth tyre. Nëpërmjet pyetjeve të stuhisë së mendjes. Realizohet dhe diskutimi i drejtuar.*Çfarë dini për valën elektromagnetike?*Cilat janë vetitë e valëve mekanike?*Si përhapen valët mekanike?*A transportohet lëndë me përhapjen e valës mekanike?*Çfarë sillte ndryshimi i fushës magnetike në prani të një përcjellësi pa rrymë?*Po ndryshimet e fushës elektrike a do të kenë pasoja?*Sa është shpejtësia e përhapjes së dritës në zbrazëti, po e zërit?

Realizimi i kuptimit: (25 minuta)Prezantohet tema dhe objektivat e saj.Përmblidhen diskutimet e nxënësve dhe prezantohet koncepti i fushës elektromagnetike, roli i intensitetit elektrik I dhe induksionit magnetik B, përhapja si valë tërthore, ku shpejtësia është njëkohësisht pingule me I dhe B.Parashtrohet hipoteza e Maksuellit për natyrën valore të dritës dhe hipoteza e Njutonit për natyrën thërrmijore të saj. Jepet formula për njehsimin e shpejtësisë së përhapjes së dritës në zbrazëti C=n∙V, Kërkohet mendim nga nxënësit se a mund të evidentojmë një valë elektromagnetike në klasë.Cila madhësi nuk ndryshon gjatë përhapjes së valës mekanike?A i ruan vala elektromagnetike vetitë e valëve mekanike?Si mund të shpjegohen këto? Kërkohet nga nxënësit të bëjnë lidhjen me formulë të gjatësisë së valës me frekuencën dhe shpejtësinë λ=C∙T ku C=3∙108m/s shpejtësia e përhapjes së valës në zbrazëti. Valët elektromagnetike mund të grupohen sipas frekuencave f në grupe duke ndërtuar spektrin valor. Ku në një grup shumë të ngushtë bën pjesë dhe drita e dukshme, ndarjet arrihen duke përdorur formulën C= λ ∙f.

Reflektimi: (10 minuta) punë në grupePërsëriten çështjet kryesore të mësimit që lidhen me objektivat për të testuar dhe realizimin e tyre. I kërkohet nxënësve t’i përgjigjen pyetjeve pas mësimit.Punohen ushtrimet 1, pas mësimit.Vlerësohen dhe motivohen nxënësit e aktivizuar në mësim.Jepen detyrat e shtëpisë: Ushtrimi 2, ushtrimi 3 pas mësimit.

FIZIKA 11

60

Tema 5.2 Parimi i Hygensit. Ligji i pasqyrimit


Minimalisht1. Të shprehin kuptimin e frontit të valës dhe të japin shembuj të tij.2. Të listojnë llojet e fronteve valore.3. Të formulojnë ligjin e pasqyrimit të valëve dritore.

Mesatarisht1. Të formulojnë dhe analizojnë parimin e Hygensit.2. Të përkufizojnë dhe skicojnë këndin rënës.3. Të shprehin dhe zbatojnë ligjin e pasqyrimit.

Maksimalisht1. Të interpretojnë parimin e Hygensit.2. Të ndërtojnë frontin e ri valor për valën plane dhe sferike.3. Të zbatojnë ligjet e pasqyrimit për të ndërtuar rrugët e rrezeve të pasqyru-ë ligjet e pasqyrimit për të ndërtuar rrugët e rrezeve të pasqyru- ligjet e pasqyrimit për të ndërtuar rrugët e rrezeve të pasqyru-ër të ndërtuar rrugët e rrezeve të pasqyru-r të ndërtuar rrugët e rrezeve të pasqyru-ë ndërtuar rrugët e rrezeve të pasqyru- ndërtuar rrugët e rrezeve të pasqyru-ërtuar rrugët e rrezeve të pasqyru-rtuar rrugët e rrezeve të pasqyru-ët e rrezeve të pasqyru-t e rrezeve të pasqyru-

ara.

Mjetet: Teksti, fleta treguese të fronteve valore të vizatuara paraprakisht edhe nga nxënësit, shkumës me ngjyra, vizore, raportor, laptop, projektor.


Fjale kyç: Front valë, rreze valë, kënd rënieje, kënd pasqyrimi, rreze rënëse, rrëze e pasqyruar, sipërfaqe ndarëse.

Struktura e zhvillimit të mësimit ERR

Evokimi: (10 minuta)a-Evidentohet prezenca e nxënësve në mësim.b-Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë.c-Kujtohen njohuritë e kaluara.Ç’ju kujton termi sipërfaqe valë?Çdo të thotë gjendje lëkundje e njëjtë?Sa lloje valësh kemi duke u nisur nga dimensionet e tyre?Si përhapen valët?

61


Kur valët takohen me pengesa çfarë ndodh?

Realizimi i kuptimit: (25 minuta)Prezantohet tema dhe objektivat e saj.Jepet kuptimi i frontit të valës, llojet e fronteve valore, sferike, rrethore, lineare, rrezet e valës. Prezantohet metoda gjeometrike e përdorur dhe nga Hygensi për ndërtimin e frontit valor.Formulohet dhe analizohet parimi i Hygensit.Ndërtohet konkretisht në tabelë fronti i një valë plane dhe një valë sferike.Përkufizohet pasqyrimi dhe përthyerja e valëve duke dhënë kuptimin e sipërfaqes ndarëse të mjediseve, konceptin e normales me sipërfaqen, këndin rënës dhe atë të pasqyruar.Formulohet ligji i pasqyrimit dhe zbatohet në raste të ndryshme ndërtimi i rrezeve të pasqyruara nën kënde të ndryshme. Nënvizohet rasti i rezes pingule me sipërfaqen ndarëse të mjediseve dhe rasti i sipërfaqes së lakuar.

Reflektimi: (10 minuta) punë në grupePërsëriten çështjet kryesore të mësimit që lidhen me objektivat për të testuar dhe realizimin e tyre nëpërmjet pyetjeve pas mësimit. Në grupe nxënësit punojnë ushtrimin 3 pas mësimit.Vlerësohen nxënësit e aktivizuar në mësim.Detyrë shtëpie ushtrimi 1, ushtrimi 2, pas mësimit.

Tema 5.3 Përthyerja. Pasqyrimi i plotë i brendshëm


Minimalisht1. Të shprehin kuptimin e përthyerjes së valës dhe të japin shembuj të saj.2. Të evidentojnë këndin e rënies dhe të përthyerjes së një rreze drite.3. Të lidhin treguesin absolut të përthyerjes së mjedisit me treguesin relativ.

Mesatarisht1. Të formulojnë ligjin e përthyerjes së dritës.2. Të ndërtojnë rrezen e pasqyruar dhe të përthyer në raste të ndryshme .3. Të njehsojnë këndin e përthyerjes duke përdorur ligjin e përthyerjes.

Maksimalisht1. Të shprehin kuptimin e pasqyrimit të plotë të brendshëm.

FIZIKA 11

62

2. Të bëjnë dallimin ndërmjet pasqyrimit dhe pasqyrimit të plotë të brend-ëjnë dallimin ndërmjet pasqyrimit dhe pasqyrimit të plotë të brend-jnë dallimin ndërmjet pasqyrimit dhe pasqyrimit të plotë të brend-ë dallimin ndërmjet pasqyrimit dhe pasqyrimit të plotë të brend- dallimin ndërmjet pasqyrimit dhe pasqyrimit të plotë të brend-ërmjet pasqyrimit dhe pasqyrimit të plotë të brend-rmjet pasqyrimit dhe pasqyrimit të plotë të brend-ë plotë të brend- plotë të brend-ë të brend- të brend-ë brend- brend-shëm .

3. Të interpretojnë rolin e prizmit në shpërbërjen e dritës së dukshme.

Mjetet: Teksti, fleta treguese të pasqyrimeve dhe përthyerjeve të rrezeve dritore, të vizatuara paraprakisht edhe nga nxënësit, shkumës me ngjyra, vizore, raportor, laptop, projektor, prizëm, fibër optike.


Fjale kyç: Rreze përthyer, kënd rënieje, kënd përthyerje, kënd kufi, tregues përthyerje relativ i mjedisit, prizëm, fibër optike, mirazh.


Evokimi: (10 minuta)a-Evidentohet prezenca e nxënësve në mësim.b-Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë.c-Kujtohen njohuritë e mësimit te kaluar. Punohet ushtrimi 4 në tabelë dhe në fletoret e klasës.Stuhi mendimesh: Duke përdorur video projektorin mund të diskutohet nëpërmjet pamjeve te rrugëve të rrezeve në kufirin ndarës të mjediseve të ndryshme. Ose nëpërmjet pyetjeve të drejtpërdrejta që lidhen me: rrezen rënëse, këndin e rënies, këndin e pasqyrimit, rrezen e pasqyruar.Si arrijnë rrezet e dritës nga dielli deri në tokë dhe në klasë?Orientohen diskutimet e nxënësve në këtë drejtim.Çfarë ndodh kur duam të kapim monedhën në fundin e akuariumit me ujë?Pse i përdorim syzet e diellit?Pse hija është e ndryshme në orë të ndryshme të ditës?Mbyllen diskutimet dhe prezantohet tema e re që tashmë është zbuluar.

Realizimi i kuptimit: (25 minuta)Prezantohen objektivat e temës mësimore.Jepet kuptimi i përthyerjes së rrezeve të dritës. Skicohet situata në tabelë. Njehsohet rruga e rrezeve dritore me formulën R=v∙∆t, kujtohet se cila madhësi ndryshon kur vala kalon nga një mjedis në një tjetër. C=n1∙v1dhe C=n2∙v2 meqë sinθ1/sinθ2=v1/v2 atëherë n1∙sinθ1=n2∙sinθ2 që është shprehja matematikore e ligjit të përthyerjes në rastin e valës monokronomatike.Riformulohet Ligji i pasqyrimit me rrjedhimet përkatëse dhe i përthyerjes.U kërkohet nxënësve të bëjnë dallimin ndërmjet mjedisit ujor, qelqor dhe ajrit si tre gjendje lënde të ndryshme. Cili është thelbi i ndryshimit?Jepet lidhja mes kalimit

63


të rrezes në mjedis me këndin e përthyerjes, si rritet apo zvogëlohet ai në varësi të mjedisit.Prezantohet fenomeni i pasqyrimit të plotë të brendshëm, kushtet për të cilat ndodh. Jepet kuptimi i këndit kufi, si lidhet vlera e tij me mjedisin, roli i prizmit të drejtë dhe i prizmit të zakonshëm në përgjithësi. Skicohen rrezet rënëse në pozicione të ndryshme, rasti i rrezes që nuk e kalon mjedisin ndarës, përthyerjen dhe zbatimin e përthyerjes në përdorimin e fibrave optike.

Reflektimi: (10 minuta) punë në grupePërsëriten çështjet kryesore të mësimit që lidhen me objektivat, për të testuar dhe realizimin e tyre. Kjo realizohet nëpërmjet pyetjeve pas mësimit. Diskutohet me nxënësit fenomeni i shfaqjes së ylberit.Në grupe nxënësit punojnë ushtrimin 1 pas mësimit.Vlerësohen nxënësit e aktivizuar në mësim.Detyrë shtëpie: ushtrimi 2, ushtrimi 3, pas mësimit. Detyrë praktike: ndërtoni modelin e një fibre optike me një tub prej kartoni.

5.4 Interferenca e dritës. Eksperimenti i Jungut


Minimalisht1. Të shprehin kuptimin e interferencës së valëve dhe të japin shembuj të

saj.2. Të evidentojnë burimet koherente të valëve dritore.3. Të shkruajnë matematikisht kushtin e maksimumeve dhe minimumeve

të interferencës.

Mesatarisht1. Të analizojnë eksperimentin e Jungut për interferencën e dritës.2. Të nxjerrin formulat për kushtet e maksimumeve dhe minimumeve të in-ër kushtet e maksimumeve dhe minimumeve të in-r kushtet e maksimumeve dhe minimumeve të in-ë in- in-

terferencës.3. Të bëjnë dallimin e tablove të interferencës me drite monokromatike dhe

polikromatike.

Maksimalisht1. Të interpretojnë brezat e maksimumeve dhe minimumeve të interferencës.2. Të përcaktojnë lidhjen e ndërbrezit me madhësinë e çarjes dhe parametrat

e tjerë.3. Të argumentojnë interferencën nga pikëpamja energjetike.

FIZIKA 11

64

4. Të zgjidhin ushtrime duke përdorur formulat e interferencës.

Mjetet: Teksti, fleta treguese të tablove të interferencës nga një çarje ose nga dy burime, të vizatuara paraprakisht edhe nga nxënësit, shkumës me ngjyra, vizore, raportor, laptop, projektor.


Fjale kyçe: Interferencë, burime koherente, valë koherente, tablo interference, ekran, ndërbrez.

Struktura e zhvillimit të mësimit ERREvokimi: (10 minuta)a-Evidentohet prezenca e nxënësve në mësim.b-Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë.c-Kujtohen njohuritë e kaluara. Stuhi mendimesh:*Si e kujtoni interferencën e valëve mekanike?*Kur ndodh ajo?*A ka kushte që duhen plotësuar?*Cilat janë ato?*Kur dy valë konsiderohen koherente?Duke përdorur video projektorin mund të diskutohet nëpërmjet pamjeve të një tabloje interference. Kërkohet mendim nga nxënësit si dhe pse ndodh kjo dukuri? *A lidhet ky fenomen me natyrën valore apo thërrmijore të dritës?*Orientohen diskutimet e nxënësve në këto drejtime.*Pse duhet që burimet të jenë koherente ?*Si mendojnë ata që mund të realizohen dy burime koherente?

Realizimi i kuptimit: (25 minuta)Prezantohet tema dhe objektivat e saj.Përmblidhen diskutimet e nxënësve dhe jepet koncepti i interferencës, burimeve koherente dhe analizohet tabloja e interferencës e gatshme, ose e vizatuar në tabelë.Përshkruhet eksperimenti i Jungut me dy çarjet dhe emërtohen brezat e interferencës. Jepet koncepti i diferencës së rrugëve optike të rrezeve koherente dhe nxirret kushti i maksimumeve e i minimumeve duke përcaktuar dhe vlerat për k.Përcaktohen kushtet për vendndodhjen e brezave të ndritshëm dhe të errët lidhur me qendrën e tablosë, distancën nga ekrani dhe këndin e rrezeve dritore.Analizohet tabloja nga pikëpamja energjetike e lëkundjeve elektromagnetike dhe nxjerrim përfundimin se interferenca tregon natyrën valore të dritës sepse nuk mund të shpjegohet me natyrën thërrmijore të saj. Punohet shembulli pas mësimit.

65


Reflektimi: (10 minuta) punë në grupeNxënësit ndahen në grupe. Përsëriten çështjet kryesore të mësimit që lidhen me objektivat, për të testuar dhe realizimin e tyre. Çdo grup i përgjigjet një objektivi të shënuar në tabelë dhe një pyetjeje tek pyetjet pas mësimit.Vlerësohen nxënësit e aktivizuar në mësim.Detyrë shtëpie: ushtrimi 1, ushtrimi 2, ushtrimi 3, pas mësimit.

5.6 Difraksioni i dritës. Difraksioni nga një çarje


Minimalisht1. Të shprehin kuptimin e difraksionit të valës dritore dhe të japin shembuj

të tij.2. Të evidentojnë difraksionin nga një burim pikësor dhe jopikësor.3. Të shkruajnë formulën për brezat e errët dhe të ndritshëm të difraksionit.

Mesatarisht1. Të formulojnë parimin Hygens -Frenel.2. Të analizojnë difraksionin e dritës duke përdorur interferencën e saj.3. Të nxjerrin kushtet për brezat e errët të tablosë së difraksionit dhe distancat

mes tyre.

Maksimalisht1. Të interpretojnë dukurinë e difraksionit nga pikëpamja energjetike.2. Të bëjnë dallimin ndërmjet difraksionit dhe interferencës.3. Të zgjidhin ushtrime me fenomenin e difraksionit.

Mjetet: Teksti, fleta treguese të tablove të difraksionit nga një çarje, të vizatuara paraprakisht edhe nga nxënësit, shkumës me ngjyra, vizore, raportor, laptop, projektor.


Fjale kyç: Difraksion, maksimum qendror, breza të errët, breza të ndritshëm, tablo difraksioni, ekran, ndërbrez.


Evokimi: (10 minuta)a-Evidentohet prezenca e nxënësve në mësim.

FIZIKA 11

66

b-Kontrollohen dhe diskutohen detyrat e shtëpisë.c-Kujtohen njohuritë e kaluara. Stuhi mendimesh:*Çfarë është difraksioni i valëve mekanike?*Kur ndodh ai?*A ka kushte që duhen plotësuar?*Cilat janë ato?

Punohet në tabelë ushtrimi 4 pas mësimit. Diskutohet me nxënësit zgjidhja e tij.Orientohen diskutimet e nxënësve në këto drejtime:Drita si valë a difraktohet?*A mund të kujtoni raste që mendoni se ndodh difraksioni me një valë mekanike?Duke përdorur video projektorin mund të diskutohet nëpërmjet pamjeve të një tabloje Difraksioni. Kërkohet mendim nga nxënësit si dhe pse ndodh kjo dukuri.*A lidhet ky fenomen me natyrën valore apo thërrmijore të dritës?*A lidhet difraksioni me interferencën?Përsëritet parimi i Hygensit?

Realizimi i kuptimit: (25 minuta)Tashmë është kuptuar tema e re nga diskutimet e lartpërmendura.Prezantohet tema dhe objektivat e saj.Përmblidhen diskutimet e nxënësve dhe jepet koncepti i difraksionit të dritës, analizohet tabloja e difraksionit. Përshkruhet eksperimenti, emërtohen zonat, maksimumi qendror, zonat e errëta dhe të ndritshme. Përcaktohen vendndodhjet e brezave. Formulohet parimi i Hygens –Frenelit. Bëhet lidhja e difraksionit me interferencën. Analizohet tabloja duke përdorur simetrinë qendrore, sqarohet pse qendra e tablosë është e ndritshme dhe nxirren kushtet e brezave të errët sinθ=dhe ku m=1, 2, 3,...quhet rendi i difraksionit.Evidentohet me pamje ose sqarohet me figurë dallimi mes burimit monokromatik dhe polikromatik, ku shiritat dalin të ngjyrosur dhe zbehen duke iu larguar qendrës së tablosë.Punohet shembulli pas mësimit për të përdorur dhe fiksuar formulat.Pasi lexohet me kujdes ushtrimi, shënohen të dhënat, përcaktohen kërkesat dhe hartohet strategjia e zgjidhjes së ushtrimit. Drita është monokromatike dhe tabloja do jetë njëngjyrëshe me shirita të errët dhe të ngjyrosur. Minimumi i parë do të ndodhet duke njehsuar në distancën y, për ta njehsuar fillimisht përdorim formulën ku: m=1, λ=620∙10-9m, a=0.4m1.5∙10-3 nga figura y1=L∙1 y1L∙1(3m)∙(1.55∙10-3)4.65∙10-3mPër sa i përket gjerësisë së maksimumit qendror ∆y =2Y1=+9.3∙10-3m.

67


Reflektimi: (10 minuta) punë në grupeNxënësit ndahen në grupe. Përsëriten çështjet kryesore të mësimit që lidhen me objektivat, për të testuar dhe realizimin e tyre. Çdo grup i përgjigjet një objektivi të mësimit të shënuar në tabelë dhe një pyetjeje tek pyetjet pas mësimit.Vlerësohen nxënësit e aktivizuar në mësim.Detyrë shtëpie: ushtrimi 1, ushtrimi 2, ushtrimi 4, pas mësimit.

68

KREU 6

FIZIKA MODERNE

6.1 Rrezatimi termik


Minimalisht1. Të shprehin kuptimin e rrezatimit të trupave dhe të japin shembuj të tij.2. Të evidentojnë gjatësitë e valëve më shpesh të rrezatuara nga trupa të

zakonshëm.3. Të formulojnë përkufizimin për trupin absolutisht të zi.

Mesatarisht

1. Të analizojnë modelin laboratorik dhe grafikun e rrezatimit, të trupit absolutisht të zi.

2. Të përdorin FORMULËN e Vinit për llogaritjen e temperaturës së trupave që rrezatojnë termikisht.

3. Të bëjnë lidhjen e frekuencës së rrezatimit me energjinë e rrezatuar nëpërmjet konstantes së Plankut.

Maksimalisht1. Të interpretojnë hipotezën e Plankut.2. Të argumentojnë kuantifikimin e energjisë.3. Të zgjidhin ushtrime duke përdorur formulat e rrezatimit termik.

Mjetet: Teksti, fleta treguese e grafikut të varësisë se Intensitetit të rrezatimit nga temperatura, fleta treguese të trupave absolutisht të zinj, të vizatuara paraprakisht edhe nga nxënësit, shkumës me ngjyra, laptop, projektor.


69


Fjale kyç: Rrezatim termik, trup absolutisht i zi, energji e kuantifikuar, konstante e Plankut.

Struktura e zhvillimit të mësimit ERR.Evokimi: (10 minuta)a-Evidentohet prezenca e nxënësve në mësim.b-Prezantohen objektivat e kapitullit dhe temat kryesore të tij.c-Kujtohen njohuritë e kaluara. Stuhi mendimesh:*Çfarë dini për rrezatimet?*Cilët trupa mund të rrezatojnë?*Cilët konsideroni trup të zi?*Çfarë vetish kanë trupat absolutisht të zinj?Pse në stinën e verës rekomandohet të vishemi me ngjyra të çelura?Orientohen diskutimet e nxënësve në këto drejtime.

Realizimi i kuptimit: (25 minuta)Prezantohet tema dhe objektivat e saj.Përmblidhen diskutimet e nxënësve dhe jepet koncepti i rrezatimit të trupit si proces i përhershëm, por që varet nga temperatura, gjatësia e valëve të rrezatuara.Paraqitet grafiku dhe interpretohet ai, duke përdorur formulën e Vinit. Jepet përkufizimi për trupin absolutisht të zi. Skematizohet trupi absolutisht i zi.Përshkruhet hipoteza e Maks Plankut për kuantifikimin e energjisë dhe interpretohet kriza e shekullit të XIX, që u zgjidh nga Planku, jepet formula e Plankut dhe vlera e njësia e h=6.62607∙10-34J∙s.Sqarohet thelbi i mekanikës kuantike lidhur me kuantifikimin e energjisë nëpërmjet formulës E=n∙h∙fku n është numër i plotë.Punohet shembulli në fund të mësimit. Prezantohet situata nga mësuesi dhe kërkon nga një nxënës të evidentojë të dhënat dhe kërkesat, që shënohen në tabelë. T1=4000 K, T2=5000 K λmax=?Cilën formulë duhet të përdorim? λmax=b=2.90∙10-3m∙K

Reflektimi: (10 minuta) punë në grupeNxënësit ndahen në grupe. Përsëriten çështjet kryesore të mësimit që lidhen me objektivat, për të testuar dhe realizimin e tyre. Çdo grup i përgjigjet një objektivi të shënuar në tabelë dhe një pyetjeje tek pyetjet pas mësimit.Punohet në grupe ushtrimi 3 pas mësimit. Çdo grupi i caktohet një ngjyrë për të llogaritur energjinë dhe në fund krahasohen dhe jepet përgjigja përfundimtare.Vlerësohen nxënësit e aktivizuar në mësim.Detyrë shtëpie: ushtrimi 1, ushtrimi 2, ushtrimi 4, pas mësimit.

FIZIKA 11

70

6.2 Efekti fotoelektrikObjektivat:Në përfundim të orës së mësimit nxënësit duhet të jenë të aftë:

Minimalisht1. Të shprehin kuptimin e fotoefektit, të japin shembuj të tij.2. Të përshkruajnë qarkun dhe eksperimentin e fotoefektit.3. Të formulojnë përkufizimin për fotoefektin.

Mesatarisht1. Të analizojnë rezultatet dhe grafikun e eksperimentit ku realizohet fotoefekti.2. Të formulojnë dhe analizojnë ligjet e fotoefektit.3. Të bëjnë lidhjen e punës për shkëputjen e elektroneve me tensionin frenues.

Maksimalisht1. Të interpretojnë fotoefektin sipas teorisë së Ajnshtajnit.2. Të argumentojnë lidhjen e punës së daljes me frekuencën e rrezatimit të

burimit.3. Të zgjidhin ushtrime duke përdorur formulat e fotoefektit.

Mjetet: Teksti, fleta treguese e qarkut të fotoefektit, e grafikut të varësisë së Intensitetit të rrezatimit nga diferenca e potencialit, shkumës me ngjyra, laptop, projektor.

Metodat: Stuhi mendimesh, diskutim i drejtuar, parashtrim teorik idesh, punë në grupe, skeda e daljes.

Fjale kyç: fotoefekt, pune dalje, frekuence prag, fotone.


Evokimi: (10 minuta)a-Evidentohet prezenca e nxënësve në mësim.b-Kontroll dhe diskutim i detyrave të shtëpisë.c-Stuhi mendimesh: (lidhur me mësimin e ditës dhe atë që do të prezantohet )Cili është kuptimi i rrezatimit?Cilët trupa rrezatojnë?Si shfaqet roli i temperaturës në procesin e rrezatimit?A është e mundur të rrezatohet dhe përthithet nga trupi çdo sasi energjie?Cili është kontributi i Plankut në përcaktimin e dozave të rrezatimit?Çfarë efektesh kanë rrezatimet?Ku shkon energjia që rrezaton trupi?Si ngacmohen elektronet ?Kur elektroni kalon nga një orbitë në një tjetër?Si shprehet energjia kinetike e elektroneve?A mundet lehtësisht elektroni të shkëputet nga atomi dhe nga lënda?

71


Orientohen diskutimet e nxënësve në këto drejtime.

Realizimi i kuptimit: (25 minuta)Prezantohet tema dhe objektivat e saj.Përmblidhen diskutimet e nxënësve dhe jepet ideja e fotoefektit si proces. Paraqitet skema e eksperimentit dhe rezultatet etj., interpretohet grafiku, analizohet hap pas hapi grafiku dhe fazat e eksperimentit. Dalin në vija të përgjithshme ligjet, të cilat formulohen saktësisht. Jepet kuptimi i frekuencës prag, lidhja e saj me gjatësinë e valës rrezatuese dhe energjinë e rrezatimit. Jepet koncepti i punës së daljes dhe lidhja e saj me energjinë e rrezatimit dhe frekuencën prag, si dhe me energjinë kinetike që mund t’i teprojë elektronit të rrezatuar. Nxirret lidhja mes frekuencës prag dhe asaj të rrezatimit, në përcaktimin e kushtit të ndodhjes së fotoefektit. Interpretohet ky fenomen sipas teorisë kuantike të Ajnshtajnit dhe nxirret ekuacioni i tij në përmbyllje të temës mësimore.

Reflektimi: (10 minuta) punë në grupe skeda e daljesNxënësit ndahen në grupe. Përsëriten çështjet kryesore të mësimit që lidhen me objektivat, për të testuar dhe realizimin e tyre. Çdo grup i përgjigjet një objektivi të shënuar në tabelë dhe një pyetjeje tek pyetjet pas mësimit.Secilit nxënës i kërkohet të përgatisë skedën e kapitullit, ku në fund të çdo ore mësimi të shënojë konceptet, formulat dhe madhësitë që i mbetën në mendje nga mësimi. Kjo skedë programohet brenda orës së mësimit në tema të veçanta.Vlerësohen nxënësit e aktivizuar në mësim.Detyrë shtëpie ushtrimi 1, ushtrimi 2, ushtrimi 3, pas mësimit.

6.4 Hipoteza e De Brojlit. Natyra valore e dritës.


Minimalisht1. Të evidentojnë me shembuj natyrën e dyfishtë të dritës.2. Të formulojnë hipotezën e Debrojlit për natyrën valore të grimcave.

Mesatarisht

1. Të analizojnë hipotezën e Debrojlit nga pikëpamja energjetike.2. Të lidhin parametrat valor me ato korpuskulare në një formulë të vetme.3. Të analizojnë tablotë e difraksionit të grimcave të ndryshme.

FIZIKA 11

72

Maksimalisht1. Të interpretojnë hipotezën e Debrojlit nga pikëpamja kinematike.2. Të argumentojnë natyrën valore të elektronit.3. Të njehsojnë gjatësinë e valës së Debrojlit në raste të ndryshme.

Mjetet: Teksti, fleta treguese të difraksionit të disa grimcave, shkumës me ngjyra, laptop, projektor.

Metodat: Stuhi mendimesh, diskutim i drejtuar, parashtrim teorik idesh, punë në grupe, minitest.

Fjale kyç: natyrë e dyfishtë, impuls, valë e Debrojlit, elektrone të përshpejtuar.


Evokimi: (10 minuta)a-Evidentohet prezenca e nxënësve në mësim.b-Kontroll dhe diskutim i detyrave të shtëpisë.c-Stuhi mendimesh: (lidhur me mësimin e ditës dhe atë që do të prezantohet)Orientohen diskutimet e nxënësve në këto drejtime.Si ndodh fotoefekti?Kushtet që duhen për t’u realizuar?Si lidhet gjatësia e valës së burimit rrezatues me ndodhjen e fotoefektit?Puna e daljes me çfarë lidhet?A kemi fotoefekt kur ffp?A kemi fotoefekt kur λλp?Kur elektroni largohet nga lënda?A e përcaktojmë dot shpejtësinë e elektronit të larguar?A mundet që elektroni i shkëputur nga atomi dhe nga lënda të bëhet burim rrezatimi?Çfarë është impulsi, formula, njësia?Impulsi lidhet me natyrën valore apo grimcore të një madhësie?Cila është natyra e dritës?Cilët janë fenomenet që tregojnë natyrën valore të dritës?Cilët janë fenomenet që tregojnë natyrën korpuskulare të dritës?

Realizimi i kuptimit: (25 minuta)Prezantohet tema dhe objektivat e saj.Përmblidhen diskutimet e nxënësve dhe jepet ideja e Debrojlit. Prezantohet hipoteza e tij. Parashtrohet pikëpamja filozofike e Debrojlit për ngjashmërinë e fenomeneve dhe simetrinë e ngjarjeve. Pse vetëm fotoni lëviz me shpejtësi të madhe dhe rrezaton me frekuencë të lartë? Po trupat e tjerë që lëvizin a mund të rrezatojnë? Formulohet hipoteza e Debrojlit. Shkruhet formula λ ku p m∙v dhe h konstantja e Plankut. Interpretohet kjo hipotezë sipas teorisë valore dhe kinematike korpuskulare.

73


Analizohen faktet dhe rezultatet eksperimentale të Devison, Xhermer dhe Tompson, me elektronet dhe gjatësitë e valëve të Debrojlit të rrezatuara prej tyre. Përgjithësohen përfundimet për neutronin dhe grimcat e tjera. Interpretohet natyra valore e elektroneve në përdorimin e mikroskopit elektronik.

Punohet shembulli: λdeb=?a) Për elektronin me=9.1∙10-31kg ve=6∙106m/s b) topin me masë m=400gr që lëviz me shpejtësi v=8m/s.Përdorim formulën e Debrojlit λ prandaj fillimisht do të llogaritim impulset respektove, duke punuar me njësitë në sistemin SI pe=9.1∙10-31kg ∙6∙106m/s =5.5∙10-24kg∙m/s dhe pas pjesëtimit gjejmë për gjatësinë e valës së Debrojlit të elektronit vlerën λe deb=1.2∙10-10m . E njëjta gjë dhe për topin: njehsojmë impulsin p=0.4kg∙8m/s=3.2 kg∙m/s dhe pas pjesëtimi gjejmë për gjatësinë e valës së Debrojlit të topit vlerën λ T deb=2.07∙10-34m që është e papërfillshme.

Reflektimi: (10 minuta) punë në grupe, minitestNxënësit ndahen në grupe. Përsëriten çështjet kryesore të mësimit që lidhen me objektivat, për të testuar dhe realizimin e tyre. Çdo grup i përgjigjet një objektivi të shënuar në tabelë dhe një pyetjeje tek pyetjet pas mësimit.Minitest në dy grupe. Pyetjet ose shkruhen në tabelë, ose paraqiten me projektor, ose parapërgatiten nga mësuesi në fleta.A) Njehsoni gjatësinë e valës së Debrojlit për protonin me masë mp=1.673∙10-27kg që lëviz me shpejtësi v= 8∙107m/s.B) Njehsoni gjatësinë e valës së Debrojlit për neutronin me masë mn=1.675∙10-27kg, që lëviz me shpejtësi v=18∙107m/s.Mblidhen minitestet, jepen përgjigjet e sakta: Grupi A λp=0.495∙10-14m ,Grupi Bλn=0.2199∙10-14mVlerësohen nxënësit e aktivizuar në mësim.Detyrë shtëpie ushtrimi 1, ushtrimi 2, ushtrimi 3, pas mësimit.

6.9 Ligji i zbërthimeve radioaktive


Minimalisht1. Të listojnë me shembuj elemente radioaktive.2. Të përkufizojnë periodën e gjysmëzbërthimit të një lënde radioaktive.

FIZIKA 11

74

Mesatarisht Të tregojnë nga se varet numri i bërthamave të zbërthyera të një lënde.

1. Të shkruajnë formulën logaritmike të ligjit të zbërthimeve radioaktive.2. Të japin kuptimin fizik të konstantes radioaktive të një lënde.

Maksimalisht1. Të interpretojnë grafikun e varësisë së numrit të bërthamave nga koha.2. Të argumentojnë lidhjen e konstantes radioaktive me periodën e

gjysmëzbërthimit.3. Të zbatojnë formulat e mësimit në zgjidhjen e situatave të ndryshme

problemore.

Mjetet: Teksti, fletë treguese të grafikut të varësisë së numrit të zbërthimeve radioaktive të një lënde nga koha apo nga perioda e gjysmëzbërthimit, shkumës me ngjyra, laptop, projektor.


Fjalë kyç: Elemente radioaktive, radioaktivitet, periodë e gjysmëzbërthimit, bërthama të zbërthyera, konstante radioaktive, aktivitet i rrezatimit.Struktura e zhvillimit të mësimit ERR.

Evokimi: (10 minuta)a-Evidentohet prezenca e nxënësve në mësim.b-Kontroll dhe diskutim i detyrave të shtëpisë.c-Stuhi mendimesh: (lidhur me mësimin e ditës dhe atë që do të prezantohet)Orientohen diskutimet e nxënësve në këto drejtime.Çfarë është radioaktiviteti?Cilat janë llojet e rrezatimeve radioaktive?Çfarë kuptohet me defekt mase?Cili është kuptimi i energjisë së lidhjes?Si ndahen beta zbërthimet?A keni dëgjuar për pasojat e radioaktivitetit?Pse vazhdon të jetë kërcënues Çernobili?Rrezatimi radioaktiv mendoni se ndodh vetëm në një çast?A e dini përse përdoren reaktorët bërthamorë.

Realizimi i kuptimit: (25 minuta)Prezantohet tema dhe objektivat e sajPërmblidhen diskutimet e nxënësve dhe jepet ideja e periodës së zbërthimit dhe koncepti fizik i periodës së gjysmëzbërthimit të një lënde radioaktive. Dallohen numri i bërthamave të lëndës N0 në fillim të procesit nga ato të zbërthyera (N=N0-∆N) dhe

75


ato të mbetura, pa u zbërthyer ∆N. Tregohet varësia e numrit të bërthamave të pazbërthyera nga koha, nëpërmjet formulës . Jepet kuptimi i konstantes radioaktive λ dhe interpretohet shenja minus në formulë. Përkufizohet aktiviteti i rrezatimit, simboli, njësia. Analizohet grafiku i N nga T dhe nxirret formula logaritmike e zvogëlimit të bërthamave radioaktive N=N0e

-λt dhe nxirret formula që lidh konstanten e gjysmëzbërthimit me periodën e gjysmëzbërthimit të një lënde radioaktive. T1/2 ==.

Reflektimi: (10 minuta) punë në grupeNxënësit ndahen në grupe. Përsëriten çështjet kryesore të mësimit që lidhen me objektivat, për të testuar dhe realizimin e tyre. Çdo grup i përgjigjet një objektivi të shënuar në tabelë dhe një pyetjeje tek pyetjet pas mësimit.Diskutohet ushtrimi: Një lëndë radioaktive e ka periodën e gjysmëzbërthimit 8 ditë, cila pjesë e lëndës ka mbetur pa u zbërthyer pas 16 ditësh?Alternativat: a) është zbërthyer gjithë lënda.b) 1/3 e lëndës c) 1/4 e lëndës d) 3/4 e lëndësPritet përgjigjja nga çdo grup dhe më pas evidentohet përgjigjja e saktë nëse ka një të tillë. Detyrë shtëpie ushtrimi 1, ushtrimi 2, ushtrimi 3, pas mësimit.

Projekt

Projekti zhvillohet në 3 ose 4 orë në varësi të mësuesit dhe të numrit të nxënësve në klasa.

Ora e parë: Prezantohen temat e mundshme.

Ora e dytë: sillen materialet, evidentohen dhe modifikohet formulimi i objektivave të grupeve të veçanta, tregohet strategjia e ndërtimit të projektit dhe mënyra e prezantimit të tij, që do të realizohet në orën e ardhshme nga secili grup.

Ora e tretë dhe e katërt: Prezantimi nga nxënësit dhe vlerësimi nga mësuesi.

Ora e parë e projektit

Objektivat Në përfundim të orës mësimore nxënësit duhet të jenë të aftë:1-Të identifikojnë veten në njërin prej grupeve të punës.2-Të përzgjedhin temën për të cilën do të bashkëpunojnë në grup.3-Të përshkruajnë shkurtimisht pjesën e tyre të punës, për realizimin e projektit. Zhvillimi i mësimit:

• Prezantimi i temave që mund të përzgjidhen nga nxënësit për të realizuar projektin vjetor të fizikës bërthamë 11.

Temat e mundshme të projektit prezantohen një nga një me videoprojektor në Power

FIZIKA 11

76

Point. Duke dhënë dhe një model prezantimi, ose shkruhen në tabelë, nga mësuesi.• Për rreth 10 minuta drejtohen diskutime të lira rreth temave. Merren në

konsideratë edhe sugjerime të nxënësve për tema të reja që lidhen me fizikën 11 bërthamë, mundësisht tema aplikative dhe kërkimore. Në këtë libër sugjerohen disa tema nga autorët.

• Nxënësit ndahen në grupe, duke përzgjedhur shokët me të cilët bashkëpunojnë frutshëm pa u sforcuar nga mësuesi, grupet duhet të kenë 4-5 nxënës.

• Hartohen listat me emrat e nxënësve në grupet përkatëse. • Secili grup zgjedh temën, mundet të jetë e njëjtë në dy apo më shumë grupe.• Orientohen nxënësit për burimet e informacionit.• Qartësohet struktura e projektit dhe u lihet atyre të zgjedhin mënyrën e

prezantimit.• Sqarohen për teknikat dhe kriteret e vlerësimit dhe për peshën e notës së

projektit në notën vjetore të fizikës.• U bëhet e qartë se puna do të bëhet nga të gjithë pjesëtarët e grupit dhe secili

do të tregojë pjesën e kryer të punës së tij në orën e ardhshme që do të jetë pas rreth 2 muajsh.

• Mbyllet ora e mësimit, duke nënvizuar rëndësinë e punës në grup dhe disa parime të saj.

Documents

LIBËR PËR MËSUESIN FIZIKA 11 (bërthamë)